«Το παρόν κείμενο αποτελεί προσωπικό ντοκουμέντο

για τη Μάχη του Δυσπηλαίου, βασισμένο σε αυτούσιες μαρτυρίες

και οικογενειακά κειμήλια ενός εκ των
πρωταγωνιστών της μάχης.
Αφιερώνεται με σεβασμό στη μνήμη
του παππού μου Σ χ η ( Π Ζ ) Δ ή μ ο υ Δ η μ η τ ρ ί ο υ και
στους αθάνατους νεκρούς του 1/23 ΤΠ,
οι οποίοι έ λα βαν μέ ρος σε αυ τό το
ι στο ρι κό γε γο νός».

96 Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
ΝΟΕ. - ΔΕΚ. 2007
 ΤΟ
1/ 2 3 Τ Α Γ Μ Α Π Ε Ζ Ι Κ Ο Υ
ΚΑΤΑ ΤΗ
MA X H Τ Ο Υ Δ Υ Σ Π Η Λ Α Ι Ο Υ
ΣΤΙ Σ 1 5 Α Π Ρ Ι Λ Ι Ο Υ 1 9 4 1
ΚΕΙΜΕΝΟ-ΦΩΤΟΓΡΑΦIΕΣ: Σχης (ΠΖ) Δημήτριος Πασχαλίδης
Β
ρι σκό μα στε στην ι στο ρι-
κή πε ρί ο δο ό που οι Γερ-
μα νοί έ χουν ει σβάλ λει
στην Ελ λά δα, με τά την
α νι κα νό τη τα των Ι τα λών να προ-
χω ρή σουν. Τα ο χυ ρά έ χουν πέ σει
και η Θεσ σα λο νί κη έ χει κα τα λη φθεί.
Οι Ελ λη νι κές δυ νά μεις, σε δι μέ τω πο
πλέ ον α γώ να α μύ νονται α πελ πι σμέ-
να, ε νώ οι Γερ μα νοί κι νού νται για
να ανακόψουν τα δύο Ελληνικά
τμή μα τα Στρα τιάς του Αλ βα νι κού
μετώ που, δη λα δή του ΤΣ Η πεί ρου, με
Διοι κητή τον Α ντγο Πι τσί κα Ιω άν νη,
και του ΤΣ Δυ τι κής Μα κε δο νίας, με
Διοι κη τή τον Α ντγο Τσο λά κο γλου.
Με τά τη μά χη της Κλει σού ρας και
της διαλύσεως των εκεί Μονάδων της
XX Μεραρχίας, οι Γερμανοί έχουν πλέον
ελευθέρα την οδό προς Καστοριά και τα
νώτα τους δεξιά του Ελληνικού Στρατού
στην Αλβανία (Γ΄ ΣΣ).
Το 1/23 Τάγμα Πεζικού κατά τη Μάχη του Δυσπηλαίου στις 15 Απριλίου 1941
Για τους λό γους αυ τούς, δια τά χθη-
κε η XIII ΜΠ (Με ραρ χί α Αρχι πε λά-
γους), με Διοι κη τή τον Υ πτγο Μου-
τού ση Σ., να κα λύ ψει τη σύ μπτυξη
των λοιπών δυνάμεων του ΓΣ Δυτικής
Μα κε δο νί ας προς Γρε βε νά μέ χρι το
βρά δυ τη ς 1 5 η ς Α π ρ ι λ ί ο υ . Το 1/23
ΤΠ βρίσκεται στην περιοχή Επισκοπής
Οχρίδας ε γκα τε στη μέ νο α μυ ντι κά ε πί
των Σερ βι κών συ νό ρων, ασχολούμενο
με οργάνωση εδάφους.
ΜΕΤΑΚΙΝΗΣΕΙΣ
ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ
Το απόγευμα της 13ης Απριλίου 1941,
το Τάγμα μετασταθμεύει στο αλβανικό χω-
ριό Τρεν, τα δε μεταγωγικά μάχης και ο 2ος
Λόχος στην κωμόπολη Βιγλίτσα, όπου και
ο σταθμός διοικήσεως της Μεραρχίας.
Στις 14 Α πρι λί ου 1941, ώ ρα 13.30
μ.μ., διατάζεται και το υπόλοιπο Τάγμα
να κινηθεί προς Βιγλίτσα, ο δε Διοικητής
Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 97
του, Τχης (ΠΖ) Δήμου Δημήτριος, προπο- επαρκούσαν μόνο για δύο Λόχους και
ρεύεται προς λήψη διαταγών. υπήρξε προβληματισμός για τη φόρτω-
ση του Τάγματος. Η Μεραρχία κατόπιν
ΔΙΑΤΑΓΗ ΤΗΣ ΜΕΡΑΡΧΙΑΣ α να φο ράς του Τάγ μα τος, διέ τα ξε να
ΠΡΟΣ ΤΟ ΤΑΓΜΑ φορτωθούν δύο Λόχοι και η Πυροβο-
Την ίδια ημέρα, ώρα 15.00 μ.μ., δί- λαρ χί α, οι δε λοι ποί να κι νη θούν δια
δεται διαταγή από τον επιτελή Λοχαγό συ ντό νου πο ρεί ας. Κα τά τη διάρ κεια
Δαμιανάκο (Εικόνα 1), η οποία αναφέ- της επιβιβάσεως και ενώ λαμβάνονταν
ρει: «Τάγμα σας μέτρα ασφαλείας, για
επιβιβασθεί μετά α πο φυ γή α πω λειών
μηχανημάτων πυ- α πό τυ χόν ε πί θε ση
ρός και πυρομα- της εχθρικής αεροπο-
χι κών και ά νευ ρίας, κατέφθασαν και
κτηνών επί αυτο- τα υπόλοιπα οχήματα,
κινήτων. Κίνηση ώ στε στις 18.15 μ.μ.
προς Καστοριάν να έ χει ο λο κλη ρω θεί
- Κορησσόν -Βα- η φόρτωση και να δια-
σι λειά δα, ό που ταχθεί η κίνηση.
τίθεσθε υπό
δ ι α τ α γ ά ς 2 1 ης
τα ξιαρ χί ας. Τα
κτήνη θα ακολου-
θή σουν ο δι κώς
δια συντόνου Εικόνα 1
πορείας υπό τας
διαταγάς αξιωματικού. Φάλαγξ
οδηγηθεί υπό Λοχαγού επιτελή
Δαμιανάκου. Ο Μέραρχος».
Το Τάγμα, λόγω υπερκοπώσε-
ως των ανδρών, μετά από σύντο-
νη πορεία 60 χλμ. που διήνυσαν
σε 15 ώ ρες την προ η γου μέ νη,
φθάνουν στη Βιγλίτσα, ώρα 15.30
μ.μ., ό που δια νέ μο νται οι ε φε-
δρι κές τρο φές στους άν δρες.
Εν αναμονή των απαιτούμενων
οχημάτων, έγινε προπαρασκευή
από τους αξιωματικούς για την
επιβίβαση σε ανομοιόμορφα χω-
ρητικότητας οχήματα.
Στις 16.30 μ.μ. κα τέ φθα σαν Εικόνα 2
τα πρώ τα ο χή μα τα, τα ο ποί α

98 Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
ΝΟΕ. - ΔΕΚ. 2007
 ΔΙΑΤΑΓΗ ΕΓΚΑΤΑΣΤΑΣΕΩΣ
ΤΟΥ ΤΑΓΜΑΤΟΣ
Κατά την κίνηση του Τάγματος, δίδεται
καθ’ οδόν από Ανθυπασπιστή σημειωματι-
κή διαταγή του Στρατηγού Τσολάκογλου
(Διοικητή ΤΣΔΜ), η οποία αναφέρει (Εικόνα
2): «Τάγμα παρά Καστοριάν να αχθή προς
Κρεπενήν ίνα φράξη την από Κλεισούραν
προς Καστοριάν οδόν. Οδηγίας θα δώση
ο Τχης κ. Λελούδας. Δκτής ΤΣΔΜ Τσολά-
κογλου». Πλην όμως ο Τχης Λελούδας
δε θα βρεθεί για να δώσει οδηγίες. Η δε
κίνηση της φάλαγγας των οχημάτων του
Τάγματος, επιβραδύνεται σημαντικά, από
προπορευόμενα βραδυπορούντα οχήματα
που μεταφέρουν βαρύ πυροβολικό.
Στις 19.30 η φάλαγγα φθάνει στο χωρίο
Μεσοποταμία, όπου παρατηρείται πανικό-
βλητη κίνηση οδηγών αυτοκινήτων, που
εγκαταλείπουν τα αυτοκίνητα στην πλατεία
του χωριού και τρέπονται σε φυγή, καθώς
και θορυβώδης κίνηση των χωρικών. Ο Διοι-
κητής πληροφορείται ότι η γέφυρα επί της
οδού Καστοριάς ανατινάχθηκε από φίλια
τμήματα και ότι οι Γερμανοί πλησιάζουν, ο
δε Έφ. Ανθλγός Μυρσιάδης του 1ου Λόχου
ανέφερε ότι πληροφορήθηκε από τους
οδηγούς που τρέπονταν σε φυγή, ότι οι
Γερμανοί είχαν μπει στην Καστοριά. Επειδή
όμως οι πληροφορίες ήταν συγκεχυμένες,
προερχόμενες από πανικόβλητους στρα-
τιώτες, ο Διοικητής διέταξε τη συνέχιση της
πορείας της φάλαγγας προς Καστοριά.
Στη διασταύρωση Καστοριά - Άργος
Ορεστικόν η φάλαγγα ακινητοποιείται,
λόγω φράξεώς της από σταθμευμένα οχή-
ματα Βαρέως Πυροβολικού. Στην περιοχή,
όπως είπε και ο Λοχαγός Δαμιανάκος,
έπρεπε να βρισκόταν ο επιτελής Τχης Λα-
σχαρίδης Κων/νος που θα προσανατόλιζε
το Τάγμα. Ο Διοικητής τον αναζήτησε και
τον βρήκε επιβαίνοντα επί πολυτελούς
Το 1/23 Τάγμα Πεζικού κατά τη Μάχη του Δυσπηλαίου στις 15 Απριλίου 1941
αυτοκινήτου, αλλά δήλωσε ότι δεν είχε
καμία εντολή και ότι αρμόδιος ήταν ο
Ανχης Παναγόπουλος, ο οποίος βρίσκε-
ται επί της οδού προς Καστοριά. Ο ίδιος
επιτελής πληροφόρησε το Τάγμα ότι οι
Γερμανοί φαίνεται να φτάσανε στην Κα-
στοριά και ότι η γέφυρα έχει ανατιναχθεί,
το δε Άργος Ορεστικόν είναι αμφίβολο αν
κατέχεται από τις ημέτερες δυνάμεις.
Μετά από πολλές προσπάθειες διήλθε
η φάλαγγα από τη διασταύρωση και προ-
χώρησε προς Καστοριά, με ένα ατύχημα
όμως ενός αυτοκινήτου, που στην προσπά-
θεια της υπερβάσεως των σταθμευμένων
οχημάτων, ανετράπη, τραυματίζοντας
«Οι Λοχαγοί έπρεπε να λάβουν τα
μέτρα τους στο εσωτερικό των τοπο-
θεσιών τους, με ειδικές περιπόλους
που να παρεμποδίζουν διαρροή τυχόν
φυγοπόλεμων οπλιτών τους».
ελαφρά τους στρατιώτες που μετέφερε,
προκαλώντας ακόμα μία καθυστέρηση.
Το Τάγμα προσεγγίζοντας την πόλη
συνάντησε τον Λόχο Βαρέων Πολυβόλων
«Πόγραδετς», ταγμένων επί της οδού για
αντιαρματική βολή. Αναζητηθείς ο Ανχης
Παναγόπουλος για να δώσει εντολές, δεν
ανευρέθηκε. Η 21η Ταξιαρχία στην οποία το
Τάγμα διδόταν υπό διοίκηση, δεν υπήρχε
στην περιοχή αυτή, την δε πόλη της Κα-
στοριάς είχαν προσεγγίσει οι Γερμανοί.
Επειδή μετά απ’ αυτά κανείς δε βρέθη-
κε να προσανατολίσει το Τάγμα με την δη-
μιουργηθείσα κατάσταση, ο Διοικητής του
κατέλαβε τα υψώματα του ΝΔ τμήματος
της λίμνης προς την κατεύθυνση Άργους
Ορεστικού, σε σύνδεσμο με τον Λόχο Βα-
ρέων Πολυβόλων. Και ενώ γίνονταν ανα-
Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 99
γνωρίσεις από τους αξιωματικούς για την
εγκατάσταση, εμφανίσθηκε ο επιτελής
Τχης Λασχαρίδης, ο οποίος συμφώνησε
με την απόφαση του διοικητού του Τάγ-
ματος, αλλά δεν μπορούσε υπεύθυνα να
εκφέρει γνώμη. Ο δε Λοχαγός Δαμιανάκος
απομακρύνθηκε από το Τάγμα αυτοβού-
λως χωρίς να το πληροφορήσει. Εκείνη
τη στιγμή εμφανίσθηκε ο Διοικητής της
Μεραρχίας ο οποίος διέταξε την αμυντική
εγκατάσταση του Τάγματος.
ΔΙΑΤΑΞΗ ΤΑΓΜΑΤΟΣ
Σύμφωνα με τη διαταγή του Μεράρ-
χου, το Τάγμα να εγκατασταθεί αμυντικά
επί των υψωμάτων νοτίως χωριού Δυσπη-
λαίου, με σύνδεσμο τον Λόχο Βαρέων
Πολυβόλων Μανωλέσου, επί της οδού
Άργους Ορεστικού - Κλεισούρας, λαμ-
βάνοντας το βράδυ της 14ης (ξημέρωμα
15ης) Απριλίου την παρακάτω διάταξη:
• 2ος Λόχος (Λγός Τοπάζης) ΒΔ αριστε-
ρά της οδού Άργους Ορεστικού - Κλει-
σούρας και σε σύνδεσμο με τον Λόχο
Βαρέων Πολυβόλων Μανωλέσου.
• 3ος Λόχος (Έφ. Υπλγός Μίταλας) συ-
νέχεια αριστερά του 2ου Λόχου επί του
υψ. Δυσπηλαίου.
• 1ος Λόχος (Έφ. Λγός Τσαδής) αριστερά
του 3ου Λόχου επί των ιδίων υψωμάτων.
• Λόχος Πολυβόλων:
3 ομάδες επί μετώπου 2ου Λόχου.
2 ομάδες επί μετώπου 3ου Λόχου.
4 ομάδες επί μετώπου 1ου Λόχου.
ΑΠΟΣΤΟΛΗ ΤΑΓΜΑΤΟΣ
Άμυνα επί τόπου, προς παρεμπόδιση
της προχωρήσεως του εχθρού πάση θυ-
σία, είτε δια της νότιας της λίμνης αμαξι-
τής οδού προς Καστοριάν, είτε δια του
μετώπου του Τάγματος προς το Άργος
Ορεστικόν.
100 Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
ΝΟΕ. - ΔΕΚ. 2007
Στις συντονιστικές οδηγίες του Διοι-
κητού, συστήθηκε, όπως οι Λοχαγοί λά-
βουν τα μέτρα τους στο εσωτερικό των
τοποθεσιών τους, με ειδικές περιπόλους
που να παρεμποδίζουν διαρροή τυχόν
φυγοπόλεμων οπλιτών τους.
ΕΝΑΡΞΗ ΜΑΧΗΣ
Τη 15 Απριλίου 1941 και περί ώρα 05.15
η
προσέγγισαν την τοποθεσία μοτοσικλετι-
στές του εχθρού και άρχισε η μάχη με εκτό-
ξευση εντόνων πυρών πολυβόλων και από
τους δύο αντιπάλους, στο βάθος δε ακούγε-
ται συνεχής βόμβος κινούμενης μηχανοκίνη-
της φάλαγγας του εχθρού. Την έκτη πρωινή,
ομάδα τριών ελαφρών εχθρικών αρμάτων,
πλησίασε δίπλα στους μοτοσικλετιστές τους
και άρχισε να βάλλει με πολυβόλα, ενώ
σε ικανή απόσταση ακολουθούν τμήματα
Πεζικού, επιβαινόντων επί αυτοκινήτων.
Συνολικά αναγνωρίσθηκαν 17 ελαφρά άρ-
ματα και 10 αυτοκίνητα, ενώ εχθρικό Βαρύ
Πυροβολικό βάλλει κατά της αμαξωτής
οδού προς το Άργος Ορεστικόν.
Στις 09.30 π.μ., παρατηρητής του Τάγ-
ματος αναφέρει (Εικόνα 3): «Ο εχθρός
φαίνεται καθηλωθείς. Το φίλιον Πυροβο-
λικό βάλλει δεξιά και αριστερά της οδού.
Οβίδες φιλίου Πυροβολικού πλησίον δύο
αυτοκινήτων. Ο εχθρός βάλλει εις το δεξιόν
του τομέως. Μοτοσικλετιστές τινές κινούμε-
νοι επί της οδού οπισθοδρόμησαν».
Στις 10.30 π.μ. ο εχθρός βομβαρδίζει
σφοδρά το δεξιό του Τάγματος και ειδικά το
μέτωπο του 3ου Λόχου, όπου ήταν και το πα-
ρατηρητήριο της Πυροβολαρχίας Τούσα.
Οι απώλειες του βομβαρδισμού ήταν
10 τραυματίες, οι περισσότεροι βαριά και
3 νεκροί. Η μεταφορά καθώς και η περισυλ-
λογή των τραυματιών είναι δυσχερής γιατί
δεν υπάρχει κεκαλυμμένο δρομολόγιο, μια
και το έδαφος είναι βραχώδες, ανώμαλο
και δεν μπορεί να γίνει κατάδειξη των τραυ- συστηματικούς βομβαρδισμούς σε όλο
ματιών από τους άλλους μαχητές, όλες δε το μέτωπο και το βάθος του. Τρία εχθρι-
οι κινήσεις είναι ορατές από τον εχθρό. κά άρματα προσεγγίζουν την παρυφή
Καθώς συνεχιζόταν αδιάκοπα η μάχη, ο του χωριού Δυσπηλαίου, ενώ τμήματα
εχθρός αύξησε τους ρυθμούς των πυρών Πεζικού προσπαθούν να προσεγγίσουν με
του, ειδικά του Πυροβολικού καθ’ όλον Εικόνα 4
το μέτωπο του Τάγματος. Όλοι οι
άνδρες του Τάγματος μάχονταν
υπό τις χειρότερες συνθήκες, γιατί
λόγω θέσεως ήταν καταδικασμένοι
σε ακινησία και λόγω του πετρώ-
δους τους εδάφους ήταν αδύνατη
η εκσκαφή ορυγμάτων. Για τον τε-
λευταίο δε λόγο, τα βλήματα των
εχθρικών οβίδων πολλαπλασιάζο-
νταν με θραύσματα λίθων και ο
αριθμός των τραυματιών αυξανό-
ταν δυσανάλογα.
Περίπου στις 11.30 π.μ. παρατη-
ρήθηκε άτακτος οπισθοδρόμηση
Τμημάτων της Ομάδος Αναγνωρί-
σεως της ΧΙΙΙ μεραρχίας, που μαχό-
ταν δεξιά του Τάγματος, προκαλώ-
ντας ανησυχία στους αξιωματικούς
του Τάγματος, τους οποίους και
ενθάρρυνε ο Διοικητής.
Τη μεσημβρία, το
Τάγ μα δέ χε ται
διαδοχι-
κούς

άλματα. Προ της καταστά-

σεως αυτής, ο Διοικητής
δια τά ζει τον Αν θλγό
Νικηφοράκη ν’ ανα-
φέρει στη Διοίκηση
την κατάσταση από το
μοναδικό τηλέφωνο που βρί-
σκεται στον Λόχο Πολυβόλων Μα-
νωλέσου. Η μετάδοση αυτή γίνεται όμως
δια ζώσης, γιατί ήταν αδύνατη η προσέγ-
Εικόνα 3 γιση, λόγω των εχθρικών πυρών.

Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 101
Το 1/23 Τάγμα Πεζικού κατά τη Μάχη του Δυσπηλαίου στις 15 Απριλίου 1941
 Η απάντηση του Μανωλέσου ήταν ότι
και αυτός είχε ενημερώσει τη Διοίκηση
και ότι του απάντησαν ότι αναμένονται
ενισχύσεις. Ο Λόχος του δε, έχει εξαντλή-
σει τα πυρομαχικά του και η ομάδα ανα-
γνωρίσεως της Μεραρχίας έχει σχεδόν
εξουδετερωθεί. Το χωρίο Αμπελόκηποι
έχει πέσει στα χέρια του εχθρού. Περί
τις 14.45 μ.μ. ο 2ος Λόχος αναφέρει στον
Διοικητή (Εικόνα 4) τα εξής:
«Αναφέρω ότι ολόκληρος η τοποθεσία
του στηρίγματός μου βάλλεται σφοδρώς.
- Εδημιουργήθη μεγάλη συγκέντρωσις
τμημάτων. Αι μέχρις ώρας απώλειες δι-
καιολογούν σχετικήν μεταβολήν θέσεως.
- Υπάρχουν 2 νεκροί και τραυματίες 10.
- Εχθρός απειλεί πλευράν δεξιού θέσεως
μας, κινείται διαρκώς ήδη ευρισκόμενος
εις απόστασιν 1.500 μέτρων. Διατάξατε
παρακαλώ εν ανάγκη τι δέον πράξωμεν
απειλούμενοι συγχρόνως δι’ αρμάτων
ευρισκομένων προ μετώπου μας. Παρα-
καλώ ενισχύσατε με δια δύο τουλάχιστον
τραυματιοφορέων».
«Απειλώντας τους δια του περιστρό-
φου του όπως επανέλθουν στις θέσεις
τους, πυροβόλησε και τραυμάτισε δύο
φυγάδες».
Οι τραυματίες και νεκροί του Τάγμα-
τος μέχρι την ώρα εκείνη ανέρχονται
σε 84. Εν τω μεταξύ, αφίχθη ορειβατική
Πυροβολαρχία η οποία προσπάθησε να
εγκα τα στή σει τα πυ ρο βό λα της στον
τομέα του 3ου Λόχου και εγγύς της κορυ-
φογραμμής, επιπλέον εγκαταστάθηκε Ίλη
Ιππικού στο δεξιό του Τάγματος.
Η Πυροβολαρχία κατόρθωσε να τά-
ξει μόνο δύο πυροβόλα βάλλοντα μόνο
δύο βλήματα γιατί εξουδετερώθηκε από
102 Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
ΝΟΕ. - ΔΕΚ. 2007
καταιγιστικά πυρά του εχθρικού Πυροβο-
λικού. Ο υπόλοιπος σχηματισμός αυτής
από σαγματοφόρα κτήνη και προσωπικό,
που βρίσκονταν σε θέση αναμονής πίσω
από τα υψώματα των θέσεων του Τάγμα-
τος, διασκορπίστηκε και εξουδετερώθη-
κε από το εχθρικό Πυροβολικό.
Κατά τις απογευματινές ώρες ο εχθρός
παρά το εύστοχο πυρ του φιλίου Πυροβο-
λικού, από το οποίο καταστράφηκαν δύο
αυτοκίνητα, προώθησε με ελιγμούς το
Πεζικό και τα οχήματα της μηχανοκινήτου
φάλαγγάς του, στις γραμμές του Τάγματος
και όσο περνούσε η ώρα η σφοδρότητα
πυρών Πεζικού και Πυροβολικού αύξανε,
η δε εμπλοκή της μάχης κορυφωνόταν.
Στις 15:00 ο βομβαρδισμός του εχθρι-
κού Πυ ρο βο λι κού εί ναι σφο δρός και
αδιάκοπος, βάλλων βλήματα κρουσιφλε-
γών και εγκαιροφλεγών κατά του μετώ-
που του Τάγματος.
Εν τω μεταξύ, παρά τα ληφθέντα μέτρα
των Λόχων, παρατηρήθηκε διαρροή αν-
δρών προς το εσωτερικό του μετώπου.
Στις 15.30 ο Διοικητής του Τάγματος
βρίσκει τον Διοικητή του 3ου Λόχου να
επιπλήττει τους άντρες του δια της φρά-
σεως «άνανδροι γιατί άλλοι παραδίδεστε
και άλλοι φεύγετε κ.λπ.» και, απειλώντας
τους δια του περιστρόφου του όπως επα-
νέλθουν στις θέσεις τους, πυροβόλησε
και τραυμάτισε δύο φυγάδες.
Μπροστά στην παρουσιαζόμενη κα-
τάσταση, ο Διοικητής ζήτησε από τους
Λόχους, να αναφέρουν εγγράφως για
την κατάσταση που βρίσκονται εκείνη τη
στιγμή, καθώς και το επίπεδο του ηθικού
των ανδρών τους.
Στις 15:45 ο 2ος Λόχος αναφέρει (Ει-
κόνα 5): «Αναφέρω ότι ο Ανθλγός Σου-
μπασάκος αναφέρει άνδρες 3ου Λόχου
παρεδόθησαν - Ημέτεροι δυσκόλως ήδη
κρατούνται - Διατάξατε».
Ο σύνδεσμος του 3ου Λόχου δεν επα-
νήλθε. Ο 1ος Λόχος ανέφερε ότι σημειώ-
θηκε διαρροή ανδρών, ότι ο συνεχής
βομβαρδισμός, οι πολλές απώλειες και
η παράδοση οπλιτών άλλων Λόχων επέ-
δρασε επικινδύνως επί του ηθικού των
ανδρών. Ο Λόχος Πολυβόλων ανέφερε
ότι παρά τα γεγονότα των λοιπών Λόχων,
Εικόνα 5
το ηθικό των ανδρών δεν υπέστη σοβαρό
κλονισμό, πλην όμως δύο ομάδες εξουδε-
τερώθηκαν πλήρως και το προσωπικό των
υπολοίπων είχε σημαντικές απώλειες.
Με τά την α να φο ρά των Λό χων, ο
Διοικητής διέταξε τον 1ο Λόχο να επε-
κτα θεί προς τα δε ξιά για να κα λύ ψει
μέρος του 3 ου Λόχου και να κρατήσει
τις θέσεις πάση θυσία.
Αλλά το δραματικό τέλος πλησιάζει…
Στις 17.00 μ.μ., νέα σοβαρή προσπάθεια
Το 1/23 Τάγμα Πεζικού κατά τη Μάχη του Δυσπηλαίου στις 15 Απριλίου 1941
του εχθρού εκδηλώνεται δια συνδυασμέ-
νες τη φορά αυτή επιθέσεις Πεζικού - Αρ-
μάτων - Πυροβολικού και Αεροπορίας.
Το εχθρικό Πυροβολικό προπαρασκευά-
ζει και συνοδεύει την επίθεση δια συνεχών
καταιγιστικών πυρών εφ’ όλου του βάθους
της αμύνης του Τάγματος. Το Τάγμα όμως,
παρά την ένταση του βομβαρδισμού, ανθί-
σταται ηρωι-
κά στη θέση
του.
Σμήνος
40 εχθρικών
Α/Φ βομ-
βαρδίζει και
εξουδετερώ-
νει τις Πυρο-
βολαρχίες.
Ελεύθερα
και α νε νό-
χλη τα πλέ- Εικόνα 6
Τχης (ΠΖ) Δήμου Δημήτριος
ον, τα εχθρι-
κά άρματα ορμούν στις θέσεις των αμυνο-
μένων, καταλαμβάνοντας τα πολυβόλα
του Λγού Μανωλέσου και τα πυροβόλα
του Υπλγού Τούσα, ενώ εκμηδενίζουν το
Τάγμα. Έτσι, την 19.00 ώρα, τα υπολείμμα-
τα του Τάγματος συμπτύσσονται προς το
Άργος Ορεστικόν, θέτοντας τέρμα στον
αγώνα του Τάγματος που διήρκεσε 14
ώρες συνεχούς μάχης με απώλειες 160
νεκρούς και τραυματίες.
ΑΝΤΙΠΑΛΕΣ ΔΥΝΑΜΕΙΣ
Οι εχθρικές δυνάμεις που έδρασαν
κα τά τη μά χη, ή ταν η θω ρα κισμέ νη
Με ραρ χί α των SS «Α δόλ φος Χί τλερ»
έναντι τριών Ελληνικών Ταγμάτων, μιας
ο μά δος α να γνω ρί σε ως, ε νός Λό χου
βαρέων πολυβόλων και επτά Πυροβο-
λαρχιών Ελαφρών και Βαρέων της ΧΙΙΙ
Μεραρχίας Πεζικού (Αρχιπελάγους).
Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 103
 ΕΠΙΛΟΓΟΣ
Ο επίλογος της μάχης θα γραφεί
στην Α θή να έ να μή να με τά, ό που ο
Διοι κη τής της θω ρα κι σμέ νης Με ραρ-
χί ας των SS, στρα τη γός Ντή τριχ, θα
ζητήσει να δει έναν Έλληνα αξιωματικό
της μά χης ε κεί νης. Θα πα ρου σια σθεί
τό τε ο Σχης (ΠΖ) Λιώ σης, Αρ χη γός
Πεζικού της ΧΙΙΙ ΜΠ και Διοικητής της
γραμμής μάχης. Ο Γερμανός Διοικητής
θα ζητήσει την Ελληνική διάταξη πά-
νω σε χάρ τη. Μό λις του α να φέρ θη κε
η διάταξη αυτός θύμωσε γιατί νόμιζε
ό τι ο Σχης ψευ δό ταν και άρ χι ζε να
βρίζει. Μόλις όμως θα περάσουν δύο
ώρες, θα πεισθεί για την αλήθεια των
λεγομένων του Σχη και θα τον συγχα-
ρεί, θα του ζη τή σει δε να δια βι βά σει
τα συγ χα ρη τή ριά του στον Μέ ραρ χο
Υπτγο Μουτούση.
Αυτή ήταν και η τελευταία σύγκρουση
του διπλού πολέμου 1940-41 στον ηπει-
ρωτικό χώρο, οδηγώντας την πατρίδα
μας στη γερμανική κατοχή.
Η ι στο ρί α, θα α να γρά ψει τη μά χη
του Δυ σπη λαί ου, σαν το τε λευ ταί ο
έν δο ξο δί δαγ μα και σαν τη μο να δι-
κή εκ συ να ντή σε ως και ε πί α νοι χτού
πε δί ου μά χη του Ελ λη νο γερ μα νι κού
πολέμου.
ΙΕΡΑΡΧΙΑ ΧΙΙΙ ΜΠ
ΚΑΤΑ ΤΗ ΜΑΧΗ
1. Διοικητής: Υπτγος κος Μουτούσης.
2. Αρχηγός Πεζικού: Σχης κος Λιώσης
Ευστάθιος.
3. Επιτελάρχης: Ανχης κος Αναγνωστό-
πουλος Σωτήριος.
4. Διοικητής 23ου ΣΠ (Χίου): Σχης (ΠΖ)
κος Μπάρμπακος Αριστοτέλης.
5. Υποδιοικητής 23ου ΣΠ (Χίου): Ανχης
κος Παπαδάκης Γεώργιος.
104 Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η
ΝΟΕ. - ΔΕΚ. 2007
ΣΥΝΘΕΣΗ 1/23 ΤΠ ΚΑΤΑ
ΤΗ ΜΑΧΗ ΤΟΥ ΔΥΣΠΗΛΑΙΟΥ
1. Διοικητής Τάγματος: Τχης Δήμου
Δημήτριος.
2. Επιτελής Τάγματος: Έφ. Ανθλγός
Νικηφοράκης.
3. Γραμ μα τέ ας Τάγ μα τος: Έφ. Αν-
θλγός Τζογάς Ιωάννης.
4. Διοι κη τής Μ.Μ. Τάγ μα τος: Έφ.
Ανθλγός Σικκιάς Μιχαήλ.
5. Ια τρός Τάγ μα τος: Έφ. Αν θ/τρος
Πετρόπουλος.
6. Βο η θός Ια τρού Τάγ μα τος: Έφ.
Ανθ/τρος Σαρρής Παντελής.
7. Διοι κη τής 1 ου Λό χου: Έφ. Λγός
Τσαδής Ματθαίος.
8. Διμοιρίτης 1ου Λόχου: Έφ. Υπλγός
Βαγγές Ευάγγελος.
9. Δι μοι ρί της 1ου Λό χου: Έφ. Μπα-
κές.
10. Διμοιρίτης 1ου Λόχου: Έφ. Παρ-
θενίδης.
11. Δι μοι ρί της 1 ου Λό χου: Έφ. Αν-
θλγός Μυρσιάδης.
12. Δι μοι ρί της 1 ου Λό χου: Έφ. Αν-
θλγός Μυρσιάδης (αποσπάσθηκε από
Λόχο Πολ/λων).
13. Διοι κη τής 1 ου Λό χου: Λγός Το-
πούζης Αθανάσιος.
14. Διμοιρίτης 2ου Λόχου: Έφ. Υπλγός
Πάνου.
15. Δι μοι ρί της 2 ου Λό χου: Έφ. Αν-
θλγός Μπαλονάς.
16. Δι μοι ρί της 2 ου Λό χου: Έφ. Αν-
θλγός Σουμπασάκος.
17. Διοικητής 3ου Λόχου: Έφ. Υπλγός
Μήταλας Δημήτριος.
18. Δι μοι ρί της 3 ου Λό χου: Έφ. Αν-
θστής Βράτσος Εμμανουήλ.
19. Δι μοι ρί της 3 ου Λό χου: Έφ. Αν-
θλγός Μακρής Γεώργιος.
20. Δι μοι ρί της 3 ου Λό χου: Έφ. Αν-
 ΒΙΟΓΡΑΦΙΚΟ ΔΙΟΙΚΗΤΟΥ 1/23 ΤΠ Περιόδου 1944 - 1949
Γεννήθηκε την 20η Οκτωβρίου 1897 στην Τσε- • Δεκεμβριανά, Αθήνα 15 Δεκεμβρίου -
ρίτσανα, επαρχίας Δωδώνης Ν. Ιωαννίνων. Κα- 10 Ιανουαρίου 1944
τετάγη την 20η Αυγούστου 1916 ως Εθελοντής, • Πιερίων
προαγόμενος το 1919 σε Ανθυπασπιστής και • Κατερίνης
ανερχόμενος της ιεραρχίας μέχρι τον βαθμό • Χολομώντος
του Συνταγματάρχη, όπου και αποστρατεύθη- • Αρναίας
κε την 13η Οκτωβρίου 1948. Απεβίωσε το 1974 • Γκιώνας
στη Θεσσαλονίκη. • Αγράφων
Έλαβε μέρος στις παρακάτω μάχες: • Χασίων
Ευρωπαϊκού μετώπου • Ταμπούρι - Προφήτη Ηλία
• Σκρα, 17 Μαΐου 1918. • Γράμμου
• Δοϊράνης, 5 Σεπτεμβρίου 1918. Τιμήθηκε με τα εξής
Μικράς Ασίας παράσημα και μετάλλια:
• Ρεσίλ Τεπέ • Διασυμμαχικό (1922)
• Αλή Βεράν • Στρατιωτικής Αξίας
• Σαλιχλή • Αργυρού Σταυρού Γεωργίου
Αλβανικού μετώπου • Χρυσού Σταυρού του Φοίνικος
• Μοράβα • Μεταλλίου Στρατιωτικής Αξίας Γ’ τάξεως
Ανώνυμο Ύψωμα 1292 - Ύψωμα 1253 - • Χρυσού Αριστείου Ανδρείας
Ύψωμα 1211 - Πόγραδετς • Πολεμικού Σταυρού
• Άργος Ορεστικόν • Σταυρού Ταξιαρχών μετά Ξιφών
(Μάχη Δυσπηλαίου, 15 Απριλίου 1941) • Μεταλλίου Αλβανικού μετώπου

θστής Καράγιωργας Κων/νος.

21. Δι μοι ρί της 3 ου Λό χου: Έφ. Αν-
θστής Γεωργαντάς.
22. Διοι κη τής Λό χου πο λυ βό λων:
Λγός Τσιτσιμπής Δημήτριος.
23. Δι μοι ρί της Λό χου πο λυ βό λων:
Έφ. Ανθλγός Μακρής Καπετανίδης Νι-
κόλαος
24. Δι μοι ρί της ολ μι δί ων: Έφ. Αν-
θλγός Φροκαλίδης.
25. Δι μοι ρί της Λό χου πο λυ βό λων:
Έφ. Ανθστής Γκιάλας.
26. Δι μοι ρί της Λό χου πο λυ βό λων:
Έφ. Αν θστής Σκαλ τσού νης Πα να-
γιώτης.
27. Προσκεκολλημένος ομάδος όλ-
Εικόνα 7
μων: Έφ. Ανθστής Καραμανής. Κειμήλια Σχη (ΠΖ) Δήμου Δημητρίου
(Πολεμικό Μουσείο Θεσσαλονίκης)

Σ Τ ΡΑΤ Ι Ω Τ Ι Κ Η Ε Π Ι Θ Ε Ω Ρ Η Σ Η 105
Το 1/23 Τάγμα Πεζικού κατά τη Μάχη του Δυσπηλαίου στις 15 Απριλίου 1941