ÊÅÉÌÅÍÏ: Áí÷çò(ÐÆ) ÅõóôÜèéïò Âïýôïò
O
é ôïõñêéêÝò öõëÝò Þñèáí óå
åðáöÞ ìå ôï Áéãáßï ðñþôá áðü
ôçí ðëåõñÜ ôçò ÌéêñÜò Áóßáò
êáé, áñêåôïýò áéþíåò áñãüôåñá,
áðü ôéò Üëëåò ðëåõñÝò êáé ôá áéãáéïðåëáãßôé-
êá íçóéÜ, êáôüðéí ðáñáôåôáìÝíùí ÷åñóáßùí
êáé íáõôéêþí åðé÷åéñÞóåùí. Ïé öõëÝò áõôÝò
áðü ôéò êáôáâïëÝò ôïõò óôåñéáíÝò, êáèüóïí
íïìáäéêÝò, åß÷áí óõíçèßóåé óôéò ÷åñóáßåò ìå-
ôáêéíÞóåéò, åß÷áí ìåãÜëç ó÷Ýóç ìå ôá æþá
êáé ôïí ßððï ãé’ áõôü êáé åß÷áí åìðåéñßá
êáé åéäßêåõóç óôçí ïñãÜíùóç ÷åñóáßùí
ìåôáöïñþí, äçëáäÞ ôùí êáñáâáíéþí. Ðñï-
ùèïýìåíåò üìùò äõôéêÜ, ðñïò ôçí ðåñéï÷Þ
ôçò ÌéêñÜò Áóßáò êáé äõôéêüôåñá, Þëèáí
óå åðáöÞ ìå éó÷õñïýò íáõôéêïýò ëáïýò,
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
üðùò ôïõò ¸ëëçíåò, ôïõò Âåíåôïýò, ôïõò
ÃåíïâÝæïõò êáé ôïõò ÖñÜãêïõò ðïõ äéÝèå-
ôáí éó÷õñïýò óôüëïõò ìå áîéüëïãá ðëçñþ-
ìáôá, ôïõò ïðïßïõò Þôáí áíáãêáóìÝíïé íá
áíôéìåôùðßóïõí ìå ôá ßäéá ìÝóá, äçëáäÞ
ôá íáõôéêÜ, ìå ôá ïðïßá õðï÷ñåþèçêáí íá
åîïéêåéùèïýí.
ÐñïïèùìáíéêÞ
Ðåñßïäïò ôïõ Áéãáßïõ
Ç âõæáíôéíÞ ÌéêñÜ Áóßá Þôáí Ýíá ðáëéü
èÝáôñï åðé÷åéñÞóåùí, óôï ïðïßï êáôÜ ôï ðá-
ñåëèüí åß÷áí ðñùôáãùíéóôÞóåé ïé ¢ñáâåò,
ìå ôç äéÜäïóç ôçò éóëáìéêÞò èñçóêåßáò, êáé
ïé Âõæáíôéíïß, ïé ïðïßïé ðñïóðáèïýóáí íá
áíôéìåôùðßóïõí ôçí êáôÜóôáóç êáé íá äéá-
ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 47
ôçñÞóïõí êáôÜ ôï äõíáôüí ôç äéáñêþò åëáô-
ôïýìåíç áõôïêñáôïñßá ôïõò.
Ôïí 11ï áéþíá, íÝïé ðñùôáãùíéóôÝò åì-
öáíßæïíôáé ïé Óåëôæïýêïé Ôïýñêïé. Ï Óåë-
ôæïýêïò óïõëôÜíïò ôçò ÂáãäÜôçò Ôïõãñïýë
(Tugrul, ðåè. 1067), áðü ôï 1048 äéï÷Ýôåõå
óôçí áíáôïëéêÞ ÌéêñÜ Áóßá íïìÜäåò Ôïýñ-
êïõò êáé ãáæÞäåò1 , ìå óêïðü ôç ëåçëáóßá
êáé ëáöõñáãùãßá, ôçí ðáñåìðüäéóç óõãêïé-
íùíéþí, ôçí åñÞìùóç, ôçí åêôüíùóç ôùí ðï-
ëåìéêþí ðáèþí, ôçí åîåýñåóç ïéêïíïìéêþí
ðüñùí ãéá ôçí åîõðçñÝôçóç óôñáôéùôéêþí
áíáãêþí, ôçí áíáãíþñéóç êáé êáôÜêôçóç íÝ-
ùí åäáöþí, ôçí áðáó÷üëçóç áíèñþðéíïõ äõ-
íáìéêïý, ôç ìåôåãêáôÜóôáóç ðëçèõóìïý êáé
ôç äéÜäïóç ôçò ðßóôçò ôïõ ÉóëÜì. Ç âõæáíôé-
íÞ áõôïêñáôïñßá, ôçí ßäéá åðï÷Þ, âñéóêüôáí
óå ðáñáêìÞ, ðïëéôéêÞ êáé óôñáôéùôéêÞ êáé
óå åóùôåñéêÞ áóôÜèåéá. Ïé åóùôåñéêÝò êáé
åîùôåñéêÝò äýóêïëåò óõíèÞêåò åß÷áí áíåâÜ-
óåé óôï èñüíï ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò Ýíá
ìüíéìï áîéùìáôéêü ôïõ óôñáôïý, ôï Ñùìáíü
Το πρώτο άγγιγμα των τουρκικών φυλών στην
ανατολική πλευρά του Αιγαίου. Οι Σελτζούκοι
Τούρκοι τον 11ο αιώνα καταλαμβάνουν τη Βυζα-
ντινή Μ. Ασία και ιδρύουν δικό τους κράτος.
Οι Βυζαντινοί δέχονται πιέσεις απ’ όλες τις
πλευρές.
ôïí Ä´ ôï ÄéïãÝíç (1067 – 1071), Üíèñùðï
éêáíü êáé ãåííáßï. Áõôüò ìå ìéá óåéñÜ åê-
óôñáôåéþí, áñ÷éêÜ íéêçöüñùí, ðñïóðÜèçóå
íá áíôéìåôùðßóåé ôï ôïõñêéêü ðñüâëçìá, áë-
ëÜ ôåëéêÜ ôï 1071 óôç ìåãÜëç óýãêñïõóç
óôï ÌáíôæéêÝñô ôçò Áñìåíßáò, áíáôïëéêÜ
ôçò ëßìíçò Âáí, çôôÞèçêå êáôÜ êñÜôïò. Ç
íßêç Þôáí ïëïêëçñùôéêÞ êáé ï Óåëôæïýêïò
óïõëôÜíïò Áëð ÁñóëÜí ìðüñåóå ôüôå íá êá-
ôáêôÞóåé ÷ùñßò áíôßóôáóç üëç ó÷åäüí ôç Ìé-
êñÜ Áóßá. Ðñùôåýïõóá ôïõ ìéêñáóéáôéêïý
óåëôæïõêéêïý êñÜôïõò ïñßæåôáé ç Íßêáéá, ç
ïðïßá ôï 1081 áíáãíùñßæåôáé åðßóçìá áðü
ôïõò Âõæáíôéíïýò (âëÝðå ôçí ðáñáðÜíù åé-
êüíá). Åêåß åãêáèßóôáôáé ï êõâåñíÞôçò ôçò

1. Poux Jean Paul, Ç éóôïñßá ôùí Ôïýñêùí 2000 ÷ñüíéá áðü ôïí Åéñçíéêü ùò ôç Ìåóüãåéï, ìôö.
Ì. Óìõñíéþôç, ÁèÞíá 1998, óåë 154. Åðßóçò, âë. ¢ìáíôïò Ê., Ó÷Ýóåéò ÅëëÞíùí êáé Ôïýñêùí, ôïì.
Á´, ÁèÞíá 1955, óåë. 28 – 30. Halil Inalcik, The Ottoman Empire. The classical age 1300 – 1600,
1973, ìôö. ÊïêïëÜêç, óåë 20 – 23. Wittek P., The Rise of the Ottoman Empire, London 1938, óåë.
52. Ïé Áêñßôåò, ïé óõíïñéáêïß öñïõñïß ôçò ÂõæáíôéíÞò Áõôïêñáôïñßáò, áðü ðïëëÜ óçìåßá ôùí óõ-
íüñùí ïäÞãçóáí êáé áõôïß å÷èñéêÜ ôìÞìáôá óôï åóùôåñéêü ôçò ÷þñáò ôïõò.

48 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003
êáôáêôçìÝíçò ÌéêñÜò Áóßáò, ï ÓïõëåúìÜí
Éìðí Êïõôëïõìïýò (1077 – 1086)2 .
¹äç, ïé Ôïýñêïé áããßæïõí ãéá ðñþôç
öïñÜ ôï Áéãáßï. ÌåôÜ ôï èÜíáôï ôïõ Óïõ-
ëåúìÜí, ëüãù ôçò ñåõóôüôçôáò ðïõ åðéêñá-
ôïýóå, äçìéïõñãÞèçêáí äéÜöïñá ôïõñêéêÜ
êñáôßäéá· Ýíá ìÜëéóôá óôçí ðåñéï÷Þ ôçò
Óìýñíçò êáôáóêåýáóå ìéêñü óôüëï êáé
Üñ÷éóå íá êÜíåé ðåéñáôéêÝò åðéäñïìÝò óôá
ãåéôïíéêÜ íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ öèÜíïíôáò ìÝ-
÷ñé ôá ÄáñäáíÝëéá.
Åßíáé ÷áñáêôçñéóôéêü üôé ìüëéò ïé
Ôïýñêïé ðëçóßáóáí ôï Áéãáßï Üñ÷éóáí ôçí
ðåéñáôåßá, üðùò Ýêáíáí êáé óôçí îçñÜ,
üðïõ ëÞóôåõáí ü,ôé ìðïñïýóáí. Óôç Óìýñ-
íç Ýäñåõå ï öïâåñüò Ôïýñêïò ðåéñáôÞò
Ôæá÷Üò, ï ïðïßïò ãéá ëßãï ÷ñüíï åß÷å êáôá-
ëÜâåé êáé íçóéÜ (ìå ôç âßáéá óôñáôïëüãçóç
âåâáßùò ÅëëÞíùí íáõôéêþí êáé ôå÷íéôþí ôïõ
âõæáíôéíïý íáõóôÜèìïõ ôçò Óìýñíçò) üðùò
ôç ×ßï, ôç ÓÜìï, ôç ÌõôéëÞíç êáé ôç Ñüäï,
êáé åß÷å êáôáóôñÝøåé ôï Áäñáìýôôéï. Ç
íáõôéêÞ äñÜóç ôïõ Ôæá÷Ü, áí êáé ðåñéïñé-
óìÝíçò Ýêôáóçò, áðïôåëåß ôïí ðñüëïãï ôùí
íáõôéêþí åðé÷åéñÞóåùí ôùí Ôïýñêùí3 . Ôçí
êáôÜóôáóç ôüôå Ýóùóáí ïé óôáõñïöüñïé ôçò
Ðñþôçò Óôáõñïöïñßáò, ïé ïðïßïé Ýöèáóáí
óôï ÂõæÜíôéï ôï 1097 êáé Ýäéùîáí ôïõò
Ôïýñêïõò áðü ôç Íßêáéá êáé ôçí ðåñéï÷Þ
ôïõ Áéãáßïõ óôç ÄõôéêÞ ÌéêñÜ Áóßá. ¸ôóé,
áñ÷ßæïõí óôáäéáêÜ ïé Ôïýñêïé íá áðïêôïýí
êÜðïéá íáõôéêÞ åìðåéñßá.
ÅðåéäÞ ç ÌéêñÜ Áóßá åßíáé ìéá ÷åñ-
óüíçóïò ðïõ åßíáé ìéóüêëåéóôç áðÝíáíôé
óôçí Þðåéñï ðïõ áíÞêåé, üëá ôá êýñéá äñï-
ìïëüãéÜ ôçò áðü áíáôïëÜò ðñïò äõóìÜò
êáôáëÞãïõí óôç èÜëáóóá. ¸ôóé, áí êáé ïé
Ôïýñêïé åêäéþ÷èçêáí áðü ôç ÄõôéêÞ ÌéêñÜ
Áóßá êáé ôá ðáñÜëéá, ôï âëÝììá ôïõ óåë-
ôæïõêéêïý óïõëôáíÜôïõ ôïõ Éêïíßïõ Þôáí
óôñáììÝíï ðñïò ôç èÜëáóóá, áíáìÝíïíôáò
ôçí åõêáéñßá ãéá åðéóôñïöÞ. Ç åõêáéñßá
äüèçêå ðÜëé ìåôÜ ôç íßêç ôïõò êáôÜ ôùí
Âõæáíôéíþí, ïé ïðïßïé êõñéáñ÷ïýóáí ôüôå
óôç ÄõôéêÞ ÌéêñÜ Áóßá, óôï ÌõñéïêÝöá-
ëï ôçò Öñõãßáò, ôï 1176. Ç óõìöïñÜ áõôÞ
óõìðëÞñùóå åêåßíç ôïõ ÌáíôæéêÝñô êáé ïé
Ôïýñêïé åðåêôåßíïíôáé âüñåéá ðñïò Åýîåé-
íï Ðüíôï êáé íüôéá êáé íïôéïäõôéêÜ ðñïò
ôç Ìåóüãåéï êáé ôï Áéãáßï. Ôï âáóßëåéï
ôùí Óåëôæïýêùí ôïõ Ñïõì áããßæåé ôþñá ôï
áíáôïëéêü üñéï ôïõ Áéãáßïõ êáé ôï äõôéêü
èáëÜóóéï üñéï ôïõ êñÜôïõò ôïõò âñßóêåôáé
ìåôáîý Êáñßáò êáé Ëõêßáò áðÝíáíôé áðü
ôá ÄùäåêÜíçóá.
Åßíáé ôþñá åê ôùí ðñáãìÜôùí áíáãêá-
óìÝíïé ïé Ôïýñêïé íá Ýëèïõí óå åðáöÞ ìå
ôï õãñü óôïé÷åßï êáé íá ðÜñïõí ìáèÞìáôá
íáõôéêÞò ôÝ÷íçò ôüóï áðü ôïõò åíôüðéïõò
êáôáêôçìÝíïõò üóï êáé áðü ôïõò ãåßôïíåò.
Ïé ðñïóâÜóåéò ôïõ êñÜôïõò ðñïò ôéò èÜëáó-
óåò ôïõ âïññÜ êáé ôïõ íüôïõ äßíïõí ó’ áõ-
ôü åðéðëÝïí éó÷ý êáé ôï êáèéóôïýí íáõôéêÞ
äýíáìç4 . Ïé Âõæáíôéíïß ðëÝïí äåí åßíáé óå

2. ¢ííçò ÊïìíçíÞò, ÁëåîéÜò, ÁèÞíá 1972, ôïì. Á´, âéâëßï ÉÉÉ, óåë. 130 – 132. Wittek ü.ð., óåë.
33 – 34. Ç ìåôáíÜóôåõóç ôïõñêïìáíéêþí öõëþí áðü ôï ÔïõñêåóôÜí óôï ìïõóïõëìáíéêü êüóìï
åß÷å ùò áðïôÝëåóìá ôçí êáôÜêôçóç ôçò ÌéêñÜò Áóßáò áðü ôïõò Óåëôæïýêïõò. Ìå ôçí êáôÜêôçóç
ôçò íÝáò áõôÞò ðåñéï÷Þò ðÞñáí ôçí ïíïìáóßá Óåëôæïýêïé ôïõ Ñïýì, üðùò ìáò åßíáé ãíùóôïß óôçí
Éóôïñßá. Ãéá ôç ìÜ÷ç óôï ÌáíôæéêÝñô êáé ôéò ìåôÜ áðü áõôÞí åðéäñïìÝò êáé ôçí åðïßêçóç ôçò
Ì. Áóßáò áðü Ôïýñêïõò íïìÜäåò, âë. Lautrht J., Byzance et les Turcs Seldjoucidesjusqu’en 1081,
Nansy 1913, óåë. 45 – 101.
3. ¢ííçò ÊïìíçíÞò, ï.ð., ôïì. ô, Âéâë. XIV, óåë. 86. Åðßóçò, ãéá ðåñéóóüôåñá âë. ¢ìáíôïò Ê.,
ï.ð. óåë. 35ÿ Óöõñüåñáò Â., Ôá åëëçíéêÜ ðëçñþìáôá ôïõ Ôïõñêéêïý óôüëïõ, ÁèÞíá 1968, óåë. 18
– 19.
4. Roux, ï.ð., óåë. 172.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 49
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
 Óôéò ôñåéò åéêüíåò από επάνω προς τα κάτω
öáßíïíôáé:
Ôá ËáôéíéêÜ êñÜôç êáé ïé êôÞóåéò ôçò Âåíåôßáò
ìåôÜ ôçí Üëùóç ôïõ 1204.
Ôá ÅëëçíéêÜ êñÜôç ðïõ õðÞñîáí ìåôÜ ôçí
ËáôéíéêÞ êáôÜêôçóç ôçò ÂõæáíôéíÞò Áõôïêñá-
ôïñßáò.
Ç ÂõæáíôéíÞ Áõôïêñáôïñßá üðùò áíáóõíôÜóóå-
ôáé óôá ÷ñüíéá ôïõ Ìé÷áÞë Ðáëáéïëüãïõ.

ëï êåíü äõíÜìåùò óôç ÌéêñÜ Áóßá ðïõ äåí

èÝóç íá áíôéäñÜóïõí (åéêüíåò åðÜíù).
Êáé óôéò ôñåéò ðåñéðôþóåéò ôïõ Óïõëôá-
íÜôïõ ôïõ Éêïíßïõ, (ïé Óåëôæïýêïé Ôïýñêïé)
äéáôçñïýí óõíå÷þò ôçí åðáöÞ ôïõò óôç
íïôéïáíáôïëéêÞ ìéêñáóéáôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ
Áéãáßïõ ÐåëÜãïõò.
Ç êáôÜññåõóç ôïõ Âõæáíôßïõ ôï 12045
ìå ôçí ÔÝôáñôç Óôáõñïöïñßá, áöÞíåé ìåãÜ-
ðñïëáâáßíïõí üìùò íá åêìåôáëëåõôïýí ïé
Óåëôæïýêïé ôïõ Ñïõì, ãéáôß ïé ìåãÜëåò åðé-
äñïìÝò ôùí Ìïããüëùí ìå ôïí Ôæåãêßò ×áí
êáé ôïõò äéáäü÷ïõò ôïõ, óôá ìÝóá ôïõ 13ïõ
áéþíá, äéáëýïõí ôï óåëôæïõêéêü êñÜôïò.
Áêüìç êáé ìåôÜ ôçí áíÜêôçóç ôçò Ðüëçò
ôï 1261, ôï ÂõæÜíôéï äåí åßíáé óå èÝóç ðéá
íá ðëçñþóåé ôï ðïëéôéêü êåíü óôç ÌéêñÜ
Áóßá. ¢ëëåò ôïõñêïìáíéêÝò öõëÝò ðñïùèïý-
íôáé êáé Ýñ÷ïíôáé íá êáôáëÜâïõí ôï ÷þñï
ôùí Óåëôæïýêùí ôïõ Ñïõì êáé üôáí ôï êñÜ-
ôïò ôïõò óôç ÌéêñÜ Áóßá ÷Üíåôáé óôá 1303,
áõôÝò éäñýïõí ôá åìéñÜôá ôçò Áíáôïëßáò, ðå-
ñßðïõ åßêïóé óõíïëéêÜ. ÏñéóìÝíá áðü áõôÜ
Ý÷ïõí ìÝôùðï óôï áíáôïëéêü Áéãáßï.
Áðü âïññÜ ðñïò íüôï, ôá åìéñÜôá ôïõ
Áéãáßïõ åßíáé ôïõ Êáñáóß (ìå äéÜñêåéá âßïõ
1300 Ýùò 1336) óôç Ìõóßá, ôïõ Óáñïõ÷Üí
(1300 – 1410) óôç Ëõäßá, ôïõ Áúäéíßïõ (1300
– 1403) óôçí Éùíßá, ôïõ ÌåíôåóÝ (1300
– 1425) óôçí Êáñßá êáé ôïõ ÔåêêÝ (1300
– 1423) óôç Ëõêßá êáé Ðáìöõëßá, ôïõ ïðïßïõ
ôï äõôéêü ôìÞìá Ýâëåðå ðñïò ôï ðÝëáãïò ôïõ
Áéãáßïõ6 , (åéêüíåò áðÝíáíôé óåëßäáò).
Ïé Ôïýñêïé ôùí åìéñÜôùí óôçí åðáöÞ
ôïõò ìå ôï Áéãáßï êáé ôïõò êáôïßêïõò ôïõ
ìåôáâÜëëïõí ôç íïïôñïðßá ôïõò êáé áðï-
êôïýí åõñýôåñïõò ïñßæïíôåò áðü åêåßíïõò
ðïõ äéÝèåôáí ìÝ÷ñé ôüôå. 1⁄4ðùò ôïí 11ï áéþ-
íá, üôáí ðëçóßáæáí ïé Ôïýñêïé ôï Áéãáßï

5. Ôï 1204 åßíáé Ýíáò óôáèìüò ãéá ôç âõæáíôéíÞ éóôïñßá, äéüôé ôüôå ïé Ëáôßíïé ôçò ÔÝôáñôçò Óôáõ-
ñïöïñßáò êáôÝëáâáí ôçí Êùíóôáíôéíïýðïëç êáé ôá åõñùðáúêÜ åäÜöç ôçò áõôïêñáôïñßáò. Wittek
P., The Rise of the Ottoman Empire, óåë. 45.
6. Rïux, ï.ð., óåë. 245 – 247. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. Æá÷áñéÜäïõ Å., “Ç åîÜðëùóç ôùí Ôïýñêùí
óôïí åëëçíéêü ÷þñï”, Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ôïì. È´, åêäïôéêÞ Áèçíþí 1974, óåë. 134
ê.å., C.l. Cahen, Pre - Ottoman Turkey, London 1968, óåë. 303 – 313.

50 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003
 Åéêüíες επάνω: Ôá ôïõñêïìáíéêÜ åìéñÜôá ôçò
ÌéêñÜò Áóßáò êáôá ôéò áñ÷Ýò ôïõ 14ïõ áéþíá. Äéá-
êñßíïíôáé ôá ðÝíôå ðïõ Ý÷ïõí ðñüóâáóç óôçí
áíáôïëéêÞ ðëåõñÜ ôïõ Áéãáßïõ (êßôñéíï ÷ñþìá),
êáèþò êáé ôï ìéêñü ïèùìáíéêü åìéñÜôï (åñõèñü
÷ñþìá) óôçí ðåñéï÷Þ ôçò Âéèõíßáò óôá óýíïñá
ôçò ôüôå ÂõæáíôéíÞò Áõôïêñáôïñßáò.
Åéêüíá κάτω: Ç óôáäéáêÞ åðÝêôáóç ôïõ ïèùìáíé-
êïý åìéñÜôïõ óå âÜñïò ôùí ãåéôüíùí ôïõ êáé ôï
ÜããéãìÜ ôïõ óôçí áíáôïëéêÞ áêôÞ ôïõ Áéãáßïõ.

íéá, Ýäñáóå êõñßùò áðü ôï 1330 ùò ôï 1345

ìå ôï ãáæÞ Ïõìïýñ ÌðÝç· ï åìßñçò áõôüò
èáëáóóïêñáôïýóå óôï Áéãáßï êáé åéóÝðñáô-
ôå õøçëïýò öüñïõò áðü ôá íçóéÜ êáé áðü
äéÜöïñåò ðáñáèáëÜóóéåò ðåñéï÷Ýò, áðü ôçí
Ðåëïðüííçóï ìÝ÷ñé ôç ÈñÜêç. Ôï ßäéï êáé ï
êáé Üñ÷éæáí ôéò ðåéñáôéêÝò åðéäñïìÝò, Ýôóé åìßñçò ôïõ ÌåíôåóÝ, åîïñìþíôáò áðü ôá íïôéï-
êÜíïõí êáé ôþñá ìå ôç âïÞèåéá ÷ñéóôéáíþí äõôéêÜ ðáñÜëéá ôçò ÌéêñÜò Áóßáò, åéóÝðñáô-
íáõôéêþí. Ç Ìßëçôïò, ðïõ áíÞêåé óôï Ìåíôå- ôå öüñïõò áðü ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò ôïõ Áéãáßïõ,
óÝ êáé ç ¸öåóïò, ðïõ áíÞêåé óôï Áúäßíéï, ìå ôïõò ïíïìáóôïýò êïõñóÜñïõò ôïõ ðïõ ëõ-
ãßíïíôáé ðåéñáôéêÜ ïñìçôÞñéá7 . ìáßíïíôáí ôá ãåéôïíéêÜ íçóéÜ ôïõ ðåëÜãïõò.
Áðü ôï 1303 Ý÷ïõí Þäç êáôáóêåõÜóåé Åêôüò áðü áõôÜ, ôá åìéñÜôá Ýñ÷ïíôáé êáé óå
ðëïßá êáé êÜíïõí åðéäñïìÝò óôá ãåéôïíéêÜ ðïëéôéêÝò óõììá÷ßåò ìå ôïõò Âõæáíôéíïýò,
íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ üðùò ôç ÓÜìï, ôçí ÊÜñ- áíáìåéãíýïíôáé óôïõò åìöýëéïõò ðïëÝìïõò
ðáèï êáé ôç ×ßï (1306), óöÜæïíôáò, áé÷ìá- ôïõò êáé ðáñÝ÷ïõí íáõôéêÞ êáé óôñáôéùôéêÞ
ëùôßæïíôáò êáé ëçóôåýïíôáò. Ôï êñÜôïò ôïõ âïÞèåéá óå áõôïêñÜôïñåò. Ôï ìÝãåèïò ôçò âï-
Áúäéíßïõ, ôïõ ïðïßïõ ï óôüëïò äñïýóå óôá Þèåéáò óå óôüëï, ãéá êñáôßäéá ìå ÷åñóáßá íï-
åëëçíéêÜ íçóéÜ êáé Ýöôáíå ìÝ÷ñé ôá ÂáëêÜ- ïôñïðßá, ìÝ÷ñé ðñüôéíïò ìáò åíôõðùóßÜæå8 .
7. Âë. ¢ìáíôïò Ê., ü.ð., óåë. 59. ÃåùñãéÜäçò – ÁñíÜêçò Ã., Ïé ðñþôïé Ïèùìáíïß, ÁèÞíá 1947,
óåë. 177. Óöõñüåñáò, ü.ð. óåë. 19 – 20.
8. Ôçí ðïëéôéêÞ óõììá÷ßáò ìå ôïõò äéÜöïñïõò Ôïýñêïõò åìßñçäåò êáé ðéï óõãêåêñéìÝíá ìå ôá åìé-
ñÜôá ôùí áêôþí ôçò ÄõôéêÞò ÌéêñÜò Áóßáò êõñßùò ôïõ Áúäéíßïõ êáé Óáñïõ÷Üí ôçí åãêáéíßáóáí
ï Áíäñüíéêüò Ã’ êáé ï ÉùÜííçò Êáíôáêïõæçíüò. Ôï 1335, óôç äéÜñêåéá ôïõ åìöõëßïõ ðïëÝìïõ, ï
åìßñçò ôïõ Óïõñá÷áí Ýóôåéëå óôïí Áíäñüíéêï 24 ðëïßá ìå óôñáôü óôçí ðïëéïñêßá ôçò Öþêáéáò,
åíþ ôï 1342 ï Ïõìïýñ ôïõ Áúäéíßïõ Ýóôåéëå óôïí É. Êáíôáêïõæçíü 380 ðëïßá êáé 29000 óôñáôéþ-
ôåò, êáôÜ ôïí Êáíôáêïõæçíü, Þ 300 ðëïßá êáé 15000 Üíäñåò, êáôÜ ôïí Ôïýñêï Åíâåñß. Ãéá ðåñéó-
óüôåñá âë. ËáÀïõ Áã., “ÐïëéôéêÞ óõììá÷ßáò ôïõ Âõæáíôßïõ ìå ôá ôïõñêéêÜ åìéñÜôá”, Éóôïñßá ôïõ
Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ôüìïò È´, óåë. 164 ê.å. Åðßóçò, âë. ¢ìáíôïò Ê., ü.ð., óåë. 62ÿ Zachariadou Å.,
Trade and Crusade, Venetian Crete and the Emirates of Menteshe and Aydin (1300 – 1415), Âåíå-
ôßá 1983, óåë. 16 – 17, 37 – 40.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 51
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
Áðü ôç ìåñéÜ ôïõò âÝâáéá ïé Âõæáíôéíïß äå
äéÝèåôáí ðëÝïí éó÷õñü óôüëï, êáèüóïí åß-
÷å äéáëõèåß ãéá ëüãïõò ïéêïíïìßáò áðü ôïí
Áíäñüíéêï ôï ´, äå÷üìåíïé Ýôóé ðëÞãìáôá
óôéò èáëÜóóéåò óõãêïéíùíßåò ôïõò, êáèþò
êáé óôï èáëÜóóéï åìðüñéï9 .
ìáôá ôçò âüñåéáò êáé äõôéêÞò ðëåõñÜò ôïõ
Áéãáßïõ óôçí êõñßùò ÅëëÜäá êáé ôá ðåñéó-
óüôåñá íçóéÜ ôïõ ðåëÜãïõò ôá êáôÝëáâáí
áðü Üëëåò äõíÜìåéò, ïé ïðïßåò ôá åß÷áí
êõñéåýóåé ðñïçãïõìÝíùò áðü ôç âõæáíôéíÞ
áõôïêñáôïñßá.
Áðü ôï 1204, ðïõ ï äõôéêüò ëáôéíéêüò

Ð
Ýñáí üëùí áõôþí ïé Ôïýñêïé, êý-
ñéïé ôçò ÌéêñÜò Áóßáò, Ýðáøáí
íá åßíáé ìüíï óêëçñïß ðïëåìéóôÝò
êáé áó÷ïëÞèçêáí êáé ìå ôá èÝìáôá ôçò ìü-
íéìçò åãêáôÜóôáóçò. Áíáðôýóóïõí åðáñêþò
åìðüñéï ðïëëþí åéäþí10 , êõñßùò ôá åìéñÜôá
ôïõ Áúäéíßïõ êáé ÌåíôåóÝ, ìå ôá ãåéôïíéêÜ
ëáôéíéêÜ êñÜôç ôïõ Áéãáßïõ, êáèþò êáé ìå
äõôéêÝò ÷þñåò ìÝóù ôïõ Áéãáßïõ êáé ôùí
ìåãÜëùí ëéìáíéþí ðïõ åß÷áí êáôáêôÞóåé
üðùò ç Ìßëçôïò êáé ç ¸öåóïò. ¸÷ïõí
íá áíôéìåôùðßóïõí ôïõò Åõñùðáßïõò íáõ-
ôéêïýò, ïé ïðïßïé âÝâáéá õðåñôåñïýí óôç
èáëÜóóéá, áëëÜ êáé ïé Ôïýñêïé åðéâéþ-
íïõí êáé áíáðôýóóïõí äñáóôçñéüôçôá,
äåß÷íïíôáò ðÜíôá ôçí ðáñïõóßá ôïõò êáé
óôç èÜëáóóá. Ç íáõôéêÞ åìðåéñßá, ç ïðïßá
Ý÷åé ó÷Ýóç ìå ôç íáõôéêÞ ðïëåìéêÞ ôÝ÷íç,
ôçí êáôáóêåõÞ êáé åðéóêåõÞ ôùí ðëïßùí,
ôá ëéìÜíéá, ôá èáëáóóéíÜ äñïìïëüãéá, ôç
ãíþóç ôùí èáëáóóþí êáé Üëëá ðáñüìïéá,
èá ÷ñçóéìåýóåé áñãüôåñá óôïõò Ôïýñêïõò,
üôáí áõôïß äçìéïõñãÞóïõí áõôïêñáôïñßá.
Ç Öñáãêïêñáôßá óôï Áéãáßï
Åíþ ôç ÌéêñÜ Áóßá ôçí êáôÝëáâáí ïé
Ôïýñêïé áðü ôïõò Âõæáíôéíïýò, ðïëëÜ ôìÞ-
óôñáôüò êáôáëýåé ôç âõæáíôéíÞ áõôï-
êñáôïñßá, ïé ÖñÜãêïé óôáõñïöüñïé ôçò
ÔÝôáñôçò Óôáõñïöïñßáò ßäñõóáí óôï Áé-
ãáßï ìéêñÜ ëáôéíéêÜ öÝïõäá, äïõêÜôá êáé
ðñéãêéðÜôá öÝñíïíôáò ìåãÜëåò êïéíùíéêÝò
êáé ðïëéôéêÝò áëëáãÝò óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Áñ-
÷éðåëÜãïõò11 . Ç öñÜãêéêç êáôï÷Þ óôï Áé-
ãáßï Þôáí âßáéç, óõññßêíùóå ôïí åëëçíéóìü
êáé ï ðëïýôïò ôçò ÅëëÜäáò ìåôáöÝñèçêå
óôá ìåãÜëá ïéêïíïìéêÜ êÝíôñá ôçò Äýóçò.
Ï êüóìïò ôïõ öñÜãêéêïõ Áéãáßïõ åðßóçò,
Þôáí ðïëýðëïêïò, ðïëéôéêÜ êáôáôåìá÷éóìÝ-
íïò, æþíôáò óå äéáñêåßò âßáéåò ôïðéêéóôéêÝò
áíôéäñÜóåéò, åðçñåáæüìåíïò áðü åîùôå-
ñéêÝò ðïëéôéêÝò åðéññïÝò, ôüóï óôç Äýóç
áðü ôïí Ðáðéóìü êáé ôá ÄõôéêÜ Âáóßëåéá
üóï êáé óôçí ÁíáôïëÞ êáé ôá ÂáëêÜíéá áðü
ôïõò Ôïýñêïõò, ôá åëëçíéêÜ âõæáíôéíÜ êñÜ-
ôç, áðü ôïõò Áëâáíïýò, ôïõò ÓÝñâïõò êáé
ôïõò ÂïõëãÜñïõò12 .
Óôçí êáèáõôÞ ðåñéï÷Þ ôïõ Áñ÷éðåëÜ-
ãïõò Ýëáâå ÷þñá óåéñÜ ãåãïíüôùí· ðïëëÜ
íçóéÜ åêôüò áðü ôïõò ÖñÜãêïõò êáôÝëáâáí
ïé ÃåíïõÜôåò êáé ïé Âåíåôïß. Óôéò áñ÷Ýò ôïõ
13ïõ áéþíá, ïé Âåíåôïß åãêáôáóôÜèçêáí óôç
×áëêßäá êáé åðÝêôåéíáí ôçí êõñéáñ÷ßá ôïõò
óôçí Åýâïéá, óõãêõâåñíþíôáò ìå ëïìâáñäé-

9. ÃåùñãéÜäçò – ÁñíÜêçò, ü.ð., óåë. 45-46.

10. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. Zachariadou Å., ü.ð. óåë. 269-270.
11. Ôá êõñéüôåñá êñÜôç ðïõ éäñýèçêáí Þôáí: ç ËáôéíéêÞ Áõôïêñáôïñßá ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò
êáé ôï Âáóßëåéï ôçò Èåóóáëïíßêçò ìå ìéêñÞ äéÜñêåéá âßïõ, áöïý ôï 1261 êáé 1224 êáôáëýèçêáí
áðü ôïõò Âõæáíôéíïýò· ç Çãåìïíßá áñ÷éêÜ êáé áñãüôåñá ôï ÄïõêÜôï ôùí Áèçíþí êáé Èçâþí,
ðïõ ãíþñéóå ôñåéò ðåñéüäïõò öñáãêïêñáôßáò ìÝ÷ñé ôçí êáôÜëõóÞ ôïõ ôï 1456 áðü ôïõò Ïèùìá-
íïýò, ôç öñáãêéêÞ (1204 – 1311), ôçí êáôáëáíéêÞ (1311 – 1388) êáé ôç âåíåôïöëùñåíôéíÞ (1388
– 1456)· ôï ðñéãêéðÜôï ôçò Á÷áÀáò Þ ÌïñÝùò, ðïõ óôï åóùôåñéêü ôïõ ôï 1263 éäñýèçêå ôï âõæá-
íôéíü äåóðïôÜôï ôïõ ÌõóôñÜ, êáé óôáäéáêÜ åîÝëéðå ôï 1432, áöïý ïé Âåíåôïß êáé ïé Âõæáíôéíïß
ôïõ áðÝóðáóáí ôá åäÜöç, ôá ïðïßá áñãüôåñá êáé áõôïß ìå ôç óåéñÜ ôïõò ôá ðáñáäßíïõí óôïõò
Ôïýñêïõò· ç ôñéáñ÷ßá óôçí Åýâïéá, êáé ôï ÄïõêÜôï ôïõ Áéãáßïõ. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. Miller W.,
Éóôïñßá ôçò Öñáãêïêñáôßáò óôçí ÅëëÜäá, 1908, ìôö. Á. Öïõñéþôç, ÁèÞíá 1990, óåë. 67 – 89.
(âëÝðå ðéï ðÜíù åéêüíåò 2,3)
12. Lock P., Ïé ÖñÜãêïé óôï Áéãáßï 1204 – 1504, ìôö. Ã. ÊïõóïõíÝëïò, ÁèÞíá 1998, óåë. 21.

52 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003

êÝò ïéêïãÝíåéåò. Ïé ÊõêëÜäåò Þôáí öùëéÜ
Ãåíïõáôþí ðåéñáôþí, áëëÜ ïé ðåñéóóüôåñåò
êáôáëÞöèçêáí áðü ôï Âåíåôü ÌÜñêï Óá-
íïýäï ðïõ ìáæß ìå ôéò ÓðïñÜäåò ßäñõóå ôï
ÄïõêÜôï ôïõ Áéãáßïõ, ìå ðñùôåýïõóá ôç
ÍÜîï. Ôá ëïéðÜ íçóéÜ ôùí ÊõêëÜäùí êá-
ôåß÷áí ùò öÝïõäá Üëëåò ìåãÜëåò âåíåôéêÝò
ïéêïãÝíåéåò ðïõ üìùò üëåò åñãÜæïíôáí ãéá
ôï óõìöÝñïí ôçò ãáëçíïôÜôçò äçìïêñáôßáò.
Ç âåíåôéêÞ åîïõóßá óõíå÷ßóôçêå êáôáëáìâÜ-
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
Σχέδιο εσωτερικού χώρου σιφναικής οικίας,
18ος αιώνας, C. Gouffier 1782. Στην ένθετη
εικόνα χάρτης των Κυκλάδων, 18ος αιώνας,
Barthelemy 1789.
íïíôáò ôá ðåñéóóüôåñá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ
êáé âñéóêüìåíç óå äéáñêÞ äéáìÜ÷ç ìå ôïõò
ÃåíïõÜôåò, ðïõ êáé áõôïß êáôåß÷áí êÜðïéåò
ðåñéï÷Ýò üðùò ôç ×ßï, Óìýñíç, ÓÜìï êáé
Éêáñßá. Ïé áãþíåò Ãåíïõáôþí êáé Âåíåôþí
ãéá ôçí ÊñÞôç êáôÝëçîáí õðÝñ ôùí äåõôÝ-
ñùí ôï 1212· Ýêôïôå ôï íçóß ðáñÝìåéíå åðß
ôÝóóåñéò êáé ðëÝïí áéþíåò õðü âåíåôéêÞ êá-
ôï÷Þ. Ç óõíÝ÷éóç ôçò ðñïóðÜèåéáò êõñéáñ-
÷ßáò ôùí Éôáëþí óôï Áéãáßï óõíå÷ßóôçêå ùò
ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 53
ôçí Üöéîç ôùí Ïèùìáíþí êáé ôçí ðëÞñç
êõñéáñ÷ßá ôïõò óôï ðÝëáãïò13 .
Οι Φράγκοι, οι οποίοι
εξεστράτευσαν ή εποί
κισαν τις περιοχές του Αι-
γαίου êáé ôïõò ïðïßïõò óõíÜíôçóáí
óôï äéÜâá ôïõò ïé Ïèùìáíïß êáé Þëèáí
ìå áõôïýò áíôéìÝôùðïé, Þôáí Ýíá ðïéêßëï
êé áóýíôáêôï ðëÞèïò ðïõ ôï áðïôåëïýóáí
Âïõñãïýíäéïé, Öëáìáíäïß êáé Ëïìâáñäïß
åõãåíåßò, Ãåñìáíïß éððüôåò, âÜñâáñïé óôñá-
ôéùôéêïß ôõ÷ïäéþêôåò áðü ôçí Êáôáëïíßá
êáé ôç ÍáâÜñá, Öëùñåíôßíïé ôñáðåæßôåò,
ÍáðïëéôÜíïé, ÂåíåôóéÜíïé êáé ÃåíïõÜôåò
ìåãáëÝìðïñïé. Áñ÷éêÜ, åðïßêéóáí ôï Áé-
ãáßï ïé Âåíåôïß, ïé ÃåíïâÝæïé êáé ïé Ýìðï-
ñïé ôùí Üëëùí éôáëéêþí äçìïêñáôéþí, ïé
ïðïßïé áðü ôïí 12ï áéþíá åß÷áí áíáðôýîåé
äñáóôçñéüôçôåò óå äéÜöïñåò ðüëåéò ôïõ Âõ-
æáíôßïõ· ç ÔÝôáñôç Óôáõñïöïñßá áýîçóå ôç
âåíåôéêÞ åðéññïÞ óôï Áñ÷éðÝëáãïò ìå ôïí
åðïéêéóìü ôçò ÊñÞôçò êáé ôçò Ìåóóçíßáò.
ÌåôÜ ôï 1260, åìöáíßóôçêå ìéá Üëëç ïìÜäá
áðïôåëïýìåíç áðü ïñéóìÝíåò ïéêïãÝíåéåò Þ
áîéùìáôïý÷ïõò õðïôåëþí ôùí Áíäåãáõþí
(Áíôæïý) âáóéëÝùí ôçò ÍÜðïëçò (üðùò
Ôïõóß, ÏëíÝ, Áôæáãéüëé, ê.á.). Ôï 1302,
ìåôáöÝñèçêáí óôçí ðåñéï÷Þ ôïõ Áéãáßïõ
áðü ôç Óéêåëßá ïé ðïëåìéóôÝò ôçò ÌåãÜëçò
ÊáôáëáíéêÞò Åôáéñåßáò, ìáæß ìå ðïëëïýò
äõôéêïýò ìåôáíÜóôåò . ôüôå õðÞñîå êáé ç
ìåãáëýôåñç åéóñïÞ äõôéêþí. Ôåëåõôáßïé
Ýöèáóáí óôá ôÝëç ôçò äåêáåôßáò ôïõ 1370
ïé Ãáóêüíïé êáé Íáâáñáßïé ìéóèïöüñïé, ïé
ïðïßïé Þëèáí üðùò êáé ïé Êáôáëáíïß ëüãù
Ýëëåéøçò åñãáóßáò, Ýíåêá ôçò åéñÞíçò ðïõ
åðéêñÜôçóå óôç Äýóç. Ï áñéèìüò ôïõò åßíáé
Üãíùóôïò, áëëÜ áðïäåß÷èçêáí óçìáíôéêüò
ðáñÜãïíôáò ãéá ôéò ðïëéôéêÝò áëëáãÝò ôçò
äåêáåôßáò ôïõ 1380, ïé ïðïßåò ðñïáíÞããåé-
ëáí ôçí ðåñßïäï ôçò ïèùìáíéêÞò êáôÜêôç-
óçò ôïõ Áéãáßïõ14 .
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí
ÏèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
Óôéò áñ÷Ýò ôïõ 14ïõ áéþíá, ç ÌéêñÜ Áóßá
åß÷å Þäç ðÝóåé óôá ÷Ýñéá ôùí Ôïýñêùí. Ç
ðåñéï÷Þ áõôÞ ðñïóôÜôåõå êáé êÜëõðôå ôç
âáóéëåýïõóá êáé ôéò åõñùðáúêÝò ôçò êôÞóåéò
áðü åðéäñïìÝò âáñâÜñùí áðü ôçí áíáôï-
ëÞ (¢ñáâåò, ÐÝñóåò), áëëÜ êáé áðïôåëïýóå
ìéá ìåãÜëç áíèñþðéíç äåîáìåíÞ, áð’ üðïõ
ç âõæáíôéíÞ áõôïêñáôïñßá áíôëïýóå õøç-
ëüâáèìá óôåëÝ÷ç äéïéêçôéêÜ, óôñáôéùôéêÜ,
åêêëçóéáóôéêÜ êáé Üëëá, åðåéäÞ ðåñßêëåéå
óôïõò êüëðïõò ôçò ðõêíü, óõìðáãÞ êáé
ïìïåéäÞ åëëçíéêü ðëçèõóìü. Ìïëáôáýôá,
ï áíèçñüò åêåßíïò åëëçíéóìüò õðÝêõøå
ãïñãÜ, þóôå êáôÜ ôïí 14ï áéþíá íá áíôé-
ðñïóùðåýåôáé ìüíïí áðü ìåñéêÝò íçóßäåò
êáé ç ÌéêñÜ Áóßá íá ïíïìÜæåôáé áðü ôüôå
Ôïõñêßá. Ôá ðñÜãìáôá åðéäåéíþíïíôáé
áêüìá ðåñéóóüôåñï, üôáí óôï ðñïóêÞíéï
ôçò éóôïñßáò ôçò ðåñéï÷Þò åìöáíßæïíôáé ïé
Ïèùìáíïß Ôïýñêïé15 . Ôï 13ï áéþíá, ôï ìé-

13. Miller, ü.ð., óåë. 89, 149 – 150, 641 – 676, 683. Lock, ü.ð. óåë. 249 – 261. ÌáëôÝæïõ ×ñ., “Ëá-
ôéíïêñáôïýìåíç ÅëëÜäá – ÂåíåôéêÝò êáé ÃåíïõáôéêÝò êôÞóåéò”, Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ô.
È´, óåë. 263 – 270, 276 – 277. Ç õðüèåóç ôçò öñáãêïêñáôßáò ÷ñÞæåé ðñïóï÷Þò, åðåéäÞ ïé Ôïýñêïé
óÞìåñá éó÷õñßæïíôáé üôé ïé ðñüãïíïß ôïõò êáôÝëáâáí ôá íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ áðü ôïõò Âåíåôïýò
êáé ôïõò ÃåíïõÜôåò êáé åðïìÝíùò ïé ¸ëëçíåò äåí Ý÷ïõí êáíÝíá äéêáßùìá åð´ áõôþí. Ãéá ðåñéóóü-
ôåñá âë. Selahatin Salisik, Tatih boyunca, Tûrk – Yunan iliskileri ve Etniki Eterya, Istanbul 1968,
ìåôÜöñ. – åðéì. ÄçìçôñéÜäçò Â., ÉÌ×Á, Èåóóáëïíßêç 1969, óåë. 17.
14. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. Miller, ü.ð. óåë. 31, 218, 256, 364 – 367ÿ Lock, ü.ð. óåë. 36 – 38.
15. Âáêáëüðïõëïò Áð., Éóôïñßá ôïõ íÝïõ Åëëçíéóìïý ô. Á´, ÁèÞíá 1968, óåë. 96 – 97. Ãéá ðåñéó-
óüôåñá óå ü,ôé áöïñÜ ôçí êáôÜêôçóç ôçò Ì. Áóßáò, ôçí åìöÜíéóç êáé ôç óõãêñüôçóç ôùí Ïèù-
ìáíþí êáé ôïõ êñÜôïõò ôïõò âë.Vryonis Sp., The Decline of Medieral Hellenism in Asia Minor
and the Process of Islamization from the Eleventh through the Fifteenth Century, Berkeley – Los
Angeles – London 1971, óåë. 403 ê.å.ÿ ÃåùñãéÜäçò – ÁñíÜêçò, Ïé ðñþôïé Ïèùìáíïß, ü.ð., óåë. 71

54 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003
êñü åìéñÜôï ðïõ äçìéïýñãçóáí óôçí ðåñéï-
÷Þ ôçò Âéèõíßáò óå ôßðïôå äå öáéíüôáí íá
äéáöÝñåé áðü ô’ Üëëá, åêôüò áðü ôï ãåãïíüò
üôé âñéóêüôáí óôï âïñåéïäõôéêü Üêñï ôùí
ôïõñêéêþí ðåñéï÷þí åêôåèåéìÝíï óôá ÷ôõðÞ-
ìáôá ôùí Âõæáíôéíþí. ÐÝñáí üìùò áõôÞò
ôçò åðéêéíäõíüôçôáò äçìéïõñãïýíôáé ó’ áõôü
äýï éó÷õñÜ êßíçôñá ãéá ôçí åðÝêôáóÞ ôïõ:
ôï Ýíá åßíáé ôï êáèÞêïí ãéá ôç äéÜäïóç ôçò
ðßóôçò ðñïò ôéò ÷þñåò ôùí áðßóôùí, ìå ôïí
éåñü ðüëåìï, êáé ôï Üëëï ç ðïëåìéêÞ ëåßá,
ç ïðïßá ðñïêáëåß ãéá åðÝêôáóç, åêìåôÜëëåõ-
óç êáé ðëïõôéóìü. Ãé’ áõôü êáé ðëÞèïò ðïëå-
ìéóôþí áðü Üëëåò ôïõñêéêÝò öõëÝò óõññÝåé
óôï åìéñÜôï, éäéáßôåñá ìåôÜ áðü ôç ìÜ÷ç
ôïõ ÂáöÝá ôï 1301, üôáí ï ÏóìÜí ìðÝçò,
ï áñ÷çãüò ôïõ åìéñÜôïõ, íßêçóå Ýíá ìéêñïý
ìåãÝèïõò âõæáíôéíü óôñáôéùôéêü ôìÞìá ðïõ
åðé÷åéñïýóå åíáíôßïí ôïõ óôçí ðåñéï÷Þ16 .
Ç äéåèíÞò óõãêõñßá ôçí åðï÷Þ áõôÞ
äå èá ìðïñïýóå íá åßíáé êáëýôåñç ãéá
ôïõò Ïèùìáíïýò üðùò êáé ãéá ôïõò ôñåéò
åðüìåíïõò áéþíåò. Ôï óïõëôáíÜôï ôùí Óåë-
ôæïýêùí ôïõ Ñïõì Ý÷åé äéáëõèåß áðü ôïõò
Ìïããüëïõò êáé ïé ìéêñÝò çãåìïíßåò, ðïõ
äçìéïõñãÞèçêáí, èá õðïôá÷èïýí óôáäéá-
êÜ áðü ôïõò Ïèùìáíïýò.
Ôï âõæáíôéíü êñÜôïò âñßóêåôáé óå Ýó÷á-
ôç ðáñáêìÞ, ïé Âïýëãáñïé åßíáé åîáóèåíçìÝ-
íïé, ïé ÓÝñâïé ìåôÜ ôï ÄïõóÜí åîïõèåíùìÝ-
íïé êáé äéáéñåìÝíïé, ôá öñáãêéêÜ êñÜôç ôïõ
Áéãáßïõ áíßó÷õñá, ç Âåíåôßá ìå ôç ÃÝíïõá
óå äéáñêÞ áíôáãùíéóìü· ç Äýóç äåí åßíáé
óå èÝóç íá
áíôéäñÜóåé
ëüãù ôïõ
åêáôïíôá-
åôïýò ðï-
ëÝìïõ ðïõ
áðáó÷ïëåß
Áããëßá
êáé Ãáëëßá
êáé ï ÐÜ-
ðáò ðåñíÜ
äýóêïëåò
þñåò ëüãù
ôïõ åóù-
ôåñéêïý
ó÷ßóìáôïò.
Êáô’ áõ-
ôüí ôïí
ôñüðï êÜðïéåò áðüðåéñåò óôáõñïöüñùí
áðïôõã÷Üíïõí17 . Ìå ôá äåäïìÝíá áõôÜ, ç
ðñïþèçóç ôùí Ïèùìáíþí åßíáé ñáãäáßá·
ïé çãåìüíåò ôïõò åêìåôáëëåýïíôáé ôç äéåèíÞ
óõãêõñßá ðïõ ôïõò âïçèÜåé óôçí êáôÜêôçóç,
ðñïåëáýíïíôáò óôç ÌéêñÜ Áóßá óå âÜñïò
ôùí ãåéôïíéêþí åìéñÜôùí êáé óôç óõíÝ÷åéá
ðåñíþíôáò óôçí Åõñþðç (÷Üñôçò åðÜíù).
Ïé ÓïõëôÜíïé, áñ÷çãïß ôïõ êñÜôïõò,
åßíáé êáôáêôçôÝò, ïñãáíùôÝò, ôïëìçñïß êáé
éêáíïß, þóôå íá ðñïóáñìüæïíôáé óå ìåôá-

16. Roux J.P., Ç Éóôïñßá ôùí Ôïýñêùí... ü.ð., óåë. 247, Sugar P., Ç íïôéïáíáôïëéêÞ Åõñþðç êÜôù
áðü ÏèùìáíéêÞ Êõñéáñ÷ßá (1354 – 1804) Ëïíäßíï, 1977, ìôö. Ð. ÌðáëïõæÜ, ô. Á´, óåë. 44 – 45,
139. Coles P., Ïé Ïèùìáíïß óôçí Åõñþðç, ìôö. Ðáðáñüäïõ N., ÁèÞíá 1985, óåë. 17 – 18.
17. Èåïäùñüðïõëïò Â., Ïé Ôïýñêïé êáé Åìåßò, ÁèÞíá 1988, óåë. 29. Runciman S., Ç Üëùóç ôçò
Êùíóôáíôéíïõðüëåùò, Ëïíäßíï 1965, ìôö. Í. Ðáðáñüäïõ, ÁèÞíá 1983, óåë. 88 – 104.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 55
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
 Οι Οθωμανοί εξαπλώνονται πέρα απο τη Μ. Ασία και προς τη Βαλκανική σφιχταγκαλιά-
ζοντας το Αιγαίο και απο τις άλλες πλευρές του (Βόρεια και Δυτική). Η επιδρομή των
Μογγόλων του Ταμερλάνου στις αρχές του 15ου αιώνα στην περιοχή της Μ. Ασίας φέρνει
στα πρόθυρα της διαλύσεως το οθωμανικό κράτος.

âáëëüìåíåò êáôáóôÜóåéò. Äåí åßíáé ôõ÷áßï
ãåãïíüò ç óõíå÷Þò ìåôáöïñÜ ôçò ðñùôåýïõ-
óáò ôïõ êñÜôïõò ìÝ÷ñé íá êáôáëÞîïõí óôçí
Êùíóôáíôéíïýðïëç18 .
Ãéá íá ìðïñÝóåé êÜðïéïò íá êáôáëÜâåé
ôç ÷åñóüíçóï ôïõ Áßìïõ, ïñìþìåíïò áðü
áíáôïëÜò, åßíáé áíáãêáóìÝíïò áðü ôïõò
ãåùãñáöéêïýò ðáñÜãïíôåò íá áêïëïõèÞ-
óåé ôñßá êýñéá äñïìïëüãéá, ôá ïðïßá Ý÷ïõí
êïéíÞ áñ÷Þ ôçí Ðüëç êáé ðÜíù óôá ïðïßá
êáôáëÞãïõí êáé ðïëëÜ äñïìïëüãéá, äåõôå-
ñåýïíôá. ÁõôÜ åßíáé ôï ðáñåõîåßíéï äñïìï-
ëüãéï, ôï ðáñÝâñéï êáé ç åãíáôßá ïäüò. Ç
ôåëåõôáßá õðÝñêåéôáé ôçò âüñåéáò ðëåõñÜò
ôïõ Áéãáßïõ êáé ôçí áêïëïýèçóáí ïé Ïèù-
ìáíïß ãéá íá êáôáëÜâïõí ôçí ðëåõñÜ áõôÞ,
üðùò êáé ôá äåõôåñåýïíôá äñïìïëüãéá, ðïõ
êáôáëÞãïõí ó’ áõôÞ, þóôå íá êáôÝâïõí ðñïò
ôçí êåíôñéêÞ êáé íüôéá ÅëëÜäá êé Ýôóé íá
êõñéáñ÷Þóïõí óôç äõôéêÞ ðëåõñÜ ôïõ ðåëÜ-
ãïõò. Ç ðñïÝëáóÞ ôïõò óôá êõñßùò åëëáäé-
êÜ åäÜöç Ýëáâå ÷þñá ðñéí êáé ìåôÜ ôçí
êáôÜëçøç ôçò Êùíóôáíôéíïýðïëçò ôï 1453.
Ôï 1460 êáôÝëáâáí ôï ÌõóôñÜ, ðñùôåýïõ-
óá ôïõ ïìþíõìïõ äåóðïôÜôïõ· Ýùò ôï 1461,
ðïõ êáôÝëõóáí ôçí áõôïêñáôïñßá ôçò Ôñá-
ðåæïýíôáò, ïé Ôïýñêïé åß÷áí èÝóåé õðü ôïí
áðüëõôï Ýëåã÷ü ôïõò óçìáíôéêüôáôï ôìÞìá

18. Ïé ðñùôåýïõóåò ðïõ Üëëáîáí ïé Ïèùìáíïß êáôÜ ôéò ìåôáêéíÞóåéò ôïõò åßíáé ôï Ãåíéóå÷ßñ
(åãêáôÜóôáóç ôï 1299), ç Ðñïýóá (åãêáôÜóôáóç ôï 1326), ç Áäñéáíïýðïëç (åãêáôÜóôáóç ôï
1362) êáé ç Êùíóôáíôéíïýðïëç ôï 1453. âë. Roux, ü.ð., óåë. 248 – 249, 279. Inalcik H., The
Ottoman Empire: Conquest, Organization and Economy, Variorum Reprints, London 1978, ó÷åôé-
êÜ ìå ôçí Áäñéáíïýðïëç óôï ÊåöÜëáéï “The Conquest of Edirne”, óåë. 185 – 210.

56 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003
 Ελληνικός ναός στη Σικελία.

ôïõ åëëáäéêïý ÷þñïõ. Óå ðïëëÝò üìùò ðåñéï- íÜ ðåñÜóìáôá, ìå íáõôéêÜ êñçóöýãåôá, ìå

÷Ýò, üðùò óå êÜðïéá ðåëïðïííçóéáêÜ ðáñÜ-
ëéá êáé óôá áéãáéïðåëáãßôéêá íçóéÜ, ÷ùñßò
íá ëÜâïõìå õðüøç ìáò ôçí ðåñéï÷Þ ôïõ
Éïíßïõ, åîáêïëïõèïýóáí íá êõñéáñ÷ïýí ïé
Âåíåôïß, ïé ÃåíïõÜôåò, ïé Éùáííßôåò Éððüôåò
ôçò Ñüäïõ19 êáé äéÜöïñïé Ëáôßíïé ìéêñïçãå-
ìüíåò. Ïé Ôïýñêïé åðåäßùêáí íá åîáóöáëß-
óïõí ôïí ðëÞñç Ýëåã÷ï ôùí åëëçíéêþí èá-
ëáóóþí êáé åðéäüèçêáí óå ìáêñï÷ñüíéïõò
ðïëÝìïõò êáôÜ ôùí Ëáôßíùí. Ïé âåíåôéêÝò
êôÞóåéò óôçí Ðåëïðüííçóï, óôç Ìåèþíç,
Êïñþíç êáé Íáâáñßíï êáôáëÞöèçóáí ôï
1500, åíþ ïé ðåñéï÷Ýò Íáõðëßïõ, ¢ñãïõò
êáé ÌïíåìâáóéÜò êñÜôçóáí ìÝ÷ñé ôï 1540,
ïðüôå ðåñéÞëèáí óôïõò Ïèùìáíïýò20 .
Ç êáôÜëçøç, âÝâáéá, ôïõ íçóéùôéêïý
Áéãáßïõ áðü ôïõò Ôïýñêïõò êáé óôç óõ-
íÝ÷åéá ç êõñéáñ÷ßá áðáéôïýóå ôçí ýðáñîç
êáé äéáôÞñçóç éó÷õñïý óôüëïõ. Ôï ðÝëáãïò
áðü ìüíï ôïõ åßíáé ìéá äýóêïëç èÜëáóóá ìå
ðëÞèïò íçóéùôéêþí óõìðëåãìÜôùí, ìå óôå-
áðüôïìåò êáéñéêÝò ìåôáâïëÝò êáé äõóêïëß-
åò. Ãéá áõôü ôï ëüãï, ðÝñáí ôïõ ðëÞèïõò
ôùí ðïëåìéêþí óêáöþí ðïõ áíáãêáéïýí ãéá
Ýëåã÷ï êáé áóöÜëåéá, áðáéôåßôáé êáé Ýíá
Ýìðåéñï, åîåéäéêåõìÝíï ðñïóùðéêü, áíþ-
ôåñï, êáôþôåñï êáé âïçèçôéêü, ìå ðïëëÝò
íáõôéêÝò ãíþóåéò ó÷åôéêÜ ìå ôï ó÷åäéáóìü
ôùí íáõôéêþí åðé÷åéñÞóåùí, ôç ÷áñôïãñÜ-
öçóç, ôçí áíÜãíùóç êáé ÷ñÞóç ÷áñôþí êáé
ðõîßäùí, ôçí ðëïÞãçóç, ôçí êáôáóêåõÞ êáé
åðéóêåõÞ ðëïßùí êáé åîáñôßùí ê.á.· åðéðëÝ-
ïí, ðåñéï÷Ýò êáé ðñïóùðéêü õðïóôÞñéîçò
üëùí áõôþí, üðùò ëéìÜíéá, íáõðçãåßá, ìåãÜ-
ëá êáé ìéêñÜ äéïéêçôéêÜ êÝíôñá, áðïèÞêåò
êáé ðïëëÜ Üëëá.
Ç ïèùìáíéêÞ áõôïêñáôïñßá, üôáí ðñù-
ôïîåêßíçóå, åðéêñÜôçóå ùò ìéá ÷åñóáßá äý-
íáìç. 1⁄4ôáí ïé óôñáôéùôéêÝò ôçò äõíÜìåéò
÷ñåéÜóôçêå íá åðåêôåßíïõí ôéò åðé÷åéñÞóåéò
ôïõò áðü ôç ÌéêñÜ Áóßá ðñïò ôçí Åõñþ-
ðç, ôçò äéáôßèïíôáí Þ ìßóèùíå ç ßäéá ðëïßá

19. Éùáííßôåò Þ ÏóðéôÜëéïé Þ Éððüôåò ôçò Ñüäïõ Þ ôçò ÌÜëôáò. Ïíïìáóßá éððïôéêïý ôÜãìáôïò
ðïõ éäñýèçêå ôïí 5ï áéþíá, ìå óêïðü ôçí ðåñßèáëøç óå äõôéêïýò ðñïóêõíçôÝò, áöéåñùìÝíï óôïí
¢ãéï ÉùÜííç ôïí ÂáðôéóôÞ. ÓÞìåñá Ý÷åé ôÜãìáôá êáé ðåñéïõóéáêÜ óôïé÷åßá óå 32 ÷þñåò ôïõ êü-
óìïõ. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. Miller, Ç Éóôïñßá ôçò Öñáãêïêñáôßáò óôçí ÅëëÜäá, ü.ð., óåë. 373.
Lock, Ïé ÖñÜãêïé óôï Áéãáßï, ü.ð., óåë. 33.
20. Miller, ï.ð. óåë 532, 580 – 582. Lock, ï.ð. óåë. 270.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 57
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
ãéá ôç äéåêðåñáßùóÞ ôïõò. Ç íáõôéêÞ ðåßñá
ôùí ðáñáèáëÜóóéùí åìéñÜôùí ìðüñåóå íá
ãßíåé åêìåôáëëåýóéìç ìåôÜ ôçí áíáóõãêñü-
ôçóç ôïõ êñÜôïõò, ôï ïðïßï åß÷å ðñïóùñéíÜ
äéáëõèåß áðü ôïõò Ìïããüëïõò, óôç ìÜ÷ç ôçò
¢ãêõñáò ôï 1402. Ôçí ßäéá åðï÷Þ, óôï Áé-
ãáßï êáé óå üëç ôçí áíáôïëéêÞ Ìåóüãåéï
åß÷å åðéêñáôÞóåé, éäßùò ìåôÜ ôï 1380, ìéá
ìåãÜëç íáõôéêÞ äýíáìç, ç Âåíåôßá. Ï Ìïõ-
ñÜô ï ´ (1421 – 1451), ï ïðïßïò ßäñõóå ôïí
ïèùìáíéêü óôüëï, åß÷å ùò ðñùôåýïíôá áíôé-
êåéìåíéêü óôü÷ï ôçí åêäßùîç ôùí Âåíåôþí
áðü ôéò ðáñáðÜíù ðåñéï÷Ýò21 . Ôç íáõôéêÞ
ðåßñá ôùí åìéñÜôùí ôïõ Áéãáßïõ èá ôç óõ-
íå÷ßóåé ìåôáôñÝðïíôáò ôïõò ìåìïíùìÝíïõò
ðåéñáôÝò ðïõ äïýëåõáí ãéá ßäéï óõìöÝñïí
óå êïõñóÜñïõò ôçò áõôïêñáôïñßáò, ìéìïýìå-
íïò ô’ Üëëá íáõôéêÜ êñÜôç. Ç êáôÜëçøç óôç
óõíÝ÷åéá ôçò Ðüëçò êáé ç ìåôáöïñÜ óå áõôÞ
ôçò ïèùìáíéêÞò ðñùôåýïõóáò óçìáôïäïôåß
ìéá íÝá éóôïñéêÞ äéáäñïìÞ ôïõ íáõôéêïý
ôùí Ïèùìáíþí.
Ç äéáäñïìÞ áðü åäþ êáé ðÝñá ôïõ ïèù-
ìáíéêïý íáõôéêïý ìðïñåß íá äéáéñåèåß óå
ôñåéò ðåñéüäïõò22 , áðü ôéò ïðïßåò ç ðñþôç
áñ÷ßæåé áðü ôçí Üëùóç ôçò Ðüëçò êáé ëÞãåé
óôá ôÝëç ôïõ 15ïõ áéþíá. Ó’ áõôÞí Ý÷ïõìå
ôçí êáôáóêåõÞ óôüëïõ êáé ôçí åðÜíäñùóÞ
ôïõ ìå ôç ÷ñçóéìïðïßçóç ôùí ÃåíïâÝæùí ôïõ
ÃáëáôÜ. Ï óôüëïò áõôüò äñá êõñßùò óôç
Ìáýñç ÈÜëáóóá åðéâÜëëïíôáò åêåß êõñéáñ-
÷ßá ìÝ÷ñé êáé ôá óôåíÜ. áðü ôçí ðëåõñÜ ôïõ
Áéãáßïõ Ý÷ïõìå ôçí êáôÜëçøç ìüíï ôùí íç-
óéþí ôïõ âïñåßïõ ôìÞìáôïò.
Ç äåýôåñç ðåñßïäïò åßíáé üëïò ï 16ïò
áéþíáò. Åßíáé ç ðéï ëáìðñÞ ðåñßïäïò ãéá ôï
ïèùìáíéêü íáõôéêü, áñ÷ßæïíôáò ìå ôçí êáôÜ-
ëçøç ôçò Ñüäïõ (1532) êáé ëÞãïíôáò ìå ìéá
ôñïìåñÞ êáôáóôñïöÞ ãé’ áõôü óôç íáõìá÷ßá
ôçò ÍáõðÜêôïõ ôï 1571. Óôï ÷ñïíéêü áõôü
äéÜóôçìá êáôáëáìâÜíïíôáé ôá ðåñéóóüôåñá
íçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ êáé ôï ïèùìáíéêü íáõôé-
êü áíáðôýóóåé ìéá êáôáðëçêôéêÞ äñÜóç óå
ïëüêëçñç ôç Ìåóüãåéï23 , ÷Üñç óôïí éêáíü-
ôáôï áñ÷çãü ×áúñåíôßí Ìðáñìðáñüóá êáé
ôïõò äéáäü÷ïõò ôïõ.
Ç ôåëåõôáßá ðåñßïäïò, ç ïðïßá áñ÷ßæåé
ôï 17ï áéþíá êáé ëÞãåé ìå ôï ôÝëïò ôçò áõ-
ôïêñáôïñßáò åßíáé ìéá ðåñßïäïò ðáñáôåôá-
ìÝíçò ðáñáêìÞò ôïõ ðïëåìéêïý íáõôéêïý,
ãéá äéÜöïñïõò ëüãïõò, ôüóï áðü ðëåõñÜò
õøçëÞò äéïßêçóçò üóï êáé áðü ðëåõñÜò åêôÝ-
ëåóçò áðïóôïëþí. Ï óôüëïò áðü åäþ êáé
åìðñüò ãíùñßæåé óõíå÷åßò Þôôåò24 , ìå ìüíåò
áíáëáìðÝò ôçí êáôÜêôçóç ôçò ÊñÞôçò êáé
ôç íáõìá÷ßá ôïõ ÌáôáðÜ (áêñùôÞñéï Ôáß-
íáñï) óôéò áñ÷Ýò ôïõ 1718, üôáí óõíÝôñéøå
ôï âåíåôéêü óôüëï, ìå áðïôÝëåóìá ôçí õðï-

21. H. Gibb and H. Bowen, Islamic Society and the West, Ëïíäßíï 1950, óåë. 90 ê.å.
22. Ãéá ðåñéóóüôåñá âëÝðå H. Gibb and H Bowen, ï.ð. “The Ottoman Navy”, óåë. 88 – 107.
23. Âë. Anderson R. C. “Naral wars in the Levant 1559 – 1853”, Liverpool 1952, óåë. 4. Ï ×áúñå-
íôßí Ìðáñìðáñüóá ãåííÞèçêå óôç ÌõôéëÞíç ðéèáíþò ôï 1466, áðü ãïíåßò ðïõ åß÷áí Ýëèåé áðü
ôçí ðåñéï÷Þ ôùí Ãéáííéôóþí ìå ôçí êáôÜêôçóÞ ôçò. ÍÝïò Ýãéíå ðåéñáôÞò óôçí ÌðáñìðáñéÜ. 1⁄4ôáí
ïé Ïèùìáíïß åðéêñÜôçóáí óå ìÝñç ôçò Âüñåéáò ÁöñéêÞò, ðñïóÝôñåîå óôçí õðçñåóßá ôïõ óïõë-
ôÜíïõ. Ôï 1520 áíáãíùñßóèçêå ùò Ýíáò áðü ôïõò ìåãáëýôåñïõò áîéùìáôïý÷ïõò ôïõ óôüëïõ êáé
ôï 1533 ôïõ áðïíåìÞèçêå ï ôßôëïò ôïõ ÊáðïõäÜí ÐáóÜ. Ôá Ýôç 1537 – 38 åðÝäñáìå óôï Áéãáßï,
ðñïóâÜëëïíôáò ôç ìåãÜëç ìåñßäá ôùí íçóéþí, óôï Óáñùíéêü, ôéò ÊõêëÜäåò áêüìá êáé ôçí ÊñÞôç
êáé ìÝñïò ôùí ÄùäåêáíÞóùí, äçìéïõñãþíôáò íáõôéêÝò âÜóåéò, êÜíïíôáò ðïëëÜ íçóéÜ öüñïõ õðï-
ôåëåßò êáé ðáßñíïíôáò ïìÞñïõò ðïëëïýò áðü ôïõò êáôïßêïõò, ðïõ ôïõò ÷ñçóéìïðïßçóå óå õðçñåóß-
åò óôï óôüëï ôïõ êáé óôá íáõðçãåßá ôçò Ðüëçò. ÐÝèáíå ôï 1546. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. A. Galotta,
Khayr Al – Din Pasha Barbarosha, “The Encyclopedia of Islam”.
24. Ôï 1770 ï ïèùìáíéêüò óôüëïò êáôáóôñÜöçêå óôï ëéìÜíé ôïõ ÔóåóìÝ áðü ôïõò Ñþóïõò, äå äéá-
äñáìÜôéóå ñüëï óôï ñùóïôïõñêéêü ðüëåìï ôïõ 1787 – 1792, êáôÜ ôçí åëëçíéêÞ åðáíÜóôáóç Þôáí
áíáðïôåëåóìáôéêüò, ôï 1828 âõèßóôçêå óôï Íáõáñßíï, ôï 1840 ðáñáäüèçêå ïëüêëçñïò óôïõò Áé-
ãõðôßïõò êáé óôïõò Âáëêáíéêïýò ÐïëÝìïõò Þôáí ðïëý êáôþôåñïò ôïõ åëëçíéêïý. Âë. Anderson R.
C., ü.ð., óåë. 286 – 289, 316 – 347, 484 – 491, 525 – 528, 550 – 560. Ãéá ôçí êáôÜëçøç ôçò ÊñÞôçò
êáé ôç íáõìá÷ßá ôïõ ÌáôáðÜ âëÝðå óôï ßäéï âéâëßï óåë. 121 – 184 êáé 247 – 263 áíôßóôïé÷á.

58 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003
ãñáöÞ ôçò óõíèÞêçò ôïõ ÐáóÜñïâéôò. Ìå
áõôÞ ïé Ôïýñêïé äéáôÞñçóáí ôçí êáôï÷Þ ôçò
ÐåëïðïííÞóïõ êáé ôåñìáôßóôçêå ïõóéáóôé-
êÜ ç âåíåôéêÞ áíÜìåéîç óôï Áéãáßï25 .
Ïé åðéðôþóåéò áðü ôçí Üëùóç ôçò Êùí-
óôáíôéíïýðïëçò äåí Þôáí Üìåóåò óôá íçóéÜ
ôïõ Áéãáßïõ. Åêôüò áðü ôçí êáôÜëçøç ôùí
íçóéþí ôïõ Èñáêéêïý ÐåëÜãïõò (ÈÜóï, Óá-
ìïèñÜêç, ºìâñï, ÔÝíåäï, ËÞìíï) ôï 1456,
ôá ïðïßá áíÞêáí óôç âõæáíôéíÞ êõñéáñ÷ßá,
ôá õðüëïéðá ðåñéÞëèáí óôçí ïèùìáíéêÞ
áõôïêñáôïñßá óôáäéáêÜ êáé ÷ñåéÜóôçêå íá
ðåñÜóïõí äõï áéþíåò áðü ôçí Üëùóç ãéá
íá êõñéáñ÷Þóïõí ïé Ôïýñêïé ó’ áõôÜ. Óôï
Áéãáßï áðü ôïí ðáëéü êüóìï ôùí ëáôéíéêþí
çãåìïíéþí äéáôçñïýíôáí áðü ôïõò ÃåíïõÜ-
ôåò ç çãåìïíßá ôùí Gatilusi óôç ËÝóâï êáé
ôùí Giustiniani óôç ×ßï, óôçí Éêáñßá êáé
óôç ÓÜìï, êáèþò êáé ç êõñéáñ÷ßá ôùí éð-
ðïôþí ôïõ ôÜãìáôïò ôïõ Áãßïõ ÉùÜííç óôç
Ñüäï êáé óôá ÄùäåêÜíçóá. Áðü ôçí Üëëç
ìåñéÜ ç Âåíåôßá åß÷å óôçí êáôï÷Þ ôçò ôçí
Áßãéíá, ôçí Åýâïéá, ôéò Âüñåéåò ÓðïñÜäåò,
áðü ôéò ÊõêëÜäåò ôçí ÔÞíï êáé ôç Ìýêïíï,
ôá Êýèçñá êáé ôÝëïò ôçí ÊñÞôç. Éäéüññõèìï
ðáñÝìåíå ôï êáèåóôþò ôùí Üëëùí íçóéþí
ôïõ êåíôñéêïý êáé íïôßïõ Áéãáßïõ, ôá ïðïßá
äéïéêïýóáí äéÜöïñïé âåíåôéêïß ïßêïé õðü
ôçí ðñïóôáóßá ôçò Âåíåôßáò. Ç ¢íäñïò êáé
ç ÐÜñïò áíÞêáí óôïí ïßêï Sommaripa. Ç
ÊÝá áíÞêå óôïõò Premarini êáé Gozzadino,
åíþ óôïõò äåýôåñïõò áíÞêáí êáé ïé Êýèíïò,
Óßöíïò, ÖïëÝãáíäñïò êáé Óßêéíïò. Ç ÓÝñé-
öïò åß÷å ðåñéÝëèåé óôïí ïßêï ôùí Michiel
êáé ç Áíôßðáñïò óôïõò Loredan. Ç ÍÜîïò
ìå ôá íçóéÜ Óýñï, Êßìùëï, ÌÞëï, ºï, ÈÞ-
ñá êáé ÁíÜöç áðïôåëïýóáí ôï äïõêÜôï ôïõ
Áéãáßïõ. Óôçí Áìïñãü êáé óôçí ÁóôõðÜëáéá
êõâåñíïýóáí ïé Querini êáé óôçí ÊÜóï êáé
óôçí ÊÜñðáèï ïé Corner. Áñãüôåñá êÜðïéïé
íÝïé äõíÜóôåò åìöáíßóôçêáí êáé ôï 1469 ïé
Barbaro äéáäÝ÷èçêáí ôïõò Êñßóðïõò óôçí
ÁíÜöç, ôï 1490 ïé Pisani äéáäÝ÷èçêáí ôïõò
Loredan óôçí Áíôßðáñï êáé ôï 1508 ôïõò
Êñßóðïõò óôçí ºï· ôï 1516 ïé ÂåíéÝñçäåò
äéáäÝ÷èçêáí ôïõò Sommaripa óôçí ÐÜñï
êáé ôÝëïò ôï 1528 ïé Pisani äéáäÝ÷èçêáí
ôïõò Barbaro óôçí ÁíÜöç26 .
Ç ôïõñêéêÞ êáôÜêôçóç Þñèå íá ìåôáâÜ-
ëåé ïñéóôéêÜ ôçí êáôÜóôáóç ôùí ðñáãìÜôùí.
Ç êáôÜëçøç ôçò ËÝóâïõ êáé ï åîáíäñáðïäé-
óìüò ôùí êáôïßêùí ôçò ðñáãìáôïðïéÞèçêå
ôï 1462. Ôï 1475 áðïóðÜóôçêå áðü ôïõò
Giuistiniani ç ÓÜìïò. Ôï 1522 Ý÷ïõìå ôçí
êáôÜëõóç ôïõ íçóéùôéêïý êñáôéäßïõ ôùí
Éùáííéôþí Éððïôþí ôçò Ñüäïõ. Ôï 1566
êáôáëÞöèçêå ç ×ßïò. ÁëëÜ êáé ç âåíåôéêÞ
êõñéáñ÷ßá Þäç áðü ôá ðñþôá ÷ñüíéá ìåôÜ
ôçí Üëùóç áíáãêÜæåôáé óå óýìðôõîç. Ôï
1470 ðñáãìáôïðïéåßôáé ç êáôÜëçøç ôçò Åý-
âïéáò. Ôï 1517 ï ×áúñåíôßí Ìðáñìðáñüóá,
ðïõ óå ìéá ôñïìåñÞ åðéäñïìÞ ôïõ åñÞìùóå
íçóéÜ êáé ðáñÜëéá Éïíßïõ êáé Áéãáßïõ, êá-
ôÝëáâå ôçí Áßãéíá, êáèþò êáé ôçí ÊÝá, ôç
Ìýêïíï êáé ôç ÈÞñá êáé áíÜãêáóå ôïõò
äéïéêïýíôåò ô’ Üëëá íçóéÜ íá áíáãíùñßóïõí
ôçí åðéêõñéáñ÷ßá ôïõ óïõëôÜíïõ. Ç ÐÜñïò
êáôáóôñÜöçêå êáé Ýãéíå õðïôåëÞò ôïõ äïõ-
êÜôïõ ôïõ Áéãáßïõ. Ôï 1538 êõñéåýèçêáí
ïé Âüñåéåò ÓðïñÜäåò êáé ôá íçóéÜ ÊÜóóïò
êáé ÊÜñðáèïò. Ôï 1566 êáôáëýèçêå ôï äïõ-
êÜôï ôïõ Áéãáßïõ êáé ðñïóáñôÞèçêáí ïé

25. Ç ÓõíèÞêç ôïõ ÐáóÜñïâéôò óôç Óåñâßá õðïãñÜöçêå ìåôáîý Âåíåôßáò, Áõóôñßáò êáé Ïèùìá-
íéêÞò Áõôïêñáôïñßáò… ÂÜóåé ôùí äéáôÜîåþí ôçò ç Âåíåôßá áíáãíùñßæåé ùò ïñéóôéêÞ ôçí êáôÜ-
ëçøç ôçò ÐåëïðïííÞóïõ êáé ôçò ÊñÞôçò áðü ôïõò Ïèùìáíïýò êáé ðáñá÷ùñåß ôçí ÔÞíï êáé ôçí
Áßãéíá. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. ÍéêïëÜïõ ×., Äéåèíåßò ðïëéôéêÝò êáé óôñáôéùôéêÝò óõíèÞêåò – óõì-
öùíßåò êáé óõìâÜóåéò, ÁèÞíá 1980, óåë. 29. Åðßóçò, ó÷åôéêü Üñèñï ×áóéþôç Í., “Éóôïñßá Åëëçíé-
êïý ¸èíïõò”, ô. ÉÁ´, óåë. 50 – 51.
26. Miller, ï.ð. óåë. 641 – 670ÿ Lock, ï.ð. óåë. 249 – 261ÿ ÌáëôÝæïõ ×ñ., “Ëáôéíïêñáôïýìåíç Åë-
ëÜäá – ÂåíåôéêÝò êáé ÃåíïõáôéêÝò êôÞóåéò”. Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý Ýèíïõò, ô. È´, óåë. 263 – 266ÿ
óôïí ßäéï ôüìï âë. Æá÷áñéÜäïõ Åë., “Ïé ÃåíïõáôéêÝò êôÞóåéò ôïõ Áéãáßïõ” óåë. 281 – 282. Iorga
Í., Ôï âõæÜíôéï ìåôÜ ôï ÂõæÜíôéï, ìôö. ÊáñÜ, ÁèÞíá 1989, óåë. 67 – 75.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 59
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
ðåñéóóüôåñåò ÊõêëÜäåò óôçí ïèùìáíéêÞ
áõôïêñáôïñßá. Ôï 1617 ðñïóáñôÞèçêáí ç
Êßìùëïò ðïõ áíÞêå óôïõò Êñßóðïõò, üðùò
êáé ôá íçóéÜ Óßöíïò, ÖïëÝãáíäñïò, Êýèíïò
êáé Óßêéíïò, ôá ïðïßá ìÝ÷ñé ôüôå äõíÜóôåõáí
ïé Gozzadino. Ï êñçôéêüò ðüëåìïò (1645
– 1669) Ýêñéíå ôçí ôý÷ç ôçò âåíåôéêÞò êõ-
ñéáñ÷ßáò óôçí ÁíáôïëéêÞ Ìåóüãåéï. Ìå ôçí
ðôþóç ôïõ ×Üíäáêá, óôï Áéãáßï åðéæïýí
ùò âåíåôéêÜ ìüíï ôá Êýèçñá, ç ÔÞíïò êáé
ïñéóìÝíá öñïýñéá óôçí ÊñÞôç (Óïýäá,
Ãñáìâïýóá, Óðéíáëüãêá)27 .
Ç ïèùìáíéêÞ êõñéáñ÷ßá óôï Áéãáßï,
áöüôïõ óôáèåñïðïéÞèçêå, óõíÝâáëå óôç
äéáìüñöùóç ôçò ïéêïíïìéêÞò, êïéíùíéêÞò
êáé ðïëéôéêÞò æùÞò ôùí íçóéþí ôïõ. Ç ðåé-
ñáôåßá, ôçí ïðïßá åß÷áí áíáðôýîåé ðåéñáôÝò
ìïõóïõëìÜíïé êáé ÷ñéóôéáíïß, ïñìþìåíïé
áðü ðïëëÝò ðåñéï÷Ýò ôçò Ìåóïãåßïõ, áëëÜ
êáé Ýîù áðü áõôÞ, åß÷å óôáìáôÞóåé Þ åß÷å
ðåñéïñéóôåß óôï åëÜ÷éóôï, ìå áðïôÝëåóìá
ìéêñÜ íçóéÜ, ôá ïðïßá åß÷áí åãêáôáëåßøåé ïé
êÜôïéêïß ôïõò, íá êáôïéêçèïýí êáé ðÜëé28 . Åß-
÷å ðáãéùèåß ìéá êÜðïéá çñåìßá óôï Áéãáßï
êáé Ýôóé óôá ìåãáëýôåñá íçóéÜ Üñ÷éóå íá
áíáðôýóóåôáé áðü ôéò áñ÷Ýò ôïõ 17ïõ áéþíá
åìðïñéêÞ êáé íáõôéëéáêÞ äñáóôçñéüôçôá, ìå
äåéëÜ âÞìáôá óôçí áñ÷Þ êáé ôá÷ýôåñá áñ-
ãüôåñá, þóôå ôéò ôåëåõôáßåò äåêáåôßåò ôïõ
18ïõ áéþíá íá Ý÷åé öèÜóåé óå ðïëý õøçëü
óçìåßï. Ïé ãåíéêüôåñåò óõíèÞêåò ðïõ äéá-
ìïñöþèçêáí óôçí ðåñéï÷Þ Ýíåêá äéåèíþí
óõãêõñßùí âïÞèçóáí óôçí áíÜðôõîç ôùí
íçóéþí êáèïñéóôéêÞ üìùò ãéá ôçí áíÜðôõ-
îç ôùí ðåñéóóïôÝñùí áðü áõôÜ õðÞñîå ç
÷ïñÞãçóç áðü ôïõò óïõëôÜíïõò åéäéêþí
ðñïíïìßùí, ôá ïðïßá ïäÞãçóáí óôçí êáëý-
ôåñç ïñãÜíùóç êáé áõôïäéïßêçóÞ ôïõò. Ôá
ðñïíüìéá áõôÜ ðåñéüñéæáí Þ êáôáñãïýóáí
öïñïëïãßåò ðïõ ßó÷õáí óå Üëëåò ðåñéï÷Ýò,
ðáñåß÷áí åëåõèåñßá Üóêçóçò ëáôñåõôéêþí
êáèçêüíôùí, áðáãüñåõáí ôï ðáéäïìÜæùìá
êáé ôçí åãêáôÜóôáóç ãåíéôóÜñùí, áíáãíþ-
ñéæáí ôï ðñïûðÜñ÷ïí êáèåóôþò áðïíïìÞò
äéêáéïóýíçò áíÜìåóá óôïõò êáôïßêïõò, åíþ
ç ôïõñêéêÞ ðáñïõóßá ðåñéïñéæüôáí óå åëÜ-
÷éóôïõò õøçëïýò áîéùìáôïý÷ïõò.
Ïé ñõèìßóåéò áõôÝò, áí êáé áñ÷éêÜ êÜëõ-
ðôáí ôá íçóéÜ ôçò ×ßïõ êáé ôùí ÊõêëÜäùí
(åß÷áí äïèåß åðß ÌïõñÜô ô), áðü ôïí 17ï
áéþíá ßó÷õóáí ãéá ðåñéóóüôåñá íçóéÜ (ôéò
ÊõêëÜäåò, ôéò ÓðïñÜäåò, ôá ìéêñÜ íçóéÜ
ôïõ Áñãïóáñùíéêïý êáé ôñßá áðü ôá Äùäå-
êÜíçóá) ðïõ üëá áíÞêáí óå ìéá äéïéêçôéêÞ
åíüôçôá, óôç äéêáéïäïóßá ôïõ ÊáðïõäÜí
ÐáóÜ. Óôá ìåãáëýôåñá íçóéÜ, ôç ËÝóâï,
ôç ÓÜìï, ôç Ñüäï êáé ôçí ÊñÞôç, üðïõ ç
ðïëéôéêÞ ôïõ ïèùìáíéêïý êñÜôïõò åß÷å åðé-

27. Miller, ï.ð. óåë. 546, 578, 690 – 695, 700 – 707. Åðßóçò âë. Lock, ï.ð., óåë. 269 – 270ÿ Ìïó÷ï-
íÜò Í., “Ëáôéíïêñáôïýìåíåò ×þñåò”, Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ô. É´, óåë. 188 – 189ÿ ÌáëôÝ-
æïõ ×ñ., ï.ð. Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò ô. È´, óåë. 275 – 278ÿ ¢ìáíôïò Ê., Ó÷Ýóåéò ÅëëÞíùí
êáé Ôïýñêùí, ü.ð., óåë. 152 – 154, 166 – 168ÿ Anderson R. C., ü.ð., óåë. 24, 121 – 184. Åéäéêüôåñá
ãéá ôéò ÊõêëÜäåò êáé ôï ÄïõêÜôï ôïõ Áéãáßïõ, üðïõ ï Óåëßì ï ´ óôç èÝóç ôïõ ôåëåõôáßïõ äïýêá
Éáêþâïõ Ä´ Êñßóðé ôïðïèÝôçóå ôïí ÉùóÞö ÍÜôóé, Ýíáí Éóðáíïåâñáßï Ýìðïñï, Ýìðéóôï ôçò áõëÞò
ôïõ, êáèþò êáé ôç äéáìüñöùóç ôïõ êáèåóôþôïò óôï Áéãáßï ìåôÜ ôçí êáôÜëõóç ôïõ äïõêÜôïõ âë.
Slot B. S., Archipelagus Turbatus. Les Cyclades entre colonisation latine et occupation ottoman c.
1500 – 1718, Leiden – Istanbul 1982, óåë. 88 – 97.
28. Ïé ðåéñáôéêÝò åðéäñïìÝò êáôÜ ôïõò ðñþôïõò áéþíåò ôçò ôïõñêïêñáôßáò ðáñïõóéÜæïõí éäéáßôå-
ñç Ýîáñóç êáé åîåëßóóïíôáé óå áëçèéíÞ ìÜóôéãá ãéá ôïõò ðëçèõóìïýò ôùí íçóéþí êáé ôùí ðáñáëß-
ùí ôùí åëëçíéêþí èáëáóóþí. Ïé âåíåôïôïõñêéêïß ðüëåìïé åíèÜññõíáí ôïõò ðåéñáôÝò ôüóï, þóôå
ôïí 15ï êáé 16ï áéþíá ç ðåéñáôåßá ðáñïõóéÜæåé ïñãáíùìÝíç êáé óõóôçìáôéêÞ ìïñöÞ. Äåí åßíáé
õðåñâïëÞ íá ðïýìå üôé ïé êÜôïéêïé ôùí åëëçíéêþí ðáñáëßùí êáé êõñßùò ïé Êõêëáäßôåò Ýæçóáí ôü-
ôå êÜôù áðü êáèåóôþò ôñéðëÞò êõñéáñ÷ßáò: Ôïýñêùí, Ëáôßíùí êáé Ðåéñáôþí. ÌåôÜ üìùò áðü ôç
íáõìá÷ßá ôçò ÐñÝâåæáò (1538) ðáãéþèçêå ç ïèùìáíéêÞ åéñÞíç óôï Áéãáßï êáé óå ìåãÜëï ìÝñïò
ôçò Ìåóïãåßïõ. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. Âáêáëüðïõëïò Áð., “Ðåéñáôåßá, ÄçìïãñáöéêÞ ìåßùóç ôïõ
Åëëçíéóìïý”, Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ô. É´, óåë. 77-82, 90. Braudel F., Ìåóüãåéïò, ôïì. ô,
ÁèÞíá 1998, óåë. 13-17.

60 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003
âÜëëåé óêëçñüôåñåò äéïéêçôéêÝò ñõèìßóåéò,
ç áíÜðôõîÞ ôïõò åß÷å áíáóôáëåß ãéá áñêåôü
äéÜóôçìá Ýíåêá ôùí ðéåóôéêþí ìÝôñùí. Áë-
ëÜ ç êáôÜóôáóç áõôþí ôùí íçóéþí êáé éäßùò
ôçò ÊñÞôçò Üñ÷éóå íá âåëôéþíåôáé ðñïò ôá
ôÝëç ôïõ 17ïõ êáé ôéò áñ÷Ýò ôïõ 18ïõ áéþíá.
ÊÜðïéá ðñïíüìéá ðáñá÷ùñïýíôáé ôéò ßäéåò
åðï÷Ýò óå ìåñéêÜ áðü ôá ÄùäåêÜíçóá ãéá
íá áíá÷áéôéóèåß ôï ñåýìá öõãÞò ôùí êáôïß-
êùí ôïõò. Ç êáßñéá èÝóç, åðßóçò, óôïõò èá-
ëÜóóéïõò äñüìïõò ìåñéêþí íçóéþí, üðùò
Þôáí ç ×ßïò, ç Ñüäïò êáé ç ÊñÞôç, åõíïïýóå
ôçí åìðïñéêÞ êáé íáõôéëéáêÞ áíÜðôõîç, êá-
èþò êáé ôçí ßäñõóç ìéêñþí âéïôå÷íéþí ãéá
ôçí åðåîåñãáóßá ðñþôçò ýëçò ðáñáãùãÞò
ôïõò29 . ÏðùóäÞðïôå, ç óôáäéáêÞ Üíïäïò ôçò
èÝóçò ôùí êáôïßêùí ôùí áéãáéïðåëáãßôéêùí
íçóéþí âïÞèçóå êáé åíßó÷õóå ðïëëáðëþò
ôçí åëëçíéêÞ õðüèåóç.
Ç Üíïäïò ôùí íáõôéêþí
äõíÜìåùí ôïõ Åëëçíéóìïý
Ç áñ÷Þ ôïõ 18ïõ áéþíá óçìáôïäïôåß ôçí
Ýíáñîç ôçò áíáäéÜñèñùóçò ôïõ åõñýôåñïõ
÷þñïõ ôïõ Áéãáßïõ. Ç ðáñïõóßá åõñùðáú-
êþí åìðïñéêþí ðëïßùí, ï ðåñéïñéóìüò ôçò
ðåñéï÷þí óõíÝ÷éæáí ôçí ðáñáäïóéáêÞ íáõ-
ôéêÞ æùÞ êáé ðïëëÝò ÷éëéÜäåò áðü áõôïýò
åñãÜæïíôáí ùò ìéóèïöüñïé óå åìðïñéêïýò
åõñùðáúêïýò óôüëïõò, ðáñÜëëçëá óõìðëÞ-
ñùíáí, ìå ôç ãíùóôÞ íáõôïëïãßá ôùí ñáãéÜ-
äùí, ôá ðëçñþìáôá ôïõ ôïõñêéêïý óôüëïõ30 .
Ìå ôçí ðÜñïäï ôïõ ÷ñüíïõ, áíáðôý÷èçêáí
åëëçíéêÜ åìðïñéêÜ êÝíôñá êáé äçìéïõñãÞ-
èçêáí ðáñïéêßåò óå ÷þñåò ôçò Ìåóïãåßïõ
êáé ôçò Åõñþðçò, ïé ïðïßåò óõíÝâáëáí
óôçí ïéêïíïìéêÞ áíÜðôõîç ôùí ÅëëÞíùí.
Ôá åìðïñéêÜ ôáîßäéá ðõêíþèçêáí êáé áðü
ôá ìÝóá ôïõ 18ïõ áéþíá ôï åìðüñéï óôç Ìå-
óüãåéï ðåñéÞëèå óôï ìåãáëýôåñï ìÝñïò ôïõ
óôïõò ¸ëëçíåò.
õðÞñîáí ïñéóìÝíïé
ðáñÜãïíôåò, ïé ïðïßïé óõíÝâáëáí óôçí
áíÜðôõîç êáé ïñãÜíùóÞ ôïõò. Ï ðñþôïò
Þôáí ç óõíèÞêç ôïõ Êéïõôóïýê ÊáúíáñôæÞ
Καθοριστικοί,
επίσης, για τα νησιά
του Αιγαίου
(1774) , ìå ôçí ïðïßá ôåñìáôßóèçêå ï ñù-
31

ðåéñáôåßáò, ç áíÜðôõîç áóôéêþí êÝíôñùí óïôïõñêéêüò ðüëåìïò ðïõ åß÷å áñ÷ßóåé ôï

óôá åõñùðáúêÜ êáé áóéáôéêÜ ðáñÜëéá ôïõ
ðåëÜãïõò êáé ç ìåãáëýôåñç óõììåôï÷Þ ôïõ
åëëçíéêïý ðëçèõóìïý óôï äéáìåôáêïìéóôéêü
åìðüñéï åß÷áí ùò áðïôÝëåóìá ôçí åíåñãï-
ðïßçóç ôùí áéãáéïðåëáãéôþí. ÌÝ÷ñé ôüôå,
ïé êÜôïéêïé ôùí íçóéþí êáé ôùí ðáñÜëéùí
1768. Ïé ¸ëëçíåò åðùöåëÞèçêáí áðü ôïõò
åõíïúêïýò üñïõò ôçò, íáõðÞãçóáí ìåãáëý-
ôåñá åìðïñéêÜ ðëïßá, ýøùóáí ôç ñùóéêÞ
óçìáßá êáé áíÝëáâáí, ìáæß ìå ôïõò Ñþóïõò,
ôï äéáìåôáêïìéóôéêü åìðüñéï ìåôáîý ôçò
Ñùóßáò êáé ôùí ðáñáìåóüãåéùí – êõñßùò

29. ÓöõñïÝñáò Â., “ÍçóéÜ ôïõ Áéãáßïõ”, Éóôïñßá ôïõ Åëëçíéêïý ¸èíïõò, ô. ÉÁ´, óåë. 218-221. Âá-
êáëüðïõëïò Áð., Éóôïñßá ôïõ ÍÝïõ Åëëçíéóìïý, Èåóóáëïíßêç 1973, ôïì. Å´, óåë. 192-194.
30. Ãéá ôçí õðçñåóßá ôùí ÅëëÞíùí óôïí ôïõñêéêü óôüëï âë. Óöõñüåñáò Â., Ôá åëëçíéêÜ ðëçñþ-
ìáôá ôïõ ôïõñêéêïý óôüëïõ, ÁèÞíá 1968, óåë. 85-86, 127-128: Õäñáßïé íáýôåò õðçñåôïýóáí óôá
ôïõñêéêÜ ðëïßá, áêüìá êáé ôéò äýï ðñþôåò äåêáåôßåò ôïõ 19ïõ áéþíá, ìáæß ìå õðï÷ñåùôéêÜ íáõ-
ôïëïãçìÝíïõò Üíäñåò Üëëùí íçóéþí, êõñßùò áðü ôéò ÓðÝôóåò êáé ôá ØáñÜÿ áðü ôïõò ßäéïõò õðÞñ-
îáí êáé ôá ðëçñþìáôá ôïõ åëëçíéêïý óôüëïõ, ðïõ áíôéìåôþðéóå åðéôõ÷þò ôçí ôïõñêéêÞ áñìÜäá.
Åðßóçò âë. ¢ìáíôïò, ü.ð., óåë. 200.
31. Ç óõíèÞêç õðåãñÜöç ìåôáîý Ñùóßáò êáé Ôïõñêßáò óôï Êéïõôóïýê ÊáúíáñôæÞ ôçò Âïõëãáñß-
áò óôéò 21-7-1774. Ï Ê. Ðáðáñçãüðïõëïò áíáöÝñåé üôé ç óõíèÞêç áõôÞ õðÞñîå ï ðñüäñïìïò ôçò
åõñùðáúêÞò åðÝìâáóçòÿ ïìïßùò ï Ãåñìáíüò éóôïñéêüò ÌÝíäåëóïí Âáñèüëäç (1838-97) ëÝãåé üôé
õðÞñîå áñéóôïýñãçìá ôçò ñùóéêÞò åðéäåîéüôçôáò êáé ôçò ôïõñêéêÞò áíïçóßáò. Ãéá ðåñéóóüôåñá
âë. ÍéêïëÜïõ, Äéåèíåßò óõíèÞêåò, ü.ð., óåë. 33. Âáêïëüðïõëïò Á., Éóôïñßá ôïõ ÍÝïõ Åëëçíéóìïý,
Èåó/êç 1968, ô. Ä´, óåë. 420-423, 445, 467-68ÿ Anderson R. C., ü.ð., óåë. 303.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 61
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
– ÷ùñþí. ¸ôóé, óõãêåíôñþèçêå óçìáíôéêüò
ðëïýôïò óôá ÷Ýñéá ôùí ÅëëÞíùí.
Ï äåýôåñïò ðáñÜãïíôáò Þôáí ïé Íáðïëå-
üíôåéïé Ðüëåìïé. Ï ÍáðïëÝùí, äéáëýïíôáò
ôï íáõôéêü êñÜôïò ôùí Âåíåôþí êáé ðåñéï-
ñßæïíôáò ôçí åìðïñéêÞ äñáóôçñéüôçôá ôïõ
áõóôñéáêïý êáé ðñïðáíôüò ôïõ áããëéêïý
íáõôéêïý, äçìéïõñãåß åõíïúêÝò ðåñéóôÜóåéò
ãéá ôïõò ¸ëëçíåò åìðüñïõò. Áõôïß Ýìåéíáí
ó÷åäüí ÷ùñßò áíôáãùíéóôÝò êáé ôá ðëïßá
ôïõò, ìå ñùóéêÞ Þ ôïõñêéêÞ óçìáßá, Þôáí
ðåñéæÞôçôá. Óå ðåñéüäïõò áðïêëåéóìïý
ôùí ðáñáëßùí ôçò íüôéáò Ãáëëßáò êáé ôçò
ÁäñéáôéêÞò (ðïõ êáôåß÷áí ïé ÃÜëëïé) áðü
ôïõò åíùìÝíïõò ¢ããëïõò, Ñþóïõò êáé Áõ-
óôñéáêïýò, ìå ðáñÜôïëìåò åíÝñãåéåò ïé
¸ëëçíåò íáõôéêïß ôïí ‘‘Ýóðáãáí’’ êáé áðï-
êüìéæáí ôåñÜóôéá êÝñäç. ÌÝñïò áõôþí ôá
äéÝèåôáí ãéá ôçí êáôáóêåõÞ íÝùí ôá÷ýðëï-
ùí óêáöþí, þóôå íá ìðïñïýí íá äéáöåý-
ãïõí åðéðëÝïí åîüðëéæáí ôá ðëïßá áõôÜ ìå
ðõñïâüëá ãéá íá áìýíïíôáé ôüóï áðü ôïõò
áíôéðÜëïõò ôùí ÃÜëëùí üóï êáé áðü ôïõò
ìðáñìðáñßíïõò ðåéñáôÝò. ÁñêåôÜ áðü ôá
ðëïßá áõôÜ ÷ñçóßìåõóáí ùò ðïëåìéêÜ óôçí
åðáíÜóôáóç ôïõ 182132 .
Ï ôåëåõôáßïò ðáñÜãïíôáò õðÞñîå ç
äçìéïõñãßá ôïõ èåóìïý ôïõ äñáãïõìÜíïõ
ôïõ óôüëïõ ðïõ ðéèáíþò Ý÷åé ôçí áñ÷Þ ôïõ
áðü ôï 1701. Ç áíÜìåéîç ôùí áîéùìáôïý÷ùí
áõôþí óôéò õðïèÝóåéò ôùí íçóéþí, êõñßùò
óå áõôÝò ôçò äéêáéïäïóßáò ôïõ ÊáðïõäÜí
ÐáóÜ, åðçñÝáóå Üìåóá ôéò ïéêïíïìéêÝò,
êïéíïôéêÝò êáé ðïëéôéóôéêÝò äñáóôçñéüôçôÝò
ôïõò. Ïé Üíèñùðïé áõôïß Ý÷ïíôáò ìåãÜëç
åðéññïÞ óôï óïõëôáíéêü ðåñéâÜëëïí, óõ-
ãêõâåñíþíôáò ïõóéáóôéêÜ ôçí ðåñéï÷Þ, ðá-
ñåíÝâáéíáí óå ðïëëÜ èÝìáôá êáé æçôÞìáôá
ó÷åôéêÜ ìå ôçí ðïëéôéêÞ ôçò Ðýëçò áðÝíáíôé
óôïõò íçóéþôåò33 . Ïé ðáñåìâÜóåéò ôïõò ìÜ-
ëéóôá ðïëëÝò öïñÝò Ýóùóáí ôïõò êáôïßêïõò
äéáöüñùí íçóéþí áðü âÝâáéç åîüíôùóç, ôçí
ïðïßá åß÷å áðïöáóßóåé ï ÊáðïõäÜí ÐáóÜò,
åðåéäÞ åß÷áí ëÜâåé ìÝñïò óå åðáíáóôáôéêÝò
åîåãÝñóåéò.
1⁄4ëá ôá ðáñáðÜíù, ìå ôçí ðÜñïäï ôïõ
÷ñüíïõ óõíåôÝëåóáí óôçí áíÜðôõîç åëëçíé-
êþí íáõôéêþí êÝíôñùí . ïíïìáóôÜ Þôáí
ç 3⁄4äñá, ïé ÓðÝôóåò êáé ôá ØáñÜ, Üëëá
÷ùñßò íá õóôåñïýí êáé ðïëëÜ Üëëá, üðùò
ç Ìýêïíïò, ç Óêüðåëïò, ç ÈÞñá, ç ÊÜóïò,
ç Ñüäïò, ç ÊñÞôç êáé äéÜöïñá ìéêñüôåñá
íçóéÜ. Ïé óôüëïé ôïõò, ìéêñïß áñ÷éêÜ êáé
ðéï ìåãÜëïé áñãüôåñá êáé ìå åìðïñéêÞ êáé
íáõôéëéáêÞ äñáóôçñéüôçôá, Ýãéíáí áíôáãù-
íßóéìïé óå õøçëü âáèìü ãéá ôïõò îÝíïõò,
üðùò ôïõò ÃÜëëïõò, ðïõ äéÝèåôáí åìðïñéêü
óôüëï óôç Ìåóüãåéï34 . Ç Üñôéá åêðáßäåõóç
ôùí ðëçñùìÜôùí ôïõò ðïõ ðñïåñ÷üôáí ôüóï
áðü ôçí ðáñÜäïóç üóï êáé áðü ôçí ýðáñîç
íáõôéêþí ó÷ïëåßùí (üðùò ãéá ðáñÜäåéãìá
óôçí 3⁄4äñá), êáé áðü ôçí Üëëç ìåñéÜ ç áíõ-
ðáñîßá ôïõ ôïõñêéêïý åìðïñéêïý íáõôéêïý
êáé ï ðåñéïñéóìüò ôçò äñáóôçñéüôçôáò ôùí
åõñùðáúêþí ðëïßùí, Ýêáíáí ôïõò ¸ëëçíåò
íá áíôéëçöèïýí ôéò éêáíüôçôÝò ôïõò êáé íá
óõíåéäçôïðïéÞóïõí üôé Ýíáò áãþíáò åíáíôß-
ïí ôùí Ôïýñêùí äåí Þôáí Ýîù áðü ôéò äõíá-
ôüôçôÝò ôïõò. Ôá ìåãÜëá åìðïñéêÜ ôáîßäéá
ôïõò Ýäùóáí ôç äõíáôüôçôá íá ãíùñßóïõí

32 Óâïëüðïõëïò Ê., “Ï Åëëçíéêüò åìðïñéêüò óôüëïò êáôÜ ôáò ðáñáìïíÜò ôïõ áãþíïò ôçò Áíå-
îáñôçóßáò”, ðåñ. ÅñáíéóôÞò 10/59, ÁèÞíá 1973, óåë. 187 – 207.
33 Óöõñüåñáò Â., Ïé ÄñáãïõìÜíïé ôïõ Óôüëïõ, ÁèÞíá 1965, óåë. 22 – 30.
34 Âáêáëüðïõëïò Áð., Éóôïñßá ôïõ ÍÝïõ Åëëçíéóìïý, Èåóóáëïíßêç 1973, ô. ô, óåë. 192 – 205,
Ëåïíôáñßôç Ã., ÅëëçíéêÞ åìðïñéêÞ íáõôéëßá (1453 – 1850), ÁèÞíá 1981, óåë. 50 – 60. Ç ïéêïíï-
ìéêÞ áíÜðôõîç ôùí ÅëëÞíùí ðëïéïêôçôþí êáé íáõôéêþí óõíôåëÝóôçêå êáôÜ ôïí 18ï áé., êáèüóïí
ïé åìðïñéêÝò ó÷Ýóåéò ÏèùìáíéêÞò Áõôïêñáôïñßáò êáé Äýóçò áõîÜíïõí êáé ç Ìåóüãåéïò Ý÷åé
êáôáóôåß ðÝñáóìá åëåýèåñï. Ç ìåãÜëç áýîçóç ôïõ äéåèíïýò åìðïñßïõ óå ðáãêüóìéá êëßìáêá, ðá-
ñüëï ðïõ Ý÷åé ìåôáôïðéóôåß ðñïò ôïõò ùêåáíïýò ðïõ äéáðëÝïõí ¢ããëïé, Éóðáíïß, ÐïñôïãÜëïé êáé
Ïëëáíäïß, åõíïåß êáé ôá ëéìÜíéá ôçò áõôïêñáôïñßáò, üðïõ êõñéáñ÷ïýí éäéáßôåñá ïé ¸ëëçíåò. Åð´
áõôïý âë. Wallerstrein Imm., The Modern World – System II: Mercantilism and the Consolidation
of the European World Economy 1600 – 1750, New York 1980, óåë. 244 ê.åî.

62 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003
 Τα στάδια απελευθερώσεως της Ελλάδας
και των νησιών του Αιγαίου Πελάγους.

Üëëïõò ëáïýò, íá áõîÞóïõí, ðÝñáí ôïõ ðëïý- Ç åëëçíéêÞ åðáíÜóôáóç ôïõ 1821 äå
ôïõ, ôéò ðíåõìáôéêÝò ôïõò éêáíüôçôåò êáé íá èá ìðïñïýóå íá åîáðëùèåß, íá äéáñêÝóåé
ìåôáöÝñïõí íÝåò éäÝåò óôá óêëáâùìÝíá áé- êáé íá áíôéìåôùðßóåé áðïôåëåóìáôéêÜ ôïõò
ãáéïðåëáãßôéêá ìÝñç ôïõò35 . Êáô’ áõôüí ôïí Ôïýñêïõò ÷ùñßò ôç âïÞèåéá ôùí íçóéùôþí.
ôñüðï, äáðáíþíôáò êåöÜëáéá öñüíôéæáí êáé Äß÷ùò ôç óýìðñáîç êõñßùò ôùí ëåãïìÝíùí
ãéá ôçí ðíåõìáôéêÞ áíÜðôõîç ôùí óõíáíèñþ- íáõôéêþí íçóéþí, ôçò 3⁄4äñáò, ôùí Óðåôóþí
ðùí ôïõò êáé ôùí ðáéäéþí ôïõò. ÂëÝðïíôáò êáé ôùí Øáñþí, ïé êÜôïéêïé ôùí ïðïßùí åß-
ôá ðáñáðÜíù, ãßíåôáé áíôéëçðôü ãéá ðïéïõò ÷áí ìåôáôñÝøåé ôá åìðïñéêÜ ôïõò ðëïßá
ëüãïõò ç åðáíÜóôáóç ôïõ 1821 âñÞêå ôïõò óå ðïëåìéêÜ, ï áãþíáò óôá Üëëá ìÝñç ôçò
ðëçèõóìïýò ôïõ Áéãáßïõ ðñïåôïéìáóìÝíïõò ÅëëÜäáò Þôáí áäýíáôï íá åõïäùèåß36 . Ç
ãéá ôï ìåãÜëï îåóçêùìü. öëüãá ôçò åëåõèåñßáò áðü áõôÜ ôá íçóéÜ
ãñÞãïñá ìåôáäüèçêå êáé óôá õðüëïéðá íç-
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí óéÜ ôïõ Áéãáßïõ, åêôüò áðü åêåßíá ðïõ âñß-
ìåôáïèùìáíéêÞ ðåñßïäï. óêïíôáí óôï óôüìéï ôïõ Åëëçóðüíôïõ, êáé
Ç ÁðåëåõèÝñùóç ôï ðÝëáãïò ìåôáôñÜðçêå óå ðåäßï äñÜóçò
35. Âáêïëüðïõëïò Áð., ÍÝá ÅëëçíéêÞ Éóôïñßá 1204 – 1985, Èåóóáëïíßêç 1997, óåë. 139 – 140.
36. Âáêïëüðïõëïò Áð., ÍÝá ÅëëçíéêÞ Éóôïñßá 1204 – 1985, ü.ð., óåë. 165. Åðßóçò ãéá ôéò íáõìá-
÷ßåò ðïõ Ýëáâáí êáôÜ ôçí åëëçíéêÞ åðáíÜóôáóç ìåôáîý ÅëëÞíùí êáé Ôïýñêùí êáé ôç ÷ñÞóç ôùí
ðõñðïëéêþí åê ìÝñïõò ôùí ðñþôùí âë. Anderson R. C., Naval Wars …, ü.ð., “The War of Greece
independence 1821 – 1831”, óåë. 482 – 495.

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 63
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï
êáé óýãêñïõóçò. Ï ôïõñêéêüò óôüëïò äåí
Üñãçóå íá äïêéìÜóåé ôç äýíáìç êáé ôçí ôüë-
ìç ôùí åëëçíéêþí ðëçñùìÜôùí, éäéáßôåñá
óôéò íáõôéêÝò êáôáäñïìÝò ìå ôç ÷ñÞóç ôùí
ðõñðïëéêþí, ÷ñÞóç ç ïðïßá áíôéóôÜèìéæå ôç
äéáöïñÜ ôùí äýï óôüëùí óå éó÷ý ðõñüò êáé
ðïõ áðïäåß÷èçêå áðïôåëåóìáôéêüôåñç áðü
ôá éó÷õñÜ ðõñïâüëá ôùí ôïõñêéêþí ðëïßùí.
Ïé íáõìá÷ßåò óôáäéáêÜ êëéìáêþèçêáí êáé
ðïëëÝò öïñÝò ï ôïõñêéêüò óôüëïò ‘‘ìáíôñþ-
èçêå’’ óôï Âüóðïñï êáé óôá ìéêñáóéáôéêÜ
ðáñÜëéá. Ôá åëëçíéêÜ ðïëåìéêÜ ðÝôõ÷áí
ìå ôñüðï äõíáìéêü íá öñÜîïõí ôïõò èá-
ëÜóóéïõò äñüìïõò êáé íá åìðïäßóïõí ôïí
áíåöïäéáóìü ôùí ôïõñêéêþí óôñáôåõìÜôùí
óôçí åðáíáóôáôçìÝíç ÅëëÜäá. ÁõôÞ Þôáí
ç ìåãÜëç ðñïóöïñÜ ôùí íçóéþí ìáò üðùò
êáé ï öüñïò áßìáôïò ôùí êáôïßêùí ôïõò,
óõìðëçñþíïíôáò ìå ôçí ïëéêÞ êáôáóôñïöÞ
ôçò ×ßïõ (1822), ôçò ÊÜóïõ êáé ôùí Øáñþí
(1824) ôçí ðñïóöïñÜ ôïõò óôï âùìü ôçò åðá-
íÜóôáóçò.
Ï êáèïñéóìüò ôùí óõíüñùí ôçò ÅëëÜ-
äáò ìå ôá ðñùôüêïëëá êáé ôéò óõíèÞêåò áðü
ôï 1830 Ýùò ôï 183237 , áðü ôçí Áããëßá, Ãáë-
ëßá êáé Ñùóßá äå óõìðåñéëÜìâáíå óôï íåï-
óýóôáôï åëëçíéêü êñÜôïò üëá ôá íçóéÜ ôïõ
âïñåßïõ êáé áíáôïëéêïý Áéãáßïõ (÷Üñôçò
ðñïçãïýìåíçò óåëßäáò). Ìå ôï ðñùôüêïë-
ëï ôçò 30 Áõãïýóôïõ ôïõ 1832, ç ÓÜìïò ôß-
èåôáé êÜôù áðü çãåìïíéêü ðïëßôåõìá, ôïõ
ïðïßïõ ôçí ôÞñçóç õðüó÷åôáé ç Ôïõñêßá êáé
åããõþíôáé ïé ðñïóôÜôéäåò äõíÜìåéò. Ôï íç-
óß èá êõâåñíïýóå ÷ñéóôéáíüò äéïéêçôÞò, ôïí
ïðïßï èá äéüñéæå ï óïõëôÜíïò, êáèåóôþò
ðïõ áðïäÝ÷èçêáí ôåëéêÜ êáé ïé Óáìéþôåò
ôï 1834. Ç ÊñÞôç, ôçò ïðïßáò ç åíåñãÞ óõì-
ìåôï÷Þ óôçí åðáíÜóôáóç õðÞñîå óçìáíôéêÞ,
Þôáí åêôüò óõíüñùí. Ôï 1831 üëï ôï íçóß
åß÷å ðáñá÷ùñçèåß óôï Ìù÷Üìåíô ¢ëé ôçò
Áéãýðôïõ, ëüãù ôùí õðçñåóéþí ôïõ ðñïò
ôçí Ðýëç êáôÜ ôçí åðáíÜóôáóç ôùí ÅëëÞ-
íùí, ìéá êõñéáñ÷ßá ðïõ äéÞñêåóå ìÝ÷ñé ôï
184038 . ÌåôÜ ôç ìåôáâïëÞ ôïõ êáèåóôþôïò
êáé ôçí åê íÝïõ êõñéáñ÷ßá ôùí Ïèùìáíþí,
Ý÷ïõìå ìéá óåéñÜ åðáíáóôÜóåùí êáé åîå-
ãÝñóåùí ìå ôåëåõôáßá áõôÞ ôïõ 1896, ëßãá
÷ñüíéá ðñéí áðü ôçí ïñéóôéêÞ áðåëåõèÝñù-
óç39 . Óôá õðüëïéðá íçóéÜ ôïõ áíáôïëéêïý
Áéãáßïõ, üðùò ôç ×ßï, ôç ËÝóâï, ôç ËÞìíï
êáé áëëïý, ç ðñïóðÜèåéá ôùí êáôïßêùí åß-
÷å íá êÜíåé ìå ôç íáõôéëßá, ôçí ïéêïíïìßá,
ôï åìðüñéï êáé ìå ôçí ðíåõìáôéêÞ åëëçíéêÞ
áíÜðôõîç. Ï 19ïò áéþíáò Þôáí áéþíáò ðñï-
üäïõ êáé çñåìßáò ãé’ áõôÜ üðùò êáé ãéá ôá
ÄùäåêÜíçóá ðïõ ðñþôåõáí óôç íáõôéëéáêÞ
ôÝ÷íç êáé óôï åìðüñéï. 1⁄4,ôé ôïõò óôåñïýóå
ç ðåíé÷ñüôçôá ôçò êáëëéåñãÞóéìçò ãçò, ôïõò
ôï ðáñåß÷å ùò áíôéóôÜèìéóìá ôï ðÝëáãïò
ôïõ Áéãáßïõ.

37. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. ÍéêïëÜïõ, ü.ð., óåë. 92 – 102, ÓõíèÞêç Áäñéáíïýðïëçò (14 – 9 – 1829),
Ðñùôüêïëëï Ëïíäßíïõ (3 – 2 – 1830), Ðñùôüêïëëï Ëïíäßíïõ (16 – 6 – 1830), Ðñùôüêïëëï Ëïíäß-
íïõ (26 – 9 – 1831), Ðñùôüêïëëï Ëïíäßíïõ (Ýôïõò 1832), ÓõíèÞêç Ëïíäßíïõ (11 – 5 – 1832), ÄéÜ-
óêåøç Êùíóôáíôéíïýðïëçò (8 – 2, 21 – 7 – 1832), ÓõíèÞêç Êùíóôáíôéíïýðïëçò (21 – 7 – 1832).
Óôï Ðñùôüêïëëï ôçò 3 – 2– 1830 óôï Üñèñï 2 ïñßæåôáé üôé óôï åëëçíéêü êñÜôïò èá áíÞêáí “ç
íÞóïò Åýâïéá ïëüêëçñïò, áé Äáéìïíüíçóïé (Âüñåéåò ÓðïñÜäåò) , ç íÞóïò Óêýñïò êáé áé íÞóïé
ãíùóôáß áðü ôçò áñ÷áéüôçôáò áðü ôï üíïìá ÊõêëÜäåò, óõìðåñéëáìâáíïìÝíçò êáé ôçò íÞóïõ
Áìïñãïý”. Miller W., Ç Ôïõñêßá êáôáññÝïõóá, ìôö. Ó. ËÜìðñïõ, ÁèÞíá 1914 (áíáô. 1994), óåë.
154 – 156.
38. Íéêïëáüõ ×., ü.ð., óåë. 105, ìå ôç óõíèÞêç ôïõ Ëïíäßíïõ (15 – 7 – 1840), ç ÏèùìáíéêÞ Áõôï-
êñáôïñßá áíáêôÜ ôçí ÊñÞôç. Miller, ü.ð., óåë. 217 – 218.
39. Ãéá ðåñéóóüôåñá âë. Âáêïëüðïõëïò Áð., ü.ð.. óåë. 264 – 268. Ïé áöïñìÝò ðïõ ïäÞãçóáí ôïõò
ÊñÞôåò óå ìéá íÝá áíáìÝôñçóç ìå ôïõò Ïèùìáíïýò Þôáí êõñßùò äýï: ç åðéâïëÞ íÝùí öüñùí êáé
ôï ìïíáóôçñéáêü æÞôçìá. Ç ÊñÞôç Ýæçóå õðü êáèåóôþò áõôïíïìßáò áðü 16 – 10 – 1897 ìå ýðáôï
áñìïóôÞ ôïí ðñßãêéðá Ãåþñãéï ôçò ÅëëÜäïò. Ãéá ôéò ôïõñêéêÝò èÝóåéò êáé ôçí êáôÜóôáóç ðïõ åðé-
êñáôïýóå óôï äåýôåñï Þìéóõ ôïõ 19ïõ áéþíá, óôï íçóß âë. Salahi Mehmed, “ Girit Meselesi 1866
– 1899”, åðéìÝëåéá Mûnir Aktepe, Instanbul 1967, óôï Äåëôßïí ÔïõñêéêÞò Âéâëéïãñáößáò, ôåõ÷. 9,
åðéìÝëåéá – ìåôÜöñáóç ÄçìçôñéÜäçò Â., Åôáéñåßá Ìáêåäïíéêþí Óðïõäþí, Èåóóáëïíßêç 1970,
óåë. 35 – 53.

64 ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ
ÉÁÍ - ÖÅÂ. 2003

ôùí áéþíùí õðÝóôç-
óáí ðïëëÝò äïêéìáóßåò. Ïé êÜôïéêïé óôá
Το Αρχιπέλαγος
και τα νησιά του
íçóéÜ, Ýíåêá ôçò ãåùðïëéôéêÞò èÝóçò ôïõ
στοõðÝöåñáí
ðåëÜãïõò, διάβα áðü ôçí ðåéñáôåßá,
áðü ôéò åðéâïëÝò îÝíùí, áðü ôéò ðïëåìéêÝò
óõãêñïýóåéò êáé áðü ôçí Ýëëåéøç ðïéêßëùí
ìÝóùí ãéá åðéâßùóç, áëëÜ óå ðåßóìá üëùí
äéáôÞñçóáí ôç æùôéêüôçôá êáé ôç óõíåßäçóÞ
ôïõò. Ï åíéáßïò áõôüò ãåùðïëéôéêüò ÷þñïò,
ðïõ áðü áéþíåò Þôáí ðåäßï óõãêñïýóåùí,
åíïðïéÞèçêå ðÜëé ìå ôïõò Âáëêáíéêïýò
ÐïëÝìïõò, üôáí ôï 1913 áðåëåõèåñþèçêáí
áðü ôï åëëçíéêü ðïëåìéêü íáõôéêü ôá íçóéÜ
ôïõ âïñåßïõ êáé áíáôïëéêïý Áéãáßïõ, êá-
èþò ç ÊñÞôç êáé ç ÓÜìïò åíóùìáôþèçêáí
óôïí åèíéêü êïñìü40 . Óôá ðáñáðÜíù íçóéÜ
(åêôüò áðü ôçí ÊñÞôç), ðáñüëï ðïõ åß÷áí
áðåëåõèåñùèåß, ôï äéåèíÝò íïìéêü êáèåóôþò
ôïõò ñõèìßóôçêå ïñéóôéêÜ ìåôÜ áðü ìßá äå-
êáåôßá. Ôá ÄùäåêÜíçóá, ìåôÜ ôç ëÞîç ôïõ
éôáëïôïõñêéêïý ðïëÝìïõ ôïõ 1911, ðåñéÞëèáí
óôçí Éôáëßá ôï 1912 êáé åíþèçêáí ïñéóôéêÜ
ìå ôçí ÅëëÜäá ôï 1947, ìåôÜ ôï ôÝëïò ôïõ
ÄåõôÝñïõ Ðáãêïóìßïõ ÐïëÝìïõ41 . Ç íÞóïò
ÈÜóïò åðáíÝñ÷åôáé óôçí ÅëëÜäá ìáæß ìå ôç
Ìáêåäïíßá ôï 191342 . Ç ïñéóôéêÞ åíóùìÜôù-
óç ãéá ô’ Üëëá íçóéÜ (ËÞìíï, ÓáìïèñÜêç,
×ßï, ËÝóâï, ÓÜìï, Éêáñßá) Ýãéíå ìå ôç óõí-
èÞêç ôçò ËïæÜíçò ôï 1923, ìå ôçí ïðïßá ç
Ôïõñêßá áíáãíþñéæå ôçí åëëçíéêÞ êõñéáñ÷ßá
óå áõôÜ43 . Ç ºìâñïò, ç ÔÝíåäïò êáé ïé Ëá-
ãïýóåò íÞóïé, ðïõ åß÷áí åðéäéêáóôåß óôçí Åë-
ëÜäá ìå ôç óõíèÞêç ôùí Óåâñþí ôïõ 192044 ,
êáôáêõñþèçêáí ìå ôç óõíèÞêç ôçò ËïæÜíçò
êáé ðÜëé óôçí Ôïõñêßá, õðü åéäéêü êáèåóôþò
ãéá ôïõò êáôïßêïõò ôïõò, ðïõ üìùò äõóôõ÷þò
ãé’ áõôïýò äåí ôçñÞèçêå.
ÓÞìåñá óôï Áéãáßï ãßíïíôáé ðñïóðÜ-
èåéåò ãéá ôçí ýðáñîç åéñÞíçò. Ïé ðñïóðÜ-
èåéåò âÝâáéá áõôÝò óêïíôÜöôïõí óå åìðüäéá
ðïõ Ý÷ïõí ó÷Ýóç ìå áõôü ôï ðÝëáãïò êáé
Ý÷ïõí íá êÜíïõí ìå ôçí áíáêáßíéóç èåìÜ-
ôùí åëÝã÷ïõ Þ êõñéáñ÷ßáò ôïõ èáëáóóßïõ
÷þñïõ ðÝñá áðü ôçí áéãéáëßôéäá æþíç. Èåñ-
ìüò ðüëåìïò Ýùò óÞìåñá ìåôáîý ÅëëÜäáò
êáé ôçò íÝáò Ôïõñêßáò äåí Ý÷åé óçìåéùèåß,
ðáñüëï ðïõ ðïëëÝò öïñÝò Ý÷ïõí õðÜñîåé
áêñáßåò êáôáóôÜóåéò óôï Áéãáßï, áëëÜ óôï
äéðëùìáôéêü êáé ðïëéôéêü åðßðåäï Ýíáò ðü-
ëåìïò äéáñêåßáò åðéêñáôåß. Ôá ðñÜãìáôá
äåí åßíáé åýêïëá, áëëÜ üëïé åëðßæïõí üôé
êÜðïéá ìÝñá èá åîïìáëõíèïýí.

40. ÍéêïëÜïõ, ü.ð., óåë. 198, ÓõíèÞêç Ëïíäßíïõ (30 – 6 – 1913). Åðßóçò âë. Miller, ü.ð., óåë. 634
– 635.
41. ÍéêïëÜïõ, ü.ð., óåë. 359, ÓõíèÞêç Ðáñéóßùí (10 – 2 – 1947).... Ç Éôáëßá ðáñá÷ùñåß óôçí Åë-
ëÜäá ôá ÄùäåêÜíçóá êáé óôçí Áëâáíßá ôçí íÞóï ÓÜóùíá. Ç åðßóçìç åíóùìÜôùóç óôçí ÅëëÜäá
Ýãéíå óôéò 6 – 3 – 1948.
42. ÍéêïëÜïõ, ü.ð., óåë. 207, “ÓõíèÞêç Âïõêïõåóôßïõ (10 – 8 – 1913)”.
43. ÍéêïëÜïõ, ü.ð., óåë. 280, “ÓõíèÞêç åéñÞíçò ËïæÜíçò (24 – 7 – 1913)”. Åðßóçò âë. ÓêáëôóÜ Ê.,
Èåùñßá êáé êåßìåíá Äéåèíïýò Äéêáßïõ, ÁèÞíá 1985, óåë. 445 – 499.
44. ÍéêïëÜïõ, ü.ð., óåë. 255, ÓõíèÞêç Óåâñþí Ãáëëßáò (10 – 8 – 1920).

ÓÔÑÁÔÉÙÔÉÊÇ ÅÐÉÈÅÙÑÇÓÇ 65
Ôï Áéãáßï êáôÜ ôçí ÐñïïèùìáíéêÞ, ÏèùìáíéêÞ & ÌåôáïèùìáíéêÞ Ðåñßïäï