'A

sCi GIAO Due

1" "

. VA BAO TAO
. HA NOI
.

KS. CHU KHAc HUY

, ,
GIAOTRINH

A
LYTHUYET
'1 A

OlEN
•
Tlr CONG
(Dung trong cac truimg THeN)

NHA XUAT BAN HA NQI - 2005

 NHA XUAT BAN HA N6!
4 - ruNG DUY TAN, QU,3,N HoAN K!~M, HA NQ!
DT: (04) 8252916, 8257063 - FAX: (04) 8257063

GIAoTRiNH
LV THUYEr
- ? - -
DI~N nl' CONG NGHI~P
NHA XUAT BAN HA NOI - 2005

Chiu LIach nhi¢m xuat ban

NGUYEN " ](HAC "" OANH
,

Bien ~p
PHAM Qu6c TUAN
Bln
mAN QUANG
Trinh bay - Ky thu~t vi tinh
LUU NGQC TRAM
Sua ban in
PHAM Quac TUAN

373-373.7
Mii soxuat ban: - - - - - 60/407/05
HN -05

In 1.660 cuon. kho 17 x 24 em, tiJi C6ng ty In Khoa hQc Ky thu4t - Hit N¢i.
S6 in: 154. Giay phep xuat ban 56: 60GT(407 CXB cap ngay 29(3(2005.
In xong va nop luu chi6u thang 5 nam 2005.
 Uti gi6'i thi~u

[(or fa dang hu6c VtlO fhOi ky C(Jn~ nghi¢p hoa, hifll

N dgi !/()Q nham dlta Vift Nam lrd rhanh ntroc ('(Jng
nghifp van minh, hi¢n dqi.
Trollg sZr nghifp each m(jllg 10 lim do, cong tac daD f(}o
nhdJl ltlr /uon gia vai Iro (juan {r(mg. Bfw cao Chinh tri tua
Ban CluJp haflh Trung [(Ollg Dang C(}ng san Vi¢t Nam tqi
Dqi h¢i Dang loan qui/e lc1n thY IX dd chi rlJ: "Phat trien
giao dl,lc va dao t~o ia m¢t trang nhfrng d¢ng ll!c quan tf9ng
thue day 51! nghi~p cong nghifp hoa, hiftl dgi hou, 13. c1ieu
ki~n de phal tri6n nguon h,rc con nguai - yeu t6 cO bim d~
phat trien xii h¢i, tang tnrang kinh te nhanh va ben vung".
Quan {riff chu truong, NXhi qUYc?l eua Dallg va Nha flU/Ie
va nhtJn {hlre dunx dan vi' fdm (juan lrqllg dw chuong trinh,
giaa tr[nh dOl' voi vi¢c nallg eao cheit h'9flg ddo /(,10, thea de'
nght ella So Giao dlj.c va Dao tqo Ha NeJi, ngay 231912003,
(;y ban nhdn dan thanh ph6' Ha N¢i dii ra Quyet djnh s6'
56201QD-VB cho phep So-Giao dl!C va Dao lflo lhlfc hi¢fl de'
an bien sOfm chuang trlnh, giao lrlnh trong cac trUang Trung
hQc chuyen nghi~p (THCN) Ha N¢i. Quytt djnh nay the hifn
Slf quan tam sau sac cua Thanh uy, VBND thanh ph6' trong
vi¢c nang cao cluJt lut;Jng dao tgo va phat triin nguo'n nhan
life Thu do.
Tren ca so chuang trt'nh khung cua B¢ Giao d~IC va Dao
tq.o ban hanh va nhi'ing kinh nghi¢m rut ra tif thlfc tl dao 'qo,
SdGiao dl:fc va DilO tgo dii chi dqo cac IrUo'ng THCN to' chuc
bien sOfln chU01lg trinh, giao lrlnh m¢t each khoa hQc, h~

3
 Uti n6i dau

Ky Ihll<il di¢nllf {rong 1I11lfng flam gall day dB pilat rrie'll n7(lInh mFva dU(1c
lilli/II !Till! vile ky rhll(lt. M{J/ trollg n/Il(ng !if/II V~(C ma ky tlHU}t
/(/IX {lI.llIg trollg
di¢n r/r dc7 IuS {IV &i(' life la linh vi/e ddhl klli/II /l"Ong cac h~; (h({flg l{ll/II va dic"u
!/Oa kh(!llg khi.
Dr! gilip nhirllg ('({II h<J k} thll(l{ ngdlll! may J(lfIh va die"1f hoa khollg khi co
1111ii'llg kit"n 1/1/((' e(1 sri C(j hdn vl k.Y 11111(11 rlif/! t/(, nhiJ do 0) khd na/1g tie'p c¢n
dlf{/C t.v "IIf(it di~;11 fir /(I/g (h,lIIg {TOng IIl(i), /qnh \'(/ die'II hod klu)ng khf m(J/ each
IIlialili chong. d/ ("() flit" kJ/(ic plil,lC I/O(ic ("(Ii til'/I CclC n/{jc!J difll fir troll/{ die"1I
khi£,"1/ IIId.v !{mll rtl tlfl/II hod kh()l1g khf, Sd Cicio rille va Dilo '(10 llii N{5i dd
clIO pill']) bii!n SO{1Il gitlo Irlnll L.\! Ihlfyel di~;n (/( Ctll1g nghi¢p til/a tlieo de' (,1((lIlg
L:y fIll/yet di¢n //'r c611g nglli{~p dllllg clio ng/lJIh mdy !tlnh vu die'u hoa kh6ng khi
dJ du(/c So dlly¢t. Giao trinll nay cang co tile' fa tai li¢u tham khao cho eac d(Jc
gid !tlln vh;e !rong CclC IT!lh vi/e klu}llg chuY£;/J w! di¢n fir.
N()i dllng gitio frillll gom 4 cll/((Il1g:
Chl((lllg 1: Lillh ki¢n difll fir.
CIll(o'llg 2: Ky Ilil/{ll In(lch difll Ilr
CII/((/ng 3: Ky rllll(i1 s()' va vi x/'r ly
Chuong 4: Mqch /f/lg dl.mg
M{lc dll r({[ ('(f gang, Illy IIlliell CII(J'1l scicli kho {ranh klUJ; sai sot. Rift JnOllg
I1h«11 dU{fc eac y kiell dong gop CliO d(Jc gia.
Nluifl dip 1U1Y cluing tof xin cI/(ill thanh cam On tien sy Nguyen Vall Thud'n,
giao vihz khoa T~r d(mg hoa - H{'c vi¢n Ky thucJt qua" S~(, t"ge sy Phgm Quo'c
Hai, pll6 td tnafng b(J mlJn TI/ d(Jllg hod xi nghiep, khoa Di¢n - Dgi hQe Bdch
klwa Hd N(ji WI ky sf( Le Duy, frlrting plu}ng ky thu(it cong ty Carrier cung
cae IIIIa klloa hQc khac d{l nhift til/h gitip dlJ cMing foi trang qua tn'llh bien
SO(l1l giao trill" flay.

TAc GIA

5
 ChucJng 1
LINH KIEN
. DIEN
. TTl

I. mEN TRO
1. Gong d~ng

Di~n tn'1 18. m¢t tfOng nhung lo<).i linh ki¢n duqc dung nhieu trong cae thiet
hj vO tuycn - di¢ll lU nham khai thac ffi9t di¢n rip U khi co dong di¢n I thea cong
thue U = RI ho~c nguqc l~i, khai thac dong di¢n I khi co di¢n tip U: I=!L ho~c
' hcae
t<;to t han ' m~c h ph"an ap, m~c h re- d'ong d"H;n v. v.. R
2. Cae thong so cd ban eua di~n tre,

2.1. Di~n tra danh dinh

Tren di~n tra nguai ta thuang kh6ng ghi gia tri thI!c eua di~n tr6 rna chi ghi
gi:.1. lrj gan dung (Hi quy tron, d6 ia di~n tfa danh djnh. Di¢n' tfa danh djnh duqc
bitu thi bang om (Q). kil66m (KO). mega6m (MO). gigaom (GO),
I GO = 1000MO = looooookO = 10000000000
2.2. Sai so
Di¢n tfa danh dinh khong holm toan dung vai gii tri thI!c ella di¢n tfa rna no
co m¢t sai s6 nao d6. Sai so thuang tinh thea philo tram (%). DlJa van sai 56,
nguai ta chi a di~n tra thanh ba cap chinh xac: cap I sai s6 ±5%; c!p II sai s6
±1O% va cap III sai s6 ±20%.
2.3. Cong sufit chiu dl.rng
Khi lam vi¢c thl di¢n tra bi n6ng len, do d6 moi lo~i di~n lrb chi chiu dJ!I1g
duqc rn¢t eong suat nhM dinh, vuqt qua cong suat nay di¢n lra se kh6ng Utrn vi¢c
lau dai duqc. Cong suat chiu dlJng la e6ng suat tdn haa 100 nhfil di¢n lra co th~
chiu dI!ng duqc trang mQt thm gian dui rna khong anh huang den tri s6 cua di¢n
tra. l1lll'ong kfeh thuoc eua di¢n Ira dmg 100 thl c6ng sual chiu dl!I1g cua no ca.ng

7
 ChucJng 1
LINH KIEN
. DIEN
. TTl

I. mEN TRO
1. Gong d~ng

Di~n tn'1 18. m¢t tfOng nhung lo<).i linh ki¢n duqc dung nhieu trong cae thiet
hj vO tuycn - di¢ll lU nham khai thac ffi9t di¢n rip U khi co dong di¢n I thea cong
thue U = RI ho~c nguqc l~i, khai thac dong di¢n I khi co di¢n tip U: I=!L ho~c
' hcae
t<;to t han ' m~c h ph"an ap, m~c h re- d'ong d"H;n v. v.. R
2. Cae thong so cd ban eua di~n tre,

2.1. Di~n tra danh dinh

Tren di~n tra nguai ta thuang kh6ng ghi gia tri thI!c eua di~n tr6 rna chi ghi
gi:.1. lrj gan dung (Hi quy tron, d6 ia di~n tfa danh djnh. Di¢n' tfa danh djnh duqc
bitu thi bang om (Q). kil66m (KO). mega6m (MO). gigaom (GO),
I GO = 1000MO = looooookO = 10000000000
2.2. Sai so
Di¢n tfa danh dinh khong holm toan dung vai gii tri thI!c ella di¢n tfa rna no
co m¢t sai s6 nao d6. Sai so thuang tinh thea philo tram (%). DlJa van sai 56,
nguai ta chi a di~n tra thanh ba cap chinh xac: cap I sai s6 ±5%; c!p II sai s6
±1O% va cap III sai s6 ±20%.
2.3. Cong sufit chiu dl.rng
Khi lam vi¢c thl di¢n tra bi n6ng len, do d6 moi lo~i di~n lrb chi chiu dJ!I1g
duqc rn¢t eong suat nhM dinh, vuqt qua cong suat nay di¢n lra se kh6ng Utrn vi¢c
lau dai duqc. Cong suat chiu dlJng la e6ng suat tdn haa 100 nhfil di¢n lra co th~
chiu dI!ng duqc trang mQt thm gian dui rna khong anh huang den tri s6 cua di¢n
tra. l1lll'ong kfeh thuoc eua di¢n Ira dmg 100 thl c6ng sual chiu dl!I1g cua no ca.ng

7
ca~.Khi thay the di¢n tra phai ehQn lo~i co cong suat ch!u dl!I1g bang ho~e Ian
han di~n tra cu.
2.4. H¢ so nhi¢t ella di¢n tra
Khi nhi~t dQ lam vi~e thay doi thI tr~ s6 dien tra cua di~n tra cling thay d6i.
Sif thay d6i tri s6 wang d6i khi nhi¢t d¢ thay d()i t"C g9i lit h~ s6 nhi¢t clla di~n
tra. Tru lo~i di~n 1rO nhi~t, con cae lo~i di~n tra thong thuang khae khi nhi~t d¢
tang 1"c (hI tr! so di¢n tra clla no tang khoang 0,2%.
Ngoili cae thong so kt tren con co cac thong s6 khac nhu: muc t~p am ,di~n
cam va di¢n dung t'-.lP tan v.v ...
3. Ky hi~u va ghi nhan di~n I,a
3.1. Ky hi~u: Hinh 1.1
Tren sa do cae may vo tuyen - di~n tll', di~n tra duqc ky hi~u bang m¢t hlnh
ehfr nh~t co chfr R va chi s6 kern then (nhu Rl, R2, R3 ... ), d6i khi co ghi ca tri
s6 eua di¢n tra. Tren sa d6 co khi con ghi d. ky hi¢u c6ng suat chiu dl!I1g cua
di¢n tra.
,
-1 ~-V\/\H H ,I H I
H I
H ,!
7
'J-
oj b) cl dJ eJ g) h)

2.w lW
2

-G:J- -G::} -G:J-

~ [}\\J I lOW I

Hinh 1.1: Kj hi¢l/ di¢n IriJ

Ngoru. ra con co each ky hi¢u khac ve di¢n trb, bien tro nhu hai hloh dudi day.
-vvv-
R
3.2. Ghi nhan
Tren di¢o tra chu yeu ghi tri s6 di¢n trb danh djnh, sai s6 ho~c cAp chfnh xac
v6i nhfrng di¢n trb tuang d6i 16n, d6i khi con ghi c6ng suat chiu dl!I1g, lo~i di¢n
trb va ky hi¢u Clla nha may san xuat. Nhan co the duqc ghi bang s6 va chfr trifc
tiep, thi d~: 15k!) ± 10%, 2W. Doi vai nhfrng di~n tro co kfch thuac nhc, vi¢c

8
dQc eac d<;li luqng rat kh6 khan, nhat la khi si'ta chua phaj dQc trj s6 cua chung khi
chung duqc Hip b trong may. Do do ngoai each ghi bang s6 va chu, ngum ta con
dung kha pho bien ky hit;u mau (hay lu~t mau) d~ ghi cae d<,ti luqng can thieL
Ky hi¢u mau eua di~n tro duqc minh h01;l trang hlnh 1.2
a) V6i eae di~n trb (hong tlwang: Trcn thfm dit;n tro eo 4 vang mau. Trang do:
- M~1U eua vang 1 va 2 bi~u thi cae 56.
- Mau eua yang 3 la h¢ 56 nhan.
- M~lU eua vang 4 bi~u thj eap ehinh xac eua di¢n tri')'. The hi¢n bang ph<}m
VI sai s6.
Gii tri cac mau quy u6c nhu sau:
---1 II II II II --J-
2 :I 4
Iflll" 1.2: e(ic vtJlIg milll cua di¢n Ira
Vi dl,l : Trcn than di¢n tr6 eo cae v<;lch mau nhtr sau:
..

- do, (Ie'), nau, nhG b<.tc; nhu v~y di¢n tra nay co gia tri lit 22.10 ± 10% =
220 Q ± 10%.
- xanh da trai, xanh la, do, nhG yang; di~n trd nay co gia trj Iii
,
56.10 ± 5'7o~5600Q ± 5%
---
Gia trj bAng so eua H¢ so nhfln cua Sai so ella Yong 4
Mau cua vong
Ybng 1;2 yong 3 (%)

den 0 ..
10 ~ 1
1
nfiu 1 10 = to
do 2 10'
da cam 3 10"
yang 4
,
10
xanh da trai 5 1O~

xanh Iii cay 6 10"

tfm 7 10"
xam 8 10' -
tdng 9 .
10
nha yang 10-
1
= 0,1 ±5%
nhil b~c 10-
2
= 0,01 ± 10%

9
 3.5. Di~n tro each di¢n
Sau khi tfch di~n, dang Ie t1,J di~n phai giG' di~n dlIqc lau dai, nhl1I1g do cha't di¢n
m6i chi HI. mOt chilt c6 di¢n tn1 100 nen co mOt dong di~n TO (tuy nlt nha) hlnh thanh
giUa hai phien clla H.I di¢n lam tlJ di¢n bj mat di¢n. Dong di~n ro 100 hay nha, lam
tlJ di~n Ilhanh hay lau mat di¢n do di¢n t]"('1 cua chAt di¢n m6i quyet djnh.
DOl vai tu hoa, di~n tra cach di¢n duqc bieu thj bang dong di~n TO Ie
Khi kiem tra ta do dong di¢n roo Nhung ilJ di~n nao (C:::::20 )J.P, U:::::400Y) co
dong di~n r6 nhc) han hay bang 0,9 rnA thl tlJ di~n do IiI t6t, neu I~ > 0,9 rnA thl
tl,l di~n do kh6ng dung dU<Jc.
3.6. H~ so nhi~t ella h.1 di~n
Khi nhi¢t d() thay doi sc lam ket cAu II.! di~n thay d6i, do d6 di¢n dung ci1a
tlJ di¢n thay dbi. SlJ' bicn doi eua di¢n dung tfnh thea philn % khi nhi~t de:) thay
doi 1"c gqi Iii h¢ s6 nhi¢t clla t1,J di¢n.
3.7. Di~n cam t~p tan
Do ket diu clla tlJ di~n co hinh thanh di~n cam (dc phiCn, day d~'in), di~n
cam nay anh huang r6 khi tl,l di¢n lam vi¢c vai dong di~n xoay chicu tan s6 a
cao. De m<;tch di~n lam vi~c duqc 6n djnh, tftn s6 cong tac Ion nhat clla tl.! di~n
can phai nha han 2 - 3 bin 1<1n s6 c(mg huang cua tl,l di¢n (do di¢n dung clla tlJ
di¢n va di¢n dim t:.lp tan hlnh thanh mi..tch ce:)ng huang).
4. Ky hi~u va philn lo~i

-.L
T
TI.! hoa TlJ vi T1,J dieu
chinh chinh TI.! dong chinh

Hinlz 1.3: Ky lzi€I1 cue loqi tlj di€1l

Tren hlnh 1.3 giai thi¢u ky hi¢u cac lo<;ti tl,l di¢n tren cUc sa do m<;tch di¢n.
Doi vai tl,l di~n co di¢n dung c6 dinh (trLr tlJ hoa ) con co them cac ky hi¢u phl,l
a
(thuang la cac cham d~t ben c<:tnh) d~ chi T6 chat di¢n mOi clla tl,l di~n.
D.,a vao chat di¢n mOi va ket cau nglIai ta thlIang philn lo~i tl,l di¢n gam:

12
 + Ty. giay: Chat ui~n
m6i trang ty. lam bang IO'.li gH1Y mong kh6ng tham
nuac, phien dan di(:n thucmg bang nh6m. TI,l giay thuang duqc dung d~ pha.n
duong, ngan n6i Hing, 19C trang nhfrng m'.lch di¢n tan sa thap va m(:lt chieu.
+ TI,l mica: Chat di~n m6i la mica c6 chat luqng cao, phien dan di~n Ittb} b'.lc
hay lap b<;lc rut mongo LO;:Ji nay c6 t6n hao nang luqng rat be, di~n Ira cach di~n
cao, duq'c dung chu yeu trong cac m'.lch cao tan.
+ TI,l gam, gfim thuy tinh va men thuy tinh: Tt,! nay co d~c tfnh di~n cao, kich
thudc kb6ng Ian duqc dung trong cac m<.tch cao tan va sicu cao tiltl. Dit;:n trc'1
each di~n km. D4C hi~t c6 m(lt 1m.ti san xuat tir gam xacnhCt dung trong m;:.lch
di¢n am tan c(i hang s6 ui~n m6i Wn, di¢n tra each di¢n thftp. Co IO;:.ti tt,! gam c6
h~ ,,6 nhi¢t am.
+ 1\1 mung nhlJ'a, mang nhlJ'a kim lo;:ti: Chat di~n mbi lit m~mg nhlJ'a mong
bang polistiron hay tefion, phien dan di¢n hang 1<i kim lo'.li mongo
LO,!-i nay c6 tf! s6 di¢n dung 6n ujnh, di¢n tra each di¢n den lOO.OOOGO
tlhi~t dQ him vit;c thLlang thap.

+ Ty. hoa h9C: TI,l nay c6 di¢n m6i la m(H lOp oxyt phu lren kim lo~iHim mQt
phi6n tl,l di¢n (clJ'e duang), phien thu hai (el!c am) lam bang chat di¢n phfm. Phan
tiep giap vai 16p oxyt kim lo~i HIm clJ'c duang Ihuang l~l nhom hay tantan. TI,l
hoa c6 di¢n dung lan, kfch thuae be, lieu hao nang luqng va dong di¢n I'0 Ian.
TI,l hoa chi duqe dung trang m,!-ch ui¢n m¢t ehicu va xung, thuang dung trang
cae b¢ 19C nan di¢n, chan va ghcp trang cac m~ch tan thap va trang d,c b¢
khuech d'!-i dung bun dan.

50
- +

Hinh 1.4: Hiflh dang ella t{l hOG

Khi de lau khong dung thl tr, s6 di¢n dung clla ty. hoa b, ghim. Neu dau
nguqc cl!c ttJ hoa se bi hong.
NguOi ta cUng san xuat 10'.li tl,l hoa khong philn cl!c, trang d6 d. hai ban clJ'c
deu c6 lap oxyt.

13
 a. Tn~c xoay
b. Philn dOng
c. Phan tinh

La bac (lnh
Ifinll 1.5: Ttf xoay
+ T~ bien d6i (t~ ;way) co di¢n dung bien d6i duqc trong mQt khoang cach
nhat dinh. Thuang di¢n moi 13. khong khf, mica ho~c m~tng nhl!a. T~ gam hai b¢
rna tinb va d¢ng do nhieu ta kim IO<;li hqr thanh va xep xen ke nhau. Trj 56 clla
It! thay d6i do di¢n tfeh d6i di~n clla cac rna tinh va d¢ng thay d6i. T~ nay thuang
duqc dung trong cac m<;lch c<)ng hubng cao tin clla cac may thu, phat. Tt! bien
d6i co lo~i thay deli tri s6 tTOng khoang nhc 10 - 60 pF, thubng duqc dung d~
hi¢u chinh I~i cac tfj so di~n dung tTOng nhOng dieu ki¢n can thiet c~ the:, con
duqc gQi IiI t~ tinh chinh.
Tren tt! boa va W giay nguai ta ghi lr,!c tiep dc tham s6 nhu:
- Di¢n dung clla tt! di~n
- Di¢n ap cong tac
- Sai s6
D6i vai cac IO<;li tt! khac co di~n dung nha b~c pF nguai ta ghi di~n dung clla
tt! thea ki~u rna so bAng 3 chu so. Trong do s6 thl! 3 = so chu s6 0 dUng sau 2
so dau.
Vi d~: 473 = 47.000 pF
221 = 220 pF
5. Nhung di1!m can biel khi sit d~ng I~ di~n
Khi dn thay the tt! di¢n nen ch9n dung lo~i: di¢n dung danh djnh, sai so,
di~n ap cang tac, cha't di¢n m6i va kich thuac phil hqp. Tru di~n dung danh djnh

14
con neu tim dugc 10'oli t~ mai co cae chi tieu kM.c tot han tl,l eu thi d.ng tot
(thm1ng iO,!-i nay co kich thuoc Ian han 10qi eu). Oln d~e bi~t ehu y: di¢n up cong
tac cua tl! mai thay van phai too han ho~e it nhat bang tcing c¢ng di~n ap rna tl!
di~n phili chill dl!ng (xoay chieu. m¢t chicu, xung) va phM tfnh thea di¢n ap dinh
(chtl khong phili di~n aphi~u dl!ng). 6 cae m1,lch khong dOi hoi d9 ehinh xac cao
co th~ thay the bang tt! di~n co sai s6 l6'n han chut it.
Neu kh6ng ehQn dUQc 10<.ti tl,l dung chat dit?n moi, nen eh(;m 10'o1i co t6n haD
tucmg dvang hoi")c nha han.
III. CUtIN CAM VA THACH ANH
1. CUQn cam
1.1. Cong dl.mg va ky hi~u

CUQn cam IiI lTI¢llinh kit?n dugc dung tmng m;:~ch t~o dao dQng, m,!-eh cc)ng
huang, m,!-ch ghep.
Ky hi¢u cu¢n cam

CUQn -L co 3 chan L co th~ thay L co Wi ferit L c616i

cam (L)
d6i gia td s;:l! tu

Hinh 1.6: Kj hi¢u cUQtl cdm

Theo eong dt}-ng, cUQn cam co tht duqc chia thanh cac lo~i: cUQn cam dao
d¢ng, cu¢n cam ghep, cu¢n cam cao tan va cUQn cam am t~n. Theo cffu t;;tO, cll¢n
cam c6 cac 10<;l.i: mOt lap, nhieu lap, lo'!-i hlnh tn... , 10,!-i quffn t6 ong, lo;;ti bQC va
kh6ng b,/c kim lo;;ti, 10;;ti co 16i va 10,!-i kh6ng Wi.
1.2. Nhfrng thong s6 co hIm cua cu\m cam
Nhiing th6ng s6 co him cua cu¢n cam la: Di¢n cam, h¢ s6 chat luqng, dit?n
dung t~p tan, h¢ s6 nhi~t v.v..

15
 a. Tn~c xoay
b. Philn dOng
c. Phan tinh

La bac (lnh
Ifinll 1.5: Ttf xoay
+ T~ bien d6i (t~ ;way) co di¢n dung bien d6i duqc trong mQt khoang cach
nhat dinh. Thuang di¢n moi 13. khong khf, mica ho~c m~tng nhl!a. T~ gam hai b¢
rna tinb va d¢ng do nhieu ta kim IO<;li hqr thanh va xep xen ke nhau. Trj 56 clla
It! thay d6i do di¢n tfeh d6i di~n clla cac rna tinh va d¢ng thay d6i. T~ nay thuang
duqc dung trong cac m<;lch c<)ng hubng cao tin clla cac may thu, phat. Tt! bien
d6i co lo~i thay deli tri s6 tTOng khoang nhc 10 - 60 pF, thubng duqc dung d~
hi¢u chinh I~i cac tfj so di~n dung tTOng nhOng dieu ki¢n can thiet c~ the:, con
duqc gQi IiI t~ tinh chinh.
Tren tt! boa va W giay nguai ta ghi lr,!c tiep dc tham s6 nhu:
- Di¢n dung clla tt! di~n
- Di¢n ap cong tac
- Sai s6
D6i vai cac IO<;li tt! khac co di~n dung nha b~c pF nguai ta ghi di~n dung clla
tt! thea ki~u rna so bAng 3 chu so. Trong do s6 thl! 3 = so chu s6 0 dUng sau 2
so dau.
Vi d~: 473 = 47.000 pF
221 = 220 pF
5. Nhung di1!m can biel khi sit d~ng I~ di~n
Khi dn thay the tt! di¢n nen ch9n dung lo~i: di¢n dung danh djnh, sai so,
di~n ap cang tac, cha't di¢n m6i va kich thuac phil hqp. Tru di~n dung danh djnh

14
tang. Ok th6ng so nay (hay d6i cang nhieu khi vo bQc cang g~n cu¢n day, vi v~y
vo bQc phai co duang kfnh du IOn.
+ Cuqn cam colOi sat Itt: Lo;:~i nay thuang dung trong b¢ lQc trung uin (bien
ap trung tan) va m;:.tch dao dOng trong may thu. Thay d6i vj tff wang d6i cua loi
S;:ll lir vai eu¢n day sc dieu chinh dU0c di¢n cam ella cu¢n day (co th~ thay d6i
den 50%).
+ Cu(m e;:'tm cao Ian: Dung d~ ng[m dClOg. di~n cao Uln. Chung c6lh~ Ht eui)n
dm me)t lap hay nhicu /(1p.
+ Cut)n dm {tm Ian: V6'i lOi hang V(lt li¢u sdt IiI, lo~i n;ty Ihuang dung trang
h(1 19c ngu6n di¢n.

2. Th~ch anh
2.1. Th~ch anh va tinh chat rip di¢n
Th,~ch anh Irong tl! nhien lit nhCing tinh th6 I6'n phfin chlnh hloh blng tn).: 2
dflU hinh chop Th;:~ch ;:mh Slr dl!ng trong ky thu4t di¢n Iii Ii nhfrng phicn m6ng
clWfC cat ri.t IL! tinh Ih6 lh;:.tch anh.

F,
......
• •
F,
(a) (b) (e) (e)

Nil/II 1. 9: ellc {fnh chat (ip di~'11 CliO ,"(!C·1i aI/II

Cic tfnh chAt ap di¢n cua th;:.tch anh

Ok micng th;:~eh anh co linh chat {tp di?n:
Hlnh a: Neu tae dy.ng vao 2 m~t cua mieng th;:Jeh anh nhung IlJe ncn F J thl
6 2 m~t clla lh<;lch anh xuat hi¢n su tich di¢n trai duu.
Hinh b: Neu d6i chieu lifc tac dl!ng nghia la thay 1l!C nen bang lifc keo F 2 lhl
di¢n rich 6 2 m~1 cua th9-ch anh ci1ng deli dau.
Hlnh c: Neu dua di~n ap xoay chicu -u tai 2 m~t cua ban th,!-ch anh thl
mieng Ih;:.leh anh se rung dQng vai tan s6 bang tan s6 cua ngudn U.
Hinh d: Neu ta lam eho mieng lhq.ch <tnh rung d¢ng thl giiIa 2 m~t eLla th<;tch
anh se xuat hi¢n - e,

18
 V~y duoi
Hie dl;mg cua di~n truang xoay chieu thl th~ch anh sinh ra dao dQng
ca h9C va. nguqc I~i khi th~ch anh chiu dao d¢ng ca h9c thl sinh ra suc di¢n d¢ng
xoay chieu cam Ung, VI v~y th~ch anh dU9C Slr dy.ng tTOng ky thu~t nhu nhung
khung c¢ng hUdng.
2.2. M:.:tch tuang duang va cac tan s6 c(lng huang cua th~ch anh
Mieng th<).ch anh dung trong ky thu~t di~n til co d;:~ng han mong, 2 m~t d6i
di~n duqc tHing lap kim IO<;li mong va han day dan ra. Trong m,!-ch L4 , C4 , R4 ia
cae tham s6 ella micng lh,!-ch anh phy. thu¢c vao kfch thuac ella micng th<J.ch anh
V~I cach cat tit khai lh'.lch anh. Mieng th~ch anh cang mong Ihl L4 , C 4 , R4 dmg
nho, I{in so' c¢ng hu,'mg rieng ella no rang cao, L 4, C 4 • R'l co tfnh chat 6n d~nh
nit cao. C p la di~n dung hlnh thanh giua 2 m~t duqc Irang kim lo~i con g9i la
di¢fl dung gi,i dB.
Y"i thech anh I MHz thl Ly = 1,5H. Cy = 0,016 pF Ry = 600 va C p = 1-5 pF.
Nhln vao sCf do tUCfng duang cua Ih'.lCh anh ta co thti thay ngay th<;lch anh co
2 1<1n s6 c(mg hu(mg.
- TAn s6 u)ng hm1ng n6i tiep lit tan s6 tlf nhien clIa nhanh hen phiii.
fy = I
2TI ~ L"C"
va m¢t t{in s6 c¢ng huang song song.
I
dq=-r~~~
J
2IT Lq CP'C'l
Cp + C4
Do Cp > > C4 nen tan s6 fp nil gan fq. Tit 2 hieu thuc tfnh fq va fp ta de dang
(hay ngay fp > [4' Va co th~ ve duqc d~c (fnh di¢n khang cua th~ch anh theo tan
s6.
Thuang san XU;)t cac th<~ch anh co Utn s6 f4 = 1 KHz den 100 MHz. Tan s6
duai 1 KHz kfch thuac Ian dat tien.
Tan s6 han 100 MHz th~ch anh qua mong, d~ va. Cac tfnh chat ve di¢n cua
th~ch anh co th6 tom tat nhu sau:
. . 4 5
- Pham chat caD Q = 10 .. ' 10
- Ty s6 L./C4 rat 16n nen tra khang wang duang cua th<:lch anh
L
Rld = - ' - nlt Ian
e q rq
- VOi khung dao dQng dung th<,tch anh co the d~t duqc d¢ 6n dinh Hin s6 cao t61:
At' = 10.6 -;- 10.10
10
19
 "'Trong ky thu~t v6 tuy€n di¢n tiI, th~ch anh duqc su d1Jng nhu cac khung
c¢ng huang noi ti€p hay khung cOng huang song song trong cac m~ch 19C hay
su dl:mg lam cac m~ch dao d¢ng th~ch anh d~ t~o ra cac t~n s6 chuAn. Ngoai ra
ngum ta con dung th~ch anh lam day tn~ sieu am d~ gifr ch~m tIn hi¢u.
IV. D,J.C TiNH DAN DI~N CVA CHAT BAN DAN
1. Tinh chat d~n di~n cua ban d~n tinh.khiet (con 9<;>i lit ban d~n thuiin)
Hai chat ban dan tinh khiet di~n hlnh In. Giecmanium (Ge) va Silicium
(Si) c6 cau truc vung nang luqng nhu H.l.1O
~~~~
" ~\..:.)~p~
-
'. ~\..:.)~'Vfi:?'V~
y/JffP~
0 ., /\J~~~
'-9J~
~ .P':. +

Hlnh J. 10: CC{II tnJc wlllg nang [Wing "

Hlnh J. 11.- Cdu tnle "
CliO Ixill dan till" kllie't mqllg tiIJ!t tile'

vai E~ = 0, 72e V va Eg = 1, 12eV thu¢c nh6m 4 cua bang tUiln hoan Mendeleep.
M6 hlnh cau truc m~ng tinh th~ nhu H1.11. Trong m~ng tinh th~ moi nguyen tu
co 4 di¢n lU- a lap ngoai cung nen c~n 4 di¢n tiI nua d~ lien ket mai tro thanh b~n
a
yung. Vi cac nguyen til ben q.nh ciing can cac di¢n tu d~ t'!-o ra moi lien ket
chu kh6ng thua di¢n ti't d~ cho ncn chung lien ket vm nhau bang m6i lien ket
dong hoa trio CCt 2 nguyen tu c,!-nh nhau gop chung 1 d6i di¢n tiI, d6i di¢n tit nay
chuy€n d¢ng tren guy d~o chung cho ca 2 h,!-t nhan t'!-o ra h!c lien ket giua 2
nguyen tit.
a
VI moi nguyen tu can 4 d6i di~n tit de t~o ra lOp di¢n tit ben vfrng lOp ngoai
a
cung nen no phai lien ket vai 4 nguyen ti't khac ben c,!-nh , trong m~ng tinh the
kh6ng co di¢n tiI tt! do. Tuy nhien, neu co m¢t tac d¢ng nao d6 nhu chuy~n d¢ng
nhi¢t, tia buc xC}, phong x~, 11!c di¢n twang v. v ... du pha vo mQt moi lien ket se
t~o ra m¢t di¢n tu l1J do thmit kh6i mai a
lien ket. Luc d6 cho vua bi ph<i vo se
co mQt diem thieu di¢n tu g9i la 16 trang hay 16. Blnh thubng nguyen lU tr~ng a
thai trung hoa. Khi nguyen tu m:ft m¢t di¢n tu de l~i mOt 10 trong no se tra thanh
tfch di¢n ducrng Ia m¢t 10 trang Ung v6i m¢t di¢n tu ducrng e+. Lo lrang Ia noi
can di~n tu nen se kfch thfch di¢n tu amOt m6i lien ket n~lO d6 ben c~nh nhay

20
d~n "I§"p 16" va d~ I~i m¢t 16 mai (di~m 2). Den hrqt minh 16 vira duqc t~o thanh
se kich thich m¢t di~n tii khac d~n I§"p 16, t~o thanh m¢t 10 mai (diem 3). Cli the
ti~p dien, ta th§"y ling voi m¢t m6i li~n k~t bi pha vo se t~o ra m¢t c~p di~n tir 16
tr6ng di chuy€n hon lo~n trang khoi tinh the.
Neu co nhieu moi lien ket bi pha vo thl m~t d¢ di¢n tii tl! do va 16 trong trang
khoi tinh the tang len nhieu. Luc do, neu d~t khoi tinh th~ vao di~n truong, dc
di¢n tii se chuy€n d¢ng nguqc chieu di~n truOng, con 16 lrong (tuang ang vai
di¢n tich duang) se chuy€n d¢ng thea chieu di~n trlIang t~o thanh dong di¢n.
Nhu v~y dong di~n trang chat ban dan Ia dong di~n til va dong 16 trong chuy€n
dai co huang.
M~td¢ di~n tir va 10 trong trang chat ban da.n dng Ian thi no dan di~n dmg
tot. Cac yeu to co tac dl,mg dcn pha va m6i lien ket trong ban dan se lam tang
d¢ d~n di¢n clla no. Doi vai ban dan tinh khi€t, tfnh da.n di~n chiu anh hubng
Clla cac yeu t6 chfnh sau day:
1. Nhi¢t d9: Nhi~t dQ lang thi dao d9ng cua cae nut m{l.ng tinh the tang len,
~~~m~~~~~~~~N~~_~d~nc~~db
tang len. 6 gan OUK cac chat ban dan hau nhu kh6ng dan di~n.
2. Cae ria Nrc xg n/ural/II sang, fia tt'rllgogi ... khi chieu vao kh6i tinh the se
a
truyen nang llIqn.g cho di~n ti1 lOp ngoai lam cho n6 de thmit fa trb thanh di¢n
ttl tl! do va t~o ra 16 trong. Cuang d¢ anh sang dmg m~nh d¢ dan di¢n cang tang.
3. Crtifllg d¢ di¢f/ trtrirng st fac d~l11g hte tell cae di¢n ti't. Khi ll!c tinh di¢n
du m'.lnh se pha vo moi lien kct va luc d6 ban din tra thanh dan dit;n t6t.
Ngoai ra, cac tia ph6ng x~ cling gay anh huang den tfnh dan di¢n cua chfft
ban dan.
achat ban dan tinh khiet, m~t d¢ di¢n til va 16 trong lu6n luon bang nhau.
Tfnh dan di¢n nay duqc gQi Hi. d~n di¢n thuan. N6i chung m~t d¢ di~n tii va 16
trang trang ban dan tinh khiet rat nha nen chung duqc gQi Ia cac ph<1n til da.n
di¢n thi€u s6 ho~c phan til dan di¢n khong ca ban. Ta cling c6 the thay d6i tlnh
dan di¢n bang c:kh pha them t~p chat vao ban dan. Luc d6 m~t d¢ di¢n tir va 10
khong bang nhau, ta se c6 ban dAn t'.lp. Tuy thea m~t d¢ di¢n tir hay m'~t d¢ 16
Ion han, ta co ban da.n lo~i n hay ban dan lo~i p.

21
 V~y duoi
Hie dl;mg cua di~n truang xoay chieu thl th~ch anh sinh ra dao dQng
ca h9C va. nguqc I~i khi th~ch anh chiu dao d¢ng ca h9c thl sinh ra suc di¢n d¢ng
xoay chieu cam Ung, VI v~y th~ch anh dU9C Slr dy.ng tTOng ky thu~t nhu nhung
khung c¢ng hUdng.
2.2. M:.:tch tuang duang va cac tan s6 c(lng huang cua th~ch anh
Mieng th<).ch anh dung trong ky thu~t di~n til co d;:~ng han mong, 2 m~t d6i
di~n duqc tHing lap kim IO<;li mong va han day dan ra. Trong m,!-ch L4 , C4 , R4 ia
cae tham s6 ella micng lh,!-ch anh phy. thu¢c vao kfch thuac ella micng th<J.ch anh
V~I cach cat tit khai lh'.lch anh. Mieng th~ch anh cang mong Ihl L4 , C 4 , R4 dmg
nho, I{in so' c¢ng hu,'mg rieng ella no rang cao, L 4, C 4 • R'l co tfnh chat 6n d~nh
nit cao. C p la di~n dung hlnh thanh giua 2 m~t duqc Irang kim lo~i con g9i la
di¢fl dung gi,i dB.
Y"i thech anh I MHz thl Ly = 1,5H. Cy = 0,016 pF Ry = 600 va C p = 1-5 pF.
Nhln vao sCf do tUCfng duang cua Ih'.lCh anh ta co thti thay ngay th<;lch anh co
2 1<1n s6 c(mg hu(mg.
- TAn s6 u)ng hm1ng n6i tiep lit tan s6 tlf nhien clIa nhanh hen phiii.
fy = I
2TI ~ L"C"
va m¢t t{in s6 c¢ng huang song song.
I
dq=-r~~~
J
2IT Lq CP'C'l
Cp + C4
Do Cp > > C4 nen tan s6 fp nil gan fq. Tit 2 hieu thuc tfnh fq va fp ta de dang
(hay ngay fp > [4' Va co th~ ve duqc d~c (fnh di¢n khang cua th~ch anh theo tan
s6.
Thuang san XU;)t cac th<~ch anh co Utn s6 f4 = 1 KHz den 100 MHz. Tan s6
duai 1 KHz kfch thuac Ian dat tien.
Tan s6 han 100 MHz th~ch anh qua mong, d~ va. Cac tfnh chat ve di¢n cua
th~ch anh co th6 tom tat nhu sau:
. . 4 5
- Pham chat caD Q = 10 .. ' 10
- Ty s6 L./C4 rat 16n nen tra khang wang duang cua th<:lch anh
L
Rld = - ' - nlt Ian
e q rq
- VOi khung dao dQng dung th<,tch anh co the d~t duqc d¢ 6n dinh Hin s6 cao t61:
At' = 10.6 -;- 10.10
10
19
 "'Trong ky thu~t v6 tuy€n di¢n tiI, th~ch anh duqc su d1Jng nhu cac khung
c¢ng huang noi ti€p hay khung cOng huang song song trong cac m~ch 19C hay
su dl:mg lam cac m~ch dao d¢ng th~ch anh d~ t~o ra cac t~n s6 chuAn. Ngoai ra
ngum ta con dung th~ch anh lam day tn~ sieu am d~ gifr ch~m tIn hi¢u.
IV. D,J.C TiNH DAN DI~N CVA CHAT BAN DAN
1. Tinh chat d~n di~n cua ban d~n tinh.khiet (con 9<;>i lit ban d~n thuiin)
Hai chat ban dan tinh khiet di~n hlnh In. Giecmanium (Ge) va Silicium
(Si) c6 cau truc vung nang luqng nhu H.l.1O
~~~~
" ~\..:.)~p~
-
'. ~\..:.)~'Vfi:?'V~
y/JffP~
0 ., /\J~~~
'-9J~
~ .P':. +

Hlnh J. 10: CC{II tnJc wlllg nang [Wing "

Hlnh J. 11.- Cdu tnle "
CliO Ixill dan till" kllie't mqllg tiIJ!t tile'

vai E~ = 0, 72e V va Eg = 1, 12eV thu¢c nh6m 4 cua bang tUiln hoan Mendeleep.
M6 hlnh cau truc m~ng tinh th~ nhu H1.11. Trong m~ng tinh th~ moi nguyen tu
co 4 di¢n lU- a lap ngoai cung nen c~n 4 di¢n tiI nua d~ lien ket mai tro thanh b~n
a
yung. Vi cac nguyen til ben q.nh ciing can cac di¢n tu d~ t'!-o ra moi lien ket
chu kh6ng thua di¢n ti't d~ cho ncn chung lien ket vm nhau bang m6i lien ket
dong hoa trio CCt 2 nguyen tu c,!-nh nhau gop chung 1 d6i di¢n tiI, d6i di¢n tit nay
chuy€n d¢ng tren guy d~o chung cho ca 2 h,!-t nhan t'!-o ra h!c lien ket giua 2
nguyen tit.
a
VI moi nguyen tu can 4 d6i di~n tit de t~o ra lOp di¢n tit ben vfrng lOp ngoai
a
cung nen no phai lien ket vai 4 nguyen ti't khac ben c,!-nh , trong m~ng tinh the
kh6ng co di¢n tiI tt! do. Tuy nhien, neu co m¢t tac d¢ng nao d6 nhu chuy~n d¢ng
nhi¢t, tia buc xC}, phong x~, 11!c di¢n twang v. v ... du pha vo mQt moi lien ket se
t~o ra m¢t di¢n tu l1J do thmit kh6i mai a
lien ket. Luc d6 cho vua bi ph<i vo se
co mQt diem thieu di¢n tu g9i la 16 trang hay 16. Blnh thubng nguyen lU tr~ng a
thai trung hoa. Khi nguyen tu m:ft m¢t di¢n tu de l~i mOt 10 trong no se tra thanh
tfch di¢n ducrng Ia m¢t 10 trang Ung v6i m¢t di¢n tu ducrng e+. Lo lrang Ia noi
can di~n tu nen se kfch thfch di¢n tu amOt m6i lien ket n~lO d6 ben c~nh nhay

20
d~n "I§"p 16" va d~ I~i m¢t 16 mai (di~m 2). Den hrqt minh 16 vira duqc t~o thanh
se kich thich m¢t di~n tii khac d~n I§"p 16, t~o thanh m¢t 10 mai (diem 3). Cli the
ti~p dien, ta th§"y ling voi m¢t m6i li~n k~t bi pha vo se t~o ra m¢t c~p di~n tir 16
tr6ng di chuy€n hon lo~n trang khoi tinh the.
Neu co nhieu moi lien ket bi pha vo thl m~t d¢ di¢n tii tl! do va 16 trong trang
khoi tinh the tang len nhieu. Luc do, neu d~t khoi tinh th~ vao di~n truong, dc
di¢n tii se chuy€n d¢ng nguqc chieu di~n truOng, con 16 lrong (tuang ang vai
di¢n tich duang) se chuy€n d¢ng thea chieu di~n trlIang t~o thanh dong di¢n.
Nhu v~y dong di~n trang chat ban dan Ia dong di~n til va dong 16 trong chuy€n
dai co huang.
M~td¢ di~n tir va 10 trong trang chat ban da.n dng Ian thi no dan di~n dmg
tot. Cac yeu to co tac dl,mg dcn pha va m6i lien ket trong ban dan se lam tang
d¢ d~n di¢n clla no. Doi vai ban dan tinh khi€t, tfnh da.n di~n chiu anh hubng
Clla cac yeu t6 chfnh sau day:
1. Nhi¢t d9: Nhi~t dQ lang thi dao d9ng cua cae nut m{l.ng tinh the tang len,
~~~m~~~~~~~~N~~_~d~nc~~db
tang len. 6 gan OUK cac chat ban dan hau nhu kh6ng dan di~n.
2. Cae ria Nrc xg n/ural/II sang, fia tt'rllgogi ... khi chieu vao kh6i tinh the se
a
truyen nang llIqn.g cho di~n ti1 lOp ngoai lam cho n6 de thmit fa trb thanh di¢n
ttl tl! do va t~o ra 16 trong. Cuang d¢ anh sang dmg m~nh d¢ dan di¢n cang tang.
3. Crtifllg d¢ di¢f/ trtrirng st fac d~l11g hte tell cae di¢n ti't. Khi ll!c tinh di¢n
du m'.lnh se pha vo moi lien kct va luc d6 ban din tra thanh dan dit;n t6t.
Ngoai ra, cac tia ph6ng x~ cling gay anh huang den tfnh dan di¢n cua chfft
ban dan.
achat ban dan tinh khiet, m~t d¢ di¢n til va 16 trong lu6n luon bang nhau.
Tfnh dan di¢n nay duqc gQi Hi. d~n di¢n thuan. N6i chung m~t d¢ di~n tii va 16
trang trang ban dan tinh khiet rat nha nen chung duqc gQi Ia cac ph<1n til da.n
di¢n thi€u s6 ho~c phan til dan di¢n khong ca ban. Ta cling c6 the thay d6i tlnh
dan di¢n bang c:kh pha them t~p chat vao ban dan. Luc d6 m~t d¢ di¢n tir va 10
khong bang nhau, ta se c6 ban dAn t'.lp. Tuy thea m~t d¢ di¢n tir hay m'~t d¢ 16
Ion han, ta co ban da.n lo~i n hay ban dan lo~i p.

21
 2. £)~e tinh dan di~n ella bim dan tfliP
Di¢n ti.'t

Hinh 1.12: Bcm dan II

Di~~ ti.'t
Neu pha them t~p chat VaG ban dan tinh khiet, tfnh dan di¢n se thay deli. Neu
t<:iP chftt la nguyen to co qua bon di¢n tiI a lap ngoai cung (nhu nguyen to nhom
nam hay nhom sau) ta g9i Hl l<:iP chat cho. Nguqc l~i, neu nguyen to t~p chat co
ft han bon di~n tlt a lop ngoai cung, ta g<)i la l<:tp chat nh~n (nhu d,c nguyen to
a nhom ha).
Ta xt~t dien bien cua m<:ing tinh th~ han dan khi h1n t<:iP chut cho, chang h<;ln
a
eho asen (acsenic) vao tinh th~ gecrnani. Nguyen tit ascn co 5 di¢n ti.'t lop ngoai
cung. Trong m<:ing tinh th~, no chi can 4 di¢n tit de lien ket voi 4 nguyen ti.'t gec-
a
mani lun c~n, con thita ra mot di¢n tit. Di¢n lit nay lien ket yeu voi h""t nhan
va de dang tra thanh di~n tit tv do (H.1.12) va kh6ng de l<;li 16 trong. Ket qua la
m(lt dQ di¢n tiI lang len nhieu con mq.t dQ 16 kh6ng deli. Khi do, ban dan dan di¢n
chu yeu bang di¢n tiI nen g9i la ban dan di¢n til hay ban dan la<;ti n (tl! chiI neg-
ative nghla la am). Phan tiI dan di¢n chl! yeu g9i la phan tiI ca ban hay phan til
dan di¢n da so. a ban dan IO<:ii n, phan tiI da.n di¢n ca ban la di¢n liI.
Neu qp chat thuQC lo~i nh~n. chling h<:in nhu indi thl hi¢n wqng dien fa
a
nguqc l<;li. Ta biet nguyen tit indi co 3 di¢n tiI lap ngoai eung. Trang rn<;tng tinh
the, no dn 4 di¢n ti.'t de lien ket vai cae nguyen tit ben qnh. Nhu v~y, moi
nguyen tiI Indi t<:i0 fa rnQt 10 trong, rna 10 trong nay kh6ng kern thea sl,l xuat
hi¢n di¢n til lI! do. Ket qua la rn~t dQ 10 tang len nhi~u. con m~t d<) di¢n tiI
kh6ng deli. Khi do ban dun dun di¢n ehu yeu bang 16 nen g9i Hl ban dan 16 hay
ban dAn lo~i p (tit ehil positive) nghla la duang. Ph3.n tit diln di¢n da s6 bana
dan lo~i P lit 16 tf6ng.
Vi¢e pha t~p chat vao han dan tinh khiet lam tang d¢ dan di¢n eua chung len
den hang v~n liin. Ching he,ill, adieu ki¢n thuang, moi em' tinh the geemani tinh

22
 11
khiet (co 4,1.10"2 nguyen ti'r) co chua 2.5.10 di~n ti'r dan va 16 trong. Neu pha
them 0,001% asen thi trong th€ tich do xuat hi¢n t6i 10 di~n ti'r dan, con solo
17

kh6ng doi. Nha v~y dQ dfin di~n tang len mQt v~n Ian.

V. mOT nAN DAN

1. Chuy~n tiep p ~ n va nguyen t~c diot bim dan
Khi cho hai Wp ban dan khac lo,~i la ban dan Ioc.,\i p va b,tn dan 10<,li n tier
xuc v(1i nhau (H,l.13) giO'a chung sc hlnh thanh lap chuy~n tiep p-n. Vi ball a
di'1Il lo~\i p m(\t dQ 16 trClng Wn han rAt nhieu so vai ban dan 100,\i n va m~t dQ diGn
a
[11 ban dan Im~i n Wn han rat nhien so vai ban dan 10<;l.i p nen xily ra hi¢n tvt,1ng
khuech tan di¢11 tu til n sang p va khuech tan 16 til P sang n, M~t dQ hai ben dmg
chenh I¢ch thi mUc de) khuech tan cang m<,tnh,
:; (t!i~n tnlOn!! chuY0n lU"p

*
... \licnchu),rnticp

"r
~ An6l KUlal

I-Ilnh I. 13: Til'!) giap P-N lfillll/' 14: KS' hi¢1I dio,
Khi co Slf di chuyen d.c phfin Ii:f dan di¢n qua tiep giap p - n sc xiiy ra s~r
phfm bol~i di~n tlch. Truac khi tiep xuc, cac lap ban dan {j tr~ng thai trung hoa.
B[\y gia, ('j lap n do mr!t b6t di¢n ti.'r ncn tr<-f thanh tfeh di~n duang. Cung v~y, 16'p
p nh~n them di¢n ti'r Hun mat cac 16 nen Ira thanh tfeh di~n am. Ket qua lil Wp
tiep gitlp co m'>t di¢n truang g9i lit di~n twang chuyen tiep ~':l' Di¢n truang nay
co tac d'-;lng di ehuytn 16 IU lap n vc lap p. di chuyen di~n tll" tu lap p ve lap n.
Noi khac di, di¢n truang chuyen tiep co tac d~ng ngan can sv khuech tan dc
phan tir dan di¢n co ban tll" lap n9 sang lap kia. Khi Ive tac d'-;lng cua di~n truang
chua di! ca.n bang v(1i Ivc khucch tan, thi cac phan tir dan di¢n da s6 con tiep t'-;le
duqc phan b6 h~i, tuc di~n ti.'r tll" n tiep t'-;le sang p va 16 til P tiep t'-;lc sang lap n.
clfang dQ di¢n truang chuye'n tiep tiep t~c tang len. Khi Ivc di~n truang du can
bang v6i lvc khuech tan Ihi m~t d'> ph an b6 cac phan ti.'r da s6 kh6ng thay dcii
nua, h¢ thong d:',\t tai tn,mg thai can bang d¢ng: trang m¢t dan V! thai ginn, c6
bao nhicu phiin tu da so khuech tan qua lap ngan thl cling co bffy nhieu phfin til
da so duqc Ivc di~n truang di chuytn tral<}-i Va se kh6ng co dong di~n tcing qua
chuy~n ticp. Vi the chuytn ticp p - n con g9i lIt lap ngan p - n.

23
ehe t'.l-o ngum ta eho lap ph&! co nhieu t'.l-P chat hem so v61 lap g6e, lap gop va do
a
d6 m~t d¢ phan til dan di¢n ql'e phat IOn han nhieu so vai ql'e g6e. Dong thm,
lap g6e e~n co kich thuae mongo
Ta xet sl,l' hO'.l-t d¢ng eua transistor pnp mac thea sa d6 el,l'e g6e chung (hlnh
1.19). Do co 3 lap ban dJ.n d~t lien nhau nen transistor co hai tiep giap p - n: tiep
giap phat g6e EB va tiep giap g6e - gop Be. D~t vao tiep giap g6e gop B - C
nguon di~n eve gop Ee thea ehieu phan el,l'e nguqe.
- D~t vao tiep giap ph&! g6e E-B nguon di~n rip Eb theo ehieu phan el,l'e thu~n
lam eho ca.c di¢n tich da so' 06 tr6ng) truyen qua tiep giap E-B t~o nen dong IE,
P N P

" • -.
10

E C
u,
IN
Ib
t B +
Eb
Eo

Hillhi.i9:Trallsistor mac thco.w do go'c chung

chung tai viing baza tro thanh hi.)t thi~u so' va tiep t1,Ic khueeh tan sau vao vung
bazd huang tai tiep giap B - e.
Tren duong khuech tan m¢t phan nha 16 tr6ng rai hqp vai hi,it da so' cua bazd
(di~n tiI) t'.l-o nen dong di¢n cl.{c baw (Ib)' Do cau t~o mien baza mong nen gan
nhu toan b¢ cae h~t khueeh tan t61 duqc bo eila v'.lch B-C va b~ tru<'mg gia t6c do
B - C phan el,l'c nguqe keo sang mien eoleeta t'!-o nen dong di~n coh::cta (Ie). Qua
phan tich tren ta rut ra duqc h¢ thuc ca ban ve cae dong di¢n trang transistor:
IE=IB+lc
Dedanh gi<i muc hao hl;lt dong khuech tan trong vung baza nguoi ta dinh
nghia h~ s6 truyen d'l-t dong di¢n elm transistor.
I,
U=-
I,
H¢ so' a xae dinh chAt lm;mg transistor;
a cang co gia trj g~n b<1ng 1 transistor dtng t6t. Dti danh gifi. tac dl;lng dieu

28
khi~n eua dong di¢n Is t61 dong eoleeta I~ nguoi ta d!nh nghia h¢ s6 khu&h d~i
dong di¢n eua transistor.
11= ~
I,
P thuang eo gia tri tir vai chl,lc tai vai tram. Trong do~n m~eh E - B ngoai
nguOn phan eve thu~n Eb con e6 mae ngu6n tin ~i¢u U v ean khuyech d~i lam eho
mue ph<ln cve thu~n B - E thay deli t~o fa dong Ib bien thien nhc g<ly ra dong I~
bien thien Ian gAp P Ian. V~y la transistor d1i e6 tac dl,lng khueeh d~i dong di¢n.
Doi voi transistor npn nguyen Iy hO{lt d¢ng eling tuang tv voi dieu ki~n cae
cvc nguOn E~, Eo phai dao eve so voi sa do hlnh 1.19 va phan til dan di~n da s6
xuat phal tiI emita la di¢n tiI ehu khong phai 16 trong.
2. Cae thong so ky thuat eua transistor
Khi Slr dl:lng transistor, dn biet cae thong s6 ky thu~t eua no. Cac thong s6
nay thmJng cho san trong eae so lay tra ew. cae thong s6 ehinh la:
J. Lo~i
transistor: ta lo~i pnp hay npn.
2. Dong cVe gop Ian nhat cho phep I~m la Iri s6 dong IOn nbril qua cvc g6p
lau dai khong tam nong qua nhi¢t d(l cho phep eua transistor.
3. Di¢n ap eve g6p Ian nhat eho phcp U~m la tri s6 di¢n tip Ian nhat d~t vila
hai eve g6p - phat (sa do phat ho~e g6p chung) hay gop - goc (sa dO goc chung)
khong lam tiep giap B - C bi ch9C thimg.
4. Cong su[(l tieu hao Ian nhal eho phep tren eve gop P~m la tri 56 eong suat
Ian nhat tieu hao tren tiep giap g6p - g6e trong thai gian dai, transistor van lam
vi¢e duqe blnh thuang.
5. H¢ so khw!eh d{li dong di~n tinh a hay p eho bie't khJ. nang khuech d~i
eua transistor. H¢ s6 a ho~c P ding lon, kha nang khueeh d~i dng m~nh.
6. Dong gop ban dau hay dong gop fO ~r la tr! s6 dong eve gop khi m~ch vao
ha (Iv = 0). D6 chfnh Ii>. dong di¢n phan cgc nguqc cua tiep giap B - C. Dong
di¢n nay cang nha thl chAt luqng transistor dng t6't. Transistor silie eo leT nhc
han nhieu so vro transistor gecmani.
7. Nhi¢t dQ lam vi¢c gioi h<:m Hl nhi¢t dQ cho phep 100 nhat dam bao cho
transistor lam vi¢e 6n dinh, dong I~r kh6ng tang qua mue va cac td so eho phep
I~m' U~m' Pem kh6ng giam qua muc.
8. Ta.n so dt fe la Hln s6 cao nhat transistor eo the lam vi~c rna h¢ s6 khueeh
d~i dong di¢n giam di con 0, 7 tr~ s6 ban da.u. Qua giro h~n f e • h¢ s6 khuech d~i

29
dieu ki~n lilm l~nh diat. Hi~n nay, nguai ta dii thay ding neu lam Il,lnh t6t, cae dial
siiie c6 the' dl,ll m~1 d¢ dong di9n Ihu~n cho phcp lai hang tram A/cm' do d6 va
d1l mb ra m¢t Iinh vl!c ky thu~t mai g9i III ky thu~t bAn dan cang suat Wn.
2. Sl,lf ap (hu~tn tren diat (rng v6i dong di¢n Ihu,~tn.

3. Di¢n ap nguQc ian nh,tt cho phcp la di9n ap Ian nhilt d~t vaa dial thea
chieu phttn qrc nguqc, lap tiep giap p - n kh6ng hi chQc thllI1g.
4. Dong di~'n nguc.1C Ja dong di¢!1 L'rng vai di¢n .ip nguqc km nhflt cho phep.
Dong di~n nay dlOg nho ding tot.
5. Tdi kh{lIlg dQng hay de) d6c clla ChIang d.)c tinh v()n-ampe ('1 ph,in thu1)n.
6. Dai dn .',61~un vi¢c.
7. Di~n dung eLla diot Ja di~n dung ella l6p ngan p - n khi e6 di~n up nguqc.
Ck thCmg s6 nilY thuang cho Sitn trong cAc sO tay ky Ihui.).l.
4. M{lt so diot ban dan d~c bi~t
;': Vi()! /)11 (ljJ (diC)t Zenen)
f)iol 6n <.ip u:ng d\lng hi¢n tuqng Zene nen c(')n gqi la dicit Zene, dung de On
djnh di¢n up d(lt vitO I<.ii.

11.. v

Im<lx

*Di(}! hie,1 dllflg (diot vaficap)

Di61 bien dung lit diat c6 di~n dung cua lap ngan p-n thay dOi thea tf! s6 di~n
up nguqc, nen congQi Iii dio! vaficap (vari - hien d6i, capacitance - di~n dung).

26
 -{)H-
Hillh 1.16: Mqch dn dp HiJlIi 1.17: Kj Itifu diot biel/ dUllg

VI. TRANSISTOR
1. Nguyen t~k cau t{lO va ho~t dqng cua transistor
V~ nguyen uk cau (;~O transistor gtlm 3 lOp ban dan gh6p lien tier v{ji nhau
(hloh 1.1 ~n, hai Jdp ngoai I va 3 cung IO<;li, lOp gifra 2 khac lo<~i. L6p 1 gQi ta cL!c
pha[ hay emiw, c6 m,~t d(? phan It.'r dAn Ui¢fl 16n nha! ky hi~u ia E, Wp gifra Ja cife
goc hay baza, ky hi~u Itt B; kip con h,\i gQi HI. clfe gop hay colecta ky hi¢u Ja C.

E
-I p n p
•
C E
-I n p n .C
B B
c C

(THU~N) (NGU<)C)

H illl1 / .18: Nguyen tde call tqo I'a kj hi¢u trallsifor

Tuy thea cae lap 13. dan di¢n IO<;li p hay lo~i n, ta co transistor p - n - p va
transistor n - p - n (ta se viet lien la pnp va opn). Ky hi~u cua transistor g6m ffiQt
yang tron trong co m¢t net d;).m ngang ia cL!c g6c B, ffi¢l mlii tcn chi vao (lo<~i
pnp) ho~c chi ra (lo~i npn) la CI!C phat, m¢t net nghieng thu 3 la cl!c gop, Trong

27
 Lap tiep giap gop con I~i lu tiep giap dieu khi~n l' G, lap tiep giap ph<it q.nh
ca t6t con g9i la tiep gitip ca tot l\, lap tiep giap phar c~nh an6t con gqi la tiep
giap an6t lA'.
Tiristo c6 dieu khien gam hai IO~li: tiristo chi dieu khien duqc khi rna va
tiristo dieu khien dLrqc d khi Hit va khi rna.
&1 d6 mac day nguyen I;' cua tiristor ve tren hinh 1.21a. GiUa an6t Vi'I ca tot
a
c6 ngu6n anot lJ~n va di~n tra t,l.i R t . giua' c~rc ctieu khi~n va catot co di~n ap
dieu khien U G , dbng di~n qua tai la la' dong di~n qua CLfc G [I IG va dong di¢n
catot la Ik •
Vi eel them cLfc ph<i( thu hai nen tiristo wang duang vaj hai tranzito n6i phuc
hop (hlnh 1.21 h, h').
I linh 1.22 \Ie 4 ctuang d~c tfnh: duang lien net ung vai IG:::: 0, con cae duo-ng
net dUl u:ng vai d.c IG khac nhau. IG cang km thi di~m rna, den cang djch chuy~n
ve di~m kh(mg,
Tlfisto duqc ung d~ng nhieu trong ky thu~t ban dan rn<,mh d~ thanh l~p cac
sa d6 Iltm di¢n cong sua't 16n, cac sa do tLf d(mg kh6ng che (fong chuy6n d¢ng
di~n, Trcn cO .'.('j ban di.l.ll silic, nguai la s~in xuat duqc cae tiristo co eong suat
lan, ch:1ng h,,1Il tiristo rna hi~u BTDY - 150 cua Lien X6 co dong di~n tam vi¢c
150A, chi to btmg bao diem nh6 ho~c IO~li TSW - 90 eua Phap chi to bang ctong
nam xu Eun vi~c vai dong cti~n 90A,
De kh6ng chc thai diem rna, co th~ dung tranzitor m('>l ticng giap. Hlnh 1.23
nl m()t ~w d6 thl,Ie hi~n chuc nang nay. T, la tranzito m('>t tiep giap co cLfC phat E j ,

j""p

r •I " " A

-- "
, T,
Ubn
E J e,
"
"
G r-'

1 1
T u, c, iu,
Hinh 1.23: Mqch khrJ'ng che'mo-tiristor

hai qrc goc B j va B2> con T2 1& tiristo v6i an6t A, catot K qrc dieu khi~n G,
tv
Nguyen 1;' hOi;lt d¢ng cua m1;lch rna den nhu sau: Luc dau C dUQ'c n<;lp til ngu6n
UBN qua dj~n tra R I • Di~n ap tren tl,l chinh la di~n ap UE d~t vao T]. Khi UE < M

33
Emax thi T] chua thong. Khi U E n<;lp t6i tr! so M Emax thi T] thong lam tl,! C b~t dau
ph6ng di~n thea m~ch vong C-E-B]-R J . DOng di~n ph6ng I gay ra sl,!t ap Uc =
IpR,. Di¢n ap nay t~o thanh dong Ie di vao T 2 t~() ra xung dong di~n d~ rna den.
Khi tl,l C ph6ng den tr! s6 U E = Mminth1 den T] bi khoa. TI,! C J~i btlt dau qua
trinh n~p di¢n. Bien d¢ xung dua van tiristo T 2 duqc kh6ng che bai USN' RIj, con
chu ky xung dUQ'c kh6ng chebai hang so thai gian RIC.
2. Triac
Ciu truc, sa de> wang duang va d~c tuyen von-ampc eua TRIAC dl1Qc trinh
bay trcn hinh f.24. Tt't so do wang dLIang c6 th~ th[iy rang TRIAC wang duang
voi hai tirista mac song, song chung Cl!C G. VI wang duang vai hai tlrislO mac
song sonoCo n"lrac
~ Co .
chicu cho nen hai cue•
o-oi la anot va catot m~l
cua no khan ea the e.
g9i iA Al va A z. Khi di~n the clfC G duang so voi Al va cvc A z cung duang so vai
Al cac tranzita tuang duong Q3 va Q4 rna. Trang truang hqp nay A z dong vai tro
anot con Al dong vai tn) ca t6t. Khi Cl!C G va AI co di~n the duang so vai A2
tranzito wang duang QI va Qz rna, khi ay AI dong vai tro an61 con A2 dcSng vai
tro catot. Tu d6 thfiy dmg TRIAC dftn di~n theo hai chieu . ca
.-\2 A,
N,
N, Q,
P, D,
, "iJ
P, UV
A, A, R,
b,
a)

) D2

UM
UIlI )
'" '=--=-...""",-

UrIlJ
U\,\

'" a) b)

I ,
flilllt 1.24: C(lll ff'lfc, sa do fl((jllg dU011g Hlnh 1.25: Sa diJ kl1011g chl
r(1 d(ic f!lyell vol-ampe cua friac dllllg triac

Sa do kh6ng che dung TRIAC (hrgc tdnh bay tren hlnh 1.25. Cht1 Yrang ky
hi~u m~ch cua TRIAC lit t6 hgp ella hai ky hi~u tiristo. Trong khoang nua chu
ky duang cua di9n ap d~t vao diot DJ dugc philn C\!C thu~n, diot D2 ph<i.n cL!c
nguqc va cgc G duang so v6i cgc A 2, dieu chrnh RI se khong ch€ duqc di~m bat
diu rna cua TRIAC.

34
 Nguyen Iy Hun vi¢c clla TRIAC gi6ng nhu cila hai tiristo mac song song
nguqc chi~u, quei trlnh v~t Iy xiiy ra trong tung nhanh clla TRIAC hoan toan
wong tt! nhu trong tiristo eho nen khong d.n l~p l<;li (1 day.
3. Diac
Vc m~t cau t<;1o DIAC hoan toan gi6ng nhu TRIAC nhung khOng co ct!c
kh6ng che G. DJAC duqc kfch rna bang each nang cao di~n ap d~t vao hai ct!c.
Ky hi¢u m~eh va d~c tuyen vOn-ampe eila DIAC duqc tdnh bay tren hlnh 1.26.
Khi di~n up d~t vao cae di¢n el$e 16n hon U A" hay U",) diac se Jan dong Ian.
4. Diol bon lop
Diat bon I{rp con duqe gQi HI. diat Soc-lay (Shockley), vc m~t cau t~o wang
duang tiristo nhung kh6ng c6 ct!c kh6ng che G. Di61 duqc kfch rnc'1 bang each
nang cao di¢n up tren hai ct!c cua di6t (vU91 qua di¢n ap rna thu~n).

I J J

[II
!-----
A,
II
l; '\'0 ------ u.\".\,
u
U 1l()

!
ll,_\,\

b) AI
I b)

fIil/iI 1.2{). Ky hi~u va di}e IUY{1l Hinh 1.27: Ky hi~lI

va dije luyln
vOIl-ampe CLla Diae vall ampe eua diot bl/n lifp

Ky hi¢u rn~eh va d~c luyen von-arnpe clla diot bon lap duqe tdnh bay tren
hlnh 1.27. Di~n ap rna lhu~n clla diol bon lap wang lIng voi di¢n ap danh thung
thu~ cua tiristo. Dong ct!c tieu chity qua diot khien cho diot rna gQi HI. dong rna
(Is)' DOng ghi IH va di~n ap dh thu~ lI, cu. di6t bon lOp ciing tuang t~ nhu
trong tiristo. Di6t bOn lap d6i khi con gQi la dinisto (chi dVng Cl,l chinh ltru c6
kh6ng che 2 ct!c). MQl trong nhUng lIng dl:lng ph6 bien nhat elJa diat bOn lap HI.
dung no de t<;1o ra dao dQng rang cua.
Neu diot bon lap nay duqe ghep song song va nguqc chieu sau do d~t chung
vao mQt vo bQc se duqc diot bon lap hai chieu, Nguyen Iy lam vi¢c clla diot bon
lop hai chieu ciing wJrg tt! nhu dial b6n lap m¢t chieu vlra ke trtn, nhung do
ghep hai di6t nguqc chieu nhau cho ntn no dan di~n cft nai chit~u. Ky hi¢u m';lch
va d~c tuyen von-arnpe cua di6t bo~ lap 2 ehieu tr'inh bay trtn hlnh 1.28

35
 VII. TIRISTOR, DIAC, TRIAC, VARISTOR
1. Tiristor
Giu t,~o ella tirista (hlnh 1.20 a) gam c6 4 lOp tinh the kh{IC IO<;li d~t lien nhau
thea tdnh II.! P-N-P-N. Hai lap ngoai gqi lit hai mien ph at, mien phat P gQi ia
an6t A, c(m miCn phat N gqi 111. ca 16t K. Hai 16p gWa gOi Ja mien goc. Tiep gUip
gifra hai mien gac gQi Ja lOp gop, con tiep giup gil'ra moi mien goc va mien phat
gqi I~I Jap ph,i!. Mc)! trong 2 mien goc JllQ'C dlla fa ngoai thanh di~n cl.re tht! 3
a
gqi Ja qrc dicu khic'n G. Neu c~rc di~u khien C<.mh ca 16t thl tirisla c6 ky hi911
hlob 1.20b va dlI<JC g(.)j iu {iristo Im.li P. NguQ'c l<:J-i neu qrc G qmh an6t thi a
tiristor thu()c In;)i N va co ky hi~u nhu hlnh 1.20c.

K A
Mii/II pillii Milll phat
I I hi
G
I

A1 p
~fic'n
g6c
N
Mien
goc
p N
JK A K

\
Tiep gia p an6t Ti(p giilp calol G
" b)

/lin" J .20: Clill lao CliO Tiris/or

De chet<;lo tiristn I00i p, dau tien nguoi ta dung phuang phap hgp kim de che
{'-.lO tiristo lO<,1i pnp tiep m(lt. Sau d6 dung phuang phap khucch tan d6 phu h~n
tr6n ct,rc gop clla tiristo me?! 16p ban dan lo~i n d~ t~o thanh clfc phat thtf 2 fa ca
161. 0')0 ct,rc phat ban (till sc HI. a not, clfc goc ban dilu la clfC di~u khi6n. Doi vai
tiri~to I01;li n thi d[iu lien che t<,to IO<,li Liristo tiep m~t npn, roi phulen lren clfc gop
m¢t Wp ban dan loq.i p Jam thanh a not. Cl!c phil ban dilu la catot, Clfc goc ban
dau la cl!C dieu khi6n.

31
 A

R, ~ p

I. t

ffillh 1.21. a: S(I dS dUlt ddy r/to firisto

t 1 \
A
+

, ,,
,~

" ,.
"

c , Q, )t Icm

C
2
,
,
" , }, G
t leo'
)l Q,
U"

I. '''-
t "
tJ K
K

Hinlll.2l. b Hinh 1.21. /)'

I.,
J,,=()
III

[!

Hlnh 1.22: Cae d/d'mg d(tc tinll clLa tiristor

32
 Lap tiep giap gop con I~i lu tiep giap dieu khi~n l' G, lap tiep giap ph<it q.nh
ca t6t con g9i la tiep gitip ca tot l\, lap tiep giap phar c~nh an6t con gqi la tiep
giap an6t lA'.
Tiristo c6 dieu khien gam hai IO~li: tiristo chi dieu khien duqc khi rna va
tiristo dieu khien dLrqc d khi Hit va khi rna.
&1 d6 mac day nguyen I;' cua tiristor ve tren hinh 1.21a. GiUa an6t Vi'I ca tot
a
c6 ngu6n anot lJ~n va di~n tra t,l.i R t . giua' c~rc ctieu khi~n va catot co di~n ap
dieu khien U G , dbng di~n qua tai la la' dong di~n qua CLfc G [I IG va dong di¢n
catot la Ik •
Vi eel them cLfc ph<i( thu hai nen tiristo wang duang vaj hai tranzito n6i phuc
hop (hlnh 1.21 h, h').
I linh 1.22 \Ie 4 ctuang d~c tfnh: duang lien net ung vai IG:::: 0, con cae duo-ng
net dUl u:ng vai d.c IG khac nhau. IG cang km thi di~m rna, den cang djch chuy~n
ve di~m kh(mg,
Tlfisto duqc ung d~ng nhieu trong ky thu~t ban dan rn<,mh d~ thanh l~p cac
sa d6 Iltm di¢n cong sua't 16n, cac sa do tLf d(mg kh6ng che (fong chuy6n d¢ng
di~n, Trcn cO .'.('j ban di.l.ll silic, nguai la s~in xuat duqc cae tiristo co eong suat
lan, ch:1ng h,,1Il tiristo rna hi~u BTDY - 150 cua Lien X6 co dong di~n tam vi¢c
150A, chi to btmg bao diem nh6 ho~c IO~li TSW - 90 eua Phap chi to bang ctong
nam xu Eun vi~c vai dong cti~n 90A,
De kh6ng chc thai diem rna, co th~ dung tranzitor m('>l ticng giap. Hlnh 1.23
nl m()t ~w d6 thl,Ie hi~n chuc nang nay. T, la tranzito m('>t tiep giap co cLfC phat E j ,

j""p

r •I " " A

-- "
, T,
Ubn
E J e,
"
"
G r-'

1 1
T u, c, iu,
Hinh 1.23: Mqch khrJ'ng che'mo-tiristor

hai qrc goc B j va B2> con T2 1& tiristo v6i an6t A, catot K qrc dieu khi~n G,
tv
Nguyen 1;' hOi;lt d¢ng cua m1;lch rna den nhu sau: Luc dau C dUQ'c n<;lp til ngu6n
UBN qua dj~n tra R I • Di~n ap tren tl,l chinh la di~n ap UE d~t vao T]. Khi UE < M

33
Emax thi T] chua thong. Khi U E n<;lp t6i tr! so M Emax thi T] thong lam tl,! C b~t dau
ph6ng di~n thea m~ch vong C-E-B]-R J . DOng di~n ph6ng I gay ra sl,!t ap Uc =
IpR,. Di¢n ap nay t~o thanh dong Ie di vao T 2 t~() ra xung dong di~n d~ rna den.
Khi tl,l C ph6ng den tr! s6 U E = Mminth1 den T] bi khoa. TI,! C J~i btlt dau qua
trinh n~p di¢n. Bien d¢ xung dua van tiristo T 2 duqc kh6ng che bai USN' RIj, con
chu ky xung dUQ'c kh6ng chebai hang so thai gian RIC.
2. Triac
Ciu truc, sa de> wang duang va d~c tuyen von-ampc eua TRIAC dl1Qc trinh
bay trcn hinh f.24. Tt't so do wang dLIang c6 th~ th[iy rang TRIAC wang duang
voi hai tirista mac song, song chung Cl!C G. VI wang duang vai hai tlrislO mac
song sonoCo n"lrac
~ Co .
chicu cho nen hai cue•
o-oi la anot va catot m~l
cua no khan ea the e.
g9i iA Al va A z. Khi di~n the clfC G duang so voi Al va cvc A z cung duang so vai
Al cac tranzita tuang duong Q3 va Q4 rna. Trang truang hqp nay A z dong vai tro
anot con Al dong vai tn) ca t6t. Khi Cl!C G va AI co di~n the duang so vai A2
tranzito wang duang QI va Qz rna, khi ay AI dong vai tro an61 con A2 dcSng vai
tro catot. Tu d6 thfiy dmg TRIAC dftn di~n theo hai chieu . ca
.-\2 A,
N,
N, Q,
P, D,
, "iJ
P, UV
A, A, R,
b,
a)

) D2

UM
UIlI )
'" '=--=-...""",-

UrIlJ
U\,\

'" a) b)

I ,
flilllt 1.24: C(lll ff'lfc, sa do fl((jllg dU011g Hlnh 1.25: Sa diJ kl1011g chl
r(1 d(ic f!lyell vol-ampe cua friac dllllg triac

Sa do kh6ng che dung TRIAC (hrgc tdnh bay tren hlnh 1.25. Cht1 Yrang ky
hi~u m~ch cua TRIAC lit t6 hgp ella hai ky hi~u tiristo. Trong khoang nua chu
ky duang cua di9n ap d~t vao diot DJ dugc philn C\!C thu~n, diot D2 ph<i.n cL!c
nguqc va cgc G duang so v6i cgc A 2, dieu chrnh RI se khong ch€ duqc di~m bat
diu rna cua TRIAC.

34
 Chuang 2
_ A A }

KY THU~T MACH DIJ;lN TV

I. KHAI NIIlM MACH KHUficH DAI

1. £)!nh nghla
Trang ky thu(lt di~n til. khuech dqi tfn hi~u ill van de lu6n d~t fa va nIt co
y nghia.
Mqch /,:/lI{cc'/t cll}i till hifll hi m(jf 11l(IC/J difn fir C() khd nelllg hilll defi m~)f tin
lIi¢// e(1 hiell d(j II//{) rf (Mil WID !hdl/II fin hifU co hien d() IOn d eMu ra md d{/lIg
lin "i~;1I (hdll ('/ui( lll1l1i('/I) kl/()lIg 1110.'.' ddi.
Thl!c chtl! khucch d~li li'l m¢t qua trlnh bien deli nang luqng c6 dieu khiEn, ('1
d6 nang luqng ella nguon cung cap tnQ! chieu du{}c bien d6i thanh nang luqng
eua tin hi~u thea quy lu~t ella tfn hi¢u dieu khi~n.
2. Ph.n lo~i m~ch khuech d~i
Ngu(1j ta chia cae m.,leh khuech d1).i ra nhieu IO<:,-i theo nhieu (ieu chulin
khac nhaLl:
* Theo dano
. c . coom:
hieu can khucch dai
tin .
~ M'.ICh khucch d',li tfn hieu lien tlJ.c.
- M'.ICh khuech d~i tin hi¢u xung.
+ M{lch klwi/el, d{li ffll hi¢u lien ".Ie dung de khu~ch d'.li cae tin hi~u bien
d6i lien tl,lC thea thai gian. ThU'ang duQ'C sit dy.ng trong b¢ khuech d'.li micfo,
khuech d'.li am thanh.
+ M~ICh klu/(''cI, d{ti ffll hicJlI xI/JIg dung d~ khu~ch d'.li cac tin hi~u fai f;,tC
thea thai gian. Thuang dUQ'c su dy.ng trong de thief bi rada, may thu hlnh, cae
thiel bi tfnh locin, dicu khi0n ...
* Theo clui trln so ella tin hi~u dn khueeh de,l!:

41
 A2 AI

G
U
!
I" -----
A,

u
IH
A2
AI
a)
! b) AI

Hinh 1.28: Kj hi¢u va d(ic tuye'n Hlnh 1.29: C6ng tdc silie hai chilli
von-ampe ella diol 4 I6p hai chie'u
A

T, IGJ
A

Ga
Ok T,
tG k

K K
Hinh J .30: Ky hi¢u nlCJch va sa do t[(mlg dU{lng cua cong tuc silic
C6ng lac silic lTI¢t chieu va hai chieu co ky hi¢u ffi<;lch nhlI hloh 1.29, thJ!C
chat chi fa diat bon lap mQt chieu va hai chieu co them cl!c dla G. Ngoai fa ca'u
true bon lOp luang til r.hu diu tnk tiristo nhung co hai clle elra G va lam vi¢c a
che d¢ dong ma cung duqc gQi Hl cOng tk silic. Vi lit cau true bon lap cho nen
sa do tuang duang eua cOng lac silic cung gi6ng h¢t nhu tiristo. Ky hi¢u m~ch
va sa do luang ducmg eua cOng lac silic duqc tdoh bay tren hloh 1.30. Til sa do
luang duang thay rang dua mQt xung am vao giiIa c,!c G A va anot Hlm cho QI
rna khie'n Q2 cung rna va do d6 lam cho cOng lac dong rn~ch. TUC1ng tl! neu d~t
vao cl,lc GK va cua catot xung duang se lam cho Q2 rna va dlin tm. Ql rna tuc la
cang lac dong rn~ch. Muon cho cOng tac ngat rn~ch tuc lam cho Ql va Q2 dong
ehi can eho cac xung nguqe el,lc tinh v6i caes xung vila tdnh bay tren vao qre G
anot hoac. cue
.'
G catot nhu hlnh 1.30.

36
 5. Varislo
Varisto Ht di¢n tra ban diin phi tuyen, gia tIi di¢n tnJ ella no ph1,l thuQc vao
dong di~n ch~y qua. V~t li~u lam fa varisto ia ca.c hua silic, hqp kim ella cae
nguyen t6 nhorn III va V trang bang h~ thong luan holm Mendeleep. SI! thay
deli di~n tra khi d bng di¢n chi;lY qua no co lien quan den ca'u true hi;lt v~t chAt,
lien quan den cae qua trlnh v~t ly khac nhau trang varisto (sq bien deli di~n
tra eua khc tiep xuc gifra cae hi;lt, sl! thay o6i cua d¢ dan di¢n eua lap oxyt
tren be m~t. .. )
i(mA]

,
-40 ·20
U(V)

Hl!lh 1.31: D(ic luye'll Von -Ampe

D~c tuyen v6n - arnpe ella varisto dugc bi~u thj 6 hlnh 1.31. Ta co quan h¢.
1= BU
a day B la h~ s6 ph1,l thuqc vao v~t li¢u va ca'u true ella varisto.
p=U~=ES...
I dU R,
ia h¢ so' phi tuyen ella d~c tuyen von-ampe, m¢t tham s6 quan tr9ng nhat ella
varisto trong do R" Hi. di¢n tro mqt ehieu va Rd 13. di~n fra vi philn eua varisto.
Gia tri eua P tufin thea dinh lu~t.
b
P=l+-.JU
2
Trong do b la hang s6 phi tuye'n. Ngoai ra varisto con co cae tham s6 d~e
trung eho sl! lam vi¢e eua varisto HI. di¢n ap gi6i h~n, dong di¢n gi6i h~n va eong
suM tieu hao eho phep eua varisto.
Varisto duqe dung trong cae m~eh bao v~ qua ap, cae h~ th6ng 6n dinh va
dieu ehinh ve di¢n.

37
 VIII. M~CH T6 HOP (IC·INTEGRATED CIRCUITS - MACH T6
HQP VI DIi;:N TV)
1. Kh<ii ni~m chung
M~ch vi di¢n til hi~n nay duqc dung rat f<;lOg dli trang cae m~ch di¢n tit.
Pharr Ion d.c m,!ch di¢n tiI Slr dl,lng trong d:c nganh ky thu<\lt tu dan dl,log den
chuyen dl;Ing ... deu c6 dung m~ch vi di¢n tli. Tntac het can luu y ding danh til
m<:tch 16 hqp hay m<;lch vi di¢n ltt hay m~ch ket, m~ch ran deu chi chung m¢t IO<;li
m,!ch duqc dung ph6 c~p trang cae may. Khai ni~m vi di¢n til chi fa dng kich
thuGe cae linh ki¢n trang m,~ch la nit nho, d6 ia chi ve luqng. Con kh;ii ni¢m
m~ch t6 hqp Iii noi den nguyen lacHlp nip linh ki~n thea ki~u mai, kit:u 16 hqp,
d6 Iii chivc chat.
M~ch t6 hqp (re) HI. m<;ich vi di¢n til trang do cae phall tiI ella mi..1ch duqc che
t<;1o tren mQt ho~c mQt s6 phien dan tinh th~ v6'i kfch thuoc nil nhcS, bang cung
ffi¢t qua ldnh cong ngh¢, d.c phao til ella m~ch kh6ng the tach rai nhau va n6
hoan thanh nhfrng chuc nang XI1 Iy tin hi¢u nhat dtnh.
Cho ncn con co th6 n6i: mCJ.ch t6 hqp la mQt thiet b~ di~n tl1 c6 m41 dQ hlp
rap cao, cac phan tl1 m'.lch di¢n, trang d6 tal ca hay m¢t phan cac phan tit dugc
thl!c hi~n m()t cach kh6ng pha.n each va duqc noi v6i nhau den muc c6 th~ coi
thiet bj d6 nhu m¢t tdng th6 th6ng nhat.
2. Phon lo~i

Trang ky thu~t vi di¢n tl1 thl d.c m~ch t6 hqp duqc SI1 dl,mg nhu la cac cau
ki~n d~ t~o ncn cac h~ thong di~n tl1. Cho nen tuy moi m~ch vi di~n til ho~m
thanh chuc nang nhat dinh nhung kh6ng th€ lam gl khac n6 duqc nhu tach bi¢t
cac phan tl1 trong n6 ...
Nguai ta c6 nhieu cach d6 phAn lo~i m~ch t6 hqp. Du6i day Ut m¢t s6 cach
pha.n la'.li ph6 bien nh!7ft:
2.1. DIf3 vao qua !rinh cong ngh~ (phuong phap eM Il!o) d~ san xu.! ra Ie
Thea quan di~m nay. m<,tch t6 hqp c6 3 10'.li chinh:
* M'.lch t6 hqp mang mang la lo<,ti m~ch co de (tr~n d6 t<,to m'.lch di¢n) lam
bang v<).t li¢u cach di~n nhu SU, thuy tinh. Cae linh ki~n di~n tl1 duqe che t'.1o bang
mang mang kim IO<;li di¢n m6i va M.n dan. Cac linh ki~n nay duqc gtlO len de
nha phuang phap tuang tl! nhu phuong phap in hoa vao v<li (d6i v6i mang day
tr~n 1Jlm) ho~c bang phuong phap cho kim 10'.li bay hoi trong chan kh6ng (doi
v6i d.e mang mang nha han 1Jlm).

38
 * Cac m~ch 16 hqp kh6i ban dan. Lap de cling lam bang chill ban dan silic
va cac linh ki~n thl,l d¢ng Ian Ifch CIfC deu duqc che t<;lO ngay bAng ban tM.n chat
ban din t~o nen d€ do. Toan sa do m<;l.ch di¢n duqc 1<;1.0 b6i m¢l bloc ban dan. Cac
day dan n6i d.c linh ki¢n duqc t<;10 nen bang cach phun kim 10<;l.i trong chan
kh6ng. Con cac linh ki~n (feh cL!C va thy. d¢ng ch€ t~o bang cac qua trlnh 6xi
hoa, khuech tin, quang khac va epitaxi.
* Ole m<~ch 10 hqp h~i: M~ch to hqp l<;li la l'n<;l.ch mang mong, trong do chi
a
d<).ng rieng Ie vao sau. VI cac linh ki¢n lfeh cL!C day Iii rieng Ie nen co th~ nhanh
chong thay d6i qua trlnh chct<;l.o cho phil hqp voj yeu cau eua thiet k€ maio Ngoai
ra, dc linh ki¢n thy. d¢ng ch€ qo theo phuong phap nay co nhfrng gia tri rna
r¢ng han nhieu so voi gia tri cua cac hnh ki¢n thl,l d¢ng che t<;t0 theo phuong
a
phap m,-,lch kh6i ban din. Le di nhien m~t d(> linh ki¢n m',lch l<;ti ft han nhieu
so vai mi,H d(> linh ki~n a m<,lch kh6i ban dan. M',lCh kh6i ban dan dung nhieu a
cac thiet bj doi hoi cac linh ki¢n gi6ng nhau, con m~ch lui dung a dc vi trf hnh
ki~n co tht da Clt,lOg kh6ng chuln.
2.2. Dung tren quan diem thiet kc
Dlfa van muc ct(> t6 hqp cac phan tiI (slf b6 trf eac phan tu tren m¢t di¢n tfeh
kh6i dan tinh the) co cae lo<~i sau:
- SSI: M'.lCh t6 hqp cD nho: so phan tu cua no ft han 30 phan tiI.
- NSI: M':lch L6 hqp cfj trung blnh: s6 phan tu trang khoang tu 30-100.
- LSI: M<,lch lel hqp co 16n: s6 phan tu trang khoang tir 100-150.
- VLST: M,~ch t6 heJp clfc 16n: co s6 phan tu tren 500, neu Iii m<;lch t6 hqp
16gic thl s6 c6ng trong n6 16n han 100.
2.3. Theo quan diem ket cau Ie thi m~ch t6 hqp co cac he, sau:
+ RTL: co cilu truc bang di~n lrb tranzito logfe (Register Tranzito logie).
+ DTL: eo cau true bang di6t. tranzito logic.
+ TIL: co cau true tranzito - tranzito logic.
+ MOS: eo cau true ban dAn, kim loai, 6xit.
Ngay nay ho MOS I~i bao g6m rlit nhieu cae nhanh nhu: MOS!', CMOS,
DMOS, PMOS, NMOS.
2.4. Phan lo~i theo chile nang lam vi~c:

ve. dich phfln lo<~i nay co th~ chia lam 2 lo~i IOn:
• M~ch tei h"p s6 (DIC): M~ch t6 hqp s6 hay m~ch t6 h"" logic lit loai m~ch
lam vi¢c vai tin hi¢u gian dO<,ln va khi lam vi¢c no b 2 tr~ng thai khac nhau. Hai

39
 K

OJ
Dap (/lyel! tall so' eua lI1(1ch khlleeJ, dgi
II. cAe PHUONG PHAr D1~U KHI~N TRANSISTOR
1. M~ch dieu khi~n el/e goc chung
C, I, , C2
...-l, .,. / II •

IJ , [ R, R, U"

E,
+ ,.,
E,
+
I' III
Hillh 2.2: Sa d(j' m(fch dit!u khiln cl/c go(' chung (Be)
Hlnh 2.2 la sO do fl1<;lch dieu khi~n ci.!c gac chung (con gqi la qrc ba za chung).
RI HI di~n trb J,nh thien cho tranzilo, no s~t hOt di¢n ap ngu6n E j baa dam
cho cl!c phat (luang hem cl!c gac khoang 0, 1 ~- a,2y.
R2 Iii di¢n Ira tai (ganh).
Tiep giap phat - gac duQ'c phfln cl!c thu~n, con tiep giap gae - gop phan
cl!c nghich.
C 1 va C2 Iii 11,l di¢n n6i t;lng gifra Ul.ng truac va tang sau.
Tin hi¢u van dua toi giua hai cl!c phat - gae. Tin hi¢u Hfy fa giiia hai eve goc
- g6p. C1!C goc chung cho ca ffi<;l.ch vao va m~ch fa la gQi lil m~ch cl!c gac chung.
Tiep giap goe phut duQ'c pharr cl!c thu~n, nen co dong phat mOl chieu di tir qrc
duang ngu6n E I tai qrc phat, roi sang cl!c goc va chia lam hai: m¢t phanla dong
gac rat nho di vc cl!c am cua ngu6n E l , con phan chu yeu Ia dong gop se vuqt
sang cl!c g6p roi ve cl!c am nguon E 2.
Dong phit Ie lit dong djnh thien cho m~ch gac chung. Dong phat ph6i hqp voi
dong gop 1.: ho~c di~n ap g6p - phat UL-e xac djnh ehe d¢ lam vi~e eua tranzito.

47
 Dua m¢t tin hi~u xoay chieu rai dau van cua m~ch. Trang fllh chu ky duang
cua tin hi~u dng v6i nguon Ell lam cho tiep giap phit - goc phlln egc thu<'!.n
brmg di¢n ap Ian han, dong philt lang len, lam cho dong g6p tang, sl,lt ap tren R2
tang, di~n ap gop Uc' giiim, ughl<1 la duang Jen, nen tin hi~u fa duang len.
Den nlla chu ky am ella tin hi¢u vao, di~n up am cUa tin hi¢u Htm giam di¢n
ap duang cila nguon E, lam cho Uc hOt duang hem so vai egc g6c, ncn U hc giam
lam cho dong cl!c phat Ie giam di, dong C\!C g6p I~ giam thea. SI,II <l.p tren R2
gicim, di~n up gop U" lang len. nghia l~l am han. Do d6 tin hi~u fa am han.
Nhu vi.ly trang m~ch ClyC goe, di~n ap fa dong pha v6i di¢n ap vao.DL!a van
tfnh toan, nguoi ra dIng tfoh duqc tra khang vaa, tra khang fa, h¢ s6 khuech dqi
dbng di~n, h~ ~6 khuech d<,ti di~n ap va h~ s6 khucch d~i cong suat cua tranzito.
Tra khang vao Z" cua m<.lch g6c chung c6 tri s6 khoang (30 -;- 300),0, Zv bien
ddi thco z~, ( tra khang ganh - hay tra khang cua m<}ch tai diiu ra cua m<;lch a
khuech c1i..li LIng veri nhfrng gia trj dong C\!C g6p Ie nhM djnh thea do thj hinh 2.3a.
Tra khang ra Zm co gia tr~ khoang tu lOOK den 1 M'o, Zr" bien doi thea Z nguon
u'ng v6i moi giu lr[ dbng gop nhrit d,nh thea do thi hlnh 2.3b
H~ s6 khucch d<:li dong, di¢n lrong mc..lch C\!C gac chung ia ti so gifra d¢ tang
dona0 0oor tren do. tan I:.>a donaI:.> phit: J
K=a=~
I 6..I~
Z , (0) F"(O)

1M 1M

100K
V lOOK

V
10K

lK
./ 8 10K

lK
'" /
(b)
~ /
100 100

10 10) lK 10K lOOK 1M Zg(O) 10 lCO 1K 10K lOOK 1M Zng(O)

c
100
E
B
E

B
Zng

48
 """db)
0

30 ./ ~
/' /
2
DV- "--
(0
0
I~

10
,
100 1K 10K lOOK 1M •
Zg(O)

llinh 2.3: Cae d<k finl! de' clWII Z ganil elfa mgell ra

rna Ie ::: Ie: + Ib

Cho nen, baa gia ta cOng co K; < 1. Khi Z ganh tang thi K j giam xu6ng. Luc
dau giam it, nhung tu khoang 10 KQ tr6 len thi giam nhku.
. ,
2. M~eh dieu khien e\le ph;;! chung
M~lCh qrc ph::it chung con gc:i hl m,-~ch cmita chung. Hlnh 2.4 lu sa do ffi".lCh
cl!c phat chung, R, ia di¢n lra dinh thien, dam. baa eho tiep giap phat - goc duc.rc
philn cl[c thu4n vai ui¢n ap co \ 0,1 - O,3)V
R21a ui~n tr6 ganh, dua di¢n lip nguon E2 len qTc gop, bao dam cho tiep giup
goc gop dUQc phan Cl.fC nguqc.
C2
I •
c,
" j/ R, U,
~
H

1 R,
,01+
•• EI + 111'-
1'1'E2
Hlnh 2.4: S(/ do miic InlJch qrc pllllt chung (EC)
C 1 va C z III cae tl;] n61 Hlng, gifra t<lng trLlac va lang sall.
TIn hi~u vao duqc chra tai hai qTc goe - phat. Tin hi¢u ra lay ahai dau di¢n
tra R2- Nghra la giUa hai elfc phat, gop.
Cl.Jc phat tham gia ca_ m~ch vao va m~ch fa, n~n m~ch nay g9i la m~ch cl.Jc
pMt chung.
Tiep giap phat - g6c dLf(IC {ilAn cl.Jc lhu~n, nen co dong m¢l chieu tir cl.Jc
duang ngu6n E2 di len cvc phil, roi sang cl.Jc g6c va chia lam hai: Phrin nhc Ill.

49
dong goc lb, di ve am nguon Ell phan chu yeu 13. dong g6p Ie thl vUqI: qua tiep
giap goc - gop ve el!e g6p, rai qrc am nguon E 2 •
Ib 13 dong vao va Ie lit dong fa

C Ib ph6i hqp vai U cc X3.c dinh che d¢ ctlng tac ella transistor.
Ib HI. dong djnh thi~n cho m<;lch elfe phM chung.
Trong m'ra chu ki duang eua tin hi~u vaa, dj~n apduang eua tin hi~u lam cho
Ub hOt am han, Uoc giam, I b , I" dell giam. SI:Jt ap tren R2 giam di, lam cho U c
tang, tue 1ft am hem.
Dcn nira chu ky am cua trnh hi~u vaa, di~n ap am ella tfn hi¢u ph6i hqp v6i
di¢n up am ella cl!c goe, lam cho Vb am han. U b tang len, Ill, Ic dell tang. Sl,lt lip
trt:n R2 tang, tam cho U~ giarn, tue 1.1 U c duang len.
Nhu v~y, sa do EC di¢n ap ra ngugc pha voi di¢n ap vao.
Qua day, thay 1'6 thay d6i U be thi Itx, va I~ thay deli va lam cho Ie cung thay
dbi thea.
Tra khang vaa Z" clla m<;ich qrc phat chung khoang ( 200 - 2000).0. Neu
ZG~nh tang thi Z" giam thea do thi hlnh 2.3a.
Tra khang fa Zra clla m<;ich cvc ph<it chung khmlng ( 20 - 100)K'o, neu ZNt\u,in
tang thl Zra giam thea do thi hlnh 2.3b.
Trang m;:~ch CVe phM chung, dong van Ib co tf! so khoang (0,01 - 0,05) I~,
con dong fa la dong gop co tri s6 khoiing (0,95 - 0,99) Ie. Nhu v~y. dong fa Ian
han dong vao hang Ch~lC den hang tram Ian.
H~ s6 khucch d<;ii dong di9n bang ti s6 gifra d¢ tang dong gop tft:n d¢ tang
dono0 000"0 •
Ki = P = M, 1M,
Il - thuang c6 trj s6 khO<lng ( 20 - 100). C6 th~ tfnh

Zoanh tang thi p ghim thea do thi 2.3c.

H¢ so khuech d:;Li di~n ap Ku va~ khoang vai tram den viti ngan. ZOanh tang
thl Ku tang thea do thi hlnh 2.3d. H¢ s6 khuech d~i cong suat Kp co th~ tai 1000
- 10.000. Zoanh tang thi Kp tang dan den elfe d'.li, roi giiim thea do thj hlnh 2.3e.
Kp d'.lt evc d'.li khi ZOallh = ZRa'

so
 Tan s6 cat cua tranzito khi dAu thea m<;lch cJ!c phit chung nhc han khi dAu
thea m<;lch g6c chung. Tranzita co p cang ian thi t~n s6 cat khi dAu thea m<;lch
qrc phit chung cang bi giiim nhieu.
Ta thay trang m<;lch qrc phit chung 'Lv, ZRa, K j , Ku,Kp, ... deu thay d6i thea
dieu ki¢n lam vi¢c cua tranzito.
M<;lch cJ!c phat chung la kieu m<;lch duqc dung ph6 bien nhAt, vi K;, K u , Kp
deu IOn. Hem nib Zv va Zm kh6ng qua chcnh l¢ch nhau nhu m<,lch clJc g6c chung,
nen giua d.c lang khuech d<,li mac clJc phit chung thuang ghep t~ng thea ki~u
di¢n tn;, di~n dung, vila g9n nhy, vila de lap rap dieu chinh.
3. M;;teh dieu khi~n eVe gop chung
M<,lch clJc gop chung con gQi 18. Colecto chung. Hinh 2.5 la sa d6 m<,lch cJ!c
gop chung.
RI la di~n trb dinh thien, R21a di¢n tra golnh, C 1 va C2 la t1,l noi tang giiia
~~rit~gsw.~~~~~~~~,~~~
g6p phan cJ!c nghjch.
Do tiep giap phat goc philn cJ!c thu~n, nen di¢n tra tiep giap nha, co dong
phat Ie mQt chieu ch<,lY til CJ!C duang ngu6n qua tier giap phat goc, m(>t phan nh6
Ht dong cJ!c goc Ib qua Rive cJ!c am nguon E]> con phan chu yeu la dong gop
I"vuq1: tiep giap (goc - gop) ve cJ!c am ngu6n E2.
Tin hi~u vaa dua t&i hai diem A, B nghia ia dua vao giua hai cJ!c goc ~ gop.
Tin hi~u fa lay til hai dau R 2, nghia la giua hai CJ!C phat gop. ClJC gop vua tham
gia m<,lch vao, vila tham gia m:;tch ra, nen gQi la m<,lch CJ!C gop chung.
Ie

C,,, Ib L

ufO ) R, ~ Coo
o 0

[
+
E,
R2

+ 1\ E, }R'
Hinh 2.5: Sod6 die'u khie'n ctfc gop chung (cc)

Trang nira chu ky am cua tin hi¢u vao cJ!c gop co di¢n ap am han truoc, U be
tang, lam cho Ie tang, S1,ll fip tren R2 lang nen Ue cang am han. Den ni'ra chu ky

51
duang cua tin hi¢u vao thi c1!c goc c6 di~n ap it am han, n~n U be giam dong phat
Ie giam, S\lt ap tr~n R2 giam, U be bOt am han, nghla ia duang han twoc khi co
tin hi¢u vao. Nhu v~y la di¢n ap ra dong pha vm di~n ap vao.
Tro khang vao Zv co tri so 100 khoang (20 - 500)Kn. Khi Zv tang thl Zv tang
thea do tht 2.3a.
Tro khang ra ZRa cotri sCi 100 khoang (50n - 5Kn). Khi Zng tang thi ZRa lang
theo d6 thi hinh 2.3b.
H¢ so khuech d<;ti dong trong so do gop chung K; xap xi p va phl,l thuQc Zg
thea d6 lhi hlnh 2.3c.
Ie le-1b
K= - = --=P+ 1
I Ib Ib
H¢ 56 khuech d,~i di~n up Ku cua m1ch qrc gop chung bao gio cling nh6 han l.
Di~n up van bang di~n ap St.lt tren R2 cQng voi di~n ap sl,lt Iren tiep giap phit-
goc, di¢n ap ra bang sl,lt ap tren Rz nen bao gia cling nh() han di¢n ap va~ do d6
Ku<l.
Tan s6 cat cua m<;tch gop chung cling nh6 han m,:!-ch goc chung.
M<;tch qrc gop chung thuang chi dung a tang khuech d<.ti am uin dau cho d.c
may quay dia, ho~c may thu co quay dia. No con dung trang tt'lng d~m thay bien
ap gifra hai m<;tch qrc phat chung, vi no c6 tra kha.ng va~ IOn d~ ph6i hgp voi tro
khang ra Ian cua tranzito lang truoc va n6 co tro khung ra nh6 d~ ph6i hqp vai
tra khang van nh6 cua tranzito sau.

III. cAc M~CH CUNG CAP THIEN Ap CHO cAc TANG

KHUECHDM
Muon cho tranzitor lam vi~c duqc trong che d¢ khuech d<).i, thl du co dung
10<;1i tranzito nao va mac theo sO d6 nao deu ph<li co cap di¢n cho d.c di¢n clfc
sao cho tiep giap phat - goc duqc philn cl.Jc thu~n va tiep giap g6c gop duqc phan
CI.JC ngm;:.t:.
Di¢n ap phan CI.JC thu~n cho tiep giap goc phat rat nh6, chi dn til 0,1 V den
O,3V doi voi tranzito gecmani va til O,4V den 0,7V doi vai tranzito silic. Con
di¢n ap phao Clfc nguqc cho tiep giap goc gop thl tu vai v6n trd len. Trong cac
so do giai thieh hO<;l.t d¢ng cua tranzito trong cac m,!ch cqc phat chung, qrc goc
chung va cl,fC gop chung thuang ve hai nguon di~n ri~ng cap cho hai tiep giap,
nhung trang thl.JC te chi dung mQt nguon cling dli dam bao phan cqc cho ca hai
tiep giap d<;tt muc yeu cau.

52
 Tuy theo y~u du cua tang khuech d<;ti rna cac tranzito duqc cap thi~n ap d~
a
lam vi¢c cac che d¢ A, B ho~c C.
D~ dan gian ta chi xet cac m<;tch cung cap thien ap cho tranzito mk theo sa
d6 Emita chung.
Nhu chung ta dJ biet che dQ lam vi¢c cila tranzito duqc xac dinh btlng diem
lam vi~c tlnh, trong sa d6 emita chung diem lam vi~c tlnh A do cac thong s6l b ,
a
I~, Ue:c quyct dinh, vl v~y thien ap cho tranzito sa do nay la ch9n cac thong so
tren mOt each thich hqp.
Sau day Ii cac phuang philp de cung cap thien ap cho tranzito trong che de)
khuech d~i.
1. Thien ap b~ng dong co d!nh
Day Ii m'.lch dinh thi~n dan gian nhit. Xet m'.lch cl,lc phat chung dung tranzito
thu~n trong hlnh 2.6, di¢n tra Rb noi cl,lc goc v6i dau am cua ngu6n E nen el,lc
goe co di¢n ap am so voi Cl,le phat. do do tiep giap ph<it goc duqc phan el,lc thu~n
va co dong me)t chieu Ib di tir el,lc duang nguon E. qua tiep giap phat goe, di¢n
tra Rb roi ve el,lc am ngu6n E. Ta co Ube = E - Ib·Rb' Suy ra Ib = (E - Ub;:)1 Rb·
Thuang khi tranzito thong Ube «E do do Ib co the tfnh gun dung la Ib:::: E / R b •
Khi thay d6i Rb thi cO the thay d6i Uk. nghla Ia thay d6i dong el,lc goc Ib va qua
do thay d6i dong cl,lc gop Ie:. Tir d<}c tuyen fa eua tranzito ta thay ch€ de) lam
vi¢c tlnh cua tranzito xac djnh bai dong cl,le gop Ie va dong cl,lc goc Ib ho~e boi
dong Ie va di~n ap Ue, nhu v~y khi thay d6i Rb til thay d6i che'dO lam vi~e cua
tranzito.
·E
R,

e-j 11----1>;
L
e, I'

-~

Hlnh 2.6: Thien ap ee/ dinh cho mqch phal chung

Tiep giap g6c gop duqc phan qrc ngugc, va qrc gop am so voi qrc goe tir vai
vOn den vai chuc von (c6 khi tit 70 - SOY).

53
 C1

Rg
R,
Rb

-C2
-=-- E
Hinh 2.7: Thien ap oj'dinh ella ml}c/l gSc chung
Dei vai d.c m~ch rn~k gee chung va mac gop chung thi each thien lip cung
lUang ltf (hlnh 2.7 va 2.8). Trong m<;lch qrc g6c chung, qrc g6c phai n6i dar d6i
vai tha.nh phao xoay chieu, nhung d6i v6i thanh phan mllt chieu, VI phai cap
thien ap cho tranzito lam vi¢c nen khong the noi dat duqc, do d6 nguai ta n6i
cl!c goe qua t~ C z xuong dll't. TnJo khang cua t~ C z nay ph3.i nhc d6i vai tan s6
la.m vi¢c eua m<;lch d~ cl!c goe co th~ coi IA noi dar vai thanh pharr xoay chieu.

Rb
C1

-I: v
"- --
Um -+ E
RO

Hinh 2.8: Thien ap co djn" ello mqch gop chung

Trong m~ch cl!c gop chung hlnh 2.8. Rb iil di~n tn; d~nh thi~n, r'g Itt di¢n tro
ganh. C,!c goc duqc dau ve am ngu6n qua di¢n tro dtnh thien Rb nen co di¢n ap
am han c~c phit, ti€p giap phit - g6c du,!c pMn c~c thu~n_ C~c gop difu thAng
vai am ngu6n, nen di¢n ap Am han qrc goc. Do do, tiep giap goc gop phAn cl!c
nghich va tnmzito co di'I dieu ki¢n lam vi~c.
Thong thuang phai dieu ehlnh di¢n tra Rb d~ eo duqe che'dq lam vi~e rna ta
muon. Trong eae sa d6, nguai ta tuy e6 de tri so Rb nhung ~n c'.lnh c6 danh m9t
dau sao (*) d~ n6i len kh6ng nhat thiet phai dung tri so ghi tItn sa do rna phiU
ch9n tIj s6 Rb sao cho duqe che d9 cAn thiet, thfeh hqp vai cae tranzito dang dung
(vl cac tranzito eung rnQt ten gqi gi6ng nhau eo the eo nhung d~c tinh khac

54
nhau). Cling do d~c dit~m nay rna moi khi thay tranzito phai ki~m tra l~i che d¢
cua no xem co dung nhu cD. khang; neu khang thl phai dieu chinh l~i R b •
* vii nlulqc die'm:
M<;lch thit:::n ap co dinh duqe dung nhieu vi dcm gian, do t6n nang luqng va
linh ki.;n, nhlffig co nhuqe di~rn khi nhi¢t d¢ thay d6i thl dong ct,rc gop thay d6i
nhieu. Tuc la tfnh 6n d~nh nhi¢t kern, co th~ dan 'den dong gop tang qua gi6i h~n
va tranzito co the bi hong.
2. Thien ap bAng hoi tiep di~n ap
De tang d() dn djnh ehe d¢ lam vi¢c nguai ta noi di¢n tra Rh thAng vao clfc
gop nhu hlnh 2.9. Thien ap 6 day bang di¢n up clfc gop U~ trir sl.1t ap cua dong
lh tren di¢n tra Rb:
Ub = U~ - Ih • Rb
Vi qrc phit noi mat nen Ub cling ehfnh 1a Uoc . Khi nhi¢t d¢ tang, dong gop
I~ tang, sl.1t ap tren Rf! tang, lam cha di¢n lip U~ giam dan den Uh giam. Uoc giam
thi Ib giam va I~ giam thea. Nhu V~\y chfnh sif lang cua dong ct,rc gop l<;li lam giam
no di, ket qua lit no khong tang ho~c tang rat It. Khi nhi¢t dO giam lhi dong eifc
gop giam theo, do do U~ tang va thien ap U oc cung tang dan den I~ cung lang thea.
Cuoi dmg du nhi¢t dO c6 thay d6i thi che dO lam vi¢c cua lranzita van 6n djnh.

R, [ !=. R, R,o R"

E" l=-
.-f I e! I i/
" ."\
.'

Hioh 2.9: Mgch di~n ap Hilll! 2.10: PI!U(fllg pluip kill' h6i
luJi tiel) difl1 ap tie'p xoay chilu trong mt;lch thien
ap h6i tiep di¢lI op

Di';n tra Rh dua mOt philn di¢n ap cifc gop ve CifC goc, da do ki€u lhien ap
nay duqc gQi lil thien ap bang hoi tiep di¢n ap.
Trong phuong phap dinh thien nay di¢n ap xaay chieu eua t1n hi¢u cung
duqc dua qua Rb ve cifc goc, nguqc pha v6i di¢n ap vao (rnC}-ch cifc phil chung),
day lil hoi tiep am nen dq khue'ch dC}-i ella tang bi giam.

55
 MuOn cho dit~m c6ng tac 6n dinh t6t thi ganh cua t.1ng ph<ii la di~n de tro
khi dong g6p thay d6i, di¢n ap cvc gop cling thay d6i nhieu, lam cho di¢n ap h6i
tiep thay dOi nhieu. Neu ganh Iii bien ap thi m~ch kh6ng co tac d~ng 6n dinh,
rna con gay hoi tiep am nhieu lam giiim dli khu€ch d<~.i.
De m<).ch lam vi~c co dQ On dinh nhi¢t cao rna kh6ng bi giiim h¢ s6 khuech
d~i co the mac nhu hlnh 2.10. Di~n tra Rb ada.y duqc chia lam hai phan Rl va
R 2 , diem giUa dmJc n6i dat qua tl,l C 1. D6i vai dong mlit chieu thl tl.! C 1 coi nhu
ha m'.lch, do do kh6ng anh huang gl den chi! dO mQt chieu. Nguqc l<).i vai tin hi¢u
xoay chi~u thi t~ C 1 coi nhu ngan rn'ol-ch xu6ng dat kh6ng cho philO hoi tra l'.li
dau vao.
3. Thien ap b~ng phuong ph<ip d!nh ap
Hinh 2.11 trlnh bay rn<,lch thien ap btmg phuong phap djnh ap.
LO'ol-i thien ap nay con gqi Ia thien rip bang dong Ernita hay W phan cvc,
rn<,tch co d9 6n dinh che d¢ lam vi¢c cao nen hay duqc dung. Dong di';n I ch<).y
qua Rl va R2 kh6ng ph~ thu9c va~ sv bien d6i thea nhi¢t d¢ clla tranzito. Tren
R, con co dong g6c Ib ch<).y qua. Chqn R, va R2 sao cho Ib <1 nen di~n ap cvc
gac U b chu yeu phl,l thuQc dong di¢n I ch'ol-Y qua R1R2 rna kh6ng phI,! thu9c sv
bien d9ng clla tranzito.

-E
c
--t .. ')f-
R, JR, I,e,
•
C V . RE R,
R,
--to
R,

""
R, =i=cE
:!
e,
R, E..: :.

Ht'nh 2.11: Mgch djnli thien bang Hinh 2.12: Mgch dinh Thien
phuong pluip djnh tip trong mgch q{C go(: chung

Khi nhi¢t dli tang thi dong Ie tang, Ie tang lam cho Ve tang. Vb l~i khong d6i,
do do Ure = Vb - Vc giiim xuang lam cho Ib giiim va Ie giam. Vi v~y Ie kh6ng
tang duqc. Khi nhi¢t dli giam qua trlnh xay ra nguQ'c l~i , nha do ditim cang tac
duqc 6n djnh.

56
 Theo kinh nghi¢m ngubi ta thubng ch9n Re CO' (100 - 1000)0, di¢n tra Re
ch~ng nhling gAy hoi ti€p doi vOi dien mQt chieu de 6n d!nh di~m cang tac, rna
con gay hoi tiep Am d6i v6i xoay chieu Hlm giam dq khuech d~i cua tAng. Nguai
la dau tl,l Cc song song veri Rc de khu lac dl,mg xau nay. T1,l Ce d6 c~c phat n6i
a
mat d6i vOi lin hi~u xoay chieu, thuemg ch9n Cc khoang (50 - 10)~F cac tang
a
am tan va ( 10 - 50) nF cac tang cao titng.
Doi vOi m'-.tch Cl.tc goc chung each cap thren up nay cung kh6ng thay d6i nhu
hlnh 2.12. Trong m<;lch qrc g6c chung, ta phai n6i song song vai R2 ffiqt t1,l di~n
a
C 2 d6 ngan m<,tch tin hi~u xoay chieu c~c g6e xuong dilt.
4. M~ch Ihi'," ap hoi liep h6n h<;sp
Trang m<:tch dng dl,lng ell hoi tiep di~n up va dong di¢n nen co d¢ 6n djnh
cao han, hlnh 2.13.
Khi nhi~t d() tang thl I" tang, di~n up sl,It lren R~ tung len nen U" giam d6ng
thai Ie' t[mg ncn Ue tang. Do Vb giiim xuong rna Uc l:;ti tang h~n dan tui Ub<: dmg
bi giam nh6, lam cho I" giam nhieu.
Nhu v~y dong c~c phal (va dong gop) muon tang thl no h.li la nguyen nhin
lam cho no khong tang len duqc. Nhu v4Y, diI nhi~t d¢ co thay d6i th) che d¢ Ihm
vi¢c eua tranzito van duqc 6n djnh.

-E
R. C
,I ,
R, -t ' R,

r R,
"\
R, =
~.
Hlnh 2.13: M(ICh thien tip
D

Hinh 2.14: Mqch dinh thien

/1(511 h(1p d'lllg di6t
5. M~ch Ihien ap dung dial va di~n Ira nhi~1 lemislo.
Tren hlnh 2.14 Iii m~eh wang t~ nhu m<;tch thien ap bang phuong phap dinh
ap nhung di¢n tra philn ap duqc thay bang diOt nen lac dl,l-ng 6n djnh nh~y han.
Khi nhi¢t d¢ lang I~ lang Ie' va Uc deu tang. Nhung di¢n tra eua di6t giam
khi nhi¢t dQ tang len Ub gium lam eho Ube giam va Ie giam, di~m eong lac duqc
6n dinh.

57
 Hinh 2.15 la m<.tch thien ap dung di¢n tra nhi¢t RT (Temisto) va cae di¢n
tra R I ,R 2 mac thanh b¢ ph fin ap, R2 diu song song voi RT nham h<.tn ehe bot
a
51! bien d6i qua nhi~u ella di¢n tra nhi¢t thea nhi¢t d¢, nhit la nhi¢t d¢ thap,
a nhi¢t d¢ cao, di¢n tra ella RT dng nha, ncn di¢n tra phfm ap phlJ. thuqe RT
nhiell han .

'" ---~

IIlnh 2.15: M(ICh ,!Inll [,,;ell (itlng di¢n fro nhi¢f

IV. cAc CHE D() LAM VIEC CVA PHKN TV" KHUECH DAI
Trong cae b¢ khuech d~~i, d~le bi~t la b¢ khucch d<.ti cOng suat, vj~e ll!a eh(,lll
cae ehe d¢ thien lip anh huang [[it Ian den d¢ mea tin hi¢ll va hi~u suat eila m<.teh
khuech d<.ti. Nguai ta phfin bi¢t ba ehe d{) ea ban lil ehe d¢ A, B, C. Ngoai ra con
them che d¢ AB la trung gian gWa hai ehe d¢ A va B.
1. Chi> de? A
Ul che d¢ eOng tac trang d6 dong di¢n duu ra xuat hi¢n trang ca chu k'i cila
tin hi~u (hlnh 2.16 va 2.17). De
dam bilO ehe d¢ nay, thl di¢n lip djnh thien (d6i
voi den di¢n tu) ho~c dong djnh thien (d6i vai tnlllzito) phai dL1q'e eh<;m sao eho
di6m lam vi¢c tlnh b ditm gifra d~e tllyen truyen d<.tt.
ache d¢ nay dong di¢n Itb la dong tieu thl,l til ngu6n cung cap kh6ng deli va
bang dong tinh I.,. Con bien d¢ dong di¢n duu fa Imax kh6ng bao gia vuqr qua
dong, tinh I". Hi¢u suat dill che dt)A rat thap va d6 Hl khuyet diem chinh ella che
d¢ nay.
Uu di~m noi b~t lit d¢ meo rat nha, VI khi tin hi¢u VaG la hlnh sin thl tIn hi¢u
fa cling Iii hlnh sin. Che d¢ A duqc Slr dl;lng trong cae b¢ khu€ch d<.ti tin hi¢u nha.

58
 "
.'
/
~. ~/
. /
/

§- en 8 11;

Hlnh 2.16: DiJ-c fuyill

achit d¢ A
'.
'.

----Q-i-- ft .
--~--~~--+-~------~ ,~
- j, - - - -.V
" I-Pl
101
! I ,_

Hinh 2.17: Dijc tuyen cong tae rang khuech dt;li cJze'd¢A

2. Chid,? B
La ch€ dq cong tiie rna dong di¢n fa chi xulft hi¢n trong nira chu ki ella tin
hi¢u (hlnh 2.18). Mu6n dam bao che d¢ B thl thien lip iJ clfc dieu khien den
khuech d~i ph;ii dlIqc ch9fi sao cho dong di¢n tinh In bang khong, co nghla III
ditim lam vi¢c tinh nam t~i giao di~m eua t1l;lc hoanh va d~c tuyen tfuyen d~t.
Hi¢u suM eua che dq B nit cao vi dong di¢n tinh bang kh6ng nhlIng meo phi
tuyen 160 han che dq A rat nhieu. C6ng sua't tin hi¢u ra Ian han hAn che dq A.
Trong thl!c te, do d~c tuyen thl!c Ht dlICmg cham cham tn'!n hloh ve, thi dong fa
cling xuat hi¢n Ian han 1/2 chu kl tin hi¢u, vi v~y dong tinh khong phlti bang
khang rna bilng khoang (5 - 15)% bien d¢ clfc d~i. Hi¢u suift cua tang khuech
d~i lam vi¢c d che dq B c6 thti d~t t6i 70 - 80 %.

59
 "
/
/

Q
--l-<.--=----'-1.----'--... VBf]
V,

HI'lIh 2.18: D(ic fuye'n cr}lIg lac fdflg kllueell dqi ('he'd¢ B

3. Che di? C
Ul ch€ dQ cong tae rna dong fa chi xuat hi~n trong khoang thai gian nho han
cat <90\
1/2 chu kl tin hi~u hlnh sin b diiu vao (goc
Muon dam baa che dO nay thl thien ap a C,!C (Jieu khi~n phiii <.1l1qc ch(;m
sao cho diem cong tae flam tren try.e hoanh a ben tnli ditm xuat phat eua d~c
tuyen truyen d<;lt (hlnh 2.19 a,b), dong di~n tInh hoan toan bang kh6ng. Hi¢u
suat cua che dO C cao han ehe d¢ B (>80%), tuy nhicn che d¢ nay it duqc dung
VI mea Wn.
"

Q
--+-*''----~--'----'------ v"
v,

'1111111 2.190: D(ic fltyeJI.truye'n dt;ll

60
 ,,
/
~r
,
/
~ /
"
r
""
,/
,
I"~ '" , "-
/
/
j/

""
,/
/
0
Vee

I
I-lin It 2.19b: D(lc luye'll cOllg fac ldng klllltch figi che'd(J C

4, Ch;; di? AS
Ui ch€ dO lrung gian gifra hai ch€ d¢ A va B. Ch€ d¢ nay diem cong tac nam
ben phM diem xuat ph:h eua d~c tuyen (hloh 2.20), D¢ mea nha han so vOi ch€
d¢ B fat nhieu, lUy nhien hi~u sua'! thap han so voi ch€ d¢ B VI dong tloh 10 16n.

,I V,
i·
~ • I
,
i
:
,'

Hinh 2.20a: D{ic fuyi!l cong lac tang khuech dqi chi'dr) AB
Trang ch€ d¢ nay, do ton tC).i dong tioh 10 nen ta c6 the de dang dung cae bi~n
phlip thi~n lip, Ch€ d¢ AB dugc sir d~ng khi c6ng sufit fa yeu c~u kh6ng Ian him,

61
 I,
/
/
/

/ +
/

v~
o

HIIIII 2.20b: Dgc lUY/1I fl ('fit di) I1.B

V. H6, TII;;P TRONG M~CH KHUECH f)~I

1. Khai ni~m

Hoi tier lil thl!c hi¢n vi¢c truy~n m¢l philo tin hi¢u (di~n lip ho~c dong di~n)
llr dau fa tra ve dau va~ eua m<;l.ch khuech d<;ti. Tren hinh 2.21 1;) sa do khoi ella
ITI'-.Kh khuech d<;ti co hoi tiep. K lit h~ so khuech d~i eua m;wh khucch d:;t.i, p Ja
h~ s6 khwtch d<;li [hi? s6 truyen d~t] eLla m~ch hoi tiep.

K=~
U {J=_h_'
u
Uv U ra

u" ..(I) U h
K

Ub'

P ~

Hinh 2.21: S(f do kluJi eua mgch khuec/z dgi co fuji tiep

Hoi tiep cho phep di thi¢n cae chI ti~u & chat luqng ella b¢ khuech dC).i,
trong m¢t s6 twong hqp no la.m cho m<;lch khuech d;;ti co m¢t so tfoh chat
d~c bi¢t.

62
 Hoi tiep trang m~ch khuech dr;ti co the duQ'C thvc hi~n qua vi~c ghep di¢n
tra, di~n cam, di¢n dung va cac m~ch hon hqp (RC, LC, RL).
M<}.ch hoi ti~p cung voi m¢t phan m~ch khuech d~i rna nO ghep vao t<}.o thanh
vang kin gQi lil vang hoi tiep . Nhu v~y, trong mOl thiet bi co the c6 nhieu vong
hoi tie'p long vao nhau ho~c xen ke nhau.
M~ch hoi tiep kha da d<;tng, phl;l thu¢c vao.y do cua nguai thiet ke de dam
bao yeu cau Cl;} the eua h¢ khuech d,~.i.
2. Phan IO<;li m<;lch hoi tiep
Phan lo~i theo pha cua tin hi~u hoi tiep :
C6 hai lo~i hoi tiep cO bim: hoi tiep am va hO.i tiep duong.
Hoi tiel) dU(/l1g: Tin hi~u hoi tie'p dong pha vai tin hi¢u van do d6 no lum
tin hi¢u vaa lTI'!-nh len.
Hoi tiep duang thuang lam cho b¢ khuech d<).i mat 6n dinh. N6 thuang dU(,j
su dl,mg lrang bQ t<).o dao d9ng.
Jioi fiel) lim: Tin hi¢u hoi tiep nguqc pha vOi tin hi~u vao, nen lam yeu lin
hi¢u vao. Hoi tiep am co t::ic dl;lng ciii thi¢n chat luqng cua b9 khuech di;li, VI the
no dUQ'c su d~ng f¢ng rai,
• Phan iO'.li thea d'l-ng tin hi~u :
Hoi tiep m(n chieu va hoi tiep xoay chieu.
Hoi fitp dm m(}( chit!'!1 duqc dung J~ 6n dinh che d9 c6ng tac, con hoi tiep
am xoay chicu duQ'c dung de 6n djnh d.c tham s6 cua b¢ khuech dr;ti .
• Phan lo~i thea m~ch di¢n clla b() khucch d<}.i co hoi tiep :
a. Hdi tiej) nOl fiip - cti¢11 ap (hlnh 2.22a): Tin hi¢u hoi tiep dua ve diiu vao
noi tiep v6'i nguon tin hi¢u ban duu va ti l~ v6'i di~n ap b dau ra.

;,
,

I
'"
-+
u" K
r
-- --~ u"
I
-+
u,~ K
-- --
~
~ U2k

u, i lh !
U,
U, Ilh' ,",
U,
.-" .-
1 U 1h,

, ,
~
1"U" l 1 U 1h! ~
1U" l
01 Hoi tiep n6,' tiej) - di¢n dp bl Hoi tie'p song song - difll ap

63
 ;,

I
-- ~
i 1ht
K
.- .-
r~
;,

I
-- --,t
;,

I
i lh!
K
)
.- .-

i2hl
;,

I
'"hi
VI
+-
V, VI
.... +-
v,
1 p
T ~ 1 p
~ ~
a/ /JcJi tiel) 1///i lilp - ddllg di¢n at f1()i fief; song song - dong di¢n

Hlnh 2.22: Cae loqi mgch IUJi tiep

h. J-f6'i fi(>p song song - di¢n tip (hlnh 2.22b): TIn hi?u hoi tiep dua ve dau
vaa song song v6i nguon tin hi¢u ban dau va tl 19 voi dit;:n ap fa.
c. H()i fie'p I/{')/' filJp - dang di¢11 (hlnh 2.22c): Tin hi~u hoi tiep dua ve dau
vao noi tier V(ji nguon tfn hic;u ban dau va t1 It? voi dong di~n fa.
d. HO'i tie'p song song - dong di¢n (hlnh 2.22J): Tfn hi¢u h{li tiep dua ve (hiu
vao song song vai nguon tfn hi¢u ban (:hiu va tt J¢ v6'j dong di~n fa
each X3C d!nh d:;mg hoi tiep:
Tht,rc tehoi tiep trong m~ch khuech d<;li rJt phlrc t':lP Vd rJt kho xac dinh lo;;ti
h6i tiep nao trong sa do ma ta dang xet. Trong twang hqp do co the dung bi¢n
phap sau dAy;
- Neu ngan m1)ch rai eua m~ch khue'eh d~i rna di~n ap hoi tiep mftt thl d6 ia
hoi tiep di~n {lp.
- Neu ho m~ch tM cua m,!-ch khuech d<').i rna di~n ap h6i tiep mat thl do 1ft hoi
tiep dong di~n.
- Neu ho m<;lch nguon tfn hi¢u rna di¢n ap h6i tiep mat thl do Ia hoi tiep
n6i tiep.
- Neu ngan m,~ch ngu6n tin hi~u rna di~n ap hoi tiep mat dau vim thi do a
Ia hoi tiep song song~

VI. M~CH (mEP cAc TANG KHUIlCH D~I

1. Khai ni~m chung
Trong thIle te, cac di¢n ap fa tlr micro, til dau til may casette, til tang tach
song, ... Thuong co bien d¢ rat nho co vai tram Il-V den vai mY. De
d<!t duqc cong

64
sm1t ra yeu cau, thuang phai c6 m¢t b¢ khu&h d<.ti gam nhi~u t<ing mic noi tiep
nhau VI trong thJ!e te, m¢t t<ing khueeh d<.ti kh6ng dam bao dll h~ s6 khueeh d<.ti
can Ihiel (hinh 2.23).
Trong be) khueeh d<.ti nhieu Uing, tin hi~u ra ella t:tng tnr6e se 1a tin hi~u va~
ella lang sau no. Tai ella tang tw6e tham gia va~ lra khang van ella tang sau. Tra
khang va~ va tr6' khang ra ella b¢ khueeh d'.li se duqe tfnh thea lr6' khang va~
eua tang dau va tr6' khang fa ella tang eu6L

2
"

Hlnh 2.23: Sa do kho'i b¢ khue'i::h d<li nhii'Li {tillg

H¢ s6 khueeh d<.ti eua b¢ khuech d<.ti nhieu tang bang tfeh h~ s6 khuCch d<).i
eua moi utng.
K , _UII_VIIIUIl2
- ----.- -= K
.VII" (fl'
K K U"
(IZ'"
VI" VI'! Un VI'"

M¢t tang khuech u<.ti co 3 ycu cau chu yeu sau:

1. H~ s6 khucch uai 16n.
2. D¢ meo uin s6 nho.
3. D() meo phi tuyen nho.
Muon d<;lt duqc 3 ycu cau nay dn ph<ii:
- ChQn va dam bao ehe d¢ finh, ehe d¢ d¢ng cho den thleh hqp.
- ChQn m<;lch ghep dng sao eho dam baa ph6i hqp Ira khang giUa cae uing
thea chuc nang ella b¢ khuech d<;li .
B¢ khuech d<;li di~n ap Zv» Znguiln va Zra «ZI"
B¢ khuech d<;li cong suat 'Lv .... Zngu6n va Zra - ZI·
B¢ khuech d<;li dong di~n Zv « Zngu6n va Zra » Zt-
Nhu v~y, vi~e ch9n m;;t.ch ghep gWa cae tang la m¢t van de rat quan trQng.
Chung ta se Ian luqr khao sat cac lo;;t.i m~eh ghep ting: ghep tn.tc ti€p, ghep di¢n
Ifil, ghop Re, ghop bien 'p, ghop dio! Zener, ghop tranzito bu...

65
 2. Cae m~eh ghep tang trl!e tiep dung transistor
-E

R2

RI
[
Cj
TI 12

--1

C,T R3

. - --------- -----~------.----

Hinh 2.24: Sf! do ghep tl"{(C tiep

.
Bi~n phap dan giiin d~ lien kct cac phan llt khuech ll~i trang m¢t b¢ khueeh
d<;ti Ut ehuy6n thing tin hi~u tu dau ra eua tang khuech d~i tang trucK den dau
vao cua tfing khucch d~i tang sau.
Hinh 2.24 Iii sa do m<;tch khuech d<;ti ghep tflle tiep.
R I Ut di~n tra djnh thien cho tranzito T I , R2 vua ia di¢n tra ganh cho
Transistor T I • vLra 1ft di~n tro djnh thien cho transistor T 2 , ta c6:
U~I = U h2
De cho tin hi¢u ra kh6ng bi meo d<;lng,
ta phiii ch9n trt s6 ella R z sao cho
di¢n ap clfc g6p cua TI kh6ng nha han 1,2Y. Day ding chinh la di¢n up d~t It~n
baza T 2' Neu di¢n ap nay d~.t ho~tn toan len tiep giap Baza - Emita ella transis-
tor T z co the lam hong tiep giap nay, do d6 trang m<;tch Emita cua transistor T2
phiii dung di¢n tra R J de 5l;lt b6t di¢n ap Ub2 ,dam biio thitn ap cho transistor
T2 Him vi¢c.
U~2 duqc tinh toan theo cOng thuc:
Ube2 ,: Ub2 - U R)
UR) la di¢n ap sl;It tren di¢n lra R).
Thuimg chon R, = (5 - 15) K!1 d~ di?n ap c~c gop T, khoang 1,2 den 2,5V,
di¢n tra R, = 0,5 - 2,5) K!1.
D~ khu h6i tiep am doi voi tin hi?u tren R3 ta dung t~ di?n C, co (3-100)~F.

66
 "
/
/

Q
--l-<.--=----'-1.----'--... VBf]
V,

HI'lIh 2.18: D(ic fuye'n cr}lIg lac fdflg kllueell dqi ('he'd¢ B

3. Che di? C
Ul ch€ dQ cong tae rna dong fa chi xuat hi~n trong khoang thai gian nho han
cat <90\
1/2 chu kl tin hi~u hlnh sin b diiu vao (goc
Muon dam baa che dO nay thl thien ap a C,!C (Jieu khi~n phiii <.1l1qc ch(;m
sao cho diem cong tae flam tren try.e hoanh a ben tnli ditm xuat phat eua d~c
tuyen truyen d<;lt (hlnh 2.19 a,b), dong di~n tInh hoan toan bang kh6ng. Hi¢u
suat cua che dO C cao han ehe d¢ B (>80%), tuy nhicn che d¢ nay it duqc dung
VI mea Wn.
"

Q
--+-*''----~--'----'------ v"
v,

'1111111 2.190: D(ic fltyeJI.truye'n dt;ll

60
 D6i vOi thanh phan xoay chi~u di¢n tra tiii cua tang truoc bao gam R:JI RJI
R,!/ R, (00 qua C, vi X C2 " 0). Do R4 • R, Iii m~ch pMn ap M thien ap thu~n U""
cho tang sau nen R4 va R j » Rv. Do v~y tai cua tang truoc co the coi chi gam
RJ/ R,.
Noi chung R3lan thi h¢ s6 khuech d<.ti Ian nhung do R3 gay giam ap mOt chieu
nen neu R) Ion qua Hun u~ va I~ deu nha, h~ s6 khuech d~i l'.li giam va con Uun
a
giam K nhieu ph<.tm vi U1n s6 cao. Neu ch9n R3 lOn lilln giam h¢ s6 khuech d<.ti
va giam ca tra khang vao cho tAng sau. VI v~y R3 - tai - thuang chQn tu 2 - 5kQ.
Trong me)t dai tan s6 lam vi¢c, tl.1 di¢n va Slf phl.1 thuqc cac tham s6 transistor
vao U1n s6 se lam cho di¢n ap dAu ra be) khu€ch d~i thay d6i ca bien dQ va pha
khi tin s6 tin hi¢u vaa thay d6i.
6 mien tan s6 trung blnh, cho phep b6 qua anh huang clla tl.1 di¢n trong
bQ khu€ch d'.li va khong tinh den slf phl.1 thu¢c cua cac tham s6 clla transistor
clla mach
a
Luc nay, tl.1 ghep tang C I , ~ co tra khang lan, sl.11 ap tren tl.1 tang len, nen
di~n ap tu nguon tin hi~u d;:'t vao tang dau tien ho~c di~n ap fa tang tmac d~t vao
tang sau sc bj giam. Vi v~y, bien dQ di~n ap dau ra clla m6i tang va clla cac
khuech d ~i giam.
Tra khang cua tl.). Cc cling tang len, lam giam tac dl.1ng re m<.tch cua Ce d6i
voi thanh ph~n xoay chieu, hoi tiep am dong di¢n xaay chieu tren R,: tang len,
do d6 lam giam h¢ s6 khuech d<.ti clla m<.tch.
6 mien tan s6 cao, Slf phl.1 thu¢c cua h¢ s6 khuech d<;li dong di¢n p clla
transistor vao 1:1n s6 va slf ton t<.ti di¢n dung m~t ghep C(e {d6i vai tang EC J la
nhung nhan to anh huang den d~c tuyen clla b¢ khucch d<;li. Khi tan 56 tang thi
h¢ s6 khuech d<.ti p giam. Xet ve muc d¢ giam h¢ s6 p nguoi ta dua ra khai ni¢m
ve tan s6 gioi h<.tn fbI t<.ti Hin s6 nay h¢ s6 p giiim di 0,707 Ian so vOi gili tri P" b
a
tan s6 trung blnh va mea tc'in s6 t~ng. Tl} Cce lam re m<.tch dAu fa lam giam h¢
s6 khuech d<.ti clla m<.tch.

VII. M~CH KHUECH DM CONG su.h

1. Nhling van de ve !~ng khuech d~i cong sua!
TAng khuech d<.ti cong suat (KDCS) c6 nhi¢m vI.). dua fa cong suA't dll Ian de
kich thfch cho tai. Cong suat ra clla n6 cO' 0,1 W den han lOOW.
Tuy theo nhi¢m vI.). rna tai clla b¢ khuech d.p cong suat c6 the Ia loa (Radio),
la cUQn hii ria ...

69
 I,
/
/
/

/ +
/

v~
o

HIIIII 2.20b: Dgc lUY/1I fl ('fit di) I1.B

V. H6, TII;;P TRONG M~CH KHUECH f)~I

1. Khai ni~m

Hoi tier lil thl!c hi¢n vi¢c truy~n m¢l philo tin hi¢u (di~n lip ho~c dong di~n)
llr dau fa tra ve dau va~ eua m<;l.ch khuech d<;ti. Tren hinh 2.21 1;) sa do khoi ella
ITI'-.Kh khuech d<;ti co hoi tiep. K lit h~ so khuech d~i eua m;wh khucch d:;t.i, p Ja
h~ s6 khwtch d<;li [hi? s6 truyen d~t] eLla m~ch hoi tiep.

K=~
U {J=_h_'
u
Uv U ra

u" ..(I) U h
K

Ub'

P ~

Hinh 2.21: S(f do kluJi eua mgch khuec/z dgi co fuji tiep

Hoi tiep cho phep di thi¢n cae chI ti~u & chat luqng ella b¢ khuech dC).i,
trong m¢t s6 twong hqp no la.m cho m<;lch khuech d;;ti co m¢t so tfoh chat
d~c bi¢t.

62
 Hoi tiep trang m~ch khuech dr;ti co the duQ'C thvc hi~n qua vi~c ghep di¢n
tra, di~n cam, di¢n dung va cac m~ch hon hqp (RC, LC, RL).
M<}.ch hoi ti~p cung voi m¢t phan m~ch khuech d~i rna nO ghep vao t<}.o thanh
vang kin gQi lil vang hoi tiep . Nhu v~y, trong mOl thiet bi co the c6 nhieu vong
hoi tie'p long vao nhau ho~c xen ke nhau.
M~ch hoi tiep kha da d<;tng, phl;l thu¢c vao.y do cua nguai thiet ke de dam
bao yeu cau Cl;} the eua h¢ khuech d,~.i.
2. Phan IO<;li m<;lch hoi tiep
Phan lo~i theo pha cua tin hi~u hoi tiep :
C6 hai lo~i hoi tiep cO bim: hoi tiep am va hO.i tiep duong.
Hoi tiel) dU(/l1g: Tin hi~u hoi tie'p dong pha vai tin hi¢u van do d6 no lum
tin hi¢u vaa lTI'!-nh len.
Hoi tiep duang thuang lam cho b¢ khuech d<).i mat 6n dinh. N6 thuang dU(,j
su dl,mg lrang bQ t<).o dao d9ng.
Jioi fiel) lim: Tin hi¢u hoi tiep nguqc pha vOi tin hi~u vao, nen lam yeu lin
hi¢u vao. Hoi tiep am co t::ic dl;lng ciii thi¢n chat luqng cua b9 khuech di;li, VI the
no dUQ'c su d~ng f¢ng rai,
• Phan iO'.li thea d'l-ng tin hi~u :
Hoi tiep m(n chieu va hoi tiep xoay chieu.
Hoi fitp dm m(}( chit!'!1 duqc dung J~ 6n dinh che d9 c6ng tac, con hoi tiep
am xoay chicu duQ'c dung de 6n djnh d.c tham s6 cua b¢ khuech dr;ti .
• Phan lo~i thea m~ch di¢n clla b() khucch d<}.i co hoi tiep :
a. Hdi tiej) nOl fiip - cti¢11 ap (hlnh 2.22a): Tin hi¢u hoi tiep dua ve diiu vao
noi tiep v6'i nguon tin hi¢u ban duu va ti l~ v6'i di~n ap b dau ra.

;,
,

I
'"
-+
u" K
r
-- --~ u"
I
-+
u,~ K
-- --
~
~ U2k

u, i lh !
U,
U, Ilh' ,",
U,
.-" .-
1 U 1h,

, ,
~
1"U" l 1 U 1h! ~
1U" l
01 Hoi tiep n6,' tiej) - di¢n dp bl Hoi tie'p song song - difll ap

63
 ;,

I
-- ~
i 1ht
K
.- .-
r~
;,

I
-- --,t
;,

I
i lh!
K
)
.- .-

i2hl
;,

I
'"hi
VI
+-
V, VI
.... +-
v,
1 p
T ~ 1 p
~ ~
a/ /JcJi tiel) 1///i lilp - ddllg di¢n at f1()i fief; song song - dong di¢n

Hlnh 2.22: Cae loqi mgch IUJi tiep

h. J-f6'i fi(>p song song - di¢n tip (hlnh 2.22b): TIn hi?u hoi tiep dua ve dau
vaa song song v6i nguon tin hi¢u ban dau va tl 19 voi dit;:n ap fa.
c. H()i fie'p I/{')/' filJp - dang di¢11 (hlnh 2.22c): Tin hi~u hoi tiep dua ve dau
vao noi tier V(ji nguon tfn hic;u ban dau va t1 It? voi dong di~n fa.
d. HO'i tie'p song song - dong di¢n (hlnh 2.22J): Tfn hi¢u h{li tiep dua ve (hiu
vao song song vai nguon tfn hi¢u ban (:hiu va tt J¢ v6'j dong di~n fa
each X3C d!nh d:;mg hoi tiep:
Tht,rc tehoi tiep trong m~ch khuech d<;li rJt phlrc t':lP Vd rJt kho xac dinh lo;;ti
h6i tiep nao trong sa do ma ta dang xet. Trong twang hqp do co the dung bi¢n
phap sau dAy;
- Neu ngan m1)ch rai eua m~ch khue'eh d~i rna di~n ap hoi tiep mftt thl d6 ia
hoi tiep di~n {lp.
- Neu ho m~ch tM cua m,!-ch khuech d<').i rna di~n ap h6i tiep mat thl do 1ft hoi
tiep dong di~n.
- Neu ho m<;lch nguon tfn hi¢u rna di¢n ap h6i tiep mat thl do Ia hoi tiep
n6i tiep.
- Neu ngan m,~ch ngu6n tin hi~u rna di~n ap hoi tiep mat dau vim thi do a
Ia hoi tiep song song~

VI. M~CH (mEP cAc TANG KHUIlCH D~I

1. Khai ni~m chung
Trong thIle te, cac di¢n ap fa tlr micro, til dau til may casette, til tang tach
song, ... Thuong co bien d¢ rat nho co vai tram Il-V den vai mY. De
d<!t duqc cong

64
sm1t ra yeu cau, thuang phai c6 m¢t b¢ khu&h d<.ti gam nhi~u t<ing mic noi tiep
nhau VI trong thJ!e te, m¢t t<ing khueeh d<.ti kh6ng dam bao dll h~ s6 khueeh d<.ti
can Ihiel (hinh 2.23).
Trong be) khueeh d<.ti nhieu Uing, tin hi~u ra ella t:tng tnr6e se 1a tin hi~u va~
ella lang sau no. Tai ella tang tw6e tham gia va~ lra khang van ella tang sau. Tra
khang va~ va tr6' khang ra ella b¢ khueeh d'.li se duqe tfnh thea lr6' khang va~
eua tang dau va tr6' khang fa ella tang eu6L

2
"

Hlnh 2.23: Sa do kho'i b¢ khue'i::h d<li nhii'Li {tillg

H¢ s6 khueeh d<.ti eua b¢ khuech d<.ti nhieu tang bang tfeh h~ s6 khuCch d<).i
eua moi utng.
K , _UII_VIIIUIl2
- ----.- -= K
.VII" (fl'
K K U"
(IZ'"
VI" VI'! Un VI'"

M¢t tang khuech u<.ti co 3 ycu cau chu yeu sau:

1. H~ s6 khucch uai 16n.
2. D¢ meo uin s6 nho.
3. D() meo phi tuyen nho.
Muon d<;lt duqc 3 ycu cau nay dn ph<ii:
- ChQn va dam bao ehe d¢ finh, ehe d¢ d¢ng cho den thleh hqp.
- ChQn m<;lch ghep dng sao eho dam baa ph6i hqp Ira khang giUa cae uing
thea chuc nang ella b¢ khuech d<;li .
B¢ khuech d<;li di~n ap Zv» Znguiln va Zra «ZI"
B¢ khuech d<;li cong suat 'Lv .... Zngu6n va Zra - ZI·
B¢ khuech d<;li dong di~n Zv « Zngu6n va Zra » Zt-
Nhu v~y, vi~e ch9n m;;t.ch ghep gWa cae tang la m¢t van de rat quan trQng.
Chung ta se Ian luqr khao sat cac lo;;t.i m~eh ghep ting: ghep tn.tc ti€p, ghep di¢n
Ifil, ghop Re, ghop bien 'p, ghop dio! Zener, ghop tranzito bu...

65
 2. Cae m~eh ghep tang trl!e tiep dung transistor
-E

R2

RI
[
Cj
TI 12

--1

C,T R3

. - --------- -----~------.----

Hinh 2.24: Sf! do ghep tl"{(C tiep

.
Bi~n phap dan giiin d~ lien kct cac phan llt khuech ll~i trang m¢t b¢ khueeh
d<;ti Ut ehuy6n thing tin hi~u tu dau ra eua tang khuech d~i tang trucK den dau
vao cua tfing khucch d~i tang sau.
Hinh 2.24 Iii sa do m<;tch khuech d<;ti ghep tflle tiep.
R I Ut di~n tra djnh thien cho tranzito T I , R2 vua ia di¢n tra ganh cho
Transistor T I • vLra 1ft di~n tro djnh thien cho transistor T 2 , ta c6:
U~I = U h2
De cho tin hi¢u ra kh6ng bi meo d<;lng,
ta phiii ch9n trt s6 ella R z sao cho
di¢n ap clfc g6p cua TI kh6ng nha han 1,2Y. Day ding chinh la di¢n up d~t It~n
baza T 2' Neu di¢n ap nay d~.t ho~tn toan len tiep giap Baza - Emita ella transis-
tor T z co the lam hong tiep giap nay, do d6 trang m<;tch Emita cua transistor T2
phiii dung di¢n tra R J de 5l;lt b6t di¢n ap Ub2 ,dam biio thitn ap cho transistor
T2 Him vi¢c.
U~2 duqc tinh toan theo cOng thuc:
Ube2 ,: Ub2 - U R)
UR) la di¢n ap sl;It tren di¢n lra R).
Thuimg chon R, = (5 - 15) K!1 d~ di?n ap c~c gop T, khoang 1,2 den 2,5V,
di¢n tra R, = 0,5 - 2,5) K!1.
D~ khu h6i tiep am doi voi tin hi?u tren R3 ta dung t~ di?n C, co (3-100)~F.

66
 Uu ditm Clla kitu ghep utng tfl!C tiep la h~ s6 truyen d~t IOn va kh6ng gay
ra hi¢n tuqng meo tan s6 nhu khi ghep bang di~n tra, di¢n dung ho~c ghep bi~n
ap. Tuy nhi~n m~ch phuc t~p, kh6 hi¢u chinh va rat kh6ng 6n dinh.
MOt truaug hqp d~c bi~t clla ghep tfl!C tiep d6 HI. sa do Darlington, duqc su
d~ng trong nhfrng tWang hqp doi hoi he 56 khu€ch dai dong 1&1 (Hinh 2.25).

T,
T,
n
T, T,

Hinh 2.25a: Sri do Hlnh 2.25b: Sa d6

Darfington 111ldmg Darlington kieu hi:"

Sa do Darlington c6 th~ xem nhu mQt transistor v6'i d.c di~n ClJc E', B C.
t
,

khi d6 h~ s6 khuech d<:ti dong di?n P' = P],P2'

Ngoai ra, con c6 sc1 do Darlington ki~u bili khi ta mac hai transistor khac
lo~i. So do Darlington btl nhu hlnh 2.26. Luc nay chuc nang cua sa do duqc
quyet dinh boi transistor T I , con cac tham s6 sc tuang duang holm toan v6'i sa
do Darlington th6ng thuang.
3. Ghep d;~n Ira
Hinh 2.27 lit sa do m<;1ch ghep tang dung di~n tra .
Do co cac di¢n tra R I , R2 nen trong m<;1ch ghep co t6n hao va n6 t<;1O ra m¢t
muc djch Darlington nao do, neu trong m~ch phan ap co them phan tu phl,l
thuQc utn s6. Trong thlJc tl!, di¢n dung vao clIa transistor tang sau co tham gia
vao m<;1ch ghep, do do day la m¢l m~ch ghep phl,l thuQc uin s6. De
truyen cac
tin hi?u tan s6 caD, nguai ta thubng mAc song song v6i RI m¢t tl,l di¢n. M~ch
pha; thoa man dieu ki~n I" (qua R" R,)>> Ib, sao eho di~n th~ dit'lm b hAu nhu
kh6ng d6i.
So vai each ghep trlJc tiep, cach ghep nay co lTU di~m han 0 chb nha co di¢n
tra h'.ln che, che dO lam vi¢c t'inh cua d.c tang khuech d<;1i it bi anh huang Ian
nhau do do d¢ 6n dinh cua toim m<;1ch t6t han. Ghep di¢n tro it duqc dung trong
cac m~ch t6 hqp, vi cac di¢n tra Ian chiem tht tfch IOn. Co tht thay R2 boi m¢t

67
ngu6n dong c6 di¢n trb trong ph;~m vi Ian. Do d6 atan 56 thoip khi R\ con «
(R, II R,) hau nhu kh6ng co h~ lip tren m~ch ghep.

R1 R3 R7
R5

j"

r~l
Q1
"- 01
"- -::=- v,
1 12- --'-
R'
- L
R6

-.l
-
R8

Hinh 2.27: M«ch glu}p di¢1llr6

4. M~ch ghep RC
Hinh 2.28 rdnh bay sa £16 m'.lch ghcp RC dung transistor

r3~
~2
R5

Cf-. u. 1
u1 I' fIC< ~" tf
-If-+--I

R6

Hinh 2. 28: MQch gl"!p RC

VI tra khang vao cua den nha (200n den 2 kn), nen thuang ch9n tl;! noi
tang ~ ca 2 den 1OI-lF d€ ngan rn'.lch doi v6i thanh phan xoay chieu. Tuy theo
IO'.li den Slr dl;!ng rna dau tl;! sao cho tl;! duqc phan cqc thu~n. (Lo,!i PNP, cqc
am cua t~ dau vuo Colecta cua den tktng truck, CI!C duang dau vao Ba za cua
den tang sau).
Ce c6 tac d~ng ngan m'.lch doi vai thiinh phan xoay chieu.
Rc Hl di~n tra hoi tiep am dong di¢n rnqt chieu.

68
 D6i vOi thanh phan xoay chi~u di¢n tra tiii cua tang truoc bao gam R:JI RJI
R,!/ R, (00 qua C, vi X C2 " 0). Do R4 • R, Iii m~ch pMn ap M thien ap thu~n U""
cho tang sau nen R4 va R j » Rv. Do v~y tai cua tang truoc co the coi chi gam
RJ/ R,.
Noi chung R3lan thi h¢ s6 khuech d<.ti Ian nhung do R3 gay giam ap mOt chieu
nen neu R) Ion qua Hun u~ va I~ deu nha, h~ s6 khuech d~i l'.li giam va con Uun
a
giam K nhieu ph<.tm vi U1n s6 cao. Neu ch9n R3 lOn lilln giam h¢ s6 khuech d<.ti
va giam ca tra khang vao cho tAng sau. VI v~y R3 - tai - thuang chQn tu 2 - 5kQ.
Trong me)t dai tan s6 lam vi¢c, tl.1 di¢n va Slf phl.1 thuqc cac tham s6 transistor
vao U1n s6 se lam cho di¢n ap dAu ra be) khu€ch d~i thay d6i ca bien dQ va pha
khi tin s6 tin hi¢u vaa thay d6i.
6 mien tan s6 trung blnh, cho phep b6 qua anh huang clla tl.1 di¢n trong
bQ khu€ch d'.li va khong tinh den slf phl.1 thu¢c cua cac tham s6 clla transistor
clla mach
a
Luc nay, tl.1 ghep tang C I , ~ co tra khang lan, sl.11 ap tren tl.1 tang len, nen
di~n ap tu nguon tin hi~u d;:'t vao tang dau tien ho~c di~n ap fa tang tmac d~t vao
tang sau sc bj giam. Vi v~y, bien dQ di~n ap dau ra clla m6i tang va clla cac
khuech d ~i giam.
Tra khang cua tl.). Cc cling tang len, lam giam tac dl.1ng re m<.tch cua Ce d6i
voi thanh ph~n xoay chieu, hoi tiep am dong di¢n xaay chieu tren R,: tang len,
do d6 lam giam h¢ s6 khuech d<.ti clla m<.tch.
6 mien tan s6 cao, Slf phl.1 thu¢c cua h¢ s6 khuech d<;li dong di¢n p clla
transistor vao 1:1n s6 va slf ton t<.ti di¢n dung m~t ghep C(e {d6i vai tang EC J la
nhung nhan to anh huang den d~c tuyen clla b¢ khucch d<;li. Khi tan 56 tang thi
h¢ s6 khuech d<.ti p giam. Xet ve muc d¢ giam h¢ s6 p nguoi ta dua ra khai ni¢m
ve tan s6 gioi h<.tn fbI t<.ti Hin s6 nay h¢ s6 p giiim di 0,707 Ian so vOi gili tri P" b
a
tan s6 trung blnh va mea tc'in s6 t~ng. Tl} Cce lam re m<.tch dAu fa lam giam h¢
s6 khuech d<.ti clla m<.tch.

VII. M~CH KHUECH DM CONG su.h

1. Nhling van de ve !~ng khuech d~i cong sua!
TAng khuech d<.ti cong suat (KDCS) c6 nhi¢m vI.). dua fa cong suA't dll Ian de
kich thfch cho tai. Cong suat ra clla n6 cO' 0,1 W den han lOOW.
Tuy theo nhi¢m vI.). rna tai clla b¢ khuech d.p cong suat c6 the Ia loa (Radio),
la cUQn hii ria ...

69
 D~ ph6i hqp tra khang giii'a m<.tch khuech d<.ti c6ng suat vm tii thubng sir
dlJng di~n ap (bien ap ra loa, bien ap mi'wh ... ), tl,l di~n ha~c ghep tfl!C tiep.
1.1. Phan loa;
Ta co th~ phan lo~i b¢ khuech d~i c6ng suat thea nhieu cach khac nhau:
* Thea chi lieu nang luqng: 139 khuech d<.ti c6ng suat nho, b¢ khuech d~i
c6ng suat Ian.
* Thea m<;tch di~n: 139 khuech d'.li c6ng suat don, b¢ khuech d<;ti c6ng suat
dJ'y keo, b¢ khuech d<.ti cong suat kh6ng bien ap ra.
* Thea che d¢ lam vi~c: B¢ khucch d'.li cong SU1lt ch€ d¢ A, B, AB, C.
1.2. Cac chi tieu eua be) khueeh d<;Ii eong suat
* H¢ so khuech d'.li cong suat .
H~ so khu€ch d<.ti c6ng suat Kp la ti 56 giua cong suat ra va cong suat vaa.
Pr Pr
Kp ~ p;-; K(db) ~ IOlgp;-

* Hi¢u suat:
Hi¢u suat la ty s6 giua cong su5tpa Pr va c6ng smlt cung cap m¢t chicu Po:
c
'1
- -Po-

Hi¢u suit cang Ian thi cong suat t6n haa trong b¢ khu€ch d'.li cang nho.
Nguoi ta co th~ dung dan vi % d~ tinh hi¢u'suat clla m<.tch.
'1(*) ~ -'-"- .100%
P"
* H¢ so mea tin hi¢u :
D€ d~c trung cha d¢ mea tfn hi~u clla m¢t m'.lch khw.!ch d'.li, nguai ta dua ra
h¢ s6 mea tin hi¢u . Khi Uv chi co thanh ph~n tan 56 00. Ur.! noi chung co cac
thanh phan tan s6 nw (v6i n = 0, 1,2,3 ... ) vo; cac bitn de) tuang ung Ia U mn , hk
do h~ s6 meo tin hi~u
do tling khu€ch d.i gay fa duqc danh gia la:
2
U2 u2 )'" .100%
M= (U2",+ 3m+ .. ·• .. + 2m
V,
Ngaai chi lieu tren nguai ta con quan Him den tra khang vaa:
Yeu cau tra khang vaa Ian luang duang v6i dong tin hi¢u vao nho, nghia la
m<!.ch phiH co h¢ 56 khuech d~i dong di¢n Ki Ian.

70
 1.3. Che dQ cong tac va djnh di~m lam vi~ cho tang khuech d~i cong suat
Tuy thu¢c vao chc d¢ cong tac clla transistor rna chung ta co ch€ d¢la.m vi¢c
eua tang khu€ch d~i cong suat ache d¢ A, B, AB, C.
* Ch€ d¢ A: Tin hi~u duqc khuech d~i gan nhu tuyen trnh, goc dlt 0 = 18d'.
Khi tin hi?u vao hinh sin, dong tinh colecto leo Iu6n lu(»n Ian han bi~n d¢
dong di~n ra. Vi v~y hi¢u suat clla b¢ khuech d<;ti ch€ d¢ A rat thap «50%). Do
d6 chc d9 A chi duqc dung trong twang hqp cong suat ra nhi).
* Chc d¢ B: (fng voi 8 = 90". Di6m lam vi¢c tlnh duqc xac dinh t';li U lle = o.
Chi m¢l mIa chu kl am (hO~lC ducmg) ella di¢n ap vao duqc khuech d~i .
* Che' d¢ AB: Co g6c cat 90"<0 <180" achi! d¢ nay co the; d<;tt dltqc hi¢u suat
cao han chc d¢ A«70%) VI dong Gnh 1m luc nay nha han dong tlnh ache dtjA.
Diem lam vi¢c nam tren d~c tuyen phai gan nguBng khml cua den.
* Ch€ d¢ C: Co goc cat 8 < 90". Hi?u suat chc do C kha cao (>70%), nhung
mea rat Ion. No thuemg duqc dung trong cac b¢ khuech d<;li tan 56 cao va dung
vai t<.li cQng buang de c6 th~ lQc ra dugc hai b~c nhat nhu mong mu6n. Che d¢
C con duqc dung trong m<;l.ch logic va m<:tch khoa.
D6i vai transistor, di6mlam vi~c tInh dugc XllC dinh trong khu vlfc cho phcp
tren d~c tuyen transistor (hlnh 2.29). Khu vi!c d6 duqc gi6i h,!-n boi: duang cong
suat, duemg thiing ling voi dong Colecta Ci!c d;;ti Icmax ' duang thing ling v6i dong
Colecta - Emiw ci!c d,!-i U,'crnu.u duang cang phan cach voi khu vlfc bao ha~1 va
duang thling phan cach vai nguong khoa cua transistor; ache d¢ d¢ng (khi c6
tin hi~u vao), diem lam vi¢c co th€ vuqt ra ngoai dU{:1ng cong cong suat (neu van
dam baa duqc dieu ki~n cong suat t6n haa nha han cong suat t6n hao cho phep)
nhlTIlg kh6ng duqc qua cac gi6i h;;tn khac.
D6 6n djnh diem lam vi¢c cho tang khuech d<;ti cong suat, ta c6 tht! dung cac
hi9n phap nhu dung hoi tiep am, dung diot d~ bil nhi~t v. v ... nhlTIlg it khi dung
di9n tra Emita dE 6n d!nh che d¢ cong tole, VI dong ~ Ian se gay ten haa nhiju
tr~n di~n tra nay.

71
 D
•

Hit/II 2.39: Mqrh chillI! IItll f/1({l c!1ll kjl Ht'nh 2.40: Di¢n dp ra Clla chfnh
h(u Illla ('hu k)'

Tu do tht, ta thiy di~n ap dfiu fa ella ffi<;lch chinh lUll nlra chu ky 13 cae ban
ky dUdng ella Uv '
DE cho di¢n ap fa hau nhu iil. kh6ng d6i, nguai ta mac song song vai lai tl,l
lac C c6 tf! s61an (Hlnh 2.41).

-- Tf'A'[)~

R·
~: ,.I "I' :. ", l\,

tL-
R·
'.

T b
~
~
"
,
•
JUnh 2.41.- Chinl! llru cd 1ge Hinh 2.42: Difll {IP ra dli I{)e

Xet anh huang ella tl,l C trong m~ch chinh luu:

d cae ban ky duang khi di~n ap a n6t duang hem ca t6t, di 6t thong ty. C dU~1C
n~p di~n thea chieu tir A -> D -> C//Rt -> B.
Do hang s6 thai gian ll<.LP cua tl,l: tn = C.Rdt nhc ( trong d6 Rd\ 18. di¢n tra
trong ella di 6t khi di 6t dan dong) nen tlJ. n~p nhanh ~ u~ tang xap xi voi mue
lang ella U v ' Vi v~y khi U v giam be han U c Ut di t6t dt, dong 11.). C ph6ng ch~m
qua Rl lam U c giam ch~m. Tai chu ky tiep sau qua trlnh tn~n l~p l<;li. Qua do thi
URa ta thay:
- Thai gian dan dong eua di 6t <T/2.
- Di¢n ap ra da Ia di¢n ap m9t ehieu kh6ng con bi gian do~n. TI,l C caog 100
mue nhup nha eua di¢o ap ra caog nho.

• 81
 + 6 n11a chu ky am cua tin hi¢u van:
Vb.! < Vile" nen Ie < 1m·
V1 '" 0 (co dC).ng 1/2chu ky con l~i cua tin hi~u vao).
Nhu v~y tren RI se co di~n ap ra hinh sin d6ng d~ng vdi tin hi~u a dau vao
nhung cong suflt 16'n han do tac dl,mg cua m~ch J,;huech d;;ti. Dong di~n Ie: b m~ch
ra kha la'll vi the can phai ch9n di~n tro Re khong VUql: qua vui chl,1c om. Nhung
rat kho khan trong vi¢c ch<;m Cc d~ khu h6i tiep:lm dong di¢n xoay chieu. Trang
thtyc te, khi yell cau 6n djnh nhi9t cho transistor kh6ng cao, chung ta co th~ cho
Emita neli dM.

Rbi
110 RI
R<
II,
CI

----1
hi
• -1
Rh2

f-linh 2.30: M(lcli kluu/eli Hlllh 2.31: M~c" khulell

d(li (iLlng transistor dgi crJllg SlIaI dall, khong biell tip ra

2.2. M~ch khuech d~i cong suat don khong dung bien ap ra
So do nguyen ty hlnh 2.31.
Trang d.c m~ch cong suat dan, neu cong suat ra kh6ng dn too, di~n tro lai
Ian ta co th6 mac trl!c tiep tai va~ ct!c gop cua transistor.
H~ s6 khuech d~i cua tang ti l~ vai tra khang tM, do v~y ta phai chQn tai di
cong suat ra la Ian nha:t.
3. Tilng khuech d~i cong sua! dily keo
M~ch khuech d;;ti cbng suat dan co hi¢u suat thap vi khi Hun vi¢c luon co
dong tinh han. D~ khac phl,1c nhlIqc diem nay, ngubi ta mac tang khuech d~i
cong suat day keo lam vi~c ache d¢ AB, B.
3.1. Tang khuyech d~i cong suat dung transistor co bien ap ra
Hlnh 2.32 trlnh bay so d6 nguyen ly eua m<;tch khuech d~i cong suat dung
transistor, lam vi~c ache d¢ B

73
 R..

Hinh 2.32: M(Jch khuech dqi cong sud't dung transistor

'Lie dyng linh ki~n:

T I , T2ia transistor cung lo~i.

Bien up BA), co h~ so bien lip n 1= WJW II = W jW 11 cung dip tin hi¢u van
m,~ch Baza cua hai transistor .
Bien ap BA l , c6 h¢ s6 bien ap 02 = W 2 /W I ::::: W 22 /Wt. M~ch CoiectC1cua moi
den dlI<,1Cmile tm mOl ni'ra CU¢ll sa dIp bien tip fa.
Rbi' Rb2 lit b¢ phfm ap, djnh thien eha hai den. Trong ehc d¢ AB, RbI' RbI
dLI<!c chon sao cho dong {lob qua chung nho co (10 - 100~lA). Con trong ehc dQ
E, kh6ng c6 di¢n fra Rbi' thien ap ban dau Uk = O. Rb2 dung d~ dam b,lO cong
tac eha m,)ch VaG cua den lrong ehe d¢ gao vai ehe d¢ ngu6n dong.
N ftlfyell Iy !elm vi¢c:
* Khi kh6ng c6 tin hi¢u vil.O:
T I , Tl tal.
U hcl = Ub~~ = 0
leI = Ia = 0 (bo qua dong di¢n nguQ'c Colecta)
U, = 0;
Uel = Ue2 = - Eo
:;. Khi co tin hi¢u va~:
a llI"ra chu ky ducmg, gia su tren cu¢n W II cua BA, co nua chu ky di~n ap
am d6i vai di~m chung cua cac cu¢n day, con lrcn cu¢n W 12 se co nua chu kl
di~n up duong. Kef qua transistor T 2 van tiep tl;lc khml, T I thong, dong lei = PI b,
chay qua transistor Tlo Tren cu¢n W21 di¢n ap U2J =Icl.R I • Trang do RI = n22. RIO
Tren tui se c6 nua chu kl di~n ap duong.

74
 o
mla chu kl am; qrc tlnh clla di¢n ap b cac cu¢n W 11' W 12 d6i duu, Luc d6
TI khmi, T z lh6ng, Tren cUQn Wn sc co dong di¢n lei, IQ = ~lb2 chay qua
(thuong ch<:m TI va Tz co cae M so khuCch d<).i dong di¢n bang nhau) t~o nen
a
di¢n up co cung trj so, nhung cl,lc tinh nguqc l~i cutin ti W t , Tren tM se co mla
chu ky di¢n ap am,

km
Ie

Ec

!!!II'_"':'--jl eo

Hillh 2.33: Do' thi miiufd qua tTinh tam vi~c

clia he) khuec'/i d{lhndc defy keo
Nhu V'4Y, qua tr'inh khuech d~i tin hi¢u duqc thl,lc hi¢n thee 2 nhjp nua chu
kl: Ol'ra chu kl dau chi co m¢t transistor l~m vi¢c, nira chu ki sau thi transistor
con l~i lam vi¢c,
3.2. M~ch dung hai transistor khac lo~i
a
Sa do nguyen Ii duqc trinh bay hlnh 2.34
Tac dl:mg linh ki¢n:
T I, T 2; Den khac lo~i, lam nhi¢m Vl,l khuech d~i cong su~t.

75
 R,
c
:
I
{T,
R, +
C, -'--

R,
.. :~
-- Y,

I e'T, > Rt

"
I

R, 1
-- ~
-
- ~ - -

Hli,h 234. Sa d6 KD DK khOng bien ap ra

dung mgch ddo pha phdn pllI,J tai.
C I • C2 : t1,l n6i tang.
R I , R 2 • R~, R 4 : d,c b¢ pharr ap dung de djnh thien cho T1 va T2
Nguyen If Ulm vi~c

* Khi chua co tin hi¢u vaa:

Ditrn lam vi¢c eua T j , T2 d.c dinh boi cae b¢ pharr up R I • R2 va R J , R.~ wang
tl! tren v6i.
V lleo ] = U oo ,2 = Ubeonha chQn R1 : ;: : R4 ,R 2 = R3
I~"l = Ieo2 = leo
* Khi co tin hi¢u va~ hloh sin u~:
6 nita chu ky duang ella Uv : T1 th6ng. T2 b~ khoa, t1,l C 3 n<.lp di¢n: + V\--+T\
~r-tRc--t mass.
Dong n~p bien d6i theo quy lu~t ella di¢n ap tin hi¢u vaa nen tren tiii nh~n
dUlJe di¢n ap gi6ng voi llua chu ky duang ella di¢n ap U v •
6 mia chu ky ;1m. cua U v : T\ kh6a, T2 th6ng, t1:1 C 3 ph6ng di¢n: + Cr-t T2
---tmass---tRt---t- c 3• DOng ph6ng nguqc chieu vOi dong m~.p. DOng n~p va dong
ph6ng chay qua R t bien d6i thea quy lu~t eua UI;r eua den T], T z. Tren R t se e6
di¢n ap tin hi¢u .bien d6i thea quy lu~t eua tin hi¢u vao, vai eong su;ft 16n han.

76
 VIII. BO KHUJi:CH D~I THU~ T TOAN
Ngay nay d.c m~ch khuech d~i dung Ie, nhat Ut mC).ch khuech d<;li dung Ie
thu~t wan, da tra thanh yeu t6 quan trong hang dau eua tat cii cae mC).ch tuyen
tinh. Ph<;t,m vi ung dl:Ing eua chung rat Tong, bao g6m ca. h¢ khucch dC).i di~n ap
va cong sUfit am tan, cae bi? t<;lo xung, d.c nguon on up, cae m;:tch do chinh xac.
Cae U'ng dl,tng eua no ngay dmg rna r¢ng.
Nhung Ull diem chinh eua vi~c ling Jl}.ng m~ch khuech dC).i Ie 18. thl!C hi~n
dlIgc phan Wn m¢l chuc nang nao d6, de) tin c~y cao, dan gian trong thie'! ke che
t'!o m~ch va trong sua chiIa. Ngoai fa chung lam cho kich thuac, tTong lugng va
gia thanh thiet bj giam di dang ke.
N guai thiet kb ffiC).ch cung nhu nguoi sua chua, n6i chung lhucmg kh6ng
quan lam den slf wang tac eua cae pharr tir ben trong ffi<;J-ch tich hqp, rna chi quan
tarn den cac d~c tlnh ben ngoai cua m<J.ch, do v~y de ki hi~u b() khuech d~i thu~t
toan, ngLfdi ta thucmg su Cli,lllg kf hi¢u qui l1crc sau: (hlnh 2.35)

Hinll 2.35: Ki lIiflu kllllech dqi lhwit lOlin troll!; S(/ d(> difll fIC
BQ khucch d~li thu~t toan OA [.operational Amplifier] co hai dau vao U yk va
U yd , mQt dau ra va d.c chan d~ diu nguon cung cap. U vk gQi Ii dau vao kh6ng
dao, U yd gQi la dau vao dao. Khi co tin hi¢u vao d[lu khong dao lhi tin hi~u ra
cung pha vai tin hi¢u vao. Neu tIn hi¢u dua vao dau vao dao thi tin hi¢u ra
nguqc pha vai tfn hi¢u vao. Bau vao dao thuang dung d~ thvc hi¢n hoi tiep 3m
ben ngoai ~A.
Tat ca cac b¢ khuech d~i thu~t toan deu co d~c diem chung sau:
- Tra khang vao rat Ian.
- Tra khang ra rat nho.
- H¢ s6 khuech d~i di¢n ap K\I rat IOn.
Vi nhiing d~c diem tren rna b¢ khuech d~i thu~t toan duqc dung r¢ng rai
trang cac m~ch khuech d~i tuyen tfnh.
1. Bi? khuech d~i Ihu~lloan 741
B¢ khuech d~i thu~t toan 741 lit b¢ khuech d~i thu~t toan dan d1J,ng phd bien
nhat, no duqc che t~o trong cac lo;;ti YO bqc khac nhau, c6 the lit hai hang tam

77
chan, ho~c hai hang mubi b6n chan hay hlnh tn~ voi tam cha.n ... Cac chuc nang
cua tung cha.n deu duqc chi ro trong cae sach tra ciiu.
Trong thgc te, de 6n dinh h~ so khuech d~i ,rna r¢ng d~c tfnh Hin s6 va nang
cao m¢t s6 chi tieu khac, ngubi fa Slr dl;Ing hoi tiep ilm ben ngoai bQ khuech d~i
thu~t toan
Ta xcI mN s6 sa do ung dl:mg ella khuech d<;li thu~t toan 741
2. 89 khuech d~i dao
Trtn hinh 2.36 la SCi do bQ khuech di!i dao

I,
---. ...
10

U, RI U,
+

1 iIinh 2.36: Sad6 kill/eel! dgi dao

DQ khuech d,-~i dao c6 lh . . .c hi~n hoi tiep am song song di~n ap ra qua R h(.
Dau vao khong diio duqc n6i voi dicim chung clla sa d6 (noi dAt). Tin hi~u van
qua R J d<}t vao dau dao cua OA. Neu coi OA lit ly wOng thi di~n InJ vao cUa n6
vO ding 16n Rv -> 00, va dong vao OA vo dng be io::: 0, khi do Iv = Ih (. Tu d6
ta c6:

Khi R -> 00, di¢n ap dau vao UI)::: - Ur / Rh!.

Do d6 h¢ s6 khuech d<;li di¢n ap ~ clla b¢ khuech d,!i dao co hoi tiep am
song song duqc xac dinh bang tham 56 clla cac phlin tir trong sa do:
Kd::: Urn / Uv = -Rh( / R J
Neu chQn R h ( ::: R I thi Kd ::: -1, sa do 2.36 co tinh cha:t tling do l<}p l~ di¢n
ap (dao tin hi¢u).
VI Un -> 0 nen Rv = R I , khi K-> 00 thl R r ::: O.

78
 3. B9 khuech d~i khong dao
IX? khuech d~i kh6ng dim (hlnh 2.37) gam co m<;tch hoi tiep am di¢n ap d~t
vaa dau dao, con tin hi¢u d~t toi dau VaG kh6ng duo eua ~A. Vi di¢n lip giua cae
dau van OA bang 0 (Uo:::: 0) nen quan h¢ gifra U v va U r xac dioh boi:
Rl
U,~Ul' R R
1 + hI

H~ s6 khucch dl,ti kh6ng dan co d<;ing:

Kk = 1 + RhJRI
Khi Rhl = 0 va R j = C1J thl ta co so do l~p h,li di¢n ap (hinh 2.37b) VUl Kk :::: 1.
Rht

• Ur ~ Uv

1 1
Hlnh 2.370: S(! (M kill/tell d~/i Hlllh 237b: Sa d(1 di¢1l ap khong cldo
IX. NGU6N DIj):N THU CAP

1. Khai ni~m chung

Chung ta da biet rang, xet vc m~t nang luqng thi ban chat cae ID;;tch di¢n tu
la bien dOi nang lU<JIlg eua nguon mQt chieu thaoh nang luqng tin hi¢u d.n co.
Nang luqng ffiQl chieu co tht lay til cae ngu6n m(>t chieu (pin, ac qui), ho~c tiI
nguon xoay chieu. Vi¢c cap nguon tai ca.c m~ch di¢n trang may co tht Ht tflle
tiep ho~e th6ng qua ID9t s6 ID~eh di~n gQi HI. m~ch cap ngu6n .
Th6ng th-long ffi~eh cap ngu6n ffi9t ehieu co sa d6 kh6i nhu hlnh 2.38:

79
 u,

~
M:)ch ~- Ml,lch
- Ml)ch
,---
chinh hm Uv chillh luu on ap LJ ,
'--~

,)
b)
Hlnh 2.38: M<lCh c1li'nh h(u va dn ap
Di~n up xoay chieu (til lu6i di~n cong nghi~p) duqc h<;l the de chinh lUll
thanh di?n {tp mQt chitu can thiet cAp cho may. De di¢n up ra m¢t chieu duqc 60
djnh, sau khi ehioh luu tlllIang co mi!ch do rip. 6 melt s6 may co cit m~ch 60 rip
khi ngu6n cap l[fy tu d.c ngu6n m9t chieu .
2. M~ch chlnh Itru nita chu ki
Hinh 2.39 tdoh bay sa d6 mCJ,ch ehinh Iuu nLra chu ki.
Qua bien up TP, di911 ap xoay chicu U- ttr lu6i di¢n ctmg nghi~r duqc h'-.t ,ip
den gin tr! yell d.u (UJ, U" dut,tc dua tai b() ehinh luu . Diat bolo dan D co I,k ul,1ng
chi eho dong di¢n di qua khi no duqc ph;1n cl!c thu~n (Anot duang hon Katol).
Nguyen ly ehinh luu nhu sau:
6 mla chu kl duang ella di~n ap va~ Uv (di~m A co di~n the du{mg, diem 13
c6 di¢n the am), diat thong. Dong di~n tiT A -> diat -> Rt ->B.
6 OIla chu kl am cua U (diem A co di~n the am, diem B co di¢n the duong),
v

diot tat, dong di qua R t bang khong .

Nhu vi!.y, dong di¢n di qua di¢n trd tiii R t chi trang m¢t nua chu ki cua di¢n
ap vao va co chieu tu a -> b. D6 thi thai gian eua di¢n ap vaa va di¢n ap ra cua
m~ch chinh hIll the hi¢n tren hlnh 2.40.

80
 D
•

Hit/II 2.39: Mqrh chillI! IItll f/1({l c!1ll kjl Ht'nh 2.40: Di¢n dp ra Clla chfnh
h(u Illla ('hu k)'

Tu do tht, ta thiy di~n ap dfiu fa ella ffi<;lch chinh lUll nlra chu ky 13 cae ban
ky dUdng ella Uv '
DE cho di¢n ap fa hau nhu iil. kh6ng d6i, nguai ta mac song song vai lai tl,l
lac C c6 tf! s61an (Hlnh 2.41).

-- Tf'A'[)~

R·
~: ,.I "I' :. ", l\,

tL-
R·
'.

T b
~
~
"
,
•
JUnh 2.41.- Chinl! llru cd 1ge Hinh 2.42: Difll {IP ra dli I{)e

Xet anh huang ella tl,l C trong m~ch chinh luu:

d cae ban ky duang khi di~n ap a n6t duang hem ca t6t, di 6t thong ty. C dU~1C
n~p di~n thea chieu tir A -> D -> C//Rt -> B.
Do hang s6 thai gian ll<.LP cua tl,l: tn = C.Rdt nhc ( trong d6 Rd\ 18. di¢n tra
trong ella di 6t khi di 6t dan dong) nen tlJ. n~p nhanh ~ u~ tang xap xi voi mue
lang ella U v ' Vi v~y khi U v giam be han U c Ut di t6t dt, dong 11.). C ph6ng ch~m
qua Rl lam U c giam ch~m. Tai chu ky tiep sau qua trlnh tn~n l~p l<;li. Qua do thi
URa ta thay:
- Thai gian dan dong eua di 6t <T/2.
- Di¢n ap ra da Ia di¢n ap m9t ehieu kh6ng con bi gian do~n. TI,l C caog 100
mue nhup nha eua di¢o ap ra caog nho.

• 81
 - D~ di~n up ra 6n djnh han ta co th~ str dl;lllg m~ch 19C CLC mac giira di 6t
va tai nhu hlnh 2.43. Cu¢n day L co di~n cam Ion co tac d1,lng chong h~.i st! tang
dong hay giltm dong fa ti khi UC[ lang hie n'.lp hay U el giltm lUc phong, con t1,l
C z hC trq them st! n'.lp phong qua R, da v*y Ur" duqc 6n dinh hon nhieu.
- Thea m~ch di~n khi diot cat dong no phai ch~u di¢n ap nguqc ct!c d'.li
U~ = + U mv • Do do dt ch9n di ot chinh lUll phii co 2 dieu ki~n:
- Di~n ap nguqc ct!c d~i ;;:: 2 U mv .
- Dong qua di 6t > 2 lfin I qua R1•

I f
D L

lh] U,2 ~ CI

Ilinh 2.43: M«ch cldnh lau dung 1fl(lch /pc hinh pi

3. M~ch chlnh hiU ca chu ky

M'.lch chinh luu mla chu ky chi si.'r dl,Ing 1/2 chu ky cua di¢n ap xoay chi~u
dau vao, khong t~n dl,mg duqc cong sua:"t cua nguon. Dt khac ph1,lc ta co sO do
ffi'.lch chinh lUll ca. chu ky nhu hlnh 2.44a.

u·
c

'i
o

Hinh 2.44a: Mach chillh luu cd chu ky Hinh 2.44b: D6 thi thiri gian
cuo mgch chlnh luu cd chu ky
Bien theTpco hie dl,mg nhu am:;tch tren, nhung a day cu¢n thu ca:p co ditm
gifra O.
T~i mia ehu ky duong eua di¢n ap vao, di~m A co di¢n the ducrng va B co di¢n
the am so voi ditm O. Dl thong, D2 tfit. Dong di~n ch'.lY tit A -> Dl -> R\ -> O.

82
•
 T~i nUa chu ky am cua di~n ap vao, di~m A co di~n th~ am va di~m B co di¢n
th~ dlIemg so voi diem O. DI tat, D2 thong. Dong di¢n ch~y tit B-> Dr>R t ->0.
Nhu v~y, d d. hai nua chu ky cua di¢n ap vao, trcn tai deu co dong di¢n ch~y
qua va chi then m¢t chieu (hinh 2.44a).
Hinh 2.44b la do thi thai gian cua m~ch chinh luu cit chu kY. Ta thay, di¢n
ap fa clla m~ch nay khong co thai gian gian do~n nhu m~ch chinh luu nua chu
ky, co nghla 13 tren RI luon ton t~i di¢n ap m¢t chieu trong d. chu ky clla U y •
O~ di~n ap fa dn djnh va bang phing hem ta thuang mac tl,l C song song voi
tai (hinh 2.44a). Trang truang hqp nay, di~n ap fa m¢t chieu se co d~ng nhu chI
ra tren hlnh 2.44b, d~ng rang cua nhu dlIang A tfen sa do.
4. M~ch chlnh luu cau
M~ch chinh luu d. chu ky, yeu cau di~n ap dau vao ho~m toan doi xu-ng nen
vi~c che H.lO bien the la kh6 khan, bien the to, nil-ng han. Chinh vI. v~y, nguai ta
hay sir dl,lng m~ch chinh luu cau (hinh 2.45).

lnl111 //.45: Mgch chinh [au ca'u

a
Gii 5U nua chu ky ducmg eua U v , di~m A co di¢n the dUClng hCln di~m B, cac
di 6t 0 1 va DJ thong, con D2 Va D4 dong. DOng di~n ch<oIY tit A ->D 1 ->R\ ->OJ ->B.
d nua ehu ky am clla U y , di¢n the diem A am han di~n the diem B, cae di ot
Dl va DJ dong, cae di 6t O2 va 0 4 thong, dong di¢n ch').y tir B ->02->Rc >04 -)0 A.
a
Nhu v~y, cii chu ky cua di¢n ap d4u vao deu co dong di¢n ch~y qua R t theo
m~t chi~u til a -> b (hlnh 2.45).
D6 thi thai gian cua m~ch chinh luu diu cung c6 d~ng nhu hinh 2.44b. de di¢n
ap ra,6n dinh han thuemg mac them W C song song voi R t nhu cac m~ch truac.
n~ dam bao tinh doi xifng cua m~ch, yeu du kha nang dan dong cua 4 di 6t
phai gi6ng nhau, hay noi each khac, di¢n tro thu~n cua 4 di 6t phfti bang nhau.
U u diem cua m<;lch chinh luu c4u 50 voi m~ch chinh luu cft chu ky dung hai
di 6t la:

83
 - Cu¢n thO: cap ella bie'n the giam duqc 1/2 lam cho bie'n the' nho g9n han.
- Di~n ap nguqc d~t len mt3i di 6t ciing giam 2 Ian (bang U v ).

5. Chlnh h.ru nhan ap (m~ch bc?i ap)

Trong truong hqp di¢n ap xoay chieu dua vao b¢ chinh IIru thap nhlffig doi
hoi di¢n ap mQt chieu sau chinh Ill'll co gia tf! cao ta Slr dl:mg b¢ chinh lUll b¢i
ap. Chinh IIru bQi ap co th6 thl!c hi~n nhan" 2, nhan 3 ...
Hlnh 2.46 va 2.47 la b¢ chinh lUll nhan d6i di~n ap .
5.1. M~ch chlnh hru nhan doi di~n ap

D,

u· R,
D,

.-----"

Hlnh 2.46: Mgch eMnli luu nhdn ap

* LO<;li thO: nhal - xem hlnh 2.46.
a m¢t phan cae ban ky am D J dan dong tl). C 1 duqe n<;lp nhanh t61 Uet = UV•
a m¢t phan cae ban ky dung anet D2 chiu di¢n ap UaD2 = Uv + Ua ::::: 2 Uv khi
D2 dan dong ~ duqc n<;lp t61 di¢n ap Ua ::::: 2Uv. V~y di¢n ap fa d§ duqe nhan 2.

84
 '" Lo~i thli 2 - xem hlnh 2.47.
J

+ +
u- c,
U, D,

Rt

2 4

C,

Hlnh 2. 47: M~lCh eMf/II luu nhdn doi diffl ap 10«; 2

6 1 phan cae ban ky duang khi U v > Uel , Dl dan dong tlJ C 1 duQ'c n~p tai

5.2. M~ch chinh hru nhan ba (H.2.48)

c, D,

D,
c,

Hlnh 2.48: M(lch chinlz luu nhdn ba di¢n ap

6. Khai ni~m ve 6n d!nh di~n ap m9t chieu

Tu nguyen Iy lam vi¢e ella m~eh ehinh hru, ta thay rang di¢n ap m¢t ehiell
b dall ra b¢ chinh hru kh6ng hoan toan bang ph~ng, rna dao d¢ng quanh gia tri
trung blnh U" nao do, k~ ca tcuemg hqp ta eh9n t\1 di¢n C co gia tri kha hID. M~t
kh<ie khi gia tri di~n ap dau VaG m~eh ehinh lUll thay d6i ho~c di¢n tra t,li thay

85
 Xl = 1, X2= I ta co f(x l , x2 ) = Xl' X2 = 1.1 =1
Nhu v~y ham AND chi co gia tri bfing 1 khi ta't cii dc bien cua ham co gia
tri bang 1.
1.2. Ham OR (ham cong logic)
Ham gam hai bien vao Xl va x2. M6i quan h~ giiia ham va bien duqc bieu
dien nhu sau:
f(xJ = Xl + x2
C\l the:
Neu Xl = 0, X2 = 0 ta co f + X2 = 0
(X;) = Xl

Nell Xl = 0, X2 = I la co r (Xi) = Xl + X2 = 1
Neu XI = 1, Xl = 0 ta co f (X,) = Xl + x 2 = 1
Neu XI = 1, X2 = ila co [(Xl) = XI + x 2 = I
Ham OR chi co gia tri bang 0 khi tfit d. cae bien vao deu bang O.
1..1. lIam NOT (ham dao logic)
HAm co m¢t bien vao. M6i quan h¢ giiIa ham va bien dutlc bi~u di~n nhu sau:
f(x) = x
C~ th~ x = 0 thi f(x) = I
x = I thi f(x) = 0
TlT ba ham C(j ban tren ta co them d.c ham hai bien vao sau:
- Ham NAND con g9i la ham "Vil dao". Gia tr! cua ham bang gia tri dao cua
hiimAND.
- Ham NOR con g9i la ham "c(mg diio". Gii tr! ella ham bang gia tf! dao cua
ham OR.
2. Cac c6ng logic Cd ban
2.1. C6ng AND (c6ng nhan logic) Hinh 3.1
Dung d~ th\fc hi~n ham logic AND (f(x,) = x,.x,)
Sa d6 ky hi~u:

---1D~-
X,
x,

Hin" 3.1

96
 2.2. C6ng OR (cbng c(lng logic) Hlnh 3.2
Dung de thvc hi~n ham logic OR ([(x;) = Xl + x2)
Sa d6 k9 hi~u:

l1inh 3.2.
2.3. C6ng NOT (c6ng dao logic)
Dung de thue hien ham NOT (f(x) = Xl Hlnh 3.3
Sa do ky hi~u

t1x) =x
llinh 3.3
Tuang tLJ ta co cae cbog NAND va NOR nhu ffioh 3.4 va 3.5
Cbng NAND
x,
x,

Hinh 3.4 Sad/) ky hi¢u co'ng NAND

Cbng NOR

Hlnh 3.5 Sa do kj hi¢u C(i"ng NOR

III. MACH MA HoA vA GIAr MA

1. Khai ni~rn rna hoa
Noi m¢t each khai quat, rna hoa Iii dung v;1n W. ki hi~u de bitu thi m¢t doi
tuqng xac d~nh. Co the thay biet baa vi d\l v~ rna hoa trong dbi s6ng nhu d~t
ten cho tre sa sinh. m6i v~n dqng vien co m¢t 56 thay th€trong thi da'u. Ten tfe
Hi van tl;l. v~n d¢og vien duqc danh s6 thea h¢ dem thap pharr. Van t1! va h¢ dem
th~p pharr khong ti¢n dung trong m~ch s6. Ma: hoa nh~ phan Hi qua trloh dung
rna ohi phan de bi€u thi-doi tugng xet den (doi tuqng nay H't tin hi¢u). Ma: oh!
phAn chi co hai chii 560 va 1, d~ dang bieu thi bang tr<:lng thai m~ch di~n, nen

97
duqc dung rQng riii trong rn1.lch s6. Bi~u thi s6luqng nhil!u thl tang s6 bit (Binary
digiT) trong each viet s6 dlla thea vt trf. Ma nh~ phan 1 bit co hai tr~ng thai (0,
J) toong tIng 2 tin hieu. Mil nhi phan 2 bit co 4 trang thai (00, 01,10,11) wong
frng 4 tin hi¢u. T6ng quat rna noi rna nhi phan n co t tr1.lng thai, co th~ bi~u thi
2" tin hi~u. V~y, de tien hanh rna hoa N tin hi¢u ca.n sir dl,mg n bit thea cong
thuc 2" 2: N.
B¢ rna hoa Ia rn1.lch di~n thllc hi¢n thao tac rna hoa. Din cu vao y~u du va
d~c diem khac nhau cua tin hi¢u dUQC rna hoa, chung ta co cac bQ rna hoa khac
nhau, nhu bQ rna hoa nhj phan, bQ rna hoa nh~ - th~p phan, bi? rna hoa lffi ti~n v. v...
2. 8i) rna hoa
lh se tim hi~u ve bQ rna hoa nhi phan
BQ rna nhi phan Ia rn~ch di~n dung n bit d~ rna hoa N = z" tin hi¢u. Chung
ta xcr vi d~ dudi day de giai thich nguyen Iy cong lac va qua tdnh thiet ke bQ rna
hoa nhi phan
Vi dl,I :
Hay thiet ke bQ rna hoa thl!c hi9n rna hmi 8 tin hi¢u Yo, Y I, ... , Y7 thea rna
uhj phan.
I. Phan tich yeu cau
D6i tugng duQ'c rna ho,\ 13. 8 tin hi¢u dau vao, tuc Hl Yo, Y 1, •• " Y 7 . Ciin
ell vila cong thCrc N = t = 8 ta thay dfru ra Ia rna nhj phan n = 3 bit, dung A, H,
C bieu tht. Xern hlnh 3.6

~
c
Be)
~

0 rna B
0 hoa

Y, ~
A

Hinh 3.6: Sa do khot' yeu cd'u thief U'

2. Ke bang chan If
Vi¢c rna hoa duqc tien hanh chi voi rnQt tfn hi~u dau vao a rn¢t thm diem.
adau vao khong eho phep co d6ng thm tir 2 tin hi~u tra len la logic 1, ttIe la Yo,

98
YI' ...• Y 7 kh6ng cung nhau. V~y quan h~ logic giua dau ra v6i dau vim c6 the
bi~u thj bang bAng chan Iy hay bang rna hoa.
Hinh 3.7 Bang rna hoa

C B A C B A
Y 0 0 0 Y 0 0 0
Y, 0 0 1 Y 0 0 1
Y 0 1 0 ~ 0 1 1
YJ 0 1 1 Y, 0 1 0
Y 1 0 0 Y 1 1 0 -
._
Y, 1 0 1 Y, 1 1 1
Y 1 1 0 ~ 1 0
~-
Y, 1 1 1 c-·Y, 1 0 .. ~

a) P/ll(rfflg till 1 h) Phuong an 2

Dung rna nhi phan 3 bit bi~u thi 8 tin hi¢u dau vao c6 thE c6 nhi~u phucmg
an khac nhau, Bang gioi thi~u hai phuong an. Phuong an 1 theo s6 dern nh~ phan,
Phuong an 2 Ii rna chu ky 3 bit.
3. Toi thi€u hoa
Yo + Y7 la kh6ng dong thai. Chi can Jay cae bien nao lam cho ham so dau
fa bang 1 c¢ng l<.ti thi ta c6 bi~u thuc tai thi~u hoa d~ng OR-AND. Tit bimg 3.7a
(Phuang an I) ta c6 bi.!u thuc ham s6 diiu fa:
C=Y4 +Y S +Y6 +Y7
B=Y2 +Y J +Y/i+Y 7
A=Y I +Y J +Y S +Y7
Til bang 3.7b (Phucmg an 2) ta c6 bi€u thuc ham s6 dau fa:
C=Y4 +YS +Y6 +Y7
B=Y2 +Y]+Y 4 +YS
A=Y I +Y 2 +Y S +Y 6
4. VO sa do logic Hlnh 3.8
Chqn dung c6ng NAND. V~y can bien ddi d~ng AND - OR thanh d~ng
NAND. Cl! the nhu sau.

qq
 Phuong an 1

Phuong an 2 -
----
,---
----
-

=~'-----~

c B A

1 j J
I
~

!
~ ,
,
'. ----..,--
~

Y, Y, Y, ' Y, Y,

Rinh 3.B. So do h¢ rna hoa theo pillfcmg an 1

100
 a

Hlnh 3.9: S(! do ky hifll

den Iden thi 7 thanh
f!sIb
eI Ie
d

abcdefg
4. B9 giai ma BCD ra 7 thanh

4.1. Den hi~n th~ 7 thanh

DLtqc rninh ho~ tn~n hlnh 3.9, rnoi d0<.tn duqe si'r dl,lng m¢t LED ho~e dung tinh
th6long. Nhu v~y de dieu khidn den hi~n thi 7 thanh lam vi¢e co 7 dau van ling vOi
tUng dO<j.n.
4.2. Bi> giai rna BCD ca 7 thanh
La vi rn<.teh co dau vao I;) rna BCD (4 dau vao), dau ra co 7 dau, dung de e!p
tin hi¢u vao bay dau vao tuang dng ella den hi~n thi.
Bang chan ly rna ta ho~t d9ng cila b9 giii rna nhu sau:
DaD vao DaD ra
TT
D C B A a b c d e f g

1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 0
2 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0
3 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1
4 0 0 1 I 1 I 1 I 0 0 1
5 0 1 0 0 0 1 1 0 0 I 1
6 0 1 0 1 1 0 I I 0 1 I
7 0 1 I 0 0 0 I I 1 I 1
8 0 1 1 1 I I I 0 0 0 0
9 1 0 0 1 1 1 1 1 I 1
10 1 0 0 1 1 1 I 0 0 1 1

101
 Sa d6 ky hi~u bi? giiti rna BCD ra 7 thanh hinh 3.10, b¢ gioi rna g6rn 4 diiu
a
vao. Oic tin hi¢u vao duqc rna hoa d~ng rna BCD. Tit 7 dau fa cua be) giai rna
duqc n6i toi 7 dati vae luang lIng eua den hi~n thi 7 thanh.

abcdefg

D C B A

Ht'nh 3.10: S(fdi} ky hi¢u b¢ gidi rna BCD ra 7thanh

IV. cAe LOM FLIP - FLOP

1. D!nh nghra
Flip - Flop (FF) la philn tir c6 kha nang IUti tril (aM) 1 trong 2 tr~ng thai 0
hay 1. FF co tir 1 den viii dau vae, co 2 dau fa Iuon Iuon nguqc nhau lit Q va Qlliu)'
Sa d6 ky hieu FF nhu hinh 3.11

(P,
Cac - Q
diu
vao dieu Flip -
khitn Flop
Cp -
Q

Hillh 3.1l:Kj hi¢u Flip-Flop

2. Ph an lo~i

C6 nhieu each phan lo~i FE

. Theo chue nang Him vi~c eua cae dau VaG di~u khh~n ta c6 cae lo~i m¢l dau
vao: D-FF, T-FF va 10~i FF hai diu vao: RS-FF Va JK-FF.

102
 - Theo each lam vi¢c ta c6 lo~i FF ho~t d¢ng dong h¢ va lo~i ho~t d¢ng
khOng dong b¢.
3. Nguyen t~c lam vi~c cua cae lo;:;ti FF
3.1. Lo~; RS FF (H.3.l2)
+ RS FF lo~i kh6ng dong bi).

Q
R
Hill" 3.12: RS-FF RS -
Hogt d(Jng khong d6ng he) FF

-Q
s

Khi RS = 00 dau ra Q giG' nguy~n tqng thoU.

KhiRS=OI diiuraQ= I
Khi RS = 10 dau ra Q = 0
Khi RS = 11 kh6ng xac djnh duqc tf<;lng thai dtlu fa ella Q. Vi vi,iy tr~ng thai
di~u khi~n nay con duqc gQi ia tqng thai cam.
+ RS FF lo~i dong b¢ (H.3.13): Ho~t d¢ng lUang U! nhu RS FF khOng dong
h¢ nhung no chi co tac d~ng dieu khien khi co them xung dua vao.

Q
R
RS -
FF Hinh 3.13: RS-FF
Cp • Hoqt d¢ng d6ng b¢
Q
S

3.2. Lo~; D· FF
Doi vo; D.FF ho~t di)ng kh6ng dong bi).
Tin hi¢u dau ra gi6ng tfn hi¢u dau van nhung bi ch~ di m¢t khoang thbi gian.

103
 Con lo~ d6ng b¢, tfn hi¢u d£lu ra gi6ng tfn hi~u b dau VaG nhtmg bi chiPn di
m¢t khoimg thai gian bang m¢l xung nhip.
3.3. Lo~i T·FF
- T.FF hOl;lt d¢ng khong dong b¢: khi T = 0 dall fa Q giG' nguyen tf'}.ng thai
cil. Khi T = I, FF se l~t tf'}.ng th,li.
- T.FF hO':lt di?ng dong bi?: Khi T = 0 dilll fa Q giG' nguyen tf'}.ng thai. Khi
T = I, moi xung nhip se l~t T m¢t Ian.
3.4. Lo~i JK . FF
. JK - FF loai kh6ng dong h¢
Khi JK = 00 dall fa Q luon gift nguyen tfl;lng tM,i cil
Khi JK = 01 dllu fa Q = 0
Khi JK = 10 diiu fa Q = I
Khi JK::: 11 FF l~t tfl,l-ng thai lien tl!c.
- JK- FF IO<:J.i dong be}: Ho'}.t d¢ng tuang hl nhu JK FF khong dong bi? nhung
de: dieu khi~n n6 thl ngoai 2 dau VaG JK con co them dau VaG xung nhjp Cpo
V. IJ() DEM

1. Dinh nghia
Dem la kha nang nh6' dugc 56 xung dtlu vilO. M'}.ch di¢n thvc hi¢n thao tac
dem gQi la bi? dem.
2. Phan lo~i

C6 nhieu cach phan IO<:J.i b¢ dem.

2.1.Theo nguyen Hie lam vi~c chia ra hai lo~i

B(J de'm diJllg bi? va br; de'm khanK ddng br;. Tfong b¢ dem dong b<? cac FF
deu eh~u tae d¢ng dieu khi~n eua mqt xung d6ng ho duy nhat. D61a xung dem
dau vao. D6i vui b¢ dem kh6ng dong b¢, co FF chi" tae dOng dieu khien tn!c
tiep eua xung dem dau VaG nhlffig eung co FF ehiu lac d¢ng dit~u khilin cua
xung dJu fa ella FF khae. SlJ chuyen d6i tr~ng thai ella cae FF khong cung lue,
hIe Ht di b¢.
2.2. Theo h~ s6 Mm
- B¢ Mm co h~ 56 dem kd = 2" (n la so t~ nhien)
- B¢ Mm co h~ 56 dem kd " 2"

104
 2.3. Theu huang diim
- B¢ dem tien
- B¢ Mm liIi.
2.4. Theo khit nang l~p trlnh
- B¢ dem co kha nang chuung tdnh hoa
- B¢ dem kh6ng co khii nang chuang trlnh hoa.
3.89 Mm 2"
Chung ta se khao sat b¢ dem kh6ng dong b¢, co n = 3 hay con gqi lil b¢
dem ba bit. Be) dem 3 bIt co th~ dem t6i da tm 2 = 8 xung. Sau day 13. sa do
ella b¢ dem:
3.1. Su do (H.3.14)
B.! uem SLr dlJ.ng 3JK - FE Tat d. cae FF dell co 2 dAu Ji<. n6i vai muc logic
1, dall CLR n6i vai tin hi~u RESET. Xung dem Cp chi dua vaa FF thu nhat d~
giup eha vi¢c l~t tr~ng thai eua FF th6 nhat. Vi~c l~t tr~ng thai eua cae FF sau
lil do dau ra Q eua FF dung truac n6 tac d¢ng tai. Dau ra ella bi) dem iii. C B A
13. dau fa Q ella cae FE
1

J Q ~ J Q J Q

I Cp I dC lJ" A'"
I 1 /I f--o III
Dall ra
'--- KCLR
L-
K elr
L-
K elr
ella b() dem

I RESET t
Hinh 3.14: SCI do br) dim h09-t d¢ng khbng dong b¢ 3 bit
3.2. Ho~t dQng ella bQ dem
Gia sir twoc khi dem, tin hi¢u RESET dlla tm b¢ dem va d~t diu fa Q ella
eae FF ve bang "0", Nhll v~y tf~ng thai dau fa ella b¢ dem la 000.
Khi eo xung dem Cp thu nhat xuat hi~n do JK ella FF thu nhat n6i vai mue
1 nen dall fa Q, tiT 0 len Mng 1. (FF thii nh~t bi l~t). Hai FF con lai kh6ng l~t
duqc VI Q! til 0 len 1 va Qil khong thay d6i tf~ng thai nen kh6ng lam thay d6i

105
tr~ng thai dau ra eua FF thu hai va FF thu ba. Sau xung Cp thtl nhit b¢ dem co
gia tri 00 I.
Xung dem Cp thu hai xuit hi~n, do JK eua FF (I) van n6i voi mue I nen FF
(I) l~i bj l~t tr~ng thai, Q[ til 1 v~ O. V oi vi~e Q[ til I ve 0 se l~t FF (II) va JK eua
FF (II) dang noi voi mue 1. Nhu v~y Q" tu 0 len 1. Con FF (III) vfin kh6ng thay
deli. Dau ra eua b¢ dem ia OlD. Den het xung dem thu bay, dau ra eua bQ dem
ia Ill. Khi xung dem thu tam xuit hi~n, no se d~t b¢ dem v~ tr'.lng thai 000.
Bang dem 3 bit:

Xungd€m Dol u m ella bQ d~m

C n A

0 0 0 0
t 0 0 1
2 0 I 0
3 0 I I
4 I 0 0
5 I 0 I
6 I I 0
7 j j I
B 0 0 0

4. B9 dfim th~p ph;;n

B¢ dem th~p pha.n dUQ'e sir dl,lng rfft r¢ng riii VI con nguai sir dl,lng h~ dem
phO th6ng 1" h¢ Mm th~p phan.
4.1. Bang dem va so do bQ dem
* Bang dem

106
 Xung dem Dau ra eua be) Mm

D C B A

0 0 0 0 0
I 0 0 0 I
2 0 0 I 0
3 0 0 I I
4 0 I 0 0
5 0 I 0 I
6 0 I I '0
7 0 I I I
8 I 0 0 0
9 I 0 0 I
10 I 0 0 0

* So do bQ dem : Minh hO<;l tren hlnh 3.15

So do bQ dem th~p phan duai day Hi IO<;li bQ dem hO<;l.t dQng dong bQ. (Xung
dem duqc dua dong thai t61 tAt ca. cae FF trong bQ dem).
"1"
,.aNDl AND2
-U
rtJ-1

-
J Q

K
I

CI,
f-t
'--- K
J Q

II

CI,
r-
J Q

K
III

C~
-
J Q
IV

K
C"
D um
1C B A
b. bQ
de n
I 1 1 1 ..n-
Cp
.. ANn3
Hinh 3./ 5: Sa d6 b(j dem th(ip phdn llOgt d(jng dong b(j.

107
 B¢ d€m Slr dl:mg 4JK- FE Chi co JK cua FF thu nhfi't duqc noi vai mue 1.
Hai da.u ra B va Della b¢ dem duqe dua VaG e6ng AND3, dau ra ella e6ng AND3
duqe dua rai dau CLR eua tat ci't cae FF trong b¢ demo
4.2. Nguyen lac ho~1 dqng
Giii Slr tmac khi dem, b¢ dcm b tqng thai 0000
Xung dcm thu nhit dugc dua tai b9 dem, no duqc dan dong thOi vao W:t cac ca
FF trong b¢ demo Nhung vi tat ca cac dAu' ra cua cac FF deu bang 0, do v~y tu
FFm) den FF(IV) c;ic dau JK cua n6 deu = O. Luc nay chi c6 JK cua PF(I) = 1
nen FF(I) H)l dU0c tro:tng thai dau fa tu a ltn 1. Dau fa cua 3 FF con l~i vfu1 = O.
Xung dem thtl 2 xuat hi~n, FF(I) l~t dugc tr~ng thai vi JK cua no van bang
1. (FF (Il tir 1 v~ 0). FF(1l) chuy.ln tir 0 len 1 vi truGc d6 diiu ra cua FF(I) = 1
dat vilo JK cua FF(Il). FF(lII) va FF(IV) viin kh6ng thay dbi trang thai. FF(lII)
chi thay d6i dUQc tr'.lng thai khi cii FF(I) va FF(II) = 1 va co xung dem dua tai.
Con FF(lV) chi thay dbi duqc trang thai khi ca
FF(l). FF(Il) va FF(lII) d6ng thai
hang I va co xung dem dua taL
Qu<l. {rlnh dem cu nhu lfen tiep dien. T6i xung dem thu 9 tr~ng tha.i b9 dem
EllOOl. Xung dtm thiI 10 dua t6i. bi) dcm chuyen thanh 1010. (VOi D=I. B=1)
a
hie nay dan fa cua c6ng AND thu ba mm chuyen tu tr~ng tha.i l~n 1 va dua vao
dau vao CLR clla cac FF lam cho dau fa Q clla cac FF chuyen het ve O. B9 dem
tro vi:. tr~ng thai 0000.

VI. no GHI DICH

1. £)!nh nghia
B¢ ghi dich la m¢t m<;lch day duqc xay d~ng tu cae FE M~ch day co kha
nang tiep nh~n, luu tIii' va dich chuy~n thOng tin.
2. Phiin lo~i

Co nhieu cach philn lo<).i b¢ ghi dich.

2.1. Theo each dlta th6ng tin vao va I~y thong tin ra ta co cae lo~i
nhu sau
- B¢ ghi d!ch n'.lp thOng tin vao noi tiep, Iiiy thOng tin ra noi tiep.
- B¢ ghi dieh n<;Lp thOng tin vao n6i tiep, l<iy thong tin ra song song.
- B9 ghi dieh n<).p thOng tin vao song song lay thOng tin fa noi tiep.
- B¢ ghi dich n~p th6ng tin vao song song, lay thOng tin ra song song.

108
 2.2. Phan lo~i theo dall vilo
~ B¢ ghi dieh e6 m¢t cHill cIlra thOng tin vao.
~ B() ghi d~eh e6 hai diu dua thOng tin vaa.
2.3. Phan lo~i theo dau ra
- BO. 0uhi dieh
. c6 dau fa dan
- Be) ghi djeh e6 d~u fa kep.
3. 6<} ghi dich v~n nang

3.1. Sa dii (Hlnh3.16)

B9 ghi dich 4 bit, dung cae RS-FF mac thea ki~u D.FF.
B()ghi d~eh nay c6 th0 dua thOng lin vaa n6i tiep ha~e song song. N6 eung
cho phep Hi'y thOng tin ra n6i tiep ho~c song song.
Nhu' v~y h¢ ghi djeh nay co 4 khi nang vao fa thong lin (vao noi tiep fa
noi tic'p, vaG noi liep fa song song, vao song song fa n6i tiep, vao song song fa
song song).

c;, A B c D

s,
a0

2 2

~.~~~~~~~~~
A B c o

109
 Clock
H95

, ,
HI',," 3.16: Sa do b9 ghi djclz vt;ln nang
3.2. Nguyen tile ho~t d<)ng
a
Khi dua thong tin vao n6i tiep thl da li¢u duqc d~t dau vao n6i tiep.
Luc d6 Me = 0 va ell moi xung nhip CKI thi mQl bit dfr li¢u duqc dl1a vao
b¢ ghi djch.
a
Khi dua thong tin vao song song, cae bit da li¢u duqc d~t d.c dall vao A,
B, C,D. Luc d6 Me = 1 va khi co xung CK2 thl da li~u duqc dua van dong thai.
Muon hiy thong tin fa n6i tiep d~t Me = 0 va dung xung nhip CKI.
Muon hty thong tin fa song song thi lU cae dau fa A, B, C, 0 duqc n6i lai
dau nh~n dfr li¢u eua m¢t m~ch khac thOng qua m¢t s6 c6ng logic.
Ngoai fa voi each n6i m<;lch nhu hinh 3.16 b(> ghi dich c6 th~ dieh th6ng tin
theo d. hai huang phai va traL

VII. CHUYEN DOl TiN Hlt:;U

1. Tin hi~u tU'dng tll va tin hi~u so
Tin hi¢u Wong til (analog) thuang lil di¢n the hay dong di¢n eo d'.lng bien
thien lien tl,le thea thai gian nhu bieu di~n tren hlnh 3.17. Th6ng tin rna cae tin
hi¢u Wong tl! muon truyen d'.lt eho eon nguai la bien d9 eua no. Bien d9 nay 1a
m9t ham eua thai gian.

Ito
 a

Hlnh 3.9: S(! do ky hifll

den Iden thi 7 thanh
f!sIb
eI Ie
d

abcdefg
4. B9 giai ma BCD ra 7 thanh

4.1. Den hi~n th~ 7 thanh

DLtqc rninh ho~ tn~n hlnh 3.9, rnoi d0<.tn duqe si'r dl,lng m¢t LED ho~e dung tinh
th6long. Nhu v~y de dieu khidn den hi~n thi 7 thanh lam vi¢e co 7 dau van ling vOi
tUng dO<j.n.
4.2. Bi> giai rna BCD ca 7 thanh
La vi rn<.teh co dau vao I;) rna BCD (4 dau vao), dau ra co 7 dau, dung de e!p
tin hi¢u vao bay dau vao tuang dng ella den hi~n thi.
Bang chan ly rna ta ho~t d9ng cila b9 giii rna nhu sau:
DaD vao DaD ra
TT
D C B A a b c d e f g

1 0 0 0 0 1 1 1 1 1 1 0
2 0 0 0 1 0 1 1 0 0 0 0
3 0 0 1 0 1 1 0 1 1 0 1
4 0 0 1 I 1 I 1 I 0 0 1
5 0 1 0 0 0 1 1 0 0 I 1
6 0 1 0 1 1 0 I I 0 1 I
7 0 1 I 0 0 0 I I 1 I 1
8 0 1 1 1 I I I 0 0 0 0
9 1 0 0 1 1 1 1 1 I 1
10 1 0 0 1 1 1 I 0 0 1 1

101
 Sa d6 ky hi~u bi? giiti rna BCD ra 7 thanh hinh 3.10, b¢ gioi rna g6rn 4 diiu
a
vao. Oic tin hi¢u vao duqc rna hoa d~ng rna BCD. Tit 7 dau fa cua be) giai rna
duqc n6i toi 7 dati vae luang lIng eua den hi~n thi 7 thanh.

abcdefg

D C B A

Ht'nh 3.10: S(fdi} ky hi¢u b¢ gidi rna BCD ra 7thanh

IV. cAe LOM FLIP - FLOP

1. D!nh nghra
Flip - Flop (FF) la philn tir c6 kha nang IUti tril (aM) 1 trong 2 tr~ng thai 0
hay 1. FF co tir 1 den viii dau vae, co 2 dau fa Iuon Iuon nguqc nhau lit Q va Qlliu)'
Sa d6 ky hieu FF nhu hinh 3.11

(P,
Cac - Q
diu
vao dieu Flip -
khitn Flop
Cp -
Q

Hillh 3.1l:Kj hi¢u Flip-Flop

2. Ph an lo~i

C6 nhieu each phan lo~i FE

. Theo chue nang Him vi~c eua cae dau VaG di~u khh~n ta c6 cae lo~i m¢l dau
vao: D-FF, T-FF va 10~i FF hai diu vao: RS-FF Va JK-FF.

102
 Vay tln hi~u ra Ii:
U fa =-1 Ih' R 1 =-11 Vd",,,,
R . .R r
Bay gin ne'u ap dl;Ing cang thue t6ng quat dlI neu la co:
U rd ::;: - ._' 2 )::;: -U~hui,,' ~ .(11)
R . (2 ' + 2'+0
U~hu:in
R R
Ta tim l<;li duqc ket qua gi6ng nhu tren.
R
Thanh phan U~hu;in . --f-
la mQt hang s6 cho nen di¢n the ditu fa Ur~ ti l¢ yoi
so 11 lit gia trj h~ 10 Clla lOll (h¢ 2).
Trang twemg hq'p neu su dl,mg tin hi¢u s6 duoi d~ng rna BCD (cha.ng h~n
BCD 8421) thi cae di9fl tra h9P thanh tung nhom bon di¢n tra ffit/t, moi nhom
co gia Ifi gfip 10 lan nhom k€ c~n veri no. Tren hloh 3.19 Hi mt/t vi dl;! voi hai s6
h ..~ng BCD IA hang dan vj va hang chl,lc.
M~ch nhu Iren co uu dicim ia don gian nhung l~i co khuyet diem lit. de,) chloh
Xi.l.c va tfnh 60 djnh cua ket qua phl.1 thU(lC nhieu vaa tfj 56 tuy¢t d6i eua cae di¢n
tra va kha nang bien lhien nhu nhau thea m6i truemg eua cac di¢n tra nay. Van
de ehe t<;lo cae di¢n lr0 thea dung ti I¢ chfnh xac nhu v~y lhuang kho khan varat
ton kern. Ngoui ra UL"~ con phl.1 lhu(lc vao d. el¢ ehfnh xac va tfnh 6n djnh cua
ngu6n U<:hu:,Il'
3. M~ch chuy~n d6i tU'dng tl/ so
Trong ph an nay ta se khao sat rn~ch chuyt'n el6i thlJc hi¢n thao tae nguqe v6i
DAC dfl. noi (1 tren. D6 Ht cae m<;lch dung dt chuyEn d6i cae tfn hi¢u wang tlf
thanh cae tin hi~u s6 wang u-ng (0 duoi d<;lng nhi philn hay BCD) va g9i la cae
rn~eh chuytn d6i tuong tl! - s6 (Analog- Digital Converter: ADC).
Co nhieu phuong phap dE thl!c hi¢n m¢t m~ch ADC nhung ta chi khao sat
rn¢t vai phuong phap chfnh trang do d~u co sir dl;lng ffi9t rn~eh d~c bi~t gQi la
ffi~ch so sanh (Comparator)

3.1. M~ch so sanh

M~ch so sanh la m¢t m~eh co hai dau vao U I , U2 : U2 1a dau vao am (-), UI
la dau vao duong (+) va m¢t dAU ra Ur M~eh duqc ky hi~u nhu tren hlnh 3.21a
va co duong d~c Hnh nhu tren hlnh 3.21 b.

114
 u<

Ur

Ht'nh 3.2la: Ky hifll mgch so sanh Hinh 3.21b: DiJc tinll eua mqch so sanh
Dau fa U r ella m~ch thuang co hai tr~ng thai f6 r~t:
. Neu "v = VI . V, > 0 thl V, = Vc." (thuang > OV)
. N~u "V = VI . V, < 0 thl V, = V,",p (thuimg OV)
Khi ~u gan bang OV ta c6 tr~ng thai chuytin tiep (xem hlnh 3.21 b). Khmlng
chuyen tiep c6 be f¢ng phI,! thu9C vaa d~ng m<;lch thiet ke nhung tfi so nay dmg
nha thl sl! so sanh cang chinh xac. Hi¢n nay nguai ta da ch€ t<;l-o de vi ffi<;tch chua
ffi¢t ho~c viti ba b¢ so sanh trong ffi¢t vo nIt ti¢n dI.J.ng.

3.2. Mach ADC kiiu Mm

u.
~ 5
lp,I\I1.

Y R
•- ;=u
I ".-seT
L... mt!ch
Udoc OAt cU",
I
I I
Dau ra 6n hi~u &6
Hinh 3.22: Sa d6 ADC kitu Mm .
Tren hlnh 3.22 Iii sa d6 cua m¢t m~ch ADC kiEu Mm (Counting ADC).
M~ch c6 nhung diem chinh nhu sau:
M~ch baa g6m cae philo IU : ffi¢t m~ch so sanh, ffi¢t FF RS, ffi¢t c6ng AND
d~ dong rna
xung nhip Cp tll b¢ dao d¢ng chuan, m¢t m~ch dem n bit va ffi¢t
ffi'.lch DAC n bit. Oie phan tu nay duqc mlie thanh vang h6i tiep.

115
 Lue dau, m~eh dem va FF duqe RESET n~n di~n ap U DAe eila DAC bang
OV va e6ng AND rna ra eho xung Cp van m~eh demo Lue nay di~n lip van U v 16n
a
han U DAC (gi.i Slr rang ca hai deu ductng) neu U ss tri s-o thap. U DAC tfmg dan
thea hinh b~e lhang vi m<:teh dem lien t1,le ddi tr<.tng thai tir thap len cao, eho den
khi U DAC vua du IOn han U v d~ U ss chuye:n len cao lam Q = 0 dong edng AND
l~i. Luc nay tin hi¢u trong m<.tch dem la tin hi¢u so n bit wong ung cua tin hi¢u
wong II! vao U v .
Qua cac philn tich tren ta nh~n thay:
- M<.tch DAC (va m~ch dim) cang co d¢ phan giili cao thl sl! so sanh cang
chfnh xac vi chicu cao cila b~c thang ca.ng nho.
- SI! chuy~n ddi lu6n luon ca.n mQt khoang thai gian. Kho{mg thai gian nay
toy thuOc 0 trj s6 cua tin hi~u vao U v va Ui.n so clla tin hi~u chuftn (d6i vai cung
mQt DAC). U v cang Ian th) thm gian chuyin d6i dng lau, con tan so Cp ca.ng
cao thl thai gian dng ngan.

VIII. VI xu LV
1. 8<;> vi xi! Iy
1.I. Sa do khoi
la se xet Cl,l th~ b¢ vi xu Iy 8088 clla hang Intel
Trcn hlnh 3.22 Ia sa do kh6i cau truc ben trang eila b¢ vi xilly Intel 8088:
(xem trong sau)

116
 E.U. (execution unit) : B.X.U. (Bus interface unit)
BUB dia chi (2Pbit) II ,
AX
Cue thtmh ghl BX :/A\
da nang CX :11 TI'
: II 1140--.\ IBu. do li~u
DX : (8 bit)
SP Cae thanh : t--:C:'S:--l
Car thanh ghi BP ghi do~n va : t----,D"S'--1
con lro va chi 00 t=~~~ltl=:r~--.:,~o~nltro l~nh it----'~:'~::---1
I t--'=--{
Bus trong
cua CPU
IT :'--:n,<P--' 8bit dil li~u

I <~m=~~::;;;ll~lT===T==f!~=U::::~>~_lL2-,ObitdiRChi
..... Bu~ dillieu ,
ALU (l6bit) : Logie
,,, dieu khiiin '-' BUS
, ....-/ngoai
1 Cae thanh ghi t~m thai ,,, BUS
,,
,,
r--'-:-, :
\ LI Kh!l'i
di~u khi'n ~:='!:j
:

\ ALU /

II
,---,_u,._E_U--, :
:

:,
O~rn I~h(hang dqi I~nh)

Thanh gni Cd I,,

,,
~,
,I

EU: Execution unit, khOi tht,tc hi$n I(!lih

HlllII 3.23: So do kilo! Clio m¢f b¢ vi xu ly

117
 1.2. Chiie nang cae kMi
BlUva EU
Thea sa do kh6i hlnh 3.22, ta thay ben tTOng CPU 8088 co 2 kh6i chlnh:
kh6i ph6i ghep bus (bus interface unit, BrU) va kh6i thl!c hi~n l¢nh (execution
unit, EU). Vi~c chia CPU fa thanh 2 phan lam vi~c dong thai co lien h¢ vai nhau
qua d¢m l¢nh lam lang dang k~ toe d¢ xu ly eua CPU. cae bus ben trong CPU
c6 nhi¢m VI,! chuyen tai cae tin hi~u ella cae kh6i khac. Trong s6 de bus d6 c6
a
bus du li¢u 16 bit cua ALU, bus cae tin hi¢u dieu khi~n EU va bus trong eua
a
h¢ thong BIU. Truac khi di fa bus ngoai ho~c di VaG bus trong eua b¢ vi xu lyr,
cae tin hi¢u truyen tren bus thuong duqc cho di qua cae b¢ d¢m d~ nang cao tfnh
wang thich cho n6i ghep ho~c nang cao kha nang ph6i ghep.
BTU dua fa dja chi, dqc rna J¢nh tu b¢ nha, dqc/ghi du Ji¢u tu/vao c6ng ho~c
b('l nha. N6i each khac BIU chju tnich nhi¢rn dua dja chi ra bus va trao d6i du
li¢u vai bus.
Trong EU ta thay co m¢t kh6i dieu khi~n (control unit, CU). Chfnh t<;ti ben
trong kh6i dieu khien nay co m~ch giili rna l¢nh. Ma l¢nh dQc vao tir be) nhaduqc
dua den dau VaG cuu b¢ giai rna, cac thong tin thu duqc tir dau ra cua no se dU~1C
dua den rn~ch t~o xung dieu khitn, ket qua la ta thu duqc cac day xung khac
nhau (tuy thea rna l¢nh) d~ dieu khi~n h0<.tt d¢ng clla cac b¢ ph~n ben trang va
ben ngoai CPU. Trong kh6i EU con co kh6i s6 hQC va l6gic (arithmetic and logic
unit, ALU) dung d~ thl!c hi¢n cac thao tac khac nhau vai cac toan h~ng cua l~nh.
Tom l<.ti, khi CPU ho~t d¢ng EU se cung cap thong tin v~ dja chi cho BIU de;
kh6i nay dQc l~nh va du li¢u, con ban than no thi giai rna l~nh va thl!C hi¢n l¢nh.
Trang BIU con co m¢t b¢ nha d¢rn l¢nh vOi dung luqng 4 byte dung d~ chua
cac rna l¢nh dQc duqc nam san d~ chO' EU xu 19 (trong tai li~u clla Intel b¢ d¢m
l¢nh nay con duqc gQi Hl hang dqi l¢nh). DAy la rn¢t dlU truc mai duqc cay vao
b¢ vi xu ly 8068/88 do vi¢c Intel dua co che xu ly xen ke lien tl,lc dong rna I¢nh
(instruction pipelining) VaG ung dl,lng trang cac b¢ vi xu 19 the' h¢ maio Pipeline
la m¢t co che da duqc ung dl,lng tir nhung n!In 60 trong cac may Ian. Nhan day
ta se giOi thi¢u sO qua rn¢t chutve co che nay.
Trong cac b¢ vi xu 19 b cac the h¢ truac (nhu b 8085 ch~ng h<.m), th6ng
thuang ho'.!t d¢ng cua CPU g6rn 3 giai do<:tn: dQc rna l¢nh (opcode fetch), giai
rna l¢nh (decode) va thl!C hi¢n (execution). Trang rn¢t thm diem nhal djnh, CPU
theh¢ nay chi co th6 thl!c hi¢n rn¢t trong ba c6ng vi~c noi tren va vi v~y tuy theo
tung giai do<:tn se co nhung b¢ ph~n nhat djnh ella CPU a tr<:tng thai nhan rai.
Ch&ng h<.tn, khi CPU ghii rna l¢nh ho~e khi no dang thvc hi¢n nhung l¢nh kh6ng

118
lien quan den bus (thao tac n¢i b¢) thl cac bus kh6ng duQ'c dung vao vi~c gl dAn
den nnh tr~ng lang phf khii nang cua chung (hlnh 3.24). Trong khi d6 b¢ vi tu
xU ly 8086/88, Intel su d~ng co che xu ly xen kc lien t~c dong rna l~nh thi CPU
duqc chia thanh 2 kh6i va co SIf phan chia c6ng vi~c cho lung kh6i: vi~c dqc rna
l¢nh lil do kh6i BIU thlfc hi~n, vi¢c giai rna I¢nh va thlfc hi¢n l~nh Ut do kh6i EU
dam nhi~rn, Cac kh6i chuc nang nay c6 kh,l nang lam vi¢c dong thai va cac hus
se lien tl,lc duqc Slr dl,lng: trong khi EU lay rna l~nh lU b() d¢rn 4 bytc de giiii rna
ho~c th\fc hi~n cac thao tac n¢i b¢ lhl BIU vAn' co the dqc rna I¢nh tu b¢ nha
chfnh roi d~t chung VaG h(l nha d¢rn l~nh dft noi. &? d¢rn I¢nh nay Jam vi¢c then
kieu "vao trudc . ra twac" (first in . first out, FIFO), nghia la bytc nao duqc cat
VaG d¢rn truac se duqc lay ra xiI ly tmac. Neu co sl! vao/ra lien tlJC clla dong rna

J¢nh trong h(> d¢rn nay thi c6 nghia Ia co sl! ph6i h<Jp ho~t d¢ng hi~u qua gifra 2
kh6i EU va BlU thea co che xii Iy xen kc lien tl,lc dong rna l¢nh d~ lam tang t6c
d¢ xiI 19 tOng the. Ky thu~t xiI Iy xen ke lien tI.Ic dong rna l¢nh se kh6ng con lac
dl;mg tung t6c d¢ xu Iy chung clla CPU nCIa neu nhu trong d~rn I~nh co chua cac
rna l~nh cua cac I¢nh CALL (gqi chuang tdnh con) ho~c JMP (nhay), hoi viluc
g(lp cac I¢nh nay n¢i dung cO cua b¢ d~rn se h! xoa va thay the VaG do Ja n(li
dung rnai duqc m~p boi dc rna l~nh rnai do l¢nh nhay ho(lc gqi quyet djnh. Vi¢c
nay tieu ton nhitu thai gian han so vai truang hQ'P trong d¢rn chi co rna I¢nh cua
cac l¢nh tufin tl!.

kh(mg co piclining I Fli Dli Ell F21 021 E21 F31 F31 OJI E31
co pipelining IFli Dli Ell
IF2102IE21
IF31 DJIE31
(F: dqc l~nh, D: giai rna l¢nh, E: thlfc hi~n l¢nh)
Hll1lt 3.24: Dong IfnI! tlll((lllg va ([()lIg Ifnh xeJl ke lien t~/c

Trong h¢ vi xtr Iy 8088 ta con thay c6 cac thanh ghi 16 bit nam trong cii 2
kh6i BIU va EU, ngoai ra ding c6 mN s6 thanh ghi 8 ho~c 16 bit t~i EU, TJ se
liin IUq1 gi6i thi¢u cac thanh ghi n6i tren cung chuc nang chfnh cua chung.
* Ok thanh ghi do~n
Kh6i BIU dua ra tren bus dia chi 20 bit dia chi, nhu v~y 8088 co kha nang
phan hj~t ra dU<Jc 2211 = 1.048.576 = 1M 6 nha hay 1 Mbyte, vi c;l,C b¢ nhd noi
chung t6 chuc thea byte, N6i each khac: kh6ng gian dia chi cua 8088 IiI 1
Mbyte. Trong kh6ng gian 1 Mbyte nay b¢ nh6 dn duqc chia thanh cac vung

119
khac nhau (dieu nay rat co Iqi khi lam vi¢c ache d¢ nhieu nguoi sir dl,mg ho~c
da nhi~m) ditnh rieng dI!:
- Chua rna chuang trinh.
- Chua du li~u va ket qua trung gian cua chuang trlnh.
- T<;lo ra m¢t vung nha d~c bi~t g9i Ia ngan xep (stack) dung vao vi¢c quan
19 cac thong s6 cua b¢ vi xu 19 khi g9i chuang t.r1nh con ho~c lra ve tu chuang
(rlnh con.
Trong thl!c te b¢ vi xU 19 8088 co cac thanh ghi 16 bit lien quan den dia chi
dau cua cae vung (cae do~n) ke tren va ehung duqc g9i la d.e thanh ghi do~n
(segment registers). D61a thanh ghi do~n rna CS (code segment), thanh ghi do~n
du li~u OS (data segment), thanh ghi dOi.,ln ngan xep SS (stack segment) va Ihanh
ghi dO<;ln di1 li~u phy. ES (extra segment). Ok thanh ghi dOi.,ln 16 bit nay chi ra
dja chi dau cua 4 dOi.,ln trong b¢ nha, dung luqng IOn nhat eua moi dO<;ln nha nay
ta 64 Kbyte va t~i m¢t thai dilim nhat djnh b¢ vi xu 19 chi lam vi~c duqc vai 4
do~n nha 64 Kbyte nay. Vi?e thay d6i gia tf! eua cae thanh ghi do;:~n him cho cae
do;:~n wang ung co the djeh chuy~n hnh hO'.lt lrong phi.,lm vi khong gian 1 Mbyte,
VI v~y d.c dO<;ln nay co the: nam d.ch nhau khi thong tin can luu trong chung doi
h,')i dung luqng du 64 Kbyte ho~c ding co lh~ nam trum nhau do co nhung dO'.ln
kh6ng can dung het d¢ dai 64 Kbytc va VI the' nhung do,!-n khac co the: b5t dau
n6i tiep ngay sau do. Dieu nay cGng cho phep ta truy nh~p vao bat ky do,!-n nha
(64 Kbyte) nao nam trong toan b¢ kh6ng gian IMbyte.
a
N(ii dung cac thanh ghi dOi.,ln sc xac djnh dja chi coa 6 nha nam dau elm.m.
Dia chi nay con g9i la dja chi C0 so. Dja chI cua d.c 6 nha kh,\c nam trong do;:~n
tfnh duqc bang each c¢ng them vao dia chi ca sa m¢t gia trj gQi lit dja chi J¢ch
hay dQ l~ch (offset), g9i nhu the VI no ung vai khmlng l~ch cua to,-~ d¢ m()t 0 nha
CI,l the nao d6 so voi 0 df!u do'!-n. D¢ I?ch nay duqc X<lC djnh boi cac thanh ghi
16 bit khac d6ng vai tro thanh ghi I¢ch (offset register) rna ta se noi den sau. CI,l
lh~, d~ xac djnh dja chi v~t ly 20 bit cua m¢t 0 nha nao do trong m¢t do~n bfit
ky, CPU 8088 phai dung den 2 thanh ghi 16 bit (m(>t thanh d~ chlra dja chi cO
sa con thanh kia chua d(> l~ch) va tu n¢i dung cua c~p thanh ghi do no 1<,10 fa dja
chi v~t 1y theo cong thuc sau:
Dja chi vat Iy = Thanh ghi do~n x 16 + Thanh ghi I~ch
Vi~c dung 2 thanh ghi de ghi nha thong tin ve dia chi thl!e chat li.,l0 ra m¢t
10,!-i dja chi g9i la dja chi logic va duqc ky hi~u nhu sau:
Thanh ghi do~n: Thanh ghi l~ch hay segment: offset

120
 Dja chi kieu segment: offset la logic VI no t6n t~i d1I6i d~ng gia tri eila cae
thanh ghi Cl,l th~ ben trang CPU va khi d.n thiet truy nh~p 6 nh6 nao do thl no
phiii dlIQ'c dbi ra dia chi v~t ly d~ roi dlIQ'c dlIa len bus dja chi. Vi~c chuy~n d6i
nay do m¢t b¢ t~o dja chi Ihl!e hi~n (phan tir L tren hlnh 3.24).
Vi dl,l: C~p CS: IP sf: chi ra dju chi clla l¢nh sap thl!C hi~n trang do~n rna.
Neu t~i m¢t thai di~m nao do ta co CS = FOOOH .va IP = FFFOH thi
CS:IP - FOOOH x 16 + FFFOH = FOOOOH + FFFOH = FFFFOH
Dja chi FFFFOH chfnh la dja chi khbi dong clla 8088. Dau - t'1 day la d6 chi
SI! tlIang ling. Dja chi cac 6 nh6 thuQc dc dO<;Ln khac cung co th~ tfnh dlIQ'c thco
cach wang tl! nhlI v~y. Tll' nay khi can noi den dju chi clla m¢t 6 nha ta co th~
Slr d~ng cit dju chi logic Ian dia chi v~t ly vi bao gio cung ton t'.li 51! wong Ung
giila 2 lo;~i dja chi nay (thong qua b¢ t:,to dja chi I).
Tmac khi n6i den cac thanh ghi kM.c ta noi them chut it ve trnh da tr! eila
d.c thanh ghi do~n va thanh ghi I~ch trang dia chi logic ung vai m¢t dia chi v~t
IY. Dieu nay cung n6i len tfnh Hnh hO~H clla co chc segment: offset trang vi~c
djnh dia chi cua 8068/88. Nhin VaG gia trj eu6i cung ella dja chi v~t ly, ta thay
eo th~ t~o fa dju chi do Ill' nhicu gia tfj khac nhau cila thanh ghi do~n va thanh
ghi l¢ch.
Vi d~: Dia chi v~t ly 12345H co the dL1Q'C t:,to ra tll' cac gia trj:
Thanh ghi do~n Thanh ghi l~ch

IOOOH 2345H
1200H 0345H
I004H 2305H
0300H E345H
* Qic thanh ghi da nang
Trong kh6i EU c6 4 thaah ghi da nang 16 bit: AX, BX, CX, DX. Di6u d~c
bi~t la khi can chua cac dfr li~u 8 bit thl mOi thanh ghi nay co the tach ra thanh
2 thanh ghi 8 bit eao va thap de lam vi~c d¢c l~p, do Hi cac c~p thanh ghi AH va
AL, BH va BL, CH va CL, DH va DL (trong d6 H chi phan cao, L chi phan thttp).
M6i thanh ghi co th~ dlIQ'c dung m¢t cach v,:,n nang de chua cac iO<;l.i dfr li¢u khac
nhau, nhlIng cung c6 nhfrng c6ng vi~c d~c bi¢t nhat djnh chi thao tac vOi m¢t vai
thanh ghi nao d6 va chfnh vi v~y cac thanh ghi thuang dlIqc gan cho nhiing eai
ten d~c bi9t rat c6 y nghia. CI,l th~:

121
 '" AX (accumulator, Acc): Thanh chua. Ole ket qua clla cac thao Hie thm1ng
duqc chua 0 day (ket qua clla phcp nhan, chia). Neu ket qua la 8 bit thl thanh
ghi AL duqc coi la Acc.
'" BX (base): Thanh ghi cei so, thuang chua dia chi cei sO clla m¢t bang dung
trong I¢nh XLAT
'" CX (count); BQ dem. CX thuang duqc dung dC chua so hin I~p trong twang
hqp cac I¢nh LOOP (l~p), con CL thuang chua s6 tan djch ho:,!c quay trang cac
l~nh dich ho:,!c quay thanh ghi.

'" DX (data): Thanh ghi da li¢u. OX dmg AX tham gia vao cac thao tac clla
phcp nhan ho~c chia cac so 16 bit. DX con dung d~ chua dja chi clla d.c c6ng
trong eac l¢nh vaalI'll da li¢u tn!c tiep (IN/OUT).
Oie thanh ghi con tri') va chi s6
Trang 8088 con co 3 thanh ghi can trb va 2 thanh ghi chi so 16 bit. Oic thanh
ghi nay (tru IP) deu c6 the cluqc dung nhu c:.\c thanh ghi da nang, nhung ung
dl:mg ehfnh cua moi thanh ghi la chung dW:1e ngam djnh nhu la thanh ghi 19Ch
eho cac dO'-.tn lUang ung. CI,l Ih~:
* IP: Can tro l~nh (instfuction pointer), IP iuon If0 vao J¢nh tiep thea sc cluqc
thl!c hi¢n nam trang do~n ma CS. Dia chi dfiy dil ella i¢nh tiep thca nay ung voi
CS:IP va duqc xac djnh thea each da n6i 0 tfcn.
* np: Con tra cei sO (base pointer), BP iuon tra vao mOt da li¢u n,\m trong
do~n ngan xep 55. Dla chi day dil ella mOt phan ttl trang dOiJ.n ngan xep ung voi
SS:PP va duqc x;:ic dinh thea each da n6i 0 tren.
'" SP; Con tra ngan xep (stack pointef), SP luon tro vao dinh hi¢n thai cua
ngan xep nam trang do,!-n ngan xep S5. Dja chi day du cua dinh ngan xc'p tIng
a
voi SS:SP va cluqc xac djnh thea each dil n6i tren.
'" SI: Chi so g6c hay ngu6n (source index). SI chi van dfr li¢u trang do<;tn da
li¢u DS rna dia chi C1,l th~ day du ung vai DS:SI va duqe xac dinh thea each eta
a
n6i tren.
* DI: Chi s6 dfch (destination index), DI chi vao da li~u trang do~n dfr li~u
DS rna dia chi Cl,l the day dll ung voi D5:DI va duqc xac djnh thea cach da n6i
o tren.
Rieng (rang cae l~nh thao tac vai da li¢u ki~u chuoi thl c~p ES:DI Iuon ung
vai dja chi cua ph~n ttl thu¢c chuoi dfch, con c~p D5:SI ung vai dia chi ella ph an
tll' thu¢e ehuoi goc.

122
 • Thanh ghi co FR (Flag register)
Day la thanh ghi kha d~c bi~t trong CPU, m6i bit cua no duqc dung de
phan <'tnh m¢t tr~ng thai nhft't djnh cua ket qua phep toan do ALU th,!c hi~n
ho~c m¢t tr~ng thai ho~t d¢ng eua EU. DY'a vao cae co nay nguo'i l~p trinh co
th€ c6 d.c l~nh thich hqp tiep thea eho b¢ vi xu 1:9 (cae l¢nh nhay co dieu ki¢n).
Thanh ghi co gem 16 bit nhung nguai ta chi dung het 9 bit eua no d€ lam cae
bit co (hinh 3.25)
Ok co eua b¢ vi xua ly 8085

X: kh6ng duqc dinh nghia

fill/it 3.25: So (M thanh ghi ci'! cua h(J vi xu Iy 8086188

2. H~ vi xu Iy
Hinh 3 .. 26 gi6i thi¢u sa do kh6i tong quat eila mQl h~ vi xu ly
Tn:n day ta d1i thay b¢ vi xu ly 18. m¢t thanh phao rtit co ban kh6ng thieu
duqc de t<).o nen may vi tfnh. Trang th!!c te b¢ vi xu 19 con phili ket hqp them voi
cae b¢ ph~n di¢n lU khac nhu b¢ nha va cae b¢ ph6i ghcp vao/ra d~ qo nen m¢t
h¢ vi xu 1y hoan chinh. Din luu y dng d~ chi m¢t h¢ th6ng co cau true nhu tren,
thu~t ngu "h¢ vi xu If' mang y nghia tOng quat hem so voi thu~t ngu "may vi
tinh", VI may vi tinh chi III m¢t trong nhung tlng dl:lng q.l the eua h¢ vi JY.xu
Sa do khoi cua h~ vi xu ly vai de thanh ghi tTOng va ngoai.

BUS Duli¢u
BUS di~u khi~n

1 1 1
BQ xiI ly Bo nh& Ph6i ghep I Thi€t bi vao.1
thanh ghi (Memory) thanh vao/ra
trung tAm
/ lrong
(CPU) ROM-RAM / .hi .....1/0) J
·1
Thi€t bi fa
I
Bus dja chi

Hlnh 3.26: Sa d6 khoi H¢ vi Xtf Iy

123
 Trong sa do nay ta thay r6 d.e kh6i chue nang ehinh eua h~ vi xir ly g6m:
+ Kh6i xu ly trung ta.m (central proeesing unit, CPU),
+ B9 nho ban dan (memory, M),
+ Kh6i ph6i ghep voi cae thiet bi ngo~i vi (input/output, I/O),
+ cae bus truycn thong tin
Ba kh6i ehue nang duu lien h¢ voi nhau thong qua t~p cae dUCmg day d~
truycn tin hi~u gQi chung HI. bus h¢ thong. Bus' h~ thong bao gam 3 bus thilnh
phan. (jng voi d.c trn hi¢u dia chi, du li~u va dicu khi€n ta co bus dia chI, bu:;;
du li¢u Va bus dieu khic'n.
CPU dong vai tro chu d<,lo trong h¢ vi xiI 19. Day la m¢t m~ch vi di~n tir co
d¢ tfeh hqp rfft cao. Khi hO<,lt d¢ng, no dQc rna I¢nh duqe ghi duai d~ng cae bit
o va bit 1 tu b¢ nha, sau do no se giai rna dc l~nh nay thanh day d.e xung dicu
khitn ung voi cae thao tac trang l¢nh de dicu khi6'n cac khoi khae thlfe hi¢n tUng
bu(1c cae thao tac do. Dt lam duqc vi¢c nay ben trang CPU co thanh ghi dung
de chua dja chi cua I¢nh sap thl,fC hi~n gqi la thanh ghi con tro l¢nh (in:;;truction
pointer, IP) ho~c b¢ dem chuang tdnh (program counter, PC), m¢t s6 thanh ghi
da nang khac cung b¢ t{nh toan s6 hQc va.logie (ALU) de thao tic voi du li¢u.
Ngoai ra b day con c6 cac h¢ thong m<,lch di¢n tir rAt phuc t<,lP dt giai rna l¢nh
va tu do t~o ra cae xung dicu khi6'n cho toan h~.
B¢ nha ban dan hay con gQi la b¢ nho trang la m¢t b¢ ph~n rat quan trQng
clla h¢ vi xu 19. T<,li day (trong ROM) ta co thci chua chuang trlnh dicu khiin
hm.tt d¢ng eua toan h¢ dt khi b~t di~n thl CPU co th~ lay I¢nh tir day rna khbi
dau h¢ thong. M¢t phAn cua chuang trlnh dieu khi6n h~ thong, cae chuang
tdnh ung dl:lllg, dfr li¢u cung cac ket qua clla chuang trlnh thuong duqc dt
trang RAM. Cae dfr li¢u va chuang tdnh muon luu trll lau dai se dugc d€ b b¢
nha ngoai.
Kh6i ph6i ghep vao/ra (I/O) t~o ra khii nang giao tiep gifra h¢ vi xU 19 voi
the giai ben ngoai. Cae thiet bi ngo~i vi nhu ban phim. chu¢t, man hlnh, may in,
chuy€n dOi sO/luang I~ (D/A converter, DAC) va chuyen deli luang l~/so (AID
converter, ADC), 6 dia tU ... deu lien h~ vai h~ vi xir 1:9 qua b¢ ph~n nay. B¢ ph~n
ph6i ghep c~ th€ giua bus h~ thong vaj the gioi ben ngoai thucmg duqc gQi la
c6ng. Nhu v~y ta se co d.e c6ng VaG d~ Hiy thong tin tu ngoai VaG va cae e6ng
ra de: dua thong tin tu trong h¢ ra ngoai. Tuy theo nhu d.u c~ th~ eua cong vi¢c,
cac m<,leh c6ng nay co th~ duqe xAy dl,fng tu cac m~ch logic dan gian ho~e tir cae
vi m~ch ehuyen d~ng l~p tdnh duqe.

124
 Bus dja chi thuang c6 til 16, 20, 24 den 32 duong da.y song song chuy~n hU
thong tin cua d.c bit dja chi. Khi d9C/ghi b¢ nha CPU se dua ra trcn bus nay dia
chi cua 0 nhalien quan. Khii nang phan bi¢t dja chi (s6luqng dja chi cho 0 nha
rna CPU co khii nang phan bi¢l duqc) phy. thu¢c van 56 bit cua bus dja chi. Vi
dy. neu m¢l CPU co 56 duang day dja chi N = 16 lhi no co khii nang dja chi hoa
N ,.
dUge 2 ~ 65536 ~ 64 Kilo 6 nh6 khac nhau (IK ~ 2 ~ 1024). Khi dge/ghi vdi
cbng vao/ra CPU dIng dua ra tren bus d!a chi cac bit dja chi tuang Ung cua c6ng.
Trcn SCi d6 kh6i ta de nh~n ra tinh m¢t chieu cua bus dia chi qua chil~u cua mili
len. Chi co CPU mai co khil nang duu ra d!u chi trcn bus dja chi (sau nay ta SC
thay con m;:Jch DMAC, m~lch dieu khi6n trao deli du li¢u trlfc tiep giua b¢ nha -
thiet bi ngo<;ti vi cilng co kha nang nay).
Bus dfr li~u thuemg co tir 8,16,20,24,32 den 64 duemg day tuy theo Clie b¢
vi xu 19 Cl.1 th~. S6 IUQ'ng duong day nay quyet djnh s6 bit du li¢u rna CPU co
kha nang xu 19 cung m¢t 11k. Chieu mui ten tren bus 56 li¢u chi ra dIng day la
bus 2 ehieu, nghia la dii Ii~u co tht dL1qc truyen di til CPU (du li~u ra) ho~c
truyen den CPU (dii li¢u vao). Cae phan ti'r co dau ra noi th~ng vai bus dii U¢u
deu phai d uQ'c trang bi duu ra 3 tqng thai de co th~ ghep vao dUQ'e va ho~t d¢ng
blnh thuang vai bus nay.
Bus dieu khi~n thuang g6m hang chl,lc dL1ang day tin hi¢u khac nhau. M6i
tin hi¢u dieu khi~n co m¢t chieu nhat djnh. VI khi ho~t d¢ng CPU dua tin hi¢u
dieu khi~n tai cac kh6i khae trong h9, dong thai no Cling nh~n cae tin hi¢u dieu
khien til d.c kh6i do de phoi hQ'p hO'.lt d¢ng cua toi'm h¢ ncn cae tin hi¢u nay
tren tren hlnh ve dUQ'c th~ hi¢n bai cac dL10ng co mGi ten theo 2 chieu, dieu do
khong ph;:H la d€ chi tinh 2 chieu cua m¢t tin hi¢u rna la tinh 2 chieu cua c.ii
nhom tin hi¢u.
Ho~t dOng clla h¢ th6ng vi xu lSi tren cGng co the duQ'C nhin theo m¢t cach
khac. Trong khi hO'.lt dOng va t~i m¢t thai di~m nhat dinh, ve m~t chuc nang moi
kh6i trong h'; th6ng tren wang dUOIlg vai cac thanh ghi trong (nAm tTOng CPU)
h01!c cac thanh ghi ngoai (nam rai rac trong b¢ nha ROM. bO nha RAM va trong
kh6i ph6i ghep I/O). Ho~t d¢og cita toan h~ th~c cMt I. s~ ph6i hqp ho~t di)ng
cua cac thanh ghi trong va ngoai n6i tItn de thl!C hi~n 51! bi~n d6i dii li~u ho~c
SI! trao d6i dii li~u theo cac yeu Call da dinh trL1ac.

125
 Cau hoi va bai taD
1. Chuy~n deli cac 56 sau tlt h~ th~p phan sang h~ nhj pMn; 709; 451; 600; 315,42;
181,99.
2. Chuy~n deli cac 56 sau tll' h~ nhj pMn sang h~ th~p pMn:
(1101): (10101): (10011,10): (11100,11).
3. Ve bi~u do xung mO ta nguylm uie hO\3t d¢ng ella cac c6ng Logic cd ban.
4. Trinh bay ve m\3ch ma hoa th~p phan ra ma BCD.
5. Neu nguylm tac ho~t d¢ng clla cac lo~i FF.
6. Ve va pMn Ueh sd do b9 dam th?p phan Sll' dl)ng JK - FF, ho;;:tt d9n9 khOng
dong b9.
7. Phan Uch ho;;:tt d¢ng ella thanh ghi djch v~n nl:!.ng.
8. Ph an Ueh b¢ chuy~n doi tin hi~u D sang A va be? ehuy~n d6i tin hi~u A sang D.
9. The nao la b¢ vi xli' ly, h(! vi xli' lY.
Phan Uch ho~t dQng phan Cltng ella h~ vi xll'lY.

126
 Lue dau, m~eh dem va FF duqe RESET n~n di~n ap U DAe eila DAC bang
OV va e6ng AND rna ra eho xung Cp van m~eh demo Lue nay di~n lip van U v 16n
a
han U DAC (gi.i Slr rang ca hai deu ductng) neu U ss tri s-o thap. U DAC tfmg dan
thea hinh b~e lhang vi m<:teh dem lien t1,le ddi tr<.tng thai tir thap len cao, eho den
khi U DAC vua du IOn han U v d~ U ss chuye:n len cao lam Q = 0 dong edng AND
l~i. Luc nay tin hi¢u trong m<.tch dem la tin hi¢u so n bit wong ung cua tin hi¢u
wong II! vao U v .
Qua cac philn tich tren ta nh~n thay:
- M<.tch DAC (va m~ch dim) cang co d¢ phan giili cao thl sl! so sanh cang
chfnh xac vi chicu cao cila b~c thang ca.ng nho.
- SI! chuy~n ddi lu6n luon ca.n mQt khoang thai gian. Kho{mg thai gian nay
toy thuOc 0 trj s6 cua tin hi~u vao U v va Ui.n so clla tin hi~u chuftn (d6i vai cung
mQt DAC). U v cang Ian th) thm gian chuyin d6i dng lau, con tan so Cp ca.ng
cao thl thai gian dng ngan.

VIII. VI xu LV
1. 8<;> vi xi! Iy
1.I. Sa do khoi
la se xet Cl,l th~ b¢ vi xu Iy 8088 clla hang Intel
Trcn hlnh 3.22 Ia sa do kh6i cau truc ben trang eila b¢ vi xilly Intel 8088:
(xem trong sau)

116
nguqc Tl va Tl dang dan di~n se hi ngat, hk T2 dan Tl nglIng va t~ C xa di~n
qua tai RL sau khi xii xong tl;l C se n<;lp di~n qua RL va co di~n ap n<;lp dUQ'c theo
chieu nguQ'c l~i vai hlnh ve.
Tucmg tl.! nell sau d6 Tl l~i duQ'c kich dan di~n thl tl;ll'.li xii di~n lam philn
cl.!c nguqc l~j Tl va Tl ngung dan, m~ch tra l'.li tr~ng thai ban dau.
Theo nguyen ly lren, dong dit;n qua riii RL la dong di~n mqt chicu gian
dO'.ln thea tan s6 clla m~ch dan xung kich,
TI,! di~n C Iii tl,! di¢n dung dIS d6i tn,lIlg thai cua 1'1- T2 nen duqc g9i 13. tl;l
di¢n chuyen m,~ch co gia tt~ s6 duQ'c tinh theo cong thuc:
1,44.1.,\ t "n
C -----------
~

Y DC
Trong cong thuc tinh tri s6 ty. C thi t"l1 Iii thai gian k~ tu khi kfch T1 dan den
khi ty. X8. het di~n ,ip am tren ty.,
Thl dl,l: Dong tiii co IA =: 500mA - Y LX::::: lOOY - t"lf::;::: I ms
Tri. sCi C Iii:
1.44.0,5A _ 10
.
c~
IOOY
Do t~ C n<;lp di¢n ap c16i chieu lien tl,Jc nen phai ch9n IO<;li tl,J dung voi di9n
up xoay chitu,
3. M~ch inverter dong m9t pha

A 0
r""
. '" '+
L
.......,= '30
+ ., ,.
C

t
Vnc T, ;
\
' I

J Klch I , \
~

I. " "-
(

Hinh 4.3: M{JCh inverter dong m9t pha

129
 3.1. So dO: Minh ho~ Iren hlnh 4.3
Bi~n ap dung trong m,!-ch nay la IO<;li bien ap co di6n gifra b sO cap chi a sO
cap ra 2 phan bang nhau vc s6 Yang day va c6 chi€:u quan day Ia di~m A dau va
o cuoi, ditm 0 dau va B cuei.
Cu¢n day L noi tiep voi nguon m¢t chieu c6 t::ie dl,mg gicri h~n dong di~n khi
roo di~n. TI,l C dung d~ n<;lp va xa di~n "im cho tiristor nglIng dAn gQi ill. tl} di~n
chuytin m<;lch.
3.2. Nguyen Iy
Gia thiet Tl dU9c kich tnnJC ncn Tl dan, T:.. ogling. Luc do co dong di~n di
nguon duang qua cu¢n day L, qua cu¢n sO cap tu 0 den A va qua T 1 tra ve
nguon am.
Luc d6 ellQn So' cap AB ~e dm ling di~n ap thea nguyen 1y bi€n up tV ngEm
ncn di~n ap giua 2 di6m AB n<;lp vao 11,l C co If! s6 bang 2V DC va tl,l C n~p thea
chi~u am 21 A va uuong 21 B (nhlI hloh ve).

Sau d6 neu co xung kkh T 2 thi T 2 dan l1,l C xa di~n ap am - 2V LX IJm T 1 ogung
(do Tl bi pban e~re nguqe). Bay gio co dong di9n Ji tu nguon Juong qua cu¢n day
L, qua eu¢n so cap tlr 0 dcn dh~m B, qua T2 lra ve nguon am. Luc do cu¢n so dip
OA cung se cam ung di¢n ap thee nguyen 15' bicn ap tl! ngau ncn di¢n ap gifra 2
diem AB n~p vuo tl,l C cung co tr, so bang hai Ian v IX: nhttng tbeo chieu ngu<;1c
I~i va tl,l C n~p thee chieu duong C1 A va am C1 B (nguqc l~i vai hlnh ve).
a tmi truong hqp dong di~n qua hai cu¢n so cap ch<;ly ngugc chieu nhau nen
khi cam ung sang thu dip se cho ra dong di~n xoay chieu. Dong di¢n xoay chieu
ra b thu eifp, lan so tllY thuQc vao tAn so ella m~ch t~o xung kfch.
4. M~ch inverter ap m9t pha
4.1. Sa db
M~ch inverter ap m¢t pha dung c3u tiristor tlr T[ den T4 chi a ra 2 c~p TI -
T 3va T 2 - T 4 duqc dieu khien luan phien, th~ hi¢n cr hlnh 4.4. TI,l C 1.111,l lqc thanh
la
philn xoay chieu va w n~p di¢n ap phan khang dua tra vi: nguon.
Hai tl,l C[ - ~ Ht tl,l chuy~n ml,leh d~ lam ngAt cae tiristor dang dan. cau di6t
D[ den D4 Ia m~ch nAn di¢n nguqc dua di¢n ap phan khang ve tl,llqc C. Diu diot
tlr D5 den Dl! dung de cach ly khOng cho cae tl,l chuyen m~ch C[ va C2 phong
di~n qua taL

130
 +
L

0,
+' T, C,
+ .
T,
0,
~
r
v oc c A
+' 7 D,
Tal
D.
f- B

D,C
0,
~:.
0,
~+
.
1
0,
r' "
. ~+
L T, T,
-
.

Nil/II 4.4: Mgch inverter op m(it plla

Cae cUQn day noi tiep vai nguon co Hie dy.ng giOi h'.lo dong ban dau.
4.2. Nguyen Iy
Gin. thiel TI va T J da duqc kich va dan di¢n. Dong di¢n se di tir nguon duang
qua TI - Ds - Tai - D7 - T3 roi lra vc nguon am. Nhu v~y dong di¢n qua lai thea
chieu A sang B. Luc d6 A co di¢n ap eila nguon duang va B co di¢n ap coa nguon
[un ncn ty. C l va C 2 se n;:~p di~n thea chicu nhu hlnh ve.
Khi co xung kfch cho T2 va T .. thl ty. C 1 se xa di¢n up am lam phan qrc nguqc
1) nhu lue do TI - T) ogung va T2 - T4 dan. Dong di¢n hay gia se di tu nguon
duang qua T; - DI - tai - Dx -T .. roi lfa ve nguon am.
Nhu V(lY dong di¢n qua tAi theo chicu lir B sang A.
TruOng h'!p nay A co di¢n ap eua nguon am, B co di¢n ap cua nguon duang
ncn hai ty. C j - C z sc n<~p di~n up thea chieu nguCJc l~i voi hlnh ve de chuAn bi
lam ngoit T 2 - T .. , Tan so eua dong di~n xoay chieu cap eho tai ehinh Hi tan s6 eua
m~ch t<;\o xung kich cho cae SCR lU TI den T 4 ,

5. M~ch inverter kiiiu c9n9 httclng ncii tiep

5.L Su do
L L

Hillh 4.5:IlIverter Cqng lutOng ni51 tiep

131
 •

T, ' - - - - , - - - - - ' T.

Hinh 4.6: Mgch inverter c()ng sud! nhd

Trang m~ch di~n hlnh 4.5 chi c6 dung 2 tiristorT[ va T2 luan phien duqc
. kfch de dAn di9ll. Hai CU¢ll day cling co tac dlJ,ng gioi h<,tn dong ban dall khi
rna di~n.
5.2. Nguyen If
Gil thie't TI duqc kfch nen T[ dAn, W C n,!-p di~n ncn co dong di~n qua tM
thea chieu tunguon duang qua T\ - L - t1,l C - qua tM nhu hlnh ve.
Khi 11,l C fiC).p day thi dong di¢n bang 0 va 1'1 tI! ngung diln.
Neu san do eho xung kich T2 thi T2 dan tl,l C xi di~n thea chieu tir dau dUdng
eua 11,l qua L - T2 roi qua tai thea chieu nguqc vai chieu dong di<;ll nC).p ban dati.
M~ch nay co Uti di~m 180 dong di~n tai gan gi6ng dC).ng hlnh sin, khi be hb
m<:lch dieu khi~n thi m,!-ch inverter cflng ngung hO'!-t d¢ng.
6. Ung d\lng
Mt;lch inverter c6 cong SLU11 nlu3: Hinh 4.6
Ngu6n m¢t chieu lil ~c quy 12V se cap dong cho cu¢n so cap cua bien ap.
T j va T J la hai tiristor dung d~ dieu khien dong qua cUQn sa cap theo hai chieu
nguqc nhau Va luAn phitn.
Hai transisto T3 - T4 la m~ch dao d¢ng da hai phi 6n t~o ra xung vuong de
lUAn phitn kich clJc 0 cua T\ - T 2•
Tl;1 C la t1,l di?n chuy~n m~ch se n~p va xu. di~n de lam ngung T\ - T 2 .
Oia thiet T3 cho faxung vuong kich clfc 0\ lam T j dan se co dong tu ngu6n
duang qua cu¢n sa cap tu 0 sang A se cam Ung sa"ng cl.i?n thu cap. Do nguyen

132
ly cua bien ap til ngau cuon so cap OB cung cam Ung va cho fa di¢n lip V AB=
2. V DC, di~n lip nay se n'.1p vao W C theo huang B duong - A a.m nhu hlnh ve.
Khi T4 cho ra xung vuong kfch cvc G2 lam 1'3 dAn, t1,l C se xii di¢n lam phan
cllc nguqc T1 nen 1'1 ngung. Day gio co dong tir nguon duang qua cu¢n so cap
tu 0 sang B cung se cam lIng sang cu¢n th(r cap. Truong hqp nay cUl/n so cap
AO cung d.m (rng se dm (rng va cho fa di¢n ap' VAB ;::::: 2. Voc va di¢n ap nay se
n'.1p vao tl,l C theo chicu A duang B am nguqc l'.1i vai hlnh ve.
Hai truang hqp dong di~n qua cu¢n sa cap co chieu nguqc nhau nen di~n lip
cam (rng lren cu(m thd cap se la hai ban ky nguqc pha. Tan 56 cua dong di~n
a
xoay chicu ra th(r cap chfnh 1a Hin s6 cua m'.1ch dao d¢ng da hai T~ - 1'4'

II. M<).CH mllu KHIIlN TOC DQ DQNG CO

1. M;;:lch dieu khi~n toc dQ dQng cd mQt chieu
Tren hlnh 4. 7 dua ra so d6 nguyen 1y m~ch dieu khi6n t6c dO dong co m¢l
chicu cong suat nho. Trang d6 di~n lip luai 220V t'.1o thanh di~n ap m()t chicu
nht:i cau diot D j - 04' diot D5 dam bao cho tiristor lam vi~c 6n djnh khi co dong
hoi tiep tac d¢ng, ll,l C j va di~n tro R j cung diot D7 t'.1O fa di~n lip rna tiristor,
di~n lrO R2 dung d~ dieu chinh di~n ap rna tiristor cung la dieu chinh t6c do dong
co theo y muon, dial SD Hi di6t 4 mien tiep gilp t'.1o fa di~n lip dieu khi~n cllC
G cua tiritor.

Rl
,."
...
81 Dol
L
1>'
ao

•
a2 ,>3
."
154

Hinh 4.7: Mgch dilu kllie'n IOC d¢ d¢ng cO m¢l chie'u cong sud't nha

133
 100

R3 0,5

Hinh 4.8: M{lch die'u khiln d(mg cd

Khi goe rna cua tirislor thay d6i lam cho di¢n lip d~t tren tiristor thay dOi,
dong thai cling lam lhay doi di~n ap tren d¢ng ca. C~n chu y ch9fi llJ C] co chat
luqng eao d~ co khii nang ph6ng n~p dOt ditm. C] Iii tl,l thOng phftn elle.
R2

u,
DC

Hinh 4.9:Mgch die'u khiln Me dlj dQllg cU dung vi mgell kllllec'lt d~/i
R2

+u, -2~'-_i{R=I~J KD>----O

-U, - - 'k

L---t',?, DC

Hill" 4.10: Mgch dilu khie'n d¢ng at

Tren hloh 4.8 dua fa sO do m~ch dit~:u khi~n d¢ng co. N6 khac so vai m~ch
4.7 a ehb qua ldoh dieu khien tiristor dlIqc thlle hi¢n nha thay dOi di¢n ap d~t
tren qrc G cua tiristor.

134
 Tren hlnh 4.9 dua ra m .... eh dieu khi~n toe d¢ d¢ng eo dung vi m ....eh khueeh
d.... i. Toe d¢ eua d¢ng ca duqe dieu ehlnh nha thay d6i di~n tra h6i tiep, nghla la
nha thay deli di¢n ap ra eua b¢ khuech d.... i. Lue nay di¢n ap nuOi d¢ng ca duqe
xae dinh.
2. Dieu khi~n ehieu quay eua d9n9 cd m9t ehieu
S(1do dan gi,in dieu khien ehieu quay d¢ng ea rn¢t ehieu eo th6 xay dl!TIg
Iren ea Sd m,-~eh dicu khi6n d¢ng eo hlnh 4.9' (xern hloh 4.10).
Tuy thu¢c vj trf eua d<\o rn~eh Ck ta eo ehieu quay d¢ng ca xae djnh.
Tren hlnh 4.11 dua ra sa do rn .... eh dieu khi~n ehieu quay va toe d¢ eua dQng
ca rn¢1 ehicu kich thich song song.
Khi CM o' vj 1r1 1 cae el,fe g eua T'l va T'-i eo tin hi¢u dieu khien, d¢ng co
a
quay thea mc)t chieu xac djnh. Khi CM vj 1rf 2 d.e qre G eua Ti2 va Ti~ co tin
hi¢u dicli khien, d¢ng eo quay thea ehieu nguqe l~i.
Dt dicu chlnh toe d() d¢ng eO ta thay deli goc rna cua tiristor T,5 nha chiet up
R I , nghia lit. ta dicu ehinh di¢n ap 1rcn cUQn T] va T2•
DrD4 MR 504
......---.,,,CMDA 3504

tv -
R1
20K-5w
.2
4,71t-SW

~ stat:r
• (J.I 2

••
T2

Hinh 4.11: M{lch die"u khie"'1/ clliell quay va toe d9·cua dtJng ("(I
Tren hlnh 4.12 dua ra so do rn~eh dieu khi~n toe d¢ d¢ng eo rn¢t ehieu kich

135
thfch n6i tiep. Qua tdnh di~u chinh chieu quay va toc d¢ d¢ng ella m~ch 4.12
cling giong nhu m~ch hlnh 4.11.
Slf khac nhau gifra 2 m~ch hlnh 4.11 va 4.12 :cac cu¢n startor mac song song
ho~c noi tiep vai cu(m rota. TI T2
• • •
4X MR5(J4

4X :156391

2N5062 IN5262
Ilil/II 4.12: Mqc/J die'/{ klli/;;",I chie'll qllay
\"(/ ((/c d(J d(Jng c(f kicll fllich nti'i tiel)
L

"c
"1

./V ";I ";I ov

I1lnh 4.13: Mqch die'll klliln to(.. d(} d(mg c(/ xoay Chir!lf
11//{/ tlil/II ddl/It g(k 111(/
3. Dieu khi';n toe de:) de:)ng cd xoay ehieu.
Trcn hlnh 4.13 dua fa sa do dieu khi6n toc de) d¢ng ca xoay chieu nha tlieu
chinh goc rna CU<l tiristor. Khi ta thay d6i di¢n tra R2 se lam di¢n ap tren ClfC G

136
eua tiristor thay deli, tir d6 dieu ehinh dong qua tiristor va dQng eo. Cu¢n da.y L
eo t<\c d~ng ehong phan hoi ve nguon.
Tren hlnh 4.141a m~ch dieu khilin toe dQ qu~t tnin. M~eh xung dieu khi~n
la m<;lch ban dan vai cae di6t chinh Iuu, tiristor, tranzito. CUQn earn Ll va t~ C 1
dung d6 d~p xung clla m<;leh dieu khi~n d~ kh6i anh huang tai de thiet bj dung
dmg luai di¢n. Dc dieu chinh toe dQ duai eua d¢ng ea ta thay deli di~n tra R 2,
de h<!-n ehe t6c de) tren eua dQng eel ta dieu ehinh R:;. Chiet ap R,k dung de thay
deli t6e d() d(mg ea. Hai tranzito 1'1 va T21a hai bong p-n-p Va n-p-n trong d6 1'2
Uun vi¢c ('j chc d() khucch di..li I~p h~i.
Khi ta (1icu chinh R,k' nha qua tdnh n<;lp di¢n tren t~ C 1 sc Ibm cho thien up
trcn baw V~I ernitor eua Tl thay doi, tu d6 sc lam cho 1'1 thong nhieu hay it, Addn
tai thay d()i dong baza ella 1'2 hay thay d6i thien up trcn em ito' ella 1'2 (thay dbi
goc rna tiristor 1',); ket qua Iii. dong qua de)ng ca va tiristor duqc dicu eh'inh.
Chu y m;:~ch nay co the dung eho quqt tran ella Lien x6; neu dieu ehinh t6t
eo the sir d~ng S(j do nay cho cae qU';lt tnin Im.li khac; can luu y Iii ehi Slr d~ng
eho qU'.lt tntn co vang ch~p.

Hin" 4./4~· Mqch die'll khilll ,(ie d(j dQng crJ

III. I)[ilu KHIEN TU XA
1. Khai quat chung
Ngay nay v6i sl! tien b¢ eua nhleu Hnh vl!c. linh vl!e di~n ti'r eling eo nhung
buoc tien nhay v0t. Ky thu~t di~n tu duqc Ung d~ng nhi6u trong cae' van de dieu

137
khitn. Ok b¢ vi xu ly ra dai, n6 dii giilp eho vi~e dieu khitn hO<;lt dOng eila cae
thiet bi tra n~n thu;}n ti¢n va phong phil.
V6i vi~e ung dl:mg vi xu ly trang cae m~eh dieu khitin no con eho phep thl,le
hi~n duqe ehue nang dieu khi€n tir xa.
B¢ dieu khien tir xa Iii m¢t may phat hong ngo~i ho~e phat song vo tuyen.
H~ th6ng thu phat dieu khi~n tir xa bang hong ngo~i duqe si'r dl:mg I'¢ng rai, co
the rna ta no thea sa do ehlre nang sau.

fit) dieu
khi~n
REMOTE
CONTROL
ttt xa
~
IR
flI' .. COCAU
Chap
h~anh

B¢ dieu khitn tir xa phat ra cac xung thea rna nhat djnh. 0 philn thu co khoi
thu hong ngo~i. &? thu hong ngo:;ti nay bien tia h6ng ngo<,ti thu duqc Ihanh dc
xung di~n de dua va~ be) vi xlI' JY. IX) vi xu ly phat ra cac l¢nh dieu khi6n may
thea nhung chucmg trlnh da duqc cling hoa.
Ok may thu phat hong co nguyen ly nhu nhau nlHIng rna hO<.t kh,ic
ngo~i
nhau ncn thong thuang khong the dung bl} dieu khi~n iU xa <.:ua hang may nay
dieu khien may cua hang khac.
2. Sd do nguyen t~c bi? dieu khie'n tirxa (Hinh 4.15)
B(> dieu khi~n tir xa gam m¢t b~m phfm bam, m¢t IC rna hoa ban phfm, m()t
transistor cong suat va diol ph<it hong ngo<:li.
Ban phfm bfim l~p thanh m¢t rna tr~n cho phep t~o ra nhieu chuc nang khac
nhau. Ma tr~n nay duqc quet bOi,m9t b¢ t~o s6ng trang IC v6i th,,"ch anh viti
tram KHz.
Khi bam m¢t phim, tir rna tr;}n ban phim, tin hi~u duqc dua vao IC va dau tu
ra cua IC, no se pM.t ra nhung rna nh; phan, lUong ung v6i m9t chuoi xung vuong
co so luqng bit nh;1t dinh. M6i bit trang m9t chuoi xung co y nghia khac nhau.
Cae xung tir IC duqc transistor khucch d';li. Transistor co t,\i lit diot hong ngo<,ti.
(Diot hong ngo~i Iii IO<;li diot khi dan di¢n thl phat ra tia hong ngo<~i).
Phan thu hong ngo~i nam trang may duqc dieu khien. Phan thu hang ngo~i
nh~n tia hong ngo<,ti thl se cho dong di~n di qua. L¢nh truyen gam cac bft trang
chu6i xung duge thu, truyen t6i b(> khuech d~i.
B¢ khuech d~i, khuech d~i va sua d~ng dc xung thu duqc roi dua vao IC

138
vi xu 19 cua may. DlJa theo cae xung thu duqe IC vi xu 19 dua ra cae l~nh
dieu khi~n.
."
phim

/
!e;: RJ T R3

~
Ie m:i hoa <'
lliln phim
R2

--
~
CJf~~ c:JC2
I +v
V
)

Hlnh 4.15: Sa do nguyen' uk b() die'll khie'll Tif xa

IV. M",CH CHiNH LUlJ C() DIF:U KHIEN
1. Khai ni~m chung
B¢ chinh luu rn¢t pha co dieu khien duqe xuy dl)l1g tren co sa eua phuong
phap dieu chinh di~n up trcn 1M theo pha, rna trang do cae ph:in tir ehinh luu
duqe dong rna theo pha di~n ap dieu khi~n. Cae phan'tu chinh luu co dieu khi~n
chinh la! cae tiristo.
1'iristo Iii rn¢t ban dan co 3 et,re: Anot A, Kalat K va qle di~ll khi~n G. Khi
et,re G co xung duong voi bien dQ di'I Ian lam eho tiristo rna.
COn khi tae dQng len et,re G xung am lam eho liristo dong l~i. Cau t~o,
a
nguyen l;lc ho~t d¢ng eua tiristo da duqe xer kY· chuang I: "Unh ki~n di~n tu"
nen b day ta kh6ng xet l~i nila.

A----I~~
G

~eh ehinh luu m¢t pha co dieu klii~n duqe xAy dl)l1g luang tt,r nhu cae
rn~eh chinh luu d11 xet. Sau dAy ta chi gioi h{ln xet rn¢t so rn~eh thong dl}.ng.

139
 B¢ chlnh luu co di~u khitin dung tiristo co uu di~m so vai ca.c m~ch chlnh
luu dJ. xet:
- Di~n ap fa co th6 dieu chinh adii f"ng tu 0 den O,9Ua nhC! thay d6i pha
eoa di~n ap dicu khi~n.
- Dung vai tai co eong suat Ian;
- Dung thfch hqp vai d.c tM khang - tra
Vi di9n up ehinh lUll dU~1e dicu ehlnh thea pha nen trong bi~u do di9n lip ta
bi~u di~n rnoi qUem h~ giUa di¢n ap va pha dong rna eoa cae tifista (8), a day
o ~ 2nft ~ 2mfT.
f- tan s6 di¢n ap ehinh lUll
t- thai gian
T- ehu ky eLla di~n up ehinh luu
2. M~ch chinh ilru dung hai lirislo
VI sir dl:lllg (j tai c6 cong suat Ian nen rn':lch ehlnh luu co dieu khi~n dung
rn¢t tiristor [t duqe si"r dy.ng do hi¢u suat thap, d¢ bang ph~ng eila di9n ap ra
kern. Do d6 trong thl!c te nguai ta dung b¢ rn~eh ehinh luu hai flIla ehu ky vai
hai tiristor.
K:
TJ.
•
A! KJ. + -
U'1 G~ L
R.t;
UL •
U: T2
k2

'2

Hlnh 4.16: M(}ch chlnh hru (ii/fig Iwi tiristo

Tren hlnh 4.16 dua fa sa d6 nguyen ly eua rn~ch ehinh luu hai ni"ra ehu ky
a
\"(1i bai tiristo. 8Q dieu khien (DK) day t~() ra di¢n ap dieu khi~n thea pha O.
Khoa K c6 tae d~mg thay d6i d~c tfnh taj eua rn~eh ehlnh IUu. Neu rn~ch dieu
khi~n luan c6 xung di~n ap dua ra tai el!c G thi hai tirista lam vi¢e nhu hai diat
ehlnh luu mile thea sa dO ehlnh luu hai filla chu kyo

140
 Con neu nhu khOng co xung dieu khi~n thl hai tiristo thuang xuyen b tr~ng
thai dong m~c du tren anot cua chung co di~n the duang so voi catot.
3. B9 chlnh IU\J ba pha co di~u khiEi'n
B(> chinh llIU 3 pha c6ng suat IOn co dicu khi~n co the dung den khf ho~e
tiristor. 6 day chi nghien cuu b(> ehinh luu dung tiristor d~ dieu khien.

,
II :I 11\ Jf
l, 1
II II 1I

Cf "I
I' ,, ,,
,1
"

~ " T; •
/..1/

J1iflli 4.17: CMnh Itrll bu pha C(J difiu khie"'11

3.1. ll(l chinh IlID 3 pha co dicu khi~n co di~m trung tinh
Xa "* 0, x( ----)- 00

Hlnh 4.17 lit so d6 nguyen ly b¢ chinh llIU 3 pha co dieu khien dung tiristor.
Trong m~ch chinh llIU nay do cae tiristor duqe khong chc ncn khae voi cae
m~ch chlnh llIU dung di6t 0 eho eac tiristor bat dau d5n di~n mu¢n han 1 goe a,
sau do la khoimg thai gian chuyen m~eh (rug vai g6e ehuyen m~eh y. Dong di¢n
qua tiristor tang ic:::n den gia tri 6n dinh I" va giiI nguyen gia tri nay trong khoang
21[/3 - y, sau do dong di9n l~i giam xu6ng trong khoang y do qua trlnh ehuyen
m~ch. VQ.y goe pha diln di¢n toan ph;}n cua moi tiristor lit (2rr./3 - y).
Do anh hubng ella sl.! dieu khien tiristor va qua tdnh ehuyen m<.teh gay ra hoi
cae Xa ncn d<.tn-g duang eong sy.t ap tren m6i tiritor (hlnh 4.17d ve cho Til) se co

141
 Con neu nhu khong co xung di~u khi~n thi hai tiristo thuang xu yen a tr'.lng
thai dong m~c du tren anot cua chung co di~n the duang so voi eatot.
3. BQ chTnh hru ba pha co dieu khi~n
B9 chinh luu 3 pha cong suat IOn co dieu khi~n co th~ dung den khl ho~e
tiristor. 6 da.y chi nghien cuu b¢ chinh Iuu .dung tiristor d~ dieu khi~n.

bj f-It---L*ltHtt1df--i-f
II III
t.. II II ,I
II I' II I
I, ,I
r-:--{';-'.,--;
I ,
I
, I ''''
,I ,,
=r; .
t..tj
I.",
1-,+1 r I
-,t-

Hlllli 4.17: Cldllil luu ba plla co die'u khiln

3.1. no chinh luu 3 pha co dieu khi~n co di~m trung tinh
XH::f- 0, XI ~ 00
Hinh 4.17 Iii sa d6 nguyen 19 hI) chinh hru 3 pha co dieu khi~n dung tiristor.
Trang m'.lch chinh hru nay do cac tiristor duqc kh6ng che nen kh<ic v(ji cae
m~ch chinh lUll dung diot a eho cac tiristor bat dau d3.n di¢n mu¢n han 1 g6c a,
sau d6Ja kho{\ng thai gian chuy~n m<;lch ung v6i goc chuy~n m<;tch y. Dong di~n
qua tiristor tang len den gia tr! 6n djnh I" va giu nguyen gia tfj nay trang khoang
2rr,/3 - y, sau do dong di9n l'.li giam xu6ng trong khoang y do qua tdnh chuyen
m'.leh. V<~y goc pha d~n di¢n toan phan eua moi tiristor Iii (2n/3 - y).
Do anh hubng cua sl.! dieu khien tiristor va qua tdnh chuyen m'.lch guy ra boi
cae Xa nen d<~.fl'g duang cong s':It ap tren moi tiritor (hlnh 4.17d ve cho Til) se co

141
 +
L

0,
+' T, C,
+ .
T,
0,
~
r
v oc c A
+' 7 D,
Tal
D.
f- B

D,C
0,
~:.
0,
~+
.
1
0,
r' "
. ~+
L T, T,
-
.

Nil/II 4.4: Mgch inverter op m(it plla

Cae cUQn day noi tiep vai nguon co Hie dy.ng giOi h'.lo dong ban dau.
4.2. Nguyen Iy
Gin. thiel TI va T J da duqc kich va dan di¢n. Dong di¢n se di tir nguon duang
qua TI - Ds - Tai - D7 - T3 roi lra vc nguon am. Nhu v~y dong di¢n qua lai thea
chieu A sang B. Luc d6 A co di¢n ap eila nguon duang va B co di¢n ap coa nguon
[un ncn ty. C l va C 2 se n;:~p di~n thea chicu nhu hlnh ve.
Khi co xung kfch cho T2 va T .. thl ty. C 1 se xa di¢n up am lam phan qrc nguqc
1) nhu lue do TI - T) ogung va T2 - T4 dan. Dong di¢n hay gia se di tu nguon
duang qua T; - DI - tai - Dx -T .. roi lfa ve nguon am.
Nhu V(lY dong di¢n qua tAi theo chicu lir B sang A.
TruOng h'!p nay A co di¢n ap eua nguon am, B co di¢n ap cua nguon duang
ncn hai ty. C j - C z sc n<~p di~n up thea chieu nguCJc l~i voi hlnh ve de chuAn bi
lam ngoit T 2 - T .. , Tan so eua dong di~n xoay chieu cap eho tai ehinh Hi tan s6 eua
m~ch t<;\o xung kich cho cae SCR lU TI den T 4 ,

5. M~ch inverter kiiiu c9n9 httclng ncii tiep

5.L Su do
L L

Hillh 4.5:IlIverter Cqng lutOng ni51 tiep

131
 - Neu tai HI. thuan tra thi d~e tinh dieu ehinh co d~ng
voi < 7r
3
U1b=Ud,,[1 +sin( 7r -u)] vai > 7r
6
V. MACH D1EU KHIEN TRONG MAY mf:u HOA NHI~T D(>
1. Khai quat chung
May dicli hoa nhi~t d¢ la thiet bj di¢n dung d~ thay dbi nhi~t d¢, dO am, toc
dc) gin va lQC h~i eua m6i tnrbng kh6ng khf trong ca.c phong a,
lam vi~e v.v ..
C6 fAt nhieu IO~li m<iy dieu hoa nhi~t dc) khae nhau. T,~m thai c6 the: phfm
ImJi nhu sall.
- Theo chu:c nang (ehc d() lam vi9C) c6 cae IO<;li:
+ M{IY mot cht'l'c nang (thubng gQi la miiy mc)t ehicu) may chi tam vi¢c d che'
d¢ Utm h~nh.
+ May hui chuc nang (thuang gQi la may hui chien) may co thE lam vi~c a
che do lam li..lIlh ho~c ch6 d9 lam nong,
Ngoi.i.i hai ehuc nang (ren, co IO<;ti may con them ehuc nang khac nhu hut fim,
thong giG, IQc bl,li.
- Theo ket cau eua may co cac lo<.ti.
+ M,iy me)t khoi: May duqc ehe t~.o va l~p rap thanh rn0t kh6i.
+ May hai kh6i: May duqc ch€ t'!-O va lap rap thanh hai kh6i rieng hi¢t.
+ May nhicu kh6i: May gam mot khoi ngoai cap l<;tnh cho hai hOi!-e ba kh6i
a
trong, di}t cae vj trf khae nhau trong phong.
- Theo phuong phap dieu khi~n may, co cae ki~u may sau:
+ Dieu khien tfl!C tiep: Cac num, phfm dieu khi~n che do lam vi~c cua may
gan tren m~t may.
+ Dieu khi~n day: B¢ dieu khi~n d~ rieng ngoai may va duqe n6i vai may
bang h¢ thong day dan di¢n dieu khi~n (d.p dieu khi~n) dili do hai met.
+ Dieu khi~n tu xa: Bo dieu khien may duqe eh€ t<;to rieng bi~t d~ ngoai.
Trong d6 co bo ph~n phat ra ria hong ngo~i da duqc rna hoa de: truycn tin hi¢u
dieu khie:n tai bQ ph~n thu gan tren m~t may dicu hoa nhi¢t dQ. Theo nQi dung
eua rna thu duqe, may sc lam vi¢e theo che do rna nguoi Slr dy.ng da djnh tren b¢
dieu khi~n.

144
ly cua bien ap til ngau cuon so cap OB cung cam Ung va cho fa di¢n lip V AB=
2. V DC, di~n lip nay se n'.1p vao W C theo huang B duong - A a.m nhu hlnh ve.
Khi T4 cho ra xung vuong kfch cvc G2 lam 1'3 dAn, t1,l C se xii di¢n lam phan
cllc nguqc T1 nen 1'1 ngung. Day gio co dong tir nguon duang qua cu¢n so cap
tu 0 sang B cung se cam lIng sang cu¢n th(r cap. Truong hqp nay cUl/n so cap
AO cung d.m (rng se dm (rng va cho fa di¢n ap' VAB ;::::: 2. Voc va di¢n ap nay se
n'.1p vao tl,l C theo chicu A duang B am nguqc l'.1i vai hlnh ve.
Hai truang hqp dong di~n qua cu¢n sa cap co chieu nguqc nhau nen di~n lip
cam (rng lren cu(m thd cap se la hai ban ky nguqc pha. Tan 56 cua dong di~n
a
xoay chicu ra th(r cap chfnh 1a Hin s6 cua m'.1ch dao d¢ng da hai T~ - 1'4'

II. M<).CH mllu KHIIlN TOC DQ DQNG CO

1. M;;:lch dieu khi~n toc dQ dQng cd mQt chieu
Tren hlnh 4. 7 dua ra so d6 nguyen 1y m~ch dieu khi6n t6c dO dong co m¢l
chicu cong suat nho. Trang d6 di~n lip luai 220V t'.1o thanh di~n ap m()t chicu
nht:i cau diot D j - 04' diot D5 dam bao cho tiristor lam vi~c 6n djnh khi co dong
hoi tiep tac d¢ng, ll,l C j va di~n tro R j cung diot D7 t'.1O fa di~n lip rna tiristor,
di~n lrO R2 dung d~ dieu chinh di~n ap rna tiristor cung la dieu chinh t6c do dong
co theo y muon, dial SD Hi di6t 4 mien tiep gilp t'.1o fa di~n lip dieu khi~n cllC
G cua tiritor.

Rl
,."
...
81 Dol
L
1>'
ao

•
a2 ,>3
."
154

Hinh 4.7: Mgch dilu kllie'n IOC d¢ d¢ng cO m¢l chie'u cong sud't nha

133
 100

R3 0,5

Hinh 4.8: M{lch die'u khiln d(mg cd

Khi goe rna cua tirislor thay d6i lam cho di¢n lip d~t tren tiristor thay dOi,
dong thai cling lam lhay doi di~n ap tren d¢ng ca. C~n chu y ch9fi llJ C] co chat
luqng eao d~ co khii nang ph6ng n~p dOt ditm. C] Iii tl,l thOng phftn elle.
R2

u,
DC

Hinh 4.9:Mgch die'u khiln Me dlj dQllg cU dung vi mgell kllllec'lt d~/i
R2

+u, -2~'-_i{R=I~J KD>----O

-U, - - 'k

L---t',?, DC

Hill" 4.10: Mgch dilu khie'n d¢ng at

Tren hloh 4.8 dua fa sO do m~ch dit~:u khi~n d¢ng co. N6 khac so vai m~ch
4.7 a ehb qua ldoh dieu khien tiristor dlIqc thlle hi¢n nha thay dOi di¢n ap d~t
tren qrc G cua tiristor.

134
 Tren hlnh 4.9 dua ra m .... eh dieu khi~n toe d¢ d¢ng eo dung vi m ....eh khueeh
d.... i. Toe d¢ eua d¢ng ca duqe dieu ehlnh nha thay d6i di~n tra h6i tiep, nghla la
nha thay deli di¢n ap ra eua b¢ khuech d.... i. Lue nay di¢n ap nuOi d¢ng ca duqe
xae dinh.
2. Dieu khi~n ehieu quay eua d9n9 cd m9t ehieu
S(1do dan gi,in dieu khien ehieu quay d¢ng ea rn¢t ehieu eo th6 xay dl!TIg
Iren ea Sd m,-~eh dicu khi6n d¢ng eo hlnh 4.9' (xern hloh 4.10).
Tuy thu¢c vj trf eua d<\o rn~eh Ck ta eo ehieu quay d¢ng ca xae djnh.
Tren hlnh 4.11 dua ra sa do rn .... eh dieu khi~n ehieu quay va toe d¢ eua dQng
ca rn¢1 ehicu kich thich song song.
Khi CM o' vj 1r1 1 cae el,fe g eua T'l va T'-i eo tin hi¢u dieu khien, d¢ng co
a
quay thea mc)t chieu xac djnh. Khi CM vj 1rf 2 d.e qre G eua Ti2 va Ti~ co tin
hi¢u dicli khien, d¢ng eo quay thea ehieu nguqe l~i.
Dt dicu chlnh toe d() d¢ng eO ta thay deli goc rna cua tiristor T,5 nha chiet up
R I , nghia lit. ta dicu ehinh di¢n ap 1rcn cUQn T] va T2•
DrD4 MR 504
......---.,,,CMDA 3504

tv -
R1
20K-5w
.2
4,71t-SW

~ stat:r
• (J.I 2

••
T2

Hinh 4.11: M{lch die"u khie"'1/ clliell quay va toe d9·cua dtJng ("(I
Tren hlnh 4.12 dua ra so do rn~eh dieu khi~n toe d¢ d¢ng eo rn¢t ehieu kich

135
thfch n6i tiep. Qua tdnh di~u chinh chieu quay va toc d¢ d¢ng ella m~ch 4.12
cling giong nhu m~ch hlnh 4.11.
Slf khac nhau gifra 2 m~ch hlnh 4.11 va 4.12 :cac cu¢n startor mac song song
ho~c noi tiep vai cu(m rota. TI T2
• • •
4X MR5(J4

4X :156391

2N5062 IN5262
Ilil/II 4.12: Mqc/J die'/{ klli/;;",I chie'll qllay
\"(/ ((/c d(J d(Jng c(f kicll fllich nti'i tiel)
L

"c
"1

./V ";I ";I ov

I1lnh 4.13: Mqch die'll klliln to(.. d(} d(mg c(/ xoay Chir!lf
11//{/ tlil/II ddl/It g(k 111(/
3. Dieu khi';n toe de:) de:)ng cd xoay ehieu.
Trcn hlnh 4.13 dua fa sa do dieu khi6n toc de) d¢ng ca xoay chieu nha tlieu
chinh goc rna CU<l tiristor. Khi ta thay d6i di¢n tra R2 se lam di¢n ap tren ClfC G

136
eua tiristor thay deli, tir d6 dieu ehinh dong qua tiristor va dQng eo. Cu¢n da.y L
eo t<\c d~ng ehong phan hoi ve nguon.
Tren hlnh 4.141a m~ch dieu khilin toe dQ qu~t tnin. M~eh xung dieu khi~n
la m<;lch ban dan vai cae di6t chinh Iuu, tiristor, tranzito. CUQn earn Ll va t~ C 1
dung d6 d~p xung clla m<;leh dieu khi~n d~ kh6i anh huang tai de thiet bj dung
dmg luai di¢n. Dc dieu chinh toe dQ duai eua d¢ng ea ta thay deli di~n tra R 2,
de h<!-n ehe t6c de) tren eua dQng eel ta dieu ehinh R:;. Chiet ap R,k dung de thay
deli t6e d() d(mg ea. Hai tranzito 1'1 va T21a hai bong p-n-p Va n-p-n trong d6 1'2
Uun vi¢c ('j chc d() khucch di..li I~p h~i.
Khi ta (1icu chinh R,k' nha qua tdnh n<;lp di¢n tren t~ C 1 sc Ibm cho thien up
trcn baw V~I ernitor eua Tl thay doi, tu d6 sc lam cho 1'1 thong nhieu hay it, Addn
tai thay d()i dong baza ella 1'2 hay thay d6i thien up trcn em ito' ella 1'2 (thay dbi
goc rna tiristor 1',); ket qua Iii. dong qua de)ng ca va tiristor duqc dicu eh'inh.
Chu y m;:~ch nay co the dung eho quqt tran ella Lien x6; neu dieu ehinh t6t
eo the sir d~ng S(j do nay cho cae qU';lt tnin Im.li khac; can luu y Iii ehi Slr d~ng
eho qU'.lt tntn co vang ch~p.

Hin" 4./4~· Mqch die'll khilll ,(ie d(j dQng crJ

III. I)[ilu KHIEN TU XA
1. Khai quat chung
Ngay nay v6i sl! tien b¢ eua nhleu Hnh vl!c. linh vl!e di~n ti'r eling eo nhung
buoc tien nhay v0t. Ky thu~t di~n tu duqc Ung d~ng nhi6u trong cae' van de dieu

137
khitn. Ok b¢ vi xu ly ra dai, n6 dii giilp eho vi~e dieu khitn hO<;lt dOng eila cae
thiet bi tra n~n thu;}n ti¢n va phong phil.
V6i vi~e ung dl:mg vi xu ly trang cae m~eh dieu khitin no con eho phep thl,le
hi~n duqe ehue nang dieu khi€n tir xa.
B¢ dieu khien tir xa Iii m¢t may phat hong ngo~i ho~e phat song vo tuyen.
H~ th6ng thu phat dieu khi~n tir xa bang hong ngo~i duqe si'r dl:mg I'¢ng rai, co
the rna ta no thea sa do ehlre nang sau.

fit) dieu
khi~n
REMOTE
CONTROL
ttt xa
~
IR
flI' .. COCAU
Chap
h~anh

B¢ dieu khitn tir xa phat ra cac xung thea rna nhat djnh. 0 philn thu co khoi
thu hong ngo~i. &? thu hong ngo:;ti nay bien tia h6ng ngo<,ti thu duqc Ihanh dc
xung di~n de dua va~ be) vi xlI' JY. IX) vi xu ly phat ra cac l¢nh dieu khi6n may
thea nhung chucmg trlnh da duqc cling hoa.
Ok may thu phat hong co nguyen ly nhu nhau nlHIng rna hO<.t kh,ic
ngo~i
nhau ncn thong thuang khong the dung bl} dieu khi~n iU xa <.:ua hang may nay
dieu khien may cua hang khac.
2. Sd do nguyen t~c bi? dieu khie'n tirxa (Hinh 4.15)
B(> dieu khi~n tir xa gam m¢t b~m phfm bam, m¢t IC rna hoa ban phfm, m()t
transistor cong suat va diol ph<it hong ngo<:li.
Ban phfm bfim l~p thanh m¢t rna tr~n cho phep t~o ra nhieu chuc nang khac
nhau. Ma tr~n nay duqc quet bOi,m9t b¢ t~o s6ng trang IC v6i th,,"ch anh viti
tram KHz.
Khi bam m¢t phim, tir rna tr;}n ban phim, tin hi~u duqc dua vao IC va dau tu
ra cua IC, no se pM.t ra nhung rna nh; phan, lUong ung v6i m9t chuoi xung vuong
co so luqng bit nh;1t dinh. M6i bit trang m9t chuoi xung co y nghia khac nhau.
Cae xung tir IC duqc transistor khucch d';li. Transistor co t,\i lit diot hong ngo<,ti.
(Diot hong ngo~i Iii IO<;li diot khi dan di¢n thl phat ra tia hong ngo<~i).
Phan thu hong ngo~i nam trang may duqc dieu khien. Phan thu hang ngo~i
nh~n tia hong ngo<,ti thl se cho dong di~n di qua. L¢nh truyen gam cac bft trang
chu6i xung duge thu, truyen t6i b(> khuech d~i.
B¢ khuech d~i, khuech d~i va sua d~ng dc xung thu duqc roi dua vao IC

138
vi xu 19 cua may. DlJa theo cae xung thu duqe IC vi xu 19 dua ra cae l~nh
dieu khi~n.
."
phim

/
!e;: RJ T R3

~
Ie m:i hoa <'
lliln phim
R2

--
~
CJf~~ c:JC2
I +v
V
)

Hlnh 4.15: Sa do nguyen' uk b() die'll khie'll Tif xa

IV. M",CH CHiNH LUlJ C() DIF:U KHIEN
1. Khai ni~m chung
B¢ chinh luu rn¢t pha co dieu khien duqe xuy dl)l1g tren co sa eua phuong
phap dieu chinh di~n up trcn 1M theo pha, rna trang do cae ph:in tir ehinh luu
duqe dong rna theo pha di~n ap dieu khi~n. Cae phan'tu chinh luu co dieu khi~n
chinh la! cae tiristo.
1'iristo Iii rn¢t ban dan co 3 et,re: Anot A, Kalat K va qle di~ll khi~n G. Khi
et,re G co xung duong voi bien dQ di'I Ian lam eho tiristo rna.
COn khi tae dQng len et,re G xung am lam eho liristo dong l~i. Cau t~o,
a
nguyen l;lc ho~t d¢ng eua tiristo da duqe xer kY· chuang I: "Unh ki~n di~n tu"
nen b day ta kh6ng xet l~i nila.

A----I~~
G

~eh ehinh luu m¢t pha co dieu klii~n duqe xAy dl)l1g luang tt,r nhu cae
rn~eh chinh luu d11 xet. Sau dAy ta chi gioi h{ln xet rn¢t so rn~eh thong dl}.ng.

139
 B¢ chlnh luu co di~u khitin dung tiristo co uu di~m so vai ca.c m~ch chlnh
luu dJ. xet:
- Di~n ap fa co th6 dieu chinh adii f"ng tu 0 den O,9Ua nhC! thay d6i pha
eoa di~n ap dicu khi~n.
- Dung vai tai co eong suat Ian;
- Dung thfch hqp vai d.c tM khang - tra
Vi di9n up ehinh lUll dU~1e dicu ehlnh thea pha nen trong bi~u do di9n lip ta
bi~u di~n rnoi qUem h~ giUa di¢n ap va pha dong rna eoa cae tifista (8), a day
o ~ 2nft ~ 2mfT.
f- tan s6 di¢n ap ehinh lUll
t- thai gian
T- ehu ky eLla di~n up ehinh luu
2. M~ch chinh ilru dung hai lirislo
VI sir dl:lllg (j tai c6 cong suat Ian nen rn':lch ehlnh luu co dieu khi~n dung
rn¢t tiristor [t duqe si"r dy.ng do hi¢u suat thap, d¢ bang ph~ng eila di9n ap ra
kern. Do d6 trong thl!c te nguai ta dung b¢ rn~eh ehinh luu hai flIla ehu ky vai
hai tiristor.
K:
TJ.
•
A! KJ. + -
U'1 G~ L
R.t;
UL •
U: T2
k2

'2

Hlnh 4.16: M(}ch chlnh hru (ii/fig Iwi tiristo

Tren hlnh 4.16 dua fa sa d6 nguyen ly eua rn~ch ehinh luu hai ni"ra ehu ky
a
\"(1i bai tiristo. 8Q dieu khien (DK) day t~() ra di¢n ap dieu khi~n thea pha O.
Khoa K c6 tae d~mg thay d6i d~c tfnh taj eua rn~eh ehlnh IUu. Neu rn~ch dieu
khi~n luan c6 xung di~n ap dua ra tai el!c G thi hai tirista lam vi¢e nhu hai diat
ehlnh luu mile thea sa dO ehlnh luu hai filla chu kyo

140
 Con neu nhu khOng co xung dieu khi~n thl hai tiristo thuang xuyen b tr~ng
thai dong m~c du tren anot cua chung co di~n the duang so voi catot.
3. B9 chlnh IU\J ba pha co di~u khiEi'n
B(> chinh llIU 3 pha c6ng suat IOn co dicu khi~n co the dung den khf ho~e
tiristor. 6 day chi nghien cuu b(> ehinh luu dung tiristor d~ dieu khien.

,
II :I 11\ Jf
l, 1
II II 1I

Cf "I
I' ,, ,,
,1
"

~ " T; •
/..1/

J1iflli 4.17: CMnh Itrll bu pha C(J difiu khie"'11

3.1. ll(l chinh IlID 3 pha co dicu khi~n co di~m trung tinh
Xa "* 0, x( ----)- 00

Hlnh 4.17 lit so d6 nguyen ly b¢ chinh llIU 3 pha co dieu khien dung tiristor.
Trong m~ch chinh llIU nay do cae tiristor duqe khong chc ncn khae voi cae
m~ch chlnh llIU dung di6t 0 eho eac tiristor bat dau d5n di~n mu¢n han 1 goe a,
sau do la khoimg thai gian chuyen m~eh (rug vai g6e ehuyen m~eh y. Dong di¢n
qua tiristor tang ic:::n den gia tri 6n dinh I" va giiI nguyen gia tri nay trong khoang
21[/3 - y, sau do dong di9n l~i giam xu6ng trong khoang y do qua trlnh ehuyen
m~ch. VQ.y goe pha diln di¢n toan ph;}n cua moi tiristor lit (2rr./3 - y).
Do anh hubng ella sl.! dieu khien tiristor va qua tdnh ehuyen m<.teh gay ra hoi
cae Xa ncn d<.tn-g duang eong sy.t ap tren m6i tiritor (hlnh 4.17d ve cho Til) se co

141
 Con neu nhu khong co xung di~u khi~n thi hai tiristo thuang xu yen a tr'.lng
thai dong m~c du tren anot cua chung co di~n the duang so voi eatot.
3. BQ chTnh hru ba pha co dieu khi~n
B9 chinh luu 3 pha cong suat IOn co dieu khi~n co th~ dung den khl ho~e
tiristor. 6 da.y chi nghien cuu b¢ chinh Iuu .dung tiristor d~ dieu khi~n.

bj f-It---L*ltHtt1df--i-f
II III
t.. II II ,I
II I' II I
I, ,I
r-:--{';-'.,--;
I ,
I
, I ''''
,I ,,
=r; .
t..tj
I.",
1-,+1 r I
-,t-

Hlllli 4.17: Cldllil luu ba plla co die'u khiln

3.1. no chinh luu 3 pha co dieu khi~n co di~m trung tinh
XH::f- 0, XI ~ 00
Hinh 4.17 Iii sa d6 nguyen 19 hI) chinh hru 3 pha co dieu khi~n dung tiristor.
Trang m'.lch chinh hru nay do cac tiristor duqc kh6ng che nen kh<ic v(ji cae
m~ch chinh lUll dung diot a eho cac tiristor bat dau d3.n di¢n mu¢n han 1 g6c a,
sau d6Ja kho{\ng thai gian chuy~n m<;lch ung v6i goc chuy~n m<;tch y. Dong di~n
qua tiristor tang len den gia tr! 6n djnh I" va giu nguyen gia tfj nay trang khoang
2rr,/3 - y, sau do dong di9n l'.li giam xu6ng trong khoang y do qua tdnh chuyen
m'.leh. V<~y goc pha d~n di¢n toan phan eua moi tiristor Iii (2n/3 - y).
Do anh hubng cua sl.! dieu khien tiristor va qua tdnh chuyen m'.lch guy ra boi
cae Xa nen d<~.fl'g duang cong s':It ap tren moi tiritor (hlnh 4.17d ve cho Til) se co

141
d~ng thay d6i 4.17d. Gia lfi Un bang dQ cao eua cae do~n g~ch dUng tren hlnh
4.17b. Di¢n ap ngu9'c d(lt tren tiristor d<}.t gia tf! qrc d~\i khi a < 90°.
Gia lfi dong di¢n Irung blnh qua tiristor duqc tlnh (lJ:
I, = 0,33 IJ
1,,- dong trung blnh qua tii
DOng hi~u dl,lng qua CU¢1l thU' cap bien ap (IJ}
I, = 0,58 I"
Di¢n tip pha hi~u d1,lng tren Cll¢1l thu cap bien ap:

,- u
U - - .I"
1,17
Ud" Ia dit;n ap trung blnh tren tM khi g6c rna tiristor a = 0
C6ng Sual Hnh loan eua bien ap:
PHA = (1,35 - 1,46) P"
P,,- CCmg suat tren t,'ti
D~c tffih dieu chinh ella m,-~ch chlnh hIll vai tai kh<lng tra:
U H1 = Ud"cos 0-
Neu tai ia thmln tra thi d~c tinh dicu chinh co d~ng:
Ulr, = U el () cos a khi a < 1'( 16
U<.lo . J[ Jr
U tt> = r::: [1 + Slll( - - a)] khi u >--
....jJ 3 (,
3.2. 01) chinh hru 3 pha diu dung tiristo,\ Xu = 0, XI = 00
So do m~ch di¢n nhu hlnh ve 4.18
Nhin cae do thi di¢n ap vii dong di¢n ve co ban gi6ng sa do mac cau bang
diaL Chb khae nhau Iii tiristor bi dieu khi~n ncn chung dan di¢n ch~m sau m¢t
goc a d6 (Hlnh 4.18 b, c). Ta thay gia lri trung blnh eua Ull giam di. Neu thay
deli g6e a d6 thl e6 th~ thay deli duqe Ull , nghia Iii thay d6i thai dh~m dua xung
dieu khi~n vao qrc dieu khien eua liristor, ta co the lhay dOi duqe U ll •
Thuong Xt --)0 00 nen cae dong di~n qua tiristor eoi nhu bang ph~ng (Hlnh
4.l8 d). Cling do co g6c die.u khitn a nen di~n ap tren cae tiristor co d~ng bien
d6i so vOi twang hqp dung eau dial (Thl dl;1 tren Til nhu hlnh 4.18e).
D~e bi~t truang hqp a trong khoang 0" < a < 90" lhl duong eong di¢n ap
Ull co phan fun, khi do gia lri trung blnh eua Ud giam xu6ng va khi a. ;:: 90" thl

142
U" = 0 IHlnh 4.18 g). De dt bo ph~n am ta c6 thi! mAc 1 diat D" . Khi tili thulln
tra thi philo Uti < 0 kh6ng co rna chi co philo U<l > 0, khi a = 1200 thi U<l = U<lO"
Uti = UdO' cosa, trong do Uti" 13. gia lri trung bloh ella di~n lip chinh hIll khi a = O.
li2

ill
.' b ~
b)

l!d

:l oj

-:
''l1J_
r .,
,~ I

Hill" 4.18: 8() chinb lInt ba pha edll {fl'lIlg tiristol"

Cae tha rn s6 ella m.l.lch
- Gia tr~ dong di¢n trung bloh qua tiristor
I. = 0,33 lei
- Dong hi~u d~ng qua Cli¢D thu cap bien ap
12 = 0,82 Id
- Di¢n lip pha hi¢u dl,lllg cu"n thil c~p bie'n ap
_ u~,
U --
1,35
,-
- Cong suat Hoh toan ella bien up
Po. = 1,045 P d
- D~c tioh dieu chInh ella mgch vai l,li khang tra
U tb = Udocos a

143
 - Neu tai HI. thuan tra thi d~e tinh dieu ehinh co d~ng
voi < 7r
3
U1b=Ud,,[1 +sin( 7r -u)] vai > 7r
6
V. MACH D1EU KHIEN TRONG MAY mf:u HOA NHI~T D(>
1. Khai quat chung
May dicli hoa nhi~t d¢ la thiet bj di¢n dung d~ thay dbi nhi~t d¢, dO am, toc
dc) gin va lQC h~i eua m6i tnrbng kh6ng khf trong ca.c phong a,
lam vi~e v.v ..
C6 fAt nhieu IO~li m<iy dieu hoa nhi~t dc) khae nhau. T,~m thai c6 the: phfm
ImJi nhu sall.
- Theo chu:c nang (ehc d() lam vi9C) c6 cae IO<;li:
+ M{IY mot cht'l'c nang (thubng gQi la miiy mc)t ehicu) may chi tam vi¢c d che'
d¢ Utm h~nh.
+ May hui chuc nang (thuang gQi la may hui chien) may co thE lam vi~c a
che do lam li..lIlh ho~c ch6 d9 lam nong,
Ngoi.i.i hai ehuc nang (ren, co IO<;ti may con them ehuc nang khac nhu hut fim,
thong giG, IQc bl,li.
- Theo ket cau eua may co cac lo<.ti.
+ M,iy me)t khoi: May duqc ehe t~.o va l~p rap thanh rn0t kh6i.
+ May hai kh6i: May duqc ch€ t'!-O va lap rap thanh hai kh6i rieng hi¢t.
+ May nhicu kh6i: May gam mot khoi ngoai cap l<;tnh cho hai hOi!-e ba kh6i
a
trong, di}t cae vj trf khae nhau trong phong.
- Theo phuong phap dieu khi~n may, co cae ki~u may sau:
+ Dieu khien tfl!C tiep: Cac num, phfm dieu khi~n che do lam vi~c cua may
gan tren m~t may.
+ Dieu khi~n day: B¢ dieu khi~n d~ rieng ngoai may va duqe n6i vai may
bang h¢ thong day dan di¢n dieu khi~n (d.p dieu khi~n) dili do hai met.
+ Dieu khi~n tu xa: Bo dieu khien may duqe eh€ t<;to rieng bi~t d~ ngoai.
Trong d6 co bo ph~n phat ra ria hong ngo~i da duqc rna hoa de: truycn tin hi¢u
dieu khie:n tai bQ ph~n thu gan tren m~t may dicu hoa nhi¢t dQ. Theo nQi dung
eua rna thu duqe, may sc lam vi¢e theo che do rna nguoi Slr dy.ng da djnh tren b¢
dieu khi~n.

144
 2. Nguyen t~c ho~t dC)ng cua may dieu hoil khong khi
May di~u hoa nhi¢t d¢ da dlIqc dlIa vao phl}c VI,I cho cUQc song eua con
ngum hang tram nam nay. No t",o fa m¢t m6i tflIang song de chiu va thoM mai
cho con nglIoi trong sinh ho~t va lao d¢ng. Khoa h9C ky thu~t dlIqc ung dl}ng
vao vi¢c dieu khien may dieu hoa khien no dmg trb nen gan gai, ti¢n lqi va dan
tra thanh m¢t thiet bi gia dl}ng kh6ng the thieu dlIqc eua m6i gia dlnh.
~9t may dieu hoa nhi¢t de) baa gam 5 b¢ ph~n co ban: may nen, d1111 ngung
tl}, dan bay hoi, van tiet llIU, qu;:tt giai nhi¢t. Ngoai fa con co them van dao chieu
de thanh may 2 chicu (heat pump). Xem hlnh ve 4-19.

OANTRONG

M.y
oDo

Dim ngllng W

OA.NNGOA..I
,.. ..
, -'" ",.- ,.,"'" ,",.,.,., ...,..... ... ...,,,,... ...,--,--'""'""'""'""'-.,-. ------ ------",._,._,._,--
,,, ,, ,, ,.".,.,,,.,"",.,",.,,"_.,,. . . _.. __ ._.",.,.,.,,,

Hi"h 4.19: Cae b¢ phgn ehinh eua may dieu hod nhi¢t d¢
May nen, nen m6i chat (1 d~ng hoi len ap suat va nhi¢t d¢ cao d~ hoi m6i
chat ngung tt) thanh d~ng long 0 dan ngung. T~i van tiet lUll tiet di¢n 6ng bi thu
h~p d¢t ng¢t lam cho m6i chat long bi giam ap suat xu6ng m¢t muc thfch hqp
roi duqc dua vao dan bay hoi. d dan bay hoi ga long se duqc chuy~n thanh d~ng
hoi va duqc hut ve may nen, ket thuc m¢t vang tuan hoan cua m6i chat l~nh.

145
 Qua trinh bay hoi baa gia ding di kern v6i hi¢n tuqng thu nhi¢t va nguqc
l<;li qua tdnh ngung tl.! thuang di kern voi hi~n tuqng toa nhi~t. Khi dung qU<;lt
cuang buc kh6ng khl di qua cae dan nay thi ta se c6 duqc khong khl co nhi~t
d¢ nhu mong muon.
Van d6i chicu la m¢t b¢ ph~n kh6ng th~ thieu trong may dieu hoa hai chicu,
(heat pump). Nhi~m vI.! cua no 13 thay doi huang dong moi chal l~nh trang h¢
thong d~ thay d6i chue nang eua d~iO bay hai va dan ngung tl;l. Trang chu trinh
tren, neu cho moi chat di thea chieu nguqc chicu kim dong ho thl d~lfl trang nha
se tra thanh dan bay hoi (&1.0 l~nh) thu nhi~t cua moi truong. lam khong khl
trong phong tra ncn mat. Ojn neu cho m6i chat di thu~n thea chieu kim dong
h6, d~tn trong nha se tn1 th,lnh d~tn ngung tl,] (dan nang) loa nhi¢t, Him am khong
khi trong phong.
3. SCI do khoi 16ng qual cua m~ch dieu khiii"n

3.1. So do kh6i
Ttr khi may dieu hoa duqe dua vao ling dl,]ng lrong cu¢c song, cac he) pMn
clla n6 hau nhu kh("mg co may thay d{li nhung phan eficu khien cang ngay dmg
tra ncn hdm thi¢n han. Tru6c kia, vi~c b~t tat may hoan toan chi do b¢ cam bien
nhi~t eft) l<'l dc h¢p xep dan n(1 quyet dinh, khong co chuang trinh dieu khien
nao khac. Ngay nay, m~ch dieu khien dil duqc 14p ldnh san eho phep nh~tn rfit
nhicu thong so dau vao, xu Iy chung roi dua ra de dau ra c6 cae tac dl!ng khac
nhau. Vi¢c dieu khien may dieu hoa da tra nen dc1n gian han va e6 d¢ tin c~y
cao han nha c6 cae b¢ vi dieu khien. Va cling nha vao cae b¢ vi dicu khien nay
a
rna chung ta khong chi dtrng m(rc b~t tat may rna con c6 the d~t nhieu chuc
nang han nhu: eh9n che d¢ Hlm vi¢c khac nhau, h~n gio b~t Hit, dieu khitn tlr xa,
ch(;m chc'd¢ tiet ki¢m nang luqng, ttf chan doan sl! c6, dicu ehlnh nang suat l~nh
a cae muc khac nhau, cung nhieu chue nang baD v~ khae ...
Sa do khoi cua m~ch di~u khitn may dicu hoa nhi¢t d¢ duqc minh ho", trang
hinh 4.20.

146
 'I:
5' DieD khien SENSOR
"..
tir xa men d{ii
+-
""-
tv
a
- Ch€ d(l
- Toe d(l qUl;lt
KhOi
Die'u khie'n
ADC • - Nhict d(l
phOng.

ciJ
SVD¢ - Nhi~t d(l
'"'"-" - H~n giu
- Dao gio
80 XULY TRUNG TAM
(MICRO CONTROLLER)
,
cae dim
c" xung trong,
". - D~t nhi~t d(l
-.
"..
c.
~
~.
- ON/OFF
- D~t gio SVDC
Nguon
nguai
phung.
~
Cong vao -------- f-- m<)t Bien
""e,
·c.
~ -. 8 bit, chico ap l~VAC
~.,

VD~
Bt) ph~n
-.
".
".
~>~
tin hi~u f---;-'
DUiu khi~n
molor bl16c
II M:;tch di4!u khien rule
.12
i
Nguon

""c
>0
Den bao
tn;mg thai
xoay
chien
:!
~, -ON I Role 4 Role Rale 6 I Rt sl 220v

'""--.
~>,
-OFF
...................................
1,2,3
.......... .............. ............. ........... ............ ....... ..... .... ............. .............
"..
C,
~
Khui d(lng tir l
.-.
"
".. Quat
J.
- QUl;lt Van doi
.",. Moto buoc
ngoai trung chieu I May nen I
.~
-...
-J
 3.2. Chuc n4ng cu. timg kh6i
Den LED "UNIT ON": Ngo~ii vi¢c baa may dang ho~t dQng, n6 con c6 hie
dl,mg bao Ibi. M6i khi phit hi~n s1,l co, vi dieu khi~n dUng tat ca va W khbi d¢ng
li,li sall 3 phut. Neu sau 5 Ian nhu v~y rna van kh6ng het 1oi, may se nghi han va
den UNIT ON se nhap nhay thea chu kyo Moi ffi¢t.chu ky nhip sc bao mQt Slf cd
kruic nhall.
Den LED "TIMER"; Bao may dang trong che d¢ h~n gib.
B9 ph~n tin hi~u (RECEIVER): Thu cae tin hi~u h6ng ngo~i phal fa tir dieu
khien til xa, giiii rna roi bien deli thanh tin hi¢u song song dua den c6ng vao.
C6ng van 8 BIT: NMn lin hi~u lU be) nh~n, 19c nhicu, 60 d\oh va khuech di,li
tin hi¢u dl1a vao b(J xU 1;' trung tim.
MOTOR bu6c: Dung de rna ca.nh huang gi6 len ho<}c xu6ng a vi trf mong
muon, ho~c t1! dOng dao trang m¢t g6e dUQC l~p tfloh san de pharr ph6i gin deu
khAp phimg.
Qu~t dim trong: Co 3 toc dq duqc h..ra chQn tren dieu khien tit xa tuy theo yeu
cau clla nguai su a
dl,lng. Neu de ch€ dq W dqng, toc d¢ qu~t se dU9c dieu khien
boi b¢ vi dieu khien: khi moi ch~y qu~t se b toc de) cao d€ cucrng buc khong khl
luu th6ng nhanh. Khi nhi¢t dO trong phong gan d~t den nhi¢t d¢ mong mu6n, t6c
dq qu~t se tt! dQng giam dan.
Qu~t
dan ngoai: Chi c6 me)t t6c de) va thuang ch~y cling luc v6i may ncn.
Tuy nhien i'J che d¢ suai [fm, de bao v¢ dan trang kh6ng bi qua n6ng ho~c bao
v¢ dan ngoai kh6ng bi bam tuyet, qu~t nay c6 the bi dung trang khi may ncn
van c~y.
Van d6i chieu: Khi dUQC cap di¢n no sf tac dOng El.m thay d6i chieu di eua
dong m6i chat l~nh trang h¢ thong va lam may co them chuc nang suoi am.
Dau do nhi¢t d¢ (SENSOR): Dung cac lo~i cam bien dt!a tren quan h~ nhi¢t
- di¢n tro. DAu ra cua n6 la di~n ap mOt chieu trang dili tu 0 - SY.
Kh6i bien d6i wang h! s6 ADC: Bien tin hi~u anolog lU sensor dua vao thanh
tin hi¢u d')llg 56 dua den bi) vi dieu khii!n M xu
19.
M~ch t~o xung: De t<;lO ra xung Clock cap cho b¢ chuyen d6i AOC.
Kh6i ngu6n IT.Qt chieu: Bien d6i di¢n ap 12V xoay chieu sau bien ap thanh
di~n ap 5V va 12V m9t chieu cap cho bi) xU 19 trung tam, b¢ chuy'!n d6i ADC
va kh6i mach
, dieu khien role, mach. di6u khitn motor buoc.

148
 Dieu khi~n tU xa: Co ca.c phim bam va man hlnh tinh the long d~ ngubi Slr
dl,mg co th~ thiet l~p cac che d¢ ho~t d¢ng cho may. Sau khi duqc rna hoa, dic
n¢i dung nay duqc phrit di du6i d<j.ng song hong ngo,!-i den b¢ nh~n h6ng ngo~i.
3.3. Cae ehe d() ho~t d(mg ea ban ella may dieu hoa nhi¢t d<)
- Lim l~nh: QU~l va may nen ch~y d~ h~ nhi¢t d¢ trang phong den nhi¢t d¢
d~t tren dieu khi~n tu xa.
- Suai am: Lam tang nhi~t d¢ trang phong den nhi~t d¢ d~t tren dieu khitn
tu xa.
- HUl am: Thl!C chat la che d¢ lam l<j.nh nhung toc d¢ qu~t cua dim trang
va dim ngoai duqc b~t hay tat do b¢ xu
I;' trung tam dieu khi~n tuy thea nhi¢t
d¢ phong.
- Chc cl() tl! cl¢ng (auto mode): T6c cl¢ qu~lt va che cl¢ lam I<j.nh ho~c suai am
dugc b¢ clieu khien trung tam tl! cl¢ng ch9n tuy thea nhi¢t dO trang phong.
- Che di> hyl1 gib: May se b~t ho~c tat t<j.i thai cli~m cl~t twac.
3.4. Trinh tt! ho~t dQng eua may dieu hoa
- Khi bam phfm ON/OFF, cac role sc clong ho~c ha m~ch ph1,l thu¢c va~ cac
thong so' cl<}t tren dicu khi~n tU xa:
Rale Kl, K2, K3 dugc clicu khi6n tuy thea vi¢c chQn toc d¢ qu<j.t.
Rale K4, K5, K6 (qlli.,tt, may nen, van cloi chieu) clugc clong ho~c rna tuy
thea ch€ cl¢ duqc ch9n (li,lnh, nong, hut am).
- May se ch<;ly ho~c dung tuy thea sl! chenh l¢ch gifra nhi~t d¢ d1;it tren di~u
khi~n vai nhi¢t cl(> thl!c trang phong do clriu cam bien nhi¢t d¢ bao ve.
- Neu qu~t trang nha dugc d1:it ache d¢ AUTO, t6c d¢ qu~t duqc dieu khi~n
tl! cl¢ng tuy thea slJ chenh l¢ch gifra nhi¢t d(> d~t tren dieu khien v6i nhi¢t d¢ thlfc
trang phong do cam bien nhi¢t d¢ bao ve.
- Khi an nut ON/OFF Ian nfra, tat ca cac role d~u ngAt va may dung h~.
4. Bi? dieu khiii'n may dieu hail nhi~t di? kiii'u hai khoi
4.1. Sa do kh6i va ehue nang cae khoi
Ngay nay, d,c b¢ dil~u khi~n may duqc che t~o va ho~t d¢ng tren cO sa Slr
dl.lng cac linh ki¢n vi di¢n tir va ky thu~t vi xu 1;'. Chung co m¢t so' UtI vi¢t hon
v6i kit~u co di~n tw6c day, nhu:
-Ma r¢ng d.c chfrc nang lam vi¢c cua may. May HUll vi¢c theo che d¢ d1;it
truac ho~c hyn gib ch~y, hyn gia dUng. ch1;ly tv d(mg.

149
 - Kitm soat cac th6ng s6lam vi¢c cua may d cac che'd(l duqc kip thai, chinh
xac nhu: nhi¢t dQ, ap suat, di¢n ap, dong di¢n, thai gian. Hitin thi r6 rang bang
den hi¢u ho~c bang s6.
- Bao v¢ an tofm cho cac may ho~t dQng tin c~y.
- Tang dQ b~n tubi thQ cua may.
- Dam bao vi¢c dieu khilSn, Slr d~ng may duqc thu~n ti¢n, de dang cho nguai
Slr dl.1ng.
C6 hai ki~u dieu khi~n: kitu day va ki~u dieu khi~n tir xa. Sa do nguyen tac
cua b¢ dieu khien duqc thIS hi¢n hlnh 4.21. a
Bfm phim dieu khi~n dung d~:
- ChQn ch€ d<)lam vi¢c nhu: Ch<;ly l<;lnh, sU'ai am (chCJ.Y n6ng), lam khO (hut
<lm), qUi.tt gi6 va tl! d<)ng.
- DiJt truac th6ng s6 13.m vi¢c nhu: nhi¢t d¢ trang phong can lam mit ho~c
dn suai am, toe d¢ qU<;lt gi6 thoi ra, h~n gia dUng may, h~n giG' eh~y may v.v ...

,.
C"'C PH;'N TV flO LutFNG
SAO

1NHi~T D9
vi
jCHi'rHi
t
I CAC p,..,;'""r.J TV
C/oofAP HA-N/oof

cAC ROLE
KHa;'
I DifN Ai> IiV LY
TRUNG

"
( M,A'NG
GiAN
( E)i~N TV.
DI~N
\ DONG
tli ,""r;.,..,': r--- SiNoAN
... )
I THdiG'AII

Hlnh 4.21: So do kllt;'i die'u khie'n

trong may die'u hoG nhitft d(i kie'u 2 kh6i
- Khi an phfm dieu khi~n, ban phfm se phit ra tin hi¢u duai d~ng xung di¢n
thich hgp, truy~n qua day diin (d6i vm b~ dieu khien kitlu day) Mn bi) vi xiI 19

150
d~l ben tTOng may (kh6i tTOng). D6i vm b¢ dieu khi€n lU xa, tin hi¢u dieu khi€n
dUc;1c chuyen d6i thanh cac xung hong ngo<;ti va phat v~ phia b¢ ph~n thu d~t tren
may, b¢ ph~n nay se thu cac tia hong ngo~i d6 va chuyen d6i nguc;1c l~i thanh tin
hi¢u xung di¢n dua vaa b¢ vi xu lY.
89 vi xf! ly: Theo n¢i dung tin hi~u dieu khien dua den va din CU thea n¢i
dung dJ: duqc ghi nho, cai d~t, b¢ vi xu ly se phat tin hi~u dieu khien cac ro Ie
trung gian (w Ie di¢n tu) va cac cong t~c to d6ng ho~c ng~t di¢n cho cac b¢
ph~n chap hanh nhu bloc d¢ng c6 may nen, cac d9ng ca qu~t gi6, d¢ng ca di
chuyen canh huang gi6, van d6i chieu di~n tu ... ho",t d¢ng thea dung chuang
trlnh dJ: dinh.
4.2. So do nguyen Iy
Hlnh 4.22 la sa do nguyen Iy ella m,~ch dieu khi6n trong may dieu hoa nhi~t do
U l la IC vi xii Iy, day Hi b() xu 19 trung tam. No Jam vi~c vai muc nguon +5V.
Xung d()ng ho dung de dong b¢ qua tdnh ho~t d<)ng cua h~ th6ng dU<.1c dua VaG
b¢ xu Iy tu hai chan Xl' X2 • Tin hi¢u RESET dua vao d6 khoi d¢ng l",i ho",t dong
cua ca h~ th6ng.
U2 1a IC d¢:m BUS lo~i 8 bit, chuc nang cua IC U2 la ph6i ghep tin hi¢u giua
cac m<~ch ngoai voi b¢ vi xu lY.
U 3 18m nhi~m VI.1 chuy6n d6i tin hi¢u VaG 0 d<;lng tuang tt! thanh tin hi¢u s6,
sau d6 dua tin hi¢u da duqc chuyen d6i va~ b¢ xu Iy trung tam de xu lY.
U4 lam nhi9m VI.1 chia tftn, (thVc chat day Iii. m()t IC dem). N6 chia d6i tan 56
CLK la xung dong b¢ lilY tu b() xu ly trung tam, xung dong b() sau khi bj chia
d6i duqc dua van dong b¢ qua tdnh hO<;lt d()ng chuyen d6i tin hi~u trang U~. Cac
tin hi¢u dua ra til b¢ xu ly trung tam duqc dua di dieu khien cac tranzitor, tiii
cua cac tranzitor la cUQn day eua d.c role. Moi wle dung de thl!C hi¢n m¢t chuc
nang nao d6 trong hO<;lt dong cua d. may dieu hoa nhi¢t d(>.

151
 ",j!
~
'"
, '"
..
"' ,
'"
-=;. "'
'"
"' ".

_.11, "'
00
"
,• """
, ~.
.
'. "
__ I'
"
" - ",,,
_~...i.>

", ""
"eO'. -'L --le.
-r "",' ""
" _ 100'"
'M,
"
""
,','
"

r=-J
~
B-,
~--

Hlnh 4.22: Sad6 nguyen IS' mgch die'u khie"n

trong may die'u hoo nhi¢t d¢

152
cau hOI va baj tip
1. Phan tich hOf,lt d¢ng cua mf,lch bi€n d6i di~n ap m9t chieu thanh xoay chi~u.
2. PMn Uch mf,lch dieu chlnh toc d9 d9ng c6 xoay chieu.
3. Trinh bay each thay deli thoi gian tre trong m'ilch tre nguon cung cap.
4. Trinh bay ve nguyen tac hO'ilt d9n9 cua mf,lch dieu khi~n tlt xa.
5. So sanh mf,lch chlnh h.IU co dieu khien m¢t pha va ba pha.
6. Trinh bay chue nang cac kh6i dieu khien trDng may dieu hoa nhj~t a9.

153
 '.
TAl LIEU THAM KHAO
,

1. Glao tdnh V ~t li¢u - Linh ki¢n di¢n tii .- Truong Trung hqc Di¢n fU -
Di¢n l~nh Hit NQi - Nha. xuftt ban Giao d~c - Nam 1996.
2. Gi6:o trinh Kj thui,it m~ch - Truong Trung hQc Di~n lU - Di~n h.,mh Hit
NQi - Nha. xuat ban Giao dl,lc - Nam 2000.
3. Giao trinh Di¢n tit cong nghi¢p - TruOng Trung h9C Di¢n lU - Di¢n l'.loh
Ha. N()i- Nha. xuat ban Giao dl,lc - Nam 1994.
4. Kj thutJ.t m9ch di¢n til - Ph'.lm Minh Ha. - Nha xuat ban Khoa hQc ky
thu~l - Nam 1994
5. Kj thllij.t so' - Nguyen Thuy van - Nhh xuat ban Khoa hQc ky thu~t -
Nam 1995
6. Cd sit kj thuij.t di¢n In s{/ - Vfi Due ThQ dieh - Nha. xuit bim Giao dl)c -
Nam 1998.
7. Kj (hutj! Vi Xl{ Ij - Van Thc'Minh - Nha. xuat ban Giao dl,lc - Nam 1997.
 Ml)C Ll)C

Lili giiri thifll 3

L('li n(li dciu 5
Chcr(mg 1. LlNH KIEN ElI~N TU

I. Di¢n tfO 7
II. Tl,l di¢n \0
III. CUQIl cam va lh::.Kh anh 15
IV. D~\C tfnh cHin di¢n eua chal ban dan 20
V. Dial ban dan 23
VI. Transistor 27
VII. Tiristor. diac. triac, varistor 31
VIII. M<:J-ch to hqp 38

Chl(O'tlg 2. KY THUAT MACH EllEN TU

1. Kh<ii ni~m m'J,ch khuech di;li 41
II. Cae phuong phap tlieu khi6n transistor 47
III. eic mi..teh cung cap thien ap eho cae tang khuech di;li 52
IV. Cae ehe d¢ lam vi¢c eua phall tll khuech d~i 58
V. H6i tiep trang mi..leh khuech di;li 62
VI. Mi..teh ghep C[~C Ling khuech di;li 64
VII. M<.lch khue"ch o':li cong suat 69
VIII. BQ khuech di;li thu~t toan 77
IX. Ngu6n di¢n thu dip 79

155
Chlll1ng 3. KY THUAT s6
I. H~ dem va rna 93
II. Cic c6ng logic cO ban 95
III. M<;lch rna hoa va giai rna 97
IV. Cae lo~i Flip-Flop 102
V. B9 clem 104
VI. B9 ghi dich 108
VII. Chuyen d6i tin hi~u llO
VIII. Vi xu 19 116

Chlll1ng 4. MACH (fNG DI,ING CO BAN

L M~ch bien doi di~n ap ffi¢t chieu thanh xoay chieu 127
n. M<;lch dieu khien t6c d¢ d¢ng co 133
III. Dieu khien tu xa 137
IV. M<;lch chinh lUll co dieu khien 139
v. M<;lch dieu khien trong may dieu hoil nhi~t d¢ 144
T di lifll tham khav

156
1. LY THUY~T £)I~N TLI C6NG NGHIEP
2. £)0 LUONG £)IEN TLI
3. KY THUAT GHEP KENH s6
4. MACH £)IEN TLI CO BAN
5. THUY KHI £)ONG LI,IC
6. VAT LIEU - LlNH KIEN' £)IEN TLI
7. KY THUAT CHUY~N M~CH s6
8. HE £)IEU HANH
9. KY THU';'T AN TOAN HE TH6NG LANH
10. LAp £)AT vA V';'N HANH MAy LANH
11. T6NG £)AI £)IEN TLI s6

10152952

I III II I11I
05
Gis: 20,500 Ii