Professional Documents
Culture Documents
(ΜΙΧΑΗΛ ΣΑΒΒΑΣ)
Ενώ στον αρχαίο μύθο η κίνηση γίνεται από την ζωή στο θάνατο
κι από εκεί, η επιστροφή στη ζωή κατολισθαίνει πάλι σε επιστροφή
στο θάνατο, σε ένα εφιαλτικό κύκλο Αιώνιας Επιστροφής, στη
χριστιανική Commedia η κίνηση αντιστρέφεται: συντελείται από το
θάνατο στη ζωή. Το αιώνιο αναδύεται μέσα από το βαθύ ρήγμα που
προκαλείται στην συνέχεια του ιστορικού χρόνου. Ο κύκλος σπάζει,
γίνεται σπειροειδής ανέλιξη17, με το αντίθετο του χρόνου να
εισβάλλει στο χρόνο, οδηγώντας το να συναντήσει το άλλο του, το
αιώνιο, και από εκεί να επιστρέψει ξανά στον χρόνο της Ιστορίας για
να αλλάξει τη ζωή – και την Ιστορία.
Στο 32ο Άσμα του Καθαρτηρίου, η Βεατρίκη αποσαφηνίζει στον
αγαπημένο της ότι η διακοπή της συνέχειας στον ιστορικό χρόνο
6
που επιφέρει η παρέμβαση της αγάπης της δεν αποσκοπεί μόνο
στην δικιά του σωτηρία αλλά και στη σωτηρία του κόσμου. Γίνεται
Γι' αυτό, για χάρη του κόσμου που ζει στα βάσανα
Κράτα τα μάτια σου στο άρμα κι ό,τι δεις
Σαν επιστρέψεις από δω πρέπει να γράψεις
5. Παρέκβαση Ι
Από την μια, με την παράφραση του δαντικού στίχου , η πράξη της
διαδήλωσης υψώνεται στη θέση της θέωσης / μεταμόρφωσης μιας
Βεατρίκης ´ από την άλλη, το μέτρο σύγκρισης είναι συντριπτικό. Ο
Παζολίνι φοβάται ότι οι διαδηλωτές «δεν ξέρουν ακόμα ότι δεν
μπορούν να ανεχτούν τη λευτεριά»25 κι άρα δεν μπορούν να πάνε
πέρα από τα όρια του ανθρώπινου, να γίνουν Βεατρίκη.
Σε άλλες στιγμές, ο Παζολίνι στέκεται πιο κριτικά απέναντι στην
8
δική του στάση απέναντι στη νέα γενιά των επαναστατών. Στο
ποίημά του το αφιερωμένο στην εμβληματική μορφή της γενιάς του
'68, τον αδικοχαμένο Rudi Dutschke, τον «Κόκκινο Ρούντι», θα πει
6. Παρέκβαση ΙΙ
Όσο ξεδιπλώνεται η εποχή μας, μαζί με την προσδοκία ενός
trasumanar, το ίδιο το φάσμα της Βεατρίκης φαίνεται να
απομακρύνεται σε απόσταση απροσμέτρητη, χωρίς, όμως, να
χάνεται η αδιάκοπη έλξη της σε ποιητές κι ανήσυχα πνεύματα. Σα να
δουλεύει ακόμα για τη σωτηρία μας, μια σωτηρία που θεωρείται πια
αδύνατη.
Το βλέπουμε λόγου χάρη, εάν συγκρίνουμε δύο ποιήματα του
πρώιμου και του όψιμου μοντερνισμού στην Ελλάδα. To πρώτο είναι
η Beata Βeatrix που γράφει ο Τ. Κ. Παπατσώνης το 1920.
Είδα την Βεατρίκη μου στο δρόμο, κι ευθύς ο δρόμος έγινε δρόμος
ονείρου
Αντιπαρήλθα πλάι της σα διαβάτης και όλη η ψυχή μου άνθισε ως σε
άνοιξη
Χαθήκαμε κι' οι δυο στην κίνηση της πόλης, αλλά πλουτίσαν οι
ανάμνησές
μας
με την εικόνα του άλλου ζωντανή, και συντροφιά τα δυο του μάτια
φωτοβόλα
……………………………………………………………………….........
Μας εδάμασε και τους δυο το μυστήριο που καλύπτει την ψυχή του
πλησίον.
Μας έφερε αντιμέτωπους, στο χάος του εγκόσμιου βίου, πρόσωπο με
9
πρόσωπο.
Η κοινότατη γένηκε με μιας ζωή, για μας θαύμα ονείρου.
Και τέφρα πολλή συγκάλυψε την πριν ανόητη φωτοχυσία.27
Στις αρχές του επόμενου αιώνα, η σκηνή του ποιήματος του 1920
ανατρέπεται και η συνάντηση του ποιητή με την Βεατρίκη γίνεται μη
συνάντηση στο ποίημα του 2005 του Γιώργου Βέλτσου Η Βεατρίκη
είμαι
Και δεν σε γνώρισα
Πέρασες μπρός μου μ' εκείνη τη δηλωτική ματιά
στο πλάι του προσώπου
σα να 'λεγες:
- Κοίταξε, η Βεατρίκη είμαι
Και δεν σε γνώρισα
γιατί το «βλέπω» ενέργεια είναι των ματιών
και όχι ρήμα
……………………………………………………
Και δεν σε γνώρισα
γιατί το ρήμα τοίχος είναι
μάντρα γύρω από μετασχηματιστή ηλεκτρισμού
γλώσσα γύρω από γλώσσα
Τον άνθρωπο παρατηρώ με περιέργεια γνωστική
Ο ανόητος πολυλογεί στο στόμα του κρυμμένος
ανέτοιμος για το αίλουρο σκίρτημα
όταν η γάτα, αλώβητη από συλλαβές
μετράει σκοτάδι και πηδά
Άλμα προς τα εμπρός
αλλά δεν είμαι ικανός
τέτοιος που έχω γεννηθεί
ασύμπτωτος ακόμη
Και ό,τι υπάρχει έξω εκεί
μόνο π' την όψη ζώου
το γνωρίζω28
Αυτό που χάθηκε ανάμεσα στο 1920 και στο 2005 είναι ό,τι η Beata
Beatrix ονομάζει εικόνα του άλλου, μυστήριο που καλύπτει την ψυχή
του πλησίον, πρόσωπο με πρόσωπο- εκφράσεις παραδόξως τόσο
κοντινές στις ιδέες του Emmanuel Lévinas.
Ο Άλλος χάθηκε στο διάβα του αιώνα και μαζί του η Βεατρίκη.
10
Κατά κάποιο τρόπο, ο Παπατσώνης, μετά τη νυχτερινή συνάντηση
του με την Beata Beatrix, προβλέπει, στον ακροτελεύτιο στίχο του,
ότι η παραδείσια Γυναίκα θα παραμείνει πια μόνο μια ανάμνηση