Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)

Η προετοιµασία και
οι µάχες του πρώτου έτους
Οι Έλληνες, αφού πλέον πείσθηκαν, µετά από τις επανειληµµένες επαναστάσεις, ότι οι
ξένοι απέβλεπαν µόνο στα συµφέροντά τους και τους µεταχειρίζονταν σαν όργανα για
τους σκοπούς τους, αποφάσισαν να επιδιώξουν την απελευθέρωσή τους µε τις δικές
τους δυνάµεις. Την ιδέα αυτή στους υπόδουλους Έλληνες ενίσχυσαν και οι αγώνες
των Σουλιωτών κατά του τυράννου των Ιωαννίνων, Αλή πασά.

ΤΟΥ ΣΠΥΡΟΥ Α ΓΕΡΑΜΑΝΗ ΣΥΝΤΑΓΜΑΤΑΡΧΗ ΠΖ Ε.Α.


Μ Ε ΤΗΝ ΦΙΛΙΚΗ Εταιρεία, η οποία
µέχρι τις παραµονές του αγώνα
είχε πάρει τεράστιες διαστάσεις, αριθ-
µούσε δε µεταξύ των µελών της ό,τι
εκλεκτό είχε να επιδείξει το Έθνος, άρ-
χισε ζωηρότατη δραστηριοποίηση του
Ελληνισµού. Επειδή, όµως, αν και είχε
εξαπλωθεί παντού, η Εταιρεία ήταν ου-
σιαστικά ακέφαλη, οι ιδρυτές της ανα-
γκάσθηκαν ν’ αναθέσουν την αρχηγία
της σε άνθρωπο, ο οποίος ενέπνεε σε-
βασµό και εµπιστοσύνη.
Το 1819, στάλθηκε στην Πετρού-
πολη ο Εµµανουήλ Ξάνθος, ένας από
τους τρεις ιδρυτές της, για να προσφέρει
την αρχηγία στον υπουργό Εξωτερικών
του Τσάρου της Ρωσίας, Ιωάννη Καπο-
δίστρια,. Η στιγµή, όµως, δεν ήταν κα-
τάλληλη, επειδή στην Ισπανία είχε, πριν
από λίγο, ξεσπάσει επανάσταση και οι
διπλωµάτες της Ιερής Συµµαχίας ασχο-
λούνταν µε τη λήψη µέτρων για την κα-
ταστολή του φιλελεύθερου κινήµατος,
το οποίο ήταν απόρροια της Γαλλικής
Επανάστασης του 1789. Έτσι, ο Καπο-
δίστριας δεν δέχθηκε την αρχηγία της
Φιλικής Εταιρείας.
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)
Τότε, ο Ξάνθος στράφηκε στον Αλέ-
ξανδρο Υψηλάντη, ο οποίος καταγόταν
από φαναριώτικη οικογένεια. Ο παππούς
του είχε χρηµατίσει διερµηνέας της Πύλης
και ηγεµόνας στην Βλαχία, ο δε πατέρας
του είχε διοριστεί ηγεµόνας στη Μολδα-
βία, απ’ όπου αναγκάσθηκε να δραπετεύ-
σει µαζί µε την οικογένειά του στη Ρωσία,
επειδή ο σουλτάνος τον υποπτεύθηκε ότι
εξυπηρετούσε τα ρωσικά συµφέροντα. Ο
ίδιος είχε διαπρέψει στους πολέµους της
Ρωσίας κατά του Ναπολέοντα, στη µάχη
δε της Λειψίας είχε χάσει το δεξί του χέρι.
Έφερε τον τίτλο του πρίγκιπα, τον βαθ-
µό του στρατηγού και ήταν υπασπιστής
του Τσάρου. Οι µεγάλες υποσχέσεις του
Ξάνθου και η φήµη της Φιλικής, έπεισαν
τον Υψηλάντη ότι το µόνο που χρειαζό-
ταν ήταν µία ισχυρή και ενιαία διεύθυν-
ση, γεγονός στο οποίο συµφώνησε και ο
Καποδίστριας, τον οποίο συµβουλεύθηκε,
πριν αποδεχθεί την αρχηγία. ∆εν είχε
αντιληφθεί, δυστυχώς, την πραγµατική
κατάσταση, ότι, δηλαδή, δεν υπήρχε καµ-
µία σοβαρή προετοιµασία για τον αγώνα,
εκτός από τον ακράτητο ενθουσιασµό και
την ισχυρή πανελλήνια κίνηση.
ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
Ο Παλαιών Πατρών Γερµανός υψώνει το λάβαρο
της Επανάστασης. (Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισίων)
Η στρατιωτική κατάσταση
Οι Έλληνες διέθεταν ασθενέστατες
δυνάµεις. Τον πυρήνα των δυνάµεων
της ξηράς αποτελούσαν οι κλέφτες και
οι αρµατολοί. Τα όπλα των πολεµιστών
της επανάστασης ήταν ποικίλα, µε συνη-
θέστερο αυτό µε τον πυριτόλιθο (τσακµα-
κόπετρα), το οποίο είχε κοντή κάννη.
Η τακτική του στρατού διέφερε από
αυτή των ευρωπαϊκών στρατευµάτων.
Όταν πλησίαζε ο εχθρός, οι κλέφτες
σκόρπιζαν και καθένας αναζητούσε
κρυψώνα ή θάµνο ή βράχο ή τόπο κα-
τάλληλο για ενέδρα, απ’ όπου πυροβο-
λούσε κατά των Τούρκων. Όπου έµεναν
πολλοί, κατασκεύαζαν οχυρώµατα σε
σχήµα µισοφέγγαρου, τα ταµπούρια,
καλύπτονταν πίσω τους και εκτόξευαν
αιφνιδιαστικά πυρά κατά του εχθρού.
Κατά του πανίσχυρου εχθρικού στό-
λου, οι Έλληνες διέθεταν τα εµπορικά
πλοία, τους πάρωνες, της Ύδρας, των
Σπετσών και των Ψαρών, τα οποία ήταν
εξοπλισµένα µε τηλεβόλα. Οι Έλληνες
5

ναυτικοί, όµως, αφενός υπερείχαν ασύ-
γκριτα έναντι των Τούρκων, αφετέρου
αξιοποιούσαν τα πυρπολικά, τα οποία στα
χέρια τους ήταν επικίνδυνα όπλα, αφού
προκαλούσαν µεγάλες καταστροφές και
τροµοκρατούσαν τον εχθρικό στόλο.
Ο Υψηλάντης επέλεξε σαν ορµητή-
ριό του για την επαναστατική δράση, τις
ελληνικές επαρχίες της Τουρκίας στην
Μολδαβία. Εκεί, σκόπευε να ιδρύσει και
να οργανώσει τον πρώτο τακτικό στρατό
του. Μ’ αυτόν θα κατέβαινε στις ελλη-
νικές επαρχίες και, αφού ενωνόταν µε
τους κατά τόπους Έλληνες οπλαρχη-
γούς, θα αύξανε την δύναµή του και θα
τις παρότρυνε σε επανάσταση.
Γύρω από τον Υψηλά -
ντη σχηµατίστηκε η πρώτη
στρατιωτική δύναµη, µε επικεφαλής
τους Έλληνες Γεωργάκη Ολύµπιο, Ιω-
άννη Φαρµάκη και Σάββα Καµινάρη.
Ο Υψηλάντης, εκτιµώντας τις στρατι-
ωτικές γνώσεις και τη δραστηριότητά
των Γ. Ολύµπιου και Χρ. Περραιβού,
ονόµασε, τον Ιούλιο του 1820, τον µεν
πρώτο «αρχιστράτηγο του ∆ουναβικού
στρατού», τον δε δεύτερο, τον Αύγου-
στο, «αρχιστράτηγο του Ηπειρωτικού
στρατεύµατος». Παράλληλα, υποσχέθη-
κε να συµπράξει και ο Ρουµάνος Θε-
6 ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
1 έγινε συνέδριο των φιλικών και κατα-
όδωρος Βλαδιµηρέσκου. Στη δύναµη
αυτή θα προσετίθετο και ο στρατός, ο
οποίος θα σχηµατιζόταν στο Ιάσιο, από
τους Έλληνες της Μολδοβλαχίας. Αυτή
η στρατιωτική δύναµη θα αποτελούσε το
κύριο σώµα του Υψηλάντη.
Με την προσχώρηση του Βλαδιµη-
ρέσκου, η Φιλική Εταιρεία απέκτησε
στέρεες βάσεις, ώστε δεν απέµενε πλέον
παρά η λήψη συγκεκριµένων αποφάσε-
ων για την οργάνωση του στρατού. Γι’
αυτό, κατά τα τέλη ∆εκεµβρίου 1820,
ο Νικόλαος Υψηλάντης κατάρτισε τον
Γενικό Στρατιωτικό Κανονισµό, ο οποί-
ος προέβλεπε οργανωτικά θέµατα, την
ιεραρχία των αξιωµατικών, καθώς και
θέµατα πειθαρχίας και τον έστειλε σε
όλες τις εφορίες. Στην προσπάθειά του
αυτή τάχθηκε, ανεπιφύλακτα, συµπαρα-
στάτης ο ηγεµόνας της Μολδοβλαχίας,
Μιχαήλ Σούτσος, του οποίου η φρουρά
απετέλεσε τον πυρήνα του στρατιωτικού
σώµατος του Υψηλάντη.
Επειδή, όµως, ο Υψηλάντης θεώρη-
σε τη δύναµη αυτή ανεπαρκή, συνέταξε
την 24η Φεβρουαρίου 1821 προκήρυξη,
την οποία απέστειλε, µε τη βοήθεια του
Σούτσου, σε όλες τις πόλεις της Μολδο-
βλαχίας, µε την οποία καλούσε όλους
τους Έλληνες υπό τα όπλα. Την 29η
Φεβρουαρίου, απέστειλε δεύτερη, σε
εντονότερο ύφος. Και οι δύο προκηρύ-
ξεις βρήκαν απήχηση στις καρδιές των
Ελλήνων της Βλαχίας, της Μολδαβίας,
της Βουλγαρίας, Ρωσίας, Τρανσυλβανίας
και της Ρωσίας, ώστε άνδρες όλων των
ηλικιών και των τάξεων έφταναν, κατά
δεκάδες, στο Ιάσιο, για να καταταγούν
στον ελληνικό στρατό.
Την 26η Φεβρουαρίου 1821, έγινε
ο αγιασµός της επαναστατικής σηµαίας
και στη συνέχεια ο στρατός ορκίσθη-
κε, ενώπιον του Γενικού Αρχηγού του,
Αλέξανδρου Υψηλάντη, για την ελευθε-
ρία της πατρίδας.
Η εξέγερση στις
παραδουνάβιες χώρες
Λίγο πριν την έναρξη του αγώ-
να, η Φιλική Εταιρεία είχε επεκτείνει
την οργάνωσή της σε κάθε γωνιά της
Ελληνικής Χερσονήσου. Οι µυστικοί
πράκτορες δεν έπαυαν να εξάπτουν
τον απελευθερωτικό πόθο και να καθο-
δηγούν τον αγώνα. Τον Οκτώβριο του
1820, στην πόλη Ισµαήλι της Ρουµανίας
στρώθηκε το σχέδιο δράσης, το οποίο
προέβλεπε:
• Έναρξη του κινήµατος στις παρα-
δουνάβιες ηγεµονίες.
• Συνδροµή του αγώνα από τον Αλή
πασά των Ιωαννίνων.
• ∆ιενέργεια καταστροφών εγκατα-
στάσεων και οδών.
• Εξέγερση στην κυρίως Ελλάδα,
µετά την εκδήλωση του κινήµατος στις
παραδουνάβιες ηγεµονίες.
Η έναρξη του αγώνα στις ηγεµονίες
αυτές θεωρήθηκε ότι ήταν προτιµότερη
διότι: α) Εδιοικούντο από Έλληνες ηγε-
µόνες, β) οι κάτοικοι ήταν οµόδοξοι, γ)
δεν υπήρχε στις ηγεµονίες τουρκικός
στρατός και, για να εισέλθει, θα έπρε-
πε να ζητηθεί η έγκριση της Ρωσίας, δ)
υπήρχε αντίθετα οργανωµένος χριστια-
νικός στρατός από µισθοφόρους (τους
λεγόµενους Αρβανίτες), οι οποίοι, σαν
χριστιανοί, ήταν στην υπηρεσία των το-
πικών ηγεµόνων και αρχόντων, ε) θε-
ωρήθηκε ευνοϊκή η γειτνίαση µε την
Ρωσία, στ) υπολογίστηκε σαν πιθανή η
ενίσχυση από τους ντόπιους, ζ) υπολο-
γίστηκε ότι, για αντιπερισπασµό, η Ελ-
λάδα θα επαναστατούσε ευκολότερα.
Την 22α Φεβρουαρίου 1821, ο
Υψηλάντης µε 200 άνδρες διάβη τον
Προύθο ποταµό και εισήλθε στο Ιάσιο,

πρωτεύουσα της Μολδαβίας. Εκεί, τους
υποδέχθηκε, µε ενθουσιασµό, ο ηγε-
µόνας Σούτσος και οι κάτοικοι, ενώ οι
οπλοφόροι Αρβανίτες της πόλης και η
φρουρά τάχθηκαν υπό τις διαταγές του.
Ταυτόχρονα, πολλοί νέοι προσήλθαν
στις τάξεις του επαναστατικού στρατού.
Από εκεί, ο Υψηλάντης δηµοσίευσε
ενθουσιώδη προκήρυξη, µε την οποία
παρότρυνε: «κινηθείτε, αδελφοί, και
θέλετε ιδεί µίαν κραταιάν δύναµιν, να
υπερασπισθεί τα δίκαιά µας!», υπονο-
ώντας την Ρωσία. ∆εν άργησε, όµως, ν’
αποδειχθεί ότι η Μολδοβλαχία δεν ήταν
ο κατάλληλος τόπος για τον ελληνικό
αγώνα, αφού οι µεν κάτοικοι φάνηκαν
αδιάφοροι, ο δε στρατός των Αρβανι-
τών ήταν, στην πλειονότητά του, ανορ-
γάνωτος συρφετός, που δεν είχε εθνικό
υπόβαθρο.
Ο Υψηλάντης προχώρησε προς την
Βλαχία. Την 28η Μαρτίου, εισήλθε στο
Βουκουρέστι, αφού στη Φωξάνη ενι-
σχύθηκε µε νέους οπλαρχηγούς. Είχαν
ήδη περάσει πέντε εβδοµάδες από τη
διάβαση του Προύθου και δεν είχε εκ-
δηλωθεί καµµία συµπαράσταση της Ρω-
σίας. Αντίθετα, ο Τσάρος, για να αποδεί-
ξει την πίστη του στις αρχές της «Ιερής
Συµµαχίας» και να διαψεύσει την υπο-
ψία ότι η Ρωσία υπέθαλπτε το κίνηµα
του Υψηλάντη αποκήρυξε επίσηµα το
κίνηµα. ∆ιέταξε την διαγραφή του ονό-
µατος του Υψηλάντη από τον κατάλογο
των Ρώσων αξιωµατικών, δήλωσε στο
∆ιβάνι, µε τον πρέσβη της στην Κων-
σταντινούπολη, ότι η Ρωσία ήταν ξένη
προς το κίνηµα και επέτρεψε την είσοδο
τουρκικού στρατού στις ηγεµονίες.
Ο Πατριάρχης Γρηγόριος Ε’, εξάλ-
λου, υπακούοντας στην πίεση του
σουλτάνου, αφόρισε τον Υψηλάντη και
τον ηγεµόνα της Μολδαβίας, Σούτσο.
Πριν γίνουν αυτά γνωστά στον Υψη-
λάντη, ενώ ακόµη βρισκόταν στο Ιάσιο,
βρέθηκε αντιµέτωπος µε δυσάρεστα γε-
γονότα. Πολλοί πλούσιοι Έλληνες, που
διέµεναν εκεί, διατέθηκαν µε δυσµέ-
νεια. Ο Έλληνας τραπεζίτης, στον οποίο
είχαν κατατεθεί χρήµατα για την Φιλική
Εταιρεία, αρνήθηκε να τα παραδώσει.
Αφού συνελήφθη, αφέθηκε ελεύθερος
µόνον όταν κατέβαλε 6.000 γρόσια για
τον τουρκικό στρατό. Αποτέλεσµα αυτού
του επεισοδίου ήταν να εξαφανιστούν,
από φόβο, οι άλλοι πλούσιοι Έλληνες.
Στο µεταξύ, στο Ιάσιο συνελήφθη ο
Τούρκος φρούραρχος µε 40 στρατιώτες,
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)
καθώς και 30 Μωαµεθανοί πολίτες και
κατεσφάγησαν. Ταυτόχρονα, στο Γαλά-
τσι, ο Βασίλης Καραβιάς, αξιωµατικός
του επαναστατικού στρατού, συνέλαβε
τον φρούραρχο µε τους στρατιώτες του
µαζί µε Τούρκους εµπόρους, τους οποί-
ους και κατέσφαξε.
Ο Υψηλάντης άρχισε να λαµβά-
νει θλιβερές ειδήσεις. Ο Ύπατρος, τον
οποίο είχε στείλει στον Αλή πασά, για
να συνεννοηθεί τον τρόπο σύµπραξής
του, µέχρι να κατέβει ο ίδιος στην Ελ-
2 τον Τσάρο της Ρωσίας και αφού πήρε
1. Ένας ακόµα πίνακας που ενέπνευσε το φιλελ-
ληνικό κίνηµα στην Ευρώπη.
2. Ο Αλέξανδρος Υψηλάντης διαβαίνει τον Πρού-
θο. Ο δρόµος για την λευτεριά της Ελλάδας άνοιξε!
(Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισιού).
λάδα, είχε δολοφονηθεί στην οδό µε-
ταξύ Νάουσας και Ηπείρου. Ο Αριστεί-
δης Πωπ, τον οποίο είχε στείλει στην
Σερβία για συνεννόηση, συνελήφθη
και αυτοκτόνησε. Στο Ρώµανο, όπου
µεταστάθµευσε ο Υψηλάντης, πληρο-
φορήθηκε ότι οι κάτοικοι του Ριµνίκου,
µόλις πληροφορήθηκαν την άφιξή του,
εγκατέλειψαν την πόλη και οι Βλάχοι
των αγροτικών περιφερειών, για ν’ απο-
φύγουν την λεηλασία των Αρναουτών
του σώµατος του Σάββα, του οποίου οι
διαθέσεις απέναντι στον αρχηγό, είχαν
πλέον µεταβληθεί.
Ο Υψηλάντης, αφού πήγε πάλι στη
Φωξάνη, συγκρότησε τον Ιερό Λόχο,
από 500 νέους ευγενών οίκων, οι οποί-
οι απετέλεσαν ιδιαίτερο σώµα και τον
πυρήνα του στρατού του. Ήταν το πρώ-
το σώµα τακτικού στρατού, που οργα-
ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
νώθηκε σύµφωνα µε τους κανονισµούς
των σύγχρονων ευρωπαϊκών στρατών.
Οι Βογυάροι του Ιασίου, µη βλέπο-
ντας να ενισχύεται ο Υψηλάντης από
την Ρωσία, ζήτησαν από τον Ρώσο διοι-
κητή Βιγκενστάιν την αποστολή 10.000
ανδρών για την προστασία της Μολ-
δαβίας από τους Τούρκους. Μετά την
αρνητική απάντησή του, οι Βογυάροι
υποκίνησαν τον πληθυσµό σε εξέγερ-
ση κατά των Ελλήνων, ζήτησαν βοήθεια
από τον πασά της Βραΐλας, για να εκ-
διώξουν τους επαναστάτες και τελικά
εξόρισαν και τον ηγεµόνα Σούτσο.
Στη Βλαχία, ο Βλαδιµηρέσκου, αντί
να ενισχύσει και βοηθήσει τον Υψη-
λάντη να κατέβει στην Ελλάδα, ζήτησε
από την Πύλη να τον αναγνωρίσει σαν
αρχηγό του ρουµανικού έθνους. Ταυ-
τόχρονα, µε εθνικοκοινωνικό κίνηµα,
αύξησε τις δυσκολίες στον Υψηλάντη,
ο οποίος τότε διέταξε τους Έλληνες
του στρατού του, υπό Ρουµάνο αρχηγό,
να φύγουν, ενώ σύστησε το ίδιο στους
Σέρβους και τους Βούλγαρους.
Όταν ο Υψηλάντης πληροφορήθηκε
τον αφορισµό του από τον Πατριάρχη,
την αποδοκιµασία του κινήµατός του
από το συνέδριο της Ιερής Συµµαχίας,
στο Λεϋµπάχ, την αποκήρυξή του από
επιτιµητική επιστολή του Καποδίστρια
για το κίνηµά του, για την διακήρυξή
του σχετικά µε την Ρωσία, µε την σύστα-
ση να εγκαταλείψει τον αγώνα, έστειλε
επιστολή στον Αυτοκράτορα της Ρωσί-
ας. Μ’ αυτήν φαινόταν να πιστεύει ότι
ο Τσάρος αποδοκίµαζε µεν την επανά-
σταση, αλλά αναγνώριζε τα δίκαια των
Ελλήνων, δήλωνε δε ότι συµφωνούσε
µε την διακοπή του κινήµατος, µε τον
όρο να διευκολυνθεί στην κάθοδό του
στην Ελλάδα και να παραχωρηθούν
στους Έλληνες τέσσερα φρούρια, δύο
στην Πελοπόννησο και δύο στη Στερεά.
∆ήλωνε, ακόµη, την αποφασιστικότητά
του να συνεχίσει τις επιχειρήσεις του
και να πεθάνει υπέρ της πατρίδος του
και βεβαίωνε ότι, µέχρι να πάρει την
απάντηση του Τσάρου, θα υποχωρούσε
στην ορεινή Βλαχία, χωρίς να επιχειρή-
σει κάτι κατά των Τούρκων.
Περιµένοντας απάντηση πήγε στο
Βουκουρέστι, όπου τον υποδέχθηκαν
µε ψυχρότητα, δεν παρέστη δε κανένας
επιφανής Έλληνας στην δοξολογία που
έγινε, για να µην ενοχοποιηθούν απέ-
ναντι στην Πύλη.
7

Ο όρκος των Φιλικών. Μυστικός, αλλά και ιερός ο χαρακτήρας της Εταιρείας. (Εθνική Πινακοθήκη)
Παράλληλα, για να δηµιουργηθεί
δυσµενής κατάσταση στον Υψηλάντη,
εσυνεχίζοντο οι πράξεις βίας των αν-
δρών του Βλαδιµηρέσκου και του Σάβ-
βα, οι οποίοι ενισχύοντο από τους ντό-
πιους κληρικούς.
Οι Βογυάροι έστειλαν οδηγίες στις
επαρχίες, µε τις οποίες απαγορευόταν η
τροφοδοσία των ανδρών του Υψηλάντη
και επιτρεπόταν, χωρίς κυρώσεις, η δο-
λοφονία κάθε µεµονωµένου στρατιώτη
του Υψηλάντη. Έστειλαν, επίσης, εγκύ-
κλιο του Μητροπολίτη Λούπου, µε την
οποία οι κάτοικοι όφειλαν να δείχνουν
την αποστροφή τους στους «αφορισµέ-
νους του Πατριάρχη» και καλούσαν
τους πασάδες της Σιλιστρίας, Γιουργέ-
βου, Βραΐλας, Βιδινίου να εισβάλουν το
ταχύτερο στη χώρα, για να τους λυτρώ-
σουν από τους επιδροµείς. Οι Τούρκοι
είχαν ήδη κινητοποιηθεί.
Κάτω από αυτές τις συνθήκες, ο
Υψηλάντης εγκατέλειψε το Βουκου-
8 ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)
ρέστι και στρατοπέδευσε βορειοδυτικά
στο Τιργοβίστι, όπου οχυρώθηκε. Ταυ-
τόχρονα, για ν’ αντιµετωπίσει τον Περ-
κόµτσαλη πασά, που ερχόταν από την
Βραΐλα, επικεφαλής 5.000 πεζών και ιπ-
πέων, έστειλε τον οπλαρχηγό Πεντεδέκα
στο Ιάσιο, για να αµυνθεί εκεί και τον
Χιλίαρχο Καρπενησιώτη στο Γαλάτσι, µε
µικρή δύναµη.
Ο Πεντεδέκας προκάλεσε αταξίες
µε άσκοπες ενέργειες, ο δε Καρπενη-
σιώτης έδωσε σκληρή µάχη έξω από το
Γαλάτσι εναντίον του Περκόµτσαλη, ο
οποίος είχε συντριπτική υπεροχή, υπέ-
στη µεγάλες απώλειες και κατόρθωσε
δύσκολα να διαφύγει. Οι κάτοικοι του
Γαλατσίου είτε βασανίστηκαν είτε θανα-
τώθηκαν από τους Τούρκους. Εν τω µε-
ταξύ, σηµαντικό µέρος του στρατού της
Σιλιστρίας, υπό τον Κεχαγιάµπεη πασά,
προήλαυνε κατά του Βουκουρεστίου. Ο
Βλαδιµηρέσκου και ο Σάββας έφυγαν
µε τις δυνάµεις τους για το Τιργοβίστι,
όπου τάχθηκαν δίπλα στο στρατόπεδο
του Υψηλάντη, παριστάνοντας ακόµη
τους φίλους του, ενώ στην πραγµατι-
κότητα είχαν αναλάβει την υποχρέωση
να στραφούν, την κατάλληλη στιγµή,
εναντίον του, αφού προηγουµένως
εξόντωναν τον Ολύµπιο. Επειδή, όµως,
αποκαλύφθηκαν τα δόλια σχέδιά τους,
ο µεν πρώτος, αφού εγκαταλείφθηκε
από τους ίδιους τους αξιωµατικούς του,
συνελήφθη, καταδικάστηκε από στρατο-
δικείο και εκτελέστηκε, ο δε δεύτερος
προσχώρησε στον Κεχαγιάµπεη Καρά
Αχµέτ, ο οποίος προήλαυνε.
Η µάχη του Δραγατσανίου
Ο Κεχαγιάµπεης, αφού εισήλθε στο
Βουκουρέστι, προέλασε κατά του Υψη-
λάντη στο Τιργοβίστι, οπότε ο ελληνικός
στρατός διέφυγε προς τις Τρανσυλβανι-
κές Άλπεις.
Ο Υψηλάντης, µετά από πληροφο-
ρίες ότι τουρκικά σώµατα προχώρησαν
προς τα αυστριακά σύνορα για ν’ απο-
κλείσουν τις διαβάσεις των Καρπαθίων,
διέταξε τα σώµατα των Ολύµπιου, Νικό-
λαου Υψηλάντη και Καραβία να καταλά-
βουν θέσεις γύρω από το ∆ραγατσάνι,
χωρίς να αρχίσουν µάχη, µέχρι την
άφιξή του.
Κατά την 7η Ιουνίου, ο Καραβίας,
αρχηγός του ιππικού, παρά τις διαταγές,
επιτέθηκε κατά των Τούρκων, χρησιµο-
ποιώντας τον Ιερό Λόχο. Οι Τούρκοι
αντεπιτέθηκαν και έτρεψαν σε φυγή τις
ελληνικές δυνάµεις, ενώ ο Ιερός Λόχος
περικυκλώθηκε από υπέρτερες δυνά-
µεις. Παρά την σθεναρή και ηρωϊκή
τους άµυνα, οι ιερολοχίτες θερίστηκαν
από τα πυρά των Τούρκων και καταπα-
τήθηκαν.
Ο Ολύµπιος, µόλις πληροφορήθηκε
την κατάσταση, έσπευσε και όρµησε µε
το σώµα του κατά των Τούρκων. Ήταν
τέτοια η ορµή του, ώστε τους τρόµαξε
και οπισθοχώρησαν µε αποτέλεσµα να
σώσει µερικούς ιερολοχίτες. Ο Νικόλαος
Υψηλάντης διασώθηκε από έφιππο Γάλ-
λο φιλέλληνα. Σκοτώθηκαν 200 ιερολο-
χίτες και 37 συνελήφθηκαν αιχµάλωτοι.
Οι λίγοι ιερολοχίτες, που διασώθηκαν,
διέφυγαν µε τη βοήθεια της νύκτας. Το
σώµα του Καραβία, αφού εγκατέλειψε
140 νεκρούς, διασκορπίστηκε. Το χειρό-
τερο, όµως, ήταν ότι άρχισαν να φεύγουν
και οι άνδρες των υπόλοιπων σωµάτων.
Ο Υψηλάντης προσπάθησε µάταια
να τους συγκρατήσει. Πολλοί έφτασαν

στα αυστριακά σύνορα, αλλά ελάχιστοι
σώθηκαν, καθόσον ληστές λήστευαν
και σκότωναν όσους επιχειρούσαν να
τα περάσουν. Λίγοι, που πέρασαν τα σύ-
νορα, έφτασαν, σαν αλήτες, στη Βιέννη
και Βουδαπέστη. Μετά την καταστροφή,
επέστρεψε ηττηµένος στο Ρίµνικο, όπου
οργισµένος εξέδωσε προκήρυξη, µε την
οποία παρέδιδε στην κατάρα του έθνους
τους προδότες και απέδιδε φόρο τιµής
στους πεσόντες ιερολοχίτες.
Ο Υψηλάντης δεν σκεπτόταν παρά
πως να διαφύγει στην Ελλάδα. Επει-
δή δεν του ήταν εύκολο, ευχάριστο
και σκόπιµο να περάσει στη Ρωσία,
µέσα από την Μολδαβία, και από εκεί
να επιχειρήσει την κάθοδο, προτίµησε
να ζητήσει άδεια να περάσει, µε τους
αδελφούς του, από το αυστριακό έδα-
φος µέχρι την Τεργέστη και από εκεί να
φύγει µέσω θαλάσσης. Με τη βοήθεια
του Ολύµπιου, µε την λίγη δύναµή του,
έφτασε µέχρι τη µονή της Κάζιας, κοντά
στα αυστριακά σύνορα και από εκεί, µε
τον πιστό του φίλο Λασσάνη, ζήτησε
άδεια, από τον διοικητή της παραµεθό-
ριας αυτής περιοχής, να εισέλθει ελεύ-
θερα σ’ αυτήν. Μετά από συνεννόηση
µε την Βιέννη, του δόθηκε η άδεια και
διαβατήρια µε ψευδώνυµα, µε τη δια-
βεβαίωση ότι δεν είχε να φοβηθεί τίπο-
τε για τη ζωή του ή για την ελευθερία
του. Επρόκειτο για παγίδα, διότι µόλις
η µικρή συνοδεία έφτασε στο Τεµισβάρ,
τους δηλώθηκε ότι ο αυτοκράτορας της
Αυστρίας ήθελε να τους χορηγήσει
άσυλο µέσα στην επικράτειά του. Έτσι,
ο Υψηλάντης, αφού αποµονώθηκε,
µεταφέρθηκε στο µεσαιωνικό φρούριο
Μούγκατς και ρίχτηκε σε σκοτεινή και
υγρή φυλακή, απ’ όπου, αφού παρέµει-
νε έξι χρόνια, αποφυλακίσθηκε, µε την
επέµβαση του Τσάρου.
Πέθανε το 1828 στη Βιέννη σε ηλι-
κία µόλις 36 ετών, όταν του αναγγελ-
λόταν, από τον πιστό του Λασσάνη, ότι
είχε αναγνωριστεί η ανεξαρτησία της
Ελλάδας και ο Καποδίστριας αναλάµβα-
νε κυβερνήτης της.
Η καταδίωξη των υπολοίπων
επαναστατών
Το θέρος του 1821, σώµα στη Μολ-
δαβία υπό τον Καντακουζηνό, κινήθη-
κε, προς τον Βορρά για να περάσει στη
Βεσσαραβία. Μόλις το σώµα έφθασε στο
Σκουλένιο, πέρασε τον Προύθο από γέ-
φυρα, που επιτηρούσαν τα τουρκικά
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)
στρατεύµατα. Επειδή, όµως, δεν ήταν
δυνατή η διάβαση ολόκληρου του σώ-
µατος, µερικοί άνδρες εγκαταλείφθηκαν
δυτικά του ποταµού, στην Μολδαβία.
Την αρχηγία των ανδρών αυτών
ανέλαβε ο Αθανάσιος Καρπενησιώτης,
ο οποίος, στην προσπάθειά του να τους
περάσει στην Βεσσαραβία, έδωσε άνιση
µάχη. Πολλοί κατόρθωσαν να περά-
σουν τον ποταµό, ενώ οι υπόλοιποι και
ο Καρπενησιώτης σκοτώθηκαν.
Τον Σεπτέµβριο ο Ολύµπιος, µετά
από µακρά ασθένεια, εκινείτο µαζί µε
τον Φαρµάκη και τους άνδρες του στην
Μολδαβία, προκειµένου να περάσει
στην Βεσσαραβία. Αποκλείσθηκε, όµως,
µετά από προδοσία στη Μονή του Σέκ-
κου, όπου, αφού αµύνθηκε ηρωϊκά,
ανατίναξε το κωδονοστάσι, όπου είχαν
καταφύγει, µε πυροβολισµό σε βαρέ-
λι πυρίτιδας, παίρνοντας στον θάνα-
το µαζί µε τους Έλληνες και πολλούς
Τούρκους. Ο Φαρµάκης συνελήφθη και,
αφού µεταφέρθηκε σιδηροδέσµιος στην
Κωνσταντινούπολη, αποκεφαλίστηκε. Ο
Σάββας εισέπραξε το τίµηµα της προδο-
σίας του, αφού δολοφονήθηκε από τους
φίλους του, τους Τούρκους.
Από τον µικρό αριθµό των πραγµα-
τικών πολεµιστών του αγώνα του Υψη-
λάντη, κατόρθωσαν να διασωθούν οι
Πελοποννήσιοι και οι Επτανήσιοι, γύρω
από τον Ιωάννη Κολοκοτρώνη και τον
εξάδελφό του, Αποστόλη.
Ο Ιωάννης Κολοκοτρώνης καταγόταν
από µεγάλη οικογένεια της Αρκαδίας
και υπηρετούσε, µε δικό του σώµα 275
ανδρών, στον στρατό της Μολδαβίας,
µε βαθµό ανώτερου αξιωµατικού. Μετά
την καταστροφή, µέσα από τα Βαλκάνια,
που ήταν πληµµυρισµένα από τουρκικά
στρατεύµατα, κατέβηκε στην Πελοπόν-
νησο.
Σε κάποια µάχη, που αναγκάσθηκε
να δώσει για να προχωρήσει, εκπόρθη-
σε µία µονή, στην οποία είχαν κλειστεί
Τούρκοι και Εβραίοι. Στις αποσκευές,
µάλιστα, ενός Εβραίου βρέθηκε µία
αδαµαντοκόλλητη σπάθη Βυζαντινού
αυτοκράτορα, την οποία µετέφερε στην
Ελλάδα. Τελικά, τον Αύγουστο του 1821,
µόλις 100 από τους γενναίους άνδρες,
κατόρθωσαν να φθάσουν στην Πελο-
πόννησο.
Το κίνηµα του Υψηλάντη απέτυ-
χε, διότι η Ρωσία δεν υποστήριξε τους
επαναστάτες, µε αποτέλεσµα να αποδει-
χθούν µάταιες οι ελπίδες των φιλικών
ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
για καθοριστική βοήθεια. Παράλληλα µε
τις ενέργειες του Τσάρου, ο Πατριάρχης,
πιεζόµενος από την Πύλη, αφόρισε τον
αγώνα και τον αρχηγό του, µε αποτέ-
λεσµα ο πληθυσµός των ηγεµονιών να
αντιµετωπίζει εχθρικά τους αγωνιστές
και έβλεπαν σαν αποτυχηµένη την
ενέργεια του Υψηλάντη.
Το ισχυρότερο, όµως, πλήγµα ήταν
η άδεια εισόδου των τουρκικών δυνά-
µεων στις παραδουνάβιες ηγεµονίες,
πριν ακόµη προλάβει ο Υψηλάντης να
συγκεντρώσει και να οργανώσει τις δυ-
νάµεις του στην Μολδαβία και Βλαχία.
Εάν αυτό δε γινόταν αµέσως µετά την
εκδήλωση του κινήµατος, ο Υψηλάντης
θα µπορούσε και θα είχε το χρόνο να
οργανώσει τις στρατιωτικές του δυνά-
µεις, ώστε ν’ αντιµετωπίσει τον τουρκι-
κό στρατό και να εµπνεύσει την εµπι-
στοσύνη του ελληνικού λαού και των
ντόπιων.
Οι ενέργειες του Παπαφλέσσα
Ο Υψηλάντης, ενώ ετοιµαζόταν να
διαβεί τον Προύθο ποταµό και να εισβά-
λει στην Μολδοβλαχία, έστειλε, µε την
σύµφωνη γνώµη και των υπόλοιπων
αρχηγών της Φιλικής Εταιρείας, τον Πα-
παφλέσσα, κατά κόσµο Γρηγόριο ∆ικαίο,
στην Πελοπόννησο, για να προετοιµά-
σει την εξέγερση, αφού τον εφοδίασε
µε σχετικές συστατικές επιστολές προς
τους αρχιερείς και τους προεστούς.
Ο Παπαφλέσσας συµµετείχε στη
σύσκεψη του Ισµαηλίου της Βεσσαρα-
βίας της 20ής Οκτωβρίου 1820, στην
οποία παρευρίσκοντο εκτός από τον
Γενικό Αρχηγό Αλέξανδρο Υψηλάντη
και εκπρόσωποι της Φιλικής Εταιρείας.
Εκεί, υποστήριξε, επιδεικνύοντας σχε-
τικό έγγραφο µε «πλαστές» υπογραφές
σηµαινόντων προσώπων, ότι η επανά-
σταση έπρεπε ν’ αρχίσει από την Πε-
λοπόννησο.
Οι ηγέτες της Φιλικής αποφάσισαν
να στείλουν εκεί τον Παπαφλέσσα, ο
οποίος, µετά την µύησή του στην Φι-
λική Εταιρεία, είχε αναπτύξει µεγάλη
δραστηριότητα. Ο Παπαφλέσσας ανα-
χώρησε από το Ισµαήλιο τον Νοέµβριο
του 1820 και έφτασε στις Σπέτσες τον
∆εκέµβριο, στη συνέχεια στην Ύδρα
και από εκεί στο Άργος, όπου έµεινε
στην Επισκοπή, σαν έξαρχος των Πα-
τριαρχείων. Την 24η ∆εκεµβρίου, σαν
αντιπρόσωπος της Αρχής, έστειλε στους
προκρίτους τις οδηγίες του για την ορ-
9

γάνωση του επαναστατικού στρατού της
Πελοποννήσου. Σύµφωνα µ’ αυτές, σε
κάθε επαρχία έπρεπε να εκλεγεί ικανός
χιλίαρχος, ο οποίος θα είχε την άδεια
της στρατολόγησης των αξιωµατικών
(εκατόνταρχους, πεντηκόνταρχους) και
στρατιωτών από εκλεκτούς και έµπει-
ρους άνδρες, ώστε να συγκεντρωθεί και
συγκροτηθεί στην Πελοπόννησο δύνα-
µη περίπου 25.000 ανδρών. Από το Άρ-
γος πήγε στο Αίγιο, όπου έλαβε µέρος
στην εκεί συνέλευση των Αρχιερέων και
των προεστών, στην οποία πρυτάνευσε
η αναβλητικότητα της επανάστασης.
Στην επιφύλαξη αυτή των συνέδρων,
ο Παπαφλέσσας κατόρθωσε µε απειλές
και παράτολµες ενέργειες να εξεγείρει
τον πελοποννησιακό λαό. Μετά την Συ-
νέλευση του Αιγίου, διέσχισε ολόκλη-
ρη την Πελοπόννησο, συναντήθηκε µε
τους Θεόδωρο Κολοκοτρώνη, Αναγνω-
σταρά, Κεφάλα, Νικηταρά και Καρατζά,
στους οποίους εξέθεσε την εντολή του
Υψηλάντη, για ταυτόχρονη έναρξη της
επανάστασης στην Ελλάδα. Τους βρήκε
σύµφωνους σε όλα, συµφώνησε δε το
σύνθηµα της επανάστασης να δινόταν
στην Καλαµάτα. Γι’ αυτό αποφάσισαν
και οργάνωσαν το πρώτο στρατόπεδο
10
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)
1 2
του αγώνα στο µοναστήρι του Προφήτη
Ηλία, έξω από την Καλαµάτα.
Στο µεταξύ, στην Ήπειρο εξακολου-
θούσε ο αγώνας του Αλή πασά κατά
του στρατού του σουλτάνου. Οι Τούρ-
κοι είχαν την έµπνευση να καλέσουν
τους Σουλιώτες, οι οποίοι επί 17 χρό-
νια έτρωγαν το πικρό ψωµί της εξορίας
στην Κέρκυρα και ατένιζαν τα βουνά της
πατρίδας τους µε βουρκωµένα µάτια,
για να τους αντιτάξουν κατά του Αλή.
Οι Σουλιώτες, όµως, άφησαν τους Μω-
αµεθανούς να λύσουν µόνοι τους τις
διαφορές τους και αποσύρθηκαν στην
παλιά τους πατρίδα, αφού προηγούµενα
ο αρχηγός τους, Μάρκος Μπότσαρης,
ήλθε σε µυστική συνεννόηση µε τον
Αλή πασά και πέτυχε την επαναφορά
των Σουλιωτών στην πατρίδα τους. Από
το ∆εκέµβριο 1820, το Σούλι αναβίωσε
και στην Κιάφα κυµάτιζε η σηµαία της
ανεξαρτησίας.
ΠΡΩΤΟ ΕΤΟΣ ΤΗΣ ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗΣ
Η Επανάσταση στην Πελοπόννησο
Η Πύλη, η οποία υποπτευόταν κά-
ποια επαναστατική κίνηση στην Πελο-
πόννησο, έστειλε το Νοέµβριο του 1820
ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
1. Μιχαήλ Σούτσος. Ο ηγεµόνας της Μολδαβίας,
που µυήθηκε στην Φιλική Εταιρεία και την
ενίσχυσε οικονοµικά.
2. Πετρόµπεης Μαυροµιχάλης. Ο Μπέης της
Μάνης, πρόεδρος της Μεσσηνιακής Γερουσίας,
στις 23 Mαρτίου 1821 µετά την απελευθέρωση
της Καλαµάτας. (Πολεµικό Μουσείο).
σαν διοικητή της τον πρώην Μέγα Βεζί-
ρη, Μεχµέτ Χουρσίτ, άνδρα µεγαλοπρε-
πή και επιβλητικό. Αυτός, τον Ιανουάριο
του 1821, επειδή θεώρησε αβάσιµες τις
διαδόσεις εξεστράτευσε στην Ήπειρο
εναντίον του Αλή πασά των Ιωαννί-
νων. Άφησε στην Τρίπολη, έδρα του
διοικητού της Πελοποννήσου, το πο-
λυπληθές χαρέµι και τους θησαυρούς
του, αφού ενίσχυσε την φρουρά της µε
1.000 στρατιώτες. Έτσι, απογυµνώθηκε
η περιοχή από τις αξιόµαχες τουρκικές
δυνάµεις.
Οι Τούρκοι ταράχθηκαν περισσότε-
ρο, όταν έµαθαν την άφιξη, τον Ιανου-
άριο, του περιβόητου Θεόδωρου Κολο-
κοτρώνη στη Μάνη, ο οποίος ήταν από
πολύ καιρό φυγάς και καταδιωκόταν,
µέχρι θανάτου, από τους Τούρκους. Η
κήρυξη του κινήµατος στις παραδου-
νάβιες χώρες, η ζωηρότατη κίνηση των

φιλικών σε όλη την Ελλάδα, η επάνοδος
του Κολοκοτρώνη και άλλων εξόριστων,
ανάγκασαν τους Τούρκους να λάβουν
προληπτικά µέτρα. Έτσι, κάλεσαν στην
Τρίπολη, µε πρόσχηµα την ετήσια συ-
νέλευση, τους προκρίτους (κοτζαµπά-
σηδες) και τους αρχιερείς. Σκοπός τους
ήταν να τους κρατήσουν οµήρους, αλλά
πολλοί από αυτούς αρνήθηκαν να µετα-
βούν. Όσοι πήγαν κρατήθηκαν όµηροι
και θανατώθηκαν στα µπουντρούµια,
µόλις ξέσπασε η Επανάσταση.
∆όθηκε, τότε, εντολή να επισπευ-
σθούν οι διαδικασίες για την εκδήλωση
του κινήµατος. Μετά από κάποιες επι-
θέσεις και µικροσυµπλοκές ξέσπασε η,
µέχρι εκείνη τη στιγµή, συγκρατηµένη
ορµή και την 21η Μαρτίου 1821 ο χρι-
στιανικός πληθυσµός εξεγέρθηκε ένο-
πλα και σαν ένας άνθρωπος επέπεσε µε
πάθος, συγκρατηµένο για αιώνες, κατά
των Τούρκων. Μέσα στο δεκαήµερο 15 -
25 Μαρτίου, η Επανάσταση ξέσπασε σε
διαφορετικά σηµεία της Πελοποννήσου.
Το σύνθηµα ήταν: «Τούρκος µη µείνει
στο Μοριά, µήτε στον κόσµο όλον».
Την 25η Μαρτίου, οι πρόκριτοι της
Αχαΐας παρακολούθησαν στην Μονή
της Αγίας Λαύρας τη Θεία Λειτουργία,
κατά την οποία ο Επίσκοπος Παλαιών
Πατρών Γερµανός ευλόγησε και ύψωσε
σαν Σηµαία της Επανάστασης το περί-
φηµο Λάβαρο, το οποίο παρίστανε την
Κοίµηση της Θεοτόκου. Στη συνέχεια
ξεχύθηκαν στην επαρχία Καλαβρύτων,
για να διαδώσουν το σύνθηµα της εξέ-
γερσης.
Παράλληλα, ο Κολοκοτρώνης και
άλλοι οπλαρχηγοί µε τους Μανιάτες,
κατέβηκαν στη δυτική πλευρά του Τα-
ϋγέτου και, την 23η Μαρτίου, µπήκαν
θριαµβευτικά στην Καλαµάτα. Ο Μπέης
της Μάνης, Πετρόµπεης Μαυροµιχά-
λης, τέθηκε επικεφαλής της «Μεσση-
νιακής Γερουσίας», της οποίας πρώτη
πράξη ήταν η αποστολή στους ξένους
πρόξενους χριστιανικών κρατών της
παρακάτω εγκυκλίου: «Ηµείς το έθνος
των Χριστιανών, βλέποντες ότι µας
καταφρονεί το Οθωµανικός γένος και
σκοπεύει όλεθρον εναντίον µας πότε
µ’ ένα και πότε µ’ άλλον τρόπον, απε-
φασίσαµεν σταθερώς ή ν’ αποθάνωµεν
όλοι ή να ελευθερωθώµεν και τούτου
ένεκα βαστούµεν τα όπλα εις χείρας
ζητούντες τα διακιώµατά µας. Όντες
λοιπόν βέβαιοι ότι όλα τα χριστιανικά
βασίλεια γνωρίζουν τα δίκαιά µας, και
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)
όχι µόνον, δεν θέλουν µας εναντιωθεί,
αλλά και θέλουν µας συνδράµει, και ότι
έχουν εις µνήµην ότι οι ένδοξοι πρό-
γονοί µας εφάνησαν ποτέ ωφέλιµοι εις
την ανθρωπότητα, διά τούτο ειδοποι-
ούµεν την εκλαµπρότητά σας και σας
παρακαλούµεν να προσπαθήσετε να εί-
µεθα υπό την εύνοιαν και προστασίαν
του µεγάλου κράτους τούτου».
Την ίδια ηµέρα (22 Μαρτίου), εξε-
γέρθηκε και η Πάτρα. Οι χωρικοί των
περιχώρων έσπευσαν στην πόλη µαζί
µε τον Αρχιεπίσκοπο Παλαιών Πατρών
Γερµανό, τον προεστό του Αιγίου Λόντο,
τον προεστό των Καλαβρύτων Ασηµάκη
Ζαΐµη κ.α., οι οποίοι τέθηκαν επικεφα-
λής του κινήµατος.
Την 25η Μαρτίου 1821 (κατά Πανελ-
λήνια συµφωνία), ο Παλαιών Πατρών
έστησε στην πλατεία του Αγίου Γεωρ-
γίου την Σηµαία της Επανάστασης, η
οποία ήταν ερυθρά µε µαύρο σταυρό
στη µέση.
Οι επαναστάτες άρχισαν να πολιορ-
κούν χωριστά τα φρούρια. Η προσοχή
των οπλαρχηγών και, κυρίως, του Κο-
λοκοτρώνη στρεφόταν προς την Τριπο-
λιτσά, η οποία αποτελούσε το κεντρικό
φρούριο και το ορµητήριο των Τούρ-
κων στην Πελοπόννησο. Τότε, άρχισε
γενική µετακίνησή των Τούρκων και
όσοι κατοικούσαν στην ύπαιθρο και
στις ανοχύρωτες πόλεις κατέφυγαν στα
φρούρια.
Έφιππος χώρει γενναίε στρατηγέ - ανά τους αιώνας διδάσκων - τους λαούς πως οι δούλοι γίνονται
ελεύθεροι. (Εθνικό Ιστορικό Μουσείο)
ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
Πανικός κατέλαβε τους Τούρκους µε
τη διάδοση ότι ευρωπαϊκός στρατός ερ-
χόταν σε βοήθεια των ραγιάδων. Οι πυ-
ροβολισµοί των Ελλήνων και οι φωνές
«Μοσκοβιά» και «Φραγκιά» τους έτρεπαν
σε φυγή. Μακριές φάλαγγες Τούρκων
εκινούντο προς την Τρίπολη, οι οποίες
προσεβάλλοντο και αποδεκατίζοντο από
τους Έλληνες.
Σε λίγο χρόνο, τα κύµατα της ελ-
ληνικής Επανάστασης, που εκχύλισαν
από την Πελοπόννησο, κατέκλυσαν την
Στερεά Ελλάδα και τα νησιά και εξα-
πλώθηκαν µέχρι τη Μακεδονία, αλλά ο
ελληνικός αγώνας επρόκειτο να περάσει
µεγάλες δοκιµασίες, αφού είχε ν’ αντι-
µετωπίσει µία ισχυρή αυτοκρατορία. Οι
Έλληνες δεν είχαν ούτε χρήµατα ούτε
πολεµοφόδια ούτε στρατό εκπαιδευµέ-
νο, από δε τους Πελοποννήσιους µόνον
οι Μανιάτες ήσαν ασκηµένοι στην χρή-
ση των όπλων.
Μετά τις πρώτες επιτυχίες, το όνο-
µα του έµπειρου οπλαρχηγού Κολοκο-
τρώνη προσέλκυσε πλήθος εθελοντών,
αλλά ο πρώτος αυτός ελληνικός στρατός
παρουσίαζε περίεργη εικόνα. Οι περισ-
σότεροι ήσαν άοπλοι, µερικοί έφεραν
µόνο µαχαίρια, άλλοι σφενδόνες και
άλλοι ραβδιά αλωνίσµατος.
Ο στρατός αυτός δεν είχε βαπτισθεί
στη φωτιά της µάχης και µε µεγάλη
δυσκολία τον συγκρατούσαν οι αρχη-
γοί του, όταν εµφανιζόταν ο εχθρός. Ο
11

Κολοκοτρώνης µάζεψε πολεµιστές και,
αφού τους εγκατέστησε σε στρατόπε-
δο, άρχισε την οργάνωση και την εκ-
γύµναση, αλλά και αυτοί εγκατέλειψαν
τον αρχηγό τους, µόλις εµφανίσθηκε
τουρκικός στρατός. Παρ’ όλα αυτά ο
Κολοκοτρώνης δεν απογοητεύτηκε και
συνέχισε την προσπάθεια. Πίστευε ότι
η Επανάσταση δεν ήταν ασφαλής, αφού
έµενε τουρκικός στρατός στην καρδιά
της Πελοποννήσου και γι’ αυτό έπρεπε,
µε κάθε θυσία, να καταληφθεί το κέντρο
της, η Τρίπολη.
Επειδή οι Έλληνες δεν ήταν σε θέση
να κυριεύσουν την πόλη µε επίθεση, ο
Κολοκοτρώνης σκέφθηκε να πολιορκή-
σει την πόλη, ώστε, αφού την απέκο-
πταν από τις εξωτερικές συγκοινωνίες
και την περιέσφιγγαν συνεχώς, να εξα-
ναγκασθεί σε παράδοση το φρούριο.
Για την εκτέλεση του σχεδίου, ελληνι-
κά σώµατα κατέλαβαν τις οδούς προς
την πόλη από ∆υσµάς, Βορρά και Με-
σηµβρία, ενώ ο Κολοκοτρώνης τάχθηκε
στην κορυφή του Μαινάλου, κοντά στο
Βαλτέτσι, ώστε να επιβλέπει αφ’ ενός το
οροπέδιο της Τρίπολης, αφ’ ετέρου τις
κοιλάδες της Μάνης και της Μεσσηνίας.
Έτσι, η θέση των πολιορκηµένων έγινε
προς στιγµήν δυσχερής, αλλά την ορµή
των επαναστατών παρέλυσε η σηµαντι-
κή ενίσχυση που έφθασε στην φρουρά
της Τρίπολης. Ο Χουρσίτ πασάς, που
βρισκόταν στην Ήπειρο, επειδή ανησυ-
χούσε για το χαρέµι και τους θησαυ-
ρούς του, απέσπασε 3.500 Αλβανούς
από τα Ιωάννινα και τους έστειλε στην
Τρίπολη, υπό την αρχηγία του εµπει-
ροπόλεµου και ικανού Μουσταφάµπεη.
Αυτός, αφού πέρασε στην Πάτρα, έλυ-
σε την πολιορκία του Ναυπλίου και της
Ακροκορίνθου και την 30ή Απριλίου
µπήκε στην Τρίπολη. Θέλοντας να επω-
φεληθεί από τον τρόµο που προκάλεσε
η εµφάνισή του, επιτέθηκε στο ελληνι-
κό στρατόπεδο του Βαλτετσίου. Οι 1.000
περίπου Μανιάτες που κατείχαν το χω-
ριό, υπό τους Μαυροµιχαλαίους Ηλία
και Κυριακούλη, κράτησαν τις θέσεις
τους και, αφού ενισχύθηκαν την νύκτα
µε σώµα υπό τον Πλαπούτα, γαµπρό του
Κολοκοτρώνη, επιτέθηκαν την εποµένη
και έτρεψαν σε φυγή τους Αλβανούς.
Αυτοί φεύγοντας εγκατέλειψαν απο-
σκευές, δύο τηλεβόλα και έχασαν 600
άνδρες, ενώ οι Έλληνες είχαν απώλειες
150 άνδρες (12-13 Μαΐου). Η νίκη στο
Βαλτέτσι έκρινε την τύχη της Τρίπολης,
12
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)
διότι, αφού απέτυχε και η επίθεση του
Μουσταφάµπεη κατά του ελληνικού
στρατοπέδου στους Βερβένους, έσφιγ-
γε η πολιορκία.
Η τύχη της Τρίπολης θα κρινόταν,
αφού προηγουµένως έπεφταν στα χέρια
των Ελλήνων άλλες θέσεις των Τούρ-
κων. Στις 25 Ιουνίου, παραδόθηκε η
Μονεµβασιά και µετά από λίγες ηµέρες
το Ναβαρίνο. ∆υστυχώς, όµως, οι Έλ-
ληνες δεν έδειξαν καλή διαγωγή. Κατά
τις συνθήκες παράδοσης, έπρεπε οι πα-
ραδιδόµενοι να µεταφερθούν µε τις πε-
ριουσίες τους σε ασφαλές µέρος. Κατά
την άλωση, όµως, της Μονεµβασιάς άρ-
παξαν όλα τα πράγµατα των πολιορκη-
µένων, στο δε Νεόκαστρο έσφαξαν και
όλους τους άνδρες. Η δουλεία αιώνων,
η σκλήρυνση της καρδιάς των Ελλήνων
από τις σφαγές τεσσάρων αιώνων και
από την σκληρή και απάνθρωπη τυ-
ραννία των Τούρκων, δεν δικαιολογούν
αυτή την συµπεριφορά, η οποία έµοιαζε
µε αυτή των άγριων Τούρκων.
Οι τελευταίες ηµέρες της Τρίπο-
λης πλησίαζαν. Μέσα στον στενό και
πετρώδη χώρο, όπου είχαν µαζευτεί
πάνω από 30.000 ψυχές, η πείνα, η
δίψα και οι ασθένειες τους θέριζαν,
µαζί µε όσους Έλληνες είχαν συλλάβει
και φυλακίσει οι Τούρκοι. Οι Τούρκοι
είχαν κλείσει µέσα στην υγρή φυλακή
και 38 αρχιερείς και πρόκριτους, από
τους οποίους πολλοί πέθαναν από τις
κακουχίες και άλλοι αποκεφαλίστηκαν.
Οι Τούρκοι, αφού απογοητεύτηκαν από
την αποτυχία λύσης της πολιορκίας,
άρχισαν διαπραγµατεύσεις, οι οποίες,
όµως, ναυάγησαν. Οµάδα Ελλήνων
στρατιωτών υπό τον ∆ουνιά, σκαρφά-
λωσε στα τείχη και άνοιξε την «πόρτα
τ’ Αναπλιού». Χιλιάδες Έλληνες όρ-
µησαν στην πόλη και επιδόθηκαν σε
µία ανηλεή σφαγή των Τούρκων, που,
παρά τις προσπάθειες του Κολοκοτρώ-
νη, δεν σταµάτησε παρά µετά τρεις
ηµέρες, αφήνοντας 10.000 νεκρούς (23
Σεπτεµβρίου 1821).
Με την άλωση της Τρίπολης παγι-
ώθηκε η επανάσταση, αφού το εσωτε-
ρικό της Πελοποννήσου ήταν τελείως
ελεύθερο. Οι οπλαρχηγοί µε τα πλούσια
λάφυρα όπλισαν τους άνδρες τους και
οι χωρικοί άφησαν τα µαχαίρια και τις
σφεντόνες. Η πτώση της πόλης έγινε σε
συνδυασµό µε την κατάληψη του φρου-
ρίου της Μονεµβασιάς και του Ναβα-
ρίνου.
ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
Οι µάχες αυτές είχαν µεγάλη σηµα-
σία για την πορεία του αγώνα, διότι οι
νίκες αναπτέρωσαν το ηθικό των Ελλή-
νων και δηµιούργησαν αυτοπεποίθηση
,µε αποτέλεσµα πλέον να αντιµετωπίζο-
νται µε θάρρος οι Τούρκοι.
Αξιόλογη, επίσης, επιτυχία ήταν
και η κατάληψη του ισχυρού κέντρου
των Αλβανών στην Πελοπόννησο, του
Λάλα (κωµόπολη της Ηλείας). Οι ντό-
πιοι οπλαρχηγοί Γ. Σισίνης, ∆. Πλαπού-
τας κ.ά., νίκησαν, αφού ενισχύθηκαν
από 500 περίπου Κεφαλλονίτες και
Ζακυνθινούς µε πυροβολικό υπό τους
αρχηγούς Α. Μεταξά, κ.ά. Το γεγονός
της συµµετοχής των Επτανήσιων στον
αγώνα, παρά τα σκληρά µέτρα των Άγ-
γλων, απεδείκνυε ότι η Επανάσταση
ήταν πανελλήνια υπόθεση.
Η Επανάσταση στα νησιά
Οι αγώνες των Ελλήνων στην ξηρά
δεν ήταν δυνατόν να ευδοκιµήσουν
χωρίς την σύµπραξη του ναυτικού, το
οποίο θα εµπόδιζε την θαλάσσια µε-
ταφορά τουρκικών στρατευµάτων από
την Ασία. Από την αρχή της Επανάστα-
σης, οι Πελοποννήσιοι απευθύνθηκαν
στους νησιώτες µε πρέσβεις και επι-
στολές, µε τις οποίες περιέγραφαν τους
θριάµβους τους και προσπαθούσαν να
τους πείσουν να έλθουν σε βοήθεια
του αγώνα. Πρωτοστάτησαν τα νησιά
Σπέτσες, Ύδρα και Ψαρά, στα οποία η
τουρκική εξουσία ήταν ελαφρά επικυ-
ριαρχία. Αυτά ετήσια κατέβαλλαν φόρο
και έστελναν µικρό αριθµό ναυτών στην
υπηρεσία του τουρκικού ναυτικού, ενώ
ήταν αυτόνοµα και αυτοδιοίκητα. ∆εν
είχαν Τούρκο διοικητή, ούτε Τούρκους
κατοίκους, αλλά κυβερνούσε η τάξη
των πλουσίων ναυτικών, οι «νοικοκυ-
ραίοι». Τα νησιά αυτά χρησιµοποίησαν
κατά τους ναπολεόντειους πολέµους
τον εµπορικό τους στόλο, λόγω του
αγγλικού και του ναπολεόντειου απο-
κλεισµού, και αποκόµισαν σηµαντικά
κέρδη, ώστε µπόρεσαν να προαγάγουν
το εµπόριο και την ναυτιλία.
Εκτός από αυτά τα νησιά, αξιόλογο
ναυτικό είχαν το Γαλαξίδι (Κορινθιακός
Κόλπος), η Κάσος, η Μύκονος, καθώς
και άλλα νησιά του Αιγαίου. Υπολογί-
ζεται ότι η Ελλάδα διέθετε συνολικά 500
πλοία, 130.000 τόννων µε 15.000 ναύ-
τες και 5.000 κανόνια.
Το µεγαλύτερο από τα τρία νησιά,
η Ύδρα, εξεγέρθηκε πρώτο (30 Μαρ-

τίου). Παρά το ότι οι πλούσιοι νοικο-
κυραίοι ήταν διστακτικοί, ο τολµηρός
πλοίαρχος Οικονόµου εξέγειρε τον λαό
και παρακίνησε τους ναύτες να οπλί-
σουν τα πλοία. Έτσι, οι πρόκριτοι και οι
νοικοκυραίοι του νησιού αναγκάσθη-
καν να ενδώσουν, ν’ αναγνωρίσουν
την Επανάσταση και να προσφέρουν
130.000 ισπανικά δίστηλα από το τα-
µείο τους.
Ακολούθησαν οι Σπέτσες (2 Απρι-
λίου). Οι Σπετσιώτες, µε πρώτη την
χήρα Λασκαρίνα Μπουµπουλίνα, που
µε δικά της έξοδα εξόπλισε µικρό στό-
λο και αφού τέθηκε η ίδια επικεφαλής
στόλου 53 πλοίων, απέκλεισε τον Κόλ-
πο του Ναυπλίου και της Μονεµβασιάς.
Αυτό ικανοποίησε τους Πελοποννήσι-
ους, οι οποίοι έγραψαν τότε µε ανα-
κούφιση προς τους Σπετσιώτες: «∆όξα
εις υµάς, αδελφοί, ότι ηγέρθητε πρώ-
τοι. Πρώτοι κατά την προσβολήν του
εχθρού, πρώτοι εν τη ιστορία, πρώτοι
εν τη αθανασία»!
Τις Σπέτσες ακολούθησαν τα Ψαρά.
Όταν την 12η Απριλίου φάνηκε εµπρός
στο νησί σπετσιώτικο πλοίο, το οποίο
έφερε την είδηση της Επανάστασης, ο
λαός έσκισε την τουρκική σηµαία και
στον χαιρετισµό του Πάσχα «Χριστός
Ανέστη!», οι Ψαριανοί απαντούσαν «Και
η Ελλάς Ανέστη». Όλα αυτά παρόλο που
ήταν περισσότερο εκτεθειµένοι, αφού το
νησί τους βρισκόταν πλησιέστερα στην
ασιατική ακτή, την οποία απέκλεισαν
για να παρεµποδίσουν την αποστολή
τουρκικών ενισχύσεων.
Το άψυχο σώµα του σεπτού Ιεράρχη Παρτιάρχου Γρηγορίου Ε΄ ανασύρεται από τα παγωµένα νερά του
Κερατίου και εµψυχώνει τον αγώνα του υπόδουλου Έθνους. «Παιδιά θυµηθείτε τον Πατριάρχη!», αντηχεί
η πολεµική ιαχή. (Εθνική Βιβλιοθήκη Παρισιού).
Η ΕΠΑΝΑΣΤΑΣΗ ΤΟΥ 1821 (Α’ ΜΕΡΟΣ)
Οι περισσότερες Κυκλάδες µιµήθη-
καν το παράδειγµα των τριών νησιών.
Την Κυριακή του Θωµά επαναστάτησε η
Σάµος, ενώ ετοιµάζοντο να εξεγερθούν
η Ρόδος και η Κύπρος, παρά το ότι είχαν
πολλούς Τούρκους κατοίκους. Η µεγα-
λόνησος Κρήτη, δεν άργησε να εξεγερ-
θεί, αν και διέθετε ελάχιστα πλοία και οι
πολυάριθµοι ντόπιοι Τούρκοι (130.000),
εδιακρίνοντο για την αγριότητά τους. Η
επανάσταση στα Σφακιά (Ιούνιο 1821)
καταπνίγηκε και η πόλη καταστράφηκε.
Οι νησιώτες καθόρισαν «καταδροµικό
σύστηµα» και ρύθµισαν τη διανοµή της
λείας, µέρος της οποίας αποφάσισαν να
κατατίθεται σε κοινό ταµείο. Τα πλοία
των ουδετέρων έπρεπε να τύχουν σε-
βασµού, «οσάκις δεν ήσαν ναυλωµένα
υπό της τουρκικής κυβερνήσεως και
δεν µετέφεραν πολεµοφόδια και στρα-
τεύµατα».
Ενώ σιγά-σιγά δηµιουργείτο ο στρα-
τός της ξηράς, η Επανάσταση απέκτησε
αξιόλογο όπλο στην θάλασσα, µε την
µετατροπή των εµπορικών πλοίων των
νησιών σε πολεµικά. Ενώ οι οπλαρχη-
γοί της ξηράς αναχαίτιζαν, κυρίως µε
τη νίκη των Βασιλικών, την προέλαση
των τουρκικών δυνάµεων προς την Πε-
λοπόννησο, ο στόλος εµπόδιζε την µε-
ταφορά δυνάµεων από την Ασία στην
Ευρώπη.
Από τα µέσα Μαΐου 1821, ο τουρκι-
κός στόλος, αποτελούµενος από 3 κορ-
βέτες, 3 φρεγάτες και πολλά µικρότερα,
βγήκε στο Αιγαίο. Τότε, οι τολµηροί
ναυτικοί των Ψαρών κατόρθωσαν να
ΠΟΛΕΜΟΣ & ΙΣΤΟΡΙΑ, Μάρτιος 2010
συγκεντρώσουν τον στόλο των αδελ-
φών νησιών, από 50 µεγάλα και 15 µι-
κρά πλοία και, την 18η Μαΐου, ο ενωµέ-
νος στόλος έπλευσε προς Βορρά, προς
συνάντηση του τουρκικού.
Την 19η Μαΐου, οι Έλληνες διέκρι-
ναν στην βορειοδυτική άκρη της Λέ-
σβου µία φρεγάτα των 48 τηλεβόλων,
προφυλακίδα του τουρκικού στόλου.
Μερικά από τα ελληνικά πλοία την
πλησίασαν, αλλά δεν επέτυχαν τίπο-
τε µε τα αδύνατα τηλεβόλα τους και η
φρεγάτα κατέφυγε στο λιµάνι της Ερε-
σού. Ο πλοίαρχός της, επειδή φοβόταν
νυκτερινή επίθεση, ανέβασε στο πλοίο
αρκετούς στρατιώτες από την ξηρά. Οι
Έλληνες πλοίαρχοι, τότε, σκέφθηκαν
να την πυρπολήσουν και ο πρακτικός
διδάσκαλος της ναυτικής τέχνης, Ιω-
άννης ο Πάργιος ή Πατατούκος, µετέ-
βαλε πρόχειρα δύο πλοιάρια σε πυρ-
πολικά. Η πρώτη απόπειρα απέτυχε,
επειδή οι Τούρκοι αγρυπνούσαν και
το πυρπολικό κάηκε χωρίς λόγο. Μετά
από δύο ηµέρες, ο τολµηρός Ψαριανός
πηδαλιούχος Παπανικολής, εξασκη-
µένος από τις συγκρούσεις µε τους
αλγερινούς πειρατές, κατόρθωσε, κάτω
από σφοδρά πυρά, να προσκολλήσει το
πυρπολικό στην πλώρη της φρεγάτας,
η οποία ανατινάχθηκε στον αέρα, σκο-
τώνοντας τους περισσότερους άνδρες
της.
Ο τουρκικός στόλος στη συνέχεια
κατέφυγε στον Ελλήσποντο, όπου ζή-
τησε την ασφάλειά του κάτω από την
προστασία των τηλεβόλων του. Το πά-
θηµα, όµως, του τουρκικού στόλου το
πλήρωσαν οι αθώοι. Οι κάτοικοι της
Μυτιλήνης σφαγιάσθηκαν χωρίς έλεος,
η πόλη της Κυδωνίας καταστράφηκε, οι
κάτοικοι των Μοσχονησίων της Μικράς
Ασίας εκπατρίστηκαν. Πολλοί Έλληνες,
από αυτούς που κατοικούσαν στο εσω-
τερικό της Μικράς Ασίας, κατέβηκαν
στα παράλια και πέρασαν στην Ελλά-
δα. Ο ελληνικός στόλος, που έσπευσε
για βοήθεια, απέπλευσε µεταφέροντας
χιλιάδες πρόσφυγες, οι οποίοι σκορπί-
στηκαν σε διάφορα νησιά, όπου έζησαν
άθλια ζωή.
Τα πυρπολικά έγιναν πλέον τροµερό
όπλο στα χέρια των Ελλήνων. Οι ελλη-
νικές ναυτικές δυνάµεις, υπό τους ναυ-
άρχους Ιάκωβο Τοµπάζη και Γεώργιο
Σαχτούρη, κυριαρχούσαν στο Αιγαίο,
ο δε διάπλους των τουρκικών πλοίων
ήταν δύσκολος.
13