Bài 7.

Sử dụng công thức hạ bậc, góc nhân đôi, góc nhân ba

BÀI 3. SỬ DỤNG CÔNG THỨC HẠ BẬC, GÓC NHÂN ĐÔI

I. SỬ DỤNG CÔNG THỨC HẠ BẬC

sin 2 x = 1 − cos 2 x ; cos 2 x = 1 + cos 2 x ; sin x cos x = 1 sin 2 x ; tan 2 x = 1 − cos 2 x ;

2 2 2 1 + cos 2 x

sin 3 x = − sin 3x + 3sin x ; cos 3 x = cos 3 x + 3cos x ; tan 3 x = − sin 3x + 3sin x ;

4 4 cos 3 x + 3cos x
CÁC BÀI TẬP MẪU MINH HỌA

Bài 1. Giải phương trình: sin 2 3 x − cos 2 4 x = sin 2 5 x − cos 2 6 x (1)

Giải

(1) ⇔ 1 − cos 6 x − 1 + cos 8 x = 1 − cos10 x − 1 + cos12 x

2 2 2 2
⇔ cos 6 x + cos 8 x = cos10 x + cos12 x ⇔ 2 cos 7 x cos x = 2 cos11x cos x
 cos x = 0
⇔ cos x ( cos11x − cos 7 x ) = 0 ⇔  ⇔ x = k π ∨ x = k π ( k ∈ »)
 cos11 x = cos 7 x 2 9

Bài 2. a. Giải phương trình: cos 2 x + cos 2 2 x + cos 2 3 x + cos 2 4 x = 2 (1)

b. Giải phương trình: cos 2 x + cos 2 2 x + cos 2 3 x + cos 2 4 x = 3 (2)

2
Giải

a. (1) ⇔ 1 + cos 2 x + 1 + cos 4 x + 1 + cos 6 x + 1 + cos 8 x = 2

2 2 2 2
⇔ ( cos 2 x + cos 8 x ) + ( cos 4 x + cos 6 x ) = 0 ⇔ 2 cos 5 x cos 3x + 2 cos 5 x cos x = 0
⇔ 2 cos 5 x ( cos 3 x + cos x ) = 0 ⇔ 4 cos 5 x cos 2 x cos x = 0

{
⇔ cos x = 0 ∨ cos 2 x = 0 ∨ cos 5 x = 0 ⇔ x ∈ π + k π ; π + k π
4 2 10 5 } (k ∈ »)
b. ( 2 ) ⇔ 1 + cos 2 x + 1 + cos 4 x + 1 + cos 6 x + cos 2 4 x = 3
2 2 2 2
( cos 2 x + cos 6 x ) + cos 4 x
⇔ + cos 2 4 x = 0 ⇔ 2 cos 4 x cos 2 x + cos 4 x + 2 cos 2 4 x = 0
2
⇔ cos 4 x ( 2 cos 4 x + 2 cos 2 x + 1) = 0 ⇔ cos 4 x ( 4 cos 2 2 x + 2 cos 2 x − 1) = 0

 cos 4 x = cos π x = π + kπ
 cos 4 x = 0  2  8 4
  
− 1 + 5
⇔  cos 2 x = ⇔  cos 2 x = cos 2 π ⇔ x = ± π + kπ (k ∈ »)
 4  5  5
  cos 2 x = cos 4π  x = ± 2π + k π
 cos 2 x = −1 − 5 
 4  5  5

245
Chương VII. Phương trình lượng giác – Trần Phương

Bài 3. a. Giải phương trình: cos 2 x = cos 4 x (1)

3

b. Giải phương trình: 1 + 2 cos 2 3 x = 3cos 4 x (2)

5 5
Giải

a. (1) ⇔ 1 + cos 2 x = cos 4 x ⇔ 1 + cos 2 x = 2 cos 4 x . Đặt t = 2 x

2 3 3 3

Khi đó: 1 + cos 3t = 2 cos 2t ⇔ 1 + 4 cos 3 t − 3cos t = 2 ( 2 cos 2 t − 1)

⇔ 4 cos 3 t − 4 cos 2 t − 3cos t + 3 = 0 ⇔ ( cos t − 1) ( 4 cos 2 t − 3) = 0

 cos t = 1 cos t = 1 t = 2 x = 2 k π  x = 3k π
 3
⇔ 2 ⇔  ⇔  ⇔  (k ∈ »)
 cos t = 3 cos 2t = 1 4 x = ± π + 2k π  x = ± π + 3k π
 4  2  2t =  4 2
 3 3

( 5 )
b. ( 2 ) ⇔ 1 + 1 + cos 6 x = 3cos 4 x . Đặt t = 2 x
5 5

Khi đó: 2 + cos 3t = 3cos 2t ⇔ 2 + cos 3 t − 3cos t = 3 ( 2 cos 2 t − 1)

⇔ 4 cos 3 t − 6 cos 2 t − 3cos t + 5 = 0 ⇔ ( cos t − 1) ( 4 cos 2 t − 2 cos t − 5 ) = 0

 cos t = 1 = cos 0 t = 2 x = 2k π
 x = 5k π
  5
⇔ ⇔ ⇔ (k ∈ »)
 cos t = 1 − 21 = cos α
t =
2 x = ±α + 2k π  x = ± 5α + 5k π
 4  5  2

Bài 4. Giải phương trình: sin 4 2 x + cos 4 2 x = cos 4 4 x (1)

( ) (
tan π − x tan π + x
4 4 )
Giải
2 sin

Điều kiện: 
( π4 − x ) cos ( π4 − x ) = sin ( π2 − 2x ) = cos 2x ≠ 0 ⇔ x ≠ π + k π ( 2)
2 sin
 ( π4 + x ) cos ( π4 + x ) = sin ( π2 + 2x ) = cos 2x ≠ 0 4 2
Để ý rằng: tan ( π − x ) tan ( π + x ) = tan ( π − x ) cot ( π − x ) = 1
4 4 4 4
Do đó với điều kiện (2) thì (1) ⇔ sin 4 2 x + sin 4 2 x = cos 4 4 x
2 2

(
⇔ 1 − cos 4 x
2 ) + (1 + cos2 4 x ) 2 2
= cos 4 4 x ⇔ (1 − cos 4 x ) + (1 + cos 4 x ) = 4 cos 4 4 x

⇔ 2 cos 4 4 x − cos 2 4 x − 1 = 0 ⇔ cos 2 4 x = 1 ⇔ sin 4 x = 0 ⇔ x = k π

2

246
 Bài 7. Sử dụng công thức hạ bậc, góc nhân đôi, góc nhân ba

Bài 5. Giải phương trình: sin 4 x + cos 4 = 7 cot x + π cot π − x (1)

8 3 6 ( ) ( )
Giải

3 ) ( ) ( ) ( ) (
(
Điều kiện: 2 sin x + π sin π − x = 2 sin x + π cos x + π = sin 2 x + 2π ≠ 0
6 3 3 3 )
Để ý rằng: cot ( x + π ) cot ( π − x ) = cot ( x + π ) ⋅ tan ( π + x ) = 1 nên
3 6 3 3
2
(1) ⇔ sin x + cos x = 7 ⇔ ( 1 − cos 2 x ) + ( 1 + cos 2 x ) = 7
4 4
8 2 2 8

⇔ (1 − cos 2 x ) + (1 + cos 2 x ) = 7 ⇔ 2 (1 + cos 2 2 x ) = 7

2 2
2 2

⇔ 1 + 1 + cos 4 x = 7 ⇔ cos 4 x = 1 ⇔ x = ± π + nπ ( n ∈ » )
2 4 2 12 2

Bài 6. Giải phương trình: sin 4 x + sin 4 x + π + sin 4 x − π = 9

4 4 8( ) ( )
Giải
2 2

( )) ( ))
2
   
(
⇔ 1 − cos 2 x
2 ) 2 (
+  1 1 − cos 2 x + π  +  1 1 − cos 2 x − π  = 9
 2   2 2  8 (
⇔ (1 − cos 2 x ) + (1 + sin 2 x ) + (1 − sin 2 x ) = 9
2 2 2
2

⇔ 4 − cos 2 x + sin 2 2 x = 9 ⇔ 2 cos 2 2 x + 4 cos 2 x − 1 = 0

2
−2 + 6
⇔ cos 2 x = = cos α ⇔ 2 x = ±α + 2k π ⇔ x = ± α + k π ( k ∈ » )
2 2

Bài 7. Giải phương trình: sin 8 x + cos 8 x = 17 cos 2 2 x (1)

16
Giải
4 4

(
(1) ⇔ 1 − cos 2 x
2 ) ( + 1 + cos 2 x
2 ) = 17 cos 2 2 x
16
4 4
⇔ ( cos 2 x + 1) + ( cos 2 x − 1) = 17 cos 2 2 x
4 4
Đặt t = cos 2 x . Khi đó phương trình ⇔ ( t + 1) + ( t − 1) = 17t 2
( t 4 + 4t 3 + 6t 2 + 4t + 1) + ( t 4 − 4t 3 + 6t 2 − 4t + 1) = 17t 2 ⇔ 2t 4 − 5t 2 + 2 = 0

⇔ t 2 = cos 2 2x = 1 ⇔ 1 + cos 4x = 1 ⇔ cos 4x = 0 ⇔ 4x = π + k π ⇔ x = π + k π ( k ∈»)

2 2 2 2 8 4

247
Chương VII. Phương trình lượng giác – Trần Phương

2 ( )
Bài 8. a. Giải phương trình: cos 3 x cos 3x + sin 3 x sin 3 x = 1
4
b. Giải phương trình: cos 3 x cos 3 x + sin 3 x sin 3 x = cos 3 4 x (2)
Giải

cos x cos 3 x + sin 3 x sin 3 x = cos 3 x + 3cos x ⋅ cos 3x + − sin 3x + 3sin x ⋅ sin 3x
4 4

= 1 ( cos 2 3 x − sin 2 3 x ) + 3 ( cos 3 x cos x + sin 3 x sin x )

4 4
= 1 cos 6 x + 3 cos ( 3 x − x ) = 1 ( 4 cos 3 2 x − 3cos 2 x ) + 3 cos 2 x = cos 3 2 x
4 4 4 4
3
 
a. (1) ⇔ cos 3 2 x = 2 = 2 2 =  2  ⇔ cos 2 x = 2 ⇔ x = ± π + k π ( k ∈ » )
4 8  2  2 8
 4 x = −2 x + 2k π
b. ( 2 ) ⇔ cos 3 2 x = cos 3 4 x ⇔ cos 4 x = cos 2 x ⇔  ⇔ x = kπ (k ∈ »)
 4 x = 2 x + 2k π 3

Bài 9. Giải phương trình: cos 3 x.cos 3 x − sin 3 x.sin 3x = cos 3 4 x + 1

4
Giải

cos 3 x.cos 3 x − sin 3 x sin 3 x = cos 3 x + 3cos x ⋅ cos 3 x − − sin 3 x + 3sin x ⋅ sin 3x
4 4
= 1 ( cos 2 3 x + sin 2 3x ) + 3 ( cos 3 x cos x − sin 3 x sin x ) = 1 + 3 cos 4 x
4 4 4 4
1 + 3 cos 4 x = cos 3 4 x + 1 ⇔ 4 cos 3 4 x − 3cos 4 x = 0 ⇔ cos12 x = 0 ⇔ x = π + k π
4 4 4 24 12

Bài 10. Giải phương trình: 4 sin 3 x.sin 3x + 4 sin 3 x.cos 3 x + 3 3 cos 4 x = 3 (1)

Giải
VT (1) = ( cos 3 x + 3cos x ) sin 3 x + ( − sin 3 x + 3sin x ) cos 3 x + 3 3 cos 4 x

= 3 ( sin 3 x cos x + sin x cos 3 x ) + 3 3 cos 4 x = 3sin 4 x + 3 3 cos 4 x

3
Khi đó (1) ⇔ sin 4 x + 3 cos 4 x = 1 ⇔ 1 sin 4 x + cos 4 x = 1
2 2 2

3 2 3( )
⇔ cos π sin 4 x + sin π cos 4 x = 1 ⇔ sin 4 x + π = sin π
3 6
 4 x + π = π + 2k π x = − π + kπ
 3 6  24 2 (
⇔ ⇔ k ∈ »)
π 5 π π kπ
 4 x + = + 2 k π  x = +
 3 6  8 2

248
 Bài 7. Sử dụng công thức hạ bậc, góc nhân đôi, góc nhân ba

II. SỬ DỤNG CÔNG THỨC GÓC NHÂN ĐÔI

1. CÔNG THỨC SỬ DỤNG
sin 2 x = 2 sin x cos x cos 2 x = cos 2 x − sin 2 x
 2 
sin 2 x = ( sin x + cos x ) − 1
2
cos 2 x = 2 cos x − 1
 2  2
sin 2 x = 1 − ( sin x − cos x ) cos 2 x = 1 − 2 sin x

 tan 2 x = 2 tan x t = tan x , sin x = 2t

 1 − tan 2 x  2 1+ t2
 2  2
cot 2 x = cot x − 1  tan x = 2t , cos x = 1 − t
 2 cot x  1−t2 1+ t2
2. CÁC BÀI TẬP MẪU MINH HỌA

Bài 1. Giải phương trình: cos 4 x + sin 6 x = cos 2 x (1)

Giải
(1) ⇔ cos 4 x + sin 6 x = cos 2 x − sin 2 x ⇔ cos 4 x + sin 6 x = ( cos 2 x − sin 2 x)( cos 2 x + sin 2 x )
⇔ cos 4 x + sin 6 x = cos 4 x − sin 4 x ⇔ sin 6 x + sin 4 x = 0

⇔ sin 4 x ( sin 2 x + 1) = 0 ⇔ sin x = 0 ⇔ x = k π ( k ∈ » )

Bài 2. Giải phương trình: cos 2 x + 5 sin x + 2 = 0 (1)

Giải
(1) ⇔ (1 − 2sin 2 x ) + 5sin x + 2 = 0 ⇔ 2sin 2 x − 5sin x − 3 = 0 ⇔ ( 2sin x + 1) ( sin x − 3) = 0

2 6 {
⇔ 2 sin x + 1 = 0 ⇔ sin x = −1 ⇔ x ∈ −π + 2k π ; −5π + 2k π ( k ∈ » )
6 }
Bài 3. Giải phương trình: 2 sin 3 x − cos 2 x + cos x = 0 (1)
Giải
(1) ⇔ 2 sin 3 x − (1 − 2 sin 2 x ) + cos x = 0 ⇔ 2 sin 2 x (1 + sin x ) − (1 − cos x ) = 0

⇔ (1 − cos x ) [1 + 2 sin x cos x + 2 ( sin x + cos x )] = 0

⇔ (1 − cos x ) ( sin x + cos x ) + 2 ( sin x + cos x )  = 0
2

⇔ (1 − cos x ) ( sin x + cos x ) ( sin x + cos x + 2 ) = 0

1 − cos x = 0 cos x = 1  x = 2k π
⇔ sin x + cos x = 0 ⇔  tg x = −1
 ⇔ (k ∈ »)
 x = −π + 2k π
sin x + cos x = −2  
π
(
sin x + 4 = − 2 ) 4

249
Chương VII. Phương trình lượng giác – Trần Phương

Bài 4. Giải phương trình: cos 4 x − cos 2 x + 2 sin 6 x = 0 (1)

Giải
(1) ⇔ cos 4 x − (1 − 2sin 2 x ) + 2sin 6 x = 0 ⇔ ( cos 2 x − 1)( cos 2 x + 1) + 2sin 2 x (1 + sin 4 x ) = 0
⇔ sin 2 x  2 (1 + sin 4 x ) − ( cos 2 x + 1)  = 0 ⇔ sin 2 x ( 2 sin 4 x + sin 2 x ) = 0

⇔ sin 4 x ( 2 sin 2 x + 1) = 0 ⇔ sin 4 x = 0 ⇔ sin x = 0 ⇔ x = k π ( k ∈ » )

Bài 5. Giải phương trình: 4 cos x − 2 cos 2 x − cos 4 x = 1 (1)

Giải
(1) ⇔ 4 cos x − 2 cos 2 x − ( cos 4 x + 1) = 0 ⇔ 2 cos x ( 2 − 2 cos 2 x.cos x ) = 0
cos x = 0 x = π + kπ
  cos x = 0
⇔ 2 cos x [ 2 − ( cos 3 x + cos x )] = 0 ⇔  cos x = 1 ⇔  ⇔ 2
  cos x = 1  x = 2π
 cos 3x = 1 

Bài 6. Giải phương trình: sin 3 x + cos 3 x = cos 2 x (1)

Giải
(1) ⇔ ( cos x + sin x ) ( cos 2 x + sin 2 x − cos x sin x ) = ( cos x + sin x ) ( cos x − sin x )

⇔ ( cos x + sin x ) [1 − cos x sin x − ( cos x − sin x )] = 0

a) Xét cos x + sin x = 0 ⇔ tg x = −1 ⇔ x = −π + k π ( k ∈ » )

4
b) Xét sin x − cos x − cos x sin x + 1 = 0 (2)

( )
2
Đặt t = sin x − cos x = 2 sin x − π ∈  − 2, 2  ⇒ sin x cos x = 1 − t . Khi đó
4 2

( )
(2) ⇔ 2t − (1 − t 2 ) + 2 = 0 ⇔ t = −1 ⇔ sin x − π = −1 ⇔ x ∈ 2k π ; 3π + 2k π
4 2 2 { }
Bài 7. Giải phương trình: 1 + sin x sin x − cos x sin 2 x = 2 cos ( π − x )
2 (1)
2 2 4 2
Giải

2 2 2 (
(1) ⇔ 1 + sin x sin x − cos x sin 2 x = 1 + cos π − x = 1 + sin x )
( 2 2 ) 2 2 (
⇔ sin x sin x − cos x sin x − 1 = 0 ⇔ sin x sin x − cos x 2 sin x cos x − 1 = 0
 2 2  )
 2 2 ( 2  ) 2 ( 2)(
⇔ sin x sin x − 2sin x 1 − sin 2 x − 1 = 0 ⇔ sin x sin x − 1 2sin 2 x x + 2sin x + 1 = 0
2 )
 2 x x + 1  = 0 ⇔ x = k π ( k ∈ »)
2

(
⇔ sin x sin x − 1
2 )  sin
2
+(sin
2  )
250
 Bài 7. Sử dụng công thức hạ bậc, góc nhân đôi, góc nhân ba

Bài 8. Giải phương trình: sin 4 x − cos 4 x = 1 + 4 ( sin x − cos x ) (1)

Giải
(1) ⇔ sin 4x = 1 + cos 4x + 4 ( sin x − cos x ) ⇔ 2sin 2x cos 2x = 2cos 2 2x − 4 ( cos x − sin x )
⇔ 2 ( cos 2 x − sin 2 x ) ( cos 2 x − sin 2 x ) − 4 ( cos x − sin x ) = 0

⇔ 2 ( cos x − sin x ) [( cos x + sin x ) ( cos 2 x − sin 2 x ) − 2] = 0

Xét cos x − sin x = 0 ⇔ tg x = 1 ⇔ x = π + k π

4

( ) (
Xét ( cos x + sin x ) ( cos 2 x − sin 2 x ) − 2 = 0 ⇔ 2 cos x − π cos 2 x + π − 2 = 0
4 4 )
( )
⇔ cos 3 x + cos x + π = 2 ⇔ cos 3 x + ( − sin x ) = 2
2

 − sin x = 1 sin x = −1 ⇒ cos x = 0

⇔ ⇔ ⇒ Vô lý
 cos x ( 4 cos x − 3) = 1
2
cos 3 x = 1

Kết luận: Phương trình chỉ có nghiệm x = π + k π ( k ∈ » )

4

Bài 9. Giải phương trình: 2 + cos x = 2 tan x (1)

2
Giải
2
Sử dụng công thức cos x = 1 − t 2 với t = tan x , khi đó ta có
1+ t 2

1 − tan 2 x
(1) ⇔ 2 +
1 + tan 2 x 2 2( ) (
2 2 )
2 = 2 tan x ⇔ 2 1 + tan 2 x + 1 − tan 2 x = 2 tan x 1 + tan 2 x
2 ( )
2

2 2 2 ( 2 )(
⇔ 2 tan 3 x − tan 2 x + 2 tan x − 3 = 0 ⇔ tan x − 1 2 tan 2 x + tan x + 3 = 0
2 2 )
 2
x + 11 = 0 ⇔ tan x −1 = 0 ⇔ tan x = 1 ⇔ x = π + 2k π
( 2  2)(
⇔ tan x −1  1 + tan x
2 ) + tan 2
2 4  2 2 2

Bài 10. Giải phương trình: (1 − tan x ) (1 + sin 2 x ) = 1 + tan x (1)

Giải

(1) ⇔ (1 − tan x) 1 + 2 tan x  = 1 + tan x ⇔ (1 − tan x)(1 + tan x ) 2 = (1 + tan x ) (1 + tan 2 x )
 1 + tan 2 x 

{
⇔ 2 tan 2 x (1 + tan x ) = 0 ⇔ tan x = 0 ∨ tan x = −1 ⇔ x ∈ k π ; −π + k π
4 }
251
Chương VII. Phương trình lượng giác – Trần Phương

Bài 11. Giải phương trình: 1 + 3 tan x = 2 sin 2 x (1)

Giải

(1) ⇔ 1 + 3 tan x = 2 ⋅ 2 tan x ⇔ (1 + 3 tan x ) (1 + tan 2 x ) = 4 tan x

1 + tan 2 x

⇔ ( tan x + 1) ( 3 tan 2 x − 2 tan x + 1) = 0 ⇔ tan x + 1 = 0 ⇔ tan x = −1 ⇔ x = −π + k π

4
Bài 12. Giải phương trình: cot x = tan x + 2 tan 2 x (1)
Giải
2 2
(1) ⇔ 1 = tan x + 2 ⋅ 2 tan x ⇔ 1 − tan x = 4 tan x ⇔ (1 − tan 2 x ) = 4 tan 2 x
tan x 2 tan x 2
1 − tan x 1 − tan x

 tan 2 x + 2 tan x − 1 = 0  tan x = −1 ± 2 = tan α 1,2  x = α 1,2 + k π

⇔ 2 ⇔ ⇔ (k ∈ »)
 tan x − 2 tan x − 1 = 0  tan x = 1 ± 2 = tan β1,2 
 x = β1,2 + k π


Bài 13. Giải phương trình: (1 − tan 2 x )(1 − tan 2 2 x )(1 − tan 2 4 x ) = 8 (1)
Giải

ĐK: cos x cos 2 x cos 4 x ≠ 0 ; (1) ⇔  2 tan 2x   1 


1  tan x
= 4
 1 − tan x   1 − tan 2 x   1 − tan 2 4 x 

⇔ tan 2x  1 

1  tan x π
 = 4 ⇔ tan 8x = tan x ⇔ 8x = x + k π ⇔ x = k 7
 1 − tan 2x   1 − tan 4 x 
2 2

Bài 14. Giải phương trình: cot x (1 − tan 2 x )(1 − tan 2 2 x )(1 − tan 2 4 x ) = 8
Giải
ĐK: sin 8 x ≠ 0 khi đó biến đổi cot x (1 − tan 2 x )(1 − tan 2 2 x )(1 − tan 2 4 x ) = 8

⇔ cot x =  2 
2 
2 

2  tan 8x
 ⇔ cot x = tan x
 1 − tan x   1 − tan 2x   1 − tan 4 x 
2 2

⇔ tan 8 x = 1 ⇔ 8 x = π + k π ⇔ x = π + k π ( k ∈ » )
4 32 8

Bài 15. Giải phương trình: (1 − tan 2 x )(1 − tan 2 2 x )(1 − tan 2 4 x ) = 8 cot 8 x (1)
Giải

ĐK: sin 8 x ≠ 0 . (1) ⇔ cot 8 x  2 tan 2x   2 


2 
 = tan x
 1 − tan x   1 − tan 2 x   1 − tan 4 x 
2 2

⇔ cot 8 x tan 8 x = tan x ⇔ tan x = 1 ⇔ x = π + k π ( k ∈ » )

4

252
 Bài 7. Sử dụng công thức hạ bậc, góc nhân đôi, góc nhân ba

III. SỬ DỤNG CÔNG THỨC GÓC NHÂN BA

1. CÔNG THỨC SỬ DỤNG

sin 3 x = 3sin x − 4 sin 2 x ; cos 3 x = 4 cos 3 x − 3 cos x

2. CÁC BÀI TẬP MẪU MINH HỌA

Bài 1. Giải phương trình: sin 3 x + sin 2 x = 5 sin x (1)

Giải
(1) ⇔ 3sin x − 4 sin 3 x + 2 sin x cos x = 5sin x ⇔ sin x ( 3 − 4 sin 2 x + 2 cos x − 5 ) = 0

⇔ sin x ( 2 cos 2 x + cos x − 3) = 0 ⇔ sin x = 0 ∨ cos x = 1 ⇔ x = k π ( k ∈ » )

Bài 2. Giải phương trình: sin 3 x + sin 2 x + 2 sin x = 0 (1)

Giải
(1) ⇔ 3sin x − 4 sin 3 x + 2 sin x cos x + 2 sin x = 0 ⇔ sin x ( −4 sin 2 x + 2 cos x + 5 ) = 0

⇔ sin x ( 4 cos 2 x + 2 cos x + 1) = 0 ⇔ sin x = 0 ⇔ x = k π

Bài 3. Giải phương trình: cos 3 x + cos 2 x + sin 2 x = 2 (1)

Giải
(1) ⇔ ( 4 cos 3 x − 3cos x ) + ( 2 cos 2 x − 1) + 1 − cos 2 x = 2

⇔ ( cos x − 1) ( 4 cos 2 x + 5 cos x + 2 ) = 0 ⇔ cos x = 1 ⇔ x = 2k π

Bài 4. Giải phương trình: sin 3 x + sin x − 2 cos 2 x = 0 (1)

Giải
(1) ⇔ ( 3sin x − 4 sin 3 x ) + sin x − 2 (1 − sin 2 x ) = 0

⇔ 2 sin 3 x − sin 2 x − 2 sin x + 1 = 0 ⇔ ( sin x − 1) ( 2 sin 2 x + sin x − 1) = 0

2 2 { 6 6 }
⇔ sin x = ±1 ∨ sin x = 1 ⇔ x ∈ π + k π ; π + 2k π ; 5π + 2k π ( k ∈ » )

Bài 5. Giải phương trình: cos10 x + 2 cos 2 4 x + 6 cos 3 x cos x = cos x + 8 cos x cos 3 3 x
Giải

⇔ cos10 x + cos 8 x + 1 = cos x + ( 8 cos x cos 3 3 x − 6 cos 3 x cos x )

⇔ cos10 x + cos 8 x + 1 = cos x + 2 cos x ( 4 cos 3 x − 3cos 3 x )

⇔ 2 cos 9 x cos x + 1 = cos x + 2 cos x.cos 9 x ⇔ cos x = 1 ⇔ x = 2k π ( k ∈ » )

253
Chương VII. Phương trình lượng giác – Trần Phương

Bài 6. Giải phương trình: 32 cos 6 x − cos 6 x = 1 (1)

Giải
(1) ⇔ 4 (1 + cos 2 x ) 3 − ( 4 cos 3 2 x − 3 cos 2 x ) = 1

⇔ 4 cos 2 2 x + 5 cos 2 x + 1 = 0 ⇔ ( cos 2 x + 1) ( 4 cos 2 x + 1) = 0

⇔ cos 2 x = −1 ∨ cos 2 x = − 1 = cos α ⇔ x = π + k π ∨ x = ± α + k π ( k ∈ » )

4 2 2

Bài 7. Giải phương trình: 2 sin 3 x (1 − 4 sin 2 x ) = 1 (1)

Giải
Nếu cos x = 0 là nghiệm của (1) thì từ (1) suy ra
cos x = 0 ⇔ sin 2 x = 1 sin x = ±1
 ⇔ ⇒ Vô lý
−6 ( 3sin x − 4 sin x ) = 1 ±6 = 1
3

Nhân 2 vế của (1) với cos x ≠ 0 ta có:

(1) ⇔ 2 sin 3 x 1 − 4 (1 − cos 2 x )  cos x = cos x ⇔ 2 sin 3 x ( 4 cos 3 x − 3cos x ) = cos x

( ) {
⇔ 2 sin 3x.cos 3x = cos x ⇔ sin 6 x = sin π − x ⇔ x ∈ π + 2k π ; π + 2k π
2 14 7 10 5 }
Bài 8. Giải phương trình: 2 sin 3 x − 1 = 2 cos 3 x + 1 (1)
sin x cos x
Giải

Điều kiện: sin x.cos x ≠ 0 ⇔ sin 2 x ≠ 0 ⇔ x ≠ k π ( 2 )

2

(1) ⇔ 2 ( sin 3 x − cos 3 x ) = 1 + 1

sin x cos x

⇔ 2 ( 3sin x − 4 sin 2 x ) − ( 4 cos 3 x − 3 cos x )  = sin x + cos x

sin x cos x

⇔ 2 3 ( sin x + cos x ) − 4 ( sin x + cos x ) ( sin 2 x + cos 2 x − sin x cos x )  = sin x + cos x
sin x cos x

a) Xét sin x + cos x = 0 ⇔ tg x = −1 ⇔ x = − π + k π (thỏa mãn (2))

4
b) Xét 2 sin x cos x [3 − 4 (1 − sin x cos x )] = 1 ⇔ sin 2 x ( 2 sin 2 x − 1) = 1

4 {
⇔ 2 sin 2 2 x − sin 2 x − 1 = 0 ⇔ x ∈ π + k π ; − π + k π ; 7 π + k π
12 12 }
{
Kết luận: x ∈ π + k π ; − π + k π; π + k π | k ∈ »
4 2 12 12 }
254
 Bài 7. Sử dụng công thức hạ bậc, góc nhân đôi, góc nhân ba

(
Bài 9. Giải phương trình: sin 3π − x = 1 sin π + 3 x
10 2 2 10 2 ) ( )
Giải

Đặt t = 3π − x ⇒ π − 3t = π + 3π . Khi đó phương trình

10 2 10 2

⇔ 2 sin t = sin ( π − 3t ) = sin 3t ⇔ 2 sin t = 3sin t − 4 sin 3 t ⇔ sin t (1 − 4 sin 2 t ) = 0

5 {
⇔ sin t ( 2 cos 2t − 1) = 0 ⇔ x ∈ 3π − 2k π ; 14π + 2k π ; 4π + 2k π
5 5 }
( )
Bài 10. Giải phương trình: sin 3 x − π = sin 2 x.sin x + π
4 4 ( )
Giải

Đặt t = x + π thì phương trình ⇔ sin ( 3t − π ) = sin 2t − π sin t

4 2 ( )
( )
⇔ − sin ( π − 3t ) = − sin π − 2t sin t ⇔ sin 3t = cos 2tsint
2
⇔ 3sin t − 4 sin 3 t = cos 2t.sin t ⇔ sin t ( 3 − 4 sin 2 t − cos 2t ) = 0
⇔ sin t 1 + 2 (1 − 2 sin 2 t ) − cos 2t  = 0 ⇔ sin t (1 + cos 2t ) = 0
t = x + π = k π  x = −π + k π
sin t = 0  4  4
⇔ ⇔ ⇔
 cos 2 t = −1 π π
 2t = 2 x + = π + 2k π x = + kπ
 2  4

(
Bài 11. Giải phương trình: 8 cos 3 x + π = cos 3 x
3 )
Giải

Đặt t = x + π ⇒ x = t − π ⇒ 3 x = 3t − π ⇒ cos 3x = − cos 3t

3 3
Khi đó phương trình ⇔ 8 cos 3 t = − cos 3t = 3cos t − 4 cos 3 t
⇔ 12 cos 3 t − 3cos t = 0 ⇔ 3cos t ( 4 cos 2 t − 1) = 0
cos t = 0 cos t = 0
⇔ 2 1⇔
 cos =  cos 2t = − 1 6 {
⇔ x ∈ π + k π ; −2π + k π ; k π
3 }
 4  2

Bài 12. Tìm a để: cos 4 x = cos 2 3 x + a sin 2 x (1) có nghiệm x ∈ 0, π

12 ( )
Giải
a (1 − cos 2 x )
Biến đổi (1) ⇔ cos 4 x = 1 + cos 6 x +
2 2

255
Chương VII. Phương trình lượng giác – Trần Phương

⇔ 2 ( 2 cos 2 2 x − 1) = 1 + 4 cos 3 2 x − 3 cos 2 x + a (1 − cos 2 x )

⇔ 4 cos 3 2 x − 4 cos 2 2 x − ( a + 3) cos 2 x + ( a + 3) = 0

( )
⇔ ( cos 2 x − 1) ( 4 cos 2 2 x − ( a + 3) ) = 0 . Với x ∈ 0, π thì
12
3
2
< cos2x <1, ∀2x∈ 0, π
6 ( )
2
 3
 < cos 2 x = a + 3 < 1 ⇔ 3 < a + 3 < 4 ⇔ 0 < a < 1
2
Do đó yêu cầu bài toán ⇔ 
 2  4

Bài 13. Giải phương trình: cos 6 x + cos 4 x + cos 2 x = 3 + 4 sin 4 x (1)
Giải
(1) ⇔ ( 4 cos 3 2 x − 3 cos 2 x ) + ( 2 cos 2 2 x − 1) + cos 2 x = 3 + (1 − cos 2 x ) 2

⇔ 4 cos 3 2 x + cos 2 2 x − 5 = 0 ⇔ ( cos 2 x − 1) ( 4 cos 2 2 x + 5 cos 2 x + 5 ) = 0

⇔ cos 2 x = 1 ∨ 4 cos 2 2 x + 5 cos 2 x + 5 = 0 (vô nghiệm) ⇔ x = k π ( k ∈ » )

Bài 14. Giải phương trình: cos 6 x = 1 + 8 sin 4 x + sin 2 2 x (1)

Giải
(1) ⇔ ( 4 cos 3 2 x − 3cos 2 x ) = 1 + 2 (1 − cos 2 x ) 2 + (1 − cos 2 2 x )

⇔ 4 cos 3 2 x − cos 2 2 x + cos 2 x − 4 = 0 ⇔ ( cos 2 x − 1) ( 4 cos 2 2 x + 3 cos 2 x + 4 ) = 0

⇔ cos 2 x = 1 ∨ 4 cos 2 2 x + 3cos 2 x + 4 = 0 (vô nghiệm) ⇔ x = k π ( k ∈ » ) .

Bài 15. Giải phương trình: sin 3 x − cos 3x + 2 ( sin x + cos x ) = 1 (1)
Giải
(1) ⇔ ( 3sin x − 4 sin 3 x ) − ( 4 cos 3 x − 3cos x ) + 2 ( sin x + cos x ) = 1

⇔ −4 ( sin x + cos x ) (1 − sin x cos x ) + 5 ( sin x + cos x ) = 1 . Đặt t = sin x + cos x, t ≤ 2

{
⇔ t + 2t ( t 2 − 1) = 1 ⇔ ( t − 1) ( 2t 2 + 2t + 1) = 0 ⇔ t = 1 ⇔ x ∈ 2k π ; π + 2k π
2 }
Bài 16. Giải phương trình: 2 cos 3 x + sin 2 x + cos x = 0 (1)
Giải
(1) ⇔ 2 ( 4 cos 3 x − 3cos x ) + 2sin x cos x + cos x = 0 ⇔ 8cos 3 x + 2sin x cos x − 5cos x = 0
⇔ cos x ( 8 cos 2 x + 2 sin x − 5 ) = 0 ⇔ cos x ( 8 sin 2 x − 2 sin x − 3) = 0
⇔ cos x ( 4 sin x − 3) ( 2 sin x + 1) = 0 ⇔ cos x = 0 ∨ sin x = − 1 ∨ sin x = 3 = sin α
2 4

2{ 6 6 }
⇔ x ∈ π + k π ; − π + 2 k π ; − 5π + 2 k π ; α + 2 k π ; π − α + 2 k π ( k ∈ » )

256
Bài 7. Sử dụng công thức hạ bậc, góc nhân đôi, góc nhân ba

257