Professional Documents
Culture Documents
ng 3
.y
.Ω
.
.O .x
H.3.1.1
∂2u ∂2u
Δu := + 2 = f, (x, y) ∈ Ω (3.1.1)
∂x2 ∂y
55
Bài toán (3.1.1)(3.1.2) là mô hı̀nh toán ho.c cu’a hiê.n tu.o..ng truyê
` n nhiê.t dù.ng trong
` ng 0.
ba’n mo’ng vâ.t châ´t Ω mà nhiê.t d̄ô. ta.i biên Γ â´n d̄i.nh bă
trong d̄ó tı́ch phân d̄u.ò.ng o’. vê´ pha’i lâ´y theo chiê
` u du.o.ng cu’a Γ.
Gia’ su’. d̄u.ò.ng kı́n Γ có vecto. pháp tuyê´n ngoài là ν, vecto. tiê´p tuyê´n du.o.ng là τ và
vi phân cung là ds. Ta có
dx = cos(τ, x)ds = cos((τ, ν) + (ν, y) + (y, x))ds = cos(−π + (ν, y))ds = − cos(ν, y)ds
trong d̄ó
∂u ∂u ∂u
= cos(ν, x) + cos(ν, y) (3.2.4)
∂ν ∂x ∂y
3.2.2. Bài toán yê´u. Gia’ su’. bài toán (3.1.1)(3.1.2) có nghiê.m ∈ W01 (Ω) ∩ W 2 (Ω).
Khi d̄ó Δu và f ∈ L2 (Ω). Trong L2 (Ω) nhân vô hu.ó.ng hai vê´ cu’a (3.1.1) vó.i hàm thu’.
v ∈ D(Ω) ta có
∫∫ ∫∫
∂2u ∂2u
[ 2 + 2 ]vdxdy = f vdxdy, ∀v ∈ D(Ω)
Ω ∂x ∂y Ω
Áp du.ng công thú.c Green (3.2.3) vào vê´ trái ta d̄u.o..c:
∫∫ ∮ ∫∫
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u
− ( + )dxdy + vds = f vdxdy, ∀v ∈ D(Ω) (3.2.5)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Γ ∂ν Ω
56
Vı̀ v ∈ D(Ω) tho’a mãn v|Γ = 0 nên (3.2.5) cho
∫∫ ∫∫
∂u ∂v ∂u ∂v
[ + ]dxdy = −f vdxdy, ∀v ∈ D(Ω) (3.2.6)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Ω
Vı̀ D(Ω) trù mâ.t trong W01 (Ω) nên (3.2.6) cho
∫∫ ∫∫
∂u ∂v ∂u ∂v
[ + ]dxdy = −f vdxdy, ∀v ∈ W01 (Ω) (3.2.7)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Ω
57
Do d̄ó
|α(u, v)| ≤ C1 kukW01 (Ω) .kvkW01 (Ω) , ∀u, v ∈ W01 (Ω), C1 = 2 (3.2.10)
Bây giò. d̄ê’ chú.ng minh α(u, v) là W01 (Ω)−elliptic ta áp du.ng công thú.c Friedrich
(xem chu.o.ng 1, mu.c 1.6.7, công thú.c (1.6.1b)), ta có
∫∫ ∫∫
∂u 2 ∂u
u dxdy ≤ C
2
[( ) + ( )2 ]dxdy, C = const > 0
Ω Ω ∂x ∂y
∫∫ ∫∫ ∫∫
∂u ∂u ∂u 2 ∂u
⇒ 2
u dxdy + [( )2 + ( )2 ]dxdy ≤ 2C [( ) + ( )2 ]dxdy
Ω Ω ∂x ∂y Ω ∂x ∂y
1
α(u, u) ≥ kukW01 (Ω) , ∀v ∈ W01 (Ω), K= (3.2.11)
2C
Do d̄ó
|L(v)| ≤ C4 kvkW01 (Ω) , C4 = kf kL2 (Ω) , ∀v ∈ W01 (Ω)
` n d̄úng nghiê.m suy rô.ng, tú.c là nghiê.m cu’a bài toán (3.2.9) hay (3.2.7)
- ê’ tı́nh gâ
D
.
theo so d̄ô ` y o’. chu.o.ng 1 tiê´t 9, ta thay không gian V = W01 (Ω) bă
` chung d̄ã trı̀nh bâ ` ng
.
mô.t không gian con hũ u ha.n chiê ` u HN cu’a nó rô ` i gia’i bài toán (3.2.9) trên không gian
con d̄ó.
58
3.3. Phu.o.ng pháp phâ
` n tu’. hũ.u ha.n trong tru.ò.ng ho..p Ω
là mô.t d̄a giác
Ta chia Ω thành các tam giác khác nhau không có d̄iê’m chung trong, không có d̄ı’nh
` ng thò.i các góc hı̀nh ho.c cu’a
` m trên ca.nh cu’a tam giác kia (H.3.3.1), d̄ô
cu’a tam giác no. nă
các tam giác ≥ θ0 > 0, khi d̄ó diê.n tı́ch cu’a mô˜i tam giác dâ
` n d̄ê´n 0 khi và chı’ khi các
` n d̄ê´n 0.
ca.nh cu’a tam giác có d̄ô. dài dâ
.y
.o .x
.
H.3.3.1
Mô˜i tam giác go.i là mô.t phâ ` n tu’. hũ.u ha.n. Mô˜i d̄ı’nh cu’a tam giác go.i là mô.t nút.
Ta d̄ánh sô´ các nút, kê’ ca’ các nút biên, tù. 1 d̄ê´n N : P1 , P2 , . . . , PN sao cho các nút
tù. 1 d̄ê´n N, N < N : P1 , P2 , ..., PN là các nút trong, còn la.i là các nút biên. D - `ông thò.i các
phâ` n tu’ hũ u ha.n tam giác d̄u o. c d̄ánh sô´ tù 1 d̄ê´n M : T1 , T2 , ..., TM . Tam giác thú. l, Tl
. . . . .
có ba d̄ı’nh hoàn toàn xác d̄i.nh, chă’ng ha.n d̄ó là Pi , Pj , Pk .
59
` n tu’. hũ.u ha.n tam giác Tl có d̄ı’nh là Pi (xi , yi ), Pj (xj , yj ), Pk (xk , yk ) thı̀ hàm
Trên phâ
ϕi ú.ng vó.i Pi có da.ng:
vó.i d̄iê
` u kiê.n
ϕi (xi , yi ) = 1, ϕi (xj , yj ) = 0, ϕi (xk , yk ) = 0 (3.3.2)
.z
.Pi
.y
.o .
.x
H.3.3.2
Ho. {ϕi , i = 1, 2, ..., N } d̄ô.c lâ.p tuyê´n tı́nh. Thâ.t vâ.y, nê´u
∑
N
ci ϕi (x, y) = 0, (x, y) ∈ Ω
i=1
thı̀ vı̀ {
6 i
0 khi j =
ϕi (xj , yj ) =
1 khi j = i
nên
∑
N
ci ϕi (xj , yj ) = 0, j = 1, 2, ..., N ⇒ ci = 0, i = 1, 2, ..., N
i=1
60
HN nhâ.n ho. {ϕi , i = 1, 2, ..., N } là mô.t co. so’..
Ngu.ò.i ta còn go.i HN là không gian phâ ` n tu’. hũ.u ha.n.
3.3.3. Nghiê.m gâ ` n d̄úng bă` ng phu.o.ng pháp phâ ` n tu’. hũ.u ha.n.
Bây giò. ta gia’i bài toán (3.2.9) trên HN , d̄ó là bài toán:
Tı̀m wN ∈ HN tho’ a mãn
∑
N
wN (x, y) = ci ϕi (x, y) (3.3.5)
i=1
trong d̄ó ci xác d̄i.nh sao cho (3.3.4) tho’a mãn vó.i mo.i v ∈ HN .
Vı̀ ho. Sn = {ϕj } là mô.t co. so’. cu’a HN nên chı’ câ
` n (3.3.4) tho’a mãn vó.i v = ϕj , j =
. . .
1, 2, ..., N (xem nhâ.n xét o’ chu o ng 1, mu.c 1.9.3), nghı̃a là
∑N
α(wN , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N ⇒ α( ci ϕi , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N
i=1
hay
∑
N
ci α(ϕi , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N (3.3.6)
i=1
Vâ.y ci , i = 1, 2, ..., N , là nghiê.m cu’a hê. d̄a.i sô´ (3.3.6), tú.c là
Ac = F (3.3.7)
vó.i
c1 F1
c2 F2
c=
... , F =
... , A = (Aij )
cN FN
trong d̄ó theo (3.2.8)
∫∫
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Aij = α(ϕi , ϕj ) = ( + )dxdy (3.3.8)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y
∫∫
Fi = − f (x, y)ϕi (x, y)dxdy (3.3.9)
Ω
61
3.3.4. Su.. tô ` n ta.i và duy nhâ´t nghiê.m cu’a hê. d̄a.i sô´.
Tu.o.ng tu.. mu.c 1.9.3 chu.o.ng 1.
∪M
3.3.5. Công thú.c tı́ch lũy. Vı̀ Ω = l=1 Tl và intTj ∩ intTk = ∅, j 6= k nên theo
tı́nh châ´t cô.ng cu’a tı́ch phân xác d̄i.nh ta có
M ∫∫
∑ ∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Aij = ( + )dxdy
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y
l=1
M ∫∫
∑
Fi = f (x, y)ϕi (x, y)dxdy
l=1 Tl
- ă.t
D
∫∫
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Alij := ( + )dxdy (3.3.10)
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y
∫∫
Fil =− f (x, y)ϕi (x, y)dxdy (3.3.11)
Tl
thı̀ có
∑
M
Aij = Alij (3.3.12)
l=1
∑
M
Fi = Fil (3.3.13)
l=1
Các công thú.c (3.3.12),(3.3.13) go.i là các công thú.c tı́ch lũy.
Các tı́ch phân (3.3.10),(3.3.11) chı’ tı́nh trên mô.t tam giác Tl có d̄ı’nh hoàn toàn xác
d̄i.nh. Chúng có thê’ tı́nh tru..c tiê´p, nhu.ng thu.ò.ng khá phú.c ta.p. Du.ó.i d̄ây ta trı̀nh bâ`y
. . ’ .
thêm phu o ng pháp d̄ô i biê´n, tù (x, y) sang (ξ, η) (H.3.3.3) nhă .
` m d̄u a viê.c tı́nh tı́ch phân
trên tam giác Tl bâ t kỳ có d̄ınh Pi (xi , yi ), Pj (xj , yj ), Pk (xk , yk ) trong mă.t phă’ng (x, y)
´ ’
` viê.c tı́nh tı́ch phân trên tam giác chuâ’n T có d̄ı’nh là (0, 0), (1, 0) và (0, 1) trong mă.t
vê
phă’ng to.a d̄ô. (ξ, η).
62
.η
.Pk
.(0, 1)
.y .Tl
.Pi .T
o. .
x .Pj
. .(0, 0)
.x .(1, 0) .ξ
H.3.3.3
Nó có tác du.ng chuyê’n d̄ı’nh Pi (xi , yi ) cu’a Tl thành d̄ı’nh (0, 0) cu’a T , chuyê’n d̄ı’nh
Pj (xj , yj ) cu’a Tl thành d̄ı’nh (1, 0) cu’a T , chuyê’n d̄ı’nh Pk (xk , yk ) cu’a Tl thành d̄ı’nh
(0, 1) cu’a T .
Ta có
∂x ∂x ∂y ∂y
= xj − xi , = xk − xi ; = yj − yi , = yk − yi
∂ξ ∂η ∂ξ ∂η
Ta suy ra d̄i.nh thú.c hàm
¯ ∂x ∂x ¯ ¯ ¯
¯ ∂ξ ∂η ¯ ¯ xj − xi xk − xi ¯
¯ ¯
J = ¯ ∂y ∂y ¯ = ¯ ¯ ¯ = (xj − xi )(yk − yi ) − (xk − xi )(yj − yi ) (3.3.15)
y j − yi y k − yi
¯
∂ξ ∂η
Chú ý. Ta nhâ.n thâ´y |J| = hai lâ ` n sô´ d̄o diê.n tı́ch hı̀nh tam giác Tl . Vı̀ góc cu’a các
tam giác phâ ` n tu’ hũ u ha.n ≥ θ0 > 0 nên |J| > 0 chù.ng nào các ca.nh cu’a tam giác Tl còn
. .
khác 0.
Bây giò. ta xét phép d̄ô’i biê´n ngu.o..c la.i tù. T vê
` Tl . Trong hê. (3.3.14) nê´u xem ξ, η là
â’n thı̀ nó có d̄i.nh thú c Δ = J và do d̄ó phép d̄ô’i biê´n ngu.o..c la.i có công thú.c
.
63
Ta suy ra d̄i.nh thú.c hàm J cu’a phép d̄ô’i biê´n ngu.o..c:
¯ ∂ξ ∂ξ ¯ ¯ ¯
¯ ∂x ∂y ¯ 1 ¯ yk − yi xi − xk ¯
J = ¯¯ ∂η ∂η ¯¯ = 2 ¯¯ ¯= J = 1 (3.3.18)
J y i − y j x j − xi
¯ J2 J
∂x ∂y
Áp du.ng (3.3.19) vào tı́ch phân (3.3.10) thı̀ g(x, y) có da.ng
64
∫ ∫
(yj − yk )2 + (xj − xk )2 (yj − yk )2 + (xj − xk )2
= dξdη = (3.3.22)
T |J| 2|J|
∫∫ ∫∫
∂ϕj 2 ∂ϕj 2 yk − yi 2 xk − xi 2
Aljj = ([ ] +[ ] )dxdy = {[ ] +[ ] }|J|dξdη =
Tl ∂x ∂y T J J
(yk − yi )2 + (xk − xi )2
= (3.3.23)
2|J|
∫∫ ∫∫
∂ϕk 2 ∂ϕk 2 yi − yj 2 xi − xj 2
Alkk = ([ ] +[ ] )dxdy = {[ ] +[ ] }|J|dξdη =
Tl ∂x ∂y T J J
(yi − yj )2 + (xi − xj )2
= (3.3.24)
2|J|
∫∫
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Alij = ( + )dxdy =
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y
∫∫
yj − yk yk − yi xj − xk xk − xi
= { + }|J|dξdη =
T J J J J
(yj − yk )(yk − yi ) + (xj − xk )(xk − xi )
= (3.3.25)
2|J|
∫∫
l ∂ϕj ∂ϕk ∂ϕj ∂ϕk
Ajk = ( + )dxdy =
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y
∫∫
yk − yi yi − yj xk − xi xi − xj
= { + }|J|dξdη =
T J J J J
(yk − yi )(yi − yj ) + (xk − xi )(xi − xj )
= (3.3.26)
2|J|
∫∫
l ∂ϕi ∂ϕk ∂ϕi ∂ϕk
Aki = ( + )dxdy =
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y
∫∫
yi − yj yj − yk xi − xj xj − xk
= { + }|J|dξdη =
T J J J J
(yi − yj )(yj − yk ) + (xi − xj )(xj − xk )
= (3.3.27)
2|J|
65
∫∫ ∫∫
Fjl = f (x, y)ϕj (x, y)dxdy = F (ξ, η)Φ1,0 |J|dξdη
Tl T
∫∫
= F (ξ, η)ξ|J|dξdη (3.3.29)
T
∫∫ ∫∫
Fkl = f (x, y)ϕk (x, y)dxdy = F (ξ, η)Φ0,1 |J|dξdη
Tl T
∫∫
= F (ξ, η)η|J|dξdη (3.3.30)
T
Các tı́ch phân cuô´i cùng sẽ d̄u.o..c tı́nh d̄úng hoă.c gâ
` n d̄úng.
- i.nh lý 3.3.3. Gia’ su’. u(x, y) ∈ W 2 (Ω) ∩ W01 (Ω) thı̀
D
3.3.8 Phu. lu.c 1: Chú.ng minh các d̄i.nh lý 3.3.1, 3.3.2, 3.3.3.
Ta sẽ chú.ng minh d̄i.nh lý 3.3.1 thông qua mô.t sô´ bô’ d̄ê
`.
∑
N
uI (x, y) := ui ϕi (x, y), ui = u(xi , yi ) (3.3.34)
i=1
66
Xét phâ ` n tu’. hũ.u ha.n tam giác Tl bâ´t kỳ có ba d̄ı’nh Pi , Pj , Pk trong to.a d̄ô. (x, y).
Ta dùng phép d̄ô’i biê´n (3.3.14) d̄ê’ d̄u.a nó vê ` tam giác chuâ’n T trong to.a d̄ô. (ξ, η) vó.i ba
d̄ı’nh P̄i , P̄j , P̄k : P̄i (0, 0) ú.ng Pi , P̄j (1, 0) ú.ng Pj và P̄k (0, 1) ú.ng Pk , (xem hı̀nh H.3.3.3).
Bô’ d̄ê` 3.3.2. Gia’ su’. z = z(x, y) ∈ C 2 (T l ). Khi d̄ó tô ` ng sô´ du.o.ng K5 d̄ê’ có
` n ta.i hă
Chú.ng minh. Ta chú.ng minh bô’ d̄ê ` 3.3.2 thông qua 4 bu.ó.c.
. .
Bu ó c 1 Vó i qui u ó c (3.3.19) ta chú.ng minh
. . .
Theo công thú.c d̄ô’i biê´n trong tı́ch phân kép ta có
∫∫ ∫∫
|z − zI | dxdy =
2
|Z − ZI |2 |J|dξdη
Tl T
và vı̀ tam giác Tl có góc (Pj Pi , Pk Pi ) = θ vó.i |θ| ≥ θ0 > 0 nên
Bây giò.
∂(z − zI ) ∂(Z − ZI ) yk − yi ∂(Z − ZI ) yi − yj
= +
∂x ∂ξ J ∂η J
∂(z − zI ) ∂(Z − ZI ) xi − xk ∂(Z − ZI ) xj − xi
= +
∂y ∂ξ J ∂η J
∫∫ ∫∫
∂(z − zI ) 2 ∂(z − zI ) 2
⇒ | | dxdy = {| | }|x=x(ξ,η),y=y(ξ,η) |J|dξdη
Tl ∂x T ∂x
` ng sô´ du.o.ng K d̄ê’
` n ta.i hă
Vâ.y tô
∫∫ ∫∫
∂(z − zI ) 2 ∂(Z − ZI ) 2 ∂(Z − ZI ) 2
| | dxdy ≤ K {| | +| | }dξdη
Tl ∂x T ∂ξ ∂η
67
Ta suy ra (3.3.37).
Bu.ó.c 2 Ta chú.ng minh: tô ` ng sô´ du.o.ng K7 d̄ê’ có
` n ta.i hă
Muô´n thê´ ta vẽ bô’ xung T thành mô.t hı̀nh vuông (H.3.3.4), ký hiê.u là S
.S
.T
.
H.3.3.4
Ta suy ra
∂
(w − wI ) = A + B (3.3.41)
∂ξ
trong d̄ó
∫ s=1 ∫ µ=ξ ∫ s=1 ∫ ν=η
∂ 2 w(µ, η) ∂2w
A= dµds, B= (s, ν)dνds (3.3.42)
s=0 µ=s ∂µ2 s=0 ν=0 ∂s∂ν
Khi d̄ó ∫ ∫ ∫ ∫
s=1 µ=ξ s=1 µ=1
∂ 2 w(µ, η) ∂ 2 w(µ, η)
|A| ≤ | |dµds ≤ | |dµds
s=0 µ=s ∂µ2 s=0 µ=0 ∂µ2
68
Áp du.ng bâ´t d̄ă’ng thú.c C-S-B ta d̄u.o..c
∫ s=1 ∫ µ=1 2 ∫ s=1 ∫ µ=1 2
∂ w(µ, η) ∂ w(µ, η) 2
|A| ≤2
( | 2
|dµ) ds ≤
2
| | dµds
s=0 µ=0 ∂µ s=0 µ=0 ∂µ2
∫ ∫ ∫ ξ=1 ∫ η=1 ∫ s=1 ∫ µ=1
∂ 2 w(µ, η) 2
⇒ |A| dξdη ≤
2
dξ dη ds | | dµ
S ξ=0 η=0 s=0 µ=0 ∂µ2
Thay d̄ô’i thú. tu.. hai tı́ch phân o’. giũ.a vê´ pha’i ta d̄u.o..c
∫∫ ∫ ξ=1 ∫ s=1 ∫ η=1 ∫ µ=1
∂ 2 w(µ, η) 2
|A| dξdη ≤
2
dξ ds dη | | dµ
S ξ=0 s=0 η=0 µ=0 ∂µ2
∫∫
∂ 2 w(µ, η) 2 ∂2w 2
= | | dµdη = k k (3.3.43)
S ∂µ2 ∂ξ 2 L2 (S)
Bây giò. d̄ánh giá B.
∫ s=1 ∫ ν=η ∫∫
∂2w ∂2w
|B| = | (s, ν)dνds| ≤ | (s, ν)|dνds
s=0 ν=0 ∂s∂ν S ∂s∂ν
∫∫ ∫∫
∂2w ∂2w ∂2w 2
|B| ≤
2
| 2
(s, ν)| dνds = | (s, ν)|2 dνds = k k
S ∂s∂ν T ∂s∂ν ∂s∂ν L2 (T )
∫∫ ∫∫
∂2w 2 ∂2w 2
⇒ |B| dξdη ≤
2
k kL2 (T ) dξdη = k k (3.3.44)
S S ∂s∂ν ∂ξ∂η L2 (S)
Tù. (3.3.41 ) ta có
∫∫ ∫∫
∂
| (w − wI )|2 dξdη ≤ 2(A2 + B 2 )dξdη (3.3.45)
S ∂ξ S
∂2w 2 ∂2w 2
≤ 2{k k + k k } (3.3.46)
∂ξ 2 L2 (S) ∂ξ∂η L2 (S)
∂2w 2 ∂2w 2
2{k k + k k } (3.3.47)
∂η 2 L2 (S) ∂ξ∂η L2 (S)
69
Bây giò. xét w − wI . Vı̀ (w − wI )(0, 0) = 0, nên ta.i (ξ, η) ∈ T ta có
∫ ∫
q=η
∂(w − wI ) 2 p=ξ
∂(w − wI ) 2
|(w − wI )(ξ, η)| ≤ 3{
2
| | (ξ, q)dq + | | (p, η)dp
q=0 ∂q p=0 ∂p
∫∫
∂ 2 (w − wI ) 2
+ | | (p, q 0 )dq 0 dp}
S ∂q 0 ∂p
Ta suy ra : ∫∫ ∫∫
∂(w − wI ) 2
|w − wI | dξdη ≤ 3{2
| | (ξ, q)dqdξ
S S ∂q
∫∫ ∫∫
∂(w − wI ) 2 ∂ 2 (w − wI ) 2
+ | | (p, η)dpdη + | 0
| (p, q 0 )dq 0 dp} (3.3.49)
S ∂p S ∂q ∂p
Áp du.ng (3.3.46)(3.3.47)(3.3.49) ta thu d̄u.o..c: tô ` ng sô´ du.o.ng K8 d̄ê’
` n ta.i hă
∫∫
∂2w ∂2w 2 ∂2w
|w − wI |2 dξdη ≤ K8 {k 2 k2L2 (S) + k kL2 (S) + k 2 k2L2 (S) } (3.3.50)
S ∂ξ ∂ξ∂η ∂η
70
Tù. (3.3.46)(3.3.47)(3.3.50) suy ra: tô ` ng sô´ du.o.ng K9 d̄ê’
` n ta.i hă
∂Z ∂z ∂z
= (xj − xi ) + (yj − yi )
∂ξ ∂x ∂y
∂Z ∂z ∂z
= (xk − xi ) + (yk − yi )
∂η ∂x ∂y
∂2Z ∂2z ∂2z ∂2z
= (xj − xi )2
+ 2 (xj − xi )(yj − y i ) + (yj − yi )2
∂ξ 2 ∂x2 ∂x∂y ∂y 2
∂2Z ∂2z ∂2z ∂2z
= (x k − xi )2
+ 2 (x k − xi )(yk − yi ) + (yk − yi )2
∂η 2 ∂x2 ∂x∂y ∂y 2
∂2Z ∂2z ∂2z
= (xj − xi )(xk − xi ) + [(xj − xi )(yk − yi ) + (xk − xi )(yj − yi )
∂ξ∂η ∂x2 ∂x∂y
∂2z
+ (yj − yi )(yk − yi )
∂y 2
Áp du.ng công thú.c (3.3.19) d̄ô’i biê´n trong tı́ch phân kép ta suy ra: tô ` ng sô´ du.o.ng
` n ta.i hă
K11 d̄ê’ ∫∫ ∫∫
∂2Z 2 ∂2z ∂2z 2 ∂2z
[ 2 ] dξdη ≤ K11 h 2
{[ 2 ]2 + [ ] + [ 2 ]2 }dxdy
T ∂ξ Tl ∂x ∂x∂y ∂y
∫∫ ∫∫
∂2Z 2 ∂2z ∂2z 2 ∂2z
[ ] dξdη ≤ K11 h 2
{[ 2 ]2 + [ ] + [ 2 ]2 }dxdy
T ∂ξ∂η Tl ∂x ∂x∂y ∂y
∫∫ ∫ ∫
∂2Z ∂2z ∂2z 2 ∂2z
[ 2 ]2 dξdη ≤ K11 h2 {[ 2 ]2 + [ ] + [ 2 ]2 }dxdy
T ∂η Tl ∂x ∂x∂y ∂y
d̄ó là (3.3.52) vó.i K10 = K11 khi z = z(x, y) ∈ C 2 (T ). Vı̀ T hı̀nh sao nên C 2 (T ) trù mâ.t
trong W 2 (T ). Tù. d̄ó suy ra (3.3.52).
71
Bu.ó.c 4. Tù. các kê´t qua’ o’. bu.ó.c 1,2,3 ta suy ra (3.3.36), tú.c là bô’ d̄ê
` 3.3.2.
Bây giò. vı̀ Tl có ” tı́nh sao” nên C 2 (T l ) trù mâ.t trong W 2 (Tl ) và do d̄ó tù. bô’ d̄ê
` 3.3.2
ta suy ra
` 3.3.3. Gia’ su’. z ∈ W 2 (Tl ). Khi d̄ó tô
Bô’ d̄ê ` ng sô´ du.o.ng K12 d̄ê’
` n ta.i hă
Chú.ng minh. Theo gia’ thiê´t z ∈ W 2 (Ω). Do d̄ó z ∈ W 2 (Tl ) ∀l = 1, M . Theo bô’ d̄ê ` 3.3.3
ta có (3.3.53). Cô.ng la.i theo l = 1, M ta suy ra (3.3.54) vó.i K13 = K12 , tú.c là bô’ d̄ê
` 3.3.4.
Chú.ng minh d̄i.nh lý 3.3.2. Trong lý thuyê´t các phu.o.ng trı̀nh d̄a.o hàm riêng ngu.ò.i
ta chú.ng minh d̄u.o..c mê.nh d̄ê
` quan tro.ng sau d̄ây:
Mê.nh d̄ê` 3.3.1. Nê´u nghiê.m cu’ a bài toán (3.1.1)(3.1.2) ∈ W 2 (Ω) ∩ W01 (Ω) thı̀ tô
`n
. .
` ng sô´ du o ng K14 d̄ê’:
ta.i hă
kukW 2 (Ω) ≤ K14 kf kL2 (Ω) (3.3.55)
Nhò. có mê.nh d̄ê
` 3.3.1, tù. d̄i.nh lý 3.3.1 ta suy ra d̄i.nh lý 3.3.2.
Chú.ng minh d̄i.nh lý 3.3.3. Tru.ó.c hê´t ta chú ý ră ` ng
α(u, v) − α(wN , v) = 0, ∀v ∈ HN
tú.c là
α(u − wN , v) = 0, ∀v ∈ HN (3.3.57)
Bây giò. xét bài toán
∂2ψ ∂2ψ
+ = F, F = u − wN (3.3.58)
∂x2 ∂y 2
ψ|Γ = 0 (3.3.59)
Ta d̄u.o..c bài toán da.ng (3.1.1)-(3.1.2) vó.i vê´ pha’i là F = u − wN ∈ L2 (Ω). Do d̄ó
hàm ψ tho’a mãn
α(ψ, v) = (F, v), ∀v ∈ W01 (Ω)
72
Thay v = u − wN ∈ W01 (Ω) ta có
α(ψ, u − wN ) = (F, u − wN ) = (u − wN , u − wN )
tú.c là
(u − wN , u − wN ) = α(ψ, u − wN ) (3.3.60)
Vó.i
∑
N
ψI (x, y) := ψ(xi , yi )ϕi (x, y)
i=1
α(u − wN , ψI ) = 0
Ngoài ra
kψ − ψI kW 1 (Ω) ≤ K16 hkF 0 kL2 (Ω) = K16 hku − wN kL2 (Ω) , K16 = const > 0
⇒ ku − wN k2L2 (Ω) ≤ K15 K16 hku − wN kL2 (Ω) K2 hkf kL2 (Ω)
Tù. các d̄i.nh lý 3.3.1, 2, 3 ta suy ra su.. hô.i tu. và d̄ánh giá sai sô´.
73
Tru.ó.c hê´t ta chia miê` n Ω thành mô.t lu.ó.i d̄ê ` ng các d̄u.ò.ng thă’ng cùng phu.o.ng
` u bă
vó.i các tru.c to.a d̄ô. (H.3.4.1b): x = xi , y = yj vó.i
b−a d−c
xi = ih, h= , yj = jk, k= , N, M nguyên ≥ 2 (3.4.1)
N +1 M +1
Sau d̄ó ke’ các d̄u.ò.ng chéo song song cu’a các hı̀nh chũ. nhâ.t con nhu. o’. hı̀nh vẽ. Nhu. vâ.y
` n Ω d̄u.o..c chia thành nhũ.ng miê
miê ` n tam giác khác nhau,không có d̄iê’m trong chung,
` . ’ ’
d̄ông thò i d̄ınh cua tam giác này không nă ` m trên ca.nh cu’a mô.t tam giác kia. Tâ.p ho..p
. .
các tam giác thu d̄u o. c ta.o nên mô.t phân hoa.ch cu’a miê` n Ω, mô˜i tam giác go.i là mô.t phâ
`n
. . ˜
tu’ hũ u ha.n, môi d̄ı’nh cu’a mô.t tam giác go.i là mô.t nút.
.y
.d
.c
.
.O .a .b .x
H.3.4.1a H.3.4.1b
3.4.2. Các hàm to.a d̄ô. và không gian con HN cu’a W01 (Ω).
Tru.ó.c hê´t ta d̄ánh sô´ các nút : mô˜i nút Pij có to.a d̄ô. (xi , yj ) ký hiê.u là (i, j)
i = 0, 1, ..., N + 1; j = 0, 1, 2, ..., M + 1. Sau d̄ó ú.ng vó.i mô˜i nút trong (i, j) i = 1, 2, ..., N ;
j = 1, 2, ..., M ta xây du..ng hàm to.a d̄ô. ϕij (x, y): là mô.t hàm bâ.c nhâ´t d̄ô´i vó.i x, y trên
mô˜i tam giác, lâ´y giá tri. 1 ta.i nút (i, j) và lâ´y giá tri. 0 ta.i tâ´t ca’ các nút khác , kê’ ca’ nút
74
biên, cu. thê’ là
1 − h1 (x − xi ) khi xi ≤ x ≤ xi+1 ,
yj ≤ y ≤ yj + hk (x − xi ),
1 − k (y − yj ) khi xi ≤ x ≤ xi+1 ,
1
yj + hk (x − xi ) ≤ y ≤ yj+1 ,
1 + h1 (x − xi ) − k1 (y − yj ) khi xi−1 ≤ x ≤ xi ,
yj ≤ y ≤ yj + hk (x − xi−1 )
ϕij (x, y) = (3.4.2)
1 + h (x − xi ) khi xi−1 ≤ x ≤ xi ,
1
yj−1 + hk (x − xi−1 ) ≤ y ≤ yj ,
1 + k1 (y − yj ) khi xi−1 ≤ x ≤ xi ,
yj−1 ≤ y ≤ yj−1 + hk (x − xi−1 ),
1 − h1 (x − xi ) + k1 (y − yj ) khi xi ≤ x ≤ xi+1 ,
yj−1 + hk (x − xi ) ≤ y ≤ yj ,
` thi. (H.3.4.2) là mô.t hı̀nh chóp, có d̄áy là mô.t lu.c giác, ho..p
Hàm to.a d̄ô. ϕij có d̄ô
cu’a các tam giác con có chung nút (i, j). Nó liên tu.c và tuyê´n tı́nh tù.ng phâ ` n trên Ω, chı’
. ` .
khác 0 o’ trong d̄áy, và bă ng 0 ta.i mo.i (x, y) o’ ngoài d̄áy cu’a hı̀nh chóp. Cho nên hàm ϕij
thuô.c W01 (Ω) và có giá d̄õ. nho’, là d̄áy cu’a hı̀nh chóp, ký hiê.u bo’.i Ωij :
.z
.y
.j
.(i, j)
.
.o .i .x
H.3.4.2
75
Ωij := {(x, y) ∈ Ω | ϕij (x, y) 6= 0} (3.4.3)
Dê˜ thâ´y các hàm ϕij (x, y) d̄ô.c lâ.p tuyê´n tı́nh. Chúng sinh ra không gian
HN ;M = span{ϕij } (3.4.4)
và là mô.t co. so’. cu’a HN ;M . HN ;M là không gian con N × M chiê
` u cu’a W01 (Ω).
tú.c là
∑
N ∑
M
α( cij ϕij , ϕrs ) = (f, ϕrs ), r = 1, 2, ..., N ; s = 1, 2, ..., M
i=1 j=1
hay
∑N ∑
M
( cij α(ϕij , ϕrs ) = (f, ϕrs ), r = 1, 2, ..., N ; s = 1, 2, ..., M
i=1 j=1
∑
N ∑
M
Aij,rs cij = Frs , r = 1, 2, ..., N, s = 1, 2, ..., M (3.4.7)
i=1 j=1
trong d̄ó
Aij,rs = α(ϕij , ϕrs ) = α(ϕrs , ϕij ) = Ars,ij
∫∫ ∫∫
∂ϕij ∂ϕrs ∂ϕij ∂ϕrs ∂ϕij ∂ϕrs ∂ϕij ∂ϕrs
= ( + )dxdy = ( + )dxdy (3.4.8)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Ωij,rs ∂x ∂x ∂y ∂y
vó.i
Ωij,rs = Ωij ∩ Ωrs (3.4.9)
∫∫ ∫∫
Frs = − f (x, y)ϕrs dxdy = − f (x, y)ϕrs dxdy (3.4.10)
Ω Ωrs
Vı̀ ϕij có giá d̄õ. nho’ nên có râ´t nhiê ` ng không. Do d̄ó hê. (3.4.7) là
` u hê. sô´ Aij,rs bă
mô.t hê. râ´t thu a. Hê. (3.4.7) là mô.t hê. d̄a.i sô´ tuyê´n tı́nh có N × M phu.o.ng trı̀nh d̄ô´i vó.i
.
N × M â’n là cij , i = 1, 2, ..., N ; j = 1, 2, ..., M .
76
Thu..c hiê.n các phép tı́nh tı́ch phân, tù. (3.4.7) ta thu d̄u.o..c hê.
Nhu. vâ.y là nhò. lo..i du.ng các d̄ă.c d̄iê’m cu’a hı̀nh chũ. nhâ.t có ca.nh cùng phu.o.ng vó.i tru.c
to.a d̄ô. ta d̄ã d̄i d̄ê´n mô.t hê. d̄a.i sô´ khá d̄o.n gia’n nhu. (3.4.13)(3.4.12) chă’ng ha.n.
Gia’i hê. d̄a.i sô´ ta thu d̄u.o..c cij . Lă´p vào (3.4.5) ta thu d̄u.o..c nghiê.m gâ` n d̄úng wN,M
` n tı̀m.
câ
3.4.4. Su.. tô ` n ta.i và duy nhâ´t nghiê.m cu’a hê. d̄a.i sô´.
Xem mu.c 3.3.4.
3.4.5. D - ánh giá sai sô´.
Xem mu.c 3.3.7.
3.5. Tru.ò.ng ho..p biên cong
.
O’ d̄ây chı’ gió.i thiê.u mô.t phu.o.ng pháp d̄o.n gia’n.
H.3.5.1
77
Ngu.ò.i ta chia miê` n Ω thành các miê ` n tam giác, chă’ng ha.n nhu. o’. H.3.5.1, rô ` i làm
. . .
nhu o’ tiê´t 3.3. Khi d̄ó o’ gâ .
` n biên xuâ´t hiê.n nhũ ng tam giác có mô.t ca.nh cong (tam giác
kê biên), ta sẽ xem nhu nó là mô.t tam giác bı̀nh thu.ò.ng, nghı̃a là xem ca.nh cong là mô.t
` .
ca.nh thă’ng. D - u.o.ng nhiên cách làm này d̄o.n gia’n nhu.ng kém chı́nh xác. D - ê’ khă´c phu.c
. . .
` u d̄ó ta chia biên nho’ ho n nũ a, nghı̃a là xét nhũ ng tam giác kê
d̄iê ` biên nho’ ho.n các tam
.
giác o’ trong.
3.6. Bài toán biên loa.i ba d̄ô´i vó.i phu.o.ng trı̀nh Poisson
∂2u ∂2u
Δu := + 2 = f (x, y), (x, y) ∈ Ω (3.6.1)
∂x2 ∂y
` u kiê.n biên
và d̄iê
∂u
+ σ(x, y)u = g(x, y), (x, y) ∈ Γ (3.6.2)
∂ν
` u kiê.n biên loa.i ba
go.i là d̄iê
Gia’ su’. f ∈ L2 (Ω), g, σ ∈ L2 (Γ), và tô ` ng sô´ du.o.ng σ0 sao cho
` n ta.i hă
Xét bài toán sau d̄ây, go.i là bài toán biên loa.i ba:
Tı̀m u(x, y) ∈ W 2 (Ω) tho’ a mãn (3.6.1)(3.6.2).
Bài toán (3.6.1)(3.6.2) là mô hı̀nh toán ho.c cu’a hiê.n tu.o..ng truyê ` n nhiê.t dù.ng trong
ba’n mo’ng vâ.t châ´t Ω mà quan hê. giũ.a luô ` ng nhiê.t và nhiê.t d̄ô. ta.i biên Γ d̄u.o..c â´n d̄i.nh
. .
tru ó c.
Nghiê.m u ∈ W 2 (Ω) tho’a mãn bài toán (3.6.1)(3.6.2) go.i là nghiê.m cô’ d̄iê’n cu’a nó.
3.6.2. Bài toán yê´u.
Gia’ su’. bài toán (3.6.1)(3.6.2) có nghiê.m ∈ W 2 (Ω). Khi d̄ó Δu và f ∈ L2 (Ω).
Trong L2 (Ω) nhân vô hu.ó.ng trong hai vê´ cu’a (3.6.1) vó.i hàm thu’. v ∈ D(Ω):
∫∫ ∫∫
∂2u ∂2u
[ 2 + 2 ]vdxdy = f vdxdy, ∀v ∈ D(Ω)
Ω ∂x ∂y Ω
Áp du.ng công thú.c Green (3.2.3) vào vê´ trái ta d̄u.o..c:
∫∫ ∮ ∫∫
∂u ∂v ∂u ∂v ∂u
− ( + )dxdy + vds = f vdxdy ∀v ∈ D(Ω)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Γ ∂ν Ω
78
.
O’ d̄ây theo (3.6.2) ∂u
∂ν = −σu + g(x, y) nên có
∫∫ ∮ ∫∫ ∮
∂u ∂v ∂u ∂v
( + )dxdy + σuvds = − f vdxdy + gvds (3.6.4)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Γ Ω Γ
Vı̀ D(Ω) trù mâ.t trong W 1 (Ω) nên (3.6.4) tho’a mãn ∀v ∈ W 1 (Ω). D- ă.t
∫∫ ∮ ∫∫ ∮
∂u ∂v ∂u ∂v
α(u, v) = ( + )dxdy+ σuvds, L(v) = − f vdxdy+ gvds (3.6.5)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Γ Ω Γ
Bài toán (3.6.6) go.i là bài toán yê´u ú.ng vó.i bài toán (3.6.1)(3.6.2).
Nhu. vâ.y nê´u u là nghiê.m cu’a bài toán (3.6.1)(3.6.2) thı̀ u cũng là nghiê.m cu’a bài
toán yê´u (3.6.6).
2.)
Áp du.ng bâ´t d̄ă’ng thú.c C-S-B vào tı́ch phân kép (xem cách làm o’. mu.c 3.2.4) ta d̄u.o..c
∫∫
∂u ∂v ∂u ∂v
( + )dxdy ≤ 2kukW 1 (Ω) .kvkW 1 (Ω) (3.6.8)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y
79
` 1.6.2, mu.c 1.6.7, chu.o.ng 1: tô
Áp du.ng d̄i.nh lý nhúng, (mê.nh d̄ê ` ng sô´ du.o.ng K2
` n ta.i hă
d̄ê’ √∮ √∮
u2 ds ≤ K2 kukW 1 (Ω) , v 2 ds ≤ K2 kvkW 1 (Ω) (3.6.9)
Γ Γ
Do d̄ó ∮
| σuvds| ≤ (2 + σK22 )kukW 1 (Ω) .kvkW 1 (Ω) .
Γ
1
⇒ α(v, v) ≥ K5 kvk2W 1 (Ω) , ∀v ∈ W 1 (Ω), K5 =
K4
∫∫ ∮ √∮ √∮
|− f vdxdy| ≤ kf kL2 (Ω) kvkW 1 (Ω) , | gvds| ≤ g 2 ds v 2 ds
Ω Γ Γ Γ
80
3.7. Nghiê.m gâ ` ng phu.o.ng pháp phâ
` n d̄úng bă ` n tu’. hũ.u ha.n khi Ω là mô.t
d̄a giác
D ` n d̄úng nghiê.m suy rô.ng, tú.c là nghiê.m cu’a bài toán (3.6.6) theo so. d̄ô
- ê’ tı́nh gâ `
chung d̄ã trı̀nh bâ . . . 1
` y o’ chu o ng 1 tiê´t 9, ta thay không gian V = W (Ω) bă ` ng mô.t không
. ` ’
gian con hũ u ha.n chiêu cua nó.
Mô˜i tam giác go.i là mô.t phâ ` n tu’. hũ.u ha.n. Mô˜i d̄ı’nh cu’a tam giác go.i là mô.t nút.
- ı’nh Pi có to.a d̄ô. là (xi , yi ). Gia’ su’. các nút d̄u.o..c d̄ánh sô´ tù. 1 d̄ê´n N, trong d̄ó kê’ ca’ nút
D
trong và nút biên (xem hı̀nh H.3.3.1, mu.c 3.3.1): P1 , P2 , ..., PN , .
Gia’ su’. các tam giác cũng d̄u.o..c d̄ánh sô´ tù. 1 d̄ê´n M : T1 , T2 , ..., TM .
∑
N
wN (x, y) = ci ϕi (x, y) (3.7.2)
i=1
trong d̄ó các hê. sô´ ci d̄u.o..c xác d̄i.nh sao cho
81
Vı̀ SN là mô.t co. so’. cu’a HN nên muô´n có (3.7.3) vó.i mo.i v ∈ HN chı’ câ
` n (3.7.3) tho’a mãn
. . . .
vó i v = ϕi , i = 1, 2, ..., N , (xem nhâ.n xét o’ chu o ng 1, mu.c 1.9.3). Vâ.y pha’i xác d̄i.nh các
hê. sô´ ci o’. (3.7.2) sao cho
∑N
α( ci ϕi , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N
i=1
hay
∑
N
ci α(ϕi , ϕj ) = L(ϕj ), j = 1, 2, ..., N (3.7.4)
i=1
Ac = F (3.7.5)
vó.i
c = (c1 , c2 , ..., cN )T , A = (Aij ), F = (F1 , F2 , ..., FN )T
trong d̄ó
∫∫ ∮
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
Aij = α(ϕi , ϕj ) = ( + )dxdy + σϕi ϕj ds (3.7.6)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Γ
∫∫ ∮
Fi = − f (x, y)ϕi (x, y)dxdy + gϕi ds (3.7.7)
Ω Γ
Ta d̄ă.t
ij + Aij ,
Aij = AΩ Γ
Fi = FiΩ + FiΓ (3.7.8)
vó.i ∫∫ ∮
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
AΩ
ij = ( + )dxdy, Aij =
Γ
σϕi ϕj ds (3.7.9)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Γ
∫∫ ∮
Fi = −
Ω
f (x, y)ϕi (x, y)dxdy, Fi =
Γ
gϕi ds (3.7.10)
Ω Γ
∪
M
Ω= Tl , intTl1 ∩ intTl2 = ∅, l1 6= l2
l=1
Vó.i biên Γ ta gia’ su’. các nút biên là Pm , m = 1, 2, . . . , NΓ , NΓ < N sao cho
∪
NΓ
Γ= [Pm−1 Pm ), [Pm−1 Pm ) ∩ [Pn−1 Pn ) = ∅, m 6= n
m=1
82
Theo tı́nh cô.ng cu’a tı́ch phân ta có các công thú.c tı́ch lũy sau d̄ây:
∑
M ∫∫
∂ϕi ∂ϕj ∂ϕi ∂ϕj
AΩ
ij = Alij , Alij = ( + )dxdy
Tl ∂x ∂x ∂y ∂y
l=1
∑
M ∫∫
FiΩ = Fil , Fil =− f (x, y)ϕi (x, y)dxdy
l=1 Tl
∮ ∑
NΓ ∫
AΓij = σϕi ϕj ds = Am
ij , Am
ij = σϕi ϕj ds
Γ m=1 Pm−1 Pm
∫ ∑
NΓ ∫
FiΓ = g(x, y)ϕi (x, y)ds = Fim , Fim = gϕi ds
Γ m=1 Pm−1 Pm
∫ ∫ √
1 ¯
Am
ij = σϕi ϕj ds = [σϕi ϕj ]¯x=x(t), y=y(t)
(xm − xm−1 )2 + (ym − ym−1 )2 dt
Pm−1 Pm 0
∫ ∫ √
1 ¯
Fim = gϕi ds = [gϕi ]¯x=x(t), y=y(t)
(xm − xm−1 )2 + (ym − ym−1 )2 dt
Pm−1 Pm 0
Các tı́ch phân xác d̄i.nh này có thê’ tı́nh chı́nh xác hoă.c áp du.ng mô.t công thú.c gâ
` n d̄úng
. .
nhu công thú c (3.3.11).
∑
N
uI (x, y) := ui ϕi (x, y), ui = u(xi , yi ) (3.7.11)
i=1
83
Vı̀ uI ∈ HN nên áp du.ng d̄i.nh lý 1.10.2 chu.o.ng 1, ta có
Bô’ d̄ê
` 3.7.1.
Xem cách chú.ng minh tu.o.ng tu.. o’. mu.c 3.3.8, công thú.c (3.3.37).
Tù. bô’ d̄ê
` 3.7.1 và bô’ d̄ê
` 3.7.2 ta suy ra
- i.nh lý 3.7.1. Gia’ su’. u(x, y) ∈ W 2 (Ω) thı̀
D
kukW 2 (Ω) ≤ K6 {kf kL2 (Ω) + kgkW 1/2 (Γ) }, K6 = const > 0 (3.7.15)
` không gian W 1/2 (Γ) và bâ´t d̄ă’ng thú.c (3.3.15) có thê’ xem [4].
Chú ý. Vê
Vâ.y tù. d̄i.nh lý 3.7.1 và mê.nh d̄ê
` 3.7.1 ta suy ra
- i.nh lý 3.7.2. Gia’ su’. u(x, y) ∈ W 2 (Ω) thı̀ có
D
ku − wN kW 1 (Ω) ≤ K7 h{kf kL2 (Ω) + kgkW 1/2 (Γ) }, K7 = const > 0 (3.7.16)
Tù. d̄ó ta suy ra su.. hô.i tu. và d̄ánh giá sai sô´.
3.8. Bài toán biên loa.i hai (bài toán Neumann) d̄ô´i vó.i phu.o.ng trı̀nh Poisson
84
trong d̄ó f, q ∈ L2 (Ω), g ∈ L2 (Γ),
Hàm sô´ u nói trên là nghiê.m cô’ d̄iê’n cu’a bài toán (3.8.1)(3.8.2).
Bài toán (3.8.1)(3.8.2) là mô hı̀nh toán ho.c cu’a hiê.n tu.o..ng truyê ` n nhiê.t dù.ng trong
` ng nhiê.t ta.i biên Γ d̄u.o..c â´n d̄i.nh tru.ó.c.
ba’n mo’ng vâ.t châ´t Ω mà luô
Nê´u d̄ă.t
∫∫ ∫∫ ∮
∂u ∂v ∂u ∂v
α(u, v) := [ + + quv]dxdy, L(v) := − f vdxdy + gvds (3.8.6)
Ω ∂x ∂x ∂y ∂y Ω Γ
85
W 1 (Ω)-eliptic, d̄ô` ng thò.i L(v) là mô.t phiê´m hàm tuyê´n tı́nh liên tu.c trên W 1 (Ω). Vâ.y
theo d̄i.nh lý 1.8.1 chu.o.ng 1 ta suy ra su.. tô
` n ta.i và duy nhâ´t nghiê.m cu’a bài toán (3.8.7),
. ’
tú c là nghiê.m suy rô.ng cua bài toán (3.8.1)(3.8.2).
3.8.5. Tı́nh gâ ` n d̄úng nghiê.m suy rô.ng bă ` ng phu.o.ng pháp phâ ` n tu’. hũ.u
ha.n.
D ` n d̄úng nghiê.m suy rô.ng, tú.c là nghiê.m cu’a bài toán (3.8.7) theo so. d̄ô
- ê’ tı́nh gâ `
chung d̄ã trı̀nh bâ . . . ’ . . ’
` y o’ chu o ng 1 và có thê tiê´n hành giô´ng nhu o’ tiê´t 3.6. Có thê lă.p la.i
viê.c làm d̄ó vó.i chú ý ră
` ng α(u, v) và L(v) o’. d̄ây có da.ng (3.8.6).
Trong tru.ò.ng ho..p Ω là mô.t miê ` n d̄a giác, d̄ê
` nghi. xem mu.c 3.6.5.
` n nhâ´t.
3.9. Bài toán biên loa.i mô.t không thuâ
∂2u ∂2u
Δu := + 2 = f (x, y), (x, y) ∈ Ω (3.9.1)
∂x2 ∂y
∂ 2 uε ∂ 2 uε
Δuε := + = f (x, y), (x, y) ∈ Ω (3.9.3)
∂x2 ∂y 2
∂uε
ε + uε |Γ = g(x, y), (x, y) ∈ Γ (3.9.4)
∂ν
Ta xét bài toán phu. này vı̀ bài toán (3.9.1)(3.9.2) chu.a có cách gia’i bă ` ng phu.o.ng
` n tu’. hũ.a ha.n, trong khi bài toán (3.9.3)(3.9.4) d̄ã có cách gia’i o’. tiê´t 3.6, ta hi
pháp phâ
` n d̄úng cu’a u.
vo.ng uε là gâ
Ta có kê´t qua’:
3.9.2. D - ánh giá sai sô´. d̄i.nh lý. Nê´u u là nghiê.m cu’a bài toán (3.9.1)(3.9.2) và uε
là nghiê.m cu’a bài toán (3.9.3)(3.9.4) thı̀
√
ku − uε kW 1 (Ω) ≤ K ε, K = const > 0 (3.9.5)
86
Chú.ng minh. D
- ă.t z = u − uε ta có
∂2z ∂2z ∂z ∂u
Δz := + = 0, (x, y) ∈ Ω, z+ε |Γ = ε , (x, y) ∈ Γ
∂x2 ∂y 2 ∂ν ∂ν
Ta suy ra ∫∫
∂2z ∂2z
[ 2 + 2 ]zdxdy = 0
Ω ∂x ∂y
∫∫ ∮
∂z 2 ∂z 2 ∂z
⇒ [( ) + ( ) ]dxdy − zds = 0
Ω ∂x ∂y Γ ∂ν
∫∫ ∮
∂z 2 ∂z 2 ∂u 1
⇒ [( ) + ( ) ]dxdy − ( − z)zds = 0
Ω ∂x ∂y Γ ∂ν ε
∫∫ ∮ ∮
∂z 2 ∂z 2 1 2 ∂u
⇒ [( ) + ( ) ]dxdy + z ds = zds
Ω ∂x ∂y Γ ε Γ ∂ν
∫∫ ∮ ∮
∂z 2 ∂z 2 1 2 ∂u
⇒ [( ) + ( ) ]dxdy + z ds ≤ 2ε( )2 ds
Ω ∂x ∂y Γ 2ε Γ ∂ν
` chuâ’n tu.o.ng d̄u.o.ng, chu.o.ng 1 thı̀ tô
Theo d̄i.nh lý vê ` ng sô´ du.o.ng M d̄ê’ có
` n ta.i hă
∫∫ ∮
∂z 2 ∂z 2 1
kzkW 1 (Ω) ≤ M {
2
[( ) + ( ) ]dxdy + ( √ zds)2
Ω ∂x ∂y Γ 2ε
∮
∂u 2
⇒ kzk2W 1 (Ω) ≤M 2ε( ) ds
Γ ∂ν
Vâ.y d̄i.nh lý d̄u.o..c chú.ng minh vó.i
√ ∮
∂u 2
K= M 2( ) ds
Γ ∂ν
Bâ´t d̄ă’ng thú.c (3.9.5) chú.ng to’ nghiê.m cu’a bài toán phu. uε xâ´p xı’ nghiê.m u cu’a bài toán
d̄ã cho. Vâ.y ta có thê’ tù. cho tru.ó.c ε d̄u’ nho’ rô
` i gia’i bài toán phu. thay thê´ bài toán d̄ã
cho.
BÀI TÂ
.P
1. Cho
Ω = {(x, y) | 0 < x < 1, 0 < y < 1}
vó.i biên ký hiê.u là Γ.
Áp du.ng phu.o.ng pháp phâ
` n tu’. hũ.u ha.n gia’i bài toán
∂2u ∂2u
+ 2 = 2(x2 + y 2 − x − y), (x, y) ∈ Ω
∂x2 ∂y
87
u(x, y) = 0, (x, y) ∈ Γ
2. Cho
Ω = {(x, y) | 0 < x < π, 0 < x + y < π}
vó.i biên ký hiê.u là Γ.
Áp du.ng phu.o.ng pháp phâ
` n tu’. hũ.u ha.n gia’i bài toán
∂2u ∂2u
+ 2 = −2 sin (x + y), (x, y) ∈ Ω
∂x2 ∂y
u(x, y) = 0, (x, y) ∈ Γ
3. Cho
Ω = {(x, y) | x2 + y 2 < 1}
vó.i biên ký hiê.u là Γ, pháp tuyê´n cu’a Γ là ν.
` y phu.o.ng pháp phâ
Trı̀nh bâ ` n tu’. hũ.u ha.n gia’i bài toán
∂2u ∂2u
+ 2 =1
∂x2 ∂y
∂u
+ u = 0, (x, y) ∈ Γ
∂ν
88