N i lo v s b t bnh

ng

Trong hai v n sau, v n no nn c u tin h n: gi m b t bnh ng hay xo ngho? ng nhin, ng i ta c th tr l i d dng l chng quan tr ng nh nhau. Ho c l cu h i c th gy tranh ci b i gi m ngho s t kh c thu h p chch l ch thu nh p, ho c gi nh ng chnh sch nh m h th p b t bnh ng s t t y u gi m t l ng i ngho. T th c t ...

Nh ng cu tr l i ny c th l h p d n, nh ng t t c u sai! M c d s bng n kinh t Trung Qu c v n gip hng tri u ng i thot kh i c nh ngho i nh ng ng th i c ng khi n cho chnh l ch v thu nh p t ng ln trng th y. M , t l ngho khng t ng ln ng k , nh ng h su ng n cch gi a ng i giu v ng i ngho th r ng h n bao gi h t.

Ph n l n 50 n m qua, ngho i trn ton c u l m i quan tm ch y u c a cc chnh khch, cc h c gi v gi i truy n thng. Ngy nay, l i l v n b t bnh ng ton c u. Kho ng cch giu ngho th ng xuyn l m t v n n i b t, v m t l do th t chnh ng: c a c i ang ngy cng trnh xa nh ng ng i kh n kh .

Hai m i n m tr c, b ng x p h ng c cng b l n u tin c a t p ch Forbes cho th y trn th gi i c 140 t ph. Ngy nay, con s l 793, ch so v i n m ngoi t ng thm n 102 ng i. S l ng tri u ph Chu t ng thm 700.000 t n m 2000 n n m 2004. C ng v i th i gian , s tri u ph B c M t ng thm 500.000, Chu u l 100.000. Theo t p on Merrill Lynch, n n m 2009 Trung Qu c s l n i c ngu n khch h ng sang l n nh t th gi i.

Th gi i ph i gnh ch u s b t bnh ng v kinh t r t gay g t. Nh ng b t ch p nh ng tiu pha xa x , tnh tr ng b t bnh ng ton c u ch ng m y thay i. Theo m t s th ng k th tnh tr ng ny th m ch cn t h n.

G n y Ngn hng th gi i (WB) thng bo r ng k t sau Chi n tranh th gi i th hai, tnh tr ng b t bnh ng gi a cc qu c gia trn th gi i t ng ln gh g m. Nhi u ng i c th b s c tr c k t lu n , c bi t l nh ng ng i ch ra m t cch chnh xc r ng m t th k tr c, t ng l ng c a c i c a cc n c giu g p 9 l n c a c i c a cc n c ngho, nh ng by gi con s l 100 l n.

Cc nh kinh t tranh lu n gay g t v v n ny b i l do l cc con s cho th y nh ng h qu khc nhau tu thu c vo ph ng php th ng k m i ng i l a ch n. Th c t l m t s n i, tnh tr ng ny tr nn t h n r t nhi u, nh ng n i khc th ch c nh ng bi n i nh nhoi. Nh ng i u r rng nh t l trong khi nh ng th ng k v tnh tr ng b t bnh ng khng c nh ng khc bi t l n, th nh n th c chung c a chng ta v v n ny thay i c n b n.

...

n nh n th c...

C m t s nguyn nhn l gi i cho n i lo c a th gi i v tnh tr ng b t bnh

ng.

R rng nh t l b i ngy nay chng ta c thng tin nhi u h n v nh ng khc bi t kinh t ng n cch con ng i v i nhau. B n ch c n b t tivi ho c l y m t t bo l c th th c c v tr c a mnh trong tr t t th b c kinh t ton c u. S lo l ng v b t bnh ng cng t ng thm do n i s hi kh ng b ho c bng n nh p c tri php; trong c hai tr ng h p, s khng cng b ng c a ai c th cu i cng s d n t i m i e do tr c ti p i v i s s ng cn c a chnh b n.

H n th n a, M , v n b t cng x h i ngy cng chi m ph n l n th i gian c a cc cu c tranh lu n chnh tr . Do c kh n ng n ng to l n trong vi c truy n b nh ng tnh th ti n thoi l ng nan c a mnh ra c th gi i, n i lo v s b t bnh ng c a M lan to sang nh ng qu c gia n i m s b t cng ch ng h thay i m y.

Ln sng dn ch trn th gi i t nh ng n m 1980 c ng bi n v n b t bnh ng x h i thnh v n trung tm trong cc cu c th o lu n t m qu c gia. Dn ch h n c ngh a l t do bo ch h n, t c l vi c ch ng minh nh ng b t bnh ng v kinh t v v ch tr n tham nh ng s c xu h ng t ng ln. i v i cc chnh tr gia, ginh c nhi u phi u c tri h n th c l cch t t nh t l cam k t ti phn ph i c a c i c a nh ng ng i qu giu cho nh ng ng i qu ngho. K t qu l, h u h t m i n i, t Hungary cho t i Mexico, t Iran t i Philippines, vi c ln n b t bnh ng tr thnh t m v thng hnh i t i th ng c .

... v hnh

ng

Nguy hi m n m chnh

ch ny.

Ph i, b t bnh ng l x u xa v ph ng di n o c v nguy hi m v chnh tr . Nh ng n v n c ng u c ng c v s tr c s can thi p c a cc chnh ph .

Th gi i t lu ch ng ki n hng lo t nh ng n l c u tranh ch ng b t bnh ng, nh ng t t c u n i ui nhau th t b i, t nh ng bi n php nh thay i h th ng thu , can thi p th tr ng lao ng, c i cch quy n s h u tr tu , tr c p t, b o h c nh tranh v i n c ngoi, ki m sot gi tiu dng.T t c u v d ng.

Cc n c v n b t bnh ng v n ti p t c b t bnh ng. Trong 25 n m qua, khng c n c no v n m t bnh ng v phn ph i c a c i x h i l i thnh cng trong vi c lin t c gi m b t tnh tr ng b t bnh ng. T h n n a l nh ng nh t t l i th ng d n n lng ph, tham nh ng v th m ch l b t bnh ng h n n a.

V y th lm g y? Hy ng t n s c cho m t cu c chi n m chng ta khng th th ng l i, thay vo , hy t p trung m i ngu n l c vo m t cu c chi n m chng ta c th thnh cng.

Cch t t nh t c th lm gi m tnh tr ng b t bnh ng v lu di v lin t c c ng chnh l cch c cng nh n r ng ri l gip con ng i thot kh i ngho i. Hy t o i u ki n cho con ng i c th ti p c n gio d c v y t c ch t l ng h n, c ti p c n n c s ch, c h tr v t php, c cng vi c n nh, nh c a v tn d ng.

Cch ny qu quen thu c, th m ch l nhm. Nh ng m c tiu th khng ph i l ngu n kh i g i cho cc bi pht bi u hng h n v c ng s khng mang l i k t qu nhanh nh ai c th ao c. Nh ng t p trung vo nh ng m c tiu khng th thi u c ny ch c ch n s xo b m t s ng n cch quan tr ng: ng n cch gi a nh ng d nh t t p nh t v nh ng g t t nh t chng ta lm c.

Moises Naim - T ng bin t p t p ch Chnh sch Ngu n: The inequality anxiety T p ch Chnh sch (H ng Vi t d ch) i ngo i (M ), thng 5-6/2006. i ngo i (M )

Ch ng 7: Pht tri n trong cng b ng trong th i cng ngh thng tin v kinh t tri th c

i ton c u ho: M t cch ti p c n m i v

S pht tri n c a cng ngh thng tin v khuynh h ng t do ho, th tr ng ho cc ho t ng kinh t ang li cu n cc n c ang pht tri n h i nh p vo xu th ton c u ho. Nhi u v n r t m i ang t ra cho cc n c ny. Ton c u ho s nh h ng nh th no n qu trnh pht tri n c a cc n c ti n sau? Cc n c ang pht tri n ph i c chi n l c, chnh sch nh th no l i d ng t i a cc m t tch c c c a ton c u ho v trnh nh ng r i ro v b t n nh trong th i i ny ?

Ch ng ny phn tch v n pht tri n trong cng b ng c a m t n c ang pht tri n trong th i i ton c u ho. Sau y s bn v cc khi ni m v a ra m t khung l lu n phn tch v n pht tri n trong cng b ng ny trong th i i ton c u ho, cu i cng bn v chi n l c, chnh sch c pht tri n cng b ng t i Vi t Nam.

7.1. Th no l s pht tri n trong cng b ng ?

Tr c h t c n xc nh th no l cng b ng? Cng b ng x h i v ph ng di n kinh t khng c ngh a l thnh qu pht tri n c a x h i c chia ng u cho m i ng i. Cng b ng tr c h t ph i c hi u l s bnh ng trong c h i (equal opportunity), c h i lm vi c, c h i u t , ngh a l bnh ng trong vi c ti p c n nh ng c h i m v i c g ng v n ng l c con ng i c th t n m t m c s ng cao h n hi n nay. M t khc, nh ng c h i nh v y ph i c nhi u m i p ng c nhu c u lm vi c c a m i t ng l p dn chng. Ni khc i, n u m i t ng l p dn chng u c c h i tham gia qu trnh pht tri n v c h ng thnh qu t ng ng v i s c l c, kh n ng v tr tu c a h th l s pht tri n trong cng b ng. C th ni, pht tri n l s t o ra khng ng ng nh ng c h i lm vi c v cng b ng khi m i ng i trong x h i c ti p c n bnh ng nh ng c h i . Trong tr ng h p ny, thnh qu c a s pht tri n s c phn ph i m t cch cng b ng (v khng nh t thi t ph i ng u), ngh a l s cch bi t v l i t c (m c thu nh p) gi a cc giai t ng trong x h i ch m t kho ng cch tho ng, ph n nh s cch bi t trong c g ng, trong kh n ng v tr tu c a t ng ngu i.

V khuynh h ng thay i c a s phn ph i thu nh p trong qu trnh pht tri n kinh t c a m t n c, gi thuy t c a Kuznets (1955) c nhi u ng i bi t n. Theo Kuznets, h s Gini (h s di n t tnh tr ng phn ph i l i t c, h s cng l n tnh tr ng b t bnh ng cng m nh) c a m t n c lc u th p nh ng t t t ng ln trong qu trnh pht tri n, sau khi t nh cao, h s s gi m. th bi u di n qu trnh y s v ra m t hnh ch U ng c. Hi n t ng ny c th gi i thch nh sau: khi n n kinh t ch a pht tri n th s phn ph i l i t c t ng i bnh ng v h u nh ai c ng ngho nh nhau trong m t n c nng nghi p l c h u. Khi kinh t b t u pht tri n, m t b ph n lao ng c a vo trong nh ng ngnh c n ng su t cao; t ng l p ch doanh nghi p, t ng l p qu n l, chuyn vin

ra i, hnh thnh m t giai t ng c l i t c cao trong x h i, lm cho s cch bi t giu ngho trong x h i c khuynh h ng t ng. Nh ng sau m t qu trnh pht tri n di, lao ng x h i c ton d ng th s phn ph i l i t c c khuynh h ng bnh ng tr l i.

V ph ng di n ki m ch ng th c t , gi thuy t Kuznets trong nhi u tr ng h p c ng h khi so snh nhi u n c nhi u trnh pht tri n khc nhau, nh ng ch a r rng khi kh o st qu trnh pht tri n c a t ng n c ring bi t. Xem, ch ng h n, Perkin v nh ng ng i khc (2001), tr. 129 -130.. D sao, gi thuy t ny cho m t g i ng tham kh o l trong qu trnh t n giai o n ton d ng nhn cng, vi c m r ng tr ng thi b t bnh ng trong phn ph i thu nh p l kh trnh kh i. Tuy nhin, ty theo chi n l c pht tri n, m c m r ng c th c km hm m c th p. Ni khc i, nh cao c a ch U ng c c th h xu ng th p b ng m t chi n l c pht tri n trong cng b ng v i ngh a nh c p.

c m t chi n l c pht tri n trong cng b ng m t n c nng nghi p, ph i y m nh cng nghi p ho v i u tin pht tri n cc ngnh c hm l ng lao ng cao. M hnh pht tri n hai khu v c (truy n th ng v hi n i) c a Lewis (1954) cho th y t b n n u c tch lu lin t c trong khu v c hi n i (ch y u l cng nghi p) s thu ht d n lao ng d th a trong khu v c truy n th ng (ch y u l nng nghi p). Trong m hnh ny, th tr ng lao ng c xem l pht tri n hon h o nn khng c s chnh l ch v thu nh p gi a lao ng trong cng nghi p v lao ng cn l i trong nng nghi p. Nh ng trn th c t th khng ph i v y, lao ng trong cng nghi p c m c thu nh p cao h n nhi u so v i nng dn. T i sao nh v y? V ch t l ng, trnh hi u bi t c a lao ng c chuy n sang l nh v c cng nghi p cao h n ng i nng dn cn l i trong l nh v c truy n th ng.

Do , i u quan tr ng y l t ng c ng gio d c c b n (basic education), gio d c ph thng nng thn, t o i u ki n lao ng nng thn di chuy n sang l nh v c cng nghi p. Chi n l c cng nghi p ho u tin pht tri n cc ngnh c hm l ng lao ng cao song song v i vi c y m nh gio d c c b n nng thn l ti n th c hi n s pht tri n trong cng b ng. ng th i, vi c u t vo c s h t ng nng thn t o i u ki n cho nng dn a d ng ho nng ph m v ti p c n th tr ng s gp ph n h th p nh cao c a hnh ch U ng c, th c hi n c chnh sch pht tri n nhanh nh ng khng m r ng chnh l ch giu ngho trong qu trnh pht tri n. Kinh nghi m cc n c ng ch ng minh i m ny. Xem, ch ng h n, Oshima (1987), World Bank (1993), World Bank (1995), Tr n V n Th (1997)..

7.2. Ti p c n v n

pht tri n cng b ng trong th i

i ton c u ho

Khung phn tch trn y c n

cs a

i th no khi xt

nv n

ton c u ho?

V ph ng di n kinh t , ton c u ho l hi n t ng di ng trn quy m ton c u c a hng ho v cc y u t s n xu t nh t b n, cng ngh , tri th c qu n l kinh doanh. Trong qu trnh ton c u ho, th tr ng trong n c ngy cng lin k t su r ng v i th tr ng th gi i.

Qu trnh ton c u ho c y m nh t u th p nin 1990 do hai y u t : m t l s ng lo t chuy n sang kinh t th tr ng c a hng lo t cc n c, nh t l cc n c ng u v khuynh h ng t do ho cc ho t ng kinh t ngy cng m nh t i h u h t cc khu v c khc. Dn s th gi i tham gia vo kinh t th tr ng t ng t 2,5 t ng i vo cu i th p nin 1980 ln h n 4 t ngu i vo gi a th p nin sau. Y u t th hai l s pht tri n c a cng ngh thng tin (IT). T u th p nin 1990, cng ngh thng tin bng n m nh, vo cu i n m 2000 c 390 tri u ng i dng internet, tnh trung bnh m i ngy t ng 150.00 0 ng i, n cu i n m 2003 con s t ng ln 688 tri u ng i. Th tr ng cng ngh thng tin th gi i hng n m hi n nay ln t i 1.500 t USD. Theo International Telecommunications Union, Yearbook of Statistics 2000 (Geneva). y trch d n theo Hirono (2001). Cng ngh thng tin pht tri n r ng ri m t m t lm gi m nhanh ph t n tm ki m th tr ng v cc ph t n giao d ch (transaction cost) khc v hng ho v cc y u t s n xu t, thc y xu h ng ton c u ho cc ho t ng kinh t trn th gi i. M t khc, cng ngh thng tin pht tri n lm t ng hm l ng thng tin trong ho t ng s n xu t, l u thng, phn ph i.

Trong nhi u tr ng h p, n n kinh t c hm l ng cao v cng ngh thng tin th ng ng ngh a v i kinh t tri th c m c d kinh t tri th c c ph m vi r ng h n. Thng tin v tri th c nh h ng n pht tri n kinh t theo hai m t: m t l nh ng ngnh c hm l ng tri th c, hm l ng thng tin cao ngy cng chi m t tr ng cao trong n n kinh t , hai l thng tin, tri th c c p d ng r ng ri trong m i m t c a ho t ng kinh t . Trong m t th nh t, cc ngnh c hm l ng thng tin, tri th c cao l i c th chia lm hai lo i: m t l cc lo i my mc chuy n t i thng tin v tri th c, c th g i l cc ngnh thu c ph n c ng (hardware) nh my tnh i n t , my i n tho i di ng, thi t b vi n thng, cc linh ki n i n t , v.v.. Hai l cc ngnh thu c ph n m m (software), nh d ch v vi t ph n m m, d ch v x l d li u, thng tin, v.v.. Trong cc ngnh ny, nh h ng c a cng ngh thng tin v tri th c c ng c hai tr ng h p: m t l thng tin v tri th c p d ng trong qu n l (v nhn s , v ti v , t n kho, v.v.), i u tra v ti p c n th tr ng, l u thng, phn ph i; hai l p d ng trong nghin c u v tri n khai (R&D), ng d ng, trong vi c tm ki m cc m hnh, cc m u m m i, v.v..

Tm l i, trong th i i ton c u ha, ho t ng kinh t c a m t n c ngy cng h ngo i v vai tr c a tri th c, c a cng ngh thng tin ngy cng quan tr ng.

ng

Khuynh h ng t do ho cc ho t ng kinh t trn quy m ton c u k t h p v i tc ng c a cng ngh thng tin lm cho cc dng ch y t b n, cng ngh v tri th c kinh doanh di chuy n nhanh chng t n c ny sang n c khc. L i th so snh c a m t n c trong m t ngnh cng nghi p c ng c th thay i nhanh theo khuyn h h ng nh v y. i v i cc n c ang pht tri n, n u n nh n c hi u qu cc dng ch y t b n v cng ngh ny,

ton c u ho s tr thnh m t c h i pht tri n, rt ng n kho ng cch pht tri n v i cc n c i tr c, nh ng ton c u ho c ng l thch th c l n v kinh t c th bi n ng m nh ko theo cc s b t n v chnh tr v x h i.

V i cc c tnh ny, th i i ton c u ho nh h ng nh th no n v n pht tri n trong cng b ng? C ng xu t pht t cc khi ni m c h i bnh ng, tham gia r ng ri trong qu trnh pht tri n, ta c th phn tch v n ny t hai ph ng di n: m t l nh h ng c a s m c a th tr ng trong n c, h i nh p tch c c v i th tr ng th gi i, hai l cng ngh thng tin, kinh t tri th c nh h ng nh th no n c h i tham gia pht tri n c a i a s dn chng.

Tr

c h t l nh h ng c a chnh sch h ng ngo i, m c a th tr ng. Khng ph i i n th i i ton c u ho m t th p nin 1970, nh t l t th p nin 1980, nhi u n c ang pht tri n chuy n chi n l c cng nghi p ho t thay th nh p kh u sang h ng ngo i v xc ti n xu t kh u. Hai chi n l c ny khc nhau m t i m quan tr ng l chnh sch h ng ngo i v xc ti n xu t kh u pht huy c l i th so snh c a t n c. Ni khc i, trong m t n c c lao ng d th a, cc doanh nghi p ph i u t vo cc ngnh c hm l ng lao ng cao v ph i p d ng cng ngh t n d ng lao ng th m i c nh tranh c trn th tr ng th gi i. Ng c l i, chi n l c thay th nh p kh u c khuynh h ng y m nh vi c pht tri n cc ngnh c hm l ng t b n cao, t thu ht lao ng v cb o h trong th i gian di. T i nhi u n c, doanh nghi p nh n c ng vai tr ch ch t trong chi n l c thay th nh p kh u ny.

Nhn t gc pht tri n trong cng b ng, r rng chi n l c h ng ngo i, y m nh xu t kh u c khuynh h ng mang l i cng b ng x h i h n v gp ph n t o c h i ngy cng nhi u lao ng tham gia vo qu trnh pht tri n. c nhi u ki n ph phn chi n l c xc ti n xu t kh u l t o i u ki n cng ty a qu c gia n bc l t s c lao ng c a n c ang pht tri n v ng c u t c a doanh nghi p n c ngoi l t n d ng nhn cng r . Tuy nhin, nh n xt ny ch ng n u so v i m c lu ng t i cc n c khng cn lao ng d th a. Cn trong n i b m t n c c lao ng d th a, v n s khc. Trong cc n c ny, lao ng t i cc doanh nghi p c v n n c ngoi c th c m c l ng th p h n lao ng t i cc doanh nghi p nh n c v cc doanh nghi p c b o h khc trong chi n l c thay th nh p kh u, nh ng cc doan h nghi p c b o h th ch thu ht m t b ph n lao ng qu nh , gy ra tnh tr ng m t nhm nh lao ng c may m n c lm vi c v i m c l ng cao trong khi s ng dn chng ph i th t nghi p. i u ny r rng t o ra b t cng x h i. Kinh nghi m cc n c ng cho th y, trong di h n, cc n c cng c chi n l c h ng ngo i, ti n l ng th c ch t cng t ng cao. Xem, Perkin v nh ng ng i khc (2001), tr. 712 (B ng 18.5).. M t i m n a, nh Hayami (2000) nh n m nh, l nh ng doanh nghi p c b o h trong chi n l c thay th nh p kh u, th ng l nh ng doanh nghi p s n xu t cc s n ph m trung gian, v thi u c nh tranh v ch s n xu t cho th tr ng trong n c nn a ra th tr ng nh ng s n ph m v i gi cao v ch t l ng th p, m t ng l p ph i ch u h u qu l nng dn v cc doanh nghi p nh v v a. Doanh nghi p

nh v v a thu ht nhi u lao ng v s n xu t cc s n ph m tiu th cu i cng nh ng ho t ng trong mi tr ng nh v y khng th pht tri n m nh ra th tr ng th gi i.

Nh v y, c th ni chi n l c h ng ngo i c khuynh h ng t o s pht tri n trong cng b ng. i m ny c ng c nh n m nh trong nghin c u c a Fei, Ranis and Kuo (1979) v i Loan, ho c c a Berry (1992) v m t s n c khc. Xem thm cc ti li u trong World Bank (1995).. T g i ny, ta c th ni, h i nh p vo xu h ng ton c u ho tr c h t s lm cho cc ngnh, cc cng ty lm n km hi u qu , d a vo b o h t n t i, s ph i m t d n ho c chuy n h ng thch nghi v i c nh tranh ho c nh ng ch cho cc doanh nghi p t n d ng c l i th so snh c a t n c. V i m ny, c th ni th i i ton c u ho t o i u ki n c s pht tri n trong cng b ng.

Tuy nhin, y cn v n v kh n ng thch ng c a lao ng trong th i i ton c u ho. Ton c u ho nh h ng n cng n vi c lm v i s ng c a ng i dn t i m t n c ang pht tri n nh th no?

Th nh t, ton c u ho thc y s di chuy n c a t b n, cng ngh , tri th c kinh doanh, nh ng lao ng th di chuy n r t t. Ch ng h n, lu ng u t tr c ti p trn th gi i vo n m 1999 ln t i 866 t USD, t ng g p 4 l n n 5 l n so v i dng ch y trung bnh hng n m trong giai o n 1988 - 1993 (UNCTAD 2000, tr. 283), trong khi s ng i di c t n c ny sang n c khc hi n nay c ng ch t ng trung bnh 2% m i n m v m i ch chi m 2,3% dn s th gi i. Theo Kohsaka (2000) trch d n t tnh ton c a IMF.. Nh v y, lao ng h u nh c nh t i m i n c trong khi cc y u t s n xu t khc th di chuy n nhanh v i t c ngy cng cao. V i s pht tri n c a cng ngh , k thu t, ngy cng ra i nhi u s n ph m m i, cng ngh m i rt ng n chu k s n xu t v tiu th c a hng ho. Do , c s s n xu t c a cc s n ph m c ng di chuy n nhanh t n c ny sang n c khc. i u c ng c ngh a l l i th so snh c a m t qu c gia lun lun b t trong tr ng thi ng, cc n c ang pht tri n ngy cng b t trong s ch n l a c a cc cng ty a qu c gia. Trong th i i ton c u ha, cng ty a qu c gia ch n l a n c u t ch khng c chuy n ng c l i. V v y, lao ng t i cc n c ang pht tri n c ng b ng v b t trong trnh tr ng b t n nh.

Th hai, nh trn ni, ton c u ho i li n v i s pht tri n c a cng ngh thng tin v kinh t tri th c, lm cho th tr ng lao ng thay i l n v ch t, ngy cng thi u h t lao ng c trnh cao v cng ngh thng tin v tri th c ni chung, trong khi lao ng gi n n, lao ng khng c ti p c n cng ngh thng tin th ngy cng d th a. Theo Low (1998, tr. 30), cu c cch m ng cng ngh thng tin mang tnh ton c u ngy nay gy ra v n th t nghi p trn quy m ton c u (global unemployment). Hi n nay, s ng i khng c vi c lm ln t i 800 tri u. Lao ng khng lnh ngh l r t b t l i trong cc c h i ki m vi c lm. S cch bi t v trnh gio d c, tri th c v cch bi t v kh n ng ti p c n thng tin (digital divide) gi a hai nhm lao ng c ng ngy cng lm t ng kho ng cch thu nh p. T li u c a World Bank (2000/2001) cho th y chnh l ch ti n l ng c a gi i lao ng lnh

ngh v lao ng k .

ng khng lnh ngh t i Mhic t

cu i th p nin 1980

n nay m

r ng

Nh v y, ton c u ho v s pht tri n c a cng ngh thng tin t ra v n m iv s pht tri n trong cng b ng. Theo gi thuy t c a Kuznets, t i nh ng n c qua m t giai o n pht tri n, s phn ph i thu nh p c khuynh h ng bnh ng ho. Tuy nhin, nghin c u tr ng h p c a Thi Lan, Ikemoto and Uehara (2000) cho th y l ng cong Kuznets xu t hi n nhi u l n, ngh a l s phn ph i thu nh p c khuynh h ng b t bnh ng tr l i khi c s xu t hi n c a nhi u ngnh cng nghi p v d ch v v i n ng su t cao.

Tuy v y, ta v n c th xu t pht t khung phn tch c (v i cc thu t ng c h i bnh ng, tham gia r ng ri) lu n v v n pht tri n trong cng b ng trong th i i ton c u ho. Tr c h t, y c n phn bi t n n kinh t c hm l ng thng tin v tri th c cao v i m t n n kinh t ch tr ng ph bi n thng tin v tri th c n cc t ng l p dn chng nhi u m c khc nhau tu theo trnh gio d c c a m i t ng l p. Trong m t n c nng nghi p m lao ng gi n n, ch y u l nng dn, cn d th a qu nhi u, khng th ch nh n m nh kinh t tri th c tr ng h p th nh t, khng th cng m t lc gi i quy t v n chnh l ch v kh n ng ti p c n thng tin trn bnh di n qu c gia. Trong m t th i gian nh t nh, ch ng h n l 20 n m, khng th tri th c ho ton dn trong m t t n c nh v y. Chnh sch gio d c v n ph i theo m t c c u hnh thp, trong t t c cc giai t ng c n c nng ln t ng b c. Tuy nhin, t o i u ki n m i giai t ng ti p c n c thng tin v tri th c nhi u m c khc nhau th kinh t khng nh ng pht tri n m cng b ng x h i c ng c th c hi n. Cu c cch m ng xanh l thnh qu c a nghin c u khoa h c, c a vi c khm ph v p d ng tri th c, nh ng thnh t u khoa h c ny ch m hoa k t tri trong i u ki n tri th c c ph bi n n nng thn nng dn v i trnh gio d c c b n, ph thng c ng kh n ng p d ng thnh qu y vo ho t ng nng nghi p. Xem World Bank (1998/1999), tr.4 -6.. World Bank (2000/2001), a ra nh i u tr ng h p ng i dn mi n qu cc n c ngho nh B ngla t nh ti p c n c thng tin m trnh cs p gi c a nh ng th ng gia trung gian i v i s n ph m ch n nui t i c a mnh. Nh v y, trong m t n c nng nghi p cn trnh pht tri n th p, cn nhi u chuy n ph i lm c a m t n n kinh t c (old economy) th c hi n pht tri n trong cng b ng tr c khi ni n chi n l c pht tri n m t n n kinh t m i (new economy), kinh t tri th c.

T t nhin, y khng nn b qua v n pht tri n cng ngh thng tin, pht tri n nh ng ngnh c hm l ng tri th c cao. N u c i u ki n, cc n c ang pht tri n c th y m nh cc ngnh ny nhanh chng rt ng n kho ng cch v i cc n c i tr c. V m t ph ng php lu n, ta c th tu ch nh m hnh hai khu v c c a Lewis ni trn. Ngoi hai khu v c truy n th ng m ch y u l nng nghi p (t m g i l khu v c a. v khu v c hi n i ch y u l cng nghi p (khu v c m) trong m hnh Lewis, ta c th thm vo khu v c th ba v i c tnh l khu v c c hm l ng cao v cng ngh thng tin v tri th c (khu v c e). n gi n ho, y khng ni n cc ngnh d ch v , th ng nghi p, hnh chnh s nghi p, v.v.. Tu theo trnh lao ng lm vi c cc ngnh ny, c th x p nh ng ngnh ch y u dng lao ng gi n n vo khu v c a, v nh ng ngnh i h i trnh gio d c

cao (nh ngn hng, b o hi m...) vo khu v c m. Do , b n ch t c a v n khng thay i d n gi n ho thnh ba khu v c.. Ba khu v c cng pht tri n song song, lao ng s di chuy n t khu v c a sang m, v t m sang e. Qu trnh di chuy n ch x y ra khi trnh gio d c c hai khu v c a v m c nng cao. Lao ng di chuy n t khu v c ny sang khu v c khc y bao g m c s lao ng m i s c tham gia vo th tr ng. N u c o t o ng theo nhu c u c a hai khu v c m v e, s c r t t lao ng m i lm vi c trong khu v c a.. V i s pht tri n c a cng ngh thng tin, ranh gi i gi a m v e trong nhi u tr ng h p b lu m , nh t l v m t lao ng v nhi u ngnh cng nghi p ngy cng ng d ng thnh qu c a cng ngh thng tin trong qu n l v s n xu t. Do , y m nh gio d c v o t o trong cng ngh ph n m m khng ch lm cho khu v c e pht tri n m cn t o i u ki n cho khu v c m ngy cng c thng tin ho v tri th c ho. Tuy nhin, v n gio d c v o t o trong m hnh ba khu v c khng th d ng l i y. Ph i song song y m nh gio d c c b n n a lao ng di chuy n t a sang m.

c ng l i u ki n c n c pht tri n trong cng b ng. Trong th i i ton c u ho, t ng l p c thu nh p th p v ch y u l cung c p lao ng gi n n d b b n cng ho khi c bi n ng l n. Xem, ch ng h n, World Bank (1998) v Boot (1999) v nh h ng c a cu c kh ng ho ng ti chnh i v i t ng l p ngho t i chu .. Nhi u ng i cho r ng c n ph i xy d ng m ng l i an ton x h i (social safety net) c u v t t ng l p ny. Tuy nhin, m ng l i ny khng kh n ng gi i quy t v n i s ng lu di cho m t t ng l p ng o nh v y. Chi n l c gi i quy t c n b n l tri t ph c p gio d c c b n, xy d ng c s h t ng h ng vo ng i ngho, nh t l c s h t ng nng thn m i ng i dn d ti p c n thng tin, th tr ng, song song v i m t chi n l c n nh v m, t ng c ng n n t ng kinh t c b n (fundamentals) trnh kh ng ho ng kinh t trong th i i ton c u ho. Chi n l c l i d ng c h i v trnh cc r i ro do th i i ton c u ho mang l i c phn tch k trong Tr n V n Th v nh ng ng i khc (2001).. V i chi n l c ny, nng dn v nh ng ng i ngho khc n u c n l c v n ln th s tham gia c vo qu trnh pht tri n.

Nh nh n m nh nhi u l n, c cng b ng x h i, ph i t o ra nhi u cng n vi c lm, t o i u ki n m i ng i ti p c n bnh ng cc c h i lm vi c. N u chnh sch ny c p d ng tri t th d cho k t qu c a s phn ph i thu nh p c khuynh h ng m r ng trong m t giai o n pht tri n c a n n kinh t , v n khng th coi l d u hi u c a s pht tri n khng cng b ng.

y c n bn thm v ng cong Kuznets. Theo g i t nghin c u c a Ikemoto v Uehara (2000) c c p trn, c th ph i tu ch nh khuynh h ng c a ng cong ny. C th ni, khi lao ng d th a khu v c a chuy n h t sang khu v c m, ng cong Kuznets s t n m t i m cao, nh ng sau qu trnh di chuy n t m sang e (ho c lao ng c hm l ng cng ngh thng tin cao di chuy n trong n i b khu v c m) v n ti p t c nn chnh l ch v thu nh p c a ton x h i c th ch a cho th y m t s thu h p ng k . Ni khc i, c th c ng cong v i nhi u i m cao khc nhau. Tuy nhin, chnh sch pht tri n trong cng b ng khng ph i l trnh hi n t ng m ph i lm sao h th p

ng cong ny. Th c hi n chi n l c pht tri n thu ht nhi u lao ng v tri t th c hi n nguyn t c bnh ng trong c h i s i g n n l t ng pht tri n trong cng b ng.

7.3. Ton c u ho v v n

pht tri n trong cng b ng t i Vi t Nam

T khung phn tch trn, ta th nh gi qu trnh pht tri n kinh t Vi t Nam trong kho ng 10 n m qua v th kh i m t ph ng h ng th c hi n pht tri n trong cng b ng trong th i i ton c u ho.

Pht tri n kinh t v phn ph i thu nh p t i Vi t Nam t

u th p nin 1990

T n m 1992 n n m x y ra cu c kh ng ho ng ti chnh chu (n m 1997), kinh t Vi t Nam pht tri n v i t c cao v n nh, m i n m trn 8%. Tnh theo GDP trn u ngu i th trong th i k ny, Vi t Nam t c thnh qu t ng ng v i Hn Qu c v i Loan trong giai o n 1973-1996 ( trn d i 6,5% m i n m ). Sau cu c kh ng ho ng ti chnh chu , kinh t Vi t Nam pht tri n ch m l i ( GDP t ng 4% n 5% trong hai n m 1998 v 1999 ) nh ng n m 2000 h i ph c l i m c 6% v t ng ln 7% n 8% trong nh ng n m ti p theo.. y, ta khng c ch ch tr c ti p bn v cc y u t a n thnh qu pht tri n ny, nh ng c th nu ra hai y u t l n nh sau: th nh t, cng v i cc chnh sch n nh v m, chnh sch m c a v cc c i cch khc, v i hon c nh qu c t thu n l i, Vi t Nam thu ht m t l ng t b n n c ngoi kh l n d i hai hnh th c u t tr c ti p (FDI) v vi n tr pht tri n (ODA). c bi t, t l c a FDI trong t ng u t ln t i 25% trong giai o n 1990 - 1995, 24% trong giai o n 1996 - 2000 v 17% trong giai o n 2001 - 2005 (Theo B K ho ch v u t 2005, tr.31). T l ny gi m d n qua cc giai o n nh ng v tr c a FDI trong n n kinh t nh v y l t ng i cao so v i kinh nghi m qu c t , m c d nhu c u FDI i v i Vi t Nam l n h n nhi u (s bn thm trong Ch ng 12). Th hai, cng nghi p ng vai tr ch o trong kho ng 10 n m pht tri n v a qua. Cng nghi p y khng ph i ch c cc ngnh ch bi n, ch tc (manufacturing) m bao g m c khai thc qu ng m v cc ngnh i n l c, kh t v cung c p n c. Tuy nhin, ngnh ch bi n chi m 80% t ng gi tr s n xu t cng nghi p vo n m 1997 (Theo t li u c a T ng c c th ng k).. Trong giai o n 1992-1997, cng nghi p pht tri n trung bnh m i n m 13% n 14% trong khi nng nghi p l 4% n 5%. T n m 1998, cng nghi p gi m t c pht tri n nh ng v n gi m c 10%, ti p t c ng vai tr u tu c a c n n kinh t .

Tuy cng nghi p pht tri n nhanh nh ng khng thay i c c c u lao ng. Lao ng v n ch y u t p trung trong nng nghi p. T l c a khu v c nng lm thu s n t n m 1990 n 2000 ch gi m vi ph n tr m, t 72% xu ng 68%. Cng nghi p chi m t l ngy cng cao trong n n kinh t nh ng s c thu ht lao ng r t y u. T l c a cng nghi p v xy d ng trong GDP t ng t 23,5% n m 1991 ln 34,5% n m 1999 nh ng t l c a cc ngnh trong t ng lao ng c vi c lm l i gi m t 12,4% cn 12,1% trong th i gian ny. S li u c tnh n m 2005 c a B K ho ch v u t (2005) cho th y t l c a khu v c nng lm

thu s n gi m xu ng 57% trong khi cng nghi p v xy d ng t ng ln 18%, m t khuynh h ng ng ghi nh n trong 5 n m qua. Tuy nhin, trn c n b n d cng nghi p pht tri n nhanh song v n cn t lao ng di chuy n ra kh i nng nghi p nh m hnh c a Lewis d t ng. Ni chnh xc h n, cng nghi p pht tri n c t o ra m t s l ng cng n vi c lm nh ng qu nh b, trong lc l c l ng lao ng l i ti p t c t ng v ch y u t ng trong nng nghi p.

T i sao cng nghi p pht tri n nh ng l i t o ra t cng n vi c lm? Nguyn nhn c b n l trong th i gian qua, cc ngnh cng nghi p n ng c u i, c b o h nn pht tri n m nh nh ng l nh ng ngnh c n nhi u v n v c hm l ng lao ng th p. Nh trn ni, FDI c vai tr l n nh ng cng nghi p n ng chi m t i 64% trong t ng FDI l nh v c cng nghi p (theo th ng k tnh t th i i m c FDI n thng 06-2000). FDI v v y h ng vo cc ngnh thay th nh p kh u nh Sachs v nh ng ng i khc (1997) nh n m nh. M t ch th quan tr ng khc xc ti n pht tri n cc ngnh cng nghi p n ng l cc doanh nghi p nh n c. Cc doanh nghi p nh n c t n m 1994 t ch c thnh nhi u t ng cng ty v a c quy n v a c b o h v lin k t ch t ch v i FDI (h n 90% cc d n c v n u t n c ngoi l cc lin doanh gi a doanh nghi p nh n c v i cng ty n c ngoi). Theo bo u t , s ra ngy 16-06-2001, th ph n trong n c c a T ng cng ty thp l 60%, T ng cng ty xim ng l 59%, v gi y l 50%.. Trong s n l ng cng nghi p, t l ng gp c a doanh nghi p nh n c gi m t 62% n m 1990 xu ng 44% n m 1999, nh ng do t l c a cc cng ty c v n n c ngoi (trong doanh nghi p nh n c gp 30% v n) t ng v t t 9% n 35% trong th i gian (W orld Bank 2000, tr. 28). Nh v y, cc cng ty t nhn trong n c (ph n l n l cc doanh nghi p nh v v a) trong s n xu t cng nghi p gi m t 29% xu ng cn 21% trong giai o n ny.

Theo tnh ton c a World Bank (2000), t i Vi t Nam, cc doanh nghi p t nhn nh v v a c khuynh h ng u t vo nh ng ngnh s d ng nhi u lao ng so v i c doanh nghi p nh n c v cc cng ty c v n n c ngoi. Tuy nhin, cc cng ty t nhn g p nhi u kh kh n trong vi c thnh l p v ho t ng so v i hai lo i doanh nghi p kia. Th nh t l khng c u i v v n, kh kh n trong vi c vay v n ngn hng, nh t l v n di h n. Th hai l th t c hnh chnh m t doanh nghi p ra i qu nhiu kh v h th ng ki m tra ho t ng doanh nghi p qu phi n toi lm t ng ph t n hnh chnh c a doanh nghi p (tnh hnh c c c i thi n t khi c Lu t doanh nghi p, c hi u l c t thng 1-2000). Th ba, doanh nghi p nh v v a th ng s n xu t cc s n ph m tiu th cu i cng nh ng ph i mua cc s n ph m trung gian v i gi cao t doanh nghi p n c ngoi ho c doanh nghi p nh n c. Nh ng s n ph m trung gian ny l nh ng hng thay th nh p kh u c b o h b ng thu r t cao v th ng l do cc cng ty c quy n cung c p nn gi cao. Ch ng h n, thu su t trong ngnh luy n kim l 256%, nh a v s n ph m nh a l 185%, gi y v s n ph m gi y l 118%, v.v., ( World Bank 2000, tr. 25 ).

Tnh tr ng ni trn nh h ng nh th no n vi c phn ph i thu nh p? Kinh t pht tri n v it c t ng i cao v chnh sch xo i gi m ngho gp ph n lm cho t l s dn s ng d i ranh gi i ngho kh (poverty line) gi m nhanh, t 58% n m 1993 cn 37%

n m 1998, 33% n m 2000 v 22% n m 2005. Tuy nhin, v lao ng d th a v n cn qu nhi u nng thn, n ng su t nng nghi p th p nn t l s ng i s ng d i ranh gi i ngho kh ring nng thn l 45% ( n m 1998 ), v 80% ( n m 1998 ) s ng i ngho c a c n c s ng nng thn. Kho ng cch thu nh p gi a thnh th v nng thn ngy cng m r ng. N m 1990, thu nh p bnh qun c a ng i dn nng thn b ng 25% thu nh p ng i thnh ph , nh ng vo n m 1994, t l gi m cn 18%. T n m 1993 n n m 1998, thu nh p c a ng i dn nng thn ch t ng 30% trong khi thnh th l 61%. Vo n m 1993, chi tiu trung bnh c a ngu i thnh ph b ng 1,8 l n ng i thn qu, nh ng n n m 1998 t ng ln 2,2 l n. Cc s li u ny l y t Poverty Working Group (1999), ring th ng k cc n m 1990 v 1994 l y t V Quang Vi t (1997)..

Nh v y, trong kho ng 10 n m qua, tuy kinh t pht tri n nhanh nh cc chnh sch i m i, m c a theo h ng tch c c du nh p t b n n c ngoi nh ng chi n l c cng nghi p ho trn c n b n l thay th nh p kh u, u tin pht tri n cng nghi p n ng v c y m nh b i doanh nghi p nh n c v doanh nghi p c v n n c ngoi trong m t th ch b o h th ng m i. Chi n l c cng nghi p ho ny v a t t o cng n vi c lm v a gy tr ng i cho vi c pht tri n cc cng ty nh v v a nn khng gi i quy t cv n lao ng d th a nng thn, lm cho thu nh p gi a nng thn v thnh ph ngy cng m r ng.

Chi n l

c pht tri n cng b ng trong th i

i ton c u ho

Phn tch ph n ph ng php lu n v ph n lin quan n tnh hnh pht tri n Vi t Nam t u th p nin 1990 g i m cc v n chi n l c, chnh sch m Vi t Nam c n xy d ng th c hi n pht tri n cng b ng trong th i i ton c u ho. C th rt ra m t s i m chnh v i phn tch b sung nh sau:

Th nh t, c n t o mi tr ng cc ngnh cng nghi p c hm l ng lao ng cao pht tri n m nh m , trong c vai tr quan tr ng c a cc doanh nghi p nh v v a. Mi tr ng hy v ng s c xc l p khi Vi t Nam th c hi n xong ch ng trnh gi m thu quan trong khun kh h p tc c a AFTA (Khu v c th ng m i t do ASEAN), theo d nh l n m 2006. Vi c k hi p nh th ng m i v i M v vi c chu n b gia nh p WTO c tc d ng gi m b o h trn lan, gi m c quy n c l i trong cng ty nh n c v minh b ch ho cc chnh sch, cc quy t nh chi n l c. M c a l m t thch th c l n i v i cng ty trong n c ni chung nh ng r rng c tc d ng t t i v i nh ng thnh ph n cho n nay t c ti p c n thng tin, b i x phn bi t v ch u thi t thi trong c ch hnh chnh hi n nay. Tch c c h i nh p v i th tr ng th gi i, tham gia vo tro l u chung c a ton c u ho v i ngh a s c tc ng t t n vi c pht tri n trong cng b ng.

Th hai, trong nh ng ngnh t o cng n vi c lm nu trn, c n quan tm h n n vi c pht tri n cc ngnh cng nghi p thu c ph n c ng c a cng ngh thng tin. T t nhin, c t li

c a cng ngh thng tin l ph n m m, nh ng Vi t Nam hi n nay c khuynh h ng ch quan tm v t k v ng qu nhi u n ph n m m m qun i l i th so snh trong cc cng nghi p lin quan n l p rp my tnh, my i n tho i di ng, s n xu t cc linh ki n, b ph n i n t . Hi n nay, t i vng ng , s phn cng qu c t xoay quanh cc ngnh cng nghi p v my mc, nh t l cc ngnh v cng ngh thng tin v xe h i, ang ti n hnh r ng ri v m nh m (xem Ch ng 2). N m 1999, ch ring cc lo i my mc lin quan n cng ngh thng tin chi m 20% t ng kim ng ch xu t kh u c a Trung Qu c, 57% c a Malaixia v 64% c a Philppin. Tnh t th ng k trong JETRO Boeki Hakusho 2000 (Sch Tr ng v th ng m i n m 2000 c a JETRO).. Trong khi , t i Vi t Nam, cng n m 1999, cc s n ph m l p rp v linh ki n thu c cng ngh thng tin v cc ngnh my mc khc ch chi m 4% trong t ng kim ng ch xu t kh u (xem thm B ng 2.4 Ch ng 2). D nhin khng th so snh n thu n tr ng h p c a Vi t Nam l n c m i b t u m c a h n 10 n m nay v i cc n c c m t l ch s pht tri n lu h n, nh ng th c t m y n m qua cho th y nhi u cng ty a qu c gia, c bi t l cc cng ty c a Nh t B n, quan tm n Vi t Nam, mu n chuy n nhi u c i m s n xu t cc ngnh i n, i n t t Xingapo, Malaixia v Thi Lan sang n c ta nh ng v mi tr ng u t khng thu n l i nn t b n n c ngoi x vo cc n c ln c n. N u Vi t Nam quan tm h n n vi c pht tri n cc lo i my mc lin quan n cng ngh thng tin v t o mi tr ng u t thu n l i, ch c ch n cc ngnh ny t o nhi u cng n vi c lm v y m nh kim ng ch xu t kh u cc s n ph m y. Vo gi a n m 1998, lao ng lm trong cc cng ty c v n Nh t B n t i Trung Qu c l 459.000, t i Thi l 355.000, t i Malaixia l 240.000, trong khi t i Vi t Nam m i c 17.000. Nh t B n u t tr c ti p t i chu ngy cng nghing v cc ngnh cng ngh thng tin v cc lo i my mc khc. T n m 1990 n 1999, cc ngnh ny chi m 45% t ng FDI c a Nh t t i chu . S li u v lao ng v FDI l y t Tr n V n Th v nh ng ng i khc (2001), tr. 98 v 107. Xem thm B ng 13.1 Ch ng 13. .

Th ba, cc chnh sch ni i m th nh t v th hai s y m nh s chuy n d ch lao ng t khu v c a sang khu v c m. Tuy nhin, b o m cho qu trnh chuy n d ch khng g p tr ng i v m t cung c p lao ng, c n ch tr ng nng cao trnh gio d c c b n cho lao ng nng thn. i m ny r t quan tr ng khng nh ng v m t cung c p lao ng cho khu v c m m cn c nhi u ngh a khc khi ni v th i i cng ngh thng tin t i n c ta. C n nh n th c r ng cng ngh thng tin pht tri n lm cho nhi u ng i ti p c n thng tin d dng, nh ng ng i ti p c n ph i c m t trnh gio d c, v n ho nh t nh m i t n d ng c thng tin m t cch c hi u qu . Ti p c n c thng tin nh ng khng ch n l c c thng tin, khng bi t x l th c ng v ch. Cng ngh thng tin ch y u l cng c v ph ng php chuy n t i, truy n t tri th c.

M t t n c m dn tr khng cao th khng th c cu c cch m ng thng tin theo ng ngh a c a n. T i nh ng n c d th a lao ng gi n n nh Vi t Nam hi n nay, gio d c c b n ph i c y m nh v ph c p tr c khi ni n v n kho ng cch trong ti p c n thng tin v y m i l i u ki n c s pht tri n trong cng b ng. Ngay trong khu v c a, vi c nng cao trnh gio d c v ph c p tri th c v thnh t u khoa h c trong nng nghi p, v th tr ng trong v ngoi n c r rng l c n thi t t ng n ng su t lao ng nng nghi p, t ng thu nh p c a nng dn v rt ng n kho ng cch gi a h v i ngu i

dn thnh ph . y c ng l m t b ph n khng th thi u c a m t kinh t tri th c m Vi t Nam ang nh m n.

Th t , chi n l c pht tri n cng ngh thng tin ph n m m ni ring v cc ngnh c hm l ng tri th c cao ni chung (khu v c e) c ng c n c y m nh nh ng ph i c t trong m t c c u kinh t g m ba khu v c a, m v e. Mu n c pht tri n trong cng b ng, u t c a chnh ph c n phn b h p l cho c ba khu v c. C th c suy ngh cho r ng, qu u t c a nh n c c gi i h n, mu n i t t, n u trong khu v c e khng th khng u tin u t cho ngnh ny. Tuy nhin lin quan n gio d c v ph c p tri th c, ti khng ng v i suy ngh ny. C c u gio d c c a m t n c c n xy d ng theo hnh thp ( pyramid ) v t ng b c nng c c c u ln cao h n m i pht tri n b n v ng v t o cng b ng x h i. V vi c pht tri n khu v c e, c th u tin u t h t ng v o t o nhn ti cho ngnh ny b ng vi c chuy n ngu n v n t cc d n pht tri n cng nghi p n ng, nh ng d n c n nhi u v n nh ng khng thu ht lao ng v kh c nh tranh c trong th i i ton c u ho. M t bi n php khc l t o mi tr ng thu n l i thu ht u t t n c ngoi, ngu n nhn l c v cng ngh ph n m m c a ng i Vi t Nam n c ngoi tr v tham gia pht tri n. Bi n php y m nh pht tri n cng ngh ph n m m v cc ngnh c hm l ng tri th c cao khc khng ph i ch gi i h n trong v n ut c a nh n c m ph n quan tr ng h n l chnh sch thng thong v nh ng bi n php u i v thu , v quy n s h u tr tu , v.v., khuy n khch c nhn v doanh nghi p t tham gia vo l nh v c ny.

K t lu n

G n li n v i th i i cng ngh thng tin v kinh t tri th c, ton c u ho ang m ra nhi u v n cho chi n l c pht tri n c a m t n c ng dn, lao ng d th a, v ph n l n lao ng lm trong nng nghi p. T gc pht tri n trong cng b ng m n i dung c t li l c chi n l c pht tri n t o nhi u c h i lm vi c v t o i u ki n m i ng i dn ti p c n bnh ng cc c h i , hay ni khc i l t o i u ki n m i ng i tham gia vo qu trnh pht tri n, c n nhn nh n v n cng ngh thng tin v kinh t tri th c trn m t bnh di n r ng. Nh phn tch, ta c th xy d ng m hnh pht tri n ba khu v c trong nh n m nh s quan tr ng c a gio d c c b n, ph c p tri th c v pht tri n c cng ngh thng tin ph n c ng, song song v i vi c y m nh pht tri n khu v c c hm l ng cao v tri th c, v cng ngh thng tin ph n m m. C hai khi ni m kinh t c (old economy) v kinh t m i (new economy) c l ng ghp trong m hnh ba khu v c ny. Ngoi ra, ton c u ho tuy c t ra nhi u th thch i v i m t n c i sau cn giai o n pht tri n th p, nh ng n c thu n l i i v i cc thnh ph n y u th trong c ch kinh t , hnh chnh hi n nay, v do tc ng tch c c n pht tri n trong cng b ng.

Ch

ng 8 : Ph

ng h

ng chi n l

c cho Vi t Nam ?

i ph v i thch th c t AFTA v Trung Qu c, Vi t Nam c n nhanh chng t ng s c c nh tranh c a m t lo t cc ngnh cng nghi p xt ra c l i th so snh chuy n d ch c c u xu t kh u sang Trung Qu c v cc n c ASEAN. Nh v y c hai cu h i c n tr l i: M t l, Vi t Nam c l i th so snh trong nh ng ngnh no? Hai l, lm sao nhanh chng t ng s c c nh tranh c a nh ng ngnh ?

8.1. L i th so snh t nh v

ng c a Vi t Nam

L i th so snh t nh (static comparative advantage) l l i th hi n t i, c ngnh pht huy c, c nh tranh m nh m trn th tr ng qu c t , nh ng c ng c ngnh ch a pht huy c do mi tr ng ho t ng c a doanh nghi p cn nhi u h n ch . L i th so snh ng (dynamic comparative advantage) l l i th ti m n ng s xu t hi n trong t ng lai g n hay xa khi cc i u ki n v cng ngh , v ngu n nhn l c v kh n ng tch lu t b n cho php. N u c chnh sch tch c c theo h ng t o ra nhanh cc i u ki n s lm cho l i th so snh ng s m chuy n thnh s c c nh tranh hi n th c.

d phn tch, ta c th chia cc ngnh cng nghi p thnh n m nhm:

Nhm A: Nh ng ngnh c hm l ng lao ng cao, ch y u l lao vc, qu n o, giy dp, d ng c l hnh, d ng c du l ch, v.v..

ng gi n

n, nh v i

Nhm B: Nh ng ngnh v a c hm l ng lao ng cao v a s d ng nhi u nguyn li u nng lm thu s n nh th c ph m gia cng cc lo i, u ng, v.v..

Nhm C: Nh ng ngnh c hm l nh thp, ho d u.

ng t b n cao v d a vo ngu n ti nguyn khon g s n

Nhm D: Nh ng ngnh c hm l ng lao ng cao, ch y u l lao ng lnh ngh , lao ng c k n ng cao v i nhi u trnh khc nhau, nh i n gia d ng, xe my, my bom n c v cc lo i my mc khc, b ph n i n t , linh ki n i n t , v.v..

Nhm E: Nh ng ngnh cng nghi p c hm l ng cng ngh cao nh my tnh, xe h i, my cng c , cc linh ki n, b ph n i n t cao c p, v.v..

Trn th tr ng th gi i, Trung Qu c ang c nh tranh m nh trong nhm A v cc s n ph m l p rp trong nhm D. Thi Lan v cc n c ASEAN i tr c (ASEAN-4) c l i th trong nhm B v cc s n ph m l p rp trong nhm D. C Trung Qu c v ASEAN-4 ang ti n ln kh cao th ng ngu n c a chu i gi tr trong cc ngnh thu c nhm D. Nh t B n v NIEs cn duy tr l i th so snh trong nhm E nh ng t ng c ng m ng l i s n xu t kh p c vng ng , do Trung Qu c v cc n c ASEAN c ng tham gia ngy cng su vo cc ngnh trong nhm E. Ni chung cc nhm D v E g m nh ng ngnh lin quan n cc lo i my mc, v nh phn tch Ch ng 2, ang ngy cng ng vai tr ch o trong s phn cng khu v c ng .

Nhm A v nhm B l nh ng ngnh Vi t Nam ang c l i th so snh. Nh ng trong hai ngnh ch l c l may m c v giy dp, hi n nay Vi t Nam m i t p trung trong cng o n gia cng (trong giai o n D c a Bi u 2.2 Ch ng 2) v ch y u d a vo lao ng gi n n. Cc giai o n cao h n trong chu i gi tr hon ton ph thu c n c ngoi. Vi t Nam c n n l c n i a ho cc cng o n c gi tr tnh thm cao. Nh ng d sao cc ngnh ny v n l nhm thu c cc ngnh Vi t Nam c l i th so snh t nh, ngh a l nh ng ngnh v hi n ang c s c c nh tranh.

V n quan tr ng h n l Vi t Nam ph i xc nh c nh ng l nh v c m nhu c u th gi i ang t ng, ng th i xt ra Vi t Nam c l i th so snh ng s lm chuy n d ch c c u s n xu t v xu t kh u trong t ng lai khng xa. V n kh n c p i v i Vi t Nam hi n nay l xc nh c nh ng ngnh h i hai i u ki n ny, v t a ra cc chnh sch t o ra cc ti n , i u ki n ti m n ng bi n thnh hi n th c.

Ti cho r ng cc ngnh thu c nhm D v m t ph n trong nhm E, c bi t l i n gia d ng v my mc lin quan n cng ngh thng tin nh my tnh c nhn, i n tho i di ng l nh ng ngnh c hai i u ki n nu trn.

Tr c h t l v nhu c u th gi i. i n gia d ng, my tnh, i n tho i di ng u l nh ng m t hng c n tnh thu nh p cao (thu nh p t ng c khuynh h ng lm cho nhu c u cc m t hng t ng cao). M c ph c p t i chu t ng nhanh nh ng cn th p cho th y ti m n ng v nhu c u khu v c ny r t l n. Ch ng h n, t n m 2001 n 2002, ph c p c a my tnh c nhn (s chi c ang s d ng trn 100 ng i dn) t i i Loan t ng t 25% n 40%, t i Thi Lan t 3% n 4%, Trung Qu c v Philppin t 2 n 3%. V i n tho i di ng, ph c p n m 2002 t i Hn Qu c l 68%, Malaixia 38%, Thi Lan 26%, Philppin 19% v Trung Qu c 16%. V i n gia d ng, th ng k n m 1999 cho th y i Loan, Hn Qu c, v Malaixia m i gia nh c t l nh, nh ng t l t i Thi Lan m i c 68%, Philppin 37%, In nxia 24% v Trung Qu c 6%. V my gi t, Trung Qu c m i c 2% gia nh c ph ng ti n ny v con s c ng ch t 5% n 8% t i cc n c ASEAN (tr Xingapo v Malaixia). Th ng k m i h n s cho th y ph c p t i cc n c cao h n nh ng r rng l d a nhu c u t ng cn r t l n t i chu . T i Nh t B n v cc n c

u - M ph c p t 100% nh ng s c nhu c u thay th s n ph m c v cc th tr ng ny u l n. Nhu c u th gi i do s ti p t c t ng m nh.

V n th hai l Vi t Nam c l i th so snh ng trong nh ng ngnh ny khng. C hai cch ti p c n b sung nhau tr l i cu h i ny. Th nh t, ta th xem trong qu kh nh ng n c c trnh pht tri n nh Vi t Nam hi n nay b c vo giai o n pht tri n cc ngnh ny ch a. Nhi u ngnh s n xu t cc lo i my mc, nh t l cc ngnh i n gia d ng b t u pht tri n nh n nh p t i Thi Lan t kho ng 20 n m tr c. Sau khi ki m ch ng m t s ch tiu ch trnh pht tri n, ti t m k t lu n l kinh t Vi t Nam i ch m h n Thi Lan kho ng 20 n m. Xem Ch ng 1. v t i Trung Qu c kho ng 10 n m tr c cho th y Vi t Nam hon ton c kh n ng y m nh pht tri n cc ngnh ny vo giai o n hi n nay. Th hai, v quan tr ng h n, l xem cc cng ty a qu c gia trong l nh v c trn ang nh gi mi tr ng u t c a Vi t Nam ra sao v hi n nay cc d n h ang tri n khai c c i m g. V i m ny, ta th kh o st ng h ng g n y c a cc cng ty Nh t B n.

Theo i u tra vo cu i n m 2004 c a Ngn hng h p tc qu c t Nh t B n (JBIC) v ph ng h ng l a ch n mi tr ng u t c a cc cng ty l n s n xu t hng cng nghi p c a Nh t B n (Murakami v nh ng ng i khc, 2005), Vi t Nam c x p th t trong nh ng n c c nh gi cao (sau Trung Qu c, Thi Lan v n ). Cu c i u tra h ng n m c a JBIC b t u t n m 1992. V tr c a Vi t Nam t ng d n n n m 1997 nh ng sau gi m v t ng tr l i t n m 2003. Xem chi ti t Ch ng 13.. c bi t n u l y ring cc cu tr l i c a cc cng ty ngnh i n v i n t th Vi t Nam x p th ba. i u tra th c t c a ti t i cc khu cng nghi p Th ng Long, Bin Ho, Bnh D ng v Khu ch xu t Tn Thu n trong m y n m qua c ng cho th y nh ng cng ty Nh t B n trong ngnh i n, i n t c kinh nghi m ho t ng t i Vi t Nam u nh gi cao ch t l ng lao ng c a ta; h cho r ng v s l nh h i cc tri th c c b n v cch thao tc my mc, lao ng Vi t Nam b ng ho c h n nhi u n c xung quanh. Phn tch ng h ng u t c a Nh t t i Vi t Nam g n y c ng cho th y r ng m t khi kh i ng pht tri n cc ngnh ny, Vi t Nam khng ch d ng l i khu l p rp trong chu i gi tr Bi u 2.2 c a Ch ng 2 m cn c th ti n th ng vo giai o n c gi tr gia t ng cao h n. N i dung u t c a cng ty Denso (m t thnh vin trong t p on Toyota. hay cng ty Nissan Techno t i Khu cng nghi p Th ng Long cho th y Nh t a sang Vi t Nam cng o n thi t k l cng o n c gi tr cao trong chu i gi tr v nh gi cao ti m n ng ngu n nhn l c c trnh cao c a lao ng Vi t Nam. T i Thnh ph H Ch Minh v cc vng ph c n, m i trong vng hai n m nay Nh t u t t nh t l 60 d n trong ngnh cng ngh thng tin m n i dung ch y u l khu thi t k .

Nh v y ph ng h ng chi n l c c a cng nghi p Vi t Nam kh r. V n l ph i a ra c chnh sch, chi n l c c th n u dng thc cng nghi p ng , t o ra m t s chuy n d ch m nh m cho c c u cng nghi p Vi t Nam, pht huy ti m n ng h i nh p c hi u qu vo tro l u t do ho th ng m i khu v c ny.

8.2. Chi n l

c, bi n php no ?

Lm sao c th tham gia m nh m vo s phn cng ng trong cc ngnh s n xu t cc lo i my mc thu c hai nhm D v E? y ta khng c i u ki n i su vo v n ny, nh ng t phn tch th c tr ng c a Vi t Nam c th tm t t ba i m lin quan n chi n l c, bi n php nh sau:

Th nh t, c n chuy n t chi n l c, chnh sch thay th nh p kh u sang chi n l c xc ti n xu t kh u. H u h t cc ngnh thu c hai nhm D v E u ang s n xu t t i Vi t Nam nh ng c m t c tnh chung l s n xu t ch y u cho th tr ng n i a, c b o h b ng quan thu c s n ph m cu i cng v s n ph m trung gian nh b ph n, linh ki n. Chnh sch nh thu cao trn linh ki n, b ph n t ng t l n i a ho lm t ng gi thnh s n ph m l p rp, s n ph m ny do ph i c b o h trong th tr ng n i a. H n n a, ch s n xu t cho th tr ng n i a nn quy m s n xu t qu nh (xem Ch ng 9 v ngnh i n, i n t gia d ng), khng pht huy tnh quy m kinh t (economies of scale). Tnh quy m kinh t l hi u qu trong ph t n s n xu t c a m t n v s n ph m (ch ng h n m t chi c xe my, m t t l nh, v.v...) gi m theo l ng t ng c a quy m s n xu t., cng lm cho gi thnh t ng. l ci vng lu n qu n c n tr s c c nh tranh. Trong qu kh , nhi u n c chu c ng theo chnh sch ny nh ng ph i t n nhi u n m ( i cho th tr ng trong n c l n m nh) m i c s c c nh tranh v chuy n sang xu t kh u. Tuy nhin, Vi t Nam by gi khng th theo chi n l c ny v ph i gi m thu trong cc ch ng trnh t do ho th ng m i, tr c m t l v i ASEAN v sau ny v i Trung Qu c.

Nh v y, chnh sch v a gi m c thu quan cao i v i linh ki n, b ph n nh ng v a cho t do nh p kh u s n ph m nguyn chi c trong khun kh AFTA ang t cc ngnh i n, i n t gia d ng v cc ngnh my mc khc c a Vi t Nam tr c m t thch th c r t l n l khng th c nh tranh c v i hng nh p t ASEAN v Trung Qu c, v do nhi u cng ty a qu c gia c th s ph i ng c a nh my t i Vi t Nam, chuy n sang s n xu t t i Thi Lan v cc n c c quy m s n xu t l n v i cc ngnh cng nghi p ph tr pht tri n (ph n l n nh ng cng ty ang s n xu t i n gia d ng, xe h i, v.v., t i Vi t Nam c ng l nh ng cng ty s n xu t quy m l n t i Thi Lan). trnh tr ng h p ny, chnh ph nn kh n c p b chnh sch thu quan cao i v i linh ki n, b ph n gi m gi thnh l p rp s n ph m nguyn chi c v gi chn cc cng ty a qu c gia. Nh c p trn, cc cng ty c a Nh t nh gi cao ti m n ng c a Vi t Nam, v theo tnh ton c a nh ng cng ty u t t i n c ta trong ngnh i n i n t gia d ng, n u v n linh ki n, b ph n c gi i quy t, cc s n ph m nguyn chi c c a Vi t Nam c kh n ng xu t kh u sang Nh t v cc th tr ng l n khc, v d i th ch AFTA c th xu t kh u sang nhi u n c ASEAN. Trong tr ng h p , quy m s n xu t s m r ng nhanh chng, kch thch s pht tri n c a cc ngnh cng nghi p ph tr .

xy d ng cc ngnh cng nghi p ph tr , trong qu kh c ng c nhi u n c p d ng bi n php nng cao thu su t linh ki n nh p kh u nh ng ph i ng th i b o h s n

ph m nguyn chi c. Vi t Nam ngy nay khng th b o h s n ph m nguyn chi c th ph i theo m t chi n l c khc. Chnh sch t i u hi n nay l ph i nhanh chng t ng n ng l c c nh tranh xu t kh u c s n ph m nguyn chi c, t quy m s n xu t trong n c t ng nhanh, t o i u ki n cc cng ty cung c p s n ph m cng nghi p ph tr ut l n. Th t ra, n u nh n c c tn hi u v s thay i chnh sch theo h ng th cng ty n c ngoi c th s ut xy d ng cc c m cng nghi p ngay t by gi . Cc lo i my mc g m nhi u cng o n nn th ng c s phn cng hng ngang gi a cc n c trong vi c s n xu t v cung c p l n nhau cc linh ki n, b ph n. Tuy nhin, cng ngh c a nhi u lo i trong nhm D t ng i tiu chu n ho v t sai bi t v su lao ng hay t b n. Do , doanh nghi p c khuynh h ng n i a ho linh ki n, b ph n m t khi l ng s n xu t t quy m kinh t . Thm vo , khi s n ph m nguyn chi c s n xu t c cho th tr ng th gi i th cc cng ty l p rp ph i th ng xuyn thay i c n ng, m u m, ki u dng c a s n ph m. i u ny bu c h ph i lun b o m m t s c ng, linh ho t trong vi c t ch c qu n l dy chuy n cung c p (supply chain management) c a cc s n ph m ph tr v do ph i t ng t l n i a ho, ch ng tham gia xy d ng cc c m cng nghi p.

h hai, t o mi tr ng thu n l i thu ht u t tr c ti p n c ngoi (FDI) h n n a. FDI l bi n php h u hi u, l con ng ng n nh t t ng s c c nh tranh. Thay i chnh sch theo h ng y m nh xu t kh u v t do ho nh p kh u s n ph m trung gian nh ni trn s thu ht FDI d dng. Ngoi ra, v cc ngnh thu c hai nhm D v E c tri n khai thnh m ng l i s n xu t ton khu v c ng , nn tham gia hi u qu vo s phn cng ny, Vi t Nam ph i tr thnh nh ng c i m s n xu t v l u thng c hi u su t m i h p d n cc cng ty a qu c gia. C i m s n xu t v l u thng c hi u su t l n i b o m s n xu t m t s n ph m v i gi thnh (cost) r (nh chi ph lao ng, chi ph u vo th p), ch t l ng (quality) cao v phn ph i (delivery) ng th i h n. N u m t c s s n xu t no khng cung c p ng th i h n th c m ng l i s n xu t ton khu v c b nh h ng, do cc cng ty a qu c gia r t nh y c m v v n ny khi ch n mi tr ng u t . Phn ph i l cng vi c c a nh s n xu t, c a cng ty a qu c gia, nh ng y u t quy nh phn ph i l mi tr ng u t trong h t ng ph n c ng (h th ng giao thng, thng tin, v.v.) v ph n m m (th t c hnh chnh, thu quan, lu t l , quy nh, v.v.) c vai tr quy t nh. Ph t n lin quan n vi c ny cn c g i l ph t n n i k t d ch v (service link cost), ang ngy cng tr thnh y u t quan tr ng cho vi c nh gi mi tr ng u t , nh t l u t trong nh ng ngnh thu c nhm D v E. V ngh a v lin quan gi a ph t n n i k t d ch v v i FDI, c th xem, ch ng h n, Kimura (2005)..

Th ba, c n y m nh s lin k t gi a cc cng ty FDI v i cc lo i doanh nghi p trong n c nh doanh nghi p nh n c, doanh nghi p t nhn. Ch ng 11 d a trn k t qu phn tch cc ngnh xe my v d t may, cho th y s lin k t gi a FDI v i cc cng ty trong n c cn qu y u v cc doanh nghi p nh n c ho t ng km hi u su t, cn cc cng ty t nhn ch a c i u ki n v v n v thng tin, v.v.. Cc cng ty trong n c (nh n c v t nhn) c th y m nh lin k t v i cc cng ty a qu c gia hai m t: lin k t hng d c v lin k t hng ngang.

Lin k t hng d c l n l c cung c p b ph n, linh ki n cho cc cng ty FDI, gp ph n a n n cng nghi p c n c ti n v th ng ngu n trong chu i gi tr (Bi u 2.2 trong Ch ng 2). Vi c ny i h i cc cng ty trong n c ph i n ng ng, tch c c ti p c n cc cng ty FDI, tm hi u nhu c u c a h v n l c c i ti n cng ngh , c i ti n ph m ch t l ng p ng nhu c u . Th c ra giai o n u, vi c p ng ngay nhu c u c a cc cng ty FDI khng ph i d v c ng khng ph i l ti n t i quan tr ng c c s quan tm c a cc cng ty FDI. V n quan tr ng h n l cc cng ty trong n c ph i cho th y mnh c kh n ng ti p thu cng ngh , c quy t tm thay i t ch c, s a i cung cch qu n l ti p thu c hi u qu cng ngh m i, tri th c m i, nh ng ti n s n xu t cc linh ki n, b ph n v nh ng s n ph m trung gian khc v i ch t l ng cao v ph t n th p. Cc cng ty FDI th ng ch tr ng n nh ng m t ny khi tm i tc lin k t. M t khi tm c i tc c tri n v ng h s tch c c chuy n giao cng ngh c cung c p nh ng s n ph m trung gian v i ch t l ng v gi thnh t yu c u. Nh ng cng ty l n FDI chuyn l p rp xe my, xe h i, v.v., th ng m cc h i ch thng bo, qu ng b nhu c u linh ki n, b ph n c a mnh. C th g i y l nh ng h i ch ng c ho c ti p th ng c v ho t ng ny khng nh m tuyn truy n s n ph m mnh bn m l s n ph m mnh mua t cc cng ty khc. Cc cng ty trong n c c n theo di v tham gia tch c c cc h i ch ng c ny, t n l c p ng nhu c u c a th tr ng.. Ch ng 10 s bn c th v v n ny.

Lin k t hng ngang l ti n hnh h p tc v i cc cng ty a qu c gia v nhi u m t s n xu t v xu t kh u ra th tr ng th gi i. Lc u c th s n xu t v cung c p d i th ng hi u c a cng ty n c ngoi, xu t kh u theo m ng l i c a cng ty n c ngoi (g i chung l OEM, Original Equipment Manufa cturing). Sau d n d n t mnh thi t k s n ph m (s n xu t theo hnh th c ODM, Own Design Manufacturing), t o nh ng s n ph m c o cho hng v i cc cng ty a qu c gia (multi-national corporations, MNCs), s n ph m cng c o th cng c u th trong vi c th ng l ng v i MNCs. V cu i cng ti n n giai o n xy d ng th ng hi u, lm ch hon ton s n ph m cng nghi p (g i l OBM, Own Brand Manufacturing), khng cn tu thu c vo MNCs. Qu trnh chuy n t OEM sang ODM r i n OBM l qu trnh t l p c a cc cng ty trong n c, lc u d a vo ngo i l c d n d n c ng c n i l c cu i cng t l p hon ton. Ch ng 11 bn k v n ny.. Tr ng h p thnh cng i n hnh nh t c a qu trnh t l p ny c l cc cng ty s n xu t my tnh, k c my tnh c nhn (personal computer, PC) v my bn (desktop), c a i Loan. Cc cng ty my tnh c a i Loan lc u c ng d a vo OEM nh ng d n d n chuy n sang ODM r i OBM. Ngy nay, cc th ng hi u c a i Loan nh Quanta, Compal, Asustec, Inventec, v.v., tr thnh nh ng th ng hi u n i ti ng th gi i. Cc cng ty ny lm cho i Loan tr thnh n i cung c p h n 50% s n l ng my tnh c a th gi i hi n nay v ang tch c c u t sang Trung Qu c l p rp nh ng cng o n c hm l ng lao ng cao nh m duy tr n ng l c c nh tranh c a h trn th ng tr ng th gi i.

K t lu n

Ln sng cng nghi p vng ng v i c tnh l s phn cng hng ngang gi a cc n c ang ngy cng lan r ng, nh t l t p trung m nh trong nh ng ngnh ch t o cc lo i my mc. S xu t hi n m nh m c a Trung Qu c lm nhi u ng i lo ng i nh ng th tr ng l n ny c ng m ra nhi u c h i y m nh h n n a s phn cng trong vng v nhi u n c ng thnh cng trong vi c n m b t c h i . Th ng m i gi a Vi t Nam v Trung Qu c c ng nh gi a Vi t Nam v cc n c ASEAN ch y u l th ng m i hng d c, b t l i i v i Vi t Nam, v Vi t Nam ang ng tr c m t th thch l ph i ti n hnh cng nghi p ho trong tro l u t do ho th ng m i trong khu v c. Tuy nhin, Vi t Nam ang c l i th so snh ng trong nhi u ngnh cng nghi p, nh t l cc ngnh lin quan n cc lo i my mc, n u c chi n l c, chnh sch ng n v n c th tham gia vo s phn cng n ng ng vng ny.

T quan i m phn tch c a ch ng ny, Ch ng 9 s kh o st tr i n t gia d ng, m t ngnh i n hnh trong nhm D.

ng h p ngnh i n,

Ch

ng 9: C n chuy n h

ng chi n l

c: Cng nghi p i n i n t gia d ng

Nh phn tch trong Ch ng 5, n gi a n m 2006 Vi t Nam s g n nh hon t t ngh a v c t gi m thu trong khun kh th c hi n Khu v c th ng m i t do ASEAN (AFTA). Cc doanh nghi p trong khu v c s tr c di n m t th tr ng r ng l n v s t do ch n mi tr ng u t t i nh ng n c m s n xu t c hi u su t nh t. c bi t cc cng ty a qu c gia s ti c u trc cc c i m s n xu t, b ho c thu h p nh ng c i m m cho n nay h ch n u t ch y u v c b o h b ng quan thu .

Trong ch ng tr c ta k t lu n l l i th so snh c a Vi t Nam trong nh ng n m t i l cc ngnh v my mc nh i n, i n t gia d ng, xe my, my tnh, my i n tho i di d ng, v.v., v l nh ng ngnh c nhu c u l n trn th tr ng trong n c v trn th gi i. Nh ng trong nh ng ngnh , ngnh i n, i n t gia d ng hi n nay ang ng tr c m t thch th c l n: t n m 2006 nhi u cng ty a qu c gia c th s chuy n cc c i m s n xu t t Vi t Nam sang cc n c ASEAN khc n u chnh sch hi n nay c a ta khng thay i.

9.1. Qu trnh chuy n d ch c

i m s n xu t trong vng ng

Vng ng ang tr thnh c i m s n xu t l n nh t th gi i trong nhi u lo i hng i n, i n t gia d ng (Bi u 9.1). Cc n c trong vng ny vo n m 2003 s n xu t 82% s n l ng th gi i v my i u ho khng kh, 55% v my gi t, 52% v t l nh, 56% v my ht b i; n m 2004 s n xu t 105 tri u chi c tivi mu (70% s n l ng th gi i), 93 tri u chi c my thu v pht hnh (90%). 25 n m tr v tr c, t i vng ng , cc m t hng ny

h u h t ch s n xu t t i Nh t nh ng sau c i m s n xu t chuy n nhanh sang Hn Qu c, i Loan, r i sang cc n c ASEAN, ch y u l Malaixia v Thi Lan, r i n Trung Qu c. Vo thng 06 -1992, s c i m s n xu t cc m t hng i n, i n t c a cc cng ty a qu c gia Nh t B n t i Hn Qu c l 62, i Loan l 93, Xingapo l 71, nh ng n thng 06-2000, cc c i m gi m cn 46, 71 v 60. Ng c l i, trong th i gian , s cc c i m cng lo i t ng nhanh t i Thi Lan (t 63 n 97), Malaixia (t 121 n 135), In nxia (t 14 n 65), Philppin (t 16 n 48) v Trung Qu c (t 42 n 273). Theo t li u c a Hi p h i Cng ngh thng tin i n t Nh t B n (Denshi Joho Gijutsu Sangyo Kyokai). . Cng ngh trong l nh v c ny d chuy n giao nn c i m s n xu t chuy n d n sang nh ng n i nhn cng r v cc ph t n khc c ng th p do chnh sch khuy n khch u t tr c ti p n c ngoi (FDI) c a cc n c. Hi n nay, Nh t B n ch s n xu t cc lo i cao c p, cn l i th nh p kh u t cc c i m s n xu t c a doanh nghi p Nh t ho t ng t i ASEAN v Trung Qu c.

Hi n nay, ngoi Nh t B n, b n n c s n xu t nhi u i n gia d ng v c th ph n ng k l Trung Qu c, Hn Qu c, Malaixia v Thi Lan. Ring Trung Qu c s n xu t trn 30% t ng s n l ng th gi i, Hn Qu c c ng s n xu t h u h t cc m t hng trong ngnh ny v i th ph n t 5% n 10%. Thi Lan c ng l c i m s n xu t quan tr ng, ng u ASEAN trong cc m t hng nh my gi t, t l nh, my i u ho khng kh, v ng th hai trong nh ng m t hng khc. Malaixia ng u ASEAN v tivi mu, my ht b i, my thu v pht hnh (VTR/DVD), cassettes. Thi Lan v Malaixia chi m c v tr quan tr ng hi n nay l nh h c chnh sch khn ngoan n c dng thc FDI t Nh t sau khi ng yn ln gi t ng t vo cu i n m 1985. In nxia i ch m h n, hi n nay m i ch s n xu t v i s l ng t ng i ng k tivi mu, my thu v pht hnh, v t l nh.

ASEAN v Trung Qu c ang c nh tranh gay g t t i cc th tr ng l n nh Nh t B n v M . u th p nin 1990, Trung Qu c h u nh ch a c kh n ng xu t kh u sang cc th tr ng nh ng n kho ng n m 2000 chi m l nh trn d i 30% t ng nh p kh u c a Nh t trong h u h t cc hng i n v i n t gia d ng. Trong t ng nh p kh u i n, i n t gia d ng c a Nh t vo n m 2000, Trung Qu c chi m 29% my i u ho khng kh, 33% my gi t, 44% nhi t i n gia d ng, 43% radio, 24% tivi mu. Th ph n c a cc n c ASEAN tnh chung l 35%, 30%, 31%, 44% v 67%. Theo Takeuchi (2001).. Trung Qu c c ng c thnh qu t ng t t i th tr ng M v i nh ng m t hng nh my thu thanh, video, nhi t i n gia d ng. Tuy nhin, Trung Qu c chi m th ph n ngy cng l n t i cc th tr ng Nh t, M l do h thay th v tr c a Hn Qu c, i Loan ho c M v Nh t ch ch a nh b t c v tr c a ASEAN. Cng nghi p i n, i n t gia d ng c a ASEAN gi cs c c nh tranh qu c t nh thu ht hi u qu FDI t Nh t B n, ch t l ng t tiu chu n qu c t v s d ng c m ng l i ti p th qu c t do cc cng ty a qu c gia Nh t xy d ng trong nhi u th p nin qua. Nh B ng 9.2 cho th y, FDI c a Nh t chi m m t t l r t cao ( c bi t l trong tivi mu, my i u ho khng kh v t l nh) trong t ng l ng s n xu t hng i n, i n t gia d ng t i ASEAN. Ngoi ra, Thi Lan v Malaixia xy d ng c cc c m cng nghi p cho ngnh i n gia d ng, v i s pht tri n m nh m c a cc lo i cng nghi p ph tr . Nhu c u th gi i, c bi t t i ng , v nh ng m t hng ny s t ng nhanh, do ASEAN s ti p t c l c i m quan tr ng c a th gi i trong t ng lai.

V n quan tr ng hi n nay l sau khi AFTA th c hi n hon ton, c c u s n xu t gi a cc n c ASEAN s thay i ra sao? Gi a nh ng n c s n xu t l n nh Thi Lan v Malaixia, thu quan khng cao v cc n c ny ngay t khi b t u pht tri n cc ngnh ny theo chi n l c h ng vo xu t kh u, hng s n xu t ra c s c c nh tranh qu c t nn t c n b o h . Do , gi a Thi Lan v Malaixia, s t c tr ng h p chuy n d ch cc c i m s n xu t c. Trn th c t th nh ng n c ny th c hi n xong ch ng trnh AFTA t n m 2003 v cho n nay ch a th y c s chuy n d ch trong ngnh ny. Nh ng v n s khc h n khi bn n v tr c a Vi t Nam trong cng nghi p i n gia d ng cn non tr v ch y u s n xu t thay th nh p kh u.

9.2. Ngnh i n, i n t gia d ng Vi t Nam tr

c thch th c AFTA

Cc ngnh i n, i n t gia d ng b t u pht tri n t i Vi t Nam vo gi a th p nin 1990. Ph n l n do cc cng ty Nh t nh Sanyo, Toshiba, Hitachi, Matsushita, Sony v JVC, v cng ty LG c a Hn Qu c u t s n xu t thay th nh p kh u. Trong m t th i gian di, cho n gi a n m 2003, thu nh p kh u s n ph m nguyn chi c l 50%, t thng 7-2003 gi m xu ng cn 20%, nh ng m c thu b o h th tr ng trong n c trong t ng giai o n. Tuy nhin, v ch cung c p cho th tr ng n i a, m t th tr ng cn nh , nn quy m s n xu t qu nh , ch b ng trn d i 10%, c lo i ch b ng 2% n 3% s n l ng c a Thi Lan (xem B ng 9.1).

Ngoi quy m s n xu t nh , cc cng ty l p rp i n gia d ng Vi t Nam cn g p m t kh kh n l n l cng nghi p ph tr ch a pht tri n, ph i nh p kh u ph n l n linh ki n, b ph n m thu nh p kh u c a cc s n ph m trung gian, ph tr ny l i r t cao. Hi n nay, (vo thng 8-2005) thu nh p kh u cc lo i ny ph n l n ln t i 50%, th p nh t c ng 15%. T n m 2006, theo ch ng trnh c t gi m thu trong khun kh AFTA, thu nh p kh u nh trn cc lo i linh ki n, b ph n nh p t cc n c ASEAN s gi m xu ng cn 5%, nh ng cc cng ty l p rp t i Vi t Nam ang v s ph i ti p t c nh p kh u nhi u lo i linh ki n, b ph n t Nh t v cc n c khc ngoi ASEAN v ASEAN ch a th cung c p ton b cc lo i linh ki n, b ph n v i ph m ch t v gi thnh t ng ng v i Nh t ho c cc n c khc.

Nh v y, cc cng ty l p rp i n, i n t gia d ng m t m t ph i ti p t c nh p kh u linh ki n, b ph n v i ph t n cao v thu quan cao nh ng m t khc ph i c nh tranh v i s n ph m nguyn chi c gi r (v thu quan gi m xu ng d i 5%) nh p kh u t ASEAN m ch y u l t Thi Lan. Tnh hnh cng x u h n v g n y Vi t Nam tho thu n v i Thi Lan m t ch ng trnh c t gi m thu s m h n so v i k ho ch AFTA, p d ng cho t l nh, my gi t v my i u ho khng kh (b t u t thng 4-2005 thu gi m t 20% xu ng 10% v ti p t c gi m xu ng 5% t 2006), trong khi theo k ho ch chung m Vi t Nam cam k t trong AFTA th cho n cu i n m 2005 m c thu v n l 20% (t thng 1-2006 m i gi m xu ng

5%). L do l v hon ch ng trnh th c hi n gi m thu trong khun kh AFTA i v i 14 m t hng g m linh ki n, ph tng xe my v t nguyn chi c, Vi t Nam ph i n b cho nh ng n c thnh vin ASEAN c l i ch t xu t kh u i n, i n t gia d ng, trong c Thi Lan.

M tv n n a l theo chnh sch hi n hnh, nh ng cng ty l p rp c t l n i a ho cng cao th cng c h ng thu su t th p khi nh p kh u linh ki n, b ph n. Cho n nay, y l chnh sch c hi u qu nh ng chnh sch ny khng th p d ng c n a khi Vi t Nam gia nh p WTO (v khng th c chnh sch i x phn bi t i v i cc cng ty l p rp cng ho t ng t i Vi t Nam).

Nh v y, chnh sch v a gi m c thu quan cao i v i linh ki n, b ph n nh ng v a cho t do nh p kh u s n ph m nguyn chi c trong khun kh AFTA ang t ngnh i n, i n t gia d ng c a Vi t Nam tr c m t thch th c r t l n: cc cng ty a qu c gia c th s ph i ng c a nh my t i Vi t Nam, chuy n n ng l c s n xu t sang Thi Lan n i c quy m s n xu t l n v i cc ngnh cng nghi p ph tr pht tri n (ph n l n nh ng cng ty ang s n xu t i n gia d ng t i Vi t Nam c ng l nh ng cng ty s n xu t quy m l n t i Thi Lan). trnh tr ng h p ny, chnh ph nn kh n c p b chnh sch thu quan cao i v i linh ki n, b ph n gi m gi thnh l p rp s n ph m nguyn chi c v gi chn cc cng ty a qu c gia. Nh c p trong Ch ng 8, cc cng ty ngnh i n, i n t c a Nh t B n nh gi cao ti m n ng c a Vi t Nam, v theo tnh ton c a nh ng cng ty u t t i n c ta, n u v n linh ki n, b ph n c gi i quy t, cc s n ph m nguyn chi c c a ta c kh n ng xu t kh u sang Nh t B n v cc th tr ng l n khc, v d i th ch AFTA c th xu t kh u sang nhi u n c ASEAN. Trong tr ng h p , quy m s n xu t s m r ng nhanh chng, kch thch s pht tri n c a cc ngnh cng nghi p ph tr .

Nh phn tch Ch ng 8, xy d ng cc ngnh cng nghi p ph tr , Vi t Nam ngy nay khng th p d ng chnh sch m Thi Lan v nhi u n c khc th c hi n h n 20 n m tr c (nng cao thu su t linh ki n nh p kh u nh ng ph i ng th i b o h s n ph m nguyn chi c). Vi t Nam ngy nay khng th b o h s n ph m nguyn chi c th ph i theo m t chi n l c khc. Chnh sch t i u l ph i nhanh chng t ng n ng l c c nh tranh xu t kh u c s n ph m nguyn chi c, t quy m s n xu t trong n c t ng nhanh, t o i u ki n cc cng ty cung c p s n ph m cng nghi p ph tr u t l n. Doanh nghi p c khuynh h ng n i a ho linh ki n, b ph n khi l ng s n xu t t quy m kinh t . Ngoi ra, nh nh n m nh Ch ng 8, khi s n ph m nguyn chi c s n xu t c cho th tr ng th gi i th cc cng ty l p rp ph i th ng xuyn thay i c n ng, m u m, ki u dng c a s n ph m nn ph i lun b o m m t s c ng, trong vi c qu n l dy chuy n cung c p cc s n ph m ph tr v do ph i t ng t l n i a ho, ch ng tham gia xy d ng cc c m cng nghi p.

Trong th i i ton c u ho v khu v c ho, ph i c chi n l c m i v chnh sch, bi n php thch h p. Thch th c AFTA qu l n, chng ta khng cn th i gian, c n nhanh chng chuy n h ng chi n l c.

Ch

ng 10 : pht tri n cng nghi p ph tr : M i

t ph chi n l

Nh Ch ng 3 v Ch ng 5 phn tch, Vi t Nam hi n nay ang ng tr c m t th thch l n l ph i ti n hnh cng nghi p ho trong i u ki n ph i t do ho th ng m i v i cc n c xung quanh.

Nh ng s c c nh tranh c a hng cng nghi p Vi t Nam ni chung cn y u, nh t l nh ng ngnh s n xu t cc lo i my mc.

V i c c u cng nghi p hi n nay v v i cc chnh sch ang c, li u trong vng 3 n m n 4 n m t i, ta c th thay i c tnh hnh hi n t i khng? Ti s nu nh ng i m y u c b n c a cng nghi p Vi t Nam th y r ng khng th thay i c tnh hnh hi n t i, tr tr ng h p tm m t m i t ph chi n l c v d n t t c cc n ng l c v chnh sch cho m i t ph : cng nghi p ph tr .

10.1. Khi ni m cng nghi p ph tr

Cng nghi p ph tr (supporting industries) l khi ni m ch ton b nh ng s n ph m cng nghi p c vai tr h tr cho vi c s n xu t cc thnh ph m chnh. C th l nh ng linh ki n, ph li u, ph tng, s n ph m bao b, nguyn li u s n, nhu m, v.v., v c ng c th bao g m c nh ng s n ph m trung gian, nh ng nguyn li u s ch . N u k cc s n ph m t ng t th ph m vi s r t r ng nh ng n u thm m t c tnh n a s th y ph m vi r rng h n: S n ph m cng nghi p ph tr th ng c s n xu t v i quy m nh , th c hi n b i cc doanh nghi p nh v v a. Do , trong ngnh xe h i ch ng h n, cc b ph n nh u my xe, thn xe, bnh xe... th ng khng c k l cng nghi p ph tr v ch y u do cc cng ty l n s n xu t v i quy m l n. Trong ngnh ny, cng nghi p ph tr l nh ng linh ki n, nh ng ph li u c p th p h n c cung c p s n xu t ra u my xe, thn xe...

Ngoi hi u qu t o nhi u cng n vi c lm, thu ht lao ng d th a, cng nghi p ph tr ng vai tr r t quan tr ng trong vi c t ng s c c nh tranh c a s n ph m cng nghi p chnh v y nhanh qu trnh cng nghi p ho theo h ng v a m r ng (broadening) v a thm su (deepening). Cng nghi p ph tr khng pht tri n s lm cho cc cng ty l p rp v nh ng cng ty s n xu t thnh ph m cu i cng khc s ph i ph thu c nhi u vo nh p kh u. D nh ng s n ph m ny c th c cung c p v i gi r n c ngoi nh ng v ch ng lo i

qu nhi u, ph t n chuyn ch , b o hi m s lm t ng ph t n u vo. l ch a ni n s r i ro v ti n , th i gian nh n hng nh p kh u. Cng ty a qu c gia s g p kh kh n trong vi c qu n l dy chuy n cung c p (supply chain management) n u ph i nh p kh u ph n l n linh ki n, b ph n, v cc s n ph m cng nghi p ph tr khc. Xem thm Ch ng 8.. V l do ny, cng nghi p ph tr khng pht tri n th cc ngnh cng nghi p chnh s thi u s c c nh tranh v ph m vi c ng gi i h n trong m t s t cc ngnh.

V n lm sao pht tri n cng nghi p ph tr l ti kh l n. Ph n d i y s bn v n ny trong t ng quan v i ho t ng c a doanh nghi p c v n n c ngoi (d i y g i l doanh nghi p FDI). Thng 01 -2004, chng ti c t ch c m t h i ngh qu c t v ti cng nghi p ph tr t i i h c N ng (k t h p v i i h c Obirin Tky v ih c Thammasat B ng C c). Nhn s ki n ny, Th i bo kinh t Si Gn (04-03-2004) c ng bi vi t c a ti trong m c S ki n v v n . Ch ng ny l k t qu pht tri n v b sung c a bi vi t y. Ngoi ra, cc bo co trong h i th o qu c t N ng c i h c Obirin ng l i ton v n (b ng ti ng Anh) trong t p ch nghin c u c a tr ng. Xem Tr n V n Th (2004), M nh H ng (2004), L Th Gi i v on Cng Tu n (2004), Mai c L c (2004) v Kriengkrai and Thammavit (2004)..

Lin quan gi a CPPT v doanh nghi p FDI

T phn tch trn ta th y ngay l CPPT ph i pht tri n m i thu ht FDI, nh t l FDI trong cc ngnh s n xu t cc lo i my mc, l nh ng ngnh ang pht tri n m nh t i ng v l nh ng l nh v c Vi t Nam c l i th so snh ng (Xem l i cc Ch ng 2, 8 v 9). T l c a ch ph v CPPT cao h n nhi u so v i chi ph lao ng nn m t n c d c u th v lao ng nh ng CPPT khng pht tri n s lm cho mi tr ng u t km h p d n. Tuy nhin, c ng khng ph i l CPPT pht tri n ng b r i m i c FDI. C nhi u tr ng h p FDI i tr c v li ko cc cng ty khc (k c cng ty n c ngoi v cng ty b n x ) u t pht tri n cng nghi p ph tr . Do , c s quan h h t ng gi a FDI v cng nghi p ph tr . d hi u v c th h n, qu trnh pht tri n cng nghi p ph tr c th chia lm ba giai o n:

(1) Tr c khi FDI vo c nhi u cng ty trong n c s n xu t s n ph m cng nghi p ph tr cung c p cho cc cng ty l p rp, s n xu t s n ph m chnh cho th tr ng n i a. Khi c FDI, m t b ph n nh ng cng ty s n xu t cng nghi p ph tr s pht tri n m nh h n n u c tham gia vo m ng l i chuy n giao cng ngh c a cc doanh nghi p FDI. S lin k t (linkage) ny khng ph i t nhin hnh thnh m cc cng ty cng nghi p ph tr ph i t ra c ti m n ng cung c p linh ki n, ph li u v i ch t l ng v gi thnh c nh tranh c v i hng nh p. Ti m n ng s thnh hi n th c nh chuy n giao cng ngh t doanh nghi p FDI.

(2) ng th i v i s gia t ng c a FDI, nhi u doanh nghi p b n x ra i trong cc ngnh cng nghi p ph tr ch y u ph c v cho ho t ng c a cc doanh nghi p FDI. Nh ng doanh nghi p s m hnh thnh s lin k t v i doanh nghi p FDI s c chuy n giao cng ngh v s pht tri n nhanh.

(3) Sau m t th i gian ho t ng c a doanh nghi p FDI v i l ng s n xu t ngy cng m r ng, t o ra th tr ng ngy cng l n cho cng nghi p ph tr , nhi u cng ty nh v v a n c ngoi s n ut . y c tr ng h p cc cng ty con ho c cc cng ty c quan h giao d ch lu di c a cc doanh nghi p FDI n u t do s khuy n khch c a cc doanh nghi p FDI; c ng c tr ng h p cc cng ty nh v v a n c ngoi c l p v i cc doanh nghi p FDI nh ng th y th tr ng c a cng nghi p ph tr l n m nh nn n ut .

Nh v y, cng nghi p ph tr c a m t n c s pht tri n c khi cc cng ty trong n c tr ng h p (1) ngy cng c c i ti n qu n l, cng ngh cung c p s n ph m cng nghi p ph tr c nh tranh c v i hng nh p, v chnh ph c chi n l c, chnh sch thc y cc doanh nghi p tr ng h p (2) ra i, ng th i t o i u ki n, mi tr ng cc cng ty nh v v a n c ngoi n u t (giai o n 3). M i lin quan gi a cng nghi p ph tr v mi tr ng thu ht FDI c th c hi u nh sau: ch ng no cc cng ty n c ngoi khng th y chnh ph a ra cc chnh sch c th v di h n pht tri n cng nghi p ph tr theo h ng ni (1) v (2) c ng nh chnh ph khng t o mi tr ng kinh doanh n nh cho cc doanh nghi p FDI t cng nghi p ph tr pht tri n theo tr ng h p (3) th h s khng nh gi cao mi tr ng FDI n c . Ph n phn tch mi tr ng Vi t Nam ti p theo y s th y r h n i m ny.

Tnh hnh t i Vi t Nam

Nhn chung, cng nghi p ph tr c a Vi t Nam hi n nay qu y u. Nguyn nhn

u ?

Tr c h t, cho n nay s n ph m cng nghi p ph tr ch y u do doanh nghi p nh n c s n xu t, ph n l n cung c p nh ng s n ph m c ch t l ng km v gi thnh cao (v cng ngh l c h u, v qu n l km, ...) nn ch tiu th c trong n i b cc doanh nghi p nh n c. M t b ph n khc, ch y u l nh ng s n ph m cng nghi p ph tr c p th p, do cc h kinh doanh c th s n xu t c ng g p kh kh n v v n v cng ngh .

i u tra th c t c a ti v cc doanh nghi p FDI ho t ng vng ph c n H N i cho th y, do tnh hnh ho t ng km hi a hi n t i, cc doanh nghi p FDI tuy r t mu n t ng t l n i xu t nh ng t tm c ngu n cung c p cng nghi p ph tr

Thnh ph H Ch Minh v u qu c a doanh nghi p n i a ho gi m gi thnh s n ng tin c y. c bi t, nh ng

doanh nghi p 100% v n n c ngoi ho c nh ng doanh nghi p FDI h ng vo xu t kh u c khuynh h ng dng linh ki n v nguyn v t li u nh p kh u ho c do cc cng ty FDI khc s n xu t. Ch ng h n, tr ng h p m t doanh nghi p 100% v n n c ngoi s n xu t hng may m c t i Khu ch xu t Tn Thu n, t l n i a ho v nguyn v t li u chnh (s i v v i) trong g n tm n m ho t ng (t n m 1996 n 2003) ch t ng t 0% n 3%. Nh ng ph li u n gi n nh kim ch , khuy nt, bao b, v.v., t l n i a ho c ng ch t ng t 0% n 29% trong th i gian . Theo k t qu i u tra c a tc gi vo ma h n m 2003. Tnh hnh hi n nay c th t t h n nh ng m c pht tri n qu th p c a cng nghi p ph tr vo th i i m m i hai n m tr c cho th y trn c n b n v n ch a c gi i quy t..

Tr ng h p cng ty Honda ho t ng t nh V nh Phc, nh s c phn tch chi ti t trong Ch ng 11, t l n i a ho t ng kh nhanh, t 10% n 66% trong n m n m (1998 n 2002), v t qu yu c u c a Chnh ph Vi t Nam (quy nh t l n i a ho t ng t 10% ln 60% trong vng su n m). Hnh ng tch c c ny c l b t ngu n t k ho ch v d t ng v kh n ng y m nh s n xu t c a Honda (l ng xe my s n xu t t ng n m t quy m nh t nh s t o ra tnh hi u qu c a th tr ng cho s n ph m cng nghi p ph tr ). Tuy t l n i a ho c a Honda t ng nhanh, song phn tch k s th y vai tr c a doanh nghi p nh n c v cc doanh nghi p n i a Vi t Nam r t nh . Ph n l n cc b ph n, linh ki n v nhi u s n ph m cng nghi p ph tr khc u do Honda t s n xu t trong n i b nh my ho c mua t cc doanh nghi p FDI khc. c bi t Honda i u tra hng tr m doanh nghi p n i a (ch y u l doanh nghi p nh n c) s n xu t cng nghi p ph tr trong ngnh xe my, nh ng n n m 2003 c ng ch ch n ra c 13 cng ty c kh n ng cung c p cng nghi p ph tr tiu chu n v ch t l ng (v chi ti t, xem thm Ch ng 11).

Phn tch trn cho th y giai o n (1) c a qu trnh pht tri n cng nghi p ph tr Vi t Nam ch a di n ra m t cch c hi u su t. Doanh nghi p trong n c c nh ng ch a p ng yu c u c a th tr ng. Do v y, ch a c s lin k t ch t ch gi a doanh nghi p FDI v cc cng ty trong n c.

Giai o n (2) c a qu trnh pht tri n cng nghi p ph tr c ng ch a th y c tri n v ng l n. Cc doanh nghi p ngoi nh n c ra i kh nhi u sau khi Lu t doanh nghi p c th c hi n (t n m 2000), trong c l c kh nhi u doanh nghi p thu c cc ngnh cng nghi p ph tr , nh ng nh nhi u bo co cho th y, cc doanh nghi p ny ang g p kh kh n trong vi c ti p c n v n v cng ngh . l ch a k n cc th t c hnh chnh lin quan n ho t ng kinh doanh sau khi doanh nghi p ra i c ng cn nhi u phi n toi.

Giai o n (3) c a qu trnh pht tri n cng nghi p ph tr tu thu c vo mi tr ng FDI ni chung, nh ng ch y u l vo tri n v ng m r ng quy m s n xu t c a cc s n ph m chnh trung ngu n (mid-stream) t c giai o n l p rp, hon thnh s n ph m trong chu i gi tr (xem l i Bi u 2.2 c a Ch ng 2), c bi t l cc ngnh l p rp, s n xu t cc lo i my mc nh t, xe my, i n gia d ng, v.v.. Cc ngnh trung ngu n ny c hai tr ng h p:

nh ng ngnh thay th nh p kh u, tr c m t s n xu t cho th tr ng n i a, v nh ng ngnh h ng vo xu t kh u. Quy m s n xu t c a tr ng h p thay th nh p kh u tu thu c vo kh n ng v tri n v ng l n m nh c a th tr ng n i a. Chnh sch c a Vi t Nam v v n ny, c bi t trong ngnh t v xe my, ang lng tng v c khuynh h ng h n ch s m r ng c a th tr ng trong n c. D cho chnh sch xu t pht t nh ng m c tiu khc nh gi i quy t v n giao thng, nh ng ph i hi u r ng ng v ph ng di n pht tri n cng nghi p l tn hi u cho th y qu trnh pht tri n cng nghi p Vi t Nam g p nhi u kh kh n v do kh ku g i FDI trong cc ngnh thu c cng nghi p ph tr . Vi t Nam d ng nh ang ng tr c m t s ch n l a kh kh n: xy d ng ngnh t v xe my thnh cc ngnh cng nghi p hi n i hay l ph i u tin gi i quy t v n giao thng v cc v n x h i khc. Ti cho l c th tm m t chi n l c t i u gi i quy t cng m t lc c hai v n kinh t v x h i. V ngnh t, hi n nay ch a th xu t kh u v n ng l c c nh tranh y u v khng th t ng s c c nh tranh trong th i gian tr c m t nn ph i tu thu c vo th tr ng n i a, m th tr ng trong n c l i cn qu nh b. Do , chnh sch khn ngoan l khng h n ch s pht tri n c a th tr ng n i a b ng vi c nh thu tiu th c bi t qu cao lm c n tr b c pht tri n c a s n xu t. Chnh sch cho ngnh xe my th nn ng c l i: c n h n ch l ng l u thng t ng m c m c s h t ng giao thng cho php nh ng tm cch t ng n ng l c c nh tranh c th xu t kh u. y i h i m t chnh sch nh p kh u h p l cho cc linh ki n, b ph n dng cho vi c l p rp xe my. Tr ng h p ngnh xe my c hon c nh gi ng ngnh i n, i n t gia d ng phn tch Ch ng 9. i m gi ng nhau gi a chnh sch c a hai ngnh t v xe my l ph i tm cch t ng n ng l c s n xu t m i xy d ng c cc ngnh cng nghi p ph tr ni ring v ton ngnh cng nghi p t v xe my ni chung.. Cn v cc ngnh h ng vo xu t kh u, kh n ng m r ng s n xu t tu thu c vo n ng l c c nh tranh qu c t . R t ti c hi n nay nh ng ngnh s n xu t cc lo i my mc Vi t Nam c s c c nh tranh qu c t cn qu t.

Tm l i, c ba tr ng h p, ba giai o n trong qu trnh pht tri n cng nghi p ph tr Vi t Nam u r t s khai. Cng nghi p ph tr khng pht tri n th khng c hy v ng thu ht nhi u FDI y nhanh qu trnh cng nghi p ho.

10.2. Ci y u c b n c a cng nghi p Vi t Nam hi n nay

Trong kho ng 10 n m nay, cng nghi p Vi t Nam pht tri n kh nhanh, v i t c nhanh h nt c c a GDP 4 i m n 5 i m ph n tr m. Do , t tr ng c a cng nghi p trong GDP t ng t 23,5% n m 1990 ln 34,5% n m 1999. T tr ng c a cng nghi p v xy d ng vo n m 2000 l 36,7% v c tnh n m 2005 l 41,0% (B K ho ch v u t , 2005).. Nhn t ph ng di n ny, y l m t s chuy n d ch c c u ng ghi nh n. Tuy nhin, cng n ghi p Vi t Nam cn qu y u, hi n nay c qu t ngnh c s c c nh tranh trn th tr ng th gi i (xem l i cc ch ng 2 v 8). Nguyn nhn khng c s c c nh tranh m t ph n v c c u u t nghing v nh ng ngnh Vi t Nam khng c l i th so snh (nh ng ngnh thu c cng nghi p n ng nh s t thp, xim ng, phn bn, luy n kim...) nn s n xu t ch y u l cho th tr ng n i a, FDI c ng t p trung nhi u vo nh ng ngnh thay th nh p

kh u. Tuy nhin, ci y u c b n nh t c a cng nghi p Vi t Nam c th ni b t ngu n t s y u km c a ngnh cng nghi p ph tr v cc l do sau:

Th nh t, cc ngnh ph tr ny (ch y u do doanh nghi p nh n c s n xu t) cung c p nh ng s n ph m c ch t l ng km v gi thnh cao (v cng ngh l c h u, v qu n l km...) nn ch tiu th c trong n i b cc doanh nghi p nh n c. Nh ng c ng v dng nh ng s n ph m ph tr ny m cc s n ph m l p rp, cc lo i my mc hon thnh t i cc cng ty nh n c c ng khng c s c c nh tranh. y l m t s lin k t km hi u su t v b chn l n nhau trong n i b cc doanh nghi p nh n c. T i cc n c ASEAN khc v t i Trung Qu c, c s lin k t (linkage) hi u su t gi a cc doanh nghi p v a v nh s n xu t cc s n ph m ph tr v i cc doanh nghi p l n c v n u t c a n c ngoi, v cng ngh , tri th c qu n l c chuy n giao t doanh nghi p l n n doanh nghi p nh v v a.

Th hai, cc ngnh ph tr qu y u khng h p d n cc cng ty a qu c gia u t tr c ti p s n xu t t i Vi t Nam cc lo i hng i n t gia d ng, cc s n ph m c a cng ngh thng tin ph n c ng nh my tnh c nhn, i n tho i di ng, cc lo i xe h i, xe my, v.v., ni chung l cc lo i my mc, cc ngnh c kh. Cc m t hng ny th ng c c hng tr m ho c hng ngn b ph n, linh ki n nhi u t ng l p, t nh ng lo i thng th ng n gi n n nh ng lo i c cng ngh r t cao. i v i cc cng ty n c ngoi u t vo cc ngnh s n xu t cc lo i my mc, t l n i a ho cng cao cng c l i. i m ny khc v i nh n th c c a nhi u ng i Vi t Nam, k c cc nh ho ch nh chnh sch. Vi t Nam c khuynh h ng cho r ng cc cng ty a qu c gia khng mu n t ng t l n i a ho a cc s n ph m trung gian v b ph n, linh ki n t n c mnh t i . i u tra c a JETRO v nhi u c quan khc, c ng nh cc cu c ti p xc gi a ti v i cc gim c doanh nghi p c v n n c ngoi t i Thnh ph H Ch Minh cho th y hi n th c th ng c l i. D nhin nh ng b ph n, linh ki n c cng ngh r t cao thng th ng c nh p kh u t Nh t B n ho c nh ng n i c i u ki n v cng ngh v k thu t. Trn th c t , ph t n v linh ki n, b ph n v cc s n ph m trung gian trong nh ng s n ph m thu c cc ngnh s n xu t my mc chi m t i h n 80% gi thnh, lao ng ch chi m t 5 n 10%, do kh n ng n i a ho c tnh ch t quy t nh n thnh qu kinh doanh c a doanh nghi p. T th c t ny, c th ni cc cng ty a qu c gia ch m t ng t l n i a v n ng l c cung c p trong n c qu km khng p ng yu c u v ch t l ng v gi thnh. Do ch ng no cc ngnh ph tr s n c ch a c c i thi n ng lo t v ch ng no nhi u doanh nghi p nh v v a c a n c ngoi ch a n u t t th FDI c a cc cng ty l n khng th t ng h n. M t khc, sau n m 2006, trong khun kh AFTA, nh ng cng ty ny c th s chuy n c s s n xu t sang cc n c ASEAN khc t n d ng cc ngnh ph tr c t i .

Th ba, hi n nay nh ng ngnh s n xu t cc lo i my mc nh i n gia d ng, nhi u ngnh thu c l nh v c cng ngh thng tin ph n c ng nh my i n tho i di ng... v m t b ph n c a nhm cc ngnh c cng ngh cao nh xe h i, my tnh... c nhu c u ngy cng l n trn th gi i. M t khc, cng ngh c ng d lan nhanh t n c ny sang n c khc nn nh ng n c c ngu n l c lao ng d i do, kho tay v ti n l ng r s d tr

thnh nh ng c i m s n xu t c s c c nh tranh l n. Vi t Nam r t c tri n v ng c nh tranh c trong l nh v c ny nh ng v hai l do ni trn, Vi t Nam ch a tr thnh m t trong nh ng n i s n xu t chnh t i chu . Trong kho ng 15 n m qua, cc c i m s n xu t c a cc ngnh ny chuy n nhanh t Nh t B n sang Hn Qu c, i Loan, Xingapo, sau sang Malaixia v Thi Lan, v g n y sang In nxia v Trung Qu c. B ng 10.1 cho th y khuynh h ng trong ngnh i n, i n t , th hi n s thay i trong kim ng ch s n xu t i n gia d ng (thnh ph m l p rp cu i cng, ph n trung ngu n trong chu i gi tr ) v ph tng i n t (s n ph m c a cng nghi p ph tr , th ng ngu n trong chu i gi tr ). Theo bi u ny, trong th p nin 1990, Nh t B n v cc n n kinh t cng nghi p ho m i (NIEs-4) gi m s n xu t ph n trung ngu n nh ng t ng kim ng ch s n xu t c a cng nghi p ph tr . ng ch l khuynh h ng t i Trung Qu c v cc n c ASEAN, nh t l t i Malaixia, Thi Lan v Philppin, s n xu t t ng nhanh trong c hai giai o n i n gia d ng v ph tng i n t . Ph tng i n t g m r t nhi u ch ng lo i m t hng, c lo i c hm l ng cng ngh cao nn Nh t v NIEs cn duy tr s c c nh tranh trong nhi u m t hng v tri n khai phn cng hng ngang v i cc n c ASEAN (xem thm Ch ng 2). R t ti c l ln sng cng nghi p ny ch a lan r ng n Vi t Nam, nh B ng 10.1 cho th y, kim ng ch s n xu t c a Vi t Nam cn qu nh .

10.3. M i

t ph chi n l

c v cc n l c

thay

i tnh th

T phn tch trn, ti cho l vi c u tin y m nh pht tri n cc ngnh cng nghi p ph tr l m i t ph chi n l c trong th i gian ng n kh c ph c cc m t y u c b n c a cng nghi p Vi t Nam. Tr c nhu c u h i nh p v nh t l tr c nh ng thch th c t AFTA v Trung Qu c, ta khng cn nhi u th i gian. Trong vng 3 n m n 4 n m t i, v i c g ng l n v v i cc u tin v m t chnh sch, l nh v c Vi t Nam c th lm g p v c hi u qu l n l vi c y m nh pht tri n cc ngnh cng nghi p ph tr . Cc ngnh ny pht tri n s t o ngay nhi u cng n vi c lm v d n d n thu ht FDI t cc cng ty a qu c gia t m c l n. H n n a, vi c nh n c d n h t n l c t p trung pht tri n ngnh ny t n gy c ni m tin c a cc doanh nghi p n c ngoi vo th tr ng u t Vi t Nam. Sau m t th i gian u t t Trung Qu c, hi n nay nhi u cng ty a qu c gia mu n phn tn sang cc n c khc v ang trong giai o n ch n th tr ng m i. Do Vi t Nam c n pht tn hi u cng s m cng t t ch p th i c .

Tm l i, theo ti, chnh ph c n quy t nh ngay m i t ph chi n l c v trong vng 2 n m n 3 n m t i u tin cc ngu n l c trong n c v t n d ng h t cc kh n ng t bn ngoi th c hi n thnh cng chi n l c ny.

Sau y l cc chnh sch c th v bi n php th c hi n:

a. Gi m ho c bi b cc lo i thu nh vo linh ki n nh p kh u gi m gi thnh s n ph m l p rp, cc s n ph m ny xu t kh u c. M r ng th tr ng ra cc n c khc

t ng quy m s n xu t thnh ph m cu i cng m i kch thch cc cng ty nh v v a n c ngoi n u t s n xu t s n ph m cng nghi p ph tr . Trong th i i t do th ng m i khng th p d ng chnh sch n i a ho nh cc n c chung quanh lm trong qu kh . M r ng th tr ng s n ph m l p rp v ch ng xy d ng cng nghi p ph tr l chi n l c thch h p nh t hi n nay. C ng t quan i m ny, Ch ng 9 c bi t phn tch tr ng h p ngnh i n, i n t gia d ng.. Vi c ch ng xy d ng cng nghi p ph tr c th c th c hi n qua nh ng i m t b n e d i y.

b. Cho r sot l i cc c s s n xu t cc ngnh ph tr t i cc cng ty nh n c, u tin c p v n v t o cc i u ki n khc i m i thi t b , thay i cng ngh t i nh ng c s c quy m t ng i l n. L p ch t v n k thu t v qu n l m i cc chuyn gia n c ngoi vo gip thay i cng ngh v c ch qu n l t i t ng doanh nghi p nh n c v a ni. Hi n nay, Nh t B n v m t s n c khc ang c ch g i nh ng ng i n tu i ngh h u nh ng cn s c kho v ch mu n em kinh nghi m c a mnh n gip cc n c ang pht tri n. H c g i l nh ng ng i tnh nguy n c p cao (senior volunteers) . Vi t Nam c th t n d ng ngu n l c qu c t ny nhanh chng t ng s c c nh tranh c a cc ngnh ph tr cng nghi p (xem thm Ch ng 13).

c. c bi t khuy n khch t nhn u t vo l nh v c s n xu t cc ngnh cng nghi p ph tr , v i s h tr c bi t v v n, v nh ng u i c bi t v thu (mi n thu nh p kh u thi t b v cng ngh , mi n thu doanh thu, v.v.). a ra chnh sch u i c bi t v ch p d ng c th i h n (ch ng h n trong 3 n m n 4 n m).

d. M t s n c pht tri n, c bi t l Nh t, c ch ng trnh xc ti n chuy n giao cng ngh cho cc doanh nghi p nh v v a t i cc n c ang pht tri n. Vi t Nam nn c bi t ti p nh n nhanh s h tr ny nhanh chng t ng kh n ng cung c p cc m t hng cng nghi p ph tr hi n c, nh t l cc m t hng ang s n xu t t i cc doanh nghi p nh n c.

e. D n h t m i kh n ng ku g i FDI u t vo vi c s n xu t trong cc ngnh cng nghi p ph tr . C th ti ngh ch nh m t s khu cng nghi p u tin gi i quy t ngay v tri t cc m t v h t ng, v th t c hnh chnh, v cung c p ngu n nhn l c c n thi t, v.v., v t ra cc i chuyn trch th ng xuyn theo di ho t ng u t c a doanh nghi p n c ngoi pht hi n ngay cc v ng m c v gi i quy t ngay.

f. L p ch t ng th ng c bi t (t nay n n m 2006 ch ng h n) cho nh ng cng ty (k c nh n c, t nhn v cng ty c v n n c ngoi) c thnh tch cao v xu t kh u cc m t hng thu c cc ngnh cng nghi p ph tr (k c thnh tch cung c p cho cc cng ty n c ngoi ang u t Vi t Nam s n xu t cho xu t kh u).

Sau khi phn tch cc m t y u c a cng nghi p Vi t Nam v xt v ti m n ng c a ta, v nhu c u trn th tr ng th gi i, c ng nh nh ng th i c qu c t ang c, ti cho l m i t ph chi n l c c a ta hi n nay ph i l t p trung pht tri n cc ngnh cng nghi p ph tr . Vi t Nam ch cn 3 n m n 4 n m ch p th i c ang c v t o nh ng ti n c n thi t h u lm o ng c l i tnh hnh b t l i hi n nay v cng nghi p. Ti tin l v i cc bi n php trnh by trn, b m t cng nghi p Vi t Nam ni ring v kinh t Vi t Nam ni chung s c s thay i l n vo kho ng cu i n m 2006 ho c u n m 2007, khi ta th c hi n hon ton cc cam k t v i AFTA v chu n b nh ng b c u tin trong ch ng trnh t do ho th ng m i v i Trung Qu c.

Ch

ng 11 : N i l c v ngo i l c trong n n c ng nghi p ha

T nh ng n m cu i th k 20, v n pht huy n i l c c ni n nhi u t i Vi t Nam. Ti c ng cho r ng tr c tro l u ton c u ho ngy cng m nh, t v n t ng c ng v pht huy n i l c ch ng pht tri n trong n nh l c n thi t.

Tuy nhin, cho n nay v n ny m i c bn chung chung, ch a c phn tch m t cch khoa h c nn ch a a ra c nh ng k t lu n c th tham kh o cho vi c t ra chnh sch, chi n l c c n thi t. M t i m quan tr ng n a c ng ch a c bn n m t cch c h th ng, ch a c phn tch, nh gi l quan h gi a n i l c v ngo i l c.

C th c nhi u tr ng h p ngo i l c gp ph n lm m nh n i l c. Do , s l khng khn ngoan n u khng t n d ng ngo i l c y nhanh qu trnh pht tri n kinh t . Ngo i l c nn c k t h p v i n i l c nh th no pht tri n nhanh v b n v ng?

Ch ng ny xoay quanh v n v n, cng ngh v tri th c qu n l, kinh doanh phn tch ch lm sao k t h p c hi u qu gi a n i l c v ngo i l c. Tri th c qu n l v n ng l c kinh doanh c th g i chung l ngu n l c kinh doanh (managerial resources). Ngu n v n (capital resources), cng ngh v ngu n l c kinh doanh l nh ng bi u hi n c th c a t l c trong n i l c v ngo i l c. Cc ngu n l c ny c v n d ng qua ho t ng c a cc doanh nghi p. Do , n i l c v ngo i l c v a c th c nh gi trn bnh di n v m (v tr c a hai ngu n l c trong n n kinh t qu c dn) v a c th c nh gi qua k t qu ho t ng c a doanh nghi p c v n trong n c v doanh nghi p c v n u t c a n c ngoi (d i y s c g i l doanh nghi p FDI - foreign direct investment). Nh ng hai lo i doanh nghi p ny khng ph i lc no c ng ho t ng c l p m b sung nhau trong nhi u tr ng h p, c bi t l n u c chnh sch, chi n l c ng n s pht sinh tc ng tch c c t doanh nghi p FDI n doanh nghi p v n trong n c.

T i Vi t Nam, d lu n x h i v cc nh ho ch nh chnh sch ch a hi u ng vai tr c a ngo i l c trong tr ng h p ny nn mi tr ng FDI c i thi n r t ch m v ch a c s tc ng tch c c t doanh nghi p FDI n doanh nghi p v n trong n c. T i Vi t Nam, trong cc v n ki n chnh th c c a chnh ph v c a ng C ng s n, FDI c xem l m t b ph n c a n n kinh t qu c dn gi ng nh cc thnh ph n kinh t khc. Tuy nhin, trn th c t FDI v n cn b xem l l c l ng i l p v i cc thnh ph n khc. Bo ch v i truy n hnh th ng gi i thi u cc ki n trong dn chng, i lo i nh : Ch t xm c a Vi t Nam ang ch y sang doanh nghi p FDI, cc doanh nghi p FDI khng m t m t ng v n u t xy d ng ngu n nhn l c nh ng l i thu ht h t ng i ti gi i c a Vi t Nam. Chnh ph c ng c quy nh l nh ng l nh v c no doanh nghi p trong n c c th u t th khng cho doanh nghi p FDI ho t ng, doanh nghi p FDI khng c thu lao ng n c ngoi qu 3% t ng s lao ng trong doanh nghi p. Phn tch trong ch ng ny s cho th y cc ki n nu trn u ch a ph n nh ng th c t .. Ch ng ny s nh gi vai tr c a FDI trn bnh di n v m c a kinh t Vi t Nam v s phn tch, nh gi vai tr c a doanh nghi p FDI t i Vi t Nam trong m i quan h h t ng v i cc doanh nghi p v n trong n c. Ch ng ny s gi i h n v n trong ngnh cng nghi p ch bi n l ngnh m doanh nghi p FDI ng vai tr quan tr ng, v c ng l ngnh Vi t Nam s y m nh pht tri n trong chi n l c cng nghi p ho, hi n i ho. Trong ph n d i y, m c 1 s bn v cc khi ni m, cc khung phn tch chnh lin quan n n i l c v ngo i l c, trong c bi t a ra m t ph ng php lu n phn tch s lin quan gi a doanh nghi p v n trong n c v doanh nghi p FDI, v kh i m t s lin k t (linkage) hi u qu gi a hai lo i hnh doanh nghi p. M c 2 nh gi t ng qut v k t qu du nh p FDI c a Vi t Nam trong th i gian qua (1988-2004). M c 3 s trnh by ci nhn t ng qut v v tr c a doanh nghi p FDI, doanh nghi p nh n c v doanh nghi p t nhn t i Vi t Nam v phn tch hai tr ng h p c th (ngnh may m c v ngnh xe my) xem chi ti t h n v quan h gi a n i l c v ngo i l c t i Vi t Nam. Cu i cng, ph n k t lu n s xu t m y ki n v m t chnh sch Vi t Nam t n d ng hi u qu h n ngu n l c n c ngoi.

11.1. M y khi ni m

phn tch n i l c v ngo i l c

N i l c v ngo i l c trong t m nhn v m

Ni c th , nh ng y u t no c th bao g m trong n i l c v ngo i l c? Trn ph ng di n phn tch kinh t , t ai, lao ng v t b n l nh ng y u t s n xu t chnh, nh ng nh ng ngu n l c (resources) khc nh cng ngh , tri th c qu n l, kh n ng kinh doanh, kh n ng t ch c, v.v. cn quan tr ng h n. phn tch c, y ta c n gi i h n vo nh ng ngu n l c m n i l c v ngo i l c c quan h m t thi t nhau, ho c b sung ho c thay th . Nh ng ngu n l c nh v y c th g m t b n, cng ngh , n ng l c qu n l, kinh doanh. Cng v i v n v cng ngh , n ng l c qu n l v kh n ng kinh doanh l nh ng y u t quy t nh s c c nh tranh c a doanh nghi p v c g i chung l ngu n l c kinh doanh (managerial resources). Nh v y, v n, cng ngh v ngu n l c kinh doanh l ba y u t quan tr ng kinh t pht tri n v c ng l nh ng y u t nhn c c hai m t n i l c v ngo i l c.

M t n c trnh pht tri n cn th p, kh n ng ti t ki m h n ch khng p ng nhu c u u t . N u h n ch nhu c u u t m c ti t ki m cho php th kinh t t ng tr ng ch m. nhanh chng c t cnh, ph i b o m m t t l u t cao. Kho ng chnh l ch gi a ti t ki m v u t ny c b p b ng ngu n v n n c ngoi. y pht sinh v n n i l c v ngo i l c: V n n c ngoi nn c dng nh th no v u l m c c th ch p nh n c? V n n c ngoi c th c du nh p qua cc knh sau: (1) Vay theo hnh th c v n u i c a chnh ph n c ngoi (ODA), (2) vay th ng m i, (3) u t tr c ti p t doanh nghi p n c ngoi (FDI), (4) cc knh khc. Cc knh (1) v (2) pht sinh n ph i tr trong t ng lai nn ph i dng ngo i l c ny m t cch c hi u qu v ph i vay trong m t gi i h n c th tr c n trong t ng lai11. N i l c n u hi u theo ngh a r ng c th bao g m kh n ng c a chnh ph trong vi c ho ch nh k ho ch, chnh sch pht tri n v kh n ng qu n l, s d ng v n n c ngoi. Nh ng y ta khng i su vo v n ny.. FDI l knh du nh p t b n khng pht sinh n .

Cng ngh l ngu n l c ph i c xy d ng lu di nn n u ch d a vo n i l c th qu trnh pht tri n qu ch m. Trong l ch s kinh t , tr Anh l n c cng nghi p hi n i u tin, h u nh n c no c ng tm cch du nh p cng ngh t n c tin ti n h n mnh pht tri n nhanh. Du nh p cng ngh n c ngoi c cc knh sau: (1) H p ng mua cng ngh (licensing agreement), (2) FDI, (3) Cc hnh thi khc nh BOT (Build - Operation Transfer), OEM (Original Equipment Manufacturing), u thc s n xu t (contractual production). BOT: Th ng th y trong tr ng h p xy d ng cc d n h t ng nh c u, xa l ... trong n c ngoi a v n, cng ngh vo v hon ton ch u trch nhi m vi c xy d ng v i u hnh. Khi k t thc th i gian h p ng th chuy n giao l i cho n c s t i. OEM: Doanh nghi p n c ngoi t hng v chuy n giao cng ngh cho doanh nghi p b n x , sau s mua h t hng s n xu t c v bn ra th tr ng th gi i b ng nhn hi u c a cng ty n c ngoi. . Trong cc knh ny, (1) v (2) ph bi n nh t.

Ngu n l c kinh doanh c du nh p ch y u qua knh FDI. Tr hai, FDI ch a ph bi n nn c th ni ngu n l c kinh doanh ch m i n c.

c Chi n tranh th gi i th c tch lu trong n i b

Nh v y, FDI l hnh thi du nh p cng m t lc ba ngu n l c: v n, cng ngh v n ng l c kinh doanh. Ni khc i, trong tr ng h p FDI, c ba ngu n l c c a vo tr n trong m t gi (package). Kinh nghi m cc n c pht tri n r t a d ng. Nh t B n l n c h u nh ch nh p kh u cng ngh , cn v n v ngu n l c kinh doanh th d a vo n i l c. Hn Qu c (th p nin 1980 tr v tr c) th du nh p nhi u v n (b ng ODA v vay th ng m i) v cng ngh (ch y u qua hnh th c h p ng) nh ng n ng l c kinh doanh b n x ng vai tr ch o (Tr n V n Th , 1997, Ch ng 6 v 8).

FDI a vo cng m t lc ba ngu n l c nn hi u qu pht tri n l n h n cc hnh thi khc nh h p ng cng ngh hay vay v n th ng m i. D bi t v y, nhi u n c ang pht tri n trong th p nin 1960 v 1970 lo ng i b cc cng ty a qu c gia (MNC, multinational corporations) chi ph i kinh t . Ch ngh a dn t c v phong tro x h i ch ngh a vo th i r t m nh nn MNCs b ph phn n ng v FDI c ch p nh n nh ng th ng xuyn b c nh gic v b h n ch b ng nhi u chnh sch i h i ph i p ng nhi u yu c u c a n c ti p nh n. Trong s c nh gic MNCs, c ki n l nn chia l (unpackage) cc ngu n l c v du nh p theo nhi u knh khc nhau (Oman, 1984), gi ng nh kinh nghi m c a Hn Qu c.

Tuy nhin, t gi a th p nin 1980, cng v i xu th ton c u ho ngy cng m nh, c nh tranh gi a cc n c trong chi n l c thu ht FDI ngy cng gay g t v FDI d n d n c xem l u my c a s t ng tru ng (engine of growth). Khng k Xingapo hay H ng Kng l nh ng n n kinh t m , quy m nh nn FDI c vai tr l n, nh ng n c l n h n nh Thi Lan, Malaixia t kho ng n m 1985 v Tru ng Qu c t th p nin 1990 thnh cng trong chi n l c tch c c dng FDI t ng tr ng cao.

D v y, t i m t s n c trong c Vi t Nam v n cn c thi c nh gic MNCs, xem vi c du nh p FDI l chuy n b t c d . i u ny ph n nh trong cc chnh sc h h n ch ho t ng c a MNC v p d ng chnh sch hai gi, p bu c ng i n c ngoi v doanh nghi p FDI ph i tr gi cao cho nhi u s n ph m v d ch v nh i n, n c, b u chnh vi n thng,.. Cc n c ny r i vo tr ng h p ti n thoi l ng nan (dilemma) v a mu n du nh p FDI nh ng l i s b bc l t.

gi i quy t tnh th ny ti kh i chi n l c v a tch c c du nh p FDI v a n l c tch lu n i l c thay th d n ngo i l c (v n, cng ngh v ngu n l c kinh doanh). V chi ti t, xem Tr n V n Th (1997), tr. 153-157.. N i dung chi n l c ny c th tm t t nh sau: tu theo giai o n pht tri n c a m t ngnh cng nghi p, ta nn phn chia ph thu c vo ngo i l c thnh nhi u m c khc nhau. Chi n l c thng minh l trong khi trnh s n xu t cn non tr , ta ph i bi t tranh th n m c cao nh t v n, cng ngh v ngu n l c kinh doanh c a MNCs t ng c ng kh n ng c nh tranh qu c t , nh ng sau , b ng cch t mnh tch lu cc ngu n l c ny ti n n gi m d n m c d a vo ngo i l c. Bi u 11.1 minh ho i m ny.

Trong hnh ny, tr c tung bi u th m c d a vo ngo i l c ( o b ng t l gp v n, t l c a s cn b k thu t ho c cn b qu n l n c ngoi trong t ng s ...). Tr c honh bi u th th i gian, cn i1, i2, i3,... l cc ng cong bi u hi n s thay i v m c d a vo ngo i l c. R l m c bnh qun m n c ny c th ph thu c vo ngu n l c bn ngoi. Tu theo t ng n c, th c dn t c v thi i v i ngo i l c c khc nhau nn R c a t ng n c c ng khc nhau. i u quan tr ng l trong b t c ngnh cng nghi p no, m c d a vo ngo i l c khng ph i lun gi m c R nh nhau, m tu t ng giai o n pht tri n, c a t ng ngnh cng nghi p n c th cao ho c th p h n R. Nh v y, vi c k t h p gi a s khc nhau trong cc giai o n pht tri n c a cc ngnh cng nghi p v i s khc nhau

t ng ng c a ph thu c vo ngo i l c, s em l i m t con s trung bnh c a ton n n kinh t (R) v m c d a vo ngo i l c. V d quan st th i i m tn ta c th hi u c i u d dng.

Lm sao tch lu cc ngu n l c trong n c d n d n thay th c ngo i l c? y l ti l n khng th phn tch h t y. Vi c tch lu n i l c bao g m t ng ti t ki m trong n c, kh i d y tinh th n doanh nghi p c a ng i trong n c, y m nh gio d c o t o theo h ng cung c p ngy cng nhi u ng i c n ng l c qu n l, kinh doanh, v.v... Nh ng trong cc bi n php, chnh sch, chi n l c tch lu n i l c c v n t n d ng ngo i l c tch lu n i l c. Ngh a l trong lc du nh p FDI, lm sao y m nh vi c chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh t doanh nghi p FDI sang doanh nghi p b n x . Vi c lin k t (linkages) gi a doanh nghi p FDI v doanh nghi p g c trong n c cng hi u qu , vi c chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh cng tch c c th n i l c c t ng c ng. Ph n ti p theo s phn tch i m ny.

Chuy n giao cng ngh v ngu n l c kinh doanh: Lin k t gi a ngo i l c v n i l c

Vai tr quan tr ng m FDI mang l i cho n c ang pht tri n l chuy n giao cng ngh v ngu n l c kinh doanh. Cng ngh v ngu n l c kinh doanh c chuy n giao khng gi i h n trong ngnh c FDI tri n khai m cn qua cc s lin k t hng d c (vertical linkages), cc ngu n l c ny c th chuy n sang cc ngnh khc, lm cho cc doanh nghi p cc ngnh pht tri n c hi u su t h n.

S chuy n giao (transfer) c ba lo i: Chuy n giao trong n i b doanh nghi p (intra-firm transfer) l hnh thi chuy n giao gi a cng ty a qu c gia (MNC) v i cng ty con t i n c ngoi, t c doanh nghi p FDI. ho t ng c hi u qu t i n c ngoi, MNCs th ng tch c c chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh cho doanh nghi p con ( o t o lao ng trong n c c th s d ng my mc, c p qu n l c ng c o t o v thay th d n ng i n c ngoi gi m ph t n s n xu t). i v i n c ti p nh n FDI, t ng hi u qu ny, t t nh t l khng ng ng c i thi n, t ng c ng cung c p ra th tr ng cc ngu n nhn l c c n thi t. Chnh sch b t bu c doanh nghi p FDI dng ng i trong n c ch lm mi tr ng u t x u i. M t v n l th n a l li u hnh thi lin doanh hay 100% v n n c ngoi c hi u qu cao trong vi c chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh? Chuy n giao cng ngh s n xu t th khng c s khc bi t m y gi a hai hnh thi. Nh ng y m nh chuy n giao n ng l c kinh doanh, r rng l hn h thi lin doanh c hi u qu h n v cc nh qu n l, lnh o doanh nghi p trong n c c c h i h c h i tr c ti p kinh nghi m t i tc n c ngoi. Kojima (1977) l m t trong nh ng nh kinh t u tin bn v n ny v m t l lu n. Ti c d p phn tch n l c c a Hn Qu c trong vi c ti p thu cng ngh v tri th c kinh doanh qua hnh thi lin doanh (Xem Tr n V n Th , 1988). D nhin FDI v i 100% v n n c ngoi c ng c th c khuy n khch n u cc m c ch khc nh xc ti n xu t kh u, t o cng n vi c lm, v.v., ang c nh n m nh..

Hnh thi th hai l chuy n giao cng ngh gi a doanh nghi p FDI v doanh nghi p trong n c ho t ng trong cng ngnh. Ng i qu n l n c s t i lm vi c trong doanh nghi p FDI sau khi h c h i c nhi u kinh nghi m c th m cng ty ring c nh tranh l i v i cng ty FDI. i v i doanh nghi p FDI, y l m t s t n th t nh ng i v i kinh t c a n c nh n FDI th y l hi n t ng t t v cng ngh c lan truy n sang ton x h i, gp ph n t ng c ng n i l c. M t th d khc c a hnh thi ny l x nghi p n c s t i c s n v ho t ng c nh tranh trong cng l nh v c v i doanh nghi p FDI c th quan st, nghin c u ho t ng c a doanh nghi p FDI, t c i thi n ho t ng c a mnh. C th g i hnh thi th hai lin quan n chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh l s chuy n giao hng ngang gi a cc doanh nghi p (horizontal inter - firm transfer) v l s chuy n giao gi a cc doanh nghi p c l p v trong cng m t ngnh. Tuy nhin, hnh thi ny c th hi u c trn l lu n nh ng kh ki m ch ng v khng th thu th p c s li u khch quan1. y ch bn v FDI. Ngoi FDI c cc hnh thi lin k t hng ngang khc gi a cng ty n c ngoi v cng ty trong n c nh OEM v ODM (xem Ch ng 8)..

Hnh thi th ba l chuy n giao hng d c gi a cc doanh nghi p (vertical inter - firm transfer) trong doanh nghi p FDI chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh sang cc doanh nghi p n c s t i s n xu t s n ph m trung gian ( i n hnh l s n ph m cng nghi p ph tr nh ph tng, linh ki n xe my) cung c p cho doanh nghi p FDI, ho c tr ng h p doanh nghi p trong n c dng s n ph m c a doanh nghi p FDI s n xu t ra thnh ph m cu i cng (ch ng h n dng nguyn li u ch t d o - plastic - do doanh nghi p FDI cung c p s n xu t cc lo i dng trong nh). Trong c hai tr ng h p, cng ngh c chuy n giao t doanh nghi p FDI sang doanh nghi p trong n c, v y l hi u qu lan to (spill - over effect) l n nh t, quan tr ng nh t nn cc n c ang pht tri n c bi t quan tm v a ra cc chnh sch lm t ng hi u qu ny (Xem UNCTAD, 2001).

11.2. V tr c a FDI trong n n kinh t Vi t Nam

Ch ng 12 s nh gi t ng qut v FDI v bn chi n l c thu ht FDI y m nh cng nghi p ho. y ch kh o st v v tr c a FDI trong n n kinh t , phn tch quan h gi a cng ty c v n n c ngoi v i cng ty trong n c.

B ng 11.1. cho th y v tr c a FDI trong cc ch tiu c a kinh t Vi t Nam. So v i kinh nghi m cc n c chu khc, v tr ny kh cao. Ch ng h n, t tr ng c a FDI trong t ng u t c a Vi t Nam x p x v i Malaixia v cao h n Thi Lan nhi u (trong giai o n 19881993, xem B ng 11.2). So v i Trung Qu c nh ng n m g n y th con s c a Vi t Nam c ng cao h n. Tuy nhin, th ng k trong B ng 11.2 l FDI rng (net inflows), ngh a l FDI t ngoi vo (inflows) tr i l i nhu n, c t c chuy n ra n c ngoi c a nh ng d n FDI trong qu kh . Ph n chuy n ra (outflows) ny c a cc n c chu khc kh l n so v i Vi t Nam v cc n c khc c m t l ch s thu ht FDI di g p nhi u l n Vi t Nam. Do

n u ch tnh inflows, chnh l ch gi a Vi t Nam v i cc n th ng k trong B ng 11.2.

c khc s nh h n nhi u so v i

D v y, FDI trong t ng u t c a Vi t Nam c xem l kh cao. Tuy nhin, FDI Vi t Nam v n cn t n u xt trn m t s ch tiu khc. Ch ng h n so snh Vi t Nam v i Trung Qu c ni chung v t nh Qu ng ng (m t t nh c nhi u i u ki n nh dn s , v tr a l gi ng Vi t Nam) ni ring, FDI tnh trn u ng i Vi t Nam ch b ng 60% c a n c Trung Qu c r ng l n v i s dn 1,3 t v ch b ng 13% c a t nh Qu ng ng (xem l i B ng 3.2 c a Ch ng 3). Nh B ng 3.2 c a Ch ng 3 cho th y, FDI c t ng quan m t thi t v i cc ch tiu v thnh qu pht tri n nh GDP trn u ng i v kim ng ch xu t kh u hng cng nghi p. T nh n xt ny, c th ni t l c a FDI trong t ng u t Vi t Nam cao l v u t v n trong n c (n i l c) cn qu t. Vi t Nam c n huy ng v n trong dn, c i thi n mi tr ng u t cho dn doanh h n n a t ng n i l c. Tm l i, t l kh cao c a FDI khng c ngh a l Vi t Nam khng c n ngo i l c nhi u h n m v n y l c n i l c v ngo i l c u c n t ng c ng.

Xt v ch t, FDI t i Vi t Nam cho n nay ch a c cc c tnh c th mang l i hi u qu tch c c cho pht tri n kinh t . Tr c h t c th th y t tr ng c a FDI trong s n xu t cng nghi p kh cao (g n 40% n m 2000) nh ng ch chi m 10% trong lao ng cng nghi p (B ng 11.1). D nhin i u c ng c ngh a l n ng su t lao ng c a cc doanh nghi p FDI cao h n cc thnh ph n kinh t khc. Nh ng FDI t t o ra cng n vi c lm khng ph i ch v l do m ch y u v cho n nay FDI c khuynh h ng t p trung vo nh ng ngnh thay th nh p kh u v t dng lao ng. Nh B ng 11.1 cho th y, v tr c a FDI trong t ng nh p kh u cao h n trong t ng xu t kh u. D nhin, cc doanh nghi p FDI nh p kh u nhi u nguyn li u v my mc ph c v cho c cc d n u t h ng v xu t kh u nh ng n u ph n l n FDI l h ng v xu t kh u th t l c a FDI trong nh p kh u s th p h n nhi u.

phn tch su h n tnh c h t c a cc doanh nghi p c v n n c ngoi, ta th chia khu v c cng nghi p ch bi n (manufacturing sector) thnh 23 ngnh v tnh th t l c a t b n dng cho m i lao ng (capital/labor ratio, vi t t t l K/L) v t l xu t kh u trong t ng doanh s bn ra (export/sale, vi t t t l E/S) trong t ng ngnh. Th ng k v t b n c tnh b ng cch c ng t t c kim ng ch u t th c hi n t tr c n th i i m cu i n m 2002. Th ng k v lao ng l y s li u vo cu i n m 2002, kim ng ch xu t kh u v doanh s bn ra l c a n m 2002. Trong Bi u 11.2, tr c tung o t l E/S v tr c honh o t l K/L. Ta th y ngay r ng tr m t vi ngo i l , nh ng ngnh c hm l ng lao ng cao (t l K/L th p) l nh ng ngnh m FDI ho t ng ch y u l ph c v xu t kh u (t l E/S cao), i n hnh l may m c, giy dp, g ch bi n... i u ny h p v i l lu n c b n v kinh t qu c t v Vi t Nam l n c phong ph v lao ng nn c l i th so snh trong cc ngnh c hm l ng lao ng cao.

Nh ng cho n nay, nh ng ngnh m kim ng ch FDI chi m v tr hng u l nh ng ngnh thay th nh p kh u. B n ngnh c kim ng ch FDI nhi u nh t (luy n kim, th c ph m v u ng, t xe my v ho ch t) chi m t i 53% t ng kim ng ch FDI (l y k t n m 1988 n 2002) u l nh ng ngnh c t l K/L cao v t l E/S th p. Nh ng ngnh thay th nh p kh u ny th ng l nh ng ngnh c b o h b ng hng ro quan thu kh cao. Vo nh ng n m cu i th p nin 1990, thu nh p kh u s n ph m kim lo i l 256%, s n ph m ch t d o (plastic) l 185% v s n ph m gi y l 118%. Xem World Bank (2000), tr. 25.. Do c b o h v do k v ng vo s l n m nh c a th tr ng g n 80 tri u dn, doanh nghi p n c ngoi c khuynh h ng mu n u t vo cc ngnh thay th nh p kh u.

D nhin khng ph i t t c cc d n FDI c m c ch thay th nh p kh u u ng b ch trch nh ta th y m t s nghin c u khc. Ch ng h n, xem Sachs v nh ng ng i khc (1997) ch trch FDI Vi t Nam ch y u l thay th nh p kh u nn khng pht huy l i th so snh v t t o cng n vi c lm.. N u cc ngnh d n d n khng c n b o h m v n c nh tranh c trn th tr ng th gi i v do chuy n t thay th nh p kh u sang xu t kh u trong t ng lai th v n ng c nh gi cao (xem nh l nh ng ngnh non tr c th c b o h trong th i gian nh t nh). M t i m n a l n u cc d n FDI thay th nh p kh u c hi u qu lan to (spill - over effects), tc ng tch c c trong vi c chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh, kch thch pht tri n cc doanh nghi p b n x v pht tri n cc ngnh cng nghi p ph tr trong n c th nh ng ph t n b o h cho ton x h i s nh i v cc d n FDI c ng ng c nh gi tch c c. Nh ng l ch s FDI c a cc ngnh ny cn ng n, ch a c c s nh gi xem cc ngnh thay th nh p kh u hi n nay, tho mn cc i u ki n c a nh ng ngnh cng nghi p non tr hay khng. Do , y ta s ch phn tch hi u qu lan to c a cc d n FDI k c cc d n thay th nh p kh u v h ng v xu t kh u (xem ph n cu i c a m c 11.3).

11.3. nh gi s

lin k t gi a n i l c v ngo i l c t i Vi t Nam

D a trn khung cc khi ni m ni m c 11.1, ta s nh gi vi c chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh gi a MNCs v i doanh nghi p FDI (chuy n giao n i b doanh nghi p) v gi a FDI v i doanh nghi p trong n c (chuy n giao hng d c gi a cc lo i hnh doanh nghi p). Khi ni m chuy n giao ny ch m t hi n t ng g n nh ng ngh a v i khi ni m lin k t (linkages) m Lall (1977) v UNCTAD (2001) dng phn tch quan h hi u qu gi a doanh nghi p FDI v i doanh nghi p trong n c nn d i y ta s dng c hai khi ni m ny. Nh ng tr c khi i vo v n , c n c ci nhn v c c u cc lo i hnh doanh nghi p ang ho t ng t i Vi t Nam.

Cc lo i hnh doanh nghi p trong n n cng nghi p Vi t Nam

Tr c i m i, kinh t Vi t Nam c ba lo i hnh doanh nghi p: doanh nghi p nh n c (SOEs), h p tc x v cc h gia nh. T khi c i m i, cc lo i hnh doanh nghi p khc

nh doanh nghi p FDI v doanh nghi p t nhn ra i. FDI b t u t n m 1988 nh ng th c s t ng ng k t n m 1994. Doanh nghi p t nhn t ng ng k m i t n m 2000.

B ng 11.3 chia khu v c cng nghi p thnh 23 ngnh km theo th ng k v kim ng ch s n xu t n m 2000 v th ph n c a ba lo i hnh doanh nghi p. Nhn chung v tr c a FDI kh cao. c bi t, doanh nghi p FDI c v tr l n trong cc ngnh t, xe my, i n gia d ng, my mc dng v n phng. Trong m t s ngnh c hm l ng lao ng cao nh may m c, giy dp, FDI c ng c vai tr quan tr ng. SOEs c bi t m nh trong cc ngnh dng nhi u t b n nh s n xu t thu c l, kim thu c v ho ch t. Cng ty t nhn v cc h c th th t ng i m nh trong cc ngnh c hm l ng lao ng cao v ch y u dng nguyn li u trong n c nh ch bi n g , th c ph m. B ng 11.3 cho th y may m c l ngnh cng nghi p m c ba lo i hnh doanh nghi p u c vai tr quan tr ng. Ngnh ny s c ch n kh o st s lin k t gi a doanh nghi p FDI v i cc doanh nghi p khc. Trong ngnh t xe my, FDI c v tr p o, nh ng y l ngnh lin quan m t thi t v i cng nghi p ph tr , ta s ch n xt xem c s lin k t gi a FDI v i cc lo i hnh doanh nghi p khc khng.

Chuy n giao cng ngh v n ng l c kinh doanh t

MNC

Vo thng 08 v thng 09 -2003, ti c th c hi n m t cu c i u tra th c t t i H N i, Thnh ph H Ch Minh, Bnh D ng v Bin Ho v ho t ng c a cc doanh nghi p FDI trong cc ngnh d t v i, may m c, giy dp, t v xe my. Trong ma h cc n m tr c , m t s cu c i u tra nh h n c ng c th c hi n. T ng h p k t qu cc cu c i u tra ny cho th y cc doanh nghi p FDI tch c c chuy n giao cng ngh cho lao ng nh my v chuy n giao tri th c i u hnh, qu n l cho k s , nhn vin qu n l cc c p ng i Vi t Nam. Khi ngu i Vi t Nam khng ho c ch a tho mn cc i u ki n v chuyn mn, doanh nghi p n c ngoi m i a ng i cc n c khc n. Ng i n c khc y khng nh t thi t l ng i n c g c c a MNCs m k c ng i cc n c th ba. c bi t nhi u cng ty FDI g c i Loan ho c H ng Kng th ng thu k s Trung Qu c, cng ty FDI Nh t B n th ng thu ng i i Loan, v.v... Sau 3 n m n 4 n m ho t ng, cc doanh nghi p FDI d n d n tm ng i Vi t Nam thay th gi m ph t n s n xu t. Ti n l ng c a m t k s ng i Vi t Nam b ng n a ng i Trung Qu c v b ng 1/4 ng i cng trnh t i Loan sang.

t ng hi u qu chuy n giao cng ngh v tri th c kinh doanh, i u tin quy t c a Vi t Nam l c n t ng c ng gio d c, o t o cung c p ngu n nhn l c c n thi t. Chnh sch g n y c a Vi t Nam (h n ch doanh nghi p FDI ch c dng ng i n c ngoi trong gi i h n 3% t ng lao ng trong cng ty). Theo Th i bo kinh t Si Gn, ngy 01-072004. l khng c c s khoa h c v ch lm mi tr ng FDI Vi t Nam x u h n.

V vi c chuy n giao n ng l c kinh doanh, ch a c s li u y phn tch c h th ng nh ng nh ng thng tin lin quan m ti thu th p c trong m y n m qua cho th y l hi u qu chuy n giao r t y u v cc l do sau: Th nh t, ph n l n i tc pha Vi t Nam trong cc lin doanh FDI l doanh nghi p nh n c (SOEs). Ng i qu n l, lnh o kinh doanh c g i t i cc lin doanh th ng l cn b SOEs ho c cc b ch qu n c a SOEs lin quan. Trong s ny c ng c nhi u ng i v n c tinh th n doanh nghi p, tinh th n trch nhi m v ham h c h i nn lm vi c hi u qu trong cc lin doanh, tch c c h p thu tri th c v kinh nghi m t ng nghi p n c ngoi. Nh ng m t ph n kh l n h l nh ng ng i hnh ng nh cc quan ch c v d n h t quan tm v nh ng v n khc, thay v lm cho lin doanh pht tri n. Th hai, nguyn t c nh t tr 100% thnh vi n h i ng qu n tr p d ng vo vi c quy t nh cc v n kinh doanh trong lin doanh ko di qu lu, c i thi n qu ch m gy nh h ng n ho t ng c a doanh nghi p FDI. V l do ny, MNCs ut Vi t Nam c khuynh h ng l p doanh nhgi p 100% v n n c ngoi thay v lin doanh. Cc lin doanh trong qu kh c ng c khuynh h ng xin chuy n sang hnh th c 100% v n n c ngoi. B ng 11.4 cho th y t l c a cc lin doanh trong t ng s cc doanh nghi p FDI gi m nhanh v lin t c trong th i gian qua. Nh p hn tch m c I, FDI v i 100% v n n c ngoi khng a l i hi u qu chuy n giao ngu n l c kinh doanh cao nh tr ng h p lin doanh.

Lin k t hng d c : Hi u qu lan t a m nh hay y u ?

Nh c p m c 11.1, hi u qu lan to t FDI n cc thnh ph n khc trong n n kinh t cng cao th n i l c cng c t ng c ng. Qua s lin k t gi a doanh nghi p FDI v i cc doanh nghi p trong n c (SOEs, doanh nghi p t nhn, cc n v c th ...), cng ngh v n ng l c kinh doanh c chuy n giao t doanh nghi p FDI n cc thnh ph n khc c a n n kinh t . ki m ch ng hi u qu ny, c n xt t ng ngnh c th . D i y s phn tch hai ngnh may m c v xe my l nh ng ngnh c cc quan h hng d c v i cc ngnh khc. Ngoi ra, y l hai trong nh ng ngnh c FDI nhi u, trong FDI ngnh may m c h ng vo th tr ng n c ngoi cn ngnh xe my ch y u l thay th nh p kh u

a. Ngnh may m c

D t v i v may m c l nh ng ngnh cng nghi p quan tr ng c a Vi t Nam. N m 2001, hai ngnh ny chi m 11% gi tr tnh thm trong ton b ngnh cng nghi p ch bi n. T u th p nin 1990, may m c tr thnh ngnh xu t kh u hng u c a Vi t Nam. Vo gi a th p nin 1990, ngnh ny chi m 15% t ng kim ng ch xu t kh u v 50% kim ng ch xu t kh u hng cng nghi p. V i s l n m nh c a ngnh da giy v m t s ngnh xu t kh u khc, v tr c a ngnh may m c c gi m nh ng v n chi m 10% t ng kim ng ch xu t kh u vo n m 2001. Tr c giai o n may m c (apparel) l cc giai o n ko s i (spinning), d t (weaving) v d t kim (knitting). Theo B ng 11.6, s doanh nghi p FDI hi n di n kh ng o trong t t c cc giai o n, c bi t l kh tch c c trong giai o n may m c. Trong hai ngnh may m c v d t ny, cc n c v cc n n kinh t u t tch c c nh t l i Loan,

Hn Qu c, Xingapo v H ng Kng (B ng 11.5). Nhi u cng ty Nh t B n c ng tch c c. Tr Xingapo, cc d n c a cc n c ny c t l xu t kh u r t cao v t l K/L th p. i u ny cho th y cc n c cng nghi p m i chu v Nh t B n t n d ng lao ng Vi t Nam s n xu t v xu t kh u m t hng i n hnh c hm l ng lao ng cao.

Nh ng ho t ng c a cc doanh nghi p FDI trong ngnh may m c c t o ra m t s lin k t v i cc doanh nghi p trong n c thu c cc giai o n ko s i v d t khng? Theo i u tra c a Vi n Qu n l kinh t Trung ng, vo n m 2002, v n cn t i h n 2/3 s doanh nghi p FDI dng nguyn li u nh p kh u s n xu t hng may m c. T li u tham kh o theo ng Th ng (2003). Xem thm Goto (2003).

i u tra c a ti vo thng 8 v thng 9 -2003 cho th y cc doanh nghi p c 100% v n n c ngoi th ng c khuynh h ng nh p kh u h u nh ton b bn thnh ph m v nguyn li u c n thi t. Ch ng h n, tr ng h p cng ty 100% v n Nh t B n s n xu t qu n o Khu ch xu t Tn Thu n, vo n m 2003, m c d u sau b y n m ho t ng t i Vi t Nam, v n cn c t i 97% nguyn li u v bn thnh ph m nh p kh u t n c ngoi.

Nh ng doanh nghi p FDI c dng (m c d s l ng ch a nhi u) nguyn li u v bn thnh ph m s n xu t trong n c thu c hai tr ng h p sau: m t l cc doanh nghi p lin doanh v i cc i tc pha Vi t Nam, cc i tc ny th ng l cc cng ty nh n c m s n xu t chnh c a h l cc m t hng trung gian . M t trong nh ng ng c ho c i u ki n l p lin doanh v i n c ngoi l tiu th bn thnh ph m hay nguyn li u h c s n xu t. Hai l cc doanh nghi p FDI ngnh may m c mua bn ch ph m hay nguyn li u t nh ng lin doanh FDI khc. T gi a th p nin 1990, FDI vo Vi t Nam s n xu t cc s n ph m ny b t u t ng v vo u n m 2003, c trn d i 50 doanh nghi p v n n c ngoi s n xu t s i v v i t i Vi t Nam (xem B ng 11.6).

K t qu kh o st ny cho th y s lin k t gi a cc doanh nghi p FDI v i cc doanh nghi p thu n tu v n trong n c l r t y u. Doanh nghi p FDI c khuynh h ng dng nguyn li u v bn thnh ph m nh p kh u ho c do cc cng ty FDI khc s n xu t. Nguyn nhn l v doanh nghi p nh n c trong ngnh khng cung c p cc s n ph m ch t l ng cao v/ho c khng b o m cc i u ki n v giao hng. Doanh nghi p t nhn trong n c cn qu y u.

b. Tr

ng h p ngnh xe my

T gi a th p nin 1990, th tr ng xe my Vi t Nam t ng nhanh. Tr c n m 1997, nhi u cng ty th ng m i nh n c nh p kh u xe c t Nh t B n. Nh ng t n m 1997 xe c khng c php nh p n a v t n m 1998 nh p kh u xe m i c ng b c m. Chnh sch ny nh m y m nh s n xu t thay th nh p kh u t i Vi t Nam.

T u th p nin 1990, m t s cng ty l p rp trong n c ra i. H nh p kh u linh ki n nguyn chi c (CKD) ho c linh ki n r i (IKD) v l p rp bn t i th tr ng trong n c. Cng ngh l p rp CKD n gi n nn nh n c ch dnh cho m t s cc cng ty nh n c. Cc cng ty ngoi nh n c ph i theo hnh th c IKD. Trong tnh hnh , t gi a th p nin 1990, s doanh nghi p FDI tham gia s n xu t t ng nhanh. n thng 6-2002 c 7 cng ty FDI trong s 52 doanh nghi p l p rp xe my. S doanh nghi p FDI khng nhi u nh ng quy m l n v c uy tn qu c t nn chi m th ph n khng nh . c bi t n i ti ng nh t l Honda. Nh thanh danh, nhn hi u n i ti ng v th ph n l n nn gi bn xe my c a Honda cao v cng ty ny c th c l i t n m 1999, ch 15 thng tnh t ngy b t u s n xu t. Nh ng khi thng tin v ph t n s n xu t v gi bn c a xe my do Honda l p rp t i Thi Lan lan truy n t i Vi t Nam, d lu n x h i ch trch Honda v thnh qu ho t ng kinh doanh t i Vi t Nam. Cng lc , nhi u doanh nghi p trong n c b t u nh p linh ki n xe Trung Qu c v s n xu t v i gi r . Tuy ch y u bn cho gi i tiu th thu nh p th p, nh t l t i th tr ng nng thn, cc lo i xe my ny xm l n vo th tr ng c a Honda. Vo thng 01-2002, Honda i ph b ng chi n l c nh p linh ki n IKD t Trung Qu c v s n xu t lo i xe m i, gi r , ginh l i th tr ng. Theo ti, so snh v i n c khc nh Thi Lan ch ng h n, gi xe my Honda s n xu t Vi t Nam cao v ba l do: ph t n kh u hao (depreciation cost) cao (v th i gian ho t ng c a nh my ng n h n nhi u), quy m s n xu t nh , v i u ki n th tr ng (b o h , c l i cho cng ty c kh n ng chi ph i b ng nhn hi u n i ti ng nh Honda). D lu n Vi t Nam ph phn Honda bn gi cao nh ng ch d a trn c m tnh (bc l t gi i tiu th t ng l i nhu n) ch khng d a trn k t qu c a cc phn tch khoa h c. Y u t th ba y u i khi cng ty trong n c c php nh p linh ki n r t Trung Qu c bu c Honda ph i c hnh ng t ng t s n xu t lo i xe my r h n (nhn hi u m i l Wave Alpha)..

Xe my gi r nhanh chng lm cho th tr ng pht tri n m nh nh ng c ng lm t ng tai n n giao thng. N m 2002, chnh ph h n ch s l ng xe my m i l u thng trn th tr ng, ch cho php ng k 1,5 tri u chi c, b ng 75% n m 2001. Trong s 1,5 tri u chi c, 900.000 chi c l h n ng ch dnh cho doanh nghi p trong n c v ph n cn l i cho doanh nghi p FDI. M c d s l ng 600.000 chi c dnh cho doanh nghi p FDI l kh l n so v i l ng s n xu t c a h n m 2001, nh ng v cc cng ty FDI c k ho ch y m nh s n xu t v i s l ng cao h n h n ng ch c phn ph i nn nhi u cng ty ph i i u ch nh k ho ch kinh doanh (Honda t m ng ng s n xu t vo thng 9-2002, m t s ki n c cc c quan truy n thng loan bo r ng ri lm hnh nh mi tr ng FDI Vi t Nam x u i).

Chnh sch c a Vi t Nam trong ngnh xe my c ng c m t s c s nh t nh nh ng v n l chnh ph khng c k ho ch lu di cho ngnh ny v chnh sch thay i t ng t lm nh h ng n ho t ng u t , kinh doanh c a doanh nghi p. Mi tr ng FDI x u, s n xu t c a doanh nghi p FDI b t n nh d nhin nh h ng n s chuy n giao cng ngh v tri th c kinh doanh n cc doanh nghi p trong n c v k ho ch s n xu t c a xe my khng n nh th k ho ch t o s lin k t v i cc doanh nghi p cung c p ph ki n, b ph n c ng b t n.

V s lin k t gi a FDI v i cc cng ty trong n c, t c t li u ki m ch ng. Sau y ta xt ho t ng c a Honda l tr ng h p m tc gi thu th p c t ng i nhi u thng tin.

Nh B ng 11.7 cho th y, t l n i a ho c a Honda kh cao ngay t lc m i b t u s n xu t v t ng nhanh trong nh ng n m sau . T l ny cao h n c t l quy nh c a Chnh ph Vi t Nam. Theo chnh sch p d ng cho ngnh xe my, doanh nghi p FDI ph i th c hi n t l n i a ho t nh t 10% vo lc b t u s n xu t v t ng t l ln t nh t 60% vo n m th su. S tch c c n i a ho c a Honda c th c gi i thch b ng d t ng ban u c a cng ty ny v kh n ng m r ng s n xu t trong t ng lai. Quy m l p rp xe my cng c m r ng, th tr ng cho cc linh ki n v cc s n ph m trung gian khc cng l n v tr thnh i u ki n s n xu t hi u qu cc s n ph m trung gian . T ng t l n i a trong tr ng h p nh v y s lm cho gi thnh s n xu t xe my gi m, l i nhu n c a Honda s t ng h n.

N ng l c s n xu t c a Honda Vi t Nam u n m 2001 l 400.000 chi c nh ng quy m s n xu t th c t c a cng ty ny trong n m 2001 ch c 170.000 chi c v s c p c nh tranh t xe my Trung Qu c. Nh ng qua n m 2002, sau khi a lo i xe m i (Wave Alpha) vo th tr ng, Honda chi m l i th ph n m t v d t ng th tr ng xe my Vi t Nam ang l n m nh nn t ng n ng l c s n xu t ln 600.000 chi c (nh ng do chnh sch h n ch s n xu t v phn b h n ng ch c a Chnh ph Vi t Nam vo thng 09 -2002, Honda ch s n xu t c 390.000 vo n m 2002). T l n i a ho kh cao c a Honda c th c hi u trong b i c nh d t ng t ng n ng l c s n xu t y.

Nh ng quan tm c a chng ta l t l n i a ho cao y c i theo li n v i s lin k t hi u qu v i cc doanh nghi p trong n c khng. N i a ho l dng linh ki n v cc s n ph m trung gian khc s n xu t t i Vi t Nam theo ba knh: (1) s n xu t trong n i b nh my l p rp (in-house production) c a Honda, (2) mua t cc doanh nghi p FDI khc, (3) mua t cc doanh nghi p thu n tu trong n c. D nhin s lin k t gi a Honda v i SOEs ho c cc doanh nghi p t nhn c a Vi t Nam s cng m nh n u knh 3) cng quan tr ng. R t ti c l k t qu i u tra c a ti khng cho th y nh v y: cho n nay, Honda ch y u dng knh (1) v knh (2) m c d cng ty ny c g ng tm ki m cc kh n ng dng knh (3) nhi u h n gi m ph t n s n xu t. Nh B ng 11.7 cho th y, vo n m 2003, Honda mua linh ki n v cc s n ph m trung gian khc t 42 doanh nghi p ho t ng t i Vi t Nam nh ng trong ch c 13 doanh nghi p l c a v n trong n c. c bi t Honda m i n m kh o st h n 100 doanh nghi p Vi t Nam, k c SOEs v t nhn, tm nh ng cng ty c ti m n ng, qua s chuy n giao cng ngh cc cng ty ny c th cung c p linh ki n v cc s n ph m u vo khc v i ch t l ng v gi thnh ch p nh n c. Nh ng lc u ch c 5 cng ty p ng cc i u ki n . Con s ny c ng ch t ng n 13 cng ty n m 2003. Honda Thi Lan s n xu t m i n m 1 tri u xe my, kho ng g p i m c s n xu t c a Honda Vi t Nam, nh ng t i Thi Lan hi n nay, h n 100 doanh nghi p trong n c cung c p linh ki n, ph tng cho Honda. D nhin Honda Thi Lan c l ch s di h n Honda Vi t Nam nn khng th so snh m t cch my mc. Nh ng d c s khc bi t , v n ph i ghi nh n

l s l ng doanh nghi p trong n c c th tham gia vo k ho ch n i ang c m t kho ng cch kh xa gi a hai n c. .

a ho c a Honda

Tm l i, c ng nh trong tr ng h p c a ngnh d t may, s lin k t hng d c gi a doanh nghi p FDI v doanh nhgi p trong n c c a ngnh xe my c ng qu y u. C n c chnh sch t ng c ng n i l c b ng cch xy d ng cng nghi p ph tr (supporting industry), ti c u trc SOEs v y m nh pht tri n doanh nghi p t nhn nh v v a ngy cng c nhi u cng ty trong n c c i u ki n lin k t c v i doanh nghi p FDI.

K t lu n

Ch ng ny xem v n, cng ngh v ngu n l c kinh doanh (managerial resources) l nh ng bi u hi n c th c a t "l c" trong n i l c v ngo i l c, v a cc khi ni m cng v i cc khi ni m thay th ngu n l c n c ngoi (catching-up in foreign resources), lin k t (linkages), chuy n giao cng ngh (technology transfer) vo trong m t khung phn tch. Phn tch v m t l lu n cho th y n i l c v ngo i l c lin quan m t thi t v i nhau, ngo i l c c th lm t ng c ng n i l c, v s d ng hi u qu ngo i l c c n c chnh sch lnh m nh ho n i l c.

nh gi FDI t i Vi t Nam trn bnh di n v m v phn tch c th hai ngnh may m c v l p rp xe my cho th y Vi t Nam cn c khuynh h ng c nh gic ngo i l c, ch a t n d ng ngo i l c y m nh cng nghi p ho v ch a t o s lin k t hi u qu gi a doanh nghi p FDI v i doanh nghi p nh n c v doanh nghi p t nhn. Hm v chnh sch y l t o mi tr ng thu n l i c th t n d ng t i a FDI m khng s kinh t b cc cng ty a qu c gia chi ph i, v vi c lnh m nh ho doanh nghi p nh n c v t o i u ki n doanh nghi p t nhn pht tri n l nh ng ti n c n thi t dng ngo i l c t ng c ng n i l c. Cc chnh sch h n ch ho t ng c a doanh nghi p FDI hi n nay u lm gi m hi u qu c a ngo i l c trong qu trnh t ng c ng n i l c.

B t bnh

ng trong phn ph i thu nh p v s

dn ch c a x h i Hoa K

econo-OD 17 Dec 2008, 23:10 GMT+0700 c i m c tr ng nh t c a CNTB l quy n s h u t nhn i v i ph ng ti n s n xu t, quy n t do kinh doanh c x h i b o v v m t lu t php, v c coi nh m t quy n thing ling b t kh xm ph m c a con ng i. Kinh t Hoa K l m t n n kinh t c tr ng c a CNTB. B t k x h i no th v n phn ph i phc l i x h i c ng khng m b o cng b ng hon ton.V M th cng khng cng b ng khi m y l n i ai ph h p nht th t n t i, cn ai y u nh t s b lo i ra.V v y khng th k t lu n nguyn nhn c a phn ph i b t bnh ng phc l i x h i l s dn ch t n t i trong x h i t i M .

Tuy v y, M vo nh ng n m u th k XX, c m t s l ng l n ng i chu nh p c vo M , v r t nhi u ng i nh p c M Latinh n vo nh ng n m sau . m c d n c M tr i qua m t vi th i k th t nghi p cao v nh ng th i k khc thi u cung v lao ng, nh ng khi c r t nhi u vi c lm th ng i nh p c l i c xu h ng n y. H th ng s n sng lm vi c v i m c l ng th p h n i cht so v i l ng lao ng c v n ho; v h nhn chung u pht t, ki m c nhi u ti n h n r t nhi u so v i qu h ng. Ng i M tin r ng khi cc ngu n l c kinh t c gi i phng, cung v c u s xc nh gi c c a hng ha v d ch v . n l t n, gi c s mch b o cc doanh nghi p nn s n xu t ci g; n u m i ng i mu n m t lo i hng ha c bi t no nhi u h n l ng cung c a n n kinh t th gi hng ha s t ng ln. i u ny thu ht s ch c a cc cng ty khc ho c cc cng ty m i, nh ng cng ty ny c m th y c c h i ki m c nhi u l i nhu n v b t u s n xu t hng ha ny nhi u h n. ng c l i, n u m i ng i c c u t h n v m t lo i hng ha no th gi c a n s gi m i v cc nh s n xu t c t kh n ng c nh tranh s ng ng kinh doanh ho c ti n hnh s n xu t lo i hng ha khc. m t h th ng kinh t nh v y c g i l n n kinh t th tr ng. Ng i M lun tin r ng m t s d ch v do nh n c m nh n s t t h n cc doanh nghi p t nhn. ch ng h n, chnh ph m ch u trch nhi m ch y u i v i cc ho t ng v t php, gio d c (m c d c r t nhi u tr ng h c v trung tm o t o t nhn), h th ng ng giao thng, bo co th ng k x h i v an ninh qu c phng. h n n a, chnh ph c ng th ng c yu c u can thi p vo n n kinh t i u ch nh nh ng tnh hu ng m h th ng gi c khng ho t ng. v d , chnh ph i u ti t cc nh c quy n t nhin, v s d ng lu t ch ng c quy n ki m sot ho c ng n ch n cc t h p kinh doanh tr nn qu m nh n m c chng c th ch ng cc l c l ng th tr ng. Chnh ph cung c p phc l i v tr c p th t nghi p cho nh ng ng i khng c kh n ng t trang tr i, do h g p r i ro trong cu c s ng c nhn ho c b m t vi c lm b i bi n ng kinh t t ng t; n thanh ton h u h t chi ph ch m sc y t cho ng i gi v nh ng ng i s ng trong c nh ngho nn; chnh ph i u ti t ngnh cng nghi p t nhn nh m h n ch s nhi m khng kh v n c; cung c p cc kho n vay v i li su t th p cho nh ng ng i b thi t h i do thin tai. Chnh ph tr gip cc c nhn khng kh n ng t ch m lo cho chnh mnh. an sinh x h i, ch ng trnh c c p ti chnh t kho n ng thu c a ch doanh nghi p v ng i lao ng. D trong tr ng h p no, m t i u r t r rng l h th ng kinh t c a M khng phn ph i cng b ng c a c i lm ra. theo vi n chnh sch kinh t , m t t ch c nghin c u c tr s t i washington, n m 1997, m t ph n n m s gia nh M giu nh t chi m t i 47,2% thu nh p qu c dn. ng c l i, m t ph n n m s gia nh ngho nh t ch chi m 4,2% thu nh p qu c dn, v 40% dn s ngho nh t ch chi m 14% thu nh p qu c dn. Last edited on 17 Dec 2008, 23:12 GMT+0700 by econo-OD + Show more