Professional Documents
Culture Documents
m%udKj;a fkdjk
ldka;d yd
udOH iduQyslh
wjYH" fuf;laa m%udKj;a fkdjk(
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k
ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
ISBN 978-624-5868-00-1
iii
mQ¾úldj
m%cd;ka;%jd§ md,kh by< kexùu ms‚i y|qkajd fokq ,enQ iy;sl f,i lrk l%ufõo
ldka;djka iy wfkl=;a fldkalrkq ,enQ lKavdhï úúOdldr úh' 1970 .Kkaj,§ wúêu;a fldagd
i|yd idOdrK ksfhdackhla wjYH nj fï jk l%ufõo y÷kajd§fï§ ialekaäfkaúhdkq rgj,a
úg meyeÈ<sj wjfndaO lr.kq ,en ;sfí¡ flfia id¾:l jQ w;r fndfyda foaYmd,k mlaI l%ufhka
fj;;a, tn÷ ksfhdackhla i|yd igka lsÍug iafõÉPd fldagd l%uh ms<s.kakd ,§' jHjia:duh
ish¨ lafI;%hkays ldka;djkag isÿj we;s w;r yd ffk;sl m%;sixialrK l%shdoduhla Tiafi
/lj,a lrejka f,i l%shdlrk foaYmd,k mlaI foaYmd,k iu;dj ms<sn| kS;sh m%xYh iïu;
wksjd¾hfhka fyda id¾j;%sl wdldrfhka ksfhdað; lrkq ,enQfha 1999$2000 ;rï uE;l§h' wka;¾
foaYmd,kh fj; ldka;djkaf.a msúiSu flfrys md¾,sfïka;= ix.ufha 2019 jd¾;djg wkqj
ueÈy;a fkdfjhs' Y; j¾Ihlg fmr Pkao whs;sh md¾,sfïka;= ldka;d ksfhdackh by< kexùu ms‚i
i|yd igka l< whqßkau fndfyda rgj, ldka;djkag rgj,a 130 lg jeä .Kkla hï wdldrhl fldagd
l%uhla fhdod f.k ;sfí¡ m%dfoaYSh uÜgfï ldka;d
ksfhdackh i|yd whs;sh fjkqfjka Èla.eiaiqKq
ksfhdackh jeä lsßu ms‚i o f,dj mqrd úúO
wr.,hkays ksr; ùug isÿj ;sfí' ta fjkqfjka
;yjqre lsÍfï l%shdud¾. fhdod f.k ;sfí'
úêu;a fyda wúêu;a iy;sl f,i lrk fidhd
iy;sl f,i lrk l%shdud¾. tajdfha iajrEmfhka
hdug;a uq,a nei .;a mqreI uq,sl wdl,am wkql%ufhka
iy iM,;djfhka ie,lsh hq;= f,i fjkia
fjkia lr,Sug;a isÿ úh¡ 1995 jif¾ îðxys meje;s
jk w;r jvd;au fyd¢ka idlaId;a lr.ekSug
4jeks f,dal ldka;d iïfï,kh meje;s wjia:dj
yels jkqfha ˜foaYmd,k wjia:dkq.; ;;a;ajhka
jk úg foaYmd,kfha ldka;d W!k ksfhdackh i|yd
jdisodhl jk úg§h'2 w.%dud;H rks,a úl%uisxy
ms<shï fh§u ms‚i iy;sl f,i lrk l%shdud¾.
uy;df.a uQ,drïNhla yryd 2016 wxl 1 ork
y÷kd.ekSu ldka;djka imqrdf.k ;snq‚‘ f.da,Shj
m<d;a md,k ue;sjrK ^ixfYdaOk& mk;3 iïu;a
jHjia:dhl iNdjkays idudðlhkaf.ka ldka;djka lr iy m<d;a md,k iy m<d;a iNd wud;H *hsi¾
isákafka 10] la muKlah hkak ie,ls,a,g .;a uqia;d*d uy;df.a ueÈy;aùfuka th l%shd;aul l<
l%shdldß;ajh i|yd îðx fõÈldj ^wd¾Ü 182&˜ wjia:dfõ Y%S ,xldj tjeks jdisodhl wjia:dkq.;
˜jHqyd;aul iy wdl,amuh ndOlj,g˜ ^wd¾Ü 186& foaYmd,k wjia:djla w;aú¢k ,§ flfiafj;;a,
ms<shï fh§u ms‚i Okd;aul l%shdud¾. b,a,d fuh foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh by< kexùu
isák ,§' tu.ska úúO iajrEmfha ;djld,sl úfYaI ms‚i ffk;sl ne§ula iys; ;yjqre lsÍfï
l%shdud¾. Yla;su;a ùu i|yd wjia:dj Wod lrñka l%shdud¾. f.k tau i|yd lghq;= l< fndfyda
ldka;djka foaYmd,kh i|yd kqiqÿiqh hk u;fha ldka;djka iy ldka;d ixúOdkj, wkjr;
fjkila we;s lrk ,§' ^vdya,rma" 2020&1 l%shdldrlï iy WoafoaYk lghq;=j, ch.%yKhls¡
ldka;dj iy udOH iduQyslh, fuu b;sydifha lg wvqfjka o mej;=‚‘ ldka;djkag È.ska È.gu
il%Sh md¾Yjlrefjls¡ Y%S ,xldfõ foaYmd,kh ;=< kdufhdackd wysñ jQ neúka, ldka;djkag muKla
W!k ldka;d ksfhdackfha m<uq ks, ms<s.ekSu 1993 iSud jQ ,ehsia;= bÈßm;a lsÍug wm fhduq jQ kuq;a
ldka;d m%{ma;sfha wka;¾.; lrkq ,enQ w;r tys foaYmd,k mlaI yryd ksfhdað;hka f;dard m;a
igyka lr ;snQfha( lr .ekSu flfrys m%uqL;dj ,nd ÿka Y%S ,xldfõ
˜rfÜ foaYmd,k yd fmdÿ Ôú;fhys fukau foaYmd,k ixialD;sh, iajdëk lKavdhï ,ehsia;=
rdcH yd fm!oa.,sl wxYj, o ldka;djkag tfrysj yryd ch.%yKh lsÍu ldka;djkag l< fkdyelalla
we;s fjkialï ;=rka lsÍfuys ,d WÑ; ish¨ mshjr njg m;a lrk ,§¡ kdufhdckd i|yd ldka;djka
.ksñka, rch úiska ldka;djkag mqreI mlaIh yd ie,ls,a,g .kq we;ehs hk n,dfmdfrd;a;=j
iudk mokula u;, my; oelafjk whs;sjdislï fmroeßj, ldka;djkaf.a kdhl;aj l=i,;d iy
iy;sl lr Èh hq;=h¦ m<d;a md,k iy m<d;a iNd md,kh ms<no oekqu
^w& ish¨ Pkao úuiSïj,§ iy cku; m%j¾Okh lrñka m%dfoaYSh uÜgñka Tjqka iu.
úpdrKj,§ Pkaoh §u iy uyckhd úiska f;dard lghq;= lsÍfï l%shdj,shla o wm wdrïN lrkq ,eîh¡
m;a lrkq ,nk ish¨ uKav,j,g f;dard .ekSug ue;sjrK iy wdKavql%u jHjia:d m%;sixialrK
iqÿiaika ùu, l%shdoduhkays wm ksr; jQ w;r, úêu;a iy wúêu;a
^wd& cd;sl, m<d;a yd m%dfoaYSh Pkao úuiSïj, udOH jHdmdr yryd ldka;d wfmalaIsldjka ms<sno
kdufhdackd l%shdj,sfha§ idOdrK ksfhdackhla lreKq bÈßm;a lrñka Tjqka m%j¾Okh lsÍug
,eîu lghq;= l< o tu.ska id¾:l m%;sM, fkd,enq‚‘
tu wjia:dj jk úg iy;sl f,ilrk l%shdud¾. tjeks oro~qnjla yuqfõ, fldagdjka iajrEmfhka
zkdufhdackd l%shdj,sfha§ idOdrK ksfhdackhla iy;sl f,i lrk l%shdud¾. m%j¾Okh lrd wm
,eîuz hkakg iSud úh¡ th t;rï widudkH fohla fhduqjq‚‘
fkdjqfha, fldagdjka flfia ixia:dmkh l< hq;=o flfiafj;;a, fldagdjka i|yd wjYH;djh fyda
hkak iïnkaOfhka ;yjqre lsÍfï l%shdud¾. i|yd tajd ia:dms; l< hq;af;a flfiao hkak ms<sn|j Y%S
fmkS isá WoafoaYlhka ta jk úg t;rï oekqj;aj ,xldfõ md¾,sfïka;= uka;%sjreka oekqj;au fkdisá
fkdisá ksid iy rchka ta iïnkaOfhka Bg;a jvd iy ta;a;= fkd.;a w;r ienE f,iu ldka;d
wvq wjOdkhla fhduq l< ksidfjks¡ ksfhdackh by< kexùu ms‚i ffk;sl ne£ula
1990 isg miq.sh jir .Kkdj uq¿,af,ys, iys; kS;s iïmdokh lsÍug ue,slula oelaúhz
ldka;d ksfhdackh by< kexùfï lreK wrNhd iafõÉPd fldagdjla ms<sn| woyig mjd foaYmd,k
ldka;dj iy udOH iduQyslh m%Odk jYfhkau mlaI taldldr m%;sfrdaOhla oelaúh¡ foaYmd,k
m%fõY jqfha ldka;djkag jeäfhka kdufhdackd ksfhdað;;ajh i|yd ldka;djka iqÿiq fkdue;s
,nd§u iïnkaOfhka foaYmd,k mlaI kdhl;ajhg nj;a, keje; f;aÍ m;aùu i|yd ;rÕ lsÍug
lreKq oelaùu u.sks¡ jhi 35 g wvq ;reK msßia woyia lrkafka kï, oekg isák msßñ iNslhkaf.a
ioyd m<d;a md,k wdh;kj, fldagdjla meje;s wjia:dj wysñ lrñka lsisfia;au tfia fkdl< hq;=
kuq;a th fndfyda úg ;reKhka i|yd fjkajQjla nj;a i,lkq ,eîh¡ tys m%;sM,hla f,i, oekg isák
f,i olskq ,eîh¡ fmdÿfõ .;a l<, m%Odk Odrdfõ uka;%Sjrhl= ñh.sh fyda il%sh foaYmd,kfhka bj;a jQ
foaYmd,k mlaI ldka;djka i|yd 4] isg 6] olajd úg Tyq fjkqfjka bÈßm;a ùfï m<uq wjia:dj mjqf,a
jQ m%udKhlska muKla kdufhdackd ,nd ÿka w;r, fjk;a msßñ idudðlhl=g ysñ jQ w;r ldka;djkag
tneúka ie,lsh hq;= ixLHdjlska ;r. lsÍfï ienE kdu fhdackd i|yd myiqfjuka wjia:dj ysñjQfha
wjia:djla ldka;djkag fkd;snqKs¡¡ m<d;a md,k foaYmd,kfha isák msßñ foaYmd,k{hl= ñh.sh
uÜgfï Tjqkaf.a ksfhdackh 2] la muK o, m<d;a úg ta fjkqfjka bÈßm;a ùug Tyqf.a mqf;l= fyda
iNd uÜgfï§ 4] l muK o, md¾,sfïka;=fõ 6] ifydaorhl= fkdue;s kï mu‚¡
v
Ⱦ> ld,hla mqrd wfmalaIdfjka isá ldka;d jif¾§ ie,lsh hq;= f,i m%;sfYdaOkhlg ,la jQ
fldagdj kS;shla njg iïu; ùfï ft;sydislj w;r tys§ 25] fldagdj tf,iskau mj;ajd .ksñka
jeo.;a wjia:dj flfrys wjOdkh fhduq fkdlrñka, fldÜGdYj,ska wju jYfhka 10] la ;rÕ lsÍu
;uka tla lKavdhula f,i ms<s.kakd fuka i|yd ldka;djkag kdu fhdackd ,ndÈh hq;= njg
b,a,ñka taldnoaO úmlaIh úiska wjq¿jd,kq ,enQ úêúOdk ie,iQ w;r m<d;a md,kfha§ iudkqmd;sl
jHdl+,;ajh uOHfha, wjidkfha§ 2016 fmnrjdß ksfhdack l%uh wkqmQrKh lrñka flaj, fldÜGdY
ui 06 jk Èk m<d;a md,k wdh;k Pkao úuiSï l%uh kej; y÷kajd ÿka kj ñY% ue;sjrK l%uh
^ixfYdaOk& mk;a flgqïm; md¾,sfïka;=fõ§ ;=< w;sf¾l mqoa., ,ehsia;=jg 50] la ldka;djka
iïu; úh¡ pQ,kS fldäldr ,shQ mßÈ( we;=,;a lsÍug foaYmd,k mlaIj,g wksjd¾h
˜ tÈk md¾,sfïka;=fõ rÕ oelajQ úldrrEmS lrk ,§¡ ue;sjrK m%;sM, m%ldYhg m;alsÍfï§
cjksld ldka;djkaf.a foaYmd,k ksfhdackh ish¨ fldÜGdY 25] la ldka;djkaf.a wkqmQrKhlska
ms<sn| lreK iïnkaOfhka jir .Kkdjla mqrd iukaú; jk njg ue;sjrK fldñIu j. n,d
foaYmd,k{hka oelajQ wkjOdkh ms<sn| iroula .; hq;=h¡ flfiafj;;a, 2018 fmnrjdß ui meje;s
fia oelsh yelsh¡˜ m<d;a md,k ue;sjrKfhka miqj foaYmd,k mlaI
md¾,sfïka;=fõ we;sjq fuu jxlnj yd ydiHh kdhlhka, mlaI ixúOdlhka iy mrdð; msßñ
uqiqjQ l%shdldrlï tu wjia:dj iksgqyka lsÍu wfmalaIlhka ldka;d fldagdj widOdrK iy
fukau tys jeo.;alu újdo lsÍu iy fldagdj wkjYH hehs iduqyslj th fy<d oelSfuka fldagdj
ms<sno ixjdoh ;jÿrg;a bÈßh lrd /f.k ms<sn| wkjfndaOh iy ta iïnkaOfhka inqoaêl
hdug wiu;a úh¡ fuu ,Êcd iy.; wkjOdkh idlÉPdjl uo nj úoHudk lrk ,§¡
udOH ;=<ska o ms<sìUq flß‚‘ tys ft;sydisl fldagd l%uh u.ska m<d;a md,k foaYmd,kfha
jeo.;alu .%yKh lr .ekSug wfmdfydi;a ksr; ldka;djka ixLHdj wdikak jYfhka 92 isg
fjñka tÈk md¾,sfïka;=fõ úmlaIfha ú.vï 1991 olajd by< kxjñka ue;sjrK foaYmd,kh
flfrys jeä wjOdkhla fhduq lrñka udOH ta fukau m<d;a md,k uÜgfï md,kh hk foflysu
ms<sn|j ioyka lf<a lsisÿ úfYaIhlska f;drj jk ie,lsh hq;= mßj¾;khla isÿlrk ,§¡ fï jk
w;r m%cd;ka;%jd§ md,kh, foaYmd,k wjldYfha úg ish¨ m<d;a md,k wdh;khka ;=< ldka;djka
mqreIdêm;Hh iy ldka;djka iyNd.s lrjd fkd. ish ia:dkh ;yjqre lr.ksñka isák w;r m<d;a
ekSu ms<sn| ixjdoh bÈßhg mj;ajd .ekSug lsisÿ md,kh ;=< Yla;su;a n,mEula we;s lrñka isáhs¡
W;aidyhla fkdork ,§¡ tfiau ixfYdaOkhkays tfy;a a foaYmd,k wNsm%dh iy ldka;djka ms<s.
yrh fyda iSudjka ms<sn|j lsisÿ wdldrhl ekau, Tjqkaf.a yelshdj iy i;H f,iu ksfhdack
ie,ls,a,la fyda wjOdkhla fhduq lrñka tajd foaYmd,kh fj; Tjqkaf.a whs;sh wksjd¾hfhka úh
idlÉPd lsÍula o isÿ fkdùh¡ hq;a;la fia fkdolsk w;r ksrka;rfhka wNsfhda.
2016 jif¾ isÿl< fuu ixfYdaOkh5 2017 hg ,la lrkq ,nhs¡
4 2016 wxl 1 ork m<d;a md,k Pkao úuiSï ^ixfYdaOk& mk; n,kak
5 2017 wxl 16 ork m<d;a md,k Pkao úuiSï ^ixfYdaOk& mk; n,kak
vi
fuu wOHhkh
fuu m¾fhaIK wOHhkh uekeúka ksrEmKh foaYmd,k{hkaf.a miqìu iïnkaOfhka m%n,
lrk mßÈ foaYmd,kfha ksr;ùfï ld¾fha§ msßñka wka;¾oDIaÀhla fuu wOHhkh imhhs’
yd iudkj ldka;djkag o iyNd.s ùug yels jk fuu úia;SrK úYaf,aIK jHqyh ;=< mjq,a miqìu,
mßÈ ldka;d ksfhdackfha m%udKd;aul jeäúula mlaIh ;=< ;;a;ajh, wd¾Ól Yla;sh iy foaYmd,k
lrd .uka lrk w;ru, ldka;d fldagdfõ jdisodhl oekqu jeks úúO idOl ;u foaYmd,k .ufka§
;;a;ajhka ;jÿrg;a ;yjqre lr.ksñka m<d;a md,k ldka;djkag n,mdkafka flfiao hkak ms<sn|j fuu
uÜgñka ldka;d foaYmd,k{hka iu. isÿlrk wOHhkfhka úuid n,k ,§’ tfiau ;u b,lalh
lghq;= wLKavj mj;ajd .ekSu ;SrKd;aul jk w;r lrd <Õdùug W;aidy oeÍfï§ mj;akd jHqyhka
by< kexjqKq ks;H ksfhdackh iy jvd m%cd;ka;%jd§ iy ieliqïj,g ldka;d foaYmd,k{hka fl;rï
iy ish,a,kau we;=,;a foaYmd,k ixialD;shla lrd ÿrg wkq.; jkafka o ke;fyd;a wNsfhda. lrkafka
.uka lsÍug wmg yelsh’ Y%S ,xldfõ foaYmd,kfha o ms<sn|j;a th úu¾Ykh lrk ,§’ ksfhdackh
ksr; ldka;djka ms<sn|j jQ mq¿,a mrdihl úoaj;a iefjdu i|yd idOdrK úh hq;=h iy ish,a,kau
m¾fhaIK˜ foaYmd,khg msúiSu i|yd iy ksfhdað; we;=,;a úh hq;=h hk m%cd;ka;%jd§ O¾u;dj
foaYmd,kfha ;u ia:dkh mj;ajd .ekSu i|yd Yla;su;aj ia:dmkh lsßu i|yd fuh jeo.;a yd
ldka;djka uqyqK § we;s wNsfhda. rdYshla fndfyda yÈis wjYH;djhls’ mqreI uQ,sl md,kfha tla wjika
l,l isg y÷kdf.k we;’ 2018 m<d;a md,k iy wúmßKdóh iudc ixia:djla jk Y%S ,xldfõ
ue;sjrKh wjika ù ldka;djka 1991 fofkl= m<d;a foaYmd,k n,h md,kh lsÍu iy wdKavqlrKh
md,k foaYmd,khg msúis jydu isÿlrkq ,enQ fuu wjika lsÍu Wfoid jk ldka;d m%h;akfha§ fuh
wOHhkh kdufhdackd ,nd.ekSfï, ue;sjrKh ;rÕ meyer yeßh fkdyelalls’
lsÍfï, fldÜGdY wdik Èkd .ekSfï, w;sf¾l ,ehsia;=
yryd m;alrkq ,eîfï iy m<d;a md,k wdh;kj,
iNslhka f,i lghq;= lsÍfï wNsfhda.hkag id¾:lj
uqyqK ÿka ldka;d foaYdmd,k{hkaf.a mq¿,a w;aoelSï
úuid n,hs’ Bg wu;rj, foaYmd,k ksfhdackfha
iajNdjh ms<sn| mq¿,a iuld,Sk foaYmd,k ixjdoh,
foaYmd,k mlaIj, ld¾hNdrh, foaYmd,k mlaI
úiska isÿlrkq ,nk iQlaIu ue;sjrK fufyhqï,
ue;sjrKj, iajNdjh iy ue;sjrK m%pdrKh l=uqÿkS ieuqfj,a
ms<sn| ixo¾Nh ;=< ue;sjrKh ;rÕ l< ldka;d 2021 ckjdß
8
viii Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
mgqk
mq¾úldj iii
ldka;djka i|yd m<d;a md,k wdh;k fldagdj .... v
fldagdj Yla;su;a lsÍfï yd wdrlaId lsÍfï wjYH;dj vi
fuu wOHhkh ....................................................... vii
mgqk................................................................................... viii
rEm igyka ,ehsia;=j............................................. ix
j.= ,ehsia;=j........................................................... x
ye¢kaùu............................................................................ 11
ixo¾Nh............................................................................. 12
l%ufõoh............................................................................. 15
wkdjrK............................................................................ 16
foaYmd,k mlaIh yd ldka;d ksfhdackh............. 17
oekqu jdish f.k fohs........................................... 20
ldka;d foaYmd,k{hka yd n, uQ,dY%................. 23
Uq,H iñm;a............................................. 24
ixialD;sl iñm;a................................... 25
iudc cd, fj; m%fúYh....................... 27
f;aÍ m;aùfï m%h;akh i|yd iyfhda.h...................... 29
;u foaYmd,k wkd.;hg ndOdjka f,i ldka;d
foaYmd,k{hka olskqfha ljrlao@................................ 32
uq,H iïm;a ysÕh.................................................. 32
úreoaO mlaIj, wNsfhda....................................... 33
m%pKav foaYmd,k ixialD;sh................................ 34
;u mlaIfhau wNsfhda........................................... 35
;u iudch ;=<skau u;=jk wNsfhda.................... 36
ldka;d foaYmd,kfha mqreI N+ñldj.............................. 36
foaYmd,k wNs,dI............................................................ 37
mqyqKqj u.ska ldka;djkag Yla;sh ,nd oSu................... 38
m<d;a md,k uÜgfï ldka;d foaYmd,k{hka iy
ue;sjrK foaYmd,kh ms<sn| Tjqkaf.a oelau............... 38
ks.uk............................................................................... 41
wdY%s; .%ka:...................................................................... 44
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 9
ix
j.= ,ehsia;=j
j.=j 1-wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k w;aoelSï jir .Kk............................................. 18
j.=j 2-wfmalaIl j¾.h wkqj mlaIh ;=< foaYmd,k w;aoelSï jir .Kk........................ 19
j.=j 3-wfmalaIl j¾.h wkqj m<d;a md,k wdh;k md,kh lrkakd jQ kS;s ms<sn| oekqu 20
j.=j 4-wfmalaIl j¾.h wkqj wdKavql%u jHjia:dj ms<sn| oekqu.......................................... 21
j.=j 5-wfmalaIl j¾.h wkqj mlaI u;jdoh ms<sn| oekqu.................................................... 22
j.=j 6-wfmalaIl j¾.h wkqj rfÜ b;sydih ms<sn| oekqu.................................................... 22
j.=j 7-wfmalaIl j¾.h wkqj m<d;a md,k ue;sjrKh i|yd uqo,a jehlsÍu..................... 25
j.+j 8-wfmalaIl j¾.h wkqj mjq, foaYmd,khg iïnkaO..................................................... 26
j.+j 9-wfmalaIl j¾.h wkqj mdi,a iuh ;+< l%shdYS,.S .......................................................... 27
j.+j 10-wfmalaIl j¾.h wkqj wi,ajeis m%cdj ;+< l%shdYS,.S ................................................. 28
j.+j 11-wfmalaIl j¾.h wkqj idx.ñl cSú;fha l%shdYS,.S .................................................... 28
j.=j 12-wfmalaIl ldKavh wkqj Wmldr uQ,dY%........................................................................ 31
j.=j 13-wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k wkd.;h i|yd mj;sk ndOl............................ 35
j.+j 14 wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k wNs,dI................................................................... 37
j.=j 15-wfmalaIl j¾.h wkqj mqyqKq uÜgu............................................................................ 38
j.=j 16-wfmalaIl j¾.h wkqj ue;sjrK foaYmd,kh ms<sn| oelau..................................... 39
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 11
ye¢kaùu
jHjia:dodhlfha ldka;d ksfhdackh by< hymd,k Och hgf;a 2015 ckjdßfha§ n,hg
kexùu i|yd jk wr.,h §¾> yd ÿIalr jQjls¡ meñ‚ hymd,k rch, YS% ,xld ue;sjrK
foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh jeä lsÍu, jir b;sydifha m%:ujrg m<d;a md,k wdh;k i|yd
.Kkdjla mqrd m%Odk foaYmd,k mlaI folu, tkï ñY% ue;sjrK l%uhla y÷kajd fok ,§¡ fuu
tlai;a cd;sl mlaIh yd YS% ,xld ksoyia mlaIh ue;sjrK m%;sixialrKhka ;=< YS% ,xldfõ
ksrka;rfhka ,nd ÿka ue;sjrK fmdfrdkaÿjla m<uq jrg ldka;d wfmalaIsldjka i|yd fldagd
úh¡ flfiafj;;a, ue;sjrK ksudùu;a iu.u fuu l%uhla wka;¾.; úh¡ tys m%;sM,hla f,i, ish¨
lreK iïnkaOfhka fmdÿfõ ish¨ foaYmd,k fldÜGdYj,ska 10] lg ;rÕ lsÍfï wjia:dj
mlaIj, Wkkaÿj ySk ù hhs¡ wm iudcfha mj;sk ldka;djkag ysñ jQ w;r m<d;a md,k wdh;k
mS;DuQ,sl jHqyhka, iy úfYaIfhkau foaYmd,k i|yd y÷kajd ÿka nyq uka;S% iudkqmd;sl l%uh
mlaI jHqyhkays mqreI wdêm;Hh, fmdÿfõ hgf;a ish¨ m<d;a md,k wdh;k wju jYfhka
foaYmd,kfha iy úfYaIfhkau jHjia:dodhl ldka;djka 25]la f;dard m;alr .; hq;= njg jq
wdh;khkays ldka;d ksfhdackh by< kexùu w;=re úOdkhla iys;j ukdm ,ehsia;=j, o 50]
flfrys ie,lsh hq;= ;¾ckhla t,a, lrhs¡ la ldka;djka i|yd fjkalrk ,§¡ fuu.ska kej;
tneúka foaYmd,khg msúiSfï§ ldka;djka uqyqK jrla fldagdjkays l¾;jH, jHjia:dodhlfha iy
fok fuu jHqyd;aul wjdish ch.ekSu ms‚i fmdÿfõ foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh ms<sn|
ldka;d ixúOdk, ish¨ jHjia:dodhl wdh;kj, ixjdoh ;Sõr lrk ,§¡ tysÈ újdohg n÷ka jQ
ldka;djka i|yd fldagdjla jeks ;yjqre lsÍfï lreKq w;r fuu fldagd l%uh u.ska ieneúkau
ls%hdud¾. fjkqfjka WoafoaYkh lr ;sfí¡ ldka;d ksfhdackh by< kxjkq we;ao, fldagd l%uh
Tiafia m<d;a md,k wdh;kj,g m;a jQ ldka;d
iNslhka ldka;djkaf.a .eg¨ iïnkaOfhka
y~ k.ñka ksfhdað; foaYmd,khg ia;%S mqreI
fuu wOHhkh u.ska úuid iudcNdù oDIaáhla f.k tkq we;a o ke;fyd;a
Tjqka ish mlaI kdhl;ajfha woyia m%;srdj
n,kq ,nkafka kj fldagdj
lrkakka muKa fõo hkak wdÈh úh¡ m<d;a md,k
foaYmd,kfha ldka;d
iNslhka f,i lghq;= lsÍfï§ fuu kj ldka;d
ksfhdackh by< kexùug uka;S%jßhka yg ;u mlaIfhkau fukau fmdÿfõ
fya;= ldrl jkafkao” msßñ foaYmd,k{hkaf.ka uqyqK mEug isÿjk
w¿;ska f;aÍ m;ajQ ldka;d wNsfhda.hka ljf¾o@ kj fldagd l%uh foaYmd,kfha
iNslhka iNdj ;=< yd ldka;d ksfhdackh by< kexùug fya;= ldrl jqjo
th M,odhSj foaYmd,kfha ksr;ùug i;H f,iu
bka msg; uqyqK fok
ldka;djkag yelshdj ,nd fokq we;so, w¿;ska f;aÍ
wNsfhda. fudkjdo iy th
m;ajQ fuu ldka;d iNslhka iNdj ;=< iy bka msg;
È.= ld,Skj ;srir o hk uqyqK fok wNsfhda. fudkjdo iy th È.=ld,Skj
ldrKdjkah¡ ;sridr jkafkao hkak úuid ne,Su ms‚i fuu
wOHhkh isÿlrkq ,enQfha fuu ixo¾Nh ;=,h¡
12 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
ixo¾Nh
ksoyig ,eîug jir 17lg fmr mj;ajkq ,enQ o, ;u ðú; yd Ôjfkdamdh ms<sn| ;SrK .kakd jQ
YS% ,xldfõ m<uq ue;sjrKfha§ rdcH uka;%K m%;sm;a;s iïmdok N+ñldfõ§ ldka;d iyNd.s;ajh
iNdjg iDcqju tla wfhla o w;=re ue;sjrKfhka wju uÜgul mj;S¡ by< idlaIr;d wkqmd;h,
;j;a wfhla o f,i ldka;djka fofofkl= f;aÍ Wiia wOHdmkh i|yd msúiSfï ie<lsh hq;
m;aúh¡ ta wkqj 1931 ;rï wE; ld,fha§ mjd j¾Okh, iqÿ lrmá jD;a;skays kshe<Su by<hdu
jHjia:dodhlfha wdikj,ska 5] la ,nd.ekSug jeks Tjqkaf.a wfkl=;a iudÔh yd jD;a;Suh
ldka;djkag yels jq‚‘ flfia fj;;a .eg¨j ch.%yK o ms<sìUq lsÍug foaYmd,kh mßirh
jkqfha, wfkl=;a ish¨ ol=Kq wdishdkq rgj,a ;u wfmdfydi;a ù ;sfí¡ tfyhska, foaYmd,kfha ks;H
ldka;d fldagfjka myiqfjka fuu m%;sY;h miqlr ldka;d ksfhdackh by< oeóu iïnkaOfhka jk
hdfï§, oYl y;la uq¿,af,ysu furfgys th wvq m%;sm;a;suh ixjdoh uE; ld,fha§ jvd;a ;Sõr ù
jeä jYfhka tu uÜgfïu meje;Suhs¡ ^úl%uisxy ;sfí¡ ldka;d fldagdj uE;l§ y÷kajd fok f;lau,
iy fldäldr 2012& m<d;a md,k uÜgfï o ldka;d ksfhdack meje;sfha
Y%S ,xldfõ ck.ykKfhka wvlg uola jeä wvq uÜgulh¡ 1966-2011 olajd ld, mrdih ;=<
jqjo, úfoaY fma% IK W;amdokh lrk rfÜ m%uqL;u m<d;a md,k wdh;khkays ldka;d ksfhdackfha
wd¾Ól lafI;% ;=k i|yd by<u odhl;ajh iemhqj lK.dgqodhl uÜgu my; j.=fjka ksrEmKh fõ¡
ksoyiska miqj rfÜ foaYmd,k iyNd.s;ajh ,§¡ foaYmd,k N+ñh fj; iudkj m%fõYhla
ie<lsh hq;= f,i by< f.dia ;sfí¡ foaYmd,k mlaI ,nd.ekSfuka ldka;djka j<lajd,k jHqyd;aul
l%ufha jHdma;sh iy m%cd;ka;%jd§ wdh;k mq¿,a wiudk;d ie,lSfï§ úêu;a iudk;ajh fyda iu
ùu iu.ska, Èjhsfka b;d ÿr neyer m%foaYhkays wjia:dj, Tjqka i|yd ksfhdackfha idOdrK;ajh
mqrjeishkag mjd ue;sjrK i|yd iyNd.s ùug iy;sl lsßu ms‚i m%udKd;aul fkdjk neúka th
bv m%ia:d újr jk ,§¡ iudkqmd;sl ksfhdack m%;sM,fha iudk;ajh ia:dms; lsÍu ms‚i .kq ,enQ
l%uh y÷kajd§fuka miqj Pkaofha iM,;ajh l%shd ud¾.hls ^fldäldr 2009& úfYaIfhkau Pkao
;jÿrg;a jeä ÈhqKq ù ;sfí¡ tys m%;sM,hla ,nd.ekSug ldka;dkag we;af;a wvq yelshdjla
f,i, OQrdj,suh jvd my< l=, lKavdhï iy njg mj;sk u;h fya;=fjka ldka;djkag kdu
iq¿ ck fldgiaj, mqoa.,hkag fmrg jvd rfÜ fhdackd ,nd §ug foaYmd,k mlaIj, fmdÿfõ
jHjia:dodhl wdh;khj,g f;aÍ m;aùug yels fkdleu;a;la mjතsk ixorNh තු< ^by; i|yka
jq‚‘ iudkqmd;sl ksfhdackh hgf;a, ukdm Pkao l< mßÈ&, wksjd¾h fldagdj m<d;a md,k wdh;k
l%uh, ^tla tla Pkao odhlhdg tla mlaIhl$
ikaOdkhl wfmalaIlhka yg Pkao ;=kla ,nd ol=Kq wdishdfõ fjk;a
§ug yelsh& ixialD;sluh jYfhka fldka lrkq
fndfyda rgj, fukau”
,enq lKavdhïj, wfmalaIlhkag md¾,sfïka;=
ft;sydislj Y%S ,xldfõ o
ue;sjrKj,§ jeä jdis i,id ;sfí¡ ^mSßia 2018&
úfoaY wOHdmkh yeoErE” <ud
flfia fj;;a, fldkalrkq ,enQ lKavdhï Yla;su;a
wjêfha isgu by< uggfï
lsÍug odhl;ajhla oelajQfha jqjo, jHjia:dodhl
foaYmd,kfha iudÔhlrKh
wdh;kj, ldka;d ksfhdackh by< kexùu flfrys
iys; m%N+ mjq,aj, ldka;djka
iudkqmd;sl ksfhdack l%uh lsisjla isÿ lr fkdue;s
foaYmd,kfha by< ;k;=rej,g
nj ue;sjrK ixLHd f,aLk fmkakqï lrhs¡
meñŒfï m%ijK;djla olakg
tys m%;sM,hla f,i, j;auka jHjia:dodhl
,enq‚‘
wdh;kj, uQ,slju mqreI wdêm;H n,meje;afjk
w;r ldka;djkag úfYaIs; jQ fyda msßñkag jvd
ldka;djkag jeäfhka n,mEfï m%jK;djla ;=< ft;sydislj meje;s 2% l idudkHh blaujd
we;s .eg¨ flfrys b;d wvq wjOdkhla fhduqj hk ldka;d ksfhdackfha jeä ùula iy;sl lrhs¡
we;s m%;sm;a;s ks¾udKh ù ;sfí¡ f;aÍ m;ajQ ^fldäldr 2012& uQ,slju, ue;sjrK ;rÕ lsÍu
wjia:djkays§ mjd, ;u OQrfha j.lSï bgqlsÍug yryd jeä ldka;djka msßila foaYmd,khg m%úYaG
wu;rj, mj;sk l%uhg tfrysj wr., lsÍug ùug Èßu;a lsÍu u.ska ks;H ldka;d ksfhdackh
fndfyda úg ldka;d ksfhdað;hkag isÿj we;s w;r by< kexùu flfrys jQ uq,a mshjrla f,i
ta fya;=fjka ldka;d foaYmd,k{fhl=g i;=gqodhl ldka;d fldagdj fhdod.kq ,eîu ms<sn| WodyrK
f,i ld¾h bgq lsÍu wNsfhda.d;aul ù ;sfí¡ ^fn%daä rejkavdj iy we;eï ,;ska wefußldkq rgj,a
2009& fuu idOl, Y%S ,xld rcfha ish¨ ia:rhkays imhhs¡ ^fIjfvdajd IDEAS 2005, me,afuhsß iy ceíf¾
lemS fmfkk f,i wvq ldka;d ksfhdackhla iys; 2005&, fldagdj Wmßu iSudjla f,i olskq ,eîug
;;ajhla i|yd odhl ù ;sfí¡ fyda jHjia:dodhlfha by< kexjqKq wdik ixLHdj
óg m%;sl¾uhla f,i, 1990 oYlfha w. Nd.h u.ska mlaIfha n,h ;yjqre lsÍfï l%uhla f,i
olajd Èfjk È.= ld,Sk wr.,hl m%;sM,hla fhdod .ekSug bv fkd;ìñka, Y%s ,xldfõ w¿;ska
f,i, 2017 jif¾§ m<d;a md,k wdh;k ;=< y÷kajd ÿka fldagd l%uh o ta yd iudk ÈYdjla
ldka;djka i|yd 25] l fldagdjla y÷kaj d fok Tiafia fufyhúh hq;=h¡ ^w,a-Êrdhsì 2000&
14 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
flfiafj;;a, fldagdj yryd m<d;a md,k m<d;a md,kh flfrys wjOdkh fhduqlsßu,
wdh;kj,g msúiSug wjia:dj ,efnkqfha ldgo we;eï ldka;d lKavdhï oaú;aj wdka;sllrKhg
hkak ms<sn| mj;sk wúksYaÑ;;dj u.ska fuu ,laùfï .eg¨jg úi÷ula fidhd .ekSug wmg
lreKg wod<j ;j;a ixlS¾K;djla ks¾udKh hï bv m%lia:djla Wod lsÍug yelsh¡ bkaÈhdkq
lr ;sfí¡ ol=Kq wdishdfõ fjk;a fndfyda rgj, w;aoelSfuka fmkakqï lrk mßÈ, m<d;a md,k
fukau, ft;sydislj Y%S ,xldfõ o úfoaY wèhd foaYmd,k lafIfI;%hg m%úYaG ùug ldka;djkag
mkh yeoErE, <ud wjêfha isgu by< uggfï yelshdj we;slrk foa w;r ljr fyda wdldrhl
foaYmd,kfha iudÔhlrK h iys; m%N+ mjq,aj, mQ¾j m%d.aOkhlg we;af;a idfmalaIj b;d wvq
ldka;djka foaYmd,kfha by< ;k;=rej,g jeo.;alula jk w;r jvd jeo.;a jkqfha m%cd
meñŒfï m%ijK;djla olakg ,enq‚‘ foaYmd,k l%shdldrlï iy iyfhda.s;d cd, yryd m%cdj
kdhsldjka f,i Tjqkaf.a úYajikSh;ajh Tjqkaf.a yd tlaj lghq;= lsÍuhs¡ ^ndiq 2003& ;jo, cd;sl
mqoa.,sl yelshdjkag jvd fuu mjq,a miqìu ksid uÜgug jvd m<d;a md,k uÜgu i;H f,iu yd
we;s jQ kuq;a ol=Kq wdishdfõ ;ju;a mj;sk Ñ;a;fõ.Sj ldka;djkag jvd ióm neúka, m<d;a
jevjiï kYaGdjfYaI ie,ls,a,g .ekSfï§ fuh md,k uÜgfï ;SrK .ekSfï kshe<Sfï woyi Tjqka
ldka;djkag muKla úfYaIs; jQ ;;a;ajhla fkdfõ¡ jvd wdl¾IŒh jkq we;¡
^*af,fIkan¾.a 2008& wfkla w;g foaYmd,kfha fuu h:d¾:hka yuqfõ, m<d;a md,k uÜgfï§
mjq,a in|;d fkdue;s ldka;djkag lafI;%hg ldka;djka i|yd fldagd l%uhla y÷kajd§u flfrys
msúiSug wjia:djla Wod lr .ekSu w;sYh ÿIalr jQ l%hdud¾.h ksje/È ÈYdjg ;enQ mshjrla f,i
ù ;sfí¡ ^ndiq 2003& fuhg ck jd¾.sl udkhla w.h l< hq;=h¡ flfia fj;;a, isÿl< hq;= ;j;a
o ;sfí¡ fldäldr fmkajd fok mßÈ ^2012&, Y%S fndfyda oE ;sfí¡ fuu jd¾;dj u.ska meyeÈ<s
lsßug m%h;ak ork mßÈ, fldagd l%ufha m%;s,dN
;jÿrg;a ;yjqre lr.ekSfï§ iy jeä ks;H
ksfhdackhla lrd l%ñlj .uka lsÍfï§ fldagd
fldagd l%ufha m%;s,dN
l%uh Tiafia m;ajQ ldka;d foaYmd,k{hska iu.
;jÿrg;a ;yjqre wLKavj lghq;= lsÍu w;sYhska jeo.;a fõ¡
lr.ekSfï§ iy jeä ks;H
ksfhdackhla lrd l%ñlj
.uka lsÍfï§ fldagd
l%uh Tiafia m;ajQ ldka;d
foaYmd,k{hska iu.
wLKavj lghq;= lsÍu
w;sYhska jeo.;a fõ’
l%ufõoh
fuu wOHhkh ñY% m¾fhaIK l%ufõoh Wmfhda.S iïuqL idlÉPdjka, foaYmd,khg msúiSfuka miq
lr .;a w;r W;=r, kef.kysr, jhU, uOHu, W!j uyck ksfhdað;hl= f,i iy mqoa.,sl lghq;=j,§
iy ol=K hk m<d;a yh ;=< mj;ajkq ,eîh¡ m%;spdr oelajQjkaf.a ðjk w;aoelSï jd¾;d lsÍug
l%ufõo folu hgf;a iy lafI;% msysàï u.ska lghq;= lrk ,§¡
,nd.;a ksheÈj,, kdufhdackd ,nd.ekSug iu;ajQ, Bg wu;rj, ldka;d foaYmd,k{hkaf.a mqM,a
wdikhla Èkd .ekSug yels jQ iy kdu fhdackd w;aoelSï úu¾Ykh lsÍug, ;rÕ lsÍfï§ iy
,nd .ekSug wiu;a jQ wfmalaIsldjka o we;=,;a
,ehsia;=j,g kï we;=,;a lr.ekSfï§ iy$fyda
lsÍu flfrys úfYaIfhkau ie,ls,su;a jk ,§¡ tla
f;aÍ m;aùfuka miq ish rdcldÍ bgqlsÍfï§ Tjqka
m<d;lska tla Èia;%slalhla f;dard f.k .=Kd;aul
uqyqK fok ksYaÑ; .eg¨ iy wNsfhda. wjfndaO
iïuqL idlÉPd 10-15la muK ^;ks mqoa., iy
lr.ekSu ms‚i iólaIKh fhdod .kakd ,§¡
lKavdhï hk folu& mj;ajkq ,eîh¡ .=Kd;aul
ta i|yd by; i|yka m<d;aj, Èia;%slal 13l
lafI;% msysgqu f;dard.ekSfï uQ,sl ks¾Kdhlh
jQfha m%fõYH;dj jk w;r tneúka ldka;dj iy meje;ajQ iïuqL idlÉPd 750 la mj;ajkq ,eîh¡
udOH iduQyslh ;u md¾Yjldr ixúOdkhkag jvd .=Kd;aul ksheÈ Èia;%slal yd ckj¾.h wkqj fjka
jeä m%fõYhla iys; msysàï f;dard .kakd ,§¡ fuu fldg oelaùu my; j.=j,ska ksrEmKh fõ¡
Èia;%slalh % ck j¾.h %
l=reKE., 20.1 isxy, 59.6
nÿ,a, 20.0 fou< 37.2
.d,a, 19.9 uqia,sï 3.2
uq,;sõ 8.0 uQ,h 750
;%sl=Kdu,h 6.5
hdmkh 1.2
ls,sfkdÉÑ 4.1
kqjrt<sh 11.3
uykqjr 2.5
lE.,a, 0.1
ud;f,a 2.9
wïmdr 3.1
uvl,mqj 0.1
uQ,h 750
16 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
wkdjrK
fuu wOHhkfha wkdjrK 2018 fmnrjdrs j¾. y;rlg ldKav l< yel¡ 1& fldÜGdYj,g
ui meje;s m<d;a md,k ue;sjrKhg ;rÕ l< ;r. fldg ch.%yKh l< wh 2& fldÜGdYj,g
ldka;d foaYmd,k{hkaf.a miqìu ms<sn| m%n, ;r. fldg mrdchg m;ajQ wh 3& ,ehsia;=fjka f;dard
wka;¾oDIaGshla imhhs¡¡ o;a; muKla bosrsm;a m;alr .ekSfï§ id¾:l jQ wh 4& ,ehsia;=fjka
lsrSfuka fkdkej;S,foaYmd,k ksfhdacs;hkaf.a f;dard m;alr .ekSfï§ wid¾:l jQ wh ^,ehsia;=fõ
N+ñldj, foaYmd,k mlaI l%shdldß;ajh iy isá kuq;a mlaIhg ,enqKq wvq Pkao ixLHdj
foaYmd,k mlaIj, ue;sjrK fufyhqu ms<snoj fya;=fjka ;u wod< m¡md¡wdh;khg f;aÍ m;aùug
j;aufkys mj;sk mq¿,a foaYmd,k ixjdoh ms<sn|j fkdyels jQjka&6. fuu wOHhkfha uQ,sl b,lalh
o;a; u.ska lreKq oelaùug W;aidyhla ord jQfha tla tla j¾.fha wfmalaIlhkaf.a me;slv
;sfí¡ úYaf,aIKfha jvd mD:q, jHqyh ;=< ldka;d wjfndaO lr .kq ms‚i fuu ldKav y;f¾ ldka;d
foaYmd,k{hkaf.a mjq,a miqìu, mlaIh ;=< ysñ foaYmd,k{hkaf.a miqìï idOlj,g wod<j Ujqka
ia:dkh, wd¾Ól Odß;djh, foaYmd,k oekqu wd§ ms<sn|j lreKq fidhd ne,Suhs¡ ;u wruqK lrd
úúO ;;a;ajhka foaYmd,k .uka uf.a bÈßhg .uka lsÍug W;aidy oeÍfï§, mj;akd jHqyhkag
hdug Tjqkg we;s yelshdj flfrys n,mdkafka iy ieliqïj,g ldka;d foaymd,k{hka fl;rï
flfiao hkak fuu wOHhkh úuid n,k ,§¡ fuu ÿrg wkql+, jkafka o yd wNsfhda. lrkafka o hkak
wOHhkhg iyNd.s jQ ldka;d foaYmd,ljßhka wjfndaO lr.ekSfï§ fuu y÷kd.ekSu jeo.;a fõ¡
6 w;sf¾l wfmalaIl ,ehsia;=fõ we;=,;a lrkq ,enQ ldka;djka lsisÿ fldÜGdYhla ;rÕ lsÍu wfmalaId fkdl< kuq;a, fldÜGdY uÜgñka ;rÕ
l< wh ue;sjrK lghq;=j, kshe<Sug wfmalaId l< fldÜGdYfha l=vd n, m%foaYhg idfmalaIj” uq¿ ue;sjrK Èia;%slalh mqrd mlaIfha
foaYdmd,k jevigykg iyNd.sùug Tjqkg isÿ úh’
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 17
jHjia:dodhl iNdjl ia:dkhla i|yd ;r> foaYmd,k mlaI w;ay< fkdyels idOlhla ù ;sfí¡
lsÍu ms‚i hful=g foaYmd,k mlaIhla yryd fuu miqìu ;=<, ldka;d ksfhdackh by< kexùfï
meñŒug wjYH fkdfõ¡ 1931 jif¾ isgu fndfyda wNsfhda.h ms<sn|j jk ljr fyda idlÉPdjla, Y%S
fofkl= iajdëk wfmalaIlhka f,i ;r. lr ,xldfõ foaYmd,k mlaIj, j;auka iajremh iy
;sfí¡kuq;a 1970 oYlfha isg, foaYmd,k mlaIj, laßehdldß;ajh ie,ls,a,g .; hq;=h¡
moku mq¿,a úfï miqìu ;=<, iajdëk wfmalaIlhka ta wkqj neÆ úg, fldÜGdY fyda Èia;%slal uÜgñka
f,i ;r. lr - iy jvd;a jeo.;a f,i chm%yKh kdudfhdackd ,nd .ekSfï§, foaYmd,kh ;=< w;S;
l< wh- ie,lsh hq;= f,i my; jeà ;sfí¡ w;aoelSï fyda ta iïnkaOfhka fmkakqï lr we;s
^jqâj¾â 1975 ( mSßia 2014& tneúka, uE;l isg oekqu m%Odk ks¾Kdhlhla fkdjk nj iólaIKfha
ue;sjrKhla ;rÕ lr ch.%yKh lsÍug wfmalaId wkdjrK fmkakqï lrhs¡ 01 jk j.=fõ fmkakqï
lrk wh m%Odk foaYmd,k mlaIhlska ;r. jeo lr we;s mßÈ, ue;sjrKh ;rÕ lr ch.%yKh
;sfí¡ iudkqmd;sl ksfhdack larluh ;ks mqoa., l< wh w;r, tlsfklg fjkia wjqreÿ .Kkdjl
foaYmd,k{hkag$ ksfhdað;hkag idfmalaIj foaYmd,k w;aoelSï iys; ldka;d foaYmd,k{hka
mlaIfha ;;a;ajh iy tys kdhl;ajh ;jÿrg;a fõ¡ fldÜGdY ;r. lr mrdchg m;ajQjka w;r,
Yla;su;a lr ;sfí¡ 42%lg foaYmd,kfha jir 10lg jeä w;aoelSï ;snQ
foaYmd,k{hska ùug woyia lrk ldka;djka w;r b;sß whg ;snQfha Bg wvq ld,hl w;aoelSïh¡
wfmalaIl;ajh iy wk;=rej ch.%yKh i|yd ;u ;ukaf.a mlaI ,ehsia;=j,ska 2018 m<d;a md,k
;u mlaI ixúOdkh iy tys cd;sl iy m%dfoaYsh ue;sjrKhg ;rÕ l< ldka;d foaYmd,k{hka
kdhl;ajh u; úYd, jYfhka r|d mj;shs¡ w;r o fuu rgdj olakg ,enq‚‘ fuu ixLHd
tneúka, m<d;a md,k wdh;kj,g 25% l ldka;d fmkakqï lrkqfha hï mqoa.,hl=f.a foaYmd,k
ksfhdackhla uE;l§ y÷kajd§u ;sìh§ jqjo, w;aoelSï ue;sjrKj,§ id¾:l ùug we;s
foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh by< kexùu ms‚i yelshdj flfrys we;s lrkqfha tla;rd m%udKhl
n,mEula muKla njhs¡ ie,ls,a,g ,laúh hq;=
lreKla jkqfha msßñ wfmalaIlhka w;r o fuu
m%jK;dj olakg ,eîuhs¡ ^mSßia 2014& iudkqmd;sl
ldka;d foaYmd,k{hl=g ;u
ksfhdack l%uh wkqn, fok mlaI wNHka;fha oeä
m<d;a md,k wdh;kfha iNslhl=
;rÕldß;ajh, iïm%odhsl m<d;a md,k uÜgfï
ùug we;s yelshdj by< kexùfï foaYmd,kh, foaYmd,khg idfmalaIj kjl
yelshdj ms<sn|j jk ljr fyda wfhl=g mardkfoaYSh foaYmd,k kdhl;ajhg
idlÉPdjla, wef.a mqoa.,sl m;aùfï jeä yelshdjla iys;j myiqfjka ì¢h
foaYmd,k w;aoelSï u.ska ;SrKh yels oeä ;r.ldÍ tlla njg m;a lr we;af;a
flfiao hkak mSßia ^2014& meyeÈ<s lrhs¡ ldka;d
lrkq fkd,nhs’¡
foaYmd,k{hka w;r mjd fuu ixisoaêh mj;akd
nj fuu wOHhkfha iñlaIK m%;sM, ;yjqre lrhs¡
18 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
j.=j 2 - wfmalaIl j¾.h wkqj mlaIh ;=< foaYmd,k w;aoelSï jir .Kk
7 nÿ,af,a iy l=reKE., meje;s iïuqL idlÉPd iy lKavdhï idlÉPdjkays§ fuu lreK wkdjrKh úh¡
20 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
j.=j 3 - wfmalaIl j¾.h wkqj m<d;a md,k wdh;k md,kh lrkakd jQ kS;s ms<sn| oekqu
wfmalaIl ldKavh^%&
kS;s ms<sn| oekqu ;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
b;d oekqj;ah 23.4 9.6 12.7 11.9
;rula oekqj;ah 62.1 68.2 70.3 66.4
iq¿ oekqula we; 14.5 19.1 16.4 17.2
Lsisoq oekqula fkdue; 0.0 3.2 0.6 4.5
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 21
wdKavql%u jHjia:dj .ek Tjqkaf.a oekquo fï flfrys foaYmd,kh ms<sn| Ujqkaf.a ienE oekqfï
yd iudk úh¡ ta iïnkaOfhka ukd oekqula we;ehs n,mEu wkqudk lsÍu wiSre fõ¡ flfia fj;;a,
mjid isá whf.ka jeäu m%;sY;hla ^21¡4%& l=reKE., iy nÿ,af,ys ldka;d foaYmd,k{hska
jd¾;d lrk ,oafoa ;rÕ fldg ch.%yKh l< iu. meje;ajQ idlÉPdj,§, l¾;Djrhd ksÍlaIKh
whhs¡ ;uka fyd¢ka wdKavql%u jHjia:dj wOHhkh lf<a foaYmd,kh ms<sn| oekqula we;ehs mejeiQ
l< nj mjid isáfha ue;sjrKhg ;rÕ fldg ldka;djka fndfyda úg foaYmd,kh ms<sn| wka
mrdchg m;ajQ ldka;djkaf.ka idfmalaIj wvq whg jvd by< oekqj;anjla fmkakqï l< njhs¡
m%;sY;hls¡¡ fmdÿfõ .;a l<, ,ehsia;=fjka ;rÕ fuhska fmkakqï lrkqfha foaYmd,k w;aoelSï iy
l< ldka;djka nyq;rhla ;uka fyd¢kawdKavql%u oekqu yer wfkl=;a idOl ue;sjrK ch.%yyKh
jHjia:dj wOHhkh l< nj mjid fkdisáfhah¡ lsÍfï wfmalaIlhkaf.a yelshdj flfrys odhl
m%;spdr oelajQ ldKav y;frysu wh mjid jkakg we;s njhs¡ tneúka “ Tjqkaf.a oekqu iy
isáfha ;u mlaIfha u;jdoh ms<sn|j ;uka fyd¢ka foaYmd,k ksrdjrKh by< kexùu i|yd jk ljr
oekqj;a fyda ;rula oekqj;a nj jk w;r tys§ fyda m%jh;akhla, mS;D uQ,sl foaYmd,k moaO;sh
wod< iuqÉÑ; m%;sY;hkaf.a úYd, úp,hhka ;=< mj;sk ndOl ch.ksñka bÈßhg hdug
fkd;snq‚‘ rfÜ b;sydih iy ;u foaYmd,k mlaIfha muKla fkdj jvd hym;a foaYmd,k{hka ùug
b;sydih ms<sn|j Tjqkaf.a oekqu iïnkaOfhka Tjqka iún, .kajkq we;¡ tn÷ mqyqKqjla, fldagd
o iudk rgdjla Èia úh¡ flfia fj;;a, fuysÈ l%uh y÷kajd§u fya;=fjka ldka;djka N=la;s ú¢k
wjOdrKh l< hq;af;a fï ish¨ lreKqj,g wod< ie,lsh hq;= foaYmd,k ch.%yKh ;srirj mj;ajd
oekqu iïnkaOfhka by<u m%;sY;hla jd¾;d lf<a .ekSu flfrys odhl jkq we;¡ ;jo, tjeks oekqu
;rÕ fldg ch.%yKh l< wh njhs¡ mdol mqyqKqjla, hï lKavdhï ksfhdackhlg
wfmalaIlhkaf.a oekqu f,i fï olajd idlÉPd wu;rj ldka;djkaf.a ks;ah; ksfhdackh by<
lr we;af;a i;H f,iu Tjqkaf.a oekqu ms<sn|j kexùug odhl jkq we;¡
Tjqkaf.au we.hSuhs¡ tneúka, f;aÍ m;aùfï yelshdj
wfmalaIl ldKavh^%&
mlaI u;jdoh
;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka mrd-
ms<sn| oekqu ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< chg m;a jq
b;d oekqj;ah 40.7 18.6 20.6 20.7
;rula oekqj;ah 48.3 68.6 68.5 67.8
iq¿ oekqula we; 10.3 12.2 10.3 10.7
Lsisoq oekqula fkdue; 0.7 0.6 0.6 0.8
fuu ixo¾Nh ;=<, ldka;djla o msßñfhla o 2003& tneúka, by; lS f;hdldr m%d.aOkhkag
hkak fkdi,ld m%dfoaYSh, cd;sl fyda wka;¾cd;sl wod<j, msßñkag idfmalaIj ldka;djka, Ujqka m%N+
hk l=uk fyda uÜgul foaYmd,khg msúiSug mjq,lska meñ‚hfyd;a yer, ksrdhdifhkau miq
wfmalaId lrk ljrl= fyda i;=j wd¾Ól, .dó fõ¡ m<d;a md,k wdh;khkag msúiSug oerE
ixialD;sl yd iudc m%d.aOkh u; m%udKj;a W;aidyfha§ we;eï ldka;d foaYmd,k{hkag
md,khla fyda ta fj; m%fõYhla ;sìh hq;=h¡ Y%S id¾:l ùug yelsjQfha;a wfk;a wh wid¾:l
,xldj n÷ mS;D uQ,sl iudchl fmdÿ lghq;=j,§ jQfha;a ljrla ksido hkak wjfndaO lr .ekSu
mqreI wdêm;Hh mj;sk w;r ldka;djkaf.a lgh;= ms‚i fuu jd¾;dj m%d.aOkfha tu iajrEm ;=fkys
mjf,a iy ksjfia ld¾hhkag iSud fõ¡ ^;ïnhshd ldp fhdod .kshs¡
uQ,H iïm;a
ldka;djkag foaYmd,kfha il%shj lghq;= lsÍug iyin|;djhla we;s njhs¡ ;rÕ fldg ch.%yKh
m%Odk ndOlhlaj mj;skqfha uqo,a ms<sn| .eg¨jhs¡ l< wh meyeÈ<sj fmkakqï lrk ,oafoa ;rÕ fldg
msßñkag idfmalaIj uQ,H iy m%d.aOkfha wfkl=;a mrdchg m;ajQ whg jvd jeä uqo,la ;uka jeh
wdldr fj; Tjqka i;= iSñ; m%fõYh fya;=fjka, l< njhs ^re¡ 264,191 l idudkHh uqo,a m%udKhla&¡
id¾:l ue;sjrK jHdmdrhla i|yd wjYH o,a flfia fj;;a, ;rÕ fldg mrdch jQjka mjd jeh
fidhd.ekSug ldka;djkag we;af;a wvq yelshdjls¡ l< uqof,a idudkHh re¡ 246,666 ls¡ wjOdkh fhduq
;ukag ,efnk jvd wvq jegqma fya;=fjka idfmalaIj l< hq;= lreKla jkqfha mlaI ,ehsia;=j yryd
wvq neyer l< yels wdodhula we;s neúka,
foaYmd,khg msjiSfu flfrys ldka;djka i,ld
fuu ixo¾Nh ;=<, ldka;djla
n,kq we;af;a o msßñkag jvd wvqfjkah ^ífrdaä
o msßñfhla o hkak fkdi,ld
2009&¡ jD;a;Shla f,i foaYmd,kh f;dard .ekSu
m%dfoaYSh, cd;sl fyda wka;¾cd;sl
i,ld ne,Sfï§, m%udKj;a ;rï uqo,a fkdue;slu
hk l=uk fyda uÜgul
oeä ndOdjla nj m%;HlaIj ;yjqre ù we;s nj
foaYmd,khg msúiSug wfmalaId
ña fmr isÿl< wOHhkhkaf.ka ;yjqre ù we;
^fldäldr 2009&¡ wvq wd¾Ól ;;a;ajhla we;a;ka
lrk ljrl= fyda i;=j wd¾Ól,
;rÕfhka bj;a lrñka ^ldka;djka o we;=¿j& jvd
ixialD;sl yd iudc m%d.aOkh u;
úYd, m%foaYhla mqrd ue;sjrK jHdmdrfha ksr;ùu m%udKj;a md,khla fyda ta fj;
jvd m%d.aOk iQlaIu ù we;s neúka, ue;sjrK tallh m%fõYhla ;sìh hq;=h’
úYd,ùu f;aÍ m;aùug ldka;djka ;snQ iq¿ jQ fyda
n,dfmdfrd;a;=j,g ;jÿrg;a ndOd muqKqjd ;sfí¡
2018 fmnrjdß ue;sjrKhg ;rÕ l< ldka;d m;alrkq ,o wh o lshd isáfha re¡155,160 l
foaYmd,k l%shdOrhkaf.ka ^újD; ;rÕh fyd idudkHh uqo,la jeh l< nj jk w;r ,ehsia;=fjka
,ehsia;=j yryd& Tjqkaf.a ue;sjrK jHdmdrh f;aÍ m;aùug fkdyels jQ wh mjd wdikak jYfhka
ioyd Tjqka fldmuK uqo,la jehlf<a oehs fuu re¡ 100,000 la jeh lr ;snq‚‘ tla tla wfmalaIlhka
wOHhkfha§ úuik ,§¡ tu wkdjrK u.ska úiska ue;sjrK jHdmdrh i|yd jeh l< idudkHh
meyeÈ<sj fmkakqï lrkqfha f;aÍ m;aùug we;s uqo, my; j.=fjka olajd ;snqK o, ienE f,iu
yelshdj uqo,a jeh lsÍug we;s Yla;sh w;r m%n, uqo,a jehlsßu fnfyúka fjkia fõ¡
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 25
j.=j 07 - wfmalI
a l j¾.h wkqj m<d;a md,k ue;sjrKh i|yd uqo,a jehlsÍu
tu wkdjrK u.ska
wfmalaIl ldKavh % ue;sjrKfha uqo,a jehlsÍfï idudkHh ^re& meyeÈ<sj fmkakqï
;rÕ lr ch`.`yKh l< 264, 191 lrkqfha f;aÍ m;aùug
;rÕ lr mrdch jQ 246, 666
we;s yelshdj uqo,a jeh
,ehsia;+fjka ch`.`yKh l< 155, 160
lsÍug we;s Yla;sh w;r
97, 739
m%n, iyin|;djhla
,ehsia;+fjka mrdchg m;a jq
we;s njhs’
idudkHh 179178.4
w¿;ska f;aÍ m;ajQ we;eï m<d;a md,k i|yd wef.a iajdñ mqreIhdf.a m%fhdackh i|yd
foaYmd,ljßhka iu. meje;s idlÉPdjkaysÈ we;s iïm;a Ndú;d lf<a hehs mejfia¡
wkdjrKh jQfha Tjqka i|yka l< uqo,g wdikak tneúka fldagd l%uh y÷kajd ÿkafka jqj o, id¾:l
uqo,la NdKav i|yd o Ujqka jeh l< njhs¡ ldka;d wfmalaIsldjla ùug kï, ldka;dj i;= uQ,H
WodyrKhla f,i m%dfoaYSh foaYmd,kfha il%shj Yla;sh ;SrKd;aul fõ¡ ue;sjrKfhka f;aÍ m;ajq
kshef<k mjq,lska meñ‚ 2018 m<d;a md,k iy jD;a;Suh jYfhka foaYmd,kfha kshe<Sug
ue;sjrKh ;rÕlr ch.%yKh l< nÿ,af,a wfmalaId lrk ldka;djka ó<Õ ue;sjrKhg fmr
ldka;d foaYmd,k{hl= ^wef.a mshd iy iajdñ ;u uQ,Huh Odß;djhka Yla;su; lr.ekSug
mqreIhdf.a mshd hk fofokdu È.= ld,hla mqrd W;aidy orkq we;¡ tfyhska ¥Is; wkq.%dyl-fiajd
m%dfoaYSh foaYmd,k hdka;arkKhg iïnkaO ù isá ,dNS foaYmd,kfhka fuu ldka;djka wE;alr ;eìu
w;r wef.a iajdñ mqreIhd j;aufkys W!j m<d;a w;sYhskau ÿIalr jkq we;¡
iNdfõ OQrhla fydnjhs& ue;sjrKh ;rÕ lsÍu
ixialD;sl iïm;a
m%cdj ;=< hful=f.a ;;a;ajh by<g Tijd ;=< f.!rjdorhg m;a úh¡ ;u oekqu iy l=i,;d
;nk idOl ixialD;sl iïm;a f,i ye¢kaùug fya;=fjka uyckhdf.a f.!rjh yd úYajidh Èkd
yelsh¡ m%cd;ka;%jdoh OQrdj,suh jevjiï cd, .ekSug Tjqka iu;a jq w;r tneúka wka whg jvd
iu. mqÿudldr iyjdihl mj;sk Y%S ,xldj jeks foaYmd,k ;k;=re oeÍug Tjqkg jvd iqÿiqlï
w¾O jevjiï ieliqul fuu iïm; ie,lsh we;ehs hk iudc u;h ;yqjre úh¡ ta wkqj
hq;= jeo.;alula orhs¡ ienE jevjiï iudchl ue;sjrK foaYmd,kfha uq,a hq.fha§, m%dfoaYSh
mßoafokau, ‘lS¾;su;a¡ mjq,aj,ska meñ‚ wh ;u uÜÜfï ;u kdhl;ajh ia:dms; lr .ekSu ;u
n,m%foaY ;=< jvd by< ms<s.eksug ,la jQ w;r Pkao moku Wmßu lr .ekSu ms‚i foaYmd,k
tu.ska Tjqka b;d ;reK úfha isgu foaYmd,k mlaI Tjqkaf.a iyh m;k ,§¡ oYl lsysmhlg
kdhlhka f,i ksrdhdifhkau mqreÿ mqyqKq lrkq fmr meje;s ;;a;ajhg idfmalaIj ixialD;sl m%d.a
,nhs¡ ue;srjK foaYmd,kfha uq,a oYl lsysmh ;=< Okfha jeo.;alu wvq ù we;;a, ;uka i;=j úúO
meúÈ msßia, wdhq¾fõo ffjoHjreka, .=rejreka iy ixialD;sl iïm;a, tkï Wmdê, .re ;k;=re yd
fcHIaG rdcH ks,OdÍka ^wfkl=;a wh w;r& .ï kïnq kdu, ;u uq;=ka ñ;a;kag iudcfha meje;s by<
26 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
wOHhkhg iyNd.s jQ ldka;d lhka f,i o hkak ksYaÑ;j fy<s jQfha ke;¡ flfia
foaYmd,ljßhkaf.a idx.ñl Ôú;h, b;sydih fj;;a, m%;spdr oelajQ ish¨ fokdg iudc Ôú;fha
iy j;auka ;;a;ajh úuid ne,Sug iólaIKfha§ w;aoelSï we;s njla fmkq‚‘ kuq;a idx.ñl Ôú;h
W;aidy ork ,§¡ tysÈ wkdjrKh jQ lreKqj,g tkï f.dú iï;s, wjux.,dOdr iñ;s, iqnidOk
wkqj, fmdÿfõ fuu ldka;d foaYmd,k{hka mjid iñ;s yd ldka;d ix.ï wd§ úúO iñ;s iud.ïj,
isáfha mdi,a <uqka ;uka b;d l%shdYS,S Ôú;hla iyNd.s;ajh iy ;k;=re oeÍu iïnkaOfhka
.; l< njla yd j;aufka o ;u wi,ajeis m%cdj úuid isá úg§, tajdfha ;uka il%shj iyNd.s
iu. il%Shj iïnkaO ù lghq;= lrk njhs¡ kuq;a jk njg mjid isáfha idfmalaIj wvq ldka;d
tfia lrkqfha kdhlhka f,i o ke;fyd;a iyNd.s foaYmd,k{hka m%;sY;hls¡
fuu wkdjrKhkaf.ka u;=jk l;dkaorh lsysm fofkl= fpdaokd lf<a wfmalaI;ajh ,nd
wka;¾{dKfhka wjfndaO lr.;a lreKqj,g §fï§, fuu msßñ foaYmd,k{hka ;ukaf.a {d;Ska
iEfyk ÿrg mgye‚ fõ¡ ue;sjrKhl§ ldka;d fyda ióm ñ;=rka jk ldka;djkag jeä wkq.%yhla
wfmalaIsldjkaf.a fl;rï id¾:l jkafkao olajk njhs¡ tu lKavdhï idlÉPdfõ§u
hkakg fyda ,ehsia;=j yryd Tjqkg m<d;a md,k we;eï ldka;djka mqoa.,slj mjid isáfha fuu
wdh;kfha ia:dkhla ,nd.ekSu yelsfõo hkakg ldka;djka f;dard fkd.ekSu iïnkaOfhka msßñ
fyda Tjqkaf.a m%cd iyNd.s;ajh ;SrKd;aul foaYmd,k{hkag fodaIdfrdamKh l< fkdyels
njla fkdfmkajhs¡ ldka;d foaYmd,k{hka iu. nj;a Tjqka foaYmd,kfha ksr; jkafka kï
meje;s iïuqL idlÉPdjkays§ fuu úIu;djh mlaId kdhlhkaf.a iydh ,nd .kafka flfiaoehs
ms<sn| hï wjfndaOhla ,nd .ekSug yels úh¡¡ Tjqka oek isáh hq;= nj;ah¡ iudc lghq;=j,§
lKavdhï idlÉpd w;r;=r§, we;eï ldka;djka ldka;djkaf.a l%shdud¾. yd l%shdldß;ajh muKla
meñ‚<s lr isáfha ;uka mlaIh fjkqfjka .fï m%udKj;a fkdjkafka flfiao hkak iy mqreI
úúO lghq;=j, ksr; jqjo, úúO iñ;s iud. wdêm;Hhg yd tys b,a,Sïj,g hg;a jkafka kñ
ïj, lghq;= l< o, mlaIfha lghq;=j,§ m%dfoaYSh ñi ldka;d foaYmd,k l%shdOrhkag foaYmd,k ys‚
uÜgñka kdhl;ajh .kakd msßñ foaYmd,k{hka uf.a by<g .uka lsÍug fkdyels nj fuu woyia
;ukaf.a foaYmd,k Ôú;h bÈßh lrd /f.k yqjudrefjka fmkakqï lrhs¡
hdug iyfhda.h fkdfok njhs¡ ;j;a ldka;djka
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 29
kdhl;ajh iu. iúu;a in|;djla wjYH njhs¡ fkdfõ¡ m%dfoaYSh ldka;d foaYmd,ljßhka lsysm
úfYaIfhkau mlaI ,ehsia;=j yryd kïlrkq fofkl= iu. mj;ajk ,o idlÉPdjkays§ fï
,enq wh kdufhdackd ,nd.ekSug muKla fkdj iïnkaOfhka hï wjfndaOhla ,nd .ekSug yels
m%;sM, ksl=;aùfuka miqj m%dfoaYSh iNdjg f;dard jq‚‘ ;u ue;sjrK Wmdhud¾. úia;r lrñka,
.kq ,nk wfmalaIlhkaf.a ,ehsia;=jg ;u kï m%;spdr oelajQ tla ldka;djla lshd isáfha fmdaiag¾
we;=<;a lr.ekSu ms‚i o mlaI kdhl;ajh u; we,ùug iy .u wNHka;rfha ue;sjrK lghq;=
oeäj r|d mej;=‚‘ ;u kï ,ehsia;=j,g we;=<;a ;uka msßñka fhdod .;a njhs¡ flfia fj;;a, msßñka
lrkq ,enqfõ yqfolau mlaI ,ehsia;=fõ ksYaÑ; tla /ia lsÍu ms‚i u;ameka yd ÿïjeá wjYH
ldka;djka ixLHdjla ;sîu wksjd¾h jQ ksid nj;a nEúka tu l%shdj,sh iïnkaëlrKh ms‚i wef.a
ue;sjrKh wjika jq miqj mlaI kdhl;ajh iajdñmqreIhd wehg Woõ lr ;sfí¡ wehf.a u;h
;ukaf.a ióm;hka flf¾ jeä keUqrejla oelajQ jQfha tjeks foaj,a imhkq fkd,nkafka kï lsisjl=
nj;a .=Kd;aul idlÉPdjg iyNd.s jQ ldka;d fyda meñK ue;sjrK jHdmdrhlg Woõ Wmldr
foaYmd,k{hska .Kkdjla meñ‚<s lr isáfhah¡ fkdlrk njhs¡
wi,ajdiSka iïnkaOfhka .;a l<, ;rÕ fldg
fyda ,ehsia;= yryd ;u m<d;a md,k wdh;kj,g
f;aÍ m;aùug iu;ajQ ldka;d foaYmd,k{hska
mjid isáfha wfkla whg jvd ;ukag m%foaYfha
m%N+ msßiaj, iydh ysñ jq njhs¡ ;u wod< n, ;u ue;sjrK Wmdhud¾. úia;r
m%foaYhkays ldka;djka yd msßñka hk fomsßfiau lrñka, m%;spdr oelajQ tla
iyfhda.h ish¨ ldKav i|yd fmdÿfõ iudklula ldka;djla lshd isáfha fmdaiag¾
fmkajhs¡ flfia fj;;a, mqÿuhlg fuka, o;a; u.ska we,ùug iy .u wNHka;rfha
fmkakqï lrkqfha ;rÕ lr ch.%yKh l< ldka;d ue;sjrK lghq;= i|yd ;uka
foaYdmd,k{hkag jeä iyfhda.hla ysñ jQfha msßñka fhdod .;a njhs’ flfia
;u m%foaYj, ldka;djkag jvd msßñkaf.ka njhs¡ fj;;a, msßñka tla /ia lsÍu ms‚i
j;auka foaYmd,k l%uh ;=< ldka;djkag id¾:l u;ameka yd ÿïjeá wjYH nEúka
wfmalaIsldjka ùug kï m%foaYfha ldka;djkaf.a tu l%shdj,sh iïnkaëlrKh
iyfhda.hg jvd msßñkaf.a iyfhda.h ;SrKd;aul ms‚i wef.a iajdñmqreIhd wehg
jkafkah hk woyi fuhska lshfõ¡ tafia jqjo, fuu Woõ lr ;sfí’
lreK ms<sn|j ;jÿrg;a m¾fhaIK isÿ fkdfldg
tjeks ks.ukhkag t<öug hful= l,n, úh hq;=
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 31
wOHkhg iyNd.s jQ ldka;d foaYmd,k Tjqkag yels úh¡ tneúka fldagd l%uh mj;skafka
l%shdOrhka ish¨ fokdu mdfya ;u mjqf,a jqjo, msßñ foaYmd,k{hkag fukau ldka;djkag
idudðlhkaf.ka, {d;Skaf.ka yd wi,ajdiSkaf.ka o foaYmd,kfha§ id¾:l ùug kï Tjqkaf.a n,fha
iydh ,enqfKa hehs mejiSu ksid, ue;sjrKhl§ uÜgu yd Tjqkag fl;rï ÿrlg n,mEï l< yelso
Woõ Wmldr ,nd .ekSfï§ ldka;d foaYmd,k{hka hkak wjidk jYfhka ksYavh lrk ;u wd¾Ól,
i;= iudc m%d.aOkh úiska bgq lrkq ,nk jeo.;a ixialD;sl iy iudc mardm.aOkh by< kxjd
ld¾hNdrh fuu wOHhkh meyeÈ<sj wjOdrKh .ekSug isÿj ;sfí¡ fï ioyd, ;u ifydaor msßñ
lrhs¡ flfia fj;;a, cd;sl iy m%dfoaYSh foaYmd,k{hkag jvd jdisodhl ;;a;ajhla we;s
foaYmd,k kdhl;ajfha fukau m%foaYfha m%N+ lr .ekSu ms‚i Tjqka úiska Tjqkaf.au jQ Wmdhud¾.
msßiaj, jvd jeä iyfhda.hla N=la;s ú| we;af;a fhdod .; hq;= fõ¡ tfia jqjo, tjeks Wmdhud¾.
we;eï wh muKla jk w;r ,ehsia;=j u.ska fyda m%cd;ka;%jd§ iïu;hka ;=< ieu úgu fidhd .;
;rÕ lsÍu u.ska m%dfoaYSh iNdjg f;aÍ m;aùug yelso hkak .eUqßka i,ld ne,sh hq;= m%Yakhls¡
32 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
f;aÍ m;ajQ ldka;d foaYmd,k{hl= mjid isáfha ldka;d foaYmd,k{hka bÈßfha fyd¢ka yeisÍug
wehf.a ieñhd W!j m<d;a iNdfõ wud;Hjrhl= msßñ foaYmd,k{hka mgka .;a nj;a iNdj
neúka wehg tjeks ÿIalr;djhla fkdue;s njhs¡ ;=< lghq;= lsÍug ;ukag nrm;, wNsfhda.hla
m<d;a md,k wdh;kj,g f;aÍ m;ajQ ldka;djkaf. fkdue;s nj;ah¡
ka idfmalaIj jvd by< m%;sY;hla ;u foaYmd,k ;u úreoaO mlaIfha idudðlhkaf.a lghq;=
wkd.;h i|yd uqo,a ysÕh ndOdjla nj wjOdrKh ksid ;u ue;sjrK fldÜGdY ;=< ldka;d
lf<ah¡ tneúka, m<d;a md,k wdh;kj,g f;aß foaYmd,k{hkag wjodkï iy.; njla yefÕa¡ th
m;ajQ ldka;d foaYmd,k{hka i|yd ndysr uQ,H iDcqju uQ,aH iïm;a fj; m%fõYh fkdue;slu yd
iydhla fkd,efnkafka kï Tjqkaf.a foaYmd,k iïnkaO fõ¡ ck;djg Woõ Wmldr lsÍug ;ukag
Ôú;fha wkd.;h wjodkul mj;S¡ yelshdjla fkdue;s kï, ;u Pkao odhlhkaf.a
iyfhda.h Èkd.ekSu Tjqkag wiSre ù we;¡ Bg
wu;rj, msßñ foaYmd,k{hka yd iei£fï§,
úreoaO mlaIj, wNsfhda. Ujqka ;rugu ;u Pkao odhlhka yuqùug hdug
ldka;d foaYmd,k{hkag úfYaIfhkau wmyiq fõ¡
ldka;d foaYmd,k{hka, úfYaIfhkau w¿;ska
WodyrKhla f,i, rd;%s ld,fha§ wjux.,Hhlg
f;aÍ m;ajQ wh iNdj ;=< fukau ;u ue;sjrK
hdug fyda ;u wdOdrlrejl=f.a yÈis ffjoH
fldÜGdYh ;=< úmlaIfha mlaIj, wNsfhda.
wjYH;djhla ioyd hdug fyda ;ksju ÿr
hkag uqyqK fohs¡ iólaIKfhka wkdjrKh jQ
.ukla hdug mj;sk mS;D uQ,sl iudch ;=<
lreKqj,g wkqj, f;aÍ m;ajq fukau f;aÍ m;a fkdjQ
ldka;d foaYmd,k{hkag ixialD;sluh jYfhka
ldka;d foaYmd,k{hkaf.ka mfyka tlla úreoaO
wNsfhda.d;aul fõ¡ tfy;a msßñ foaYmd,k{hkag
mlaIj, wNsfhda. ;u foaYmd,k Ôú;hg ndOdjla
lsisÿ iudÔh ndOdjlska f;drj ;u mlaIfhau
fia i,lhs¡ iNdfõ mqreI;ajlrK jQ wjldYh ;=<,
fyda úreoaO mlaIfha Pkao odhlhka iu. lghq;=
lsÍug yels fõ¡ úfYaIfhkau, úreoaO mlaIj,ska
t,a, jk wNsfhda.h jeäfhkau oekS ;snqfKa n,fha
fkdisáñka ;u foaYmd,k Ôú;h mj;ajd .ekSug
iNdfõ mqreI;ajlrK jQ wjldYh
isÿj ;snq, ;rÕ lsÍfuka fyda ,ehsia;=j u.ska
;=<” wmydid;aul jd.aud,dj fyda iNdjg f;aÍ m;aùug fkdyels jQ ldka;d
iy wdl%uKYS,S WÉpdrK ú,dYh foaYmd,k{hkagh¡.
fhdod .ksñka msßñka jdo újdoj,
kshef<k wdldrh ;=< ldka;d
foaYmd,k{hkaf.a y~ hgm;a fõ’
Other
fjk;a 2.3
iudcfhka meñfKk
Challenges wNssociety
from the fhda. 9.1
mjqChallenges
f,ka t,a,from my family
jk wNs fhda. 1.9
uf.a foaYChallenges
md,k mlawithin
Ih ;=my
< own
wNsfparty
hda. 11.1
Challenges
úreoafrom opposition
O mla Ij, wNsparties
fhda. 20.9
foaY
Lack ofmd,kh
financesi|yd jeh
to spend on ls Íug
politics 40.9
uqo,a fkdue;slu
0 5 10 15 20 25 30 35 40 45
j.=j 13- wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k wkd.;h i|yd mj;sk ndOl
fmdÿfõ .;a l<, fuu wOHhkhg iyNd.s jQ .Dyia: m%pKav;ajh iy$ fyda fkdi,ld yeÍu,
ldka;d foaYmd,k{hla 11% la m%ldY lr isáfha <ud wdrlaIdj, ldka;d whs;sjdislï wd§ ldka;d
;u mlaIh úiskau ;ukaf.a foaYmd,k Ôú;h lghq;=¡ hehs kï l< yels foaj,a iïnkaOfhka
wNsfhda.hg ,la lr we;s njh8. ;u foaYmd,k muKla mejÍfï m%jK;djhla mj;sk njhs¡ fuu
wkd.;h i|yd mlaIh ;=<skau wNsfhda.hla t,a, m%jK;djfha .eg¨j ù we;af;a úksYaphkh, nÿ
ù we;ehs is;Sug jeäfhkau bv we;af;a ;rÕ fldg mekeùu, iïm;a fjkalsÍu iy md,khg wod<
mrdchg m;ajQ fukau ,ehsia;=fjka mrdchg m;ajQ wfkl=;a uQ,sl lafI;%hkag wod< ;SrK .ekSfï
ldka;djkah¡ mlaI ;=< mj;sk mS;D uQ,sl jHqyhka, l%shdodufha§ ldka;d woyia fkdúuiSuhs¡ we;af;kau
ldka;d foaYmd,k{hka ;nd.kqfha fjfyi ù jev isoqjsh hq;af;a ldka;d fldagdj y÷kajd §ug
l< hq;= tfy;a fkdjeo.;a ;k;=rej, jk w;r mlaIj bÈßm;a lrkq ,enQ ;¾lhla jQfhau ldka;d
Tjqka m%lg foaYmd,k mjq,lska meñ‚hfyd;a ñi lghq;= iïnkaO .eg¨ ksid neúka ;SrK .ekSfï
kdhl;aj yelshdjka iys; mqoa.,hka fia i,lkqfha l%shdodufha§ ldka;d lghq;=¡ hehs idïm%odhslj
b;d l,d;rlsks¡ úfYaIfhkau 2018 m<d;a md,k i,lkq ,nk lreKq ksfhdackhk lrkq ,eîu
ue;sjrKh ;rÕ fldg mrdchg m;ajQ ldka;djkag jeo.;a jQj;a, tjeks ldrKd iïnkaOfhka muKla
yefÕkqfha ;u mlaIh ;=<skau u;=jk wNsfhda. ldka;djka iyNd.s ùu isÿ fkdúh hq;a;ls¡ Tjqkag
;u foaYdmd,k Ôú;hg ndOlhla njhs¡ iïnkaOùug whs;shla we;s ksidu muKla fkdj,
wOHhkfha .=Kd;aul kdjrK u.ska fmkajd Tjqkaf.a ðú; o tu lafI;%hkays l%s,hd;aul neúka,
fokqfha foaYmd,khg msúfika ldka;djkag md,kfha ish¨ lafI;%hkag wod< ;SrK .ekSfï§
uQ,slju ldka;d Ôjfkdamdh ixj¾Okh, Èlalido, ldka;djka ta i|yd il%Shj iyNd.s úh hq;=h¡
8 uq,H iïm;a fkdue;sùfï m%Odk lreK we;=¿j fuu ixLHdj,ska oelafjkqfha úl,am lsysmhl=
w;=ßka Tjqka f;dard.;a úl,amhkays m%;sY;h nj ie,ls,a,g .; hq;=h’
36 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
9 uq,H iïm;a fkdue;sùfï m%Odk lreK we;=¿j fuu ixLHdj,ska oelafjkqfha úl,am lsysmhl= w;=ßka
Tjqka f;dard.;a úl,amhkays m%;sY;h nj ie,ls,a,g .; hq;=h’
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 37
uKa,fha idudðlhl= jQ w;r oYl ;=kla ;siafia we;s fndfyda ldka;djkaf.a wfmalaIdjkag mS;D
tu fofokd tlsfkldg ‘Woõ lr¡ ;snq‚‘ uQ,sl;ajh u.ska wjysr lsÍug bv we;;a, th
fuu WodyrKhkaf.ka weÕfjkqfha tjeks ;j;a iuyr ldka;djka id¾:l;ajh i|yd o fya;=
wjia:djkays È ldka;djkaf.a ;SrK .ekSfï ldrl ù ;sfí¡ wfkla w;g fuhska .uH jkqfha
n,h nrm;, f,i ÿ¾j, úh yels njhs¡ flfia fuu ldka;djka isàu u.ska m<d;a md,k wdh;kj,
fj;;a, tfia fkdjQfha kï Tjqkg fkd;sfnkakg ldka;djka fjkqfjka fmkS isákakkaf.a ksfhdackh
bv ;snQ foaYmd,kh msúiSfï yelshdj fuu by< hdug bv we;;a, Tjqka we;=,;a lsÍu u.ska
mS;D uQ,sl jHqyh iy ie,iqï ldka;djkag we;s fndfyda úg i;H f,i isÿjkafka foaYmd,kfha
lr ;sfnkafkah hk lreK o bka fmkakqï lrhs¡ mS;D uQ,sl õhqiyhka ÿ¾j, lrkjd fjkqjg tajd
tneúka, foaYmd,khg msúi id¾:l ùu i|yd iúu;a lsÍu isÿ ùuhs¡
foaYmd,k wNs,dI
fldagd l%ufha m%;s,dN ;yjqre lr .ekSug wOHhkhg iyNd.s jQ ldka;d foaYmd,k{hkaf.
kï, jD;a;Suh foaYmd,k .ukla i|yd È.= ld,Sk ka ie,lsh hq;= wkqmd;hla m%ldY lr isáfha ;uka
oelaula iys; ldka;djka fjkqfjka wdfhdackh m<d;a md,k foaYmd,kh ;=< È.gu ksr; jk
lsÍu b;d jeo.;a fõ¡ ldka;d ixúOdk yd njhs¡ úfYaIfhkau ;u mlaIj, ,ehsia;= yryd
l%shdOrhkaf.a uQ,H iy ld,sl iïm;a fndfydauhla m<d;a md,k wdh;kj,g msúisug fkdyels jQ
j;auka iy$fyda wkd.; ldka;d foaYmd,k{hka ldka;d foaYmd,k{hska nyq;rhla ;uka m<d;a
mqyqKq lsßu iy oekqj;a lsÍu fjkqfjka jeh jk md,k wdh;k flfrys wLKavj wjOdkh fhduq
neúka foaYmd,k lafIa;%fha ;uka fjkqfjka oelaula lsÍug leue;af;ka miqjk njhs¡ wfmalaIs; mßÈu,
iys; ldka;djka y÷kd .ekSu Tjqkaf.a Yla;Ska wkd.;fha foaYmd,kfhka iuq.ekSug woyia l<
wmf;a fkdhk nj iy;sl lrhs¡ iólaIKfha whf.ka by<u m%;sY;h jd¾;d lf<a ,ehsia;=fjka
m%;sM,j,g wkqj, ta jk úg;a 2008 ue;sjrKfhka f;aÍ m;aùug fkdyels jQ wh jk w;r B <Õ
ch.%yKh lr ;snQjka, tfia fkdjQ whg jvd cd;sl jeäu m%;sY;h ;rÕ lr mrdchg m;a jQ whhs¡
yd m<d;a foaYmd,kfha wNs,dIhka imqrd,Sug jvd flfia fj;;a, fmdÿfõ .;a l<, wkd.;fha
jeä bv lvla ;sfí¡ ,ehsia;=fjka ;rÕ fldg foaYmd,kfhka iuq.kakd nj m%ldY lf<a ldka;d
ch.%yKh l< msßfika nyq;rhla wkd.;fha§ foaYmd,k{hkaf.ka b;d wvq m%;sY;hls¡
m<d;a iNd ioyd ;rÕ lsÍug wfmalaId lrhs¡ fuu
mQ¾j ue;sjrK jHdmdrhg iyNd.s ùug ldka;d wfmalaIsldjkag ndOdjla fkdue; 75.3%
uf.a mlaIfha Èia;%sla foaYmd,k kdhl;ajh ldka;djkag mlaI OQrdj,sfha by<g 75.3%
hdug Woõ lrhs'
mjq,a Ôú;h id¾:lj foaYmd,kfha kshe<Sfuka ldka;djka j<lajhs' 71.4%
mj;sk foaYmd,k ixialD;sh ;=< ldka;djkag foaYmd,kh ;+< ke.S isáh fkdyel 53.4%
40 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
ks.uk
2018 fmnrjdß udifha y÷kajd ÿka ldka;d fldagdj m<d;a md,k uÜgfï
m%cd;ka;%jdofha ldka;d ksfhdackh ie,lsh hq;= f,i by< kxjd ;sfí¡ tfia
fkdjkakg" foaYdm,kslj fldka lr ;snQ ldka;d foaYmd,kh l%shdOrhkag m<d;a
md,k wdh;kj,g m;aùug tu.ska fodr.=¿ újD; úh¡ flfia fj;;a" tjka lemS
fmfkk ch.%Khla ,nd .;a; o" m%dfoaYSh ldka;d foaYmd,k l%shdOrhka fldagd
l%uhfhka m%;s,dN ,nd we;af;a flfiao" ue;sjrKh ioyd ;rÕ lsÍfïÈ fyda
,ehsia;=j yryd msúiSug W;aidy oeÍfï§ Tjqka uqyqK ÿka wNsfhda. fudkjdo,
foaYmd,kfha È.gu /£ isàfï§ Tjqka uqyqK fok wNsfhda. fudkjdo" mqreI
wdêm;Hh iys; lafIa;%hla jk ue;sjrKh foaYmd,kfha§ Tjqka jvd Yla;su;a
lr.lrejka lrkq we;af;a ljrlao jeks m%Yak .Kkdjla ;j ÿrg;a b;sßj ;sfí¡
2018 m<d;a md,k ue;sjrKh i|yd ;rÕ l< m%dfoaYSh ldka;d foaYmd,k{hka
iu. meje;s iïuqL idlÉPd u; mokïj, by; m%Yak i|yd ms<s;=re ms<sno
hï wjfndaOhla ,nd §ug fuu jd¾;dj W;aidy ork w;r tu.ska ldka;d
ksfhdackfha ch.%yKh mj;ajd .kq ms‚i l< hq;af;a l=ulaoehs¡idlÉPd lrhs¡
42 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj
wdY%s; .%ka:
IDEA
Peiris, P. (2014). Catch-All Parties and the Party-Voter Nexus: A Study on the Party-
Voter Relationship of the United National Party and the Sri Lanka Freedom Party
Uyangoda (Eds.), Political Parties in Sri Lanka: Change and Continuity. India: Oxford
University Press
IDEA
A. Basu, Y. Tambiah& N.G. Jayal (Eds.), Essays on Gender and Governance (pp. 59-95).
India: UNDP
Conflict. In Camilla Orjuela (Ed.), Power and Politics: In the Shadow of Sri Lanka’s
Gender in the Sri Lankan Republic. In A. Welikala (Ed.), The Sri Lankan Republic at
40: Reflections on Constitutional History, Theory and Practice. Colombo: Centre for
Policy Alternatives
WOMENldka
AND;d yd
udOH iduQyslh
MEDIA COLLECTIVE