You are on page 1of 46

wjYH fuf;la

m%udKj;a fkdjk

Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k


ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

m%§ma mSßia iy yisks f,alïjiï

ldka;d yd
udOH iduQyslh
wjYH" fuf;laa m%udKj;a fkdjk(
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k
ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

m<uq uqøKh- 2021 ckjdß

ldka;dj iy udOH iduQyslh


m¾fhaIlfhda( m%Èma mSßia iy yisks f,alïjiï
iudf,dapljre( jQ,kS fldäldr iy l=uqÿkS ieuqfj,a
m¾fhaIK iydh( ldka;dj iy udOH iduQyslh
ldka;d ixj¾Ok uOHia:dkh’ ú¨;=”
.%dóh ldka;d fmruqK iy ldka;d iyfhda.s;d fmruqK
ks¾udKh iy ie,iqu( tï’tia’áS’ f.!ß
uqøKh( Neo Graphics m%skag¾ia
iydh ,nd ÿkafka( rdclSh fkda¾úðhdkq ;dkdm;s ld¾hd,h

m%ldYhg m;alrkq ,enQfha(

ldka;d yd udOH iduQyslh


56$1" iriú mgqu." ldi,a ùÈh"
fld<U 08" Y%S ,xldj'

úoHq;a ;emE,( wmcsrilanka@womenandmedia.org


fjí( womenandmedia.org
f*ianqla( https://www.facebook.com/womenandmediacollective
Üúg¾( https://twitter.com/womenandmedia

ISBN 978-624-5868-00-1
iii

mQ¾úldj

m%cd;ka;%jd§ md,kh by< kexùu ms‚i y|qkajd fokq ,enQ iy;sl f,i lrk l%ufõo
ldka;djka iy wfkl=;a fldkalrkq ,enQ lKavdhï úúOdldr úh' 1970 .Kkaj,§ wúêu;a fldagd
i|yd idOdrK ksfhdackhla wjYH nj fï jk l%ufõo y÷kajd§fï§ ialekaäfkaúhdkq rgj,a
úg meyeÈ<sj wjfndaO lr.kq ,en ;sfí¡ flfia id¾:l jQ w;r fndfyda foaYmd,k mlaI l%ufhka
fj;;a, tn÷ ksfhdackhla i|yd igka lsÍug iafõÉPd fldagd l%uh ms<s.kakd ,§' jHjia:duh
ish¨ lafI;%hkays ldka;djkag isÿj we;s w;r yd ffk;sl m%;sixialrK l%shdoduhla Tiafi
/lj,a lrejka f,i l%shdlrk foaYmd,k mlaI foaYmd,k iu;dj ms<sn| kS;sh m%xYh iïu;
wksjd¾hfhka fyda id¾j;%sl wdldrfhka ksfhdað; lrkq ,enQfha 1999$2000 ;rï uE;l§h' wka;¾
foaYmd,kh fj; ldka;djkaf.a msúiSu flfrys md¾,sfïka;= ix.ufha 2019 jd¾;djg wkqj
ueÈy;a fkdfjhs' Y; j¾Ihlg fmr Pkao whs;sh md¾,sfïka;= ldka;d ksfhdackh by< kexùu ms‚i
i|yd igka l< whqßkau fndfyda rgj, ldka;djkag rgj,a 130 lg jeä .Kkla hï wdldrhl fldagd
l%uhla fhdod f.k ;sfí¡ m%dfoaYSh uÜgfï ldka;d
ksfhdackh i|yd whs;sh fjkqfjka Èla.eiaiqKq
ksfhdackh jeä lsßu ms‚i o f,dj mqrd úúO
wr.,hkays ksr; ùug isÿj ;sfí' ta fjkqfjka
;yjqre lsÍfï l%shdud¾. fhdod f.k ;sfí'
úêu;a fyda wúêu;a iy;sl f,i lrk fidhd
iy;sl f,i lrk l%shdud¾. tajdfha iajrEmfhka
hdug;a uq,a nei .;a mqreI uq,sl wdl,am wkql%ufhka
iy iM,;djfhka ie,lsh hq;= f,i fjkia
fjkia lr,Sug;a isÿ úh¡ 1995 jif¾ îðxys meje;s
jk w;r jvd;au fyd¢ka idlaId;a lr.ekSug
4jeks f,dal ldka;d iïfï,kh meje;s wjia:dj
yels jkqfha ˜foaYmd,k wjia:dkq.; ;;a;ajhka
jk úg foaYmd,kfha ldka;d W!k ksfhdackh i|yd
jdisodhl jk úg§h'2 w.%dud;H rks,a úl%uisxy
ms<shï fh§u ms‚i iy;sl f,i lrk l%shdud¾.
uy;df.a uQ,drïNhla yryd 2016 wxl 1 ork
y÷kd.ekSu ldka;djka imqrdf.k ;snq‚‘ f.da,Shj
m<d;a md,k ue;sjrK ^ixfYdaOk& mk;3 iïu;a
jHjia:dhl iNdjkays idudðlhkaf.ka ldka;djka lr iy m<d;a md,k iy m<d;a iNd wud;H *hsi¾
isákafka 10] la muKlah hkak ie,ls,a,g .;a uqia;d*d uy;df.a ueÈy;aùfuka th l%shd;aul l<
l%shdldß;ajh i|yd îðx fõÈldj ^wd¾Ü 182&˜ wjia:dfõ Y%S ,xldj tjeks jdisodhl wjia:dkq.;
˜jHqyd;aul iy wdl,amuh ndOlj,g˜ ^wd¾Ü 186& foaYmd,k wjia:djla w;aú¢k ,§ flfiafj;;a,
ms<shï fh§u ms‚i Okd;aul l%shdud¾. b,a,d fuh foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh by< kexùu
isák ,§' tu.ska úúO iajrEmfha ;djld,sl úfYaI ms‚i ffk;sl ne§ula iys; ;yjqre lsÍfï
l%shdud¾. Yla;su;a ùu i|yd wjia:dj Wod lrñka l%shdud¾. f.k tau i|yd lghq;= l< fndfyda
ldka;djka foaYmd,kh i|yd kqiqÿiqh hk u;fha ldka;djka iy ldka;d ixúOdkj, wkjr;
fjkila we;s lrk ,§' ^vdya,rma" 2020&1 l%shdldrlï iy WoafoaYk lghq;=j, ch.%yKhls¡

1 vDâ vdya,rma” foaYmd,k úoHd uydpd¾h iy cd;Hka;r WmfoaYl


ia;%SmqreI iudcNdù fldagdj we;=¨j ;djld,sl úfYaI l%shdud¾. - j¾.”Ndú;h iy n,mEï
2 f,mskd¾â- reìfhda-udßka”2018(450 vdya,rma Wmqgd olajk ,§ - 2020
3 https://elections’gov’lk/web/wp-content/uploads/publication/acts/01-2016_E.pdf
iv

ldka;dj iy udOH iduQyslh, fuu b;sydifha lg wvqfjka o mej;=‚‘ ldka;djkag È.ska È.gu
il%Sh md¾Yjlrefjls¡ Y%S ,xldfõ foaYmd,kh ;=< kdufhdackd wysñ jQ neúka, ldka;djkag muKla
W!k ldka;d ksfhdackfha m<uq ks, ms<s.ekSu 1993 iSud jQ ,ehsia;= bÈßm;a lsÍug wm fhduq jQ kuq;a
ldka;d m%{ma;sfha wka;¾.; lrkq ,enQ w;r tys foaYmd,k mlaI yryd ksfhdað;hka f;dard m;a
igyka lr ;snQfha( lr .ekSu flfrys m%uqL;dj ,nd ÿka Y%S ,xldfõ
˜rfÜ foaYmd,k yd fmdÿ Ôú;fhys fukau foaYmd,k ixialD;sh, iajdëk lKavdhï ,ehsia;=
rdcH yd fm!oa.,sl wxYj, o ldka;djkag tfrysj yryd ch.%yKh lsÍu ldka;djkag l< fkdyelalla
we;s fjkialï ;=rka lsÍfuys ,d WÑ; ish¨ mshjr njg m;a lrk ,§¡ kdufhdckd i|yd ldka;djka
.ksñka, rch úiska ldka;djkag mqreI mlaIh yd ie,ls,a,g .kq we;ehs hk n,dfmdfrd;a;=j
iudk mokula u;, my; oelafjk whs;sjdislï fmroeßj, ldka;djkaf.a kdhl;aj l=i,;d iy
iy;sl lr Èh hq;=h¦ m<d;a md,k iy m<d;a iNd md,kh ms<no oekqu
^w& ish¨ Pkao úuiSïj,§ iy cku; m%j¾Okh lrñka m%dfoaYSh uÜgñka Tjqka iu.
úpdrKj,§ Pkaoh §u iy uyckhd úiska f;dard lghq;= lsÍfï l%shdj,shla o wm wdrïN lrkq ,eîh¡
m;a lrkq ,nk ish¨ uKav,j,g f;dard .ekSug ue;sjrK iy wdKavql%u jHjia:d m%;sixialrK
iqÿiaika ùu, l%shdoduhkays wm ksr; jQ w;r, úêu;a iy wúêu;a
^wd& cd;sl, m<d;a yd m%dfoaYSh Pkao úuiSïj, udOH jHdmdr yryd ldka;d wfmalaIsldjka ms<sno
kdufhdackd l%shdj,sfha§ idOdrK ksfhdackhla lreKq bÈßm;a lrñka Tjqka m%j¾Okh lsÍug
,eîu lghq;= l< o tu.ska id¾:l m%;sM, fkd,enq‚‘
tu wjia:dj jk úg iy;sl f,ilrk l%shdud¾. tjeks oro~qnjla yuqfõ, fldagdjka iajrEmfhka
zkdufhdackd l%shdj,sfha§ idOdrK ksfhdackhla iy;sl f,i lrk l%shdud¾. m%j¾Okh lrd wm
,eîuz hkakg iSud úh¡ th t;rï widudkH fohla fhduqjq‚‘
fkdjqfha, fldagdjka flfia ixia:dmkh l< hq;=o flfiafj;;a, fldagdjka i|yd wjYH;djh fyda
hkak iïnkaOfhka ;yjqre lsÍfï l%shdud¾. i|yd tajd ia:dms; l< hq;af;a flfiao hkak ms<sn|j Y%S
fmkS isá WoafoaYlhka ta jk úg t;rï oekqj;aj ,xldfõ md¾,sfïka;= uka;%sjreka oekqj;au fkdisá
fkdisá ksid iy rchka ta iïnkaOfhka Bg;a jvd iy ta;a;= fkd.;a w;r ienE f,iu ldka;d
wvq wjOdkhla fhduq l< ksidfjks¡ ksfhdackh by< kexùu ms‚i ffk;sl ne£ula
1990 isg miq.sh jir .Kkdj uq¿,af,ys, iys; kS;s iïmdokh lsÍug ue,slula oelaúhz
ldka;d ksfhdackh by< kexùfï lreK wrNhd iafõÉPd fldagdjla ms<sn| woyig mjd foaYmd,k
ldka;dj iy udOH iduQyslh m%Odk jYfhkau mlaI taldldr m%;sfrdaOhla oelaúh¡ foaYmd,k
m%fõY jqfha ldka;djkag jeäfhka kdufhdackd ksfhdað;;ajh i|yd ldka;djka iqÿiq fkdue;s
,nd§u iïnkaOfhka foaYmd,k mlaI kdhl;ajhg nj;a, keje; f;aÍ m;aùu i|yd ;rÕ lsÍug
lreKq oelaùu u.sks¡ jhi 35 g wvq ;reK msßia woyia lrkafka kï, oekg isák msßñ iNslhkaf.a
ioyd m<d;a md,k wdh;kj, fldagdjla meje;s wjia:dj wysñ lrñka lsisfia;au tfia fkdl< hq;=
kuq;a th fndfyda úg ;reKhka i|yd fjkajQjla nj;a i,lkq ,eîh¡ tys m%;sM,hla f,i, oekg isák
f,i olskq ,eîh¡ fmdÿfõ .;a l<, m%Odk Odrdfõ uka;%Sjrhl= ñh.sh fyda il%sh foaYmd,kfhka bj;a jQ
foaYmd,k mlaI ldka;djka i|yd 4] isg 6] olajd úg Tyq fjkqfjka bÈßm;a ùfï m<uq wjia:dj mjqf,a
jQ m%udKhlska muKla kdufhdackd ,nd ÿka w;r, fjk;a msßñ idudðlhl=g ysñ jQ w;r ldka;djkag
tneúka ie,lsh hq;= ixLHdjlska ;r. lsÍfï ienE kdu fhdackd i|yd myiqfjuka wjia:dj ysñjQfha
wjia:djla ldka;djkag fkd;snqKs¡¡ m<d;a md,k foaYmd,kfha isák msßñ foaYmd,k{hl= ñh.sh
uÜgfï Tjqkaf.a ksfhdackh 2] la muK o, m<d;a úg ta fjkqfjka bÈßm;a ùug Tyqf.a mqf;l= fyda
iNd uÜgfï§ 4] l muK o, md¾,sfïka;=fõ 6] ifydaorhl= fkdue;s kï mu‚¡
v

ldka;djka i|yd m<d;a md,k wdh;kj, fldagdj

Ⱦ> ld,hla mqrd wfmalaIdfjka isá ldka;d jif¾§ ie,lsh hq;= f,i m%;sfYdaOkhlg ,la jQ
fldagdj kS;shla njg iïu; ùfï ft;sydislj w;r tys§ 25] fldagdj tf,iskau mj;ajd .ksñka
jeo.;a wjia:dj flfrys wjOdkh fhduq fkdlrñka, fldÜGdYj,ska wju jYfhka 10] la ;rÕ lsÍu
;uka tla lKavdhula f,i ms<s.kakd fuka i|yd ldka;djkag kdu fhdackd ,ndÈh hq;= njg
b,a,ñka taldnoaO úmlaIh úiska wjq¿jd,kq ,enQ úêúOdk ie,iQ w;r m<d;a md,kfha§ iudkqmd;sl
jHdl+,;ajh uOHfha, wjidkfha§ 2016 fmnrjdß ksfhdack l%uh wkqmQrKh lrñka flaj, fldÜGdY
ui 06 jk Èk m<d;a md,k wdh;k Pkao úuiSï l%uh kej; y÷kajd ÿka kj ñY% ue;sjrK l%uh
^ixfYdaOk& mk;a flgqïm; md¾,sfïka;=fõ§ ;=< w;sf¾l mqoa., ,ehsia;=jg 50] la ldka;djka
iïu; úh¡ pQ,kS fldäldr ,shQ mßÈ( we;=,;a lsÍug foaYmd,k mlaIj,g wksjd¾h
˜ tÈk md¾,sfïka;=fõ rÕ oelajQ úldrrEmS lrk ,§¡ ue;sjrK m%;sM, m%ldYhg m;alsÍfï§
cjksld ldka;djkaf.a foaYmd,k ksfhdackh ish¨ fldÜGdY 25] la ldka;djkaf.a wkqmQrKhlska
ms<sn| lreK iïnkaOfhka jir .Kkdjla mqrd iukaú; jk njg ue;sjrK fldñIu j. n,d
foaYmd,k{hka oelajQ wkjOdkh ms<sn| iroula .; hq;=h¡ flfiafj;;a, 2018 fmnrjdß ui meje;s
fia oelsh yelsh¡˜ m<d;a md,k ue;sjrKfhka miqj foaYmd,k mlaI
md¾,sfïka;=fõ we;sjq fuu jxlnj yd ydiHh kdhlhka, mlaI ixúOdlhka iy mrdð; msßñ
uqiqjQ l%shdldrlï tu wjia:dj iksgqyka lsÍu wfmalaIlhka ldka;d fldagdj widOdrK iy
fukau tys jeo.;alu újdo lsÍu iy fldagdj wkjYH hehs iduqyslj th fy<d oelSfuka fldagdj
ms<sno ixjdoh ;jÿrg;a bÈßh lrd /f.k ms<sn| wkjfndaOh iy ta iïnkaOfhka inqoaêl
hdug wiu;a úh¡ fuu ,Êcd iy.; wkjOdkh idlÉPdjl uo nj úoHudk lrk ,§¡
udOH ;=<ska o ms<sìUq flß‚‘ tys ft;sydisl fldagd l%uh u.ska m<d;a md,k foaYmd,kfha
jeo.;alu .%yKh lr .ekSug wfmdfydi;a ksr; ldka;djka ixLHdj wdikak jYfhka 92 isg
fjñka tÈk md¾,sfïka;=fõ úmlaIfha ú.vï 1991 olajd by< kxjñka ue;sjrK foaYmd,kh
flfrys jeä wjOdkhla fhduq lrñka udOH ta fukau m<d;a md,k uÜgfï md,kh hk foflysu
ms<sn|j ioyka lf<a lsisÿ úfYaIhlska f;drj jk ie,lsh hq;= mßj¾;khla isÿlrk ,§¡ fï jk
w;r m%cd;ka;%jd§ md,kh, foaYmd,k wjldYfha úg ish¨ m<d;a md,k wdh;khka ;=< ldka;djka
mqreIdêm;Hh iy ldka;djka iyNd.s lrjd fkd. ish ia:dkh ;yjqre lr.ksñka isák w;r m<d;a
ekSu ms<sn| ixjdoh bÈßhg mj;ajd .ekSug lsisÿ md,kh ;=< Yla;su;a n,mEula we;s lrñka isáhs¡
W;aidyhla fkdork ,§¡ tfiau ixfYdaOkhkays tfy;a a foaYmd,k wNsm%dh iy ldka;djka ms<s.
yrh fyda iSudjka ms<sn|j lsisÿ wdldrhl ekau, Tjqkaf.a yelshdj iy i;H f,iu ksfhdack
ie,ls,a,la fyda wjOdkhla fhduq lrñka tajd foaYmd,kh fj; Tjqkaf.a whs;sh wksjd¾hfhka úh
idlÉPd lsÍula o isÿ fkdùh¡ hq;a;la fia fkdolsk w;r ksrka;rfhka wNsfhda.
2016 jif¾ isÿl< fuu ixfYdaOkh5 2017 hg ,la lrkq ,nhs¡

4 2016 wxl 1 ork m<d;a md,k Pkao úuiSï ^ixfYdaOk& mk; n,kak
5 2017 wxl 16 ork m<d;a md,k Pkao úuiSï ^ixfYdaOk& mk; n,kak
vi

fldagdj Yla;su;a lsÍfï iy wdrlaId lsÍfï wjYH;djh


ldka;d ksfhdackh m%j¾Okh l< yelafla flfiao lrñka vdya¨,ema mjikqfha ˜fuys§ jeo.;a lreK
hkak iïnkaOfhka ;djld,sl úfYaI l%shdud¾. jkqfha, ldka;djka i|yd jk fldagdjka ldka;djka
iy iy;sl f,i lrk l%shdud¾. ms<sn| wjfndaOh i|yd wjuhla iy msßñka i|yd muKla Wmßuhla
ie,lsh hq;= n,mEula we;s lr ;sfí¡ ;djld,sl ksYaÑ;j olajk w;r ia;%S mqreI úfNaokfhka
úfYaI l%shdud¾. ld,h yd wod<j ;djld,sl f,i f;dr fldagd fr.=,dis ia;%S mqreI fomd¾Yjhu
iy wdlD;sh yd wod<j úfYaI f,i woyia jkafka i|yd Wmßu iSudjla mekùuhs¡ tys m%;sM,hla
hehs jrojd f;areï .kq ,en ;sfí¡ flfia fj;;a, f,i ia;%S mqreI úfNaokfhka f;dr iQ;%$l%u ia;%S
ld,h iy wdlD;sh hk folgu wod<j, ;djld,sl mqreI iudcNdù ;=,kh b,lalh f,i olajk
úfYaI l%shdud¾. ft;sydisl ia;%S mqreI iudcNdjh w;r ldka;djka oeka b,a,d isákqfha mQ¾Kj n,h
wkqj fjkia fldg ie,lSï wduka;%Kh lsÍu wjYH fnod.ekSfï l%ufõohlah¡ flfiafj;;a iudc
jk w;r tfia fjkia fldg ie,lSug m%;sl¾u mx;sh, cd;sh, jd¾.sl;ajh wd§h we;=¨j, fjk;a
fhdok njg j. n,d .; hq;=h¡ ta wkqj fï i|yd wdka;sllrKhkays iudÔh j¾.SlrKhkaf.a
.;jk ld,h fkd;ld, th idlaId;a lr.ekSug wka;¾ine¢ iajrEmhka wka;¾.; lsÍu ms‚u
wfmlaId lrk b,lalh imqrd .kakd f;la fuu fuu iq;%dhKh ;jÿrg;a iQlaIuj fjkia lsÍu
l%shdud¾. wLKavj mj;ajd .ekSu wjYH fõ¡ wjYH jk w;r tu.ska fuu ;=,kh we;eï
ldka;d fldagdjka fndfyda úg ilia lr we;af;a ldka;d lKavdhïj,g ;j;a ldka;d lKavdhï
o ldka;djkag hg;a msßfihska wju ksfhdackhla˜ fkdi,ld yßñka jrm%ido ,nd §u È.ska È.gu
fndfyda úg 1$3 l zwju m%udKZ lvbula fia isÿ fkdlrkq we;¡
i,lkq ,nk ksfhdackhla ,eîu iqÿiq jkafkah fldagdjla Èkd.ekSu, igkska wvla ch.%yKh
hk wjfndaOfhks¡ tfy;a tjeks fldagdjka u.ska lsÍula úh yels kuq;a wdl,amuh fjkialï,
msßñka laI‚lj jrm%ido ,nkqfha wNsfhda.hg foaYmd,k leue;a; iy wkql+,;djh i|yd ;j
,la fkdlrk iy fndfyda fia úYd,, wiudk iy fndfyda ÿrla hd hq;=j ;sfí¡ 2018 fmnrjdß m<d;a
ks, jYfhka ms<s fkd.;a jdishla Tjqkag ,nd §u md,k ue;sjrKfhka wk;=rej ldka;d fldagdjg
u.sks¡ ldka;djkag 1$3 zwju m%udKhlZ iykhlg tfrysj we;sjQ ksfYaOkd;aul m%;sl%shdfõ§ wm fuh
bv ,ndfokq ,nkafka kï, túgu msßñkag lsisÿ w;a ÿgqfjuq¡ tneúka m%cd;ka;%jdoh Yla;su;a ù
újdohlska f;drj b;sß 2$3 jdish ,nd fokq ,efí¡ fjr .ekafjk mßÈ foaYmd,k wdKavqlrKfha iEu
msßñkaf.a zwê ksfhdackhz wdrlaId lrkq ,nk uÜgul§u idOdrK ksfhdackhlg we;s whs;sh
oeka mj;sk ;;a;ajh È.gu mj;ajd f.k hdug ldka;djkag iy;sl l< hq;=h hk wjfndaOh
bv i,ihs¡ fldagdfõ wdlD;sh ms<sno újdoh, f.dvk.k w;r, wm fldagdj wdrlaId lr
iudkd;ajh fyda ;=,kh /f.k tñka wju .; hq;=h¡ ta w;ru jvd mq¿,a iudc fjkialï
ksfhdackfha isg iu;djfha woyi fyj;a 50¦50 isÿùug bv we;s foaYmd,k fjkialï iu.
ksfhdackh olajd ú;eka fjñka mj;S¡ ia;%S mqreI tl úg isÿ ùu wjYH fõ¡ ia;%S mqreI iudcNdù
iudcNdù wiudk;dj iy fjkia fldg ie,lSu wiudk;d w¾:dkaú;j fjkia lsÍu ms‚i rdcH
hk lreK folu i|yd ms<shï fhdok ;j;a iy mqoa.,sl lafI;%hkays Y%ufha ,sx.sl úNdckh
iuld,Sk l%uhla bÈßm;a lrkq ,en we;af;a — ia;%S ms<sn| ixcdkkh iy h:d¾;h we;=¨j ia;%S mqreI
mqreI i|yd ˜40] lg fkdwv — fyda ˜ ia;%S mqreI iudcNdjhg mdol jQ jHqyd;aul fya;= ^jd¾.sl,
i|yd 30] l wjuhla iy 70]l Wmßuhl— f,ih¡ wd.ñl, mx;s iy l=, wkqj fjkia fldg ie,lSï
^vdya¨,ema, 2020&¡ fuu ishqï fjki meyeÈ<s iy mqreI uQ,sl jHqyhka& ioyd ms<shï fhÈh hq;=h¡
vii

fuu wOHhkh
fuu m¾fhaIK wOHhkh uekeúka ksrEmKh foaYmd,k{hkaf.a miqìu iïnkaOfhka m%n,
lrk mßÈ foaYmd,kfha ksr;ùfï ld¾fha§ msßñka wka;¾oDIaÀhla fuu wOHhkh imhhs’
yd iudkj ldka;djkag o iyNd.s ùug yels jk fuu úia;SrK úYaf,aIK jHqyh ;=< mjq,a miqìu,
mßÈ ldka;d ksfhdackfha m%udKd;aul jeäúula mlaIh ;=< ;;a;ajh, wd¾Ól Yla;sh iy foaYmd,k
lrd .uka lrk w;ru, ldka;d fldagdfõ jdisodhl oekqu jeks úúO idOl ;u foaYmd,k .ufka§
;;a;ajhka ;jÿrg;a ;yjqre lr.ksñka m<d;a md,k ldka;djkag n,mdkafka flfiao hkak ms<sn|j fuu
uÜgñka ldka;d foaYmd,k{hka iu. isÿlrk wOHhkfhka úuid n,k ,§’ tfiau ;u b,lalh
lghq;= wLKavj mj;ajd .ekSu ;SrKd;aul jk w;r lrd <Õdùug W;aidy oeÍfï§ mj;akd jHqyhka
by< kexjqKq ks;H ksfhdackh iy jvd m%cd;ka;%jd§ iy ieliqïj,g ldka;d foaYmd,k{hka fl;rï
iy ish,a,kau we;=,;a foaYmd,k ixialD;shla lrd ÿrg wkq.; jkafka o ke;fyd;a wNsfhda. lrkafka
.uka lsÍug wmg yelsh’ Y%S ,xldfõ foaYmd,kfha o ms<sn|j;a th úu¾Ykh lrk ,§’ ksfhdackh
ksr; ldka;djka ms<sn|j jQ mq¿,a mrdihl úoaj;a iefjdu i|yd idOdrK úh hq;=h iy ish,a,kau
m¾fhaIK˜ foaYmd,khg msúiSu i|yd iy ksfhdað; we;=,;a úh hq;=h hk m%cd;ka;%jd§ O¾u;dj
foaYmd,kfha ;u ia:dkh mj;ajd .ekSu i|yd Yla;su;aj ia:dmkh lsßu i|yd fuh jeo.;a yd
ldka;djka uqyqK § we;s wNsfhda. rdYshla fndfyda yÈis wjYH;djhls’ mqreI uQ,sl md,kfha tla wjika
l,l isg y÷kdf.k we;’ 2018 m<d;a md,k iy wúmßKdóh iudc ixia:djla jk Y%S ,xldfõ
ue;sjrKh wjika ù ldka;djka 1991 fofkl= m<d;a foaYmd,k n,h md,kh lsÍu iy wdKavqlrKh
md,k foaYmd,khg msúis jydu isÿlrkq ,enQ fuu wjika lsÍu Wfoid jk ldka;d m%h;akfha§ fuh
wOHhkh kdufhdackd ,nd.ekSfï, ue;sjrKh ;rÕ meyer yeßh fkdyelalls’
lsÍfï, fldÜGdY wdik Èkd .ekSfï, w;sf¾l ,ehsia;=
yryd m;alrkq ,eîfï iy m<d;a md,k wdh;kj,
iNslhka f,i lghq;= lsÍfï wNsfhda.hkag id¾:lj
uqyqK ÿka ldka;d foaYdmd,k{hkaf.a mq¿,a w;aoelSï
úuid n,hs’ Bg wu;rj, foaYmd,k ksfhdackfha
iajNdjh ms<sn| mq¿,a iuld,Sk foaYmd,k ixjdoh,
foaYmd,k mlaIj, ld¾hNdrh, foaYmd,k mlaI
úiska isÿlrkq ,nk iQlaIu ue;sjrK fufyhqï,
ue;sjrKj, iajNdjh iy ue;sjrK m%pdrKh l=uqÿkS ieuqfj,a
ms<sn| ixo¾Nh ;=< ue;sjrKh ;rÕ l< ldka;d 2021 ckjdß
8
viii Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

mgqk
mq¾úldj iii
ldka;djka i|yd m<d;a md,k wdh;k fldagdj .... v
fldagdj Yla;su;a lsÍfï yd wdrlaId lsÍfï wjYH;dj vi
fuu wOHhkh ....................................................... vii
mgqk................................................................................... viii
rEm igyka ,ehsia;=j............................................. ix
j.= ,ehsia;=j........................................................... x
ye¢kaùu............................................................................ 11
ixo¾Nh............................................................................. 12
l%ufõoh............................................................................. 15
wkdjrK............................................................................ 16
foaYmd,k mlaIh yd ldka;d ksfhdackh............. 17
oekqu jdish f.k fohs........................................... 20
ldka;d foaYmd,k{hka yd n, uQ,dY%................. 23
Uq,H iñm;a............................................. 24
ixialD;sl iñm;a................................... 25
iudc cd, fj; m%fúYh....................... 27
f;aÍ m;aùfï m%h;akh i|yd iyfhda.h...................... 29
;u foaYmd,k wkd.;hg ndOdjka f,i ldka;d
foaYmd,k{hka olskqfha ljrlao@................................ 32
uq,H iïm;a ysÕh.................................................. 32
úreoaO mlaIj, wNsfhda....................................... 33
m%pKav foaYmd,k ixialD;sh................................ 34
;u mlaIfhau wNsfhda........................................... 35
;u iudch ;=<skau u;=jk wNsfhda.................... 36
ldka;d foaYmd,kfha mqreI N+ñldj.............................. 36
foaYmd,k wNs,dI............................................................ 37
mqyqKqj u.ska ldka;djkag Yla;sh ,nd oSu................... 38
m<d;a md,k uÜgfï ldka;d foaYmd,k{hka iy
ue;sjrK foaYmd,kh ms<sn| Tjqkaf.a oelau............... 38
ks.uk............................................................................... 41
wdY%s; .%ka:...................................................................... 44
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 9
ix

rEm igyka ,ehsia;=j


rEm igyk 01- ldka;djkaf.a foaYmd,k wkd.;h i|yd úYd,;u ndOd.................... 34
x 10 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

j.= ,ehsia;=j
j.=j 1-wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k w;aoelSï jir .Kk............................................. 18
j.=j 2-wfmalaIl j¾.h wkqj mlaIh ;=< foaYmd,k w;aoelSï jir .Kk........................ 19
j.=j 3-wfmalaIl j¾.h wkqj m<d;a md,k wdh;k md,kh lrkakd jQ kS;s ms<sn| oekqu 20
j.=j 4-wfmalaIl j¾.h wkqj wdKavql%u jHjia:dj ms<sn| oekqu.......................................... 21
j.=j 5-wfmalaIl j¾.h wkqj mlaI u;jdoh ms<sn| oekqu.................................................... 22
j.=j 6-wfmalaIl j¾.h wkqj rfÜ b;sydih ms<sn| oekqu.................................................... 22
j.=j 7-wfmalaIl j¾.h wkqj m<d;a md,k ue;sjrKh i|yd uqo,a jehlsÍu..................... 25
j.+j 8-wfmalaIl j¾.h wkqj mjq, foaYmd,khg iïnkaO..................................................... 26
j.+j 9-wfmalaIl j¾.h wkqj mdi,a iuh ;+< l%shdYS,.S .......................................................... 27
j.+j 10-wfmalaIl j¾.h wkqj wi,ajeis m%cdj ;+< l%shdYS,.S ................................................. 28
j.+j 11-wfmalaIl j¾.h wkqj idx.ñl cSú;fha l%shdYS,.S .................................................... 28
j.=j 12-wfmalaIl ldKavh wkqj Wmldr uQ,dY%........................................................................ 31
j.=j 13-wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k wkd.;h i|yd mj;sk ndOl............................ 35
j.+j 14 wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k wNs,dI................................................................... 37
j.=j 15-wfmalaIl j¾.h wkqj mqyqKq uÜgu............................................................................ 38
j.=j 16-wfmalaIl j¾.h wkqj ue;sjrK foaYmd,kh ms<sn| oelau..................................... 39
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 11

ye¢kaùu
jHjia:dodhlfha ldka;d ksfhdackh by< hymd,k Och hgf;a 2015 ckjdßfha§ n,hg
kexùu i|yd jk wr.,h §¾> yd ÿIalr jQjls¡ meñ‚ hymd,k rch, YS% ,xld ue;sjrK
foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh jeä lsÍu, jir b;sydifha m%:ujrg m<d;a md,k wdh;k i|yd
.Kkdjla mqrd m%Odk foaYmd,k mlaI folu, tkï ñY% ue;sjrK l%uhla y÷kajd fok ,§¡ fuu
tlai;a cd;sl mlaIh yd YS% ,xld ksoyia mlaIh ue;sjrK m%;sixialrKhka ;=< YS% ,xldfõ
ksrka;rfhka ,nd ÿka ue;sjrK fmdfrdkaÿjla m<uq jrg ldka;d wfmalaIsldjka i|yd fldagd
úh¡ flfiafj;;a, ue;sjrK ksudùu;a iu.u fuu l%uhla wka;¾.; úh¡ tys m%;sM,hla f,i, ish¨‍
lreK iïnkaOfhka fmdÿfõ ish¨‍ foaYmd,k fldÜGdYj,ska 10] lg ;rÕ lsÍfï wjia:dj
mlaIj, Wkkaÿj ySk ù hhs¡ wm iudcfha mj;sk ldka;djkag ysñ jQ w;r m<d;a md,k wdh;k
mS;DuQ,sl jHqyhka, iy úfYaIfhkau foaYmd,k i|yd y÷kajd ÿka nyq uka;S% iudkqmd;sl l%uh
mlaI jHqyhkays mqreI wdêm;Hh, fmdÿfõ hgf;a ish¨‍ m<d;a md,k wdh;k wju jYfhka
foaYmd,kfha iy úfYaIfhkau jHjia:dodhl ldka;djka 25]la f;dard m;alr .; hq;= njg jq
wdh;khkays ldka;d ksfhdackh by< kexùu w;=re úOdkhla iys;j ukdm ,ehsia;=j, o 50]
flfrys ie,lsh hq;= ;¾ckhla t,a, lrhs¡ la ldka;djka i|yd fjkalrk ,§¡ fuu.ska kej;
tneúka foaYmd,khg msúiSfï§ ldka;djka uqyqK jrla fldagdjkays l¾;jH, jHjia:dodhlfha iy
fok fuu jHqyd;aul wjdish ch.ekSu ms‚i fmdÿfõ foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh ms<sn|
ldka;d ixúOdk, ish¨‍ jHjia:dodhl wdh;kj, ixjdoh ;Sõr lrk ,§¡ tysÈ újdohg n÷ka jQ
ldka;djka i|yd fldagdjla jeks ;yjqre lsÍfï lreKq w;r fuu fldagd l%uh u.ska ieneúkau
ls%hdud¾. fjkqfjka WoafoaYkh lr ;sfí¡ ldka;d ksfhdackh by< kxjkq we;ao, fldagd l%uh
Tiafia m<d;a md,k wdh;kj,g m;a jQ ldka;d
iNslhka ldka;djkaf.a .eg¨‍ iïnkaOfhka
y~ k.ñka ksfhdað; foaYmd,khg ia;%S mqreI
fuu wOHhkh u.ska úuid iudcNdù oDIaáhla f.k tkq we;a o ke;fyd;a
Tjqka ish mlaI kdhl;ajfha woyia m%;srdj
n,kq ,nkafka kj fldagdj
lrkakka muKa fõo hkak wdÈh úh¡ m<d;a md,k
foaYmd,kfha ldka;d
iNslhka f,i lghq;= lsÍfï§ fuu kj ldka;d
ksfhdackh by< kexùug uka;S%jßhka yg ;u mlaIfhkau fukau fmdÿfõ
fya;= ldrl jkafkao” msßñ foaYmd,k{hkaf.ka uqyqK mEug isÿjk
w¿;ska f;aÍ m;ajQ ldka;d wNsfhda.hka ljf¾o@ kj fldagd l%uh foaYmd,kfha
iNslhka iNdj ;=< yd ldka;d ksfhdackh by< kexùug fya;= ldrl jqjo
th M,odhSj foaYmd,kfha ksr;ùug i;H f,iu
bka msg; uqyqK fok
ldka;djkag yelshdj ,nd fokq we;so, w¿;ska f;aÍ
wNsfhda. fudkjdo iy th
m;ajQ fuu ldka;d iNslhka iNdj ;=< iy bka msg;
È.= ld,Skj ;srir o hk uqyqK fok wNsfhda. fudkjdo iy th È.=ld,Skj
ldrKdjkah¡ ;sridr jkafkao hkak úuid ne,Su ms‚i fuu
wOHhkh isÿlrkq ,enQfha fuu ixo¾Nh ;=,h¡
12 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

ixo¾Nh

ksoyig ,eîug jir 17lg fmr mj;ajkq ,enQ o, ;u ðú; yd Ôjfkdamdh ms<sn| ;SrK .kakd jQ
YS% ,xldfõ m<uq ue;sjrKfha§ rdcH uka;%K m%;sm;a;s iïmdok N+ñldfõ§ ldka;d iyNd.s;ajh
iNdjg iDcqju tla wfhla o w;=re ue;sjrKfhka wju uÜgul mj;S¡ by< idlaIr;d wkqmd;h,
;j;a wfhla o f,i ldka;djka fofofkl= f;aÍ Wiia wOHdmkh i|yd msúiSfï ie<lsh hq;
m;aúh¡ ta wkqj 1931 ;rï wE; ld,fha§ mjd j¾Okh, iqÿ lrmá jD;a;skays kshe<Su by<hdu
jHjia:dodhlfha wdikj,ska 5] la ,nd.ekSug jeks Tjqkaf.a wfkl=;a iudÔh yd jD;a;Suh
ldka;djkag yels jq‚‘ flfia fj;;a .eg¨‍j ch.%yK o ms<sìUq lsÍug foaYmd,kh mßirh
jkqfha, wfkl=;a ish¨‍ ol=Kq wdishdkq rgj,a ;u wfmdfydi;a ù ;sfí¡ tfyhska, foaYmd,kfha ks;H
ldka;d fldagfjka myiqfjka fuu m%;sY;h miqlr ldka;d ksfhdackh by< oeóu iïnkaOfhka jk
hdfï§, oYl y;la uq¿,af,ysu furfgys th wvq m%;sm;a;suh ixjdoh uE; ld,fha§ jvd;a ;Sõr ù
jeä jYfhka tu uÜgfïu meje;Suhs¡ ^úl%uisxy ;sfí¡ ldka;d fldagdj uE;l§ y÷kajd fok f;lau,
iy fldäldr 2012& m<d;a md,k uÜgfï o ldka;d ksfhdack meje;sfha
Y%S ,xldfõ ck.ykKfhka wvlg uola jeä wvq uÜgulh¡ 1966-2011 olajd ld, mrdih ;=<
jqjo, úfoaY fma% IK W;amdokh lrk rfÜ m%uqL;u m<d;a md,k wdh;khkays ldka;d ksfhdackfha
wd¾Ól lafI;% ;=k i|yd by<u odhl;ajh iemhqj lK.dgqodhl uÜgu my; j.=fjka ksrEmKh fõ¡

j.=j w - uyk.r iNd” k.r iNd iy m%dfoaYSh iNdjkays uq¿


wdka;sl lKavdhï Yla;su;a idudðl;ajfha ] la f,i 1966 jif¾ isg m<d;a md,k wdh;khkays
lsÍfï ,d iudkqmd;sl ldka;d ksfhdackh
ksfhdack l%uh odhl;ajhla
oelajQfha jqjo, ;srK u’k’i’ k’i’ m%d’i’ tl;=j
.ekSfï wdh;kj, ldka;d 1966 1.1 *1.9 **
iyNd.s;ajh by< kexùug 1970 2.9 *1.4 **
th lsisjla fkdl< ;rï 1979 2.8 2.3 **
hehs ue;sjrK ixLHdf,aLk 1982 1.3 1.7 **
fmkakqï lrhs’ 1991 2.9 2.5 1.6 1.7
1997 3.4 2.6 1.7 1.9
2006 3.0 3.4 1.6 1.8
2008-2011 2.63 2.47 1.93 2.06
uQ,dY%h( fldäldr 2012 msgqj 10-11

*1966 iy 1970 ys k.r iNd ixÄhdsf,aLkj, tjlg meje;s k.r iy iq¿


k.r iNd we;=,;a fõ
** ue;sjrK fkdmj;ajk ,§’
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 13

ksoyiska miqj rfÜ foaYmd,k iyNd.s;ajh ,§¡ foaYmd,k N+ñh fj; iudkj m%fõYhla
ie<lsh hq;= f,i by< f.dia ;sfí¡ foaYmd,k mlaI ,nd.ekSfuka ldka;djka j<lajd,k jHqyd;aul
l%ufha jHdma;sh iy m%cd;ka;%jd§ wdh;k mq¿,a wiudk;d ie,lSfï§ úêu;a iudk;ajh fyda iu
ùu iu.ska, Èjhsfka b;d ÿr neyer m%foaYhkays wjia:dj, Tjqka i|yd ksfhdackfha idOdrK;ajh
mqrjeishkag mjd ue;sjrK i|yd iyNd.s ùug iy;sl lsßu ms‚i m%udKd;aul fkdjk neúka th
bv m%ia:d újr jk ,§¡ iudkqmd;sl ksfhdack m%;sM,fha iudk;ajh ia:dms; lsÍu ms‚i .kq ,enQ
l%uh y÷kajd§fuka miqj Pkaofha iM,;ajh l%shd ud¾.hls ^fldäldr 2009& úfYaIfhkau Pkao
;jÿrg;a jeä ÈhqKq ù ;sfí¡ tys m%;sM,hla ,nd.ekSug ldka;dkag we;af;a wvq yelshdjla
f,i, OQrdj,suh jvd my< l=, lKavdhï iy njg mj;sk u;h fya;=fjka ldka;djkag kdu
iq¿ ck fldgiaj, mqoa.,hkag fmrg jvd rfÜ fhdackd ,nd §ug foaYmd,k mlaIj, fmdÿfõ
jHjia:dodhl wdh;khj,g f;aÍ m;aùug yels fkdleu;a;la mjතsk ixorNh තු< ^by; i|yka
jq‚‘ iudkqmd;sl ksfhdackh hgf;a, ukdm Pkao l< mßÈ&, wksjd¾h fldagdj m<d;a md,k wdh;k
l%uh, ^tla tla Pkao odhlhdg tla mlaIhl$
ikaOdkhl wfmalaIlhka yg Pkao ;=kla ,nd ol=Kq wdishdfõ fjk;a
§ug yelsh& ixialD;sluh jYfhka fldka lrkq
fndfyda rgj, fukau”
,enq lKavdhïj, wfmalaIlhkag md¾,sfïka;=
‌ft;sydislj Y%S ,xldfõ o
ue;sjrKj,§ jeä jdis i,id ;sfí¡ ^mSßia 2018&
úfoaY wOHdmkh yeoErE” <ud
flfia fj;;a, fldkalrkq ,enQ lKavdhï Yla;su;a
wjêfha isgu by< uggfï
lsÍug odhl;ajhla oelajQfha jqjo, jHjia:dodhl
foaYmd,kfha iudÔhlrK‌h
wdh;kj, ldka;d ksfhdackh by< kexùu flfrys
iys; m%N+ mjq,aj, ldka;djka
iudkqmd;sl ksfhdack l%uh lsisjla isÿ lr fkdue;s
foaYmd,kfha by< ;k;=rej,g
nj ue;sjrK ixLHd f,aLk fmkakqï lrhs¡
meñŒfï m%ijK;djla olakg
tys m%;sM,hla f,i, j;auka jHjia:dodhl
,enq‚‘
wdh;kj, uQ,slju mqreI wdêm;H n,meje;afjk
w;r ldka;djkag úfYaIs; jQ fyda msßñkag jvd
ldka;djkag jeäfhka n,mEfï m%jK;djla ;=< ‌‌ft;sydislj meje;s 2% l idudkHh blaujd
we;s .eg¨‍ flfrys b;d wvq wjOdkhla fhduqj hk ldka;d ksfhdackfha jeä ùula iy;sl lrhs¡
we;s m%;sm;a;s ks¾udKh ù ;sfí¡ f;aÍ m;ajQ ^fldäldr 2012& uQ,slju, ue;sjrK ;rÕ lsÍu
wjia:djkays§ mjd, ;u OQrfha j.lSï bgqlsÍug yryd jeä ldka;djka msßila foaYmd,khg m%úYaG
wu;rj, mj;sk l%uhg tfrysj wr., lsÍug ùug Èßu;a lsÍu u.ska ks;H ldka;d ksfhdackh
fndfyda úg ldka;d ksfhdað;hkag isÿj we;s w;r by< kexùu flfrys jQ uq,a mshjrla f,i
ta fya;=fjka ldka;d foaYmd,k{fhl=g i;=gqodhl ldka;d fldagdj fhdod.kq ,eîu ms<sn| WodyrK
f,i ld¾h bgq lsÍu wNsfhda.d;aul ù ;sfí¡ ^fn%daä rejkavdj iy we;eï ,;ska wefußldkq rgj,a
2009& fuu idOl, Y%S ,xld rcfha ish¨‍ ia:rhkays imhhs¡ ^fIjfvdajd IDEAS 2005, me,afuhsß iy ceíf¾
lemS fmfkk f,i wvq ldka;d ksfhdackhla iys; 2005&, fldagdj Wmßu iSudjla f,i olskq ,eîug
;;ajhla i|yd odhl ù ;sfí¡ fyda jHjia:dodhlfha by< kexjqKq wdik ixLHdj
óg m%;sl¾uhla f,i, 1990 oYlfha w. Nd.h u.ska mlaIfha n,h ;yjqre lsÍfï l%uhla f,i
olajd Èfjk È.= ld,Sk wr.,hl m%;sM,hla fhdod .ekSug bv fkd;ìñka, Y%s ,xldfõ w¿;ska
f,i, 2017 jif¾§ m<d;a md,k wdh;k ;=< y÷kajd ÿka fldagd l%uh o ta yd iudk ÈYdjla
ldka;djka i|yd 25] l fldagdjla y÷kaj‌ d fok Tiafia fufyhúh hq;=h¡ ^w,a-Êrdhsì 2000&
14 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

flfiafj;;a, fldagdj yryd m<d;a md,k m<d;a md,kh flfrys wjOdkh fhduqlsßu,
wdh;kj,g msúiSug wjia:dj ,efnkqfha ldgo we;eï ldka;d lKavdhï oaú;aj wdka;sllrKhg
hkak ms<sn| mj;sk wúksYaÑ;;dj u.ska fuu ,laùfï .eg¨‍jg úi÷ula fidhd .ekSug wmg
lreKg wod<j ;j;a ixlS¾K;djla ks¾udKh hï bv m%lia:djla Wod lsÍug yelsh¡ bkaÈhdkq
lr ;sfí¡ ol=Kq wdishdfõ fjk;a fndfyda rgj, w;aoelSfuka fmkakqï lrk mßÈ, m<d;a md,k
fukau, ‌ft;sydislj Y%S ,xldfõ o úfoaY wèhd foaYmd,k lafIfI;%hg m%úYaG ùug ldka;djkag
mkh yeoErE, <ud wjêfha isgu by< uggfï yelshdj we;slrk foa w;r ljr fyda wdldrhl
foaYmd,kfha iudÔhlrK‌ h iys; m%N+ mjq,aj, mQ¾j m%d.aOkhlg we;af;a idfmalaIj b;d wvq
ldka;djka foaYmd,kfha by< ;k;=rej,g jeo.;alula jk w;r jvd jeo.;a jkqfha m%cd
meñŒfï m%ijK;djla olakg ,enq‚‘ foaYmd,k l%shdldrlï iy iyfhda.s;d cd, yryd m%cdj
kdhsldjka f,i Tjqkaf.a úYajikSh;ajh Tjqkaf.a yd tlaj lghq;= lsÍuhs¡ ^ndiq 2003& ;jo, cd;sl
mqoa.,sl yelshdjkag jvd fuu mjq,a miqìu ksid uÜgug jvd m<d;a md,k uÜgu i;H f,iu yd
we;s jQ kuq;a ol=Kq wdishdfõ ;ju;a mj;sk Ñ;a;fõ.Sj ldka;djkag jvd ióm neúka, m<d;a
jevjiï kYaGdjfYaI ie,ls,a,g .ekSfï§ fuh md,k uÜgfï ;SrK .ekSfï kshe<Sfï woyi Tjqka
ldka;djkag muKla úfYaIs; jQ ;;a;ajhla fkdfõ¡ jvd wdl¾IŒh jkq we;¡
^*af,fIkan¾.a 2008& wfkla w;g foaYmd,kfha fuu h:d¾:hka yuqfõ, m<d;a md,k uÜgfï§
mjq,a in|;d fkdue;s ldka;djkag lafI;%hg ldka;djka i|yd fldagd l%uhla y÷kajd§u flfrys
msúiSug wjia:djla Wod lr .ekSu w;sYh ÿIalr jQ l%hdud¾.h ksje/È ÈYdjg ;enQ mshjrla f,i
ù ;sfí¡ ^ndiq 2003& fuhg ck jd¾.sl udkhla w.h l< hq;=h¡ flfia fj;;a, isÿl< hq;= ;j;a
o ;sfí¡ fldäldr fmkajd fok mßÈ ^2012&, Y%S fndfyda oE ;sfí¡ fuu jd¾;dj u.ska meyeÈ<s
lsßug m%h;ak ork mßÈ, fldagd l%ufha m%;s,dN
;jÿrg;a ;yjqre lr.ekSfï§ iy jeä ks;H
ksfhdackhla lrd l%ñlj .uka lsÍfï§ fldagd
fldagd l%ufha m%;s,dN
l%uh Tiafia m;ajQ ldka;d foaYmd,k{hska iu.
;jÿrg;a ;yjqre wLKavj lghq;= lsÍu w;sYhska jeo.;a fõ¡
lr.ekSfï§ iy jeä ks;H
ksfhdackhla lrd l%ñlj
.uka lsÍfï§ fldagd
l%uh Tiafia m;ajQ ldka;d
foaYmd,k{hska iu.
wLKavj lghq;= lsÍu
w;sYhska jeo.;a fõ’

,xldfõ m<d;a md,k wdh;k ksfhdackh lrk


isxy, cd;sl ldka;djka iq¿ cd;sl ldka;djkg
jvd fnfyúka jeäh¡ flfia kuq;a 2008-2011 ld,
jldjkqfõ§ fou< iy uqia,sï nyq;r m%foaYj,
meje;s ue;sjrKj,ska miqj fuu wkqmd;h hï
ÿrlg fjkia ù ;sfí¡
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 15

l%ufõoh
fuu wOHhkh ñY% m¾fhaIK l%ufõoh Wmfhda.S iïuqL idlÉPdjka, foaYmd,khg msúiSfuka miq
lr .;a w;r W;=r, kef.kysr, jhU, uOHu, W!j uyck ksfhdað;hl= f,i iy mqoa.,sl lghq;=j,§
iy ol=K hk m<d;a yh ;=< mj;ajkq ,eîh¡ m%;spdr oelajQjkaf.a ðjk w;aoelSï jd¾;d lsÍug
l%ufõo folu hgf;a iy lafI;% msysàï u.ska lghq;= lrk ,§¡
,nd.;a ksheÈj,, kdufhdackd ,nd.ekSug iu;ajQ, Bg wu;rj, ldka;d foaYmd,k{hkaf.a mqM,a
wdikhla Èkd .ekSug yels jQ iy kdu fhdackd w;aoelSï úu¾Ykh lsÍug, ;rÕ lsÍfï§ iy
,nd .ekSug wiu;a jQ wfmalaIsldjka o we;=,;a
,ehsia;=j,g kï we;=,;a lr.ekSfï§ iy$fyda
lsÍu flfrys úfYaIfhkau ie,ls,su;a jk ,§¡ tla
f;aÍ m;aùfuka miq ish rdcldÍ bgqlsÍfï§ Tjqka
m<d;lska tla Èia;%slalhla f;dard f.k .=Kd;aul
uqyqK fok ksYaÑ; .eg¨‍ iy wNsfhda. wjfndaO
iïuqL idlÉPd 10-15la muK ^;ks mqoa., iy
lr.ekSu ms‚i iólaIKh fhdod .kakd ,§¡
lKavdhï hk folu& mj;ajkq ,eîh¡ .=Kd;aul
ta i|yd by; i|yka m<d;aj, Èia;%slal 13l
lafI;% msysgqu f;dard.ekSfï uQ,sl ks¾Kdhlh
jQfha m%fõYH;dj jk w;r tneúka ldka;dj iy meje;ajQ iïuqL idlÉPd 750 la mj;ajkq ,eîh¡
udOH iduQyslh ;u md¾Yjldr ixúOdkhkag jvd .=Kd;aul ksheÈ Èia;%slal yd ckj¾.h wkqj fjka
jeä m%fõYhla iys; msysàï f;dard .kakd ,§¡ fuu fldg oelaùu my; j.=j,ska ksrEmKh fõ¡

Èia;%slalh % ck j¾.h %
l=reKE., 20.1 isxy, 59.6
nÿ,a, 20.0 fou< 37.2
.d,a, 19.9 uqia,sï 3.2
uq,;sõ 8.0 uQ,h 750
;%sl=Kdu,h 6.5
hdmkh 1.2
ls,sfkdÉÑ 4.1
kqjrt<sh 11.3
uykqjr 2.5
lE.,a, 0.1
ud;f,a 2.9
wïmdr 3.1
uvl,mqj 0.1
uQ,h 750
16 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

wkdjrK
fuu wOHhkfha wkdjrK 2018 fmnrjdrs j¾. y;rlg ldKav l< yel¡ 1& fldÜGdYj,g
ui meje;s m<d;a md,k ue;sjrKhg ;rÕ l< ;r. fldg ch.%yKh l< wh 2& fldÜGdYj,g
ldka;d foaYmd,k{hkaf.a miqìu ms<sn| m%n, ;r. fldg mrdchg m;ajQ wh 3& ,ehsia;=fjka f;dard
wka;¾oDIaGshla imhhs¡¡ o;a; muKla bosrsm;a m;alr .ekSfï§ id¾:l jQ wh 4& ,ehsia;=fjka
lsrSfuka fkdkej;S,foaYmd,k ksfhdacs;hkaf.a f;dard m;alr .ekSfï§ wid¾:l jQ wh ^,ehsia;=fõ
N+ñldj, foaYmd,k mlaI l%shdldß;ajh iy isá kuq;a mlaIhg ,enqKq wvq Pkao ixLHdj
foaYmd,k mlaIj, ue;sjrK fufyhqu ms<snoj fya;=fjka ;u wod< m¡md¡wdh;khg f;aÍ m;aùug
j;aufkys mj;sk mq¿,a foaYmd,k ixjdoh ms<sn|j fkdyels jQjka&6. fuu wOHhkfha uQ,sl b,lalh
o;a; u.ska lreKq oelaùug W;aidyhla ord jQfha tla tla j¾.fha wfmalaIlhkaf.a me;slv
;sfí¡ úYaf,aIKfha jvd mD:q, jHqyh ;=< ldka;d wjfndaO lr .kq ms‚i fuu ldKav y;f¾ ldka;d
foaYmd,k{hkaf.a mjq,a miqìu, mlaIh ;=< ysñ foaYmd,k{hkaf.a miqìï idOlj,g wod<j Ujqka
ia:dkh, wd¾Ól Odß;djh, foaYmd,k oekqu wd§ ms<sn|j lreKq fidhd ne,Suhs¡ ;u wruqK lrd
úúO ;;a;ajhka foaYmd,k .uka uf.a bÈßhg .uka lsÍug W;aidy oeÍfï§, mj;akd jHqyhkag
hdug Tjqkg we;s yelshdj flfrys n,mdkafka iy ieliqïj,g ldka;d foaymd,k{hka fl;rï
flfiao hkak fuu wOHhkh úuid n,k ,§¡ fuu ÿrg wkql+, jkafka o yd wNsfhda. lrkafka o hkak
wOHhkhg iyNd.s jQ ldka;d foaYmd,ljßhka wjfndaO lr.ekSfï§ fuu y÷kd.ekSu jeo.;a fõ¡

fuu wOHhkhg iyNd.s jQ


ldka;d foaYmd,ljßhka j¾.
y;rlg ldKav l< yel’
1& fldÜGdYj,g ;r. fldg
ch.%yKh l< wh
2& fldÜGdYj,g ;r. fldg
mrdchg m;ajQ wh
3& ,ehsia;=fjka f;dard m;alr
.ekSfï§ id¾:l jQ wh
4& ,ehsia;=fjka f;dard m;alr
.ekSfï§ wid¾:l jQ wh
jYfhks¡

6 w;sf¾l wfmalaIl ,ehsia;=fõ we;=,;a lrkq ,enQ ldka;djka lsisÿ fldÜGdYhla ;rÕ lsÍu wfmalaId fkdl< kuq;a, fldÜGdY uÜgñka ;rÕ
l< wh ue;sjrK lghq;=j, kshe<Sug wfmalaId l< fldÜGdYfha l=vd n, m%foaYhg idfmalaIj” uq¿ ue;sjrK Èia;%slalh mqrd mlaIfha
foaYdmd,k jevigykg iyNd.sùug Tjqkg isÿ úh’
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 17

foaYmd,k mlaIh yd ldka;d ksfhdackh

jHjia:dodhl iNdjl ia:dkhla i|yd ;r> foaYmd,k mlaI w;ay< fkdyels idOlhla ù ;sfí¡
lsÍu ms‚i hful=g foaYmd,k mlaIhla yryd fuu miqìu ;=<, ldka;d ksfhdackh by< kexùfï
meñŒug wjYH fkdfõ¡ 1931 jif¾ isgu fndfyda wNsfhda.h ms<sn|j jk ljr fyda idlÉPdjla, Y%S
fofkl= iajdëk wfmalaIlhka f,i ;r. lr ,xldfõ foaYmd,k mlaIj, j;auka iajremh iy
;sfí¡kuq;a 1970 oYlfha isg, foaYmd,k mlaIj, laßehdldß;ajh ie,ls,a,g .; hq;=h¡
moku mq¿,a úfï miqìu ;=<, iajdëk wfmalaIlhka ta wkqj neÆ úg, fldÜGdY fyda Èia;%slal uÜgñka
f,i ;r. lr - iy jvd;a jeo.;a f,i chm%yKh kdudfhdackd ,nd .ekSfï§, foaYmd,kh ;=< w;S;
l< wh- ie,lsh hq;= f,i my; jeà ;sfí¡ w;aoelSï fyda ta iïnkaOfhka fmkakqï lr we;s
^jqâj¾â 1975 ( mSßia 2014& tneúka, uE;l isg oekqu m%Odk ks¾Kdhlhla fkdjk nj iólaIKfha
ue;sjrKhla ;rÕ lr ch.%yKh lsÍug wfmalaId wkdjrK fmkakqï lrhs¡ 01 jk j.=fõ fmkakqï
lrk wh m%Odk foaYmd,k mlaIhlska ;r. jeo lr we;s mßÈ, ue;sjrKh ;rÕ lr ch.%yKh
;sfí¡ iudkqmd;sl ksfhdack larluh ;ks mqoa., l< wh w;r, tlsfklg fjkia wjqreÿ .Kkdjl
foaYmd,k{hkag$ ksfhdað;hkag idfmalaIj foaYmd,k w;aoelSï iys; ldka;d foaYmd,k{hka
mlaIfha ;;a;ajh iy tys kdhl;ajh ;jÿrg;a fõ¡ fldÜGdY ;r. lr mrdchg m;ajQjka w;r,
Yla;su;a lr ;sfí¡ 42%lg foaYmd,kfha jir 10lg jeä w;aoelSï ;snQ
foaYmd,k{hska ùug woyia lrk ldka;djka w;r b;sß whg ;snQfha Bg wvq ld,hl w;aoelSïh¡
wfmalaIl;ajh iy wk;=rej ch.%yKh i|yd ;u ;ukaf.a mlaI ,ehsia;=j,ska 2018 m<d;a md,k
;u mlaI ixúOdkh iy tys cd;sl iy m%dfoaYsh ue;sjrKhg ;rÕ l< ldka;d foaYmd,k{hka
kdhl;ajh u; úYd, jYfhka r|d mj;shs¡ w;r o fuu rgdj olakg ,enq‚‘ fuu ixLHd
tneúka, m<d;a md,k wdh;kj,g 25% l ldka;d fmkakqï lrkqfha hï mqoa.,hl=f.a foaYmd,k
ksfhdackhla uE;l§ y÷kajd§u ;sìh§ jqjo, w;aoelSï ue;sjrKj,§ id¾:l ùug we;s
foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh by< kexùu ms‚i yelshdj flfrys we;s lrkqfha tla;rd m%udKhl
n,mEula muKla njhs¡ ie,ls,a,g ,laúh hq;=
lreKla jkqfha msßñ wfmalaIlhka w;r o fuu
m%jK;dj olakg ,eîuhs¡ ^mSßia 2014& iudkqmd;sl
ldka;d foaYmd,k{hl=g ;u
ksfhdack l%uh wkqn, fok mlaI wNHka;fha oeä
m<d;a md,k wdh;kfha iNslhl=
;rÕldß;ajh, iïm%odhsl m<d;a md,k uÜgfï
ùug we;s yelshdj by< kexùfï foaYmd,kh, foaYmd,khg idfmalaIj kjl
yelshdj ms<sn|j jk ljr fyda wfhl=g mardkfoaYSh foaYmd,k kdhl;ajhg
idlÉPdjla, wef.a mqoa.,sl m;aùfï jeä yelshdjla iys;j myiqfjka ì¢h
foaYmd,k w;aoelSï u.ska ;SrKh yels oeä ;r.ldÍ tlla njg m;a lr we;af;a
flfiao hkak mSßia ^2014& meyeÈ<s lrhs¡ ldka;d
lrkq fkd,nhs’¡
foaYmd,k{hka w;r mjd fuu ixisoaêh mj;akd
nj fuu wOHhkfha iñlaIK m%;sM, ;yjqre lrhs¡
18 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

j.=j 1 - wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k w;aoelSï jir .Kk

wfmalaIl ldKavh ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
wjq 1 isg 5 29.0 43.3 27.9 42.6
wjq 6 isg 10 16.6 14.6 23.0 15.6
wjq 11 isg 20 24.8 22.3 20.6 16.8
wjq’ 20g jevs 29.7 19.7 28.5 25.0
uQ,h 145 157 165 244

,ehsia;= u.ska f;aÍ m;ajQ ta yd iudk msßila mjid


iudkqmd;sl ksfhdack l%uh isáfha ;ukag mlaIh iu. ;snQfKa jir tfla isg
my olajd w;aoelSï muKla jk njhs¡ iólaIKfha
hgf;a” foaYmd,khg
wkdjrKhkag wkqj, ;rÕ fldg ch.%yKh l<,
idfmalaIj kjlhl= jk
tfy;a mlaIh iu. jir tfla isg my olajd muKla
wfhl=g m<d;a md,k w;aoelSï ;snQ ldka;djka w;=ßka nyq;rhlg ^62%&
foaYmd,k ksfhdað;hl= ùfï w;S;sfha fyda j¾;udkfha foaYmd,kfha kshe<s
jeä úNjhla ;sfí’ fyda kshef<k mjqf,a iduðlhka fkdùh¡ tneúka,
2018 m<d;a md,k ue;sjrKfhaÈ y÷kajd ÿka
ldka;djka i|yd fldagdj, tu ldka;djka ;rÕ
l< mlaIj,g kjlhka jQ ldka;d foaYmd,k{hka
iólaIKfha wkdjrKhkag wkqj, foaYmd,kfha msßila wdl¾IKh lr we;s nj fmkakqï lrhs¡
w;aoelSï iy ldka;d foaYmd,k{hska f;aÍ m;aùug ;u mlaIj,ska bÈßm;a l< ,ehsia;= yryd m<d;a
we;s yelshdj w;r m%n, iyiïnkaO;djhla md,k wdh;kj,g f;aÍ m;aùug yels jq ldka;d
fkdue;sjdla fukau mlaIfha Tjqka .; l< ld,h foaYmd,k{hka w;r o tu rgdju ksÍlaIKh l<
iy Tjqkaf.a f;aÍ m;aùfï yelshdj w;r o yel¡
Yla;su;a in|;djhka fkdue;¡ Y%S ,xld ksoyia
mlaIfhka iy Y%S ,xld fmdÿck fmruqfKka ;rÕ
l< ldka;djka w;r fuu ixisoaêh meyeÈ<sj
olakg ,enq‚‘ wOHhkhg iyNd.s jQ ldka;d
foaYmd,k{hska nyq;rhlg, 2018 m<d;a md,k
iólaIKfha wkdjrKhkag
ue;sjrKhg Tjqka ;rÕ l< mlaIh ^fyda Ujqka
wkqj” foaYmd,kfha w;aoelSï
,ehsia;=jg we;=<;a l< mlaIh& iu. ;snQfha jir
iy ldka;d foaYmd,k{hska
tfla isg my olajd jq w;aoelSïh¡ ^02 jk j.=j
f;aÍ m;aùug we;s yelshdj
n,kak& iólaIKhg iyNd.sjQjka wyUq f,i f;dard
w;r m%n, iyiïnkaO;djhla
fkd.;a neúka fuh we;af;kau idudkHlrŒh l<
fkdue;sjdla fukau mlaIfha
yels ,%ia;=;hla fkdfõ¡ flfia fj;;a, fujeks
Tjqka .; l< ld,h iy
rgdjla mEje;Su flfrys úfYaI wjOdkh fhduq
Tjqkaf.a f;aÍ m;aùug we;s
lsÍu fhda.H fõ¡ ;rÕ fldg ch.%yKh l<
wvlg jeä msßila mjid isáfha ;ukag mlaIh
yelshdj w;r o Yla;su;a
iu. ;snQfKa jir tfla isg my olajd w;aoelSï in|;djhla fkdue;’
njhs¡ tmßoafokau, ;u m<d;a md,k wdh;kj,g
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 19

j.=j 2 - wfmalaIl j¾.h wkqj mlaIh ;=< foaYmd,k w;aoelSï jir .Kk

wfmalaIl ldKavh ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
wjq 1 isg 5 55.2 47.8 53.3 56.1
wjq 6 isg 10 9.0 15.3 17.6 11.5
wjq 11 isg 20 15.9 19.7 9.7 14.3
wjq’ 20g jevs 20.0 17.2 19.4 18.0
uQ,h 145 157 165 244

foaYmd,kfha iy mlaI lghq;=j, È.= b;sydihla


fkdue;s ldka;djka jD;a;Sh foaYmd,khg msúiSu
hk lreK, foaYmd,kfha ldka;d ksfhdackh
by< kexùug wod<j Okd;aul fukau iDKd;aul
j¾Okhla fia oelsh yelsh¡ 2018 m<d;a md,k
ue;sjrKfha§, yqfolau 25] wjYH;djh imqrd,Su
ms‚i we;eï wdik i|yd ldka;djka kï lsßug
foaYmd,k mlaIj,g n, flre‚‘ we;eï m%dfoaYSh
foaYmd,k mlaI ixúOdlhkag wkqj, kshu lr foaYmd,kfha iy mlaI
we;s ixLHd imqrd,Su ms‚i id¾:l wfmalaIlhka lghq;=j, È.= b;sydihla
úh yels ldka;djka fidhd .ekSug Tjqkg uy;a fkdue;s ldka;djka jD;a;Sh
mßY%uhla oeÍug isÿj ;sfí¡ tu ue;sjrKfha§, foaYmd,khg msúiSu hk
foaYmd,kfha iy mlaI lghq;=j, wvq m,mqreoaola lreK” foaYmd,kfha ldka;d
we;s fndfyda ldka;djkag m<d;a md,k wdh;kj,g ksfhdackh by< kexùug wod<j
msúiSug yelsjQfha flfiao hkak ñka hï ÿrlg Okd;aul fukau iDKd;aul
meyeÈ<s lrhs¡ ldka;d foaYmd,k{hka i|yd jYfhka n,mdkakla fia oelsh
we;sjQ yÈis b,a¨‍u, mlaIj, ks,;, ork msßñkag yelsh’
;ukaf.au f;aÍï- ìß|, {d;Ska iy Tjqkg ys;j;a
wh- wfmalaIlhka f,i kï lsÍug wjia:dj Wod
l< w;r tu.ska mlaI idudðlhka w;r fukau
;u ue;sjrK fldÜGdYh ;=< ish n,h ;yjqre
lr.ekSug Tjqkag yels úh7. wvq foaYmd,k
w;aoelSï iy mlaI b;sydihla we;s ldka;djka
jD;a;Sh foaYmd,khg msúiSfï m%K;dj ms<sn|j
hful= Wjukdjg jvd úfõpkh fkdl< hq;af;a,
th m%dfoaYSh uÜgfï msßñ foaYmd,k{hkaf.ka
iïnkaOfhka o t;rï fjkia fkdjk neúks¡

7 nÿ,af,a iy l=reKE., meje;s iïuqL idlÉPd iy lKavdhï idlÉPdjkays§ fuu lreK wkdjrKh úh¡
20 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

oekqu jdishla f.k fohs

ue;sjrK foaYmd,kh ;=< msßñka yd ;rÕ


lsÍfï§ ldka;djka miq.dó fõ¡ Y%S ,xld ue;sjrK ldka;d foaYmd,k l%ShdldÍka
foaYmd,kfha iq,n ,laIK jk ue;sjrK lsysm fofkl= mjid isáfha
m%pKav;ajh yd ¥IKh fukau ixialD;sl iïu; m%;sm;a;s, kS;s iy wdKavql%u
jeks idOl foaYmd,khg msúiSug woyia lrk
jHjia:dj iïnkaO lreKq .ek
ldka;djkaf.a wNs,dIhkag tfrys fõ¡ lKavdhï
Tjqkaf.a oekqj;anj fmkakqï
idlÉPdjl§, mqreI wdêm;H iys; m%dfoaYSh uÜgfï
l<fyd;a” Tjqkaf.a ifydaor msßñ
foaYmd,k ixúOdk ;=< ;u n,emEu we;slrkafka
foaYmd,k{hkaf.a wjOdkh Tjqka
ljrlskahehs Tjqka is;kafkao hkak l;Djßh
fj; fhduqjk njhs’
mard;foaYSh uggfï foaYmd,k{jßhkaf.ka
úuiSh¡ m%dfoaYSh uÜgfï mlaI ixúOdk ;=< ish
mqoa.,sl w;aoelSï fnod .ksñka, ldka;d foaYmd,k
laßShdldÍka lsysm fofkl= mjid isáfha m%;sm;a;s,
kS;s iy wdKavql%u jHjia:dj iïnkaO lreKq .ek
Tjqka fmkakqï l<fyd;a, Tjqkaf.a ifydaor msßñ md,k wdh;k md,kh jk kS;s ii& wdKavql%u
foaYmd,k{hkaf.a wjOdkh Tjqka fj; fhduqjk jHjia:dj iii& Tjqka ksfhdackh lrk foaYmd,k
njhs¡ mlaIfha u;jdoh, iy iv& rfÜ b;sydih
fuu iólaIK‌fha§, m%dfoaYSh uÜgfï ldka;d ms<sn| Ujqkg ;sfnkafka hehs Tjqka is;k Tjqkaf.a
foaYmd,k{hkaf.a foaYmd,k oekqu iy Tjqkaf.a úIhuq,sl oekqu ms<sn| úuik ,§¡ ldka;d
f;aÍ m;aùfï yelshdj w;r ino;dj úu¾Ykh foaYmd,k{hkaf.a foaYmd,k oekqu iy Tjqkaf.a
lsÍug W;aidy ork ,§¡ wOHhkfha§ i& m<d;a f;aÍ m;aùfï yelshdj w;r idOkSh iyin|;djla
mj;sk nj m¾fhaIKfha wkdjrKhkaf.ka
ldka;d foaYmd,k{hkaf.a fy<sorõ úh¡ ;rÕ fldg ch.%yKh l< fndfyda
foaYmd,k oekqu iy Tjqkaf.a fofkl= úYajdi lf<a m<d;a md,k wdh;k md,kh
ms<sn| kS;s ms<sn|j ;r. fldg mrdch m;ajQjkag
f;aÍ m;aùfï yelshdj w;r
jvd oekqu;a ;uka i;= njhs¡ fmdÿfõ .;a l<
idOkSh iyin|;djla mj;sk nj
,ehsia;=j,ska ;rÕ jeÿKq wh m<d;a md,k kS;s
m¾fhaIKfha wkdjrKhkaf.ka
ms<sn| Tjqka t;rï oekqj;a hehs úYajdi fkdlrk
fy<sorõ úh’
,§¡

j.=j 3 - wfmalaIl j¾.h wkqj m<d;a md,k wdh;k md,kh lrkakd jQ kS;s ms<sn| oekqu

wfmalaIl ldKavh^%&
kS;s ms<sn| oekqu ;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
b;d oekqj;ah 23.4 9.6 12.7 11.9
;rula oekqj;ah 62.1 68.2 70.3 66.4
iq¿ oekqula we; 14.5 19.1 16.4 17.2
Lsisoq oekqula fkdue; 0.0 3.2 0.6 4.5
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 21

wdKavql%u jHjia:dj .ek Tjqkaf.a oekquo fï flfrys foaYmd,kh ms<sn| Ujqkaf.a ienE oekqfï
yd iudk úh¡ ta iïnkaOfhka ukd oekqula we;ehs n,mEu wkqudk lsÍu wiSre fõ¡ flfia fj;;a,
mjid isá whf.ka jeäu m%;sY;hla ^21¡4%& l=reKE., iy nÿ,af,ys ldka;d foaYmd,k{hska
jd¾;d lrk ,oafoa ;rÕ fldg ch.%yKh l< iu. meje;ajQ idlÉPdj,§, l¾;Djrhd ksÍlaIKh
whhs¡ ;uka fyd¢ka wdKavql%u jHjia:dj wOHhkh lf<a foaYmd,kh ms<sn| oekqula we;ehs mejeiQ
l< nj mjid isáfha ue;sjrKhg ;rÕ fldg ldka;djka fndfyda úg foaYmd,kh ms<sn| wka
mrdchg m;ajQ ldka;djkaf.ka idfmalaIj wvq whg jvd by< oekqj;anjla fmkakqï l< njhs¡
m%;sY;hls¡¡ fmdÿfõ .;a l<, ,ehsia;=fjka ;rÕ fuhska fmkakqï lrkqfha foaYmd,k w;aoelSï iy
l< ldka;djka nyq;rhla ;uka fyd¢kawdKavql%u oekqu yer wfkl=;a idOl ue;sjrK ch.%yyKh
jHjia:dj wOHhkh l< nj mjid fkdisáfhah¡ lsÍfï wfmalaIlhkaf.a yelshdj flfrys odhl
m%;spdr oelajQ ldKav y;frysu wh mjid jkakg we;s njhs¡ tneúka “ Tjqkaf.a oekqu iy
isáfha ;u mlaIfha u;jdoh ms<sn|j ;uka fyd¢ka foaYmd,k ksrdjrKh by< kexùu i|yd jk ljr
oekqj;a fyda ;rula oekqj;a nj jk w;r tys§ fyda m%jh;akhla, mS;D uQ,sl foaYmd,k moaO;sh
wod< iuqÉÑ; m%;sY;hkaf.a úYd, úp,hhka ;=< mj;sk ndOl ch.ksñka bÈßhg hdug
fkd;snq‚‘ rfÜ b;sydih iy ;u foaYmd,k mlaIfha muKla fkdj jvd hym;a foaYmd,k{hka ùug
b;sydih ms<sn|j Tjqkaf.a oekqu iïnkaOfhka Tjqka iún, .kajkq we;¡ tn÷ mqyqKqjla, fldagd
o iudk rgdjla Èia úh¡ flfia fj;;a, fuysÈ l%uh y÷kajd§u fya;=fjka ldka;djka N=la;s ú¢k
wjOdrKh l< hq;af;a fï ish¨‍ lreKqj,g wod< ie,lsh hq;= foaYmd,k ch.%yKh ;srirj mj;ajd
oekqu iïnkaOfhka by<u m%;sY;hla jd¾;d lf<a .ekSu flfrys odhl jkq we;¡ ;jo, tjeks oekqu
;rÕ fldg ch.%yKh l< wh njhs¡ mdol mqyqKqjla, hï lKavdhï ksfhdackhlg
wfmalaIlhkaf.a oekqu f,i fï olajd idlÉPd wu;rj ldka;djkaf.a ks;ah; ksfhdackh by<
lr we;af;a i;H f,iu Tjqkaf.a oekqu ms<sn|j kexùug odhl jkq we;¡
Tjqkaf.au we.hSuhs¡ tneúka, f;aÍ m;aùfï yelshdj

j.=j 4 - wfmalaIl j¾.h wkqj wdKavql%u jHjia:dj ms<sn| oekqu

wdKavql%u jHjia:dj wfmalaIl ldKavh^%&


ms<sn| oekqu
;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
uekúka wOHhkh lr we; 21.4 8.3 9.7 7.8
hï ÿrlg wOHhkh lr we; 43.4 43.3 45.5 43.9
wOHhkh lr fkdue;s kuq;a we;eï 22.1 37.6 29.1 36.1
fldgia .ek hï oekqula we;
ta ms<sn| lsisÿ oekqula fkdue; 12.4 10.2 15.2 11.5

Don’t know 0.7 0.6 0.6 0.8


22 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

j.=j 5 - wfmalaIl j¾.h wkqj mlaI u;jdoh ms<sn| oekqu

wfmalaIl ldKavh^%&
mlaI u;jdoh
;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka mrd-
ms<sn| oekqu ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< chg m;a jq
b;d oekqj;ah 40.7 18.6 20.6 20.7
;rula oekqj;ah 48.3 68.6 68.5 67.8
iq¿ oekqula we; 10.3 12.2 10.3 10.7
Lsisoq oekqula fkdue; 0.7 0.6 0.6 0.8

j.=j 6 - wfmalaIl j¾.h wkqj rfÜ b;sydih ms<sn| oekqu

mlaI u;jdoh wfmalaIl ldKavh^%&


ms<sn| oekqu ;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
b;d oekqj;ah 33.8 17.8 15.2 16.9
;rula oekqj;ah 53.8 70.7 69.7 69.4
iq¿ oekqula we; 11.7 10.8 15.2 12.0
Lsisoq oekqula fkdue; 0.7 0.6 0.0 1.7

Tjqkaf.a oekqu iy foaYmd,k


ksrdjrKh by< kexùu i|yd
jk ljr fyda m%h;akhla, mqreI
uQ,sl foaYmd,k moaO;sh ;=<
mj;sk ndOl ch.ksñka bÈßhg
hdug muKla fkdj jvd hym;a
foaYmd,k{hka ùug Tjqka iún,
.kajkq we;’
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 23

ldka;d foaYmd,k{hska iy n, uQ,dY%

foaYmd,kh hkq n,hhs( n,h w,a,d .ekSu,


mj;ajd .ekSu iy m%;sfrdaOh oelaùuhs¡ foaYmd,kh
rÕ olajkqfha ljr fõÈldj o hkak fkd;ld,
uelshdfj,s mejeiQ mßo th yqfolau wruqKq lrkqfha
—fyd|˜ fyda —fyd| yer wfkl=;a˜ l%u u.ska n,h tjeks mqyqKq fldagd l%uh
,nd .ekSu yd mj;ajd .ekSuhs¡ ñka woyia lrkqfha yÿkajd§u ksid ldka;djka N=la;s
hful=g ^fuys§ kï foaYmd,k{hka& wka whf.a
ú¢k ie,lsh hq;= foaYmd,k
;SrK flfrys n,mEï lsÍug yelshdj ;sìh hq;=
ch.%yKh mj;ajd .ekSug
njhs¡ m%dfoaYSh uÜgfï foaYmd,k{hka ;uka wjg
m%foaYfha fyda .fï n,mEï l< yels l%hdOrhka odhl jkq we;’
f,i biau;= jQfha flfiaoehs Y%s ,xldfõ .uudk
ms<sn| wOhhk iy foaYmd,k mlaI n,uq¿
.ekaùu ms<sn| wOHhk ksrEmKh lrhs¡ ^ð.skaia
1979, fyÜáf.a 1984, iafmkai¾ 1990, chka; 1992,
mSßia 2018& tn÷ n,mEula lsÍug bjy,a jQ idOl
f,i wd¾Ól Yla;sh, ixialD;sl miq;,h ;=< N=la;s
ú¢ ;;a;ajh, iy .u ;=< iy bka msg; mqoa.,hl= uQ,dY%hla u.ska ;j;a n, uQ,dY%hla m%y;sia:dmkh
i;= ;sria yd isria ino;d Tjqka ish¨‍ fokd ioyka jQ njla ñka lsisfia;a woyia fkdflfrk kuq;a,
lrhs¡ m%xY iudc úoahdq{hl= jQ mshf¾ fndaäfhda thska mejfikqfha we;eï idOlj,g kj cjhla
ish ,sms u.ska ;¾l lrkqfha wd¾Ól, ixialD;sl ,eî we;s nj;a wfkla uQ,dY% wdka;sl ld¾hNdrhla
iy iudc m%d.aOkh hful=f.a foaYmd,k n,h muKla bgqlrk nj;ah¡ flfiafj;;a, fuu n,
ks¾udKh lsÍfï§ b;d ;SrKd;aul njhs¡ ^fndaäfhda uQ,dY% ^m%d.aOk& fjk;a wdldrhkag mßj¾;kh
1977& miq.sh jir .Kkdj uq¿,af,ys, Y%S ,xldfõ l< yels fõ¡ WodyrKhla f,i, .u ;=< ;u iudc
foaYmd,kh ;=<, fuu we;eï wdldrfha m%d.a ;;a;ajh f.dv k.d .ekSu ms‚i fyda .fï ñksiqka
Okhkag tajdfha iqúfYaI;ajh wysñ jQ w;r wfkla iu. fukau m%dfoaYSh yd cd;sl kdhlhka iu.
tajdg n, uQ,dY% f,i kj cjhla ,enq‚‘ ^mSßia jvd mq¿,a iudc cd,d f.dv k.d .ekSu ms‚i
2018& WodyrKhla f,i, ksoyi ,nk wjia:dj ñksiqkag ;u uQ,H Yla;sh fhdod .ekSug yelsh¡
jk úg m%uqL n, uQ,dY% jQ wd¾Ól Yla;sh yd fuu n, uQ,dY% ish,a, talrdYS lsÍu wjidkfha§
ixialD;sl ;;a;ajh jeks idOlj, jeo.;alu hful= i;= foaYmd,k n,fha uÜgu ;SrKh lrkq
l%ufhka ySk ù f.dia we;s w;r iudc in|;d we;¡ flfia fj;;a¡ funÿ wjia:djl§, foaYmd,k
ke;fyd;a fndaäfhda i|yka lrkq ,enQ mßÈ iudc l%shdOrhd Tyqf.a fyda wehf.a n, ;;a;ajh
m%d.aOkh m%dfoaYSh foaYmd,k l%shdOrhka i|yd wfkl=;a ;rÕlrejkag idfmalaIj jvd by<ska
jeo.;a n, uQ,dY%yhla f,i u;= jq‚‘ tla n, ;nd.kq ms‚i il%Sh N+ñldjla bgq lrhs¡
24 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

fuu ixo¾Nh ;=<, ldka;djla o msßñfhla o 2003& tneúka, by; lS f;hdldr m%d.aOkhkag
hkak fkdi,ld m%dfoaYSh, cd;sl fyda wka;¾cd;sl wod<j, msßñkag idfmalaIj ldka;djka, Ujqka m%N+
hk l=uk fyda uÜgul foaYmd,khg msúiSug mjq,lska meñ‚hfyd;a yer, ksrdhdifhkau miq
wfmalaId lrk ljrl= fyda i;=j wd¾Ól, .dó fõ¡ m<d;a md,k wdh;khkag msúiSug oerE
ixialD;sl yd iudc m%d.aOkh u; m%udKj;a W;aidyfha§ we;eï ldka;d foaYmd,k{hkag
md,khla fyda ta fj; m%fõYhla ;sìh hq;=h¡ Y%S id¾:l ùug yelsjQfha;a wfk;a wh wid¾:l
,xldj n÷ mS;D uQ,sl iudchl fmdÿ lghq;=j,§ jQfha;a ljrla ksido hkak wjfndaO lr .ekSu
mqreI wdêm;Hh mj;sk w;r ldka;djkaf.a lgh;= ms‚i fuu jd¾;dj m%d.aOkfha tu iajrEm ;=fkys
mjf,a iy ksjfia ld¾hhkag iSud fõ¡ ^;ïnhshd ldp fhdod .kshs¡

uQ,H iïm;a
ldka;djkag foaYmd,kfha il%shj lghq;= lsÍug iyin|;djhla we;s njhs¡ ;rÕ fldg ch.%yKh
m%Odk ndOlhlaj mj;skqfha uqo,a ms<sn| .eg¨‍jhs¡ l< wh meyeÈ<sj fmkakqï lrk ,oafoa ;rÕ fldg
msßñkag idfmalaIj uQ,H iy m%d.aOkfha wfkl=;a mrdchg m;ajQ whg jvd jeä uqo,la ;uka jeh
wdldr fj; Tjqka i;= iSñ; m%fõYh fya;=fjka, l< njhs ^re¡ 264,191 l idudkHh uqo,a m%udKhla&¡
id¾:l ue;sjrK jHdmdrhla i|yd wjYH o,a flfia fj;;a, ;rÕ fldg mrdch jQjka mjd jeh
fidhd.ekSug ldka;djkag we;af;a wvq yelshdjls¡ l< uqof,a idudkHh re¡ 246,666 ls¡ wjOdkh fhduq
;ukag ,efnk jvd wvq jegqma fya;=fjka idfmalaIj l< hq;= lreKla jkqfha mlaI ,ehsia;=j yryd
wvq neyer l< yels wdodhula we;s neúka,
foaYmd,khg msjiSfu flfrys ldka;djka i,ld
fuu ixo¾Nh ;=<, ldka;djla
n,kq we;af;a o msßñkag jvd wvqfjkah ^ífrdaä
o msßñfhla o hkak fkdi,ld
2009&¡ jD;a;Shla f,i foaYmd,kh f;dard .ekSu
m%dfoaYSh, cd;sl fyda wka;¾cd;sl
i,ld ne,Sfï§, m%udKj;a ;rï uqo,a fkdue;slu
hk l=uk fyda uÜgul
oeä ndOdjla nj m%;HlaIj ;yjqre ù we;s nj
foaYmd,khg msúiSug wfmalaId
ña fmr isÿl< wOHhkhkaf.ka ;yjqre ù we;
^fldäldr 2009&¡ wvq wd¾Ól ;;a;ajhla we;a;ka
lrk ljrl= fyda i;=j wd¾Ól,
;rÕfhka bj;a lrñka ^ldka;djka o we;=¿j& jvd
ixialD;sl yd iudc m%d.aOkh u;
úYd, m%foaYhla mqrd ue;sjrK jHdmdrfha ksr;ùu m%udKj;a md,khla fyda ta fj;
jvd m%d.aOk iQlaIu ù we;s neúka, ue;sjrK tallh m%fõYhla ;sìh hq;=h’
úYd,ùu f;aÍ m;aùug ldka;djka ;snQ iq¿ jQ fyda
n,dfmdfrd;a;=j,g ;jÿrg;a ndOd muqKqjd ;sfí¡
2018 fmnrjdß ue;sjrKhg ;rÕ l< ldka;d m;alrkq ,o wh o lshd isáfha re¡155,160 l
foaYmd,k l%shdOrhkaf.ka ^újD; ;rÕh fyd idudkHh uqo,la jeh l< nj jk w;r ,ehsia;=fjka
,ehsia;=j yryd& Tjqkaf.a ue;sjrK jHdmdrh f;aÍ m;aùug fkdyels jQ wh mjd wdikak jYfhka
ioyd Tjqka fldmuK uqo,la jehlf<a oehs fuu re¡ 100,000 la jeh lr ;snq‚‘ tla tla wfmalaIlhka
wOHhkfha§ úuik ,§¡ tu wkdjrK u.ska úiska ue;sjrK jHdmdrh i|yd jeh l< idudkHh
meyeÈ<sj fmkakqï lrkqfha f;aÍ m;aùug we;s uqo, my; j.=fjka olajd ;snqK o, ienE f,iu
yelshdj uqo,a jeh lsÍug we;s Yla;sh w;r m%n, uqo,a jehlsßu fnfyúka fjkia fõ¡
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 25

j.=j 07 - wfmalI
a l j¾.h wkqj m<d;a md,k ue;sjrKh i|yd uqo,a jehlsÍu
tu wkdjrK u.ska
wfmalaIl ldKavh % ue;sjrKfha uqo,a jehlsÍfï idudkHh ^re& meyeÈ<sj fmkakqï
;rÕ lr ch`.`yKh l< 264, 191 lrkqfha f;aÍ m;aùug
;rÕ lr mrdch jQ 246, 666
we;s yelshdj uqo,a jeh
,ehsia;+fjka ch`.`yKh l< 155, 160
lsÍug we;s Yla;sh w;r
97, 739
m%n, iyin|;djhla
,ehsia;+fjka mrdchg m;a jq
we;s njhs’
idudkHh 179178.4

w¿;ska f;aÍ m;ajQ we;eï m<d;a md,k i|yd wef.a iajdñ mqreIhdf.a m%fhdackh i|yd
foaYmd,ljßhka iu. meje;s idlÉPdjkaysÈ we;s iïm;a Ndú;d lf<a hehs mejfia¡
wkdjrKh jQfha Tjqka i|yka l< uqo,g wdikak tneúka fldagd l%uh y÷kajd ÿkafka jqj o, id¾:l
uqo,la NdKav i|yd o Ujqka jeh l< njhs¡ ldka;d wfmalaIsldjla ùug kï, ldka;dj i;= uQ,H
WodyrKhla f,i m%dfoaYSh foaYmd,kfha il%shj Yla;sh ;SrKd;aul fõ¡ ue;sjrKfhka f;aÍ m;ajq
kshef<k mjq,lska meñ‚ 2018 m<d;a md,k iy jD;a;Suh jYfhka foaYmd,kfha kshe<Sug
ue;sjrKh ;rÕlr ch.%yKh l< nÿ,af,a wfmalaId lrk ldka;djka ó<Õ ue;sjrKhg fmr
ldka;d foaYmd,k{hl= ^wef.a mshd iy iajdñ ;u uQ,Huh Odß;djhka Yla;su; lr.ekSug
mqreIhdf.a mshd hk fofokdu È.= ld,hla mqrd W;aidy orkq we;¡ tfyhska ¥Is; wkq.%dyl-fiajd
m%dfoaYSh foaYmd,k hdka;arkKhg iïnkaO ù isá ,dNS foaYmd,kfhka fuu ldka;djka wE;alr ;eìu
w;r wef.a iajdñ mqreIhd j;aufkys W!j m<d;a w;sYhskau ÿIalr jkq we;¡
iNdfõ OQrhla fydnjhs& ue;sjrKh ;rÕ lsÍu

ixialD;sl iïm;a

m%cdj ;=< hful=f.a ;;a;ajh by<g Tijd ;=< f.!rjdorhg m;a úh¡ ;u oekqu iy l=i,;d
;nk idOl ixialD;sl iïm;a f,i ye¢kaùug fya;=fjka uyckhdf.a f.!rjh yd úYajidh Èkd
yelsh¡ m%cd;ka;%jdoh OQrdj,suh jevjiï cd, .ekSug Tjqka iu;a jq w;r tneúka wka whg jvd
iu. mqÿudldr iyjdihl mj;sk Y%S ,xldj jeks foaYmd,k ;k;=re oeÍug Tjqkg jvd iqÿiqlï
w¾O jevjiï ieliqul fuu iïm; ie,lsh we;ehs hk iudc u;h ;yqjre úh¡ ta wkqj
hq;= jeo.;alula orhs¡ ienE jevjiï iudchl ue;sjrK foaYmd,kfha uq,a hq.fha§, m%dfoaYSh
mßoafokau, ‘lS¾;su;a¡ mjq,aj,ska meñ‚ wh ;u uÜÜfï ;u kdhl;ajh ia:dms; lr .ekSu ;u
n,m%foaY ;=< jvd by< ms<s.eksug ,la jQ w;r Pkao moku Wmßu lr .ekSu ms‚i foaYmd,k
tu.ska Tjqka b;d ;reK úfha isgu foaYmd,k mlaI Tjqkaf.a iyh m;k ,§¡ oYl lsysmhlg
kdhlhka f,i ksrdhdifhkau mqreÿ mqyqKq lrkq fmr meje;s ;;a;ajhg idfmalaIj ixialD;sl m%d.a
,nhs¡ ue;srjK foaYmd,kfha uq,a oYl lsysmh ;=< Okfha jeo.;alu wvq ù we;;a, ;uka i;=j úúO
meúÈ msßia, wdhq¾fõo ffjoHjreka, .=rejreka iy ixialD;sl iïm;a, tkï Wmdê, .re ;k;=re yd
fcHIaG rdcH ks,OdÍka ^wfkl=;a wh w;r& .ï kïnq kdu, ;u uq;=ka ñ;a;kag iudcfha meje;s by<
26 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

foaYmd,kfha iudcdkqfhdackh iys; m%N+ mjq,aj,


ue;sjrKfhka f;aÍ m;ajq iy
ldka;djka wvq jhiskau by< ;k;=rej,g m;aùfï
jD;a;Suh jYfhka foaYmd,kfha
m%jK;djhla olakg ,efí¡
kshe<Sug wfmalaId lrk
fuu wOHhkfha wkdjrK ue;sjrK i|yd ;rÕ
ldka;djka ó<Õ ue;sjrKhg fmr
lsÍfï§ mjq,a miqìu jeo.;a jk njg jk by;
;u uQ,Huh Odß;djhka Yla;su;
ksÍlaIK iu. tlÕ fjhs¡ ;rÕ fldg ch.%yKh
lr.ekSug W;aidy orkq we;’ l< whf.ka jeä msßi foaYmd,k mjq,aj,ska meñ‚
tfyhska ¥Is; wkq.%dyl-fiajd,dNS lKavdhu nj fmkS hhs¡ ^w;S;fha yd j¾;udkfha
foaYmd,kfhka fuu ldka;djka foaYmd,kfha kshe<s -34¡9]" j;aufkys- 32¡4]"
wE;alr ;eìu w;sYhskau ÿIalr w;S;fha - 30¡9]& fmdÿfõ .;a l<, ;rÕ l< whg
jkq we;’ jvd ,ehsia;=fjka meñ‚ whf.a mjq,a foaYmd,kh
yd in|;d we;s nj fmkS hhs¡ .=Kd;aul idlÉPdjg
iyNd.s jq fndfyda ldka;d foaYmd,k{hka mjid
ms<s.ekSu wdÈh mj;sk nj Pkao odhlhkag ta;a;=
isáfha ;u mjq,aj,g ;u <Õu mjqf,a idudðlhka
.ekaùu i|yd m%dfoaYSh uÜgfï foaYmd,k{hka
fyda {d;Ska yryd foaYmd,k in|;d mj;sk njhs¡
;ju;a W;aidy orhs¡
mlaIj, wdl¾IKh Èkd .ekSug mjq,a miqìfï
ldka;d foaYmd,ljßhka i,ld ne,Sfï§ o'
we;s jeo.;alu iïnkaOfhka fuhska uQ,slju bÕs
mjq,a miqìu yd mjqf,a w;S;a foaYmd,k N+ñldj
flfrk w;r tu.ska ;rÕ lsÍug fyda ,ehsia;=j
ue;sjrK ch.%lyK i|yd ;SrKd;aul fõ¡
yryd m;aùug ldka;djlg yelshdj ,nd fohs
*‌ේ,aIkan¾.a ^2008& fmkajd ÿka mßÈ foaYmd,k
fuys§ wjOdkhg ,laúh hq;= lreKla jkafka
kdhlha f,i ldka;djkaf.a úYajikSh;ajh
m%cdfõ b,a,Su u; ldka;d wfmalaIsldjka
Tjqkaf.a mqoa.,sl yelshdjkag jvd fuu mjq,a .Kkdjlau ñh.sh {d;shl=f.a ysoei msrùug
miqìu u; mrdh;a; fõ¡ kuq;a ol=Kq wdishdkq fyda Tjqka ms<sn| u;lhg .re lsÍula jYfhka
iudcfha ;ju;a l%shd;aulj mj;sk jevjiï fldagdfjka ,;a wjia:dj m%fhdackhg f.k we;s
kYaGdjfYaI fya;=fjka fuh ldka;djkag muKla njhs¡ ol=Kq wdishdkq rgj, §¾> ld,hla isg
iqúfYaIS jQ ;;a;ajhla o fkdfõ¡ ‌ t‌
f;sydislj, mj;sk iïm%odhla ms<sìUq lrk fuh fldäldr
ol=Kq wdishdfõ fndfyda rgj, fukau Y%S ,xldfõo, ^2009& kï lr we;af;a ‘jekaoUqjka, ìßka|ka
úfoaYhkays wOHdmkh yeoErE iy by< ;,fha iy Èh‚hka iy,laIKh¡ f,ihs

j.+j 08 - wfmalaIl ldKavh wkqj mjq, foaYmd,khg iïnkaO

wfmalaIl j¾.h ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
w;S;fha fukau j¾;udkfha 18.1% 10.9% 19.0% 16.2%
foaYmd,khg iïnkaOh
j¾;udkfha foaYmd,khg 6.5% 4.1% 6.3% 5.1%
iïnkaOh
w;S;fhoS foaYmd,khg 21.7% 21.1% 15.2% 16.2%
iïnkaOj isáfhah
w;S;fha iy j;aufkys 53.6% 63.9% 59.5% 62.4%
foaYmd,khg iïnkaO
fkdue;
uQ,h 138 147 158 234
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 27

iudc cd, fj; m%fõYh


fndaäfhdaf.a ^1984& kHdhg wkqj iudc m%d.a uekúka f,aLk.; lr we;¡ ^ð.skaia 1979( chka;
Okh hkqfjka ye¢kafjkqfha wfkdkH ms<s.ekSu u; 1992( mSßia 2018& uelsjrK ld, jljdkqj,§
mokï jQ cd, yd in|d iajrEmfhka mj;sk iudÔh Pkao /ials‌Ífï hdka;%K f,i foaYmd,k mlaI
iïm;a fõ¡ iudc cd,hla hkq iudc l%shdOrhka, iy wfmalaIlhka úiska úúO jHdmdßl, ixialD;sl
lKavdhï fyda wdh;k w;r in|;dj,ska f.dv yd {d;s;aj cd, fhdod .kafka flfiaoehs mSßia
ke.=Kq iudc jHqyhla fõ¡ fuys§ fmdÿ Wml,amkh ^2014& lÈug meyeÈ<s lr fohs¡ tneúka, cd;sl iy
jkqfha miqld,Skj Pkao fyda ckao tl;= lsßfï m%dfoaYSh uÜgfï foaYmd,k{hka muKla fkdj,
hdka;%K ^ckm%sh;dj jeks& njg mßj¾;kh ùug foaYmd,k wNs,dIhka we;s mqoa.,hka mjd fmdÿfõ
bv we;s wjYH cd, f.dv k.d .ekSug hful=g fuu cd,j, il%Sh ld¾hNdrhla bgq lrhs¡ flfia
yels jk ksid m%cdj iu. il%shj lghq;= lsÍu fj;;a, fuu cd, m%uqL jYfhka mqreI;ajlrK
foaYmd,kfha id¾:l;ajhg odhl jk njhs¡ wjldY jk w;r tajd iu. ldka;djkag fndfyda
oekgu;a i|yka lr we;s mßÈ, ue;sjrK n,uq¿ úg we;af;a b;d ÿ¾j, yd wm%Odk in|;djhka
.ekaùfï§ cd, u.ska bgqlrkq ,nk ld¾hNdrh mu‚‘

iñ;s yd ix.ïj,g iïnkaOùu

wOHhkhg iyNd.s jQ ldka;d lhka f,i o hkak ksYaÑ;j fy<s jQfha ke;¡ flfia
foaYmd,ljßhkaf.a idx.ñl Ôú;h, b;sydih fj;;a, m%;spdr oelajQ ish¨‍ fokdg iudc Ôú;fha
iy j;auka ;;a;ajh úuid ne,Sug iólaIKfha§ w;aoelSï we;s njla fmkq‚‘ kuq;a idx.ñl Ôú;h
W;aidy ork ,§¡ tysÈ wkdjrKh jQ lreKqj,g tkï f.dú iï;s, wjux.,dOdr iñ;s, iqnidOk
wkqj, fmdÿfõ fuu ldka;d foaYmd,k{hka mjid iñ;s yd ldka;d ix.ï wd§ úúO iñ;s iud.ïj,
isáfha mdi,a <uqka ;uka b;d l%shdYS,S Ôú;hla iyNd.s;ajh iy ;k;=re oeÍu iïnkaOfhka
.; l< njla yd j;aufka o ;u wi,ajeis m%cdj úuid isá úg§, tajdfha ;uka il%shj iyNd.s
iu. il%Shj iïnkaO ù lghq;= lrk njhs¡ kuq;a jk njg mjid isáfha idfmalaIj wvq ldka;d
tfia lrkqfha kdhlhka f,i o ke;fyd;a iyNd.s foaYmd,k{hka m%;sY;hls¡

j.+j 09 - wfmalaIl j¾.h wkqj mdi,a iuh ;+< l%shdYS,S

wfmalaIl j¾.h ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
b;d l%shdYS,S 41.4% 42.7% 32.7% 39.8%
l%shdYS,S 56.6% 53.5% 63.6% 56.1%
l%shdYS,S fkdjQ 2.1% 3.8% 3.6% 4.1%
uQ,h 145 157 165 244
28 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

j.+j 10 - wfmalaIl j¾.h wkqj wi,ajeis m%cdj ;+< l%shdYS,S

wfmalaIl j¾.h ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ;rÕ lr ;rÕ lr
ch`.`yKh l< ch`.`yKh l< ch`.`yKh l< ch`.`yKh l<
b;d l%shdYS,S 59.3% 58.6% 50.9% 47.5%
l%shdYS,S 36.6% 37.6% 44.8% 47.5%
l%shdYS,S fkdjQ 4.1% 3.8% 4.2% 4.9%
uQ,h 145 157 165 244

j.+j 11 - wfmalaIl j¾.h wkqj idx.ñl cSú;fha l%shdYS,S

wfmalaIl j¾.h ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ;rÕ lr ;rÕ lr
ch`.`yKh l< ch`.`yKh l< ch`.`yKh l< ch`.`yKh l<
b;d l%shdYS,S 12.4% 14.0% 16.4% 16.4%
l%shdYS,S 35.2% 50.3% 41.8% 41.0%
l%shdYS,S fkdjQ 52.4% 35.7% 41.8% 42.6%
uQ,h 145 157 165 244

fuu wkdjrKhkaf.ka u;=jk l;dkaorh lsysm fofkl= fpdaokd lf<a wfmalaI;ajh ,nd
wka;¾{dKfhka wjfndaO lr.;a lreKqj,g §fï§, fuu msßñ foaYmd,k{hka ;ukaf.a {d;Ska
iEfyk ÿrg mgye‚ fõ¡ ue;sjrKhl§ ldka;d fyda ióm ñ;=rka jk ldka;djkag jeä wkq.%yhla
wfmalaIsldjkaf.a fl;rï id¾:l jkafkao olajk njhs¡ tu lKavdhï idlÉPdfõ§u
hkakg fyda ,ehsia;=j yryd Tjqkg m<d;a md,k we;eï ldka;djka mqoa.,slj mjid isáfha fuu
wdh;kfha ia:dkhla ,nd.ekSu yelsfõo hkakg ldka;djka f;dard fkd.ekSu iïnkaOfhka msßñ
fyda Tjqkaf.a m%cd iyNd.s;ajh ;SrKd;aul foaYmd,k{hkag fodaIdfrdamKh l< fkdyels
njla fkdfmkajhs¡ ldka;d foaYmd,k{hka iu. nj;a Tjqka foaYmd,kfha ksr; jkafka kï
meje;s iïuqL idlÉPdjkays§ fuu úIu;djh mlaId kdhlhkaf.a iydh ,nd .kafka flfiaoehs
ms<sn| hï wjfndaOhla ,nd .ekSug yels úh¡¡ Tjqka oek isáh hq;= nj;ah¡ iudc lghq;=j,§
lKavdhï idlÉpd w;r;=r§, we;eï ldka;djka ldka;djkaf.a l%shdud¾. yd l%shdldß;ajh muKla
meñ‚<s lr isáfha ;uka mlaIh fjkqfjka .fï m%udKj;a fkdjkafka flfiao hkak iy mqreI
úúO lghq;=j, ksr; jqjo, úúO iñ;s iud. wdêm;Hhg yd tys b,a,Sïj,g hg;a jkafka kñ
ïj, lghq;= l< o, mlaIfha lghq;=j,§ m%dfoaYSh ñi ldka;d foaYmd,k l%shdOrhkag foaYmd,k ys‚
uÜgñka kdhl;ajh .kakd msßñ foaYmd,k{hka uf.a by<g .uka lsÍug fkdyels nj fuu woyia
;ukaf.a foaYmd,k Ôú;h bÈßh lrd /f.k yqjudrefjka fmkakqï lrhs¡
hdug iyfhda.h fkdfok njhs¡ ;j;a ldka;djka
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 29

Tjqkaf.a f;aÍ m;aùfï m%h;akh i|yd iyfhda.h


f;aÍ m;aùfï ;u m%h;akh i|yd fuu ldka;d nj jd¾;d lrk ,oafoa ;rÕ fldg ch.%yKh l<
foaYmd,k wfmalaIsldjkag ^,ehsia;=j yryd f;aÍ whj¨‍ka ^70¡3]& jk w;r B<Õ jeäu msßi jQfha
m;aùug W;aidh oerE who we;=¿j& iyfhda.h ,ehsia;=fjka f;aÍ m;ajQjkah ^53¡7]&¡ flfia fj;;a,
,enqKq uQ,dY%( tkï Tjqkag ;u mjq,aj,ska yd ;rÕ fldg mrdchjQjka fukau ,ehsia;=fjka
{d;Skaf.ka, wi,ajdiSkaf.ka, cd;sl yd m%dfoaYSh mrdchg m;ajQjka o ;ukag o wi,ajdiSkaf.a
uÜgfï mlaI kdhl;ajfhka, m%foaYfha m%N+kaf.ka iydh ,enqKq nj jd¾;d l< o ta iydh ,eî
iy m%foaYfha ldka;djka iy msßñkaf.ka fldmuK we;af;a hï ÿrlg mu‚‘ we;a; jYfhkau m<d;a
iyfhda.hla ,enqfKao ms<sn|j fuu wOHhkfhka md,k ue;sjrKhla ;rÕ lrk ljfrl=g jqj o
úuid n,k ,§¡ fulS mqoa.,hka yd lKavdhï talrdYs wi,ajdiS m%cdjf.a iydh ;SrKd;aul jkafka tjeks
lsÍug we;s yelshdj fuu ldka;d foaYmd,k{hka iyfhda.hla ue;sjrK jHdmdrhg wdOdrhla jkjd
i;= iudc ,%d.aOkfha uÜgu ms<sno fyd| o¾Ylhla muKla fkdj Pkao o ,nd fok ksidh¡ .=Kd;aul
fõ¡ fmdÿfõ .;a l< fuu wOHhkhg iyNd.S jQ idlÉPdjkag iyNd.s fjñka, f;aÍ m;ajQ tla ldka;d
ish¨‍ ldka;d foaYmd,k{hkag ;u mjqf,ka yd foaYmd,ljßhla mjid isáfha jir .Kkdjla mqrd
{d;Skaf.ka úYd, iydhla ,enqKq njg jd¾;d isÿl< iudc lghq;= ksid m%foaYfha ish¨‍ fokd
úh¡ tfia iyfhda.hla fkd,enqK nj mjid isáfha wehjj fyd¢ka oek isá neúka iy wef.a iShd o
b;du;a iq¿ msßila muKla jk w;r ue;sjrK m%foaYfha foaYmd,k lghq;=j, ksr;jQfjla neúka
jHdmdrhg ;u mjq,aj,ska ndOd meñK jQ nj wi,ajeis m%cdjf.ka wehg úYd, iyfhda.hla
m%;spdr oelajQ lsisfjl=;a fkdmejiQ ;rïh¡ ;u ,enqKq njhs¡ tneúka mjq,a miqìu fukau ldka;d
mjq,aj,ska yd {d;Skaf.ka iydh ,enqKq njg wvqu foaYmd,k{hkaf.a Tjqkaf.au jQ l%shdldß;ajh hk
m%;sY;hla jd¾;d lf<a ,ehsia;=fjka ;rÕ lr lreKq folu wi,ajeishkaf.a Pkao ,nd.ekSug
mrdch jQjkah¡ odhl fjhs¡
fuu wkdjrKj,ska meyeÈ<sj fmkakqï lrkqfha wfmalaIs; mßÈu, ;rÕ fldg ch.%yKh l<
wi,ajdiSkaf.a iydh ,nd.ekSug we;s yelshdj wh mjid isáfha mlaIfha cd;sl kdhl;ajfha
ue;sjrKfha m%;sM, flfrys oeä n,mEula we;slrk iyfhda.h úYd, m%udKhlg ;ïkag ,enqKq
njhs¡ tfia jeäu iyfhda.hla ,nd .ekSug yels jQ njhs¡ wfkla w;g mlaIfha cd;sl kdhl;ajfhka
iydhla fkd,enqKq njg mejeiQ msßi ch.%yKh
l< msßig idfmalaIj ‘mrdð;¡ ldKavfha by<
m%;sY;hla .kq ,eîh¡ m%dfoaYSh mlaI kdhl;ajfha
fuu wkdjrKj,ska meyeÈ<sj iyfhda.h iïnkaOfhka .;a l<, fuu rgdju
fmkakqï lrkqfha wi,ajdiSkaf.a Bg;a jvd ;Sõr;djhlska olakg ,efí¡ ;rÕ fldg
iydh ,nd.ekSug we;s yelshdj fyda ,ehsia;= yryd ;u m<d;a md,k wdh;kj,g
ue;sjrKfha m%;sM, flfrys oeä f;aÍ m;aùug iu;ajQjka mjid isáfha m%foaYfha
n,mEula we;slrk njhs’ m%N+kaf.ka ;ukag iydh ,enqKq nj jk w;r
wfkla w;g ;rÕ fldg fyda ,ehsia;= yryd ;u
m<d;a md,k wdh;kj,g f;aÍ m;aùug fkdyels
jQ wfmalaIsldjkaf.ka idfmalaIj wvq m%;sY;hla
Tjqkg m%dfoaYSh foaYmd,k kdhl;ajfhka úYd,
iyfhda.hla ,enqKq nj is;hs¡ fuhska meyeÈ<sj
fmkakqï lrkqfha, fldag l%uh meje;sfha jqj
o, id¾:l wfmalaIlhl= ùug kï¡ ldka;djkag
cd;sl uÜgfï yd m%dfoaYSh uÜgfï foaYmd,k
30 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

kdhl;ajh iu. iúu;a in|;djla wjYH njhs¡ fkdfõ¡ m%dfoaYSh ldka;d foaYmd,ljßhka lsysm
úfYaIfhkau mlaI ,ehsia;=j yryd kïlrkq fofkl= iu. mj;ajk ,o idlÉPdjkays§ fï
,enq wh kdufhdackd ,nd.ekSug muKla fkdj iïnkaOfhka hï wjfndaOhla ,nd .ekSug yels
m%;sM, ksl=;aùfuka miqj m%dfoaYSh iNdjg f;dard jq‚‘ ;u ue;sjrK Wmdhud¾. úia;r lrñka,
.kq ,nk wfmalaIlhkaf.a ,ehsia;=jg ;u kï m%;spdr oelajQ tla ldka;djla lshd isáfha fmdaiag¾
we;=<;a lr.ekSu ms‚i o mlaI kdhl;ajh u; we,ùug iy .u wNHka;rfha ue;sjrK lghq;=
oeäj r|d mej;=‚‘ ;u kï ,ehsia;=j,g we;=<;a ;uka msßñka fhdod .;a njhs¡ flfia fj;;a, msßñka
lrkq ,enqfõ yqfolau mlaI ,ehsia;=fõ ksYaÑ; tla /ia lsÍu ms‚i u;ameka yd ÿïjeá wjYH
ldka;djka ixLHdjla ;sîu wksjd¾h jQ ksid nj;a nEúka tu l%shdj,sh iïnkaëlrKh ms‚i wef.a
ue;sjrKh wjika jq miqj mlaI kdhl;ajh iajdñmqreIhd wehg Woõ lr ;sfí¡ wehf.a u;h
;ukaf.a ióm;hka flf¾ jeä keUqrejla oelajQ jQ‌fha tjeks foaj,a imhkq fkd,nkafka kï lsisjl=
nj;a .=Kd;aul idlÉPdjg iyNd.s jQ ldka;d fyda meñK ue;sjrK jHdmdrhlg Woõ Wmldr
foaYmd,k{hska .Kkdjla meñ‚<s lr isáfhah¡ fkdlrk njhs¡
wi,ajdiSka iïnkaOfhka .;a l<, ;rÕ fldg
fyda ,ehsia;= yryd ;u m<d;a md,k wdh;kj,g
f;aÍ m;aùug iu;ajQ ldka;d foaYmd,k{hska
mjid isáfha wfkla whg jvd ;ukag m%foaYfha
m%N+ msßiaj, iydh ysñ jq njhs¡ ;u wod< n, ;u ue;sjrK Wmdhud¾. úia;r
m%foaYhkays ldka;djka yd msßñka hk fomsßfiau lrñka, m%;spdr oelajQ tla
iyfhda.h ish¨‍ ldKav i|yd fmdÿfõ iudklula ldka;djla lshd isáfha fmdaiag¾
fmkajhs¡ flfia fj;;a, mqÿuhlg fuka, o;a; u.ska we,ùug iy .u wNHka;rfha
fmkakqï lrkqfha ;rÕ lr ch.%yKh l< ldka;d ue;sjrK lghq;= i|yd ;uka
foaYdmd,k{hkag jeä iyfhda.hla ysñ jQfha msßñka fhdod .;a njhs’ flfia
;u m%foaYj, ldka;djkag jvd msßñkaf.ka njhs¡ fj;;a, msßñka tla /ia lsÍu ms‚i
j;auka foaYmd,k l%uh ;=< ldka;djkag id¾:l u;ameka yd ÿïjeá wjYH nEúka
wfmalaIsldjka ùug kï m%foaYfha ldka;djkaf.a tu l%shdj,sh iïnkaëlrKh
iyfhda.hg jvd msßñkaf.a iyfhda.h ;SrKd;aul ms‚i wef.a iajdñmqreIhd wehg
jkafkah hk woyi fuhska lshfõ¡ tafia jqjo, fuu Woõ lr ;sfí’
lreK ms<sn|j ;jÿrg;a m¾fhaIK isÿ fkdfldg
tjeks ks.ukhkag t<öug hful= l,n, úh hq;=
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 31

j.=j 12 - wfmalaIl ldKavh wkqj Wmldr uQ,dY%

wfmalaIl j¾.h ^%&

;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka


ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
mjq, yd {d;Ska úYd, f,i 86.8% 83.9% 87.2% 78.2%
;rula oqrg 11.1% 14.8% 11.0% 18.1%
Iyfhda.hla fkdue; .7% .6% 1.2% 2.5%
ndOd lrk ,oS 0.0% .6% 0.0% 0.0%
wi,ajeishka úYd, f,i 70.3% 40.6% 53.7% 42.8%
;rula oqrg 26.9% 56.1% 41.5% 51.0%
Iyfhda.hla fkdue; .7% 1.9% 1.8% 4.1%
ndOd lrk ,oS 0.0% 0.0% 0.0% .4%
mlaI kdhl;ajh- cd;sl úYd, f,i 54.5% 30.1% 42.6% 19.5%
;rula oqrg 31.0% 50.0% 30.9% 41.5%
Iyfhda.hla fkdue; 13.1% 17.3% 21.0% 33.2%
ndOd lrk ,oS .7% 0.0% 0.0% .8%
mlaI kdhl;ajh úYd, f,i 57.6% 38.7% 54.6% 28.5%
-m%dfoaYSh
;rula oqrg 36.1% 52.3% 39.3% 55.4%
Iyfhda.hla fkdue; 3.5% 5.2% 3.1% 13.2%
ndOd lrk ,oS 0.0% .6% 1.2% 0.0%
m%foaYfha m%N+ka úYd, f,i 42.1% 24.5% 25.9% 18.4%
;rula oqrg 40.0% 58.1% 55.6% 54.0%
Iyfhda.hla fkdue; 13.8% 14.2% 14.2% 23.0%
ndOd lrk ,oS 0.0% 0.0% 0.0% 1.3%
m%foaYfha ldka;djka úYd, f,i 56.6% 46.5% 45.4% 36.6%
;rula oqrg 38.6% 47.7% 49.7% 58.0%
Iyfhda.hla fkdue; 1.4% 3.9% 1.8% 3.7%
ndOd lrk ,oS .7% 0.0% .6% 0.0%
m%foaYfha msrsñka úYd, f,i 61.4% 28.4% 41.0% 25.3%
;rula oqrg 35.2% 65.8% 51.6% 57.7%
Iyfhda.hla fkdue; 0.0% 1.9% 3.1% 12.4%
ndOd lrk ,oS 0.0% 1.3% .6% .4%

wOHkhg iyNd.s jQ ldka;d foaYmd,k Tjqkag yels úh¡ tneúka fldagd l%uh mj;skafka
l%shdOrhka ish¨‍ fokdu mdfya ;u mjqf,a jqjo, msßñ foaYmd,k{hkag fukau ldka;djkag
idudðlhkaf.ka, {d;Skaf.ka yd wi,ajdiSkaf.ka o foaYmd,kfha§ id¾:l ùug kï Tjqkaf.a n,fha
iydh ,enqfKa hehs mejiSu ksid, ue;sjrKhl§ uÜgu yd Tjqkag fl;rï ÿrlg n,mEï l< yelso
Woõ Wmldr ,nd .ekSfï§ ldka;d foaYmd,k{hka hkak wjidk jYfhka ksYavh lrk ;u wd¾Ól,
i;= iudc m%d.aOkh úiska bgq lrkq ,nk jeo.;a ixialD;sl iy iudc mardm.aOkh by< kxjd
ld¾hNdrh fuu wOHhkh meyeÈ<sj wjOdrKh .ekSug isÿj ;sfí¡ fï ioyd, ;u ifydaor msßñ
lrhs¡ flfia fj;;a, cd;sl iy m%dfoaYSh foaYmd,k{hkag jvd jdisodhl ;;a;ajhla we;s
foaYmd,k kdhl;ajfha fukau m%foaYfha m%N+ lr .ekSu ms‚i Tjqka úiska Tjqkaf.au jQ Wmdhud¾.
msßiaj, jvd jeä iyfhda.hla N=la;s ú| we;af;a fhdod .; hq;= fõ¡ tfia jqjo, tjeks Wmdhud¾.
we;eï wh muKla jk w;r ,ehsia;=j u.ska fyda m%cd;ka;%jd§ iïu;hka ;=< ieu úgu fidhd .;
;rÕ lsÍu u.ska m%dfoaYSh iNdjg f;aÍ m;aùug yelso hkak .eUqßka i,ld ne,sh hq;= m%Yakhls¡
32 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

;u foaYmd,k wkd.;hg ndOdjka f,i ldka;d


foaYmd,k{hka olskqfha ljrlao@

uq,H iïm;a ysÕh


fuu wOHhkhg iyNd.sjQ ldka;d iy n,h iQlaIuj fhdod .ksñka wdodhï Wmhk
foaYmd,k{hka ;u foaYmd,k Ôú;hg we;s ud¾. ilia lrf.k ;sfí¡
f,dl=u ndOdj f,i olskqfha foaYmd,kh i|yd jeh n,h iQlaIu f,I fhdod .ksïka Okh bmehSfï
lsÍug uqo,a fkdue;sluhs¡ uQ,H iïm;a fkdue;slu tjeks Wmdhud¾. i|yd ldka;d foaYmd,k{hskag
jD;a;Sh foaYmd,khg msúiSu i,ld ne,Sfuka jvd msßñ foaYmd,k{hkag jeä yelshdjla we;s
ldka;djka wffO¾h lr we;af;a flfiao hkak njg ks.ukhlg t<öu ms‚i ixikaokd;aul
oekgu;a idlÉPd lr we;¡ ^uQ,H iïm;a hgf;a& o;a; fuu wOHhkh fkdiemhqfõ jqj o, ;u
Y%S ,xldj jeks wkq.%dyl m%cd;ka;%jdÈ rdcHhl “ foaYmd,k lghq;= i|yd uqo,a W;amdokh lsÍfï§
Pkao wfmalaIdfjka foaYmd,k{hka nvq NdKav ,nd ldka;djka ÿ¾j,hka¡ nj ldka;d foaYmd,k{hka
fokjd muKla fkdj, Pkao odhlhkao tfia ,enqKq iu. meje;ajQ iuuqL idlÉPdjkays§ meyeÈ<sj
NdKav fjkqfjka ;u Pkaoh ,nd fohs ke;fyd;a m%ldY úh¡ ;uka Ôj;ajk m%foaYh ;=< foaYmd,k
,nd fok njg m%;s{d fohs¡ fuu ;;a;ajh ú.%y lghq;= bgq lsÍug uqo,a m%;smdok ;u cd;sl yd
lrñka Whkaf.dv ^2010& m%ldY lrkqfha —rdÊ‍H m%dfoaYSh foaYmd,k{hka úiska fjka lsÍu Tjqka
-iudÔh rduqjla ;=< Y%S ,xldfõ foaYmd,k wfmalaId lrk kuq;a fndfyda fofkl= meñ‚<s
n,h lghq;= lrkafka flfiao hkak ms<sn|j lr isáfha wNHka;r foaYmd,kh iy mqoa.,sl
wjfndaOhla ,nd .kq ms‚i foaYmd,k l%shdj,sh oek ye÷kqïlï u; ;ukag tjeks iydhla wysñ
;=< wkqYdil -fiajd,dNS in|;d meje;Su y÷kd ù we;s njhs¡ tys m%;sM,hla f,i, ;ukag Pkaoh
.ekSu iy tajd l%shd;aul jkafka flfiao hkak m%ldY l< whg uqyqK §u Tjqkg ÿIalr ù we;¡
we.hSu˜ b;d ;SrKd;aul njhs ^msgqj 61&¡ tneõka, flfia fj;;a, nÿ,a, uyd k.r iNdjg uE;l§
;u foaYmd,k Ôú;h mj;ajd .ekSu i|yd
foaYmd,k{hkag tlaflda ;u mqoa.,sl Okh ;sìh
hq;=h, ke;fyd;a wkq.%yh iemhSfï wfkl=;a l%u fuu wOHhkhg iyNd.sjQ ldka;d
;sìh hq;=h¡ w;S;fha§ ;u foaYmd,k lghq;= i|yd foaYmd,k{hka ;u foaYmd,k
foaYmd,k{hka ;u fm!oa.,sl Okh jeh l<
Ôú;hg we;s f,dl=u ndOdj f,i
o, uE; ld,Skj Tjqka ;u wkq.%dyl cd, mj;ajd
.ekSu ms‚i rdcH iïm;a fj; ;u m%fõYh
olskqfha foaYmd,kh i|yd jeh
fhdod .kshs ^mSßia 2014&¡ Y%S ,xldfõ ue;sjrK lsÍug uqo,a fkdue;sluhs’
foaYmd,kh ms<sn| ,sheú we;s fmd;am;aj,g wkqj
ñka woyia jkqfha foaYmd,kfha /£ isàug kï
foaYmd,k{hka i;=j m%udKj;a mqoa.,sl Okhla
fyda cd;sl uÜgfï foaYmd,k{hka, ks,OdÍka yd
ñ, uqo,a iys; mqoa.,hka iu. wjYH in|;d
;sìh hq;= njhs¡ ldka;djka jqj o msßñka jqj o,
m%dfoaYsh uÜgfï foaYmd,k{hka fndfyda fofkl=g
foaYmd,khg msúiSug fmr tjeks Okhla fkd;snQ
kuqÿ we;efula f;aÍ m;aùfuka miqj ;u in|;d
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 33

f;aÍ m;ajQ ldka;d foaYmd,k{hl= mjid isáfha ldka;d foaYmd,k{hka bÈßfha fyd¢ka yeisÍug
wehf.a ieñhd W!j m<d;a iNdfõ wud;Hjrhl= msßñ foaYmd,k{hka mgka .;a nj;a iNdj
neúka wehg tjeks ÿIalr;djhla fkdue;s njhs¡ ;=< lghq;= lsÍug ;ukag nrm;, wNsfhda.hla
m<d;a md,k wdh;kj,g f;aÍ m;ajQ ldka;djkaf. fkdue;s nj;ah¡
ka idfmalaIj jvd by< m%;sY;hla ;u foaYmd,k ;u úreoaO mlaIfha idudðlhkaf.a lghq;=
wkd.;h i|yd uqo,a ysÕh ndOdjla nj wjOdrKh ksid ;u ue;sjrK fldÜGdY ;=< ldka;d
lf<ah¡ tneúka, m<d;a md,k wdh;kj,g f;aß foaYmd,k{hkag wjodkï iy.; njla yefÕa¡ th
m;ajQ ldka;d foaYmd,k{hka i|yd ndysr uQ,H iDcqju uQ,a‍H iïm;a fj; m%fõYh fkdue;slu yd
iydhla fkd,efnkafka kï Tjqkaf.a foaYmd,k iïnkaO fõ¡ ck;djg Woõ Wmldr lsÍug ;ukag
Ôú;fha wkd.;h wjodkul mj;S¡ yelshdjla fkdue;s kï, ;u Pkao odhlhkaf.a
iyfhda.h Èkd.ekSu Tjqkag wiSre ù we;¡ Bg
wu;rj, msßñ foaYmd,k{hka yd iei£fï§,
úreoaO mlaIj, wNsfhda. Ujqka ;rugu ;u Pkao odhlhka yuqùug hdug
ldka;d foaYmd,k{hkag úfYaIfhkau wmyiq fõ¡
ldka;d foaYmd,k{hka, úfYaIfhkau w¿;ska
WodyrKhla f,i, rd;%s ld,fha§ wjux.,Hhlg
f;aÍ m;ajQ wh iNdj ;=< fukau ;u ue;sjrK
hdug fyda ;u wdOdrlrejl=f.a yÈis ffjoH
fldÜGdYh ;=< úmlaIfha mlaIj, wNsfhda.
wjYH;djhla ioyd hdug fyda ;ksju ÿr
hkag uqyqK fohs¡ iólaIKfhka wkdjrKh jQ
.ukla hdug mj;sk mS;D uQ,sl iudch ;=<
lreKqj,g wkqj, f;aÍ m;ajq fukau f;aÍ m;a fkdjQ
ldka;d foaYmd,k{hkag ixialD;sluh jYfhka
ldka;d foaYmd,k{hkaf.ka mfyka tlla úreoaO
wNsfhda.d;aul fõ¡ tfy;a msßñ foaYmd,k{hkag
mlaIj, wNsfhda. ;u foaYmd,k Ôú;hg ndOdjla
lsisÿ iudÔh ndOdjlska f;drj ;u mlaIfhau
fia i,lhs¡ iNdfõ mqreI;ajlrK jQ wjldYh ;=<,
fyda úreoaO mlaIfha Pkao odhlhka iu. lghq;=
lsÍug yels fõ¡ úfYaIfhkau, úreoaO mlaIj,ska
t,a, jk wNsfhda.h jeäfhkau oekS ;snqfKa n,fha
fkdisáñka ;u foaYmd,k Ôú;h mj;ajd .ekSug
iNdfõ mqreI;ajlrK jQ wjldYh
isÿj ;snq, ;rÕ lsÍfuka fyda ,ehsia;=j u.ska
;=<” wmydid;aul jd.aud,dj fyda iNdjg f;aÍ m;aùug fkdyels jQ ldka;d
iy wdl%uKYS,S WÉpdrK ú,dYh foaYmd,k{hkagh¡.
fhdod .ksñka msßñka jdo újdoj,
kshef<k wdldrh ;=< ldka;d
foaYmd,k{hkaf.a y~ hgm;a fõ’

wmydid;aul jd.aud,dj iy wdl%uKYS,S WÉpdrK


ú,dYh fhdod .ksñka msßñka jdo újdoj,
kshef<k wdldrh ;=< ldka;d foaYmd,k{hkaf.a
y~ hgm;a fõ¡ flfia fj;;a, fndfyda ldka;djka
m%ldY lf<a Tjqka blau‚ka Bg yqre mqreÿ jq nj;a
iNdj ;=< tjeks mQreIdldr bÈßm;alsÍïj,g ;uka
oeka ìh fkdue;s nj;ah¡ fï w;r, m%;spdr oelajQ
;j;a iuyfrla mjid isáfha we;a; jYfhkau
34 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

rEm igyk 01- ldka;djkaf.a foaYmd,k wkd.;h i|yd úYd,;u ndOd

Other
fjk;a 2.3

m%pKav foa Ymd,k


Violent ixiaculture
political lD;sh 13.7

iudcfhka meñfKk
Challenges wNssociety
from the fhda. 9.1

mjqChallenges
f,ka t,a,from my family
jk wNs fhda. 1.9

uf.a foaYChallenges
md,k mlawithin
Ih ;=my
< own
wNsfparty
hda. 11.1

Challenges
úreoafrom opposition
O mla Ij, wNsparties
fhda. 20.9

foaY
Lack ofmd,kh
financesi|yd jeh
to spend on ls Íug
politics 40.9
uqo,a fkdue;slu

0 5 10 15 20 25 30 35 40 45

m%pKav foaYmd,k ixialD;sh we;s idOlhla f,i i,lkqfha foaYmd,k


lafI;%fha mj;sk m%pKav;ajhhs¡ ^nd¾v,a 2018,
;u foaYmd,k wkd.;hg ndOdjla f,i ldka;d vh¾ iy wfkl=;a wh 2019& foaYmd,k lafIa;%fha
foaYmd,k{hka olsk‌f;jk jvd;au ckm%sh isÿjk YdÍßl ysxikhka —ldka;djkaf.a wjodkï
idOlh jkafka m%pKav foaYmd,k ixialD;shhs¡ ;u iy.;nj by< kxjk w;r wjYHfhkau fndfyda
foaYmd,k lghq;= i|yd uerhka fyda uer l,a,s rd;%s jk ;=re jev lsÍu yd ;ksju .uka lsÍu
fhdod .kakd njg lsisÿ foaYmd,k mlaIhla fyda fldgila jk foaYmd,k l%shdldrlï wffO¾hu;a
foaYmd,k{fhla újD;j m%ldY fkdlrk kuq;a lrhs¡˜ idudkH ldka;djka id;sYh nyq;rhlg
úfYaIfhkau m%Odk mlaIj, foaYmd,k{hka fukau fndfyda msßñka i|yd o, foaYmd,kh
wjYH ´kEu úgl§ m%pKav;ajh uqod yeÍug jD;a;shla f,i i,ld ne,Su j<lajd,k idOlhla
we;s yelshdj mj;ajd .kshs ^msßia 2014& tjeks jkqfha m%pKav;ajhhs¡˜ ^fldäldr 2009. msgqj
m%pKav l%shd ñkS ueÍï, myr§ï, fjä ;eîï iy 20& Bg wu;rj, ia;%S mqreI iudcNdj iajrEmfha
foam< .sks ;eîï f,i muKla fkdj úúO iQlaIu m%pKav;ajhg ldka;djka úfYaIfhkau wjodkï
wdldj,ska isÿfõ¡ Y%S ,xldfõ ue;sjrK foaYmd,kh md;% neúka foaYmd,kfha /£ isàu ldka;djkag
wdrïN jQ od isgu ue;sjrK m%pKav;ajh meje;s úYd, wNsfhda.hls¡ iólaIKfha wkdjrKhkag
nj ue;sjrK wOHhk ms<sn| foaYSh jYfhka m< ù wkqj, foaYmd,k m%pKav;ajh iïnkaOfhka
we;s f,aLk mq¿,aj ms<s.kq ,nhs¡ ^ð.skaia 1979( cqma jeäfhkau ish lKiai,a, m< lf<a ;rÕ lsÍfuka
1978( mSÍia 2014&¡ tmuKla o fkdj, foaYmd,kfhka fyda ,ehsia;=j yryd m<d;a md,k wdh;kj,g
ldka;djka wE;a lr ;nk jvd;au mq¿,aj ms<sf.k f;aÍ m;ajQ ldka;djkah¡ ^j.=j 13&
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 35

j.=j 13- wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k wkd.;h i|yd mj;sk ndOl

wfmalaIl j¾.h ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
foaYmd,kh ióyd jeh lsrSug uqo,a 47.2% 34.0% 41.5% 41.5%
fkdue;slu
úreoaO mlaIj, wNsfhda. 19.0% 26.9% 23.9% 15.3%
Uf.au mlaIfhka u;+jk wNsfhda. 2.8% 14.1% 6.3% 17.8%
Uf.a mjqf,ka t,a, jQ wNsfhda. 0.7% 4.5% 1.3% 1.7%
Iudcfhka meusKs wNsfhda. 12.7% 7.7% 8.8% 8.5%
m%pKav foaYmd,k ixialD;sh 14.1% 11.5% 17.0% 13.6%
tl;+j 3.5% 1.3% 1.3% 1.7%
uQ,h 100.0% 100.0% 100.0% 100.0%

;ukaf.au mlaIfhka u;=jk wNsfhda.

fmdÿfõ .;a l<, fuu wOHhkhg iyNd.s jQ .Dyia: m%pKav;ajh iy$ fyda fkdi,ld yeÍu,
ldka;d foaYmd,k{hla 11% la m%ldY lr isáfha <ud wdrlaIdj, ldka;d whs;sjdislï wd§ ldka;d
;u mlaIh úiskau ;ukaf.a foaYmd,k Ôú;h lghq;=¡ hehs kï l< yels foaj,a iïnkaOfhka
wNsfhda.hg ,la lr we;s njh8. ;u foaYmd,k muKla mejÍfï m%jK;djhla mj;sk njhs¡ fuu
wkd.;h i|yd mlaIh ;=<skau wNsfhda.hla t,a, m%jK;djfha .eg¨‍j ù we;af;a úksYaphkh, nÿ
ù we;ehs is;Sug jeäfhkau bv we;af;a ;rÕ fldg mekeùu, iïm;a fjkalsÍu iy md,khg wod<
mrdchg m;ajQ fukau ,ehsia;=fjka mrdchg m;ajQ wfkl=;a uQ,sl lafI;%hkag wod< ;SrK .ekSfï
ldka;djkah¡ mlaI ;=< mj;sk mS;D uQ,sl jHqyhka, l%shdodufha§ ldka;d woyia fkdúuiSuhs¡ we;af;kau
ldka;d foaYmd,k{hka ;nd.kqfha fjfyi ù jev isoqjsh hq;af;a ldka;d fldagdj y÷kajd §ug
l< hq;= tfy;a fkdjeo.;a ;k;=rej, jk w;r mlaIj bÈßm;a lrkq ,enQ ;¾lhla jQfhau ldka;d
Tjqka m%lg foaYmd,k mjq,lska meñ‚hfyd;a ñi lghq;= iïnkaO .eg¨‍ ksid neúka ;SrK .ekSfï
kdhl;aj yelshdjka iys; mqoa.,hka fia i,lkqfha l%shdodufha§ ldka;d lghq;=¡ hehs idïm%odhslj
b;d l,d;rlsks¡ úfYaIfhkau 2018 m<d;a md,k i,lkq ,nk lreKq ksfhdackhk lrkq ,eîu
ue;sjrKh ;rÕ fldg mrdchg m;ajQ ldka;djkag jeo.;a jQj;a, tjeks ldrKd iïnkaOfhka muKla
yefÕkqfha ;u mlaIh ;=<skau u;=jk wNsfhda. ldka;djka iyNd.s ùu isÿ fkdúh hq;a;ls¡ Tjqkag
;u foaYdmd,k Ôú;hg ndOlhla njhs¡ iïnkaOùug whs;shla we;s ksidu muKla fkdj,
wOHhkfha .=Kd;aul kdjrK u.ska fmkajd Tjqkaf.a ðú; o tu lafI;%hkays l%s,hd;aul neúka,
fokqfha foaYmd,khg msúfika ldka;djkag md,kfha ish¨‍ lafI;%hkag wod< ;SrK .ekSfï§
uQ,slju ldka;d Ôjfkdamdh ixj¾Okh, Èlalido, ldka;djka ta i|yd il%Shj iyNd.s úh hq;=h¡

8 uq,H iïm;a fkdue;sùfï m%Odk lreK we;=¿j fuu ixLHdj,ska oelafjkqfha úl,am lsysmhl=
w;=ßka Tjqka f;dard.;a úl,amhkays m%;sY;h nj ie,ls,a,g .; hq;=h’
36 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

iudch ;=<skau u;=jk wNsfhda.


iudch úisk t,a, lrk wNsfhda. iïnkaOfhka u; mokï jQ fia fmfkk mS;DuQ,sl mlaI ixialD;sh
úuiSfï§, ;u foaYmd,k wkd.;hg iudch ˜ ue;sjrKj,§ iu ;;a;ajfha isg ;rÕ lsÍu
ndOdjla njg woyia oelajQfha wOHhhkhg iyNd.s ldka;djkag ÿIalr lrhs¡ — Tìk foaYmd,k{hka
jQ ldka;d foaYmd,k{hska ishhg 9% la mu‚9 f,i ldka;d wfmalaIsldjka fkdi,ld yeÍu˜
wka whg jvd fuu iudÔh wNsfhda. wjOdrKh È.ska È.gu isÿ lsÍu u.ska Pkao odhlhka fuu
lf<a ;rÕ fldg ch.%yKh l< ldka;djka nj ;;a;ajh ;j ÿrg;a ixlS¾K lr ;sfí¡ ^úl%uisxy
ie,ls,a,g .; hq;= lreKls¡ flfia fj;;a, ñka iy fldäldr 2012, msgqj 795& fuys ó<Õ fldgfia
fmr isÿlr we;s wOHhkhkaf.ka fmkakqï lr úia;r lr we;s mßÈ, foaYmd,kfha id¾:l jk
we;af;a ldka;djka foaYmd,kfhka wE;alr ;eîug ldka;djka, oekgu;a msßñka il%Sh foaYmd,kfha
uQ,sl fya;=jla ù we;af;a ixialD;sl ndOlhka fhfok fyda fuu lafI;%fha Yla;su;a in|;d iys;
njhs¡ ^f,hsgka iy .=Kj¾Ok 1998¦ ,shkf.a 1999¦ mjq,aj,ska meñŒfï keUqrejla mj;S¡
f,hsgka 2000¦ mska;= chj¾Ok iy fldäldr 2003¦
chj¾Ok 2002& fmdÿ-mqoa.,sl oaúOdlrKh iy
mqoa.,sl Ôú;fhys ldka;djkag kshu lr we;s
ldka;d foaYmd,kfha mqreI
N+ñldj u.ska foaYmd,kh ;uka i|yd wlem N=ñldj
fohla njg jk u;h Tjqka is;a ;=< ls|d nei ;sfí¡
^;ïnhshd 2003& fuu isud udhsï w;sl%uKh lsÍu wkdjrKh jQ lreKqj,ska fuf;la fy<s ù
ixialD;sluh jYfhka wkqÑ; yd .Dyfha mqoa.,sl we;s mßÈ, oekgu;a il%sh foaYmd,kfha ksr;
wjldYfha iïm%odhsl .;sl;ajhkag wjysr lrk fyda uq,H iïm;a fj; m%fõYh iys; mjq,aj,ska
fohla fia fndfyda úg olskq ,nhs ^fldäldr meñfKk ldka;djkag, ;rÕ lr fyda fldagdj
2009&, wEIaj¾;a ^1996& iy fívka ^2000&¡ w¿;ska yryd foaYmd,khg msúiSfï jeä bv m%ia:d mj;S¡
y÷kajd ÿk fldagd l%uh hgf;a 2018 m<d;a fuu wjia:djka foflys§u meyeÈ<sj oelsh yels
md,k ue;sjrKhg bÈßm;ajQfha ljr wdldrfha fohla jkqfha, ;ukaf.a jvd mq¿,a kHdh m;%hg
ldka;djka o hkak úuid ne,Sug fuu wkdjrK .e,fmk mßÈ mjqf,a msßñka ;ukag Wjukd
wmg wdrdOkd lrhs¡ mßÈ ;;a;ajh yiqrejk njhs¡ WodyrKhla f,i
ixialD;sh úiska mkjd we;s ;j;a jHqyd;aul ldka;d foaYmd,kh{hka iu. meje;s .=Kd;aul
ndOlhka jkqfha ldka;djkaf.a ‘fohdldr nrhs¡¡ idlÉPdjl tla ldka;djla fy<s lf<a ;u mjqf,a
tu.ska Tjqka ksjfia j.lSï iy ndysr j.lSï idudðlhka m<d;a iNdfõ n,.;= ;k;=re ork
bgqlr,Sfï wfmalaIdj, ld,h yd Y%uh jeh jk neúka m<d;a md,k wdh;kh o Tjqkag ßis fia
foaYmd,kh jeks fohl Tjqka ksr;ùu wffO¾hu;a yiQrejd,Su ms‚i wehj tu ue;sjrKhg bÈßm;a
lrhs¡ ^fn%daä 2009& fuys i|yka lr we;s ksjfia jev l< njhs¡ ;j;a wjia:djl §, ish jHdmdßl
lghq;= ms<sn| wfmalaIdjka msßñkag wod< fkdfõ ieñhdf.a uqo,a tla ldka;djla ;u ue;sjrK
hehs i,lkq ,nk neúka foaYmd,kl%shdldrlïj,g jHdmdrh i|yd fhdod f.k ;snq‚‘ iDcqju m%ldY
iyNd.sùuka je<lS isàfï mSvkhla idudkHfhka fkdl< o, foaYmd,k n,emEï u.ska iajdñ
Tjqkg we;s fkdfõ¡ tu.ska foaYmd,kh msßñkag mqreIhdf.a jHdmdrhkag jdis ,nd.ekSfï wruqKq
iqúfYaI jQ úIh lafIa;%hla f,i ks¾jpkh lsÍfï tys .eíj ;sfnkakg we;¡ ;j;a ldka;djka
È.= ld,Sk Ndú;dj we;s lrñka, hï ÿIalr;d fofofkl=g ms<sfj<ska ish mshd iy iajdñ mqreIhd
uOHfha jqj o, foaYmd,khg msúfik ldka;djkag wysñ ù ;snQ w;r Tjqka foaYmd,khg msúi isáfha
wNsfhda.d;aul mßirhla ks¾udKh lrk ,§¡ — —Tjqkaf.a Wreuh bÈßhg /f.k hdug iy Tjqka
msßñka flfrys jdisodhl, iudÔh Ndú;djka iy ms<sno u;lhg .re lsÍug˜ jk w;r ;j;a tla
msßñ mlaI idudðlhka w;r wfkdkH iqyoYS,S;ajh isÿùul § iajdñ mqreIhd wud;Hjrhl=f.a ld¾h

9 uq,H iïm;a fkdue;sùfï m%Odk lreK we;=¿j fuu ixLHdj,ska oelafjkqfha úl,am lsysmhl= w;=ßka
Tjqka f;dard.;a úl,amhkays m%;sY;h nj ie,ls,a,g .; hq;=h’
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 37

uKa,fha idudðlhl= jQ w;r oYl ;=kla ;siafia we;s fndfyda ldka;djkaf.a wfmalaIdjkag mS;D
tu fofokd tlsfkldg ‘Woõ lr¡ ;snq‚‘ uQ,sl;ajh u.ska wjysr lsÍug bv we;;a, th
fuu WodyrKhkaf.ka weÕfjkqfha tjeks ;j;a iuyr ldka;djka id¾:l;ajh i|yd o fya;=
wjia:djkays È ldka;djkaf.a ;SrK .ekSfï ldrl ù ;sfí¡ wfkla w;g fuhska .uH jkqfha
n,h nrm;, f,i ÿ¾j, úh yels njhs¡ flfia fuu ldka;djka isàu u.ska m<d;a md,k wdh;kj,
fj;;a, tfia fkdjQfha kï Tjqkg fkd;sfnkakg ldka;djka fjkqfjka fmkS isákakkaf.a ksfhdackh
bv ;snQ foaYmd,kh msúiSfï yelshdj fuu by< hdug bv we;;a, Tjqka we;=,;a lsÍu u.ska
mS;D uQ,sl jHqyh iy ie,iqï ldka;djkag we;s fndfyda úg i;H f,i isÿjkafka foaYmd,kfha
lr ;sfnkafkah hk lreK o bka fmkakqï lrhs¡ mS;D uQ,sl õhqiyhka ÿ¾j, lrkjd fjkqjg tajd
tneúka, foaYmd,khg msúi id¾:l ùu i|yd iúu;a lsÍu isÿ ùuhs¡

foaYmd,k wNs,dI
fldagd l%ufha m%;s,dN ;yjqre lr .ekSug wOHhkhg iyNd.s jQ ldka;d foaYmd,k{hkaf.
kï, jD;a;Suh foaYmd,k .ukla i|yd È.= ld,Sk ka ie,lsh hq;= wkqmd;hla m%ldY lr isáfha ;uka
oelaula iys; ldka;djka fjkqfjka wdfhdackh m<d;a md,k foaYmd,kh ;=< È.gu ksr; jk
lsÍu b;d jeo.;a fõ¡ ldka;d ixúOdk yd njhs¡ úfYaIfhkau ;u mlaIj, ,ehsia;= yryd
l%shdOrhkaf.a uQ,H iy ld,sl iïm;a fndfydauhla m<d;a md,k wdh;kj,g msúisug fkdyels jQ
j;auka iy$fyda wkd.; ldka;d foaYmd,k{hka ldka;d foaYmd,k{hska nyq;rhla ;uka m<d;a
mqyqKq lsßu iy oekqj;a lsÍu fjkqfjka jeh jk md,k wdh;k flfrys wLKavj wjOdkh fhduq
neúka foaYmd,k lafIa;%fha ;uka fjkqfjka oelaula lsÍug leue;af;ka miqjk njhs¡ wfmalaIs; mßÈu,
iys; ldka;djka y÷kd .ekSu Tjqkaf.a Yla;Ska wkd.;fha foaYmd,kfhka iuq.ekSug woyia l<
wmf;a fkdhk nj iy;sl lrhs¡ iólaIKfha whf.ka by<u m%;sY;h jd¾;d lf<a ,ehsia;=fjka
m%;sM,j,g wkqj, ta jk úg;a 2008 ue;sjrKfhka f;aÍ m;aùug fkdyels jQ wh jk w;r B <Õ
ch.%yKh lr ;snQjka, tfia fkdjQ whg jvd cd;sl jeäu m%;sY;h ;rÕ lr mrdchg m;a jQ whhs¡
yd m<d;a foaYmd,kfha wNs,dIhka imqrd,Sug jvd flfia fj;;a, fmdÿfõ .;a l<, wkd.;fha
jeä bv lvla ;sfí¡ ,ehsia;=fjka ;rÕ fldg foaYmd,kfhka iuq.kakd nj m%ldY lf<a ldka;d
ch.%yKh l< msßfika nyq;rhla wkd.;fha§ foaYmd,k{hkaf.ka b;d wvq m%;sY;hls¡
m<d;a iNd ioyd ;rÕ lsÍug wfmalaId lrhs¡ fuu

j.+j 14 wfmalaIl j¾.h wkqj foaYmd,k wNs,dI

wfmalaIl j¾.h ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
Hñ osfkl uu md¾,sfïka;+ 21.1% 19.4% 19.5% 11.9%
ue;sjrKh ;rÕ lrkafkñ
Uu m<d;a iNd ue;sjrKh ;rÕ 41.1% 45.8% 44.5% 33.1%
lrkafkñ
oekg uu m%dfoaYSh iNdj ^fyda k.r 29.1% 23.2% 31.7% 39.0%
iNdj fyda uy k.r iNdj& flfrys
wjOdkh fhduq lsrSug leue;af;ï
wkd.;fha uu foaYmd,kfhka 4.3% 8.4% 3.7% 14.0%
iuq.ekSug woyia lrï
38 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

mqyqKqj yryd ldka;djka Yla;su;a lsÍu


kdhl;aj l=i,;d, ;uka flfrys úYajdih Tjqka ,nd we;s mqyqKqj iïnkaOfhka .;a l<,
iy$fyda we;eïúg idlaIr;dj mjd fkdue;slu ;uka fndfyda mqyqKqùï ,nd we;s nj jd¾;d l<
ksid jeä w;aoelSï iys; ;u ifydaor msßñ jQjka w;r by<u m%;sY;h jd¾;d lf<a ;rÕ
foaYmd,k{hka úiska wjudkhg ,la lrkq fldg ch.%yKh l< wh ^57¡2]& iy ,ehsia;=fjka
we;ehs hk ìh, foaymd,kh jD;a;shla jYfhka ch.%yyKh l< ^50¡3]& whhs¡ lsisÿ mqyqKqjla
i,ld ne,Sfuka ldka;djka wffO¾hu;a lrhs¡ ,nd fkdue;s njg jd¾;d l< wh w;=ßka, by<u
tneúka, ;SrK .ekSfï§ ldka;d ksfhdað;hkaf.a m%;sY; ^13¡5]& jd¾;d lf<a ,ehsia;=fjka mrdchg
iy wfmalaIsldjkaf.a iyNd.s;ajh w¾:dkaú; m;a jQ wh iy ,ehsia;=fjka ch.%yKh l<
yd M,odhS nj iy;sl lsÍfï§, Tjqkaf.a Odß;d ^10¡3]& whhs¡ flfia fj;;a, mqyqKq wjYH;djhkag
f.dvekexùu jeo.;a wjYH;djhla jk w;r w¾:dkaú;j ms<shï fh§u ms‚i fldäldr ^2009&
.=Kd;aul ixrplhkag ish¨‍ ia:dkhkays m%;spdr wk;=re wÕjd we;s mßÈ, wfmalaIl;ajh iy OQrhg
oelajQ ish¨‍ fokd fuu wjfndaOh ;yjqre lrk m;aùfuka miqj u;=jk wNsfhda.hkag iQodkï lsÍu
,§¡ jvd fyd¢ka mqyqKqj ,enQ ldka;djka fuu iïnkaOfhka .;a l<, ;u ,%;s,dNSkaf.a ienE
;k;=rej, isàu, ldka;d wfmalaIsldjkaf.a$ j¾Okhg mqyqKq jevigyka flf;la ÿrg odhl ù
foaYmd,k{hkaf.a úYajikSh;ajh o by< kxjkq we;a o hkak ms<sn|j we.hSula isÿlsÍu wjYH fõ
we;¡ ^fldäldr 2009, ífrdaේä 2009, ෆ්af,Ikan¾.a ^msgqj 42-44&
2008&

j.=j 15 - wfmalaIl j¾.h wkqj mqyqKq uÜgu

wfmalaIl j¾.h ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ,ehsia;+fjka ,ehsia;+fjka
ch`.`yKh l< mrdch jQ ch`.`yKh l< mrdchg m;a jq
Fndfyda mqyqKqùï ,nd we;’ 57.2% 42.7% 50.3% 41.0%
hï mqyqKqjla ,nd we; 35.2% 49.7% 39.4% 45.5%
lsisoq mqyqKqjla fkdue; 7.6% 7.6% 10.3% 13.5%

m<d;a md,k uÜgfï ldka;d foaYmd,k{hka iy ue;sjrK


foaYmd,kh ms<sn| Tjqkaf.a oelau
ldka;djka foaYmd,kfhka wE;a lr ;nkqfha ms<sônq flfrk ñY% m%ldY lsysmhla Tjqka fj;
Tjqkaf.a Tjqkaf.a fN!;sl ;;a;ajhka úiska muKla fhduq lrk ,§¡
fkdj Tjqka wh;a u;jd§uh rduqj o ksidfjks¡ iólaIKhg iyNd.s jQ ldka;d foaYmd,k{hka
tneúka, foaYmd,kh ms<sn|j Tjqkaf.a oelau id;sYh nyq;rhla úYajdi lrkqfha wfmalaIl
ksidfjka ldka;djka fndfyda úg foaYmd,khg j¾.h l=ula jqjo, tkï ;rÕ lrkafka o ke;fyd;a
msúiSug W;aidyhla mjd fkdorhs¡ fuu wOHhkhg ,ehsia;=fjka m;a jkafka o hkak fkd;ld m<d;a
iyNd.s jQ ldka;d foaYmd,k{hka flf;la ÿrg md,k ue;sjrKj,§ ldka;djka i|yd fldagdjla
tajd wkqu; lrkafkaoehs úu¾Ykh lsÍu ms‚i y÷kajd§u ldka;djkag foaYmd,khg msúiSug
ldka;djka iy foaYmd,kh ms<sn| j;auka ixjdoh msájy,la njhs¡ Tjqkaf.ka ie,lsh hq;= nyq;rhla
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 39

is;kqfha ldka;djka foaYmd,khg iïnkaO foaYmd,khg msúiSu flfrys n,mdkakd jq wfkl=;a


jqjfyd;a foaYmd,kfha mj;sk m%pKav;ajh wvqjk ksfYaOkd;aul lreKq ms<sn| Tjqka t;rï wiqnjd§
njhs¡ lsisÿ ndLdjlska f;drj mQ¾j ue;sjrK fkdfj;s¡ ue;sjrKj, § id¾:l jQ ldka;d
jHdmdrfha kshe<sh yels nj;a mlaI OQrdj,sfha foaYmd,k{hka iu. isÿ l< mqoa.,sl iïuqL
by<g .uka lsÍug ;u Èia;%sla kdhlhka ;ukag idlÉPdj,§ ;=< § oek .ekaug ,enqfKa Tjqka
Wmldr lrkq we;s nj;a fuu wOHhkhg iyNd.s ;u ue;sjrK fldÜGdYfha msßñkaf.a Wmdh ud¾.
jQ ldka;d foaYmd,k{hkaf.ka y;frka ;=kla wkq.ukh lrñka ;rÕ l< njhs¡ ue;sjrK ;rÕ
woyia lrhs¡ flfia fj;;a, wka wh fuka fkdj, lsÍfï§ ldka;djka by; wNsfhda. fndfydauhlg
;rÕ fldg ch.%yKh l< wh by; Okd;aul uqyqK fok nj Tjqka ms<s.kshs¡ tfiau th zwY=oaO
m%ldY iu. tlÕjQfha ;rula wvqfjks¡ ;rÕ lr lafI;%hla¡ nj;a foaYmd,kfha È.gu /£ isàu
ch.%,yKh l< whg tu Okd;aul lreKqj,g ms<sn|j Tjqka nrm;, f,i is;kafka kï Tjqka Bg
jvd f;aÍ m;aùu i|yd ;uka uqyqK ÿka wNsfhda. yev .eish hq;= nj;a Tjqka úYajdi lrhs¡ ;rula
wjOdrKh l< njla fmkS hhs. ;rÕ fldg úma,jldÍ woyila bÈßm;a lrñka, yeg jk úfha
ch.%yKh l< wh wOHhkhg iyNd.s jQ wfkla miq jQ tla ldka;d l%shdldß‚hla lshd isáfha msßñka
ldka;d foaYmd,k{hkag jvd fjkia wdldrhlska ;u YdÍßl Yla;sh fhdod .kakd mßoafokau,
is;k nj meyeÈ<sj olakg ,enq‚‘ ue;sjrK ue;srjrKj,g ;rÕ lsÍfï § ldka;djka o ;ukag
;rÕ lsÍu i|yd ldka;djkag mj;sk Okd;aul iqúfYaIs jQ foaj,a fidhd .; hq;= njhs.
mßirh ms<sn|j uOHia: jk w;ru, ldka;djka

j.=j 16 - ue;sjrK foaYmd,kh ms<sn| oelau

ldka;dj yd foaYmd,kh ms<sn| m%ldYh tlÕ fjñ


m<d;a md,k ue;sjrKfha§ ldka;djka i|yd fldagdjla y÷kajd §u ldka;djkag 96.3%
foaYmd,khg msúiSug úYd, f,i Wmldr fõ'
ldka;djka foaYmd,khg iïnkaO jqjfyd;a foaYmd,kfha m%pKav;ajh wvqjkq we; 83.8%

mQ¾j ue;sjrK jHdmdrhg iyNd.s ùug ldka;d wfmalaIsldjkag ndOdjla fkdue; 75.3%

uf.a mlaIfha Èia;%sla foaYmd,k kdhl;ajh ldka;djkag mlaI OQrdj,sfha by<g 75.3%
hdug Woõ lrhs'
mjq,a Ôú;h id¾:lj foaYmd,kfha kshe<Sfuka ldka;djka j<lajhs' 71.4%

foaYmd,kh jvd;au iqÿiq jkafka msßñkagh' 69.9%

mlaI ;=< ,sx.sl m%pKav;ajh yd ,sx.sl mlaI.%dys;ajh foaYmd,kfha kshe<Sug 69.5%


ldka;djkag ndOdjls
mlaI ;=< yd w;r mj;sk foaYmd,k m%pKav;ajh ldka;djkag foaYmd,kfha 65.7%
kshe<sug ndOdjls
ue;sjrKj,§ ldka;djka jeäfhkau iyfhda.h olajkqfha ldka;d wfmalaIsldjkagh 64.3%

mj;sk foaYmd,k ixialD;sh ;=< ldka;djkag foaYmd,kh ;+< ke.S isáh fkdyel 53.4%
40 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

j.=j 17 - wfmalaIl j¾.h wkqj ue;sjrK foaYmd,kh ms<sn| oelau

wfmalaIl j¾.h ^%&


;rÕ lr ;rÕ lr ;rÕ lr ;rÕ lr
ch`.`yKh ch`.`yKh ch`.`yKh ch`.`yKh
l< l< l< l<
m<d;a md,k ue;sjrKfha§ ldka;djka i|yd 95.1% 96.2% 99.4% 95.9%
fldagdjla y÷kajd §u ldka;djkag
foaYmd,khg msúiSug úYd, f,i Wmldr fõ’
ldka;djka foaYmd,khg iïnkaO jqjfyd;a 75.4% 89.7% 83.5% 89.2%
foaYmd,kfha m%pKav;ajh wvqjkq we;’
mjq,a Ôú;h id¾:lj foaYmd,kfha 57.9% 82.2% 71.4% 75.4%
kshe<Sfuka ldka;djka j<lajhs’
mQ¾j ue;sjrK jHdmdrhg iyNd.s ùug 68.1% 75.2% 82.3% 74.5%
ldka;d wfmalaIsldjkag ndOdjla fkdue;
foaYmd,kh jvd;au iqÿiq jkafka msßñkagh’ 55.6% 75.5% 74.2% 73.4%
mlaI ;=< ,sx.sl m%pma¾pKav;ajh yd ,sx.sl 61.8% 69.3% 75.9% 72.0%
mlaImd;s;ajh foaYmd,kfha kshe<Sug
ldka;djkag ndOdjls
uf.a mlaIfha Èia;%sla foaYmd,k kdhl;ajh 85.0% 71.5% 81.4% 66.8%
ldka;djkag mlaI OQrdj,sfha by<g hdug Woõ lrhs’
. ‘ue;sjrKj,§ ldka;djka jeäfhkau 57.2% 72.6% 64.6% 66.0%
iyfhda.h olajkqfha ldka;d wfmalaIsldjkagh
mlaI ;=< yd w;r mj;sk foaYmd,k m%pKav;ajh 65.7% 69.5% 64.6% 62.8%
ldka;djkag foaYmd,kfha kshe<sug ndOdjls
mj;sk foaYmd,k ixialD;sh ;=< ldka;djkag 43.3% 59.7% 48.8% 58.0%
foaYmd,kh ;+< ke.S isáh fkdyel
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 41

ks.uk
2018 fmnrjdß udifha y÷kajd ÿka ldka;d fldagdj m<d;a md,k uÜgfï
m%cd;ka;%jdofha ldka;d ksfhdackh ie,lsh hq;= f,i by< kxjd ;sfí¡ tfia
fkdjkakg" foaYdm,kslj fldka lr ;snQ ldka;d foaYmd,kh l%shdOrhkag m<d;a
md,k wdh;kj,g m;aùug tu.ska fodr.=¿ újD; úh¡ flfia fj;;a" tjka lemS
fmfkk ch.%Khla ,nd .;a; o" m%dfoaYSh ldka;d foaYmd,k l%shdOrhka fldagd
l%uhfhka m%;s,dN ,nd we;af;a flfiao" ue;sjrKh ioyd ;rÕ lsÍfïÈ fyda
,ehsia;=j yryd msúiSug W;aidy oeÍfï§ Tjqka uqyqK ÿka wNsfhda. fudkjdo,
foaYmd,kfha È.gu /£ isàfï§ Tjqka uqyqK fok wNsfhda. fudkjdo" mqreI
wdêm;Hh iys; lafIa;%hla jk ue;sjrKh foaYmd,kfha§ Tjqka jvd Yla;su;a
lr.lrejka lrkq we;af;a ljrlao jeks m%Yak .Kkdjla ;j ÿrg;a b;sßj ;sfí¡
2018 m<d;a md,k ue;sjrKh i|yd ;rÕ l< m%dfoaYSh ldka;d foaYmd,k{hka
iu. meje;s iïuqL idlÉPd u; mokïj, by; m%Yak i|yd ms<s;=re ms<sno
hï wjfndaOhla ,nd §ug fuu jd¾;dj W;aidy ork w;r tu.ska ldka;d
ksfhdackfha ch.%yKh mj;ajd .kq ms‚i l< hq;af;a l=ulaoehs¡idlÉPd lrhs¡

fldagd l%uh y÷kajd §u m<d;a md,k uÜgfï§ ldka;d ksfhdackh by<


kexùu Wfoid jQ meyeÈ<s Okd;aul mshjrla nj m%dfoaYSh uÜgfï ldka;d
foaYmd,k l%shdOrhka úYajdi lrhs¡ Bg wu;rj, foaYmd,k mjq,aj,ska iy
mlaIj,ska mßndysr kj uqyqK .Kkdjlg jD;a;Suh foaYmd,khg msúiSug
fldagd l%uh ux fm;a újr lr we;s nj wOHhkfhka fmkakqï flf¾¡ ;u
ifydaor foaYmd,k{hka iu. lrg lr isáh yels jeä yelshdjkaf.ka hqla;
ldka;djka foaYmd,kh flfrys wdl¾IKh lr .ekSu iïnkaOfhka fuh idOkSh
m%jK;djhls¡ flfia fj;;a, wjodku jkqfha, ldka;d foaYmd,k ixúOdk iu.
iu.dój lghq;= lsÍug i,iajk w;ru mlaI jHqyhg Tjkq wka;¾.%yKh lr.kq
fkd,enqjfyd;a, È.= ld,Skj .;a l< foaYmd,k mlaI ;=< ldka;d l%shdldß;ajfha
mokï ÿ¾j, úug bv ;sfí¡

ta i|yd foaYmd,k mlaI ish mlaI ixúOdk jHqyhka h<s il%Sh


lr fuu kj ldka;d foaYmd,k{hka i|yd u;jd§uh ÈYdk;shla
iemehsh hq;= w;r ue;sjrK foaYdmd,kh, m%cd;ka;%jd§ foaYmd,k
wdh;k, ia;%SmqreI iudcNdù foaYmd,kh iy ldka;djkaf.a foaYmd,k
ksfhdackh ms<sn| mqyqKq jevigyka ldka;d ixúOdk meje;aúh hq;=h¡


42 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

we;eï ldka;djka foaYmd,khg msúfikqfha ;u iajdñmqreIhka


ksfhdackh lsÍug fyda Tjqkaf.a foaYmd,k Ôú;h Yla;su;a lsÍug h¡ ;u iajdñ
mqreIhkaf.a iïm;a iy iudc cd, Tjqka i;=j mj;sk neúka wfkl=;a ldka;d
wfmalaIsldjjkag jvd jeä jdisodhl ;;a;ajhla Tjqkg ;sfí¡

wNsm%dh l=ula jqjo, fuu ldka;djkag foaYmd,kh, wdKavqlrKh,


iy mlaI l%shdldß;ajh ms<sn| oekqu ,nd ÿk fyd;a, foaYmd,kfha
È.gu /§ isáñka Yla;su;a iajdëk foaYmd,k{hka f,i ke.S isàug
Tjqkg yelsh¡

ldka;djla o msßñfhla o hkak fkdi,ld cd;sl, m<d;a fyda m%dfoaYSh hk


ljr uÜgul§ fyda foaYmd,khg msúiSug leue;af;ka miqjk ljfrl=g jqj;a,
idfmalaIj ;u ;rÕlrejkag jvd by< n,hla Tyq$weh i;=úh hq;=h¡ uQ,H
Odß;djh, iudc ;;a;ajh iy iudc in|;d tlaj lKavdhula ;=< n,h mj;ajd
.ekSug hï mqoa.,hl=f.a yelshdj ;SrKh lrhs¡ wOHhkfhka fmkakqï lrkafka
uqo,a jeh lsÍug jvd by< yelshdjla i;=, oekque;s iy ;u wi,ajdiSkaf.a, mlaI
kdhlhkaf.a iy fldÜGdYfha msßñkaf.a mjd iydh ,nd.ekSfï yelshdj we;s
ldka;djkag ue;sjrK ch.%yKh lsÍfï jeä yelshdjla mj;sk njhs¡

tneúka foaYmd,k mlaI ldka;d wdOdrlrejka flfrys jk ;u


wdl,amh fjkia l< hq;=h¡ mlaImd;S yd fjfyis jev l< o jeo.;a
;k;=re fkdorkakkag iSud ù we;s ldka;djkaf.a N+ñldj fj; wjOdkh
fhduq lrkq fjkqjg mlaI jHqyh ;=< kdhl;aj N+ñld bgq lsÍfï úúO
yelshd iys; ldka;djka flfrys Tjqka wjOdkh fhduq l< hq;=h

isú,a iudc ixúOdk ;u úúO Odß;d f.dv kexùfï iy oekqj;a


lsÍfï mqyqKq jevigyka i|yd, kdhl;aj N+ñld bgq lsÍfï Odß;dj
iys; ldka;djka fj; ^fjk;a jpkj,ska lsjfyd;a, wd¾Ól, ixialD;sl
iy iudc m%d.aOkh iys;& jeäfhka m%fõY úh hq;=h¡ fuu ldka;djkag
idfmalaIj wvq uÜgul tjeks m%d.aOk iys; ldka;d foaYmd,ljßhkag
jvd foaYmd,k wNs,dIhka ;sîug jeä bv we;s neúka ld,h;a iu.ska
yrhd;aul ksfhdackh iy;sl lsÍfï§ fuh jvd;a w¾:dkaú; jkq we;¡

mlaI ixúOdk ;=< idlÉPd iy ;SrK .ekSfï l%shdoduhkays idudkHfhka


msßñ foaYmd,k{hka ish wdêm;Hh n, mj;ajk w;r ;u ifydaor ldka;d
foaYmd,k{hkaf.a y~g wjOdkh fhduq fkdlrk ;rïh¡ flfia fj;;a, ;u
wOHdmk iqÿiqlï yd foaYmd,k lreKq ms<sn| oekqu ksid msßñ foaYmd,k{hkaf.a
wjOdkh ,nd .ekSug yelsj we;ehs ldka;d foaYmd,k{hka m%ldY lrh¡
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 43

wdKavqlrKh, wdKavql%u jHjia:duh lreKq iy foaYmd,k


b;sydih jeks lafI;%hka ms<sn| ldka;d foaYmd,k{hkaf.a oekqu
j¾Okh lsÍu, mlaIh ;=< idfmalaIj jvd Yla;su;a y~la i;= msßñ
foaYmd,k{hka blaujd hd yels jeä jdishla Tjqkag ,nd fokq we;¡

fldagdjla y÷kajd §u m<d;a md,k wdh;kj,g msúiSug ldka;djkag


msgqjy,la ù we;;a, Y%S ,xldfõ mj;sk wkq.%dyyl;ajh u; mokï jQ foaYmd,k
l%uh ;=<, uQ,H m%fõYh ioyd ldka;djkag myiq m%fõYhla fkdue;s kï, keje;
f;aÍ m;aùu i|yd w;HdjYH jk ;u wdOdrlrejkaf.a lKavdhï iy mq¿,a
iudc cd, f.dv ke.Sug Tjqkag fkdyels jkq we;¡

ldka;d foaYmd,k{hka ¥IK l%shdjkag iïnkaO ùu je<elaùug


isú,a iudc ixúOdkj,g yelshdjla fkdue;¡ Tjqka m%;slafIam lrkq
fjkqjg, ldka;d ksfhdackh Yla;su;a lsÍu ms‚i isú,a iudc ixúOdk
Tjqka iu. lghq;= l< hq;=h¡ iuia; foaYmd,k moaO;shu wkq.%dyl
-fiajd,dNS in|;d l%shd;aul jk f;la m%;sm;a;s iy uQ,O¾u u;
mokïj foaYmd,kfha r|d meje;Sug ldka;d foaYmd,k{hkag ;ksju
fkdyels jkq we;¡ tneúka, rfÜ ¥Is; foaYmd,k ixialD;sh msßisÿ
lsÍfï nr ;kslru ldka;djka u; muKla fkdmegúh hq;=h¡

foaYmd,kfha m%pKav;ajh" iudcfha mj;sk mS;D uQ,sl iudc mqreId¾:


iy mlaI jHqy ;=< mj;sk mS;D uQ,sl Ndú;djka ldka;djka foaYmd,khg meñŒu
iy /£ isàu j<lajd,hs¡ flfia fj;;a, ;rÕ lr ch.%kyKh l< ldka;djka
tjeks wNsfhda.hkag idfmalaIj wvq jeo.;alula wdfrdamKh lrk nj fmkS hhs¡
fuhska yeÕfjkqfha msßñka iu. ;rÕ lsÍug Yla;sh we;af;a lrg lr isáñka
Tjqka iu. igka lsÍug leue;a;la olajk ldka;djkag njhs

iudcfha mj;sk ldka;djkag tfrys m%Kav;ajhg, foaYmd,kfha


,sx.sl m%pKav;ajhg iy mlaIh ;=< ldka;djkag fjkia wkaoñka
ie,lSug úreoaOj lghq;= lrk w;ru ;u ifydaor msßñ
foaYmd,k{hka fukau mj;akd ;;a;ajhka yd in|;d ;u jdishg
fhdod .ekSug ldka;d foaYmd,k{hka Èßu;a l< hq;=h¡ fuys§ ;u
mjq,a Ôú;h iy foaYmd,kh iunrj mj;ajd .ekSug fyda ldka;djf.a
ixialD;sl wfmalaIdjka imqrd,sug Tjqkag fkdyels ùug bv we;¡
44 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

wdY%s; .%ka:

Al-Jraibi, M. (2000). Women and Political Participation in Jordan: The Development


of Attitudes towards Allocating a Quota of Parliamentary Seats for Women. Jordan:
Al-Urdun Al-Jadid Research Centre
Bardall, G. (2018). Violence, Politics, and Gender. In Oxford Research Encyclopedia of
Politics. Oxford: Oxford University Press
Basu, A. (2000). Gender and Governance: Concepts and Contexts. Essays on Gender
and Governance. New York: UNDP
Bourdieu, P. (1977).. Outline of a Theory of Practice. Cambridge: Cambridge University
Press
Bourdieu, P. (1984). Distinction: A Social Critique of the Judgment of Taste. Cambridge,
MA: Harvard University Press
Brody, A. (2009). Gender and Governance – Overview Report. United Kingdom:
BRIDGE, Institute of Development Studies
Dyer, A., Bardall, G. and Rogers, T.A. (2019). Violence against Women in Elections in
the Autonomous Region of Bougainville: An IFES Assessment. Retrieved from http://
aceproject.org/ero-en/misc/violence-against-women-in-elections-in-the
Evertzen, A. (2001). Gender and Local Governance. The Hague: Netherlands
Development Organisation (SNV)
Fleschenberg, A. (2008). Asia’s Women Politicians at the Top: Roaring Tigresses or
Tame Kittens? In K. Iwanga (Ed.), Women’s Political Participation and Representation
in Asia: Obstacles and Challenges (pp. 23-54). Copenhagen: NIAS Press
Hettige, S. (1984). Wealth, Power and Prestige: Emerging Patterns of Social Inequality
in a Peasant Context. Colombo: Ministry of Higher Education
Jayanntha, D. (1992). Electoral Allegiance in Sri Lanka. Cambridge: Cambridge
University Press
Jayawardena, K. & de Alwis, M. (2002). The contingent politics of the women’s
movement in Sri Lanka after independence. In Swarna Jayaweera (Ed.), Women in
Post-Independence Sri Lanka. Sage: New Delhi
Jiggins, J. (1979). Caste and the Family in the Politics of the Sinhalese 1947 to 1976.
London: Cambridge University Press
Jupp, J. (1978). Sri Lanka: Third World Democracy. London: Cass
Kodikara, C. (2009). The Struggle for Equal Political Representation of Women in Sri
Lanka: A stocktaking report. Colombo: Ministry of Child Development and Women’s
Empowerment and the United Nations Development Programme
Kodikara, C. (2012). Women in Local Government from 2006 to 2011: A Comparative
Analysis of Representation of Women and Nominations for Women. Colombo:
International Center for Ethnic Studies
Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj 45

Leitan, T. (2000). Women in political Participation and Decision making in Post

Beijing Reflections: Women in Sri Lanka 1995-2000. Colombo: CENWOR

Leitan, T. &Gunasekera, S. (1998). Women in rural politics: A study on women’s

participation in politics in selected rural areas in Sri Lanka (Unpublished Report).

Colombo: Social Scientists’ Association

Liyanage, K. (1999). Women in political parties: The Sri Lankan experience. In

SirimaKiribamune (Ed.), Women and Politics in Sri Lanka: A Comparative Perspective.

Kandy: International Centre for Ethnic Studies

Palmieri, S. & K. Jabre. (2005). Case Study on Inter-Parliamentary Union. In J.

Ballington& A. Karam (Eds.), Women in Parliament: Beyond Numbers. Stockholm:

IDEA

Peiris, P. (2014). Catch-All Parties and the Party-Voter Nexus: A Study on the Party-

Voter Relationship of the United National Party and the Sri Lanka Freedom Party

(Unpublished Doctoral dissertation). Colombo: University of Colombo

Peiris, P. (2018). Changing Dynamics of the Party-Voter Nexus. In A. Shastri & J.

Uyangoda (Eds.), Political Parties in Sri Lanka: Change and Continuity. India: Oxford

University Press

Pinto-Jawawardena, K. &Kodikara, C. (2003). Women and Governance: Sri Lanka.

Colombo: International Center for Ethnic Studies

Shvedova, N. (2005). Obstacles to Women’s Participation in Parliament. In J.

Ballington& A. Karam (Eds.), Women in Parliament: Beyond Numbers. Stockholm:

IDEA

Spencer, J. (1990). A Sinhala Village in a Time of Trouble, Politics and Change in

Rural Sri Lanka. Delhi: Oxford University Press

Tambiah, Y. (2003). The Impact of Gender Inequality on Governance. In M. Nussbaum,

A. Basu, Y. Tambiah& N.G. Jayal (Eds.), Essays on Gender and Governance (pp. 59-95).

India: UNDP

Uyangoda, J. (2010). Politics of Political Reform – A Key Theme in the Contemporary

Conflict. In Camilla Orjuela (Ed.), Power and Politics: In the Shadow of Sri Lanka’s

Armed Conflict (pp. 29-78). Sweden: Sida

Wickramasinghe, M. &Kodikara, C. (2012). Representation in Politics: Women and

Gender in the Sri Lankan Republic. In A. Welikala (Ed.), The Sri Lankan Republic at

40: Reflections on Constitutional History, Theory and Practice. Colombo: Centre for

Policy Alternatives

Woodward, C. (1975). Sri Lanka’s Electoral Experience: From Personal to Party

Politics. Public Affairs, 47(4)


46 Y%S ,xldfõ jvd mq¿,a foaYmd,k ksfhdackhla i|yd ldka;d fldagdj

WOMENldka
AND;d yd
udOH iduQyslh
MEDIA COLLECTIVE

You might also like