Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2009 13 (2): 131-145

Bir Gstergebilimsel zmleme: Daniel Defoenun Moll Flanders

Mustafa AKIR (*)

zet: Bu almada Daniel Defoenun Moll Flanders roman gstergebilim ilkeleri dorultusunda drt ana balk altnda ele alnmtr. Zamansal deiimler asndan kesitleme ilemi gerekletirildikten sonra anlatnn szdizimi drtl ema ile verilmitir. Ardndan anlatnn zamansal ve uzamsal yaps ile anlam oluturan kartlklar ortaya karlmtr. zmlemede aidiyet nesnesi zerinde durulmu ve znenin aidiyet nesnesine ulama abas sergilenmitir. Anlatda dnm olarak bir birliktelik durumundan bir ayrlk durumuna gei ve sonunda birlikteliin gereklemesi grlmtr. Anahtar Kelimeler: gstergebilim, eyleyen, kesitleme, altkesit, uzam, zaman, kartlk, ztlk, aidiyet duygusu, yalnzlk.

Abstract: In this study, the novel Moll Flanders by Daniel Defoe was handled in the light of semiology. After sectionalizing the novel in terms of time, the syntax of the narration was formulated by a four-parted scheme. Later, the structure of time and space and contradictions which construct the meaning were set out. The analysis focused on the sense of belonging which the subject struggled to gain throughout the text. As for transformation, shift from unity to disunity and at the end from disunity to unity was determined. Key Words: semiotics, actants, sectionalization, subsection, space, time, oppositions, contradictions, sense of belonging, loneliness.

A Semiotic Analysis: Daniel Defoes Moll Flanders

*) Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits, ngiliz Dili ve Edebiyat ABD. (e-posta: mustafacakir46@hotmail.com )

132 / Mustafa AKIR

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2009 13 (2): 131-145

Bu almada ngiliz romannn babas olarak nitelendirilen Daniel Defoenun roman Gsterge dizgelerini inceleyen bilim dal olan gstergebilimin (Rfat, 2005a:114) ilkeleri dorultusunda ele alnacaktr. Gstergebilim kuram ncelikle, bir anlamlama kuram olarak ortaya kmaldr. Ve birinci kaygs, anlam kavrama ve retme koullarn kavramsal bir kurulu biiminde ortaya koymaktr (Rfat, 2005b:350). Romann derin anlamn ortaya koyabilmek amacyla eser drt ayr aamada deerlendirilecektir. lk aamada roman farkl okuma birimlerine blnerek kesitlere ayrlacaktr. Anlatnn dizimsel eksenine uygulanacak kesitleme ilemi, anlam kavaklarn gsterecek olan okuma birimlerini saptamaya yarayacaktr (Rfat, 1986:30). Kesitleme ileminde zamansal deiimler gz nne alnacaktr. kinci aamada anlatnn ba ile sonu arasndaki temel dnmn grsel bir yeniden sunumu olan anlatnn szdizimi, drtl ema ile verilecektir. nc aamada ise anlatnn zamansal ve uzamsal yaps irdelenecektir. Son aamada, F. de Saussuren anlam kartlklardan doar tezinden (A. Kran ve Z. Kran, 2003:215 289) hareketle anlam oluturan deiik kartlklar zerinde durulacaktr. II. Kesitleme:

I. Giri

1. Kesit: Balang Durumu: Mollun doumundan 14 yanda iken bakcsnn lmne kadar olan blmdr. Bu blm anlatnn ilk kesitini oluturmaktadr ve romann bakahraman ayn zamanda kadn picaro (The Wordsworth Pocket Encyclopedia, 1993:268) Moll Flanders (1), hayata tutunmaya alan ve kimsesiz bir ocuktur. Anlatnn banda her insann doduunda yalnz olmad ispatlanrcasna annesiyle cezaevinde iken ksa beraberlii belirtildikten sonra annesinden ayrlmas insann doumuyla balayan aidiyet gereksinimin eksiklik sergilenir. Bu eksiklik ilk bata ebeveyn yokluu daha sonralar aile yokluudur ve anlat boyunca Moll (1) eksikliini tamamlama peinde olacaktr. Mollu (1) eyleme srkleyen, aidiyet yokluudur. Burada aidiyet aray hem gnderici roln hem de nesne roln stlenmektedir (aidiyet = N1). Sylem boyutunda zne olan Moll (1), anlatnn eyleyenidir. Moll (1) hem zne hem de alc rollerini barndrmaktadr. Daha kk bir bebekken annesinden (2) ayrlmak zorunda kalmas ne kadar zor bir aray ve mcadelenin iinde olacann iaretidir. Hayrsever bir kadn (3) tarafndan bytlen Mollun (1) yalnzl bu kadnn (3) lm ile srer.

Bir Gstergebilimsel zmleme: Daniel Defoenun Moll Flanders

133

ema 1 Moll (1) aidiyet ihtiyacn annesinin (2) ve hayrsever kadnn (3) varlnda karlarken nce annesinden ayrlmas daha sonra kendine bakan kadnn lm ile ait olma nesnesinden yoksun kalr.

134 / Mustafa AKIR

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2009 13 (2): 131-145

Aitlik anlam ekseninde kurulan gstergebilimsel drtgende Moll, birileriyle birlikte olduunda yalnz deildir ve bir gruba aittir. Moll annesi yanndayken ve bakcs sa iken onlarla birlikte idi ve kendini bir yere ait hissediyordu. Yalnz olmamak ve birileriyle birlikte bir yere ait olmak beeri bir kavram gsterirken, yalnz olup hibir yere ait olmamak ilahi bir kavramdr. Oysa Moll, ilahi bir varlk deildir. 2. Kesit: Mollu evlatlk edinen ailenin byk oluyla (4) iliki yaamasna ramen kk kardei Robert (5) ile evlenmek zorunda kalmasyla balayp kocasnn lmesiyle biten blmdr. Moll (1) bu kesitte yanlarnda kald ailenin byk oluyla (4) aidiyet arayna son vereceini sanrken, kk kardei Robertdan (5) evlenme teklifi alr ve evlenirler. Ancak Robertn (5) lm Mollu (1) yine yalnz brakr.

ema 3

Mollun ilk akndan (3) Robert (4) ile evlenmek zorunda kalarak ayrlmas ve evlenmesiyle yalnzln giderecekken Robertin lmyle yine hedefine ulaamamtr.

Bir Gstergebilimsel zmleme: Daniel Defoenun Moll Flanders

135

ema 4 Moll sevdii insanla evlenme dncesindeyken sevmedii kiiyle evlenme mecburiyetinde kalmtr. Severek veya sevmeyerek her iki ekilde de evlilik, aidiyeti sembolize etmektedir. Ancak bu aidiyet de ksa srmtr. Sevmeyerek deil ve severek evlilik ayn zamanda huzur kavramn, severek deil ve sevmeyerek evlenmek de keder kavramn ortaya karr. 3. Kesit: Bu kesit ilk kocasnn lmnden sonra Draper (6) adnda bir tccarla evlenmesiyle balar ve ikinci kocasnn maddi skntlar sonras kendisini terk edip Fransaya gitmesiyle biter. Bu ksa sreli birliktelikten sonra Moll (1) yine tek banadr.

ema 5

136 / Mustafa AKIR

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2009 13 (2): 131-145

Mollun arayna Draper (6) ksa sreli are olduysa da maddi skntlar sonucu gelen ayrlk Moll iin yine ayn olumsuzlukla sonulanmtr. Evliliin getirdii birliktelik ayrln neticesinde tekrar yalnzla dnr.

ema 6 Draper ile evliyken yalnzlna ksa sreli son veren Moll, ayrlarak dul kalmasyla yine bir yere ait deildir. Moll evli iken bir aileye aittir, ama dul iken sahipsizdir. Evli olup dul olmamak birliktelii, birliktelik de aitlik kavramn oluturur. 4. Kesit: Bu kesit, iftlik sahibi olan bir adamla (7) nc evliliini yapmasyla balar ve kocasyla Amerikaya gittiinde orada aslnda kocasnn, vey kardei olduu gereini renerek yeniden ngiltereye dnmesiyle sona erer. Moll (1) bu birlikteliinden de kocasnn (7) aslnda vey kardei olduu gereiyle byk hayal krklyla ayrlr. Yine dnyada tek banadr. Bu kesitte 7nin vey karde ve e olarak iki farkl kimlii ayn anda ifade etmesi Moll asndan engelleyicidir.

ema 7

Bir Gstergebilimsel zmleme: Daniel Defoenun Moll Flanders

137

Maddi kayglarn da zorlamasyla aslnda vey kardei olan bir adamla (7) evlenerek isteklerini gerekletiren Moll, gerein ortaya kmasyla hayal krkl yaayarak balad noktaya geri dner.

ema 8 7nin Mollun vey kardei olmas fakat vey kardei olarak grnmemesi bir yanlmaca olarak Mollu gereklik kavramndan uzaklatrr. Ancak dorunun renilmesiyle yanl ortadan kalkar ve geree ulalr. 5. Kesit: Amerikadan ngiltereye dndkten sonra bir oda tutarak Bathe yerlemesiyle balayan evli bir bankerle (9) metres hayat yaad blm, banker sevgilisinin (9) dini nedenler ne srerek Mollu (1) terk etmesiyle sona erer. Bankerin kars (8) bu kesitte engelleyici rol stlenir.

ema 9

138 / Mustafa AKIR

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2009 13 (2): 131-145

Moll isteklerine banker sevgilisi (9) ile olan birliktelii ile ulamay hedeflerken, bankerin evli olmas ve ahlk deerler kaygs neticesinde yine yalnz kalr.

ema 10 Aitlik genel kavram altnda metres deil de bir e olmak ahlk olarak deerlendirilirken, e yerine metres olmak gayriahlk bir birliktelik olarak deerlendirilmektedir.

6. Kesit: 42 yanda iken arkada olduu bir bayann (10) nerisiyle kendini varlkl bir bayan olarak gstererek zengin koca bulabilecei kuzey blgelere doru tanmasyla balayp evlendii Lancashirel Jemy (11) adnda bir beyin, Mollun (1) zengin olmadnn ortaya kmasndan sonra onu terk etmesiyle sona eren blmdr.

ema 11

Bir Gstergebilimsel zmleme: Daniel Defoenun Moll Flanders

139

Moll bir bayan arkadann (10) da yardmyla ballk isteklerini gerekletirmek ve maddi sorunlarn halletmek amacyla zengin bir koca (11) bulur. Ancak Mollun bata kendisini tantt gibi deil de parasz birisi olduu ortaya knca Moll iin yine olumsuz bir son meydana gelir.

ema 12 Zengin olmak ve zengin grnmemek bants giz kavramn olutururken bir yanlma olduunun gstergesidir. Aslnda fakir olanlar zengin grnmektedirler. 7. Kesit: Mollun (1) Londraya banker sevgilisini (8) bulmak iin dnmesiyle balayp bankerin lmyle sona eren blmde bankerin karsndan (9) ayrlmasyla Mollun banker sevgilisiyle evlenmesi iin bir engel kalmamtr. Ancak bu kocasnn da lm Moll iin her zamanki sonlardan birisi olmutur. Daha nceki kesitte engelleyici olan 8 lmyle bu kesitte yardmc rolndedir. Ayrca lm Mollun 8e kavumasna yardmc olduu gibi, 8den ebediyen ayrlmasna da sebep olmutur.

ema 13

140 / Mustafa AKIR

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2009 13 (2): 131-145

Mollun eski banker sevgilisi (9) karsndan ayrlarak (8) evlilikleri iin engelleri kaldrr ve Moll iin bir ans daha doar ve evlenirler. Ancak banker kocasnn lm Moll iin yine engel olur.

ema 14 Mollun aidiyetini gerekletirmesi iin her eyin banda lm olmayana ve yaama ihtiyac vardr. lm ve yaam olmayan dnmn gerekleememesini ifade etmektedir. Banker yaamdan lme geerek Mollun dnmn engellemitir.

8. Kesit: Mollun (1) banker kocasnn (9) lmnden sonra maddi zorluklarla karlamasyla balayp hrszlk yapt ve bunu meslek edindii, yakalanp hapse atlmasyla biten blmdr. Yalnzlk sorununu, maddi skntlarn ve genel anlamda aidiyet arayn hrszlk (N1) yaparak zmeye alan Moll yasalarn engellemesiyle yine balad noktaya dner.

ema 15

Bir Gstergebilimsel zmleme: Daniel Defoenun Moll Flanders

141

Meru yollardan aidiyet arayn bir sonuca ulatramayan Moll, gayrimeru yollar denemeye balar. Merudan gayrimeruya doru bir deiim sergilenmektedir.

9. Kesit: Mollun dnyaya gzlerini at yer olan Newgate hapishanesinde balad noktaya dnd bu blmde Mollun mrebbiyesinin (12) yardmyla cezas Amerikaya srgnne dntrlr. Ayrca Lanceshirel eski kocas Jemy (11) ile tesadfen hapishanede karlarlar ve evlenip Amerikaya giderler.

ema 16 Hapishanedeki Moll aidiyet arayna zgrlk ve yeni bir hayat isteini de eklerken eski kocas Jemy (11) ile karlar. Moll hi bir engel olmakszn artk amacn gerekletirmeye daha yakndr. Mrebbiyesinin de (12) yardmyla lm cezasn srgne dntrerek Jemy ile evlenip Amerikaya gider.

ema 17

142 / Mustafa AKIR

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2009 13 (2): 131-145

Moll ilk defa olumlu ynde bir deiim ierisindedir. Mahkum olmaktan zgrlne doru bir dnm sergilemektedir.

10. Kesit: Moll (1) ve Jemynin (11) Amerikada Virginiaya yerlemeleriyle balayp kendisine kalan mirasla (N3) birlikte zengin bir kadn olarak 70 yanda ngiltereye dnmesiyle biten blmdr. Moll (1) artk edim aamasna gemitir. Moll artk evlidir, zengindir ve aidiyet eksikliini tamamlamtr. Ayrca bu blmde vey kardeinden olma olu Humphreyle (13) Virginiada komu olduktan sonra gemiiyle yzleip yalanlardan arnarak tm gerekleri Jemyye (11) anlatan Moll (1) ahlaki geliimini de tamamlamtr.

ema 18 Moll artk arayn tamamlama safhasna gelmitir. Jemy (11) ile evlidir ve evli bir kadn olarak bir aileye aittir. Ayrca ailesinden kendisine kalan miras (N3) sayesinde de maddi ihtiyalarn karlamas gerei aray sona ermitir.

ema 19

Bir Gstergebilimsel zmleme: Daniel Defoenun Moll Flanders

143

Anlatnn bandan beri Mollun ait olmama durumu sregelmektedir. Aidiyet aray anlat boyunca devam etmektedir. Bir yere ait olmama durumundan aidiyete doru bir mcadele romann temelini oluturmaktadr. Dnmle birlikte Moll artk evli ve zengin bir kadndr. III. Anlatnn Szdizimsel Yaps: Balang Durumu Szleme Doum Ayrlk Yalnzlk Aidiyet eksiklii Gnderici=N1 1 n N1 => 1 U N1 1 n N1 ema 20 Anlat aidiyetin eksiklii zerine kurulmutur. Balang durumunda Moll kimsesiz ve yalnzdr. Aidiyeti bir eksiklik olarak grmeye balar ve Mollun hayat anlatldka bu eksiklik gittike belirginleir. Anlatnn kahraman olan Moll bu eksiklii gidermek iin aba sarf eder. Balang durumda yalnz ve kimsesiz olan Moll, insann yalnz yaamasnn imknsz olduu, bir yere ait olma gereksinimi duyduu ve bu gereksinimin doutan gelen insana zg bir ihtiya olduu gereiyle bu ihtiyacn gidermenin peine der. Edin aamas bylece tamamlanm olur. Edim aamasnda ise birok evlilik deneyiminden sonra nihayetinde kalc bir evlilik yapar ve kendisine kalan mirasla da maddi olarak yaama olan ban salamlatrr. Moll en sonunda onurlandrc deneyimle zengin bir kadn olarak ok skntlar yaad ngiltereye tekrar gelir. IV. Anlatda Zaman ve Uzam Anlatdaki ykleme 376 sayfadan olumaktadr. Anlatnn yk zaman ise Mollun doumundan 70 yana kadar tm hayatn kapsamaktadr. Moll ldkten sonra yazmaya devam edemeyeceinden anlat Mollun mrnn sonlarna doru kesilir. Anlat sredizimsel bir srayla gerekleirken ykleme eylemi olaylardan sonra yapldndan artsremsel yklemedir; ettim, dedim, syledim. A. Zaman Edin Yetilendirici deneyim Aidiyet istei Aidiyet duygusu Aidiyet aray Maddi g Edim Sonulandrc deneyim Aidiyet Birliktelik Para (miras) Biti Durumu Onurlandrc deneyim Alc=1

144 / Mustafa AKIR

Atatrk niversitesi Sosyal Bilimler Enstits Dergisi 2009 13 (2): 131-145

Anlat Moll (1) iin iki farkl gerek corafi uzamda gemektedir. Bu uzamlar u ekilde incelenebilir: Uzam 1 ngiltere: esenliksiz, kapal ve kapsanan esenlikli, kapal ve kapsayan

B. Uzam

Newgate Colchester London Bath Lancashire, Ireland Newgate Uzam 2 Amerika: Virginia Maryland V. Kartlklar

lk ve ikinci gidi: esenliksiz, ak ve kapsanan nc gidi: esenlikli, ak ve kapsayan esenliksiz, ak ve kapsanan esenliksiz, ak ve kapsanan esenliksiz, kapal ve kapsanan

ema 21

lk gidi: esenliksiz, ak ve kapsanan kinci gidi: esenlikli, ak ve kapsayan ema 22 esenlikli, ak ve kapsayan

Aye Kran ve Zeynel Krann (A. Kran ve Z. Kran, 2003: 215 289) kitabnda deindikleri Saussuren kavramlar bantlardan dolay anlamldr ve temel iliki de kartla dayanr dncesi hibir kavramn tek bana bir anlam ifade edemeyecei bildirir. Mutsuz kavram olmadka mutlu hibir anlam ifade etmez. Kavramlar, kartlyla anlam kazanrlar. Bu yaklam Moll Flandersda anlam oluturan kartlklar ele alarak rneklemek mmkndr. Aitlik Sahipsizlik Varlk - Yokluk Zenginlik Fakirlik zgrlk Bamllk Ahlk Gayriahlk Meru Gayrimeru E olma Metres olma Hayat - lm Birliktelik Ayrlk

Bir Gstergebilimsel zmleme: Daniel Defoenun Moll Flanders

145

Bir otobiyografi roman olan Moll Flanders, anlatnn kadn kahraman olan Mollun doumundan yetmi yana kadar geen hayat mcadelesini kendi azndan anlatr. Mollun aidiyet nesnesine ulaabilme ihtiyac romann ana temasn oluturmaktadr. Aidiyet insann dnyaya ve hayata olan ban ifade etmektedir. Bu adan Defoe, Mollun aidiyetini gerekletirdii 70 yana kadar srdrmeye alt korkun hayat ile 70 yandan sonraki esenlikli hayat birbirinden ayran fark aidiyet olarak gstermitir. Ancak, Defoe toplumdan kendisini soyutlayan ve hayata, topluma ve evresine olan aidiyetini gerekletiremeyen insann nelerle kar karya olduunu ortaya koyar. Kendini bir yere ait hissetmeyen bireylerin salkl bir yaam srdremeyecekleri gibi toplumun da dzenini bozmalar kanlmazdr. Kaynaka

V. Sonu

Defoe, Daniel. (2004). Moll Flanders, (ev. Nazan Arba), letiim stanbul: Yay. Kran, Aye ve Zeynel. (2003). Yaznsal Okuma Sreleri, Ankara: Sekin Yay. Rfat, Mehmet. (1986). Genel Gstergebilim Sorunlar, stanbul: Szce Yay. Rifat, Mehmet. (2005). XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar 1. Tarihe ve Eletirel Dnceler, stanbul: Yap Kredi Yay. Rifat, Mehmet. (2005). XX. Yzylda Dilbilim ve Gstergebilim Kuramlar 2. Temel Metinler, stanbul: Yap Kredi Yay. The Wordsworth Pocket Encyclopedia. (1993). Hertfordshire: Wordsworth Edition Ltd.