Ngun: Tp ch Hn Nm s 2/1997 :

... C nh vit thm mt bi kho cu so snh ch khi vung Choang vi

ch Nm Vit v ng m, nhng nhn thy bi vit ca GS Nguyn Quang
Hng trong tp ch Hn Nm s 2/1997 kho cu kh ton din vn
ny, nu vit li cng khng trnh khi trng lp hoc lin tc phi ghi trch
dn, nn ti quyt nh ng li nguyn vn bi ca GS Hng, ch chuyn
m font "Ch Nm Khi" c v dng Unicode tin ph bin quc t, v
b sung mt s hnh ly t cun "T in ch Choang c".

HIN TNG NG NGHA GIA
CH NM VIT V CH VUNG CHOANG

NGUYN QUANG HNG
O. LI DN
01. ng (_) hay Trng ( hoc () m Vit Nam vn quen gi l
Choang, l mt dn tc c s dn ng th hai, sau dn tc Hn, trong cng
ng cc dn tc Trung Quc. Hin ngi Choang c hn 13 triu ngi,
phn ln (12 triu) c tr tnh Qung Ty, s cn li phn tn cc tnh
Qung ng, Vn Nam, Qu Chu. cng l a bn m t tin ngi
Choang sinh sng t thi c i.
V ngun gc ngi Choang vn thuc nhm ngi Ty u (Vit v u
Vit) v cng lin quan n nhm Lc Vit trong khi Bch Vit c. Cn
ngi Vit (Kinh) Vit Nam th bt ngun t nhm Lc Vit v qua s
chung ng vi nhm Ty u m pht trin v sau. ngi Ty, ngi Nng
Vit Bc chng nhng gn gi vi nhng Choang Trung Quc v a
bn c tr, m cng gn gi c v quan h huyt
thng.
Ting Vit v ting Choang, xt v ngun gc s thy, c th thuc nhng
ng h khc nhau (chi Mn - Khmer ng h Nam i vi ting Vit, chi
ng Thi ng h Hn - Tng i vi ting (Choang ?). Song do quan h
tip xc v ha nhp lu di (t thi Bch Vit c), gia ting Vit v ting
Choang (cng nh mt s ngn ng khc vng ny) c khng t nt
tng ng xt v vn t ng c bn, cng nh v c cu ng m v ng
php.
Ngi Choang cng nh ngi Vit chu nh hng su sc ca vn
minh ch Hn. Biu hin ni bt ca nh hng l c ngi Vit ln
ngi u thu np v dung ha rt nhiu t ng gc Hn vo ting ni ca
dn tc mnh, ng thi li dng nt bt v nguyn tc biu m biu ca
ch Hn to ra ch vit hnh vung cho dn tc mnh. l ch Nm ca
ngi Vit v ch vung ca ngi Choang.
Chng tch v ch vung Choang c nin i sm nht hin cn l tm bia
I TNG BI (tn y l Trng Chu V Ngu huyn lc hp kin c i
tng bi), do Th s Trnh Chu l Nghi Knh son v dng nm Vnh Thun
nguyn nin (tc nm 682), i ng. Trong tm bia ny cng vi ch
Hn, thy c nhiu ch vung c c v hiu theo ting Choang. V nh
ch

c l " na v c ngha l "rung" (\), l ch m trong cc vn bn ch
vung Choang v c vn bn ch Nm Ty u c mt
Ch vung Choang cha bao gi c coi l vn t chnh thc ca dn tc
Choang v cng cha h c chun ha. Do , tnh thng thiu thng
nht, mt t nhiu ch, mt ch nhiu m c khc nhau l kh ph bin.
Tnh hnh ny cng c phn tng t nh ch Nm Vit. Tuy nhin, vi ch
Nm Vit, ngoi cc vn bn vit tay c hng lot tc phm hu danh v
khuyt danh c em ra khc bn v in n hn hoi. Cn vi ch vung
Choang th hu nh khng thy cc vn bn khc in, m cc tc phm ch
vung Choang u lu truyn theo phng thc chp tay. u cng l tnh
trng ca vn bn ch Nm Ty nc ta.
Ngy nay ngi Choang c h thng ch vit mi - Ch Choang phin
m, c t ra da theo cc ch ci La tinh. Song ch vung Choang vn l
cng c chuyn ch v k tha di sn vn ha c truyn ca dn tc Choang,
vn hin hu trong i sng vn ha dn gian ca ngi Choang.
02. Ngi Vit v ngi Choang, ting Vit v ting Choang, ch Vit v
ch Choang, xt trn nhiu phng din, d l theo quan h ci ngun hay
quan h tip xc, u c khng tt nhng hin tng rt ng quan tm
nghin cu trong s so snh i chiu vi nhau. Tuy nhin, nhng cng
cuc nghin cu so snh nh vy cho n nay hu nh vn cha thc s bt
u.
Quan tm nghin cu nhng vn v ngn ng v vn t trong quan h
giao lu tip xc vi nhau gia cc dn tc trong cng khu vc, tc gi bi
ny mun lu trc tin n hin tng ng hnh gia ch Nm Vit v
ch vung Choang.
Thut ng ng hnh y c hiu mt cch n gin l s tng ng,
trng hp v hnh ch gia cc ch vung c mt trong hai th vn t ang
xt n. Theo truyn thng ng vn hc Trung Hoa, bt c mt ch vung
no (theo kiu ch Hn) cng u c th xem xt theo ba kha cnh khc
nhau (v lin quan vi nhau). l: mt hnh th ca ch (hnh), mt m
c ca ch (m) v mt ngha ca ch (ngha).
Bi vy, khi xem xt mt hnh th ca ch, v t ch n hin tng
ng hnh, L chng ta phi ly hnh ch lm im ta v tham chiu vi
m ch v ngha ch phn nh v x l cc lp lang c th.
Theo , ta s c cc kh nng (v trn thc t cng c th hin) phn
nh cc lp ng hnh ch Nm Vit v ch vung Choang nh sau:
1. ng hnh, gn m, gn ngha
2. ng hnh gn m, khc ngha
3. ng hnh, khc m, gn ngha
4. ng hnh, khc m, khc ngha.
Cng cn ni ngay rng, gia hai h thng ch vit ca hai ngn ng khc
nhau, th ch c hnh ch mi c th l tng ng tuyt i, cn m ch v
ngha ch v nguyn tc kh lng trng hp mt cch hon ton. Bi vy,
i vi m v ngha, iu quan trng l c th tm thy, d l trong mt vi
trng hp, chng c s tng t, gn gi nhau.
Di y, chng ta s ln lt xem xt hin tng ng hnh gia ch Nm
Vit v ch vung Choang theo cc lp lang nh phn nh trn y.
tin cho vic trnh by v phn tch c liu, xin c lu my iu quy
c sau y.
a/ Cc ch vit tt v k hiu:
- V: (Vit) - m v ngha ch Nm ang xt trong ting Vit. m c c
ghi theo ch Quc ng.
- C: (Choang) - m v ngha ch trong Hn ng. m c c ghi theo
phng n phin m thng dng hin nay Trung Quc, ring thanh iu
c chuyn ghi theo ch s: m bnh: 1; Dng bnh: 2; Thng thanh: 3;
Kh thanh: 4;.
- HV: (Hn Vit) - m Hn Vit ca ch ang xt c ghi theo ch quc
ng.
- Du # biu hin s phn chit hoc ngc li, s t hp.
- Du ~ : thay cho i tng ang xt c lp li (ch, m c, thnh t
ca ch).
b/ V ch Choang phin m: tin theo di, i chiu xin c lu :
- Mt s ph m u c ghi bng 2 ch ci: mb [b], nd [d], ny [ ], ng [ ],
by [pj], my [mj], gy [kj], gv
[kw], ngv [ w].
- Cc m a, o trong hai vn ac, oc l m ngn. Cc m i, u trong ie, ue l m
di. Ch w c nh [ui] Vit.
- Thanh iu ch Choang phin m khng ghi bng du thanh, m ghi bng
cc ch ci ph m cui mi m tit: Thanh 1 : khng ghi; Thanh 2 : -z;
Thanh 3: -j; Thanh 4: -x; Thanh 5: -q; Thanh 6:
-h; Thanh 7 l thanh nhp bng ghi bng -p, -t, -k; Thanh 8 l thanh nhp
trm, ghi bng -b, -d, -g cui vn.
1. ng hnh, gn m, gn ngha
Nhng ch ng hnh loi ny, nu xt theo mi lin h gia chng vi cc
lp t ng m chng th hin, c th chia lm hai tiu loi:
- Nhng ch ghi ng t mn Hn.
- Nhng ch ghi ng t ghi ng t khng phi gc Hn(1).
1.1 Nhng ch ghi ng t mn Hn
Cn phi phn bit hai nhm trong tiu loi ny.
1.1.1 Trc ht, d dng nhn thy rng trong cc vn bn ch Nm Vit
cng nh vn bn ch vung Choang, u c kh nhiu nhng ch Hn
c mn dng nguyn vn. l trng hp mn ng t mn lun cc
ch Hn vn c, trong s l c c s trng hp gia Vit v Choang. Ch
xin ghi ra y vi ch lm v d ;
V: y, C: daej. u c ngha "di y, ni tn cng bn di" (HV: ,
H: di3).
; V: t, C: sei. u c ngha l "si ch, si t". (HV: ti, H: si1)
) V: ng, C: dong. u c ngha l "dn cht cc vt thnh khi nh ln" (
HV: ng, H: dong4).
j V: c, "con vt tnh dng", C: daeg - "n ng". HV: c, H: te4).
Ting Hn c c ngha "tru c, con vt c".
1.1.2. ng ch hn l nhng trng hp c Vit v Choang u mn
ngha t Hn, song ghi cc ng t , hc to ra nhng ch mi, trong
s cng c s trng hp v hnh ch v c cch to ch.
a/ Thm du ph (du nhy) vo ch vn c ca ng t Hn (ch Hn c th
c vit tt, kiu gin th). V d:



b/ Thm mt b th (ph thm tr ngha) vo ch Hn vn c v to
thnh ch mi. V d:



c/ Thay i mt thnh t (biu m hoc biu ) ca ch Hn vn c to
ch mi:





d/ To hn mt ch mi, khng dng li mt thnh t no trong ch Hn
vn c.


ng nhin, cng c c nhng trng hp cng ghi mt ng t mn Hn,
nhng Vit v Choang to nhng ch mi khng ng hnh. V d:




1.2. Nhng ch ghi ng t khng phi gc Hn.
ghi nhng ng t khng phi gc Hn, ngi Vit cng nh ngi
Choang u c s dng phng thc gi t theo m (mn hnh ch v m,
c tng t, khng ly ngha ch Hn) v c gi t theo ngha (mn hnh
ch Hn, ly ngha m c theo m bn ng. Tuy nhin iu chng ta quan
tm hn y l nhng ch vung t to ca ngi Vit v ngi Choang,
xem chng c xy ra ng hnh hay khng. C th khng nh ngay rng,
nhng ng t gn m, gn ngha phi gc Hn gia Vit v Choang c
ghi ng hnh mt cch kh ph bin, k c i vi cc vn bn ch vng
Choang lu truyn a phng(2).
a/ Nhng ch ng hnh khng hn ch theo a phng. V d:

V: bo, C: biuz. u c ngha l "rau bo, bo bt".

V: bn, C: banh. u c ngha l "xng xo, bn chi, bn chy".
) V: bc, C: mbaek. u c ngha "bc thm"
V: cm, C: gaem. u c ngha "nm gi trong tay".
V: co, C: gang. u c ngha "dng dao gt tc, gt v bn ngoi".
V:ch, C: cah. u c ngha l "cy gai, nhnh gai".
,+[V: chc, C: cag. u c ngha "dy r, dy thng".
_g V: chnh C: ceng. u c ngha "khng thng, khng u".
" V: ng C: doengh. u c ngha l "ng t, ng ng".
V: giy C: caij. u c ngha l "ch p, xo chn ln".

V: gim C: caemg. u c ngha "p chn ln, dn bn chn xung"
V: gc, C: goek. u c ngha "gc cy".
V: ngnh , C: gangj. u c ngha l "ngnh c".
V: ch, C: aek. u c ngha "ch (nhi) - g ng".

V: trng, C: gyong. u c ngha l "nhc c hnh ng hai u bt da".
V: mn, C: maenj. u c ngha l "cy mn".
jj V: rm C: rum. u c ngha "rm rp, rm rt".
V: nhm C: nyaemj. u c ngha nhai k, nhm nhp trong ming".
V: phng, C: foengx. u c ngha "la bc ln, bng chy"
V: trt, C: led. u c ngha "xoa trt, v nh".
b/ Nhng ch ng hnh theo a phng (trong ch Choang ch
thy dng a phng). V d:
V: bn, C: bonj. u c ngha "t, mm cm cho tr".
V: chu C: ciux. u c ngha "nhn ly, vng nhn".
) V: gi/ci, C: gaij. u c ngha "n b, con gi".
,+V: c, C: goz. u c ngha "phn c th gia u v c".
| V: ca, C: guh. u c ngha "ca ci".
V: cng, C: gougj. u c ngha "lnh but"
) V: cuc, C: guek. u c ngha "dng c v t, o t".
, V: ln, C: lenz. u c ngha "phn lng trn mng"
{,V: my, C: mawz. u c ngha "nhn xng ngi hai"
( V: mi, C: mawq. u c ngha "mi m cha tng c".
_ V: hong, C: gvang. u c ngha "con hong, loi th rng nh
hu, nai".
V: bt, C: mbat. u c ngha "ci nht".
\/ V: ni, C: naih. u c ngha l "nm n, van xin".
_ V: ngon, C: ngonz. u c ngha "thc n hp khu v".
+}V: ngng, C: ngoengq. u c ngha"d hi, ngu n".

V: nh, C: nyoj. u c ngha"b, nh".

V: rng, C: rangh. u c ngha "qung dy b li, buc quanh".
ng nhin gia Vit v Choang cng c kh nhiu nhng ng t gn
ngha nhng ch vit th khc nhau. Chng hn:
- Cng c ngha l "sao trn tri". ngi Vit vit l qhoc] c
sao; cn ngi Choang li vit l: ", hoc @ v c l ndau.
- Cng c ngha l "con vt", ngi Vit thng vit l hoc () c vt;
cn ngi Choang th vit l [ hoc @ v c l bit.
- Cng c ngha l "bt n cm", ngi Vit vit l c i, cn ngi
Choang thng vit l v c l duix.
2. ng hnh, gn m, khc ngha
Nhng ch ng hnh loi ny, xt v cch thc to ch, c th chia thnh 3
tiu loi:
- Cng mn ch Hn (gi nguyn dng hoc vit tt), c gn m ghi
cc ng t khc nhau.
- Cng c cu to biu m + biu ngu nhin trng hp.
- Ch Vit c cu to biu m + biu , ch Choang ng hnh nhng khng
phn xut c thnh t biu .
2.1. ng hnh do cng gi t ch Hn theo cch khc nhau

Xin lu rng:
a/ Nhng ng t c ghi y khng nht thit u l ng t bn ng,
song khng th c Vit v Choang u cng mn mt ng t gc Hn.
b/ Hu ht cc ch y (tr ch u tin) u l nhng ch c tnh a
phng trong cc vn bn ch vung Choang.
c/ Trong nhiu trng hp, c Vit v Choang u c li vit tt nh nhau
v kh trit i vi nguyn dng ca ch Hn.
2.2. ng hnh do cu to biu m biu ca ch ngu nhin trng hp


dy c hai iu ng lu :
a/ (cng nh cc phn trn v c phn tip theo ca bi ny). Trong s cc
ch ghi ra sau y, c th c mt s ch l trng hnh vi cc ch Hn no
. Chng hn: cc ch , v.v. c th tm thy trong T in
Khang Hy [9]. Song khng v th m coi chng l trc tip mn t ch
Hn, bi v chng ta c cu to m, ni ti ph hp vi cc m v ngha
ca ng t bn ng. b/ Trong s cc ch ny, ngi Choang dng ph bin
10 ch trn cng, cc ch cn li u mang tnh a phng. Nhng ch
thuc loi
ny cn c th ghi ra kh nhiu.
2.3. ng hnh, nhng cu to ch khng ng thc.
Vi cc ch vung trng hnh gia Vit v Choang s dn ra sau y, nu
nh ngi Vit c th phn xut mt cch rch ri ra thnh t biu m v
thnh t biu , th ch Choang kh lng c th thc hin c s phn
xut nh vy. Nu nh min cng c th ch ra thnh t biu n trong cc
ch Choang , th thnh t cn li s l "v tch s", v n khng lin quan
g vi ngha ca ng t c ghi. V nh ting Vit ch Nm ba c
thnh t biu m l ba v thnh t biu l - tam "3". Trong khi ch
ny trong ting Choang cng c m c l mbah [ba6], nhng c ngha l
"vy nc", hon ton xa l vi ngha ca thnh t - tam "3" y. Hy so
snh:
V: xin (van ~) C: cienx "xin, xiu".
j V: ni ( n ~) C: noix "t, thiu"
, V: ly ( ~ li) C: raix "rt".
(x) V: ru ( c ~ ) C: reuq "kh, r"
)V: vc (~ ngi) C: boeg "cnh tay"
, V: nem (~ ch) C: nomj "tr con"
_ V: lu (~ lo) C: liuz "ngi ch"
V: bt (~ b) C: mbat "ln, lt"
) V: au (~ n) C: ndauh "l tru"
y V: nui (nui nng) C: nuix "mt s"
V: cnh (~chim) C: gengj "qut gy"
]V: thng (ngy ~) C: daugj "lp t"
V: nghe (~ngng) C: ngeh "ting tru ku"
V: ln (to ~) C: lwenx "sn ca (ln)"
V: vua (~ cha) C: boz "ng, g"
( V: tn (~ gi) C: den "tin"
V: ba (s ~) C: mbah "vy nc"
(+ V: lnh (tt~) C: lengz "cm tra"
V: gi (ngi ~) C: yaz "che, ngn"
) V: di (~ ngn) C: saiz "sn, cui"
, V: rng (~ri) C: singx "ku, rng".
Trong s nhng ch ny: a/ C mt s ch nh,j,,,,] v.v. c th
trng hnh vi cc ch Hn (c trong T in Khang Hy) nhng phn ln l
nhng ch Nm thc s ca ngi Vit. b/ Vi ngi Choang th hu ht
cc ch ny (tr 7 ch u). L nhng ch mang tnh a phng. C nhiu
kh nng y u l nhng ch Choang thuc loi gi t theo m, hoc
mn t ch Hn hoc (v phn nhiu) l mn t ch Nm Vit.
3. ng hnh, gn ngha, khc m
Nhng ch ng hnh loi ny khng nhiu, c th k ra 5 trng hp sau
y:
_ V: tri (trn ~) C: gwn " trn" c V v C u to ch theo php hi : ]
thin "tri" + thng "trn" Choang, ng t ny cn vit l (xem
di).
V: ln. trn, C: gwn " trn, ln trn". C th coi c V v C u to ch
ny theo php hi : b xc "i" + thng "trn, ln". Song ch Nm
Vit ch ny cng c th l gii theo php hnh thanh:lin (m) +
thng () # Q, sau vit tt ch lin ch gi li b xc m thnh ch .
V: xung (~di) C: laj " di, xung di". C th coi y l ch hi
: b xc "i" + h " di, xung", v cn c lin tng vi hnh v
ngha ca ch trn. Trong ch Choang, ng t ny cn vit l (+
so snh _ trn). ch Vit, ng t ny cn c vit l (xem di).

V: xung (~ di), C: nungz " di, xung di". y l ch hnh thanh,
c V v C: (long vit tt) (m) + h" di, xung) (). Thc ra, gia
Vit v Choang ng t ny cng c s gn gi c v m c: cng gn m
vi long, nhng V chuyn m u sang x [s] (* sls), cn C th chuyn
thnh m mi n (l n). ng ra khng nn xp ch ny vo loi khc m,
song v ngha n c lin h vi my ch trn nn tm ghi ra y tin xem
xt.
4. ng hnh, khc m, khc ngha
Xt v mt to ch, nhng ch ng hnh loi ny kh phc tp. C th phn
bit thnh hai nhm ch xem xt:
- Ch Vit v ch Choang c chung phng thc to ch, nhng x l c
th rt khc nhau.
- Gia ch Vit v ch Choang khng theo mt cch to ch chung.
4.1 Nhng ch ng hnh c chung phng thc to ch
a. Ch hnh thanh c chung c hai thnh t biu m v biu , song m v
ngha ch x dch theo hng khc nhau:
(Trong s ny: 4 ch di ngi Choang s dng hn ch a phng).
b. Ch hnh thanh gia Vit v Choang c chung thnh t biu , cn thnh
t biu m vn khc nhau, nhng do vit tt (vt), tr nn ging nhau.
V: ngi /(ngi) #() { vt (m)

C: ndaek "hn" #() | vt (m)
V: ngi (bm tm)#() {vt (m)
)
C: daek "chu chu" #_() | vt (m)
V: kha (dao ~) # _() vt (m)
C: fat "th, bung" # _() , vt (m)
V: qut (~ dn) # _() vt (m)
|
C: geh "cht, ct" # _() [ (m)
(Ch sau cng ngi Choang dng a phng).
c. Ch ch s ng hnh: Ngoi ch sau y, cha tm thy mt ch no
khc.
V: (gi ~) ( () +du chm
C: ced "sinh thc kh, m h" (ch s).
4.2 Nhng ch ng khng theo mt cch cu to chung.
;
V: nh p (~ ming) do b khu \ () + nhp (m)
C: heauj "vo", c th do nhp
biu , nhng khu lm g ?

V: bc (~ chn) do b tc () + bc ) (m).
C: bex "mt mi", c th do bc (H: bei3) biu m, song phi chng l b tc
"chn" li biu "mt mi" ?
]
V: cng (~ li), l ch gi t ch Hn theo m.
C: oengj "y, ln", do b th _() + cng } (m).

V: chm (~ tre), do chim (m) + b ao " ().
C: deb "lim ct la", c th do b ao biu , nhng chim (H: zhan4)
phi chng l biu m deb [tep7] ? (do thip vt chng ?)
+,
V: c (n ~), do b thc () + , c (m).
C: daz "him d", nu cho b thc l biu , th , c (H: ju4) l no li
l biu m daz [ta2] ?

V: thing (~ ling) do linh () + thanh ) (m)
C: lingh "hn phch", c th biu , cn thanh ) lm g ?

V: y (ci ~), l ch Hn y c gi t theo m, li ph thm ch c
(vt) ghi m (chnh m c).
C: cang "n mc", rt c th l ch Hn trang c mn theo cng ng
t Hn, ri vit tt phn trn m thnh chng ?
( y, tr 2 ch trn, cc ch cn li ngi Choang dng ch yu a
phng).
C th nhn thy rng nhiu ch Choang thuc tiu loi ny rt kh xc nh
thnh t biu m, hoc thnh t biu ngha. Trong tnh trng , chng c
kh nng l nhng ch c mn nguyn vn t ch Hn hoc t ch Nm
Vit chng.
5. Tiu kt
Trn y chng ta thc hin mt s phn loi v phn tch hin tng
ng hnh gia ch Nm Vit v ch vung Choang, ch yu da trn mi
quan h hn m - ngha ca cc ch v phng thc cu to ca chng.
i tng m chng ta quan tm xem xt y khng phi l nhng ch
Hn c mn nguyn cngvi ng t gc Hn, m s lng nhng ch
thuc loi ny l v k trong vn bn Nm Vit v c vn bn ch Choang.
Chng ta ch tp chung ch n hin tng ng hnh gia Vit v
Choang, khi h, vi t cch l ngi bn ng s dng, vay mn cht
liu ch vung Hn cng vi cc phng thc to ch ch yu ca n (c
bit l php hnh thanh) ghi chp cc ng t mn Hn c dung np
thun thc vo ngn ng ca h, cng nh ghi cc ng t bn ng v phi
Hn ng khc. Nhng ch ng hnh nh vy gia Vit v Choang c th k
n con s hng trm m bi ny cung cp khng t hn 100 ch (chnh
xc l 127 ch). Con s ny cha phi l tt c, song cng l ng k
c th cung cp mt ci nhn i quan v hin tng ang xt.
Kt qu phn loi v phn tch cc c liu gi cho ta thy nhng
nguyn nhn khc nhau dn n hin tng ng hnh k trn. V nguyn
tc, c th phn bit nhng s trng hp ngu nhin. Hin tng ng hnh
gia ch Vit v ch Choang trn i th cng vy. S ng hnh ngu
nhin gia ch Nm Vit v ch vung Choang thc ra l da trn mt
nhn t tt nhin, mt tiu chung l c hai h vn t ny u da vo cht
liu v m hnh cu to ch yu ca ch Hn. Ni "ngu nhin" y ch c
ngha l mt s "khng hn m gp" trn nhng kt qu vay mn ch Hn
hoc to ch c th ? Tnh hnh ny ch Hn phn ln c phn nh cc
ch thuc cc nhm (2.1), (2.2), (4.1) v ri rc cc nhm khc.
ng quan tm hn l kh nng ng hnh c duyn c gia ch Nm Vit
v ch vung Choang, ny sinh ra t quan h giao lu tip xc ln nhau kh
lu i, gia ngi Vit v ngi Choang. Tnh hnh ny c th c phn
nh ch yu ccw nhm ch (1.1.2), (1.2), (2.3), (4.2). Trong s nhng
ch ny, thm ch c mt s ch c nhiu kh nng l ngi Choang tip
nhn t ch Nm Vit. Kh nng ny c th hin kh r khi:
a/ l nhng ch c cu to hnh thanh r rt ch Nm Vit, cn vn
t Choang chng khng "chu ng" c s phn tch hnh thanh nh vy,
c ngha l chng c dng nh mt ch nguyn khi
c mn sn ch khng phi t to.
b/ l nhng ch ch c ngi Choang dng ch yu a phng (c
th l vng bin gii Vit - Trung), ni ngi Choang thng xuyn giao
lu tip xc vi ngi Vit. Xc lp mt danh sch y
v dt khot cho cc ch ny cn i hi nhiu cng phu v l mt cng
vic khng d dng g, song t nht cng c th k ra hng chc ch nh vy
trong s cc ch c mt mc (2.3) v (4.2).
CH THCH
(1) Ng t (j[) l
thut ng c s dng kh ph bin trong Hn ng hc hin nay. N c
hiu gn nh morphme trong sch v ngn ng hc i cng. Tuy nhin,
i vi Hn ng v cc ngn ng n lp m tit tnh (c c ch n tit) th
l n v ngn ng c bn v ti thiu c mang ngha, d c c s
dng c lp trong cu hay khng v trn i th trng vi mt m tit.
(2). Khi phn bit cc ch vung Choang mang tnh a phng, chng ti
da vo ch dn ca b T in ch Choang c [7], v y cng l ngun c
liu ch yu v ch vung Choang m chng ti c c.
(3). S to ra ch Nm Vit lm . c gii thch theo 2 hng:
1. Nhiu ngi cho rng ch ny l do mn ch Hn vi "lm", vit tt
m thnh, ch gi li phn trn ca ch vi, c theo m Vit). 2. Cng c
kin cho rng y l do vit tt ch lm mn c theo m m ra. C 2
cch gii thch ny xem ra u c l: cch 1 l gi t ch Hn theo ngha,
cch 2 l gi t ch Hn theo m. C liuch Choang y c gi tr tham
kho i vi cch 2.
(4). C th ng t longh "a ct" trong ting Choang l do mn ng t
Hn , (HV: lng) H: long4) "a ct", nhng h i mn ch Hn khc
ghi ng t ny.
(5) ch Nm Vit, thnh t (th khng ch n gin l biu m trc tip
thnh v m c th l gin tip qua cch c thng ch (th "v li" l v
(php gi t ch Hn theo ngha).
TI LIU THAM
KHO
A. Vit vn
(1). Bng tra ch Nm (Vin Ngn ng hc), Nxb. KHXH, H. 1976.
(2). o Duy Anh. Ch Nm - ngun gc cu to, din bin. Nxb. KHXH,
H. 1975.
(3). o Duy Anh. t nc Vit Nam qua cc i. Nxb. Thun Ha (ti
bn), Hu, 1994.
(4). Nguyn Ti Cn. Gio trnh lch s ng m ting Vit (s tho), Nxb.
Gio dc, H. 1995.
(5). T in ch Nm ting Vit. Nguyn Quang Hng ch bin. Bn tho
1995, Vin Nghin cu Hn Nm).
B. Hn vn
(7). C Trng t in (S co). Qung Ty Dn tc xut bn x, Nam Ninh,
1989.
(8). C Trng t vn hin tuyn ch. Trng Nguyn Sinh, Lng nh
Vng, Vi Tinh Lng, Thin Tn C tch xut bn x, 1992.
(9). Khang Hy t in Trung Hoa th cc xut bn (in ln th 8), Bc Kinh
1992.
(10) Quc t Bch Vit vn ha nghin cu Ngy Kiu ch bin. Trung
Quc Ngy Kiu ch bin. Trung Quc X hi khoa hc xut bn x, Bc
Kinh, 1994.
(11). Trng tc vn hc s. Dng Nhc Tu, Chu Tc Thu, Hong Thiu
Thanh, Tng Khnh Ton hp bin. Qung Ty Nhn dn xut bn x. Nam
Ninh 1986.
(12). Vit Ty vn ha d Trung Hoa vn ha nghin cu . H i Li, H
Lm H ch bin. Qung Ty S phm i hc xut bn x. Qu Lm,
1993./.