Wprowadzenie / Informacja dla opiekuna Wystawa jako mapa miejsc Plan wystawy Sowa klucze.

Legenda Szlak miejsc utopijnych Szlak nie-miejsc Szlak miejsc naznaczonych (praca z opiekunem) Subiektywna mapa Torunia Artystyczna mapa wiata

[02] [03] [04] [06] [08] [12] [16] [22] [23]

/ WPROWADZENIE Informacja dla opiekuna

Wystawa Przeszo jest obcym krajem prezentuje prace siedemnastu artystw, ktrzy midzy innymi przedstawiaj miejsca ze wspomnie, lub te cakiem wymylone.
Dziki temu przewodnikowi zwiedzanie wystawy przypomina bdzie niezwyk podr. Aby lepiej zapozna si z tematem wystawy przygotowalimy dla Was trzy szlaki o rnym stopniu trudnoci, wedug ktrych moecie poda:

Jak korzysta ze szlakw?

Dla kadego ze szlakw wybrane zostay odrbne prace, koncentrujc w ten sposb narracje zwiedzania wok trzech wybranych zagadnie. Kademu ze szlakw przyporzdkowano odrbn map zwiedzania. Mona wic zwiedzi wystaw, wybierajc jedynie jeden szlak, ale rwnie przej wszystkie trzy. Dodatkowo poszczeglnym pracom przyporzdkowany zosta system piktogramw sw kluczy, majcych uatwi odnalezienie si na tej niecodziennej mapie.

* ** ***

/ Szlak miejsc utopijnych / Szlak nie-miejsc / Szlak miejsc naznaczonych (praca z opiekunem)

Wystawa jako mapa miejsc

Przestrze wystawy, zaaranowana przez holenderskiego artyst Jeroena de Vries, nawizuje do frenologii powstaej na przeomie XVIII i XIX wieku teorii, ktra opisywaa mzg jako mozaik rnicych si wielkoci i struktur obszarw, odpowiadajcych za cechy i charakter czowieka.
Franz Joseph Gall, niemiecki anatom, twrca koncepcji, uwaa, e z ksztatu i rozmiaru czaszki mona wyczyta m.in. sprawno pamici, pynno mowy lub inne ciekawe waciwoci. Teoria ta jednak nigdy nie zostaa potwierdzona naukowo.

Szlak miejsc utopijnych

opowiada o poszukiwaniu, odtwarzaniu, ale take wymylaniu nierealnych krain. Umieszczone na szlaku prace tropi tsknot czowieka za lepszym, nieznanym wiatem. Przygotowane aktywnoci maj za zadanie wyjani najmodszym widzom prezentowane strategie artystyczne, czsto poprzez odwoywanie si do dobrze znanego, najbliszego otoczenia.

Szlak nie-miejsc
przenosi nas na kolejny stopie wtajemniczenia. Zapewne niewielu z nas wiedziao wczeniej o tym, e istniej nie-miejsca. W przeciwiestwie do miejsc utopijnych z poprzedniego szlaku istniej one naprawd. Czym rni si przestrze od miejsca, a miejsce od nie-miejsca? Czy jedno moe si zamieni w drugie? O tym opowiemy wanie na tym szlaku.

Szlak miejsc naznaczonych

to szlak miejsc penych tragicznych, bolesnych wydarze. Czsto nazywamy je te miejscami pamici. Artyci z tego szlaku zmagaj si z bolesn histori, interpretujc j na nowo. Szlak ten wymaga gbszej refleksji i zastanowienia, a postawione tutaj pytania zachci maj do dyskusji o roli takich miejsc we wspczesnej geografii. Z uwagi na poruszan tematyk, ten szlak wymaga rwnie aktywnoci ze strony opiekuna w przyblianiu poruszanych zagadnie. Moe rwnie stanowi punkt wyjcia do przeprowadzenia lekcji w przestrzeni wystawy, lub po powrocie do klasy.

Przestrze wystawy, nawizujc do frenologii, podzielona zostaa na mniejsze czci, a za mulinowymi zasonkami ukryto kolejne filmy, fotografie i pokazy slajdw. Jest map rnych emocji nostalgii, zwtpienia, ironii, radoci. Stawia przed nami pytanie: czym dzisiaj jest miejsce?

PLAN WYSTAWY

SLAVS & TATARS

&

SL AV S

&

TA TA RS

SLAVS & TATARS

TA TA RS

SLAVS & TATARS

SL AV S

6 10
SL AV S

3
& TA TA RS

2
SLAVS & TATARS
SL AV S

8
SLAVS & TATARS

SL AV S

&

TA TA R

12
SLAVS & TATARS

&

TA TA R

5
SLAVS & TATARS
S

SZLAKI EDUKACYJNE Kolory i gwiazdki s wyznacznikiem stopnia trudnoci szlakw

INSTALACJA SEATTLE

SLAVS & TATARS

KOTARA

EKSPOZYCJA

FILAR

LEGENDA

11

SL AV S

&

* ** ***

PROJEKCJA W OKRGACH

PROJEKCJA CIENNA

1
TA TA R S

KOLEKTYW* SLAVS AND TATARS

WEJCIE NA WYSTAW

/ LEGENDA Wyjanione poniej sowa klucze, / SOWA KLUCZE odnajdziecie rwnie przy opisach
poszczeglnych prac w postaci piktogramw. Maj one pomc spojrze Wam na wspczesny wiat poprzez zagadnienia geografii humanistycznej, ktra stawia sobie za cel lepsze zrozumienie czowieka i rodowiska, w ktrym yje.

archetypy miejsc
uniwersalne przykady, wzorce miejsc, czsto ponadczasowe, pierwotne.

miejsce w procesie przemian

miejsce w procesie przeobrae, transformacji. To miejsca, ktre przechodz due zmiany, jak np. zmiany ustrojw politycznych. Przemiany na og nie s gwatowne, ale rozcigaj si w czasie, trwaj.

miejsce
miejsca powstaj stopniowo, nabierajc charakteru wraz z upywem czasu. Nie kada przestrze jest miejscem. Przestrze to wszystko, co nas otacza, co moemy oglda bdc na przykad w podry. Miejsca to przystanki po drodze, ktre nabywaj znacze wraz z upywem czasu, w procesie gromadzenia w nich przez nas wspomnie i emocji.

imigracja
napyw obcej ludnoci na teren danego pastwa. Jest przeciwiestwem emigracji; imigracja to przyjazd, a emigracja wyjazd do obcego, innego kraju.

nie-miejsce
wszystkie nie-miejsca s do siebie podobne. To przestrze pozbawiona ludzkich emocji na przykad lotnisko, dworzec, hipermarket, stacja benzynowa, wszelkie drogi i autostrady. W nie-miejscu przebywamy zbyt krtko, eby w jaki sposb zwiza si z nim emocjonalnie.

pami
to zdolno do rejestrowania i ponownego przywoywania informacji, tego, co zobaczylimy lub poczulimy. Pami posiadaj ludzie oraz niektre zwierzta. Zupenie inny rodzaj pamici posiadaj komputery.

wspomnienia miejsce naznaczone

miejsce szczeglne ze wzgldu na swoj niekiedy tragiczn histori, napitnowane przez jakie wyjtkowe wydarzenie. Takim miejscem mog by regiony dotknite wojn. to zapamitane przez nas wydarzenia, miejsca, obrazy, ktre miay miejsce w przeszoci.

nostalgia miejsce utopijne

miejsce, ktre tak naprawd nie istnieje moemy o nim czyta w ksikach, lub oglda na filmach. Takie miejsca powstaj w wyobrani autorw. W opisach utopijnych miejsc odzwierciedla si ludzka tsknota za idealn krain szczliwoci.
PIKTOGRAMY / legenda

tsknota za krajem ojczystym, wydarzeniem z przeszoci, lub te za czym z naszych marze.

/ SZLAK MIEJSC UTOPIJNYCH

Magiczne wiaty, miejsca utopijne czy nierealne od dawna stanowi obszar zainteresowania artystw, pisarzy czy podrnikw. Ich poszukiwaniu czsto towarzyszy tsknota za lepszym, nieznanym miejscem. Takie miejsca nie istniej naprawd, mimo wszystko wyobraamy je sobie jako odlege krainy obce kraje.
Najbardziej znane utopijne miejsca to: Arkadia fikcyjna kraina, uwaana przez poetw za krain
wiecznego szczcia ziemski raj, kraina spokoju, adu, sielankowej, wiecznej szczliwoci i beztroski. Motyw Arkadii podejmowany by czsto przez malarzy.

1. Autor: Levi van Veluw Tytu: Krajobrazy

Krajobraz i autoportret to tematy niezwykle popularne w malarstwie i fotografii. Levi van Veluw czy obie te tradycje. Twarz artysty pokryta jest mchem. Zdobi j malekie drzewa i kamienie. Jest tu take niewielka linia, jedcej wok gowy kolejki. Miejsce jakie stworzy artysta jest w pewien sposb bardzo uniwersalne. Jest piknym zielonym terenem, na ktrym podr nigdy si nie koczy. Przypomina troch zabaw kolejk z dziecistwa.

ZADANIE:
Z jakich elementw skada si krajobraz, ktrym pokryta jest gowa Leviego? Znajd i wymie 5 z nich.

Np. 0. mech 1. 2. 3. 4. 5.

Levi van Veluw mieszka i pracuje w Arnhem (Holandia). Tworzy

serie niezwykych zdj, na ktrych sam wystpuje, ale nie traktuje ich jako autoportrety, bo twarz jest w nich najmniej wana. Artysta zwraca uwag na materia, ktrym pokrywa swoj twarz. Levi bierze na sw gow rozmaite surowce i tak powstaj zdjcia wykorzystujce kamienie, wosy, kawaki drewna czy... dywanu. Wszystkie materiay nanoszone s za pomoc kleju, tamy klejcej i lakieru do wosw. Edwin Zwakman Widok, Nawet pniej, Wzek, Sup wysokiego napicia

Atlantyda mityczna kraina, ktra miaa by miejscem istnienia

rozwinitej cywilizacji zniszczonej przez seri trzsie ziemi i zatopionej przez wody morskie. Atlantyda pojawia si czsto w ksikach, filmach, a nawet w grach komputerowych.

Jasper Rigole Przywrcony raj

2. Autorka: Agnieszka Polska Tytu: Kalendarz

Film skada si z rnych scen prezentujcych wie. Nie ma tu jednak scen pokazujcych wiejskie prace, s za to pice i odpoczywajce w promieniach soca postacie. Lato i cisza usypiaj gospodarzy, a niekontrolowana przyroda zakrada si do ich legowisk... Pokazana na filmie kraina przypomina Arkadi krain wiecznego szczcia. Jeli jednak przyjrzysz si bliej zauwaysz, i spokj jest tu tylko zudzeniem. Do domostw zakradaj si roje owadw... Dziki wprowadzeniu do starych fotografii elementw ruchu artystka wywouje uczucie niepokoju, powodowanego oczekiwaniem na to, co moe ukaza si naszym oczom.

ZADANIE:
Z czym kojarzy Ci si wie? Skrel przymiotniki, ktre wedug Ciebie nie pasuj do typowego obrazu wsi.

Kraina pieczonych gobkw to kraina leniuchw, gdzie

gotowe potrawy same spadaj z nieba. Zostaa namalowana przez niderlandzkiego malarza Pietera Bruegela w XVI wieku.

tradycyjna / nowoczesna / spokojna / nudna / barwna / ciekawa / szara / sielska / skostniaa / zwyka / cicha / beztroska / agodna / straszna / przeraajca / brudna / nieciekawa / swawolna / maa / ogromna / modna / niemodna / rozwinita / staromodna / naturalna / sztuczna /

Ogrody Edenu biblijny raj stworzony przez Boga dla pierwszych

ludzi Adama i Ewy. W tym ogrodzie ludzie wszystkiego mieli pod dostatkiem. Artyci z tego szlaku wanie w PRZESZOCI poszukuj takich miejsc i krain. Dziki umieszczonym na mapie tropom bdziesz mg wyruszy ich ladem.

Agnieszka Polska mieszka i pracuje w Berlinie (Niemcy). Interesuje

Levi van Veluw Krajobrazy

Agnieszka Polska Kalendarz

si filmem animowanym, wideo i fotografi. Inspiracj dla projektu by znaleziony w antykwariacie kalendarz z 1939 roku, ktry zawiera porady o wzorowym prowadzeniu gospodarstwa wiejskiego. W swojej pracy do zilustrowania scen idyllicznego ycia na wsi artystka uya fotografii opublikowanych w niemieckich gazetach z lat 30-tych.

START

3. Autor: Jasper Rigole, Tytu: Przywrcony raj

ZADANIE:
Do rodzinnych albumw zbieramy gwnie zdjcia i filmy dokumentujce mie wydarzenia z naszego ycia. Takie osobiste archiwum tworzy obraz naszego otoczenia jako miejsca, gdzie czsto wieci soce, a ludzie zawsze s szczliwi, odpoczywaj lub wituj. Jasper Rigole szuka na strychach i pchlich targach starych, rodzinnych filmw. Nie interesuj go wydarzenia znajdujce si w oficjalnych archiwach, jego zainteresowanie budz natomiast domowe zbiory. Tamy, na ktrych nikomu nieznani ludzie utrwalali wane dla siebie momenty: lub, pierwsze kroki dziecka, rodzinne uroczystoci, wsplne wakacje. Zapisane na starych tamach wydarzenia tworz niezwyk pami, ktra jest obrazem wspczesnego raju miejsca, w ktrym spotykaj si wszystkie marzenia i tsknoty ludzi.

4. Autor: Edwin Zwakman, Tytuy: Widok, Nawet pniej, Sup wysokiego napicia, Wzek
Krajobrazy, ktre widzisz na zdjciach to makiety. Edwin Zwakman buduje modele, odtwarzajc z pamici widziane wczeniej miejsca. Bardziej jednak od naturalnych pejzay interesuj go te skonstruowne przez ludzi fragmenty miast, osiedli, budynkw. Swoje makiety buduje z niezwyk precyzj, w wikszoci z powszechnie dostpnych materiaw. W budowanych modelach pojawiaj si szczegy codziennego ycia linka na pranie, grill, ogrodowe meble. Skrupulatnie dodaje kolejne elementy ujrzanych kiedy przestrzeni, prbujc jednoczenie zrekonstruowa emocje towarzyszce sklejanym wspomnieniom. W ten sposb buduje prywatny wiat podobny do prawdziwego, lecz nieistniejcy.

ZADANIE:
PAMI FOTOGRAFICZNA czsto o osobie, ktra potrafi zapamita duo szczegw z miejsc, ktre widziaa mwimy, e ma pami fotograficzn, czyli rwnie dobr, jakby opisywaa to miejsce ze zdjcia.

Na wystawie odnajdziesz kolorowy diagram. Pokazuje on w jaki sposb segregowane s filmy w archiwum Jaspera.

Jasper Rigole mieszka i pracuje w Gandawie (Belgia). Zajmuje si

gwnie wideo i instalacj wideo. Zaoy Midzynarodowy Instytut Konserwacji, Archiwizacji i Dystrybucji Pamici Osb Trzecich (IICADOM), ktry kolekcjonuje wspomnienia, aby zachowa je dla przyszych pokole.

Sprawd swoj pami!

Narysuj swj pokj. Staraj si zamieci jak najwicej szczegw. Po powrocie do domu sprawd, o czym pamitae, czy s rzeczy, ktre przeoczye? Czasami przestrzenie, ktre wydaj nam si dobrze znane, po bliszej obserwacji odkrywaj wiele niespodzianek.

Edwin Zwakman mieszka i pracuje w Amsterdamie (Holandia).

Wybierz 5 poj.
1. 2. 3. 4. 5. Sprbuj, ogldajc uwanie film odnale sceny pasujce do kategorii, ktre wybrae.
Po powrocie do domu, przyjrzyj si rodzinnemu archiwum i sprbuj rwnie odnale zdjcia z tych kategorii. Sprbuj wypisa inne kategorie zdj, ktre odnajdziesz. A moe sprbujesz narysowa diagram opisujcy twoje domowe archiwum?

SOWNICZEK:
archiwum zbir dokumentw, pism, akt wartych zachowania.
Archiwum to take miejsce, budynek, gdzie si je przechowuje i udostpnia si stare pisma, dokumenty, albumy. Istniej rozmaite rodzaje archiww np. fonoteka to archiwum dwikowe, czyli zbir nagra dwikowych, a filmoteka to zbir filmw.

Na pierwszy rzut oka jest fotografem dokumentalist, jednak miejsca, ktre fotografuje pochodz wprost z jego pamici i wyobrani. Artyst interesuje w jaki sposb wspomnienia o miejscach funkcjonuj w naszej pamici. MIEJSCE NA TWJ RYSUNEK

10

11

/ SZLAK NIE-MIEJSC
Otaczaj nas miejsca. Miejsca pracy i nauki, mieszkania i domy oraz rne, inne, w ktrych spotykamy znajomych, czy mijamy nieznanych nam ludzi. Czy wiesz czym jest nie-miejsce?
NIE-MIEJSCE to przestrze pozbawiona ludzkich emocji, sfera
nieudomowiona. Francuski antropolog Marc Aug jako pierwszy zauway to charakterystyczne dla obecnych czasw zjawisko. Opisuje on nie-miejsca jako przestrzenie, w ktrych spdzamy spor cz swojego czasu, a w ktrych przebywamy raczej z koniecznoci ni z upodobania. Takie miejsca np. lotniska, supermarkety, dworce, stacje benzynowe, autostrady czy banki wszdzie wygldaj podobnie. To miejsca uniwersalne wszdzie takie same. W nowoczesnych miastach otwiera si coraz wicej centrw handlowych, drg i autostrad, Powstaj one czsto tam, gdzie wczeniej znajdoway si ogrdki dziakowe, mae kina czy stare kamienice, zagospodarowane przez ludzi, ktrzy o nie dbali. Te nowe inwestycje, cho potrzebne, zazwyczaj nie s jednak miejscami, o ktrych mieszkacy mwiliby, e to ich miejsce. W nie-miejscu znajdujemy si raczej z koniecznoci; czowiek staje si tu jedynie uytkownikiem postpujcym zgodnie ze schematem, jaki jest przyjty dla danej przestrzeni. Czowieka nie czy z nie-miejscem emocjonalna wi.

5. Autorka: Banu Cennetolu, Tytu: Straszni Azjaci

W ksieczce autorstwa Banu Cennetolu znajduj si zdjcia mczyzn siedzcych bezczynnie na trawnikach w pobliu autostrady w Istambule, ktra czy Azj z Europ. Fotografowani nie robi absolutnie nic, wygldaj jakby na co czekali. Przypominaj uchodcw chccych przekroczy granic lub te najedcw gotowych do ataku (w Europie Turcy wci kojarz si z podbojami Imperium Otomaskiego). Dlatego te artystka nazywa ich artobliwie strasznymi, w ten sposb obmiewajc stereotyp wrogiego Turka. Pokazane na zdjciach sytuacje przedstawiaj jedno z opisywanych nie-miejsc autostrad. Praca wci si rozrasta, w Toruniu mamy do czynienia z jej najnowsz wersj. Artystka podkrela, e projekt bdzie kontynuowany tak dugo, jak dugo bdzie istnia stereotyp strasznych Azjatw.

SOWNICZEK:
Instalacja zoony obiekt lub zbir
obiektw. Istniej instalacje malarskie, rzebiarskie, audio (dwikowe), wideo i wiele innych.

Euroazja to najwikszy kontynent na kuli

ziemskiej, podzielony umownie na Europ i Azj. Termin ten wprowadzono w XIX wieku dla podkrelenia cisego poczenia Azji z Europ.

Banu Cennetolu mieszka i pracuje w Istambule (Turcja), wczeniej

Krzysztof Zieliski Tu byem I , Tu byem II, Tu byem III (z cyklu Briesen)

dziaaa w Nowym Jorku (USA), studiowaa te psychologi i fotografi w Paryu (Francja). Zajmuje si kolekcjonowaniem i produkcj ksiek artystycznych. Jest autork instalacji*. Artystk interesuj granice, przestrzenie przejciowe i nieokrelone.

6. Autorzy: Margit Lukcs i Persijn Broersen, Tytu: Tutaj jest wszdzie

Umieszczona na trzech ekranach projekcja przedstawia znalezione w prasie zdjcia miejsc, z ktrych artyci komputerowo wymazali sfotografowanych ludzi. Pozbawione obecnoci czowieka przestrzenie stay si niczyje, pozbawione znacze. Rozlege pustynie, lasy, przydomowe ogrdki czy te miejskie ulice spustoszone krajobrazy zawieraj jedynie lady ludzkiej obecnoci i smutne wspomnienie o miejscu. Mog by wszdzie, ale te nigdzie. To przestrzenie niczyje nie-miejsca, z ktrych usunito ludzi, ktrzy nadaliby im znaczenie.

Margit Lukcs i Persijn Broersen Tutaj jest wszdzie

Margit Lukcs, Persijn Broersen mieszkaj i pracuj w Amsterdamie

(Holandia). Studiowali projektowanie graficzne, sztuki pikne i projektowanie w Amsterdamie. Artyci tworz filmy wideo, ktre montuj z wasnych nagra, reportay informacyjnych i animacji.

Banu Cennetolu Straszni Azjaci

START

12

**

13

**

4.

ZADANIE:
1. Rozwi krzywk. 6.

3. 2. 5.

7. Autor: Krzysztof Zieliski, Tytu: Tu byem I, Tu byem II, Tu byem III (z cyklu Briesen)
Prezentowane fotografie powstay z potrzeby oswojenia nowego miejsca, w ktrym zamieszka artysta i odszukania w nim czego ze znanych mu miejsc. Przedstawiaj Berlin, jednak ciko byoby doszuka si na nich znanych z pocztwek i telewizji motyww tej europejskiej metropolii. Miejskie pejzae to bardziej przedmiecia ni gwne ulice. Przypominaj raczej mae Wbrzeno, z ktrego pochodzi artysta, ni stolic Niemiec. Czasami zdarza si, e ludzie na drzewie, murze lub awce pisz Tu byem chc w ten sposb zaznaczy w nim swoj obecno, oswoi dane miejsce.

ZADANIE:
Wiele wspczesnych, bliskich nam miast, wcznie z Toruniem nosio wczeniej nazwy niemieckie. Czy potrafisz dopasowa ich odpowiedniki? By moe w wykonaniu pracy pomog Ci aplikacje kolektywu Slavs&Tatars, znajdujce si na pododze i cianach, dwie spord nich dotycz bowiem Polski.

7. 8. 11. 10. 14. 13. 9. 12.

Krzysztof Zieliski mieszka i pracuje w Wbrzenie (Polska)

15. 16.

i Berlinie (Niemcy). Gwny temat jego fotografii to badanie relacji pomidzy czowiekiem a miejscem. Do tej pory artysta prezentowa wycznie serie zwizane z Wbrzenem swoim rodzinnym miastem. To, co czy fotograficzne cykle z Wbrzena z cyklem berliskim to tytu Briesen, ktry jest niemieckim odpowiednikiem nazwy Wbrzeno.

Wyjanienie hasa znajdziesz na stronie 6. PIONOWO: 1. Imi Cennetolu, autorki pracy Straszni Azjaci. 2. Niemiecki odpowiednik nazwy tego polskiego miasta brzmi: Posen. 3. Fotografie Krzysztofa Zieliskiego przedstawiaj to miasto. 4. Przykadowe nie-miejsce, std i tutaj przylatuj samoloty. 5. W swojej pracy turecka artystka poprzez wybrany tytu stara si pokaza stosunek Europejczykw wobec Turkw. Takie nieuzasadnione wyobraenie na czyj temat to.... 9. Pozbawione obecnoci czowieka przestrzenie staj si..., (odpowied znajdziesz na str. 13) 11. W jakim kraju przebywaj tytuowi Straszni Azjaci? 14. Gdzie Margit Lukcs i Persijn Broersen znaleli zdjcia, ktre wykorzystali w swej pracy? 16. Nazwisko francuskiego antropologa, ktry jako pierwszy zauway zjawisko wystpowania nie-miejsc. POZIOMO: 6. Teoria, do ktrej nawizuje przestrze wystawy Przeszo jest obcym krajem; jej twrc by Franz Joseph Gall. (podpowied znajdziesz na str. 3) 7. Przestrze pozbawiona ludzkich emocji; czowiek staje si tu jedynie uytkownikiem postpujcym zgodnie ze schematem, jaki jest przyjty dla danej przestrzeni. (odpowied znajdziesz na str. 12) 8. W jej pobliu siedz Straszni Azjaci; jest ona nie-miejscem. 10. Okrelone zachowanie; w nie-miejscach ludzie czsto wedug niego postpuj. 12. Kto zosta wymazany przez Margit Lukcs i Persijna Broersena ze zdj pokazanych na wystawie? 13. Wszystko co nas otacza, co moemy oglda bdc na przykad w podry, na spacerze. 15. Najwikszy kontynent na kuli ziemskiej, umownie podzielony na dwa kontynenty. 14

Kattowitz Bydgoszcz Breslau Gdask Bromberg Pozna Posen Bydgoszcz Danzig Wrocaw

**

15

**

/ SZLAK MIEJSC NAZNACZONYCH

(praca z opiekunem)
Niektre miejsca staj si naznaczone przez wydarzenia, ktre miay w nich miejsce: historyczne bitwy, wojny, spotkania. Czsto w takich miejscach umieszcza si tabliczki i pomniki informujce o wydarzeniach. Przywyklimy do ich widoku, zdarza nam si omija je obojtnie. Staj si punktami orientacyjnymi w miecie, miejscami spotka; na ich historie nakadaj si nasze prywatne opowieci. Ale istnieje rwnie inny sposb dowiadczania historii. Moe by ona opowiadana poprzez osobiste dowiadczenia osb, ktre bray udzia w wydarzeniu. Mona j take przeledzi, pokazujc konsekwencj dawnych wydarze.
Artyci w tej czci przewodnika zmuszaj nas do postawienia podstawowego pytania co znacz dla mnie minione zdarzenia? Czy znasz takie naznaczone histori miejsca w swojej okolicy? Deimantas Narkeviius Przepowiednia spenia si

8. Autorka: Jutta Strohmaier, Tytu: Seattle

Artystka przedstawia urbanistyczn przestrze jako miejsce spoecznych interakcji*. Satelitarne zdjcie Seattle, oraz piaszczysta nawierzchnia i ciar ludzi ogldajcych projekcj to zmieniajcy si krajobraz. Instalacja ukazuje realn przestrze: drogi, sieci komunikacyjne, domy, fabryki. Kiedy widz przechodzi przez projekcj, obraz przechodzi przez jego ciao, cie tworzy czarn plam na mapie, a kady krok zostawia na piasku lady. Widz jest wic zarwno elementem, jak i konstruktorem. W ten sposb powstaje symboliczna przestrze przestrze walki, emancypacji, wyzwolenia. To Seattle, lecz rwnie dobrze mogoby to by kade inne miasto.

SOWNICZEK:
nowe media nowe media to midzy
innymi nowe podejcie do otaczajcej nas rzeczywistoci wynikajce z moliwoci, jakie otwieraj przed nami wszelkie nowe technologie (wg L. Manovicha).

interakcja to wzajemne oddziaywanie

Jutta Strohmaier mieszka i pracuje w Wiedniu (Austria). Studiowaa

m.in. architektur i filozofi, a take malarstwo, fotografi i nowe media* na wiedeskiej Akademii Sztuk Piknych. Poprzez zacieranie granic midzy fotografi a szkicem, obrazem analogowym i cyfrowym, artystka bada tradycyjne koncepcje i obrazy przestrzeni.

na siebie osb, przedmiotw lub zjawisk. Dziaanie, ktre wystpuje gdy dwa lub wicej obiektw ma na siebie jaki wpyw.

wiatowa Organizacja Handlu

HISTORIA MIEJSCA:

Jutta Strohmaier Seattle

W swym projekcie Jutta Strohmaier odwouje si rwnie do dramatycznych wydarze, do ktrych doszo w 1999 roku, kiedy to dziesitki tysicy osb manifestowao w Seattle w czasie posiedzenia wiatowej Organizacji Handlu (WTO). Miasto zostao kompletnie sparaliowane i owadnite chaosem, a delegaci przeraeni tym, co si stao, opucili posiedzenie. 40 tysicom demonstrantw udao si zakci konferencj wiatowej Organizacji Handlu (WTO). W Seattle dominoway hasa skierowane przeciwko WTO, ktra wedug demonstrujcych, razem z wielkimi korporacjami ma odpowiada za zniszczenia ekologiczne, nierwnoci spoeczne, wyzysk Trzeciego wiata i wiele innych zniszcze. wiatowa Organizacja Handlu twierdzia, i wszystkie przepisy ekologiczne, kodeks pracy i normy bezpieczestwa stanowi niepotrzebne bariery handlowe. Wydarzenia, o ktrych mowa nie s pocztkiem ruchu oporu wobec systemu hiperkapitalizmu. Ruch oporu narasta, poczwszy od Meksyku w styczniu 1994 roku, przez Francj w grudniu 1995 roku, Kore w styczniu 1997 roku, Montreal w Kanadzie w maju 1998 roku do Seattle w USA w listopadzie 1999 roku. To jednak wanie to miasto w stanie Waszyngton stao si symbolem walki z WTO i wszechmoc prywatnych korporacji ponadnarodowych. Dziaacze i aktywici ruchu alterglobalistycznego kierowali si powiedzeniem Bdziemy walczy, marzy i tworzy. Jak trzeba bdzie stawimy opr. Wanie opr sta si osi wydarze w Seattle. Nie chodzio wycznie o przeciwstawianie si policji i subom porzdkowym, lecz raczej o opr dotyczcy zasad funkcjonowania neoliberalnego kapitalizmu. Naomi Klein, intelektualna liderka ruchu alterglobalistycznego, autorka ksiki No Logo pisaa po zamieszkach w Seattle: Linia starcia nie biegnie midzy zwolennikami globalizacji i protekcjonistami, lecz midzy dwiema radykalnie odmiennymi wizjami globalizacji. Jedna miaa monopol przez ostatnie dziesi lat. Druga wanie si ujawnia.

(ang. World Trade Organization WTO) organizacja midzynarodowa z siedzib w Genewie. Gwne zadania jakie wyznaczya sobie WTO to liberalizacja midzynarodowego handlu dobrami i usugami, prowadzenie polityki inwestycyjnej wspierajcej handel, rozstrzyganie sporw dotyczcych wymiany handlowej, przestrzegania praw wasnoci intelektualnej. Organizacja, wedug stanu na lipiec 2008 roku, liczy 153 czonkw.

DYSKUSJA:
- Czy uwaasz, e zwykli ludzie mog wpywa na bieg historii? Jeli tak, dlaczego? Jeli nie dlaczego? - Dzi Seattle stao si miastem symbolem walki ze wiatowa organizacj handlu. W Polsce takim miastem symbolem oddolnego ruchu przeciw systemowi jest Gdask. Czy wiesz co si tam wydarzyo? W jaki sposb historia, ktra si tam wydarzya ma wpyw na obecne funkcjonowanie miasta? - Praca Jutty Strohmaier pozwala nam wej w sytuacj miasta; poczu fragment jego historii, mie wpyw na jego wygld. Czy uwaasz taki sposb prezentowania historii za interesujcy? Dlaczego?

ejla Kameri HomeSICK

Kolektyw* Slavs and Tatars KOCHA, NIE KOCHA

Johanna Billing Magiczny wiat

START

16

***

17

***

9. Autor: Johanna Billing, Tytu: Magiczny wiat

DYSKUSJA:
- Rok 1989 przynis pastwom Europy rodkowej i wschodniej wiele zmian. Jesie ludw, upadek elaznej kurtyny, jak i caego bloku komunistycznego byy momentami przeomowymi w historii wielu pastw. Lecz czy zmiany spoeczno-ekonomiczne jakie za sob pocigny te wydarzenia byy korzystne, czy niekorzystne dla pastw byego bloku? - Piosenka Magiczny wiat napisana zostaa przez afroamerykaskiego piosenkarza Sydney Barnesa w 1968 roku (ma w sobie ducha rewolucji i nadziei koca lat 60-tych). Artystka wiadomie wybraa t kompozycj, uwaajc, i jej tekst obrazuje spoeczno-polityczne przemiany w Chorwacji. To o transformacji, o zmianach jakie wtedy zachodziy. To take wyraenie osobistej opinii mwi o projekcie Biling. Co sdzisz o formie wypowiedzi, ktr wybraa? - W krajach bdcych w okresie transformacji politycznej istnieje pewne zawieszenie midzy przeszoci a przyszoci. Jak mylisz czemu artystka zdecydowaa si zaprosi wanie dzieci do udziau w tym projekcie? Film zosta nakrcony w czasie wakacji w wietlicy na przedmieciach Zagrzebia w Chorwacji. Artystka poprosia grupk uczszczajcych tam na zajcia dzieci o wykonanie utworu pod tytuem Magiczny wiat. Syszymy wypiewywane przez dzieci z przejciem, w obcym dla nich jzyku: Mieszkam w magicznym wiecie. Dlaczego chcesz mnie zbudzi z tak piknego snu? Czy nie widzisz, e ja pi?. Artystka chce za pomoc muzyki, opowiedzie o przemianach w Chorwacji (ktra stanie si niedugo jednym z krajw wchodzcych w skad Unii Europejskiej), ktrych wiadkami i wsptwrcami stan si midzy innymi dzieci piewajce piosenk.

10. Autor: Deimantas Narkeviius, Tytu: Przepowiednia spenia si

Film rozpoczyna si przepowiedni ze snu ksicia Gedymina. Wedug proroctwa, mieszkacy Wilna przynios miastu niezrwnan saw i chwa. Bohaterka filmu Fania Brocovskaja, ktra przetrwaa Holokaust*, nie pojawia si jednak na ekranie. Syszymy jedynie jej gos opowiada histori swojego ycia, ktra przewija si przez ziemie Kaukazu i Syberii, terytoria Litwy, Izraela, Woch, Australii i wielu innych. Obraz filmowy tworz ujcia Wilna rodzinnego miasta bohaterki. Kamera rejestrowaa jedn klatk na minut. Artysta filmowa w nim przez 24 godziny cztery miejsca istotne dla historii ydw.

SOWNICZEK:
site-specific (ang. sztuka wykorzystujca
specyfik miejsca) polega na tworzeniu pracy w konkretnej przestrzeni i z myl o niej. Nurt site-specific najczciej kojarzy si ze sztukami wizualnymi: instalacj, obiektem, rzeb czy interwencj

Holokaust zagada, eksterminacja;

Johanna Billing mieszka i pracuje w Sztokholmie (Szwecja). Tworzy

przede wszystkim filmy wideo, wsplnie z bratem prowadzi rwnie wytwrni muzyczn. Stara si tworzy sztuk blisk yciu, std w jej projektach tyle muzyki, ktr uwaa za uniwersalny jzyk. Artystka stara si robi filmy o sprawach, o ktrych trudno jest nam mwi w naszym codziennym yciu.

Deimantas Narkeviius mieszka i pracuje w Wilnie (Litwa).

Studiowa rzeb na wileskiej Akademii Sztuk Piknych. Interesuje si dziaaniami site-specific*, ale przede wszystkim zajmuje si filmem i wideo.

przeladowania i zagada milionw ydw przez wadze III Rzeszy oraz jej sojusznikw w okresie II wojny wiatowej. Holokaust oznacza nie tylko unicestwienie, lecz rwnie niewyobraaln mk i upodlenie czowieka przez drugiego czowieka.

LEGENDA:

HISTORIA MIEJSCA:

W trakcie krcenia tego filmu Chorwacja rozpoczynaa negocjacje w sprawie przyjcia do Unii Europejskiej (akcesja nastpi najprawdopodobniej ju w 2011 roku). Chorwacja jeszcze nie tak dawno bya jednym z pastw wchodzcych w skad byej Republiki Jugosawii. Socjalistyczna Federalna Republika Jugosawii (SFRJ) obejmowaa sze republik: Boni i Hercegowin, Chorwacj, Macedoni, Czarnogr (Montenegro), Serbi i Soweni. W latach komunizmu by to bogaty kraj z dobrze prosperujc gospodark. Jednak wojna domowa, ktra wybucha w pierwszej poowie lat 90 doprowadzia do drastycznych zmian. Kraj rozpad si na kilka pastw, ktre obecnie znajduj si w rnych sytuacjach. Po rozpadzie Jugosawii, w byych republikach wybuchy krwawe konflikty. W 1991 roku Armia jugosowiaska, zdominowana przez Serbw, zaatakowaa Soweni. Nastpnie, po krtkich walkach, wojna przeniosa si do Chorwacji. Na pocztku 1992 roku rwnie w Boni i Hercegowinie wybucha krwawa wojna, ktra zakoczya si w 1995 roku po podpisaniu porozumienia pokojowego w Dayton. W 1991 roku Albaczycy zamieszkujcy Kosowo (okrg autonomiczny Serbii) zadali niepodlegoci, co wywoao konflikt serbsko-albaski, ktry narasta, doprowadzajc do wybuchu walk w 1998 roku. Konflikt w Kosowie zakoczya interwencja NATO i porozumienie pokojowe podpisane w 1999 roku. Obecnie Chorwacja stara si o akcesj do Unii Europejskiej Negocjacje rozpoczto w 2005 roku. Ich planowane zakoczenie to lipiec 2010. Planowana akcesja kraju to rok 2011, a pene czonkostwo prawdopodobnie uzyska w 2012 r. Obecnie kraj stara si speni postawione przez Uni warunki czonkostwa, przechodzi transformacj polityczn, ale take ekonomiczn i spoeczn.

Ksi Gedymin wyjecha z Trok na polowanie. Tak dugo polowa, a poczu ogromne zmczenie. Zasn wic u podna gry, gdzie rzeczka Wilejka do rzeki Wilii uchodzi. Podczas snu przyni mu si obraz przepikny, w ktrym wycie wilka elaznego usysza. Rankiem, nastpnego dnia, nadworny czarodziej Lizdejko rzek mu, e ten sen to znak, e miasto trzeba w tym miejscu zaoy now litewsk stolic. Jeeli to uczyni miasto bdzie synne na cay wiat i mocne, jak te wilka elaznego wycie.

DYSKUSJA:
- Czy rozmawiasz o przeszoci swojej rodziny z rodzicami i dziadkami? Czy uwaasz takie rozmowy za cenne? Czy wiesz, e w taki sposb rwnie uczysz si historii?

ORAL HISTORY:

Oral history, to po polsku historia mwiona, historia ustna. Historie mwione na dugo przed wynalezieniem pisma byy jedyn form zapamitywania i mwienia o przeszoci. Ten sposb badania historii wykorzysta w swoim filmie Deimantas Narkeviius, proszc o opowiedzenie swojej historii swojego ycia Fani Brocovskaja. Jednak nie jest to jedyna bohaterka jego filmu. Przepowiedni koczy Chasia Spannerflieg kobieta, ktra nie wypowiada ani jednego sowa, jedynie nuci piosenk. Ten utwr to Zog Nit Keyn Mol partyzancka piosenka w jidysz, uznawana za hymn ydw ocalaych przed zagad.

18

***

19

***

11. Autor: ejla Kameri, Tytu: HomeSICK

SOWNICZEK:
kibla to kierunek, w ktrym muzumanie
powinni zwraca si podczas modlitwy. ejla Kameri, podrujc po obcych krajach, dowiadczya bolesnej tsknoty za swoim domem i miejscem na ziemi. Pierwsz strzak z napisem Sarajevo homeSICK artystka ulokowaa w miejscowoci Graz (Austria) w 2001 roku. Zapocztkowaa tak, trwajcy do dzi rytua umieszczania podobnych znakw w zagranicznych hotelach czy miejscach publicznych. Do tej pory strzaka pojawia si w wielu miejscach na caym wiecie, wyznaczajc tym samym drog do domu. Praca nosi tytu HomeSICK. Wedug sownika jest to uczucie smutku z powodu oddalenia od domu, bycia poza domem. Sownik podaje te przykad: Podczas pierwszej nocy na obozie, Sara bardzo tsknia za rodzin Obz czyli camp w jzyku angielskim oznacza miejsce rozrywki i odpoczynku biwak, ale w Boni podczas wojny mgby oznacza obz koncentracyjny lub obz uchodcw.

12. Autor: Kolektyw* Slavs and Tatars, Tytu: Kocha, nie kocha, (aplikacje cienne)
Kocha, nie kocha to projekt ilustrujcy histori nazw niemal 150 miast, pooonych na terenie Eurazji (zachodni granic obszaru wytycza byy Mur Berliski*, za wschodni ciana Muru Chiskiego*). Wielojzyczne nazwy, ukazuj walk o wpywy midzy imperiami, bitwy o przetrwanie midzy narodami, czsto ujawniaj zapomniane dzi azjatyckie pochodzenie europejskich miast. Jeli () postrzegamy miasta jako ywe organizmy, ktre rodz si, rozwijaj si i czasem umieraj, dlaczego z ich nazwami miaoby by inaczej? zastanawiaj si Sowianie i Tatarzy.

SOWNICZEK:
kolektyw zesp, grupa ludzi zwizanych
wsplnymi deniami, dziaalnoci, prac. ok. 156 km (betonowy mur, okopy, zapory drutowe) od 1961 do 1989 roku oddziela Berlin Zachodni od Berlina Wschodniego. Symbol podziau.

Mekka miasto w zachodniej czci Arabii

Saudyjskiej. Centrum religijne islamu i najwitsze miasto muzumanw, dostpne tylko dla wyznawcw tej religii.

Mur Berliski system umocnie dugoci

Wielki Mur w Chinach mur obronny,

DYSKUSJA:
- Rodzinne miasto artystki ulego niemale cakowitemu zniszczeniu, a ona sama jak i wielu jej rodakw zmuszona bya wyemigrowa. Pozostawiane przez ni strzaki symbolizuj tsknot za swym dawnym domem. Czy znasz inne przykady artystw dziaajcych na emigracji i odwoujcych si do swej ojczyzny? (Pomyl o Wielkiej Emigracji w Polsce w XIX wieku, czy te licznych artystach i intelektualistach, ktrzy z powodw politycznych wyemigrowali z socjalistycznej Polski.) - Czy uwaasz, e w dobie globalizacji i zaniku granic wane jest podtrzymywanie wasnej tosamoci narodowej?

ejla Kameri mieszka i pracuje w Sarajewie (Serbia) i Berlinie

(Niemcy). Artystka tworzy rnego typu akcje, interwencje i instalacje site-specific, jednak gwnie posuguje si fotografi i wideo. Kameri jest boniack muzumank, projekt HomeSICK nawizuje do islamskiej tradycji oznaczania kierunku wskazujcego Mekk* (z jzyka arabskiego kibla*), do ktrej muzumanie zwracaj si podczas modlitwy.

Kolektyw* Slavs and Tatars (Sowianie i Tatarzy) powsta w 2005

zaopatrzony w bramy i wiee. Najnowsze badania naukowcw, prowadzone w oparciu o dane satelitarne, okreliy czn dugo budowli na 8851,8 km.

roku. Jego czonkw interesuj relacje midzy mieszkacami obszaru znajdujcego si na wschd od dawnego Muru Berliskiego* i na zachd od Wielkiego Muru w Chinach*, zwanego Eurazj. Projekty kolektywu ledz zwizki i relacje, jakie wystepuj midzy Sowianami, mieszkacami Kaukazu i Azji rodkowej.

ZADANIE:
Zobacz jak przeksztacaa si nazwa miasta Katowice: Katowice -> Kattowitz -> Stalinogrd Stalinogrd to przejciowa nazwa Katowic, stolicy wojewdztwa stalingrodzkiego w latach 1953-56. Kattowitz (nazwa niemiecka), Katowicy (nazwa lska), Katovice (nazwa czeska). W przestrzeni wystawy mona odnale kilkanacie obecnie istniejcych nazw miejscowoci. Sprbuj je odnale i wypisa poniej. Ile ich jest?

HISTORIA MIEJSCA:

Podczas wojny w Boni, po rozpadzie Jugosawii, Sarajevo byo oblegane przez Boniackich Serbw. Oblenie rozpoczo si 6 kwietnia 1992 r. i trwao do koca padziernika 1995 r. Podczas oblenia miasto byo cay czas ostrzeliwane z otaczajcych gr, odcite od dostaw wody i prdu, a ywno dostarczano nieregularnie. Zgino ponad 10 tysicy osb, praktycznie wszystkie budynki zostay zniszczone lub uszkodzone. Od zakoczenia wojny i zawarcia w listopadzie 1995 r. ukadu z Dayton, Sarajewo jest odbudowywane, gwnie przy wsparciu finansowym Unii Europejskiej. lady wojny s jednak cay czas wyrane, a tereny pooone bezporednio wok miasta s wci zaminowane.

DYSKUSJA:
- Przyjrzyj si diagramom; niektre s bardziej rozbudowane od innych. Jak mylisz czy poprzez ukazanie zmieniajcej si nazw miasta dowiadujemy si duo o jego historii? - Czy zastanawiae si kiedy nad histori nazwy swojego miasta? Po powrocie do domu sprbuj dowiedzie si jak zmieniaa si na przestrzeni lat. 20

***

21

***

/ SUBIEKTYWNA MAPA TORUNIA

Centrum Sztuki Wspczesnej Znaki Czasu rozpoczyna realizacj projektu, ktry dedykowany jest miastu, miejscom, jego mieszkacom i spoecznoci.

/ ARTYSTYCZNA MAPA WIATA

W ramach dziaania powstanie Subiektywna mapa Torunia, majca na celu odnalezienie i udokumentowanie najciekawszych mitw miejskich, historii, osobliwoci, prac i wydarze artystycznych zwizanych z najnowsz, XX-wieczn, histori miasta. Na projekt skadaj si: program rezydencyjny dla artystw, cykl wykadw i spotka, program edukacyjny adresowany dla dzieci i modziey, artystyczne dziaania w przestrzeni publicznej, a take seria szlakw turystycznych zachcajcych do alternatywnych metod poznania miasta. Projekt skada si z wielu rnorodnych elementw. Wszystkie maj na celu podjcie tematu Torunia jako miasta, ale widzianego w subiektywny, bardzo osobisty sposb. Skadowe projektu-procesu warsztaty edukacyjne, spotkania, projekt filmowy maj na celu zapoznanie mieszkacw z najnowsz, czsto nieznan histori Torunia. Inne, takie jak program rezydencyjny czy wito otwartych pracowni skaniaj si ku wygenerowaniu nowego potencjau (zdarze, akcji, prac) tkwicego w miecie. Podsumowaniem projektu bdzie publikacja subiektywny przewodnik po Toruniu. Dokumentacja wszelkich dziaa zwizanych z projektem umieszczona zostanie na stronie internetowej www.csw.torun.pl.

ZADANIE:
W krtkich biogramach artystw znajduj si nazwy miast i pastw, z ktrych pochodz, lub w ktrych pracuj. Zaznacz na mapie te miejsca. Jak nazywa si ten obszar? Z jakiego krgu kulturowego pochodz prezentowani artyci?
RYSUNEK: mapa wiata

Zapraszamy do wsppracy!!!
kontakt: sztukacieszuka@csw.torun.pl / pokojzkuchnia@csw.torun.pl
22

23

Przewodnik towarzyszcy wystawie PRZESZO JEST OBCYM KRAJEM

22.01 2.05.2010

Johanna Billing / Persijn Broersen / Banu Cennetolu / ejla Kameri / Margit Lukcs / Deimantas Narkeviius / Agnieszka Polska / Jasper Rigole / Slavs and Tatars / Jutta Strohmaier / Ingrid Wildi / Krzysztof Zieliski / Edwin Zwakman / Levi van Veluw
artyci: kuratorki wystawy: Aleksandra Kononiuk, Agnieszka Pindera aranacja wystawy: Jeroen de Vries projekt i skad przewodnika: Ula Karniej teksty/opracowanie: Katarzyna Jankowska, Marta Koacz,
Agnieszka Pindera

rda: folder wystawy Przeszo jest obcym krajem, wikipedia,

strony artystw prezentowanych na wystawie

redakcja: Katarzyna Radomska

TORU 2010 Centrum Sztuki Wspczesnej Znaki Czasu w Toruniu
ul. Way gen. Sikorskiego 13 87-100 Toru

www.csw.torun.pl

Program edukacyjny SZTUKA CI SZUKA! wspieraj: