Vi nt a l t nhin thuc vng bin Vit Nam (21/06/2011) Vit Nam l mt quc gia ven bin nm bn b Ty ca Bin ng,

gi v tr chin lc v a - chnh tr v a - kinh t m khng phi quc gia no cng c. Vi b bin di hn 3.260 km tri di t Bc ti Nam, ng th 27 trong s 157 quc gia ven bin, o quc trn th gii. T lu hai qun o Hong Sa v Trng Sa l ca ngi Vit. Lch s cc triu i cng hot ng lin tc ca ngi Vit hng trm nm trc n nay trn hai qun o ny cng nh theo tp qun v lut php quc t l nhng c s khng nh iu .

Ct mc ch quyn trn o Trng Sa gia Bin ng Vit Nam Theo Cng c ca Lin Hp Quc v Lut Bin nm 1982, Vit Nam c din tch bin khong trn 1 triu km2, gp 3 ln din tch t lin, chim gn 30% din tch Bin ng. Vng bin nc ta c khong 3.000 o ln nh v hai qun o xa b l Hong Sa v Trng Sa c phn b kh u theo chiu di b bin ca t nc. Mt s o ven b cn c v tr quan trng c s dng lm cc im mc quc gia trn bin thit lp ng c s ven b lc a Vit Nam, t xc nh vng ni thy, lnh hi, vng tip gip lnh hi, vng c quyn kinh t v thm lc a, lm c s php l bo v ch quyn quc gia trn cc vng bin. Bin ng l vng bin nhn nhp th hai trn th gii (sau a Trung Hi), chim khong lu lng tu hot ng trn cc vng bin ton cu. L tuyn hng hi huyt mch mang tnh chin lc ca nhiu nc trn th gii v khu vc, ni lin Thi Bnh Dng vi n Dng, chu u, Trung ng vi chu v gia cc nc chu vi nhau. Cng vi t lin, vng bin nc ta l mt khu vc giu ti nguyn thin nhin, l ng trng giu c nui sng hng triu ng dn v gia nh t bao i qua, l mt vng kinh t nhiu thp k pht trin nng ng, l ni hp dn ca cc nh u t v th trng th gii. Bn cnh nhiu o ln nh khc, hai qun o Hong Sa v Trng Sa t lu thuc v lnh th Vit Nam. Qun o Hong Sa gm trn 30 o, , cn san h v bi cn,

nm khu vc bin gia v 15o45'00''Bc - 17o15'00''Bc v kinh 111o00'00''ng - 113o00'00''ng trn vng bin c din tch khong 30.000km2, cch o L Sn (Qung Ngi - Vit Nam) khong 120 hi l. on bin t Qung Tr chy ti Qung Ngi i mt vi qun o Hong Sa lun hng gi ma Ty Nam hay ng Bc nn thng c nhiu thuyn b h hi khi ngang qua y vo ma ny. Cc vua cha Vit Nam thi xa hay chu cp cho cc tu thuyn b nn v nc, nn h thng bo nhau tm cch tt vo b bin Vit Nam nh cu gip khi gp nn. Chnh v th, Hong Sa t rt sm c ngi Vit bit ti v xc lp ch quyn ca mnh. Qun o Hong Sa chia lm hai nhm An Vnh v Trng Khuyt (hay cn gi l Li Lim). An Vnh nguyn l tn mt x thuc Qung Ngi, theo i Nam Thc lc Tin bin quyn 10: "Ngoi bin x An Vnh, huyn Bnh Sn, tnh Qung Ngi c hn 100 cn ct... chiu di ko di khng bit ti my ngn dm, tc gi l Vn l Hong Sa chu. Hi quc s u triu Nguyn t i Hong Sa gm 70 ngi ly dn x An Vnh sung vo, hng nm c n thng ba ci thuyn ra o, ba m th ti ni.... Qun o Trng Sa nm gia Bin ng v pha ng Nam nc ta, pha Nam qun o Hong Sa, cch Cam Ranh (Khnh Ho - Vit Nam) 243 hi l, cch o Hi Nam (Trung Quc) 585 hi l v n o i Loan khong 810 hi l. Qun o Trng Sa gm trn 100 o ln nh v bi san h vi din tch vng bin rng khong 410.000 km2, t v 6o00'00'' Bc - 12o00'00'' Bc v kinh 111o00'00'' ng - 117o00'00'' ng. Din tch phn ni ca o khong 3km2, chia lm 8 cm (Song T, Loi Ta, Th T, Nam Yt, Sinh Tn, Trng Sa, Thm Him, Bnh Nguyn). Vi v tr gia Bin ng, qun o Trng Sa c li th v dch v hng hi, hu cn ngh c trong khu vc, ng thi cng l mt a ch du lch hp dn.

Bn Bin ng Vit Nam c hai qun o Hong Sa v Trng Sa

iu kin thin nhin trn thc t gn lin vi nhng hot ng xc lp ch quyn ca Vit Nam i vi hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Theo cc nh nghin cu, nu mc nc bin h xung chng 600m-700m th Hong Sa s dnh vo Vit Nam nh mt khi tht lin v cch Trung Quc bng mt vng bin su (Krempf, Gim c Hi hc Vin ng Dng, kho st nm 1925). Cc sinh vt trn cc o v di bin thuc hai qun o Hong Sa v Trng Sa nh ra, i mi, vt, n t, c tai voi, c hng u tng t nh cc o ven bin Vit Nam nh c lao R. Cc kho st t thp nin 40 ca th k XX cng cho thy cc th vt sng trn hai qun o Hong Sa v Trng Sa u l cc loi gp Vit Nam, khng c nhiu lin h vi sinh vt Trung Quc. Cc kho st v tho mc cng c kt qu tng t, hu ht tho mc hai qun o ny u du nhp t t lin ca Vit Nam nh cy m u, cy bng c nhiu c lao R. Cc sch s ca thi Nguyn cng chp r, theo lnh vua Minh Mng binh lnh Vit Nam trng nhiu cy ci trn hai qun o Hong Sa v Trng Sa, ngy sau cy ci cao to gip ngi i bin nhn bit m trnh mc cn. Bin ng cng nh Vit Nam nm trong khu vc m cc nh sinh vt hc gi l Wallacca, l vng t sinh sng ca cc loi ng vt ng m Trung Hoa nm ngoi vng ny. Ti Bin ng khng ging nh Thi Bnh Dng, c dng hi lu chy thay i theo chiu gi ma. Thin nhin to iu kin thun li cho mi quan h gia t lin ca Vit Nam vi cc o Hong Sa v Trng Sa. Chnh nhu cu trnh bo hoc b nn ri theo dng hi lu, theo chiu gi tp vo t lin Vit Nam ca cc thng thuyn nc ngoi nh trnh by trn nn ngi Vit Nam t lu bit ti Hong Sa v Trng Sa v sn lng cu gip nhng ngi b nn. iu chng t hot ng xc lp ch quyn v thc thi ch quyn trn thc t ca ngi Vit Nam i vi Hong Sa v Trng Sa l ht sc t nhin t bao i qua. Nhm PV Bin ng Ch quyn ca Vit Nam Hong Sa v Trng Sa t th k XV n th k XVIII (22/06/2011) T rt lu ngi Vit Nam pht hin ra hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Cc triu i phong kin Vit Nam t th k XV n th k XVIII rt c thc xc lp ch quyn v thc t t chc nhiu hot ng khai thc ti nguyn, thc thi ch quyn trn cc qun o ny mt cch hiu qu, lu di.

Mt trang trong cun Ph Bin Tp Lc ca L Qu n c on ni v o Hong Sa Nm 1075, vua L Nhn Tng c sai L Thng Kit v hnh th ni sng ca 3 chu Ma Linh, a L v B Chnh. Nhng nm 1172-1173, nhn mt cuc i tun quan st ni sng v i sng nhn dn, vua L Anh Tng c ra lnh cho cc quan son ra bn a nc ta. i Trn, ngoi cun An Nam Ch Lc ca L Tc trong c phn dnh cho a ch, theo cc nh nghin cu c kh nng cn c cun s Vit ghi chp v a l nc ta nh Vit s Cng mc, i Vit S k... Ngoi ra cn nhiu cun s k v a l nc ta cng nh nhiu cun sch qu khc t u th k XV tr v trc b qun Minh tiu hy hoc mang v Kim Lng. i nh L c quyn sch a l u tin ca ngi Vit Nam l cun D a Ch ca Nguyn Tri. K n, theo i Vit S K Ton Th, vua L Thnh Tng c ra lnh cho cc quan thn trn th xem xt a hnh ni sng him tr thuc a phng mnh v thnh bn giao cho B H lp thnh bn ca lnh th i Vit. Cun Thin Nam T Ch L Th (hay Ton Tp An Nam L) ca B t Cng o c son v theo lnh Cha Trnh nhng nm nin hiu Chnh Ho (1680-1705), cn c vo nhng chi tit thu thp c t th k XV. C th xem y l mt trong nhng ti liu xa nht ca Nh nc phong kin Vit Nam cn tn ti ghi phn ch thch bn vng ph Qung Ngi, x Qung Nam vi ni dung: "Gia bin c mt di ct di, gi l Bi Ct Vng (Hong Sa), di ti 400 dm, rng 20 dm. T ca i Chim n ca Sa K mi ln c gi Ty Nam th thng thuyn cc nc i pha trong tri dt y; gi ng Bc th thng thuyn chy ngoi cng tri dt y, u cng cht i ht c. Hng ho th u ni . H Nguyn (Cha Nguyn) mi nm vo cui ma ng a 18 chic thuyn n y thu hi hng ho, c phn nhiu l vng bc, tin t, sng n. Thng cui ma ng m lch thng ri vo thng 2, thng 3 Dng lch, kh hu vng

Hong Sa ang vo ma kh v quan trng l khng cn bo na. y l thi gian thun li nht cc Cha Nguyn sai ngi ra thu hi hng ho ca nhng chic tu b chm trong khu vc Hong Sa. Chi tit lch s ny chng t mt cch hng hn cc hot ng xc lp ch quyn ca ngi Vit Nam ti qun o Hong Sa. V nu qun o Hong Sa thuc v nc khc th khng th c chuyn hng nm, theo tng thi k nht nh, hng on thuyn ca ngi Vit c u n ra Bi Ct Vng (Hong Sa) ch hng ho qu gi v mt cch ngang nhin khng b ai phn ng. Trong Gip Ng Bnh Nam , bn x ng Trong do oan Qun Cng Bi Th t v nm 1774, Bi Ct Vng cng c ghi nhn l mt phn ca lnh th Vit Nam. Nh vy, nhng t liu lch s cn st li cho thy mun nht l vo th k XV n th k XVII ngi Vit Nam tng ra vo Bi Ct Vng. Trong cun sch "Univers, histoire et decription de tous les peuples, de leurs religions moeurs et coutumes vit nm 1833, c Gim mc Taberd cng cho bit: "Chng ti cng xin lu rng t hn 34 nm nay, qun o Paracels m ngi Vit gi l Ct Vng (Hong Sa) gm rt nhiu hn o chng cht vi nhau, lm chm nhng nh ln gia nhng bi ct c ngi Vit x ng Trong chim c. ng lu l trong nguyn vn ca v gim mc ny tn Ct Vng c vit theo m ting Vit (Paracels nomm par les Annamites Ct Vng ou Hoang Sa).

Bn b bin Vit Nam vi hai qun o Hong Sa v Trng Sa do ngi H Lan v nm 1754

Ph Bin Tp Lc ca L Qu n (1726-1784) vit nm 1776 l ti liu c m t chi tit nht v Hong Sa. Ph Bin Tp Lc gm 6 quyn, trong quyn 2 c 2 on vn ni v Hong Sa. on th nht vit: " ngoi ca bin ln thuc v a phn x An Vnh, huyn Bnh Sn, ph Qung Ngha c mt hn ni mang tn l C Lao R (tc danh ca o L Sn, Qung Ngi). Chiu rng ni ny c th hn 30 dm... Ngi ta ra bin ri cho thuyn i bn trng canh na c th n C Lao R. ngoi ni C Lao R c o i Trng Sa ngy trc, ni y thng sn xut nhiu hi vt c ch i bn cc ni, nn Nh nc c thit lp mt i Hong Sa thu nhn cc hi vt. Ngi ta phi i ba ngy m mi n c o i Trng Sa y. on th hai vit: "...Ph Qung Ngi, huyn Bnh Sn c x An Vnh, gn bin, ngoi bin v pha ng Bc c nhiu c lao, cc ni linh tinh hn 130 ngn, cch nhau bng bin, t hn ny sang hn kia hoc i mt ngy hoc vi canh th n. Trn ni c ch c sui nc ngt. Trong o c bi ct vng, di c hn 30 dm, bng phng rng ln, nc trong sut y. Trn o c v s yn so; cc th chim c hng nghn, hng vn, thy ngi th u vng quanh khng trnh. Trn bi vt l rt nhiu. c vn th c c tai voi to nh chic chiu, bng c ht to bng u ngn tay, sc c, khng nh ngc trai, ci v c th o lm tm bi c, li c th nung vi xy nh; c c x c, khm dung; li c c hng. Cc th c u c th mui v nu n c. i mi th rt ln. C con hi ba, tc gi l trng bng, ging i mi nhng nh hn, v mng c th khm dng, trng bng u ngn tay ci, mui n c. C hi sm tc gi l con t t, bi li bn bi, ly v dng vi st qua, b rut phi kh, lc n th ngm nc cua ng, co sch i, nu vi tm v tht ln cng tt. Cc thuyn ngoi phin b bo lm h hi thng o ny. Trc, h Nguyn t i Hong Sa 70 sut, ly ngi x An Vnh sung vo, ct phin mi nm c thng ba nhn giy sai i, mang lng n su thng, i bng nm chic thuyn cu nh, ra bin ba ngy ba m th n o y. y tha h bt chim bt c m n. Thu hi c ha vt ca tu nh l gm nga, hoa bc, tin bc, vng s, chin, cng l kim lm v i mi, v hi ba, hi sm, ht c vn rt nhiu. n k thng tm th v, vo ca Eo, n thnh Ph Xun np, cn v nh hng xong mi cho em bn ring cc th c vn, hi ba, hi sm, ri lnh bng tr v. Lm c nhiu t khng nht nh, cng c khi v ngi khng. Ti (L Qu n) xem s ca cai i c l Thuyn c Hu bin rng: nm Nhm Ng lm c 30 ht bc; nm Gip Thn thu hi c 5100 cn thic; nm t Du c 126 ht bc, t nm K Su n nm Qu T nm nm y mi nm ch c my tm i mi, hi ba. Cng c nm c thic khi, bt s v hai khu sng ng m thi. H Nguyn li t i Bc Hi, khng nh bao nhiu sut, hoc ngi thn Th Chnh Bnh Thun, hoc ngi x Cnh Dng, ai tnh nguyn i th cp giy sai i, min cho tin su v cc tin tun , cho i thuyn cu nh ra cc x Bc Hi, c lao Cn Ln v cc o H Tin, tm lm vt ca tu v cc th i mi, hi ba, bo ng, hi sm, cng sai cai i Hong Sa kim qun. Chng qua l thu hi cc th hi vt, cn vng bc ca qu t khi thu hi c. Ph Bin Tp Lc cng chp rt r nhng hot ng ca i Hong Sa pha Bc, nm th 18 (1753) nin hiu Cn Long c 10 lnh Hong Sa b bo tri dt vo cng Thanh Lan ca Trung Quc. Vin quan a phng tra xt r nguyn nhn xong lin cho thuyn p ch nhng ngi lnh Hong Sa tr v nguyn qun. iu ny chng t t xa chnh quyn Trung Quc vn lun tn trng quyn hnh x ch quyn ca Vit Nam ti Hong Sa. Chnh quyn phong kin Trung Quc khng h c phn ng no v nhng hot

ng ca i Hong Sa m cn gip nhng ngi lnh Hong Sa khi h gp bo tri dt vo t Trung Quc. Hin cn kh nhiu ti liu v cc hot ng ca i Hong Sa cn lu tr trong dn gian phng An Vnh, o L Sn (tc C Lao R), tnh Qung Ngi. Chng hn nh n ca ng H Liu, cai hp phng C Lao R, xin chnh quyn Ty Sn cho php i Hong Sa tip tc hot ng v t Ch th ngy 14 thng 2 Thi c nm th 9 (1786) ca quan Thi Ph Tng L Qun Binh Dn Ch V Thng Tng Cng c sut cng vic ca i Hong Sa. Nm 1773, sau 2 nm khi ngha, qun Ty Sn lm ch min t t Qung Nam n Bnh Thun, trong c Qung Ngi. Nhng hot ng ca i Hong Sa x An Vnh c t di quyn kim sot ca Ty Sn. Vi truyn thng hot ng hng trm nm, dn x An Vnh vn t lp v phng tin tu thuyn li quen vic nn lun l nng ct ca i Hong Sa d di bt k triu i no, h lun ch ng kim sot vng bin truyn thng lu i ca cha ng mt cch tch cc nht. Ch quyn bin o ca Vit Nam t cc bn trong lch s (23/06/2011) "Trung Quc mun cc nc ASEAN v cng ng quc t tin rng yu sch ca h v "ng li b l ng th h phi chng minh c bng chng c khoa hc c th; hoc l do Trung Quc t mu thun khi tuyn b nhng iu hon ton v l nn c tnh l i s tht y - nh nghin cu Nguyn nh u nhn mnh nh vy khi cung cp mt s lng ln bn t tay su tp cho bo i on Kt.

Nh nghin cu Nguyn nh u gii thiu v kho t liu hn 1000 bn cc loi khng nh ch quyn bin o ca Vit Nam Tip cn t kha cnh cc t liu bn , c tin hnh o c, xc lp t th k th XV (c th lu hn na) cho thy mt lt ct hon chnh v ch quyn ca Vit Nam trn hai qun o Trng Sa v Hong Sa. Nhng chng c ny bin yu sch "ng li

b ca Trung Quc tr nn v l i vi cc nc ven bin ASEAN v cng ng quc t yu ha bnh, cng l. Vi khong hn 1000 bn ln nh, di rng khc nhau ca cc hc gi trn khp th gii, k c cc hc gi ngi Trung Quc, nh nghin cu Nguyn nh u khng nh, y l nhng ti liu rt quan trng Chnh ph s dng trong trng hp mt Ta n quc t c thm quyn c lp gii quyt vn phc tp ti Bin ng hin nay. Ch quyn bin o Vit Nam c xc lp t th k XV Trong kho t liu bn m nh nghin cu Nguyn nh u cung cp, c mt bn c him hoi c ghi nhn ra i t th k th XV. "Thc ra c th c nhiu tm bn c hn na nhng tri qua thi gian, chin tranh v bin c ca thi cuc nn hu ht b tht lc - ng Nguyn nh u cho bit. Theo nh nghin cu Nguyn nh u, t khi Vit Nam ginh c quyn t ch vo nm 939, bn thn chnh quyn v cc hc gi Trung Hoa khi bt u v bn nc ta, song ch yu l phn t lin. Phi n cc th k sau , Bin ng v cc hi o ca Vit Nam mi bt u c m t trn bn . Theo cc ti liu thu thp c, hin cn 3 tp bn th hin kh r ch quyn lnh hi v t lin ca Vit Nam, gm: Bn Giao Ch Quc Giao Ch Dng (trch t bn V B Ch c v t khong th k XV); Bn din cch Vit Nam ng Vit Nam Ty vi ng Dng i Hi ca Ngy Nguyn (khong nm 1842) v Bn An Nam Quc vi ng Nam Hi. Trong s cc bn ny th tp bn V B Ch c th hin mt bn o ln, r Giao Ch Quc, trong pha ng l bin c c ghi r Giao Ch Dng. Theo nh nghin cu Nguyn nh u, vo giai on ny nc ta t xng tn gi l i Vit, Trung Quc gi l An Nam Quc. Tuy V B Ch vn gi nc ta theo tn Giao Ch c i nhng cng t ra tn trng ch quyn ca nc ta trn lc a ln Bin ng. Sau ny, Ngy Nguyn ghi v li bn din cch Vit Nam kh chnh xc gm: Vit Nam ng (tc ng Ngoi) v Vit Nam Ty (tc ng Trong). ngoi khi Vit Nam ng l qun o Vn L Trng Sa tc qun o Hong Sa ngy nay. Ngoi khi thuc Vit Nam Ty l qun o Thin L Thch ng, tc Trng Sa. Ngoi khi bin c c ghi r l ng Dng i Hi. Ngoi ra, trn bn An Nam Quc, Ngy Nguyn cng ghi li nhiu a danh cc vng quc ph thuc lm cho ranh gii chim phn ln bn hu ngn sng M Kng, nay thuc Thi Lan. Ngoi Bin ng, Ngy Nguyn ghi r l ng Nam Hi, chng t ch quyn ca Vit Nam trn lc a v bin c l rng ln v c tn trng hin nhin. Trong cc vn bn chnh thng, L Qu n v Phan Huy Ch chng minh ch quyn v qu trnh khai thc v lm ch cc qun o Hong Sa v Trng Sa ca Vit Nam. Trong sch Ph Bin Tp Lc (1777), L Qu n vit: "X An Vnh thuc huyn Bnh Sn, ph Qung Ngi gn bi bin. V hng ng bc c nhiu o v nhiu ni linh

tinh hn 130 nh... trong cc hn o c bn Ct Vng, chiu di c chng hn 30 dm... nhng thuyn ln i bin thng khi gp gi bo u n nng u o ny. H Nguyn cn thit lp i Hong Sa gm 70 sut, ly ngi x An Vnh b sung... mt i Bc Hi cho thuyn ra c lao Cn Ln... hoc i n cc x Cn T vng H Tin tm kim. Nh nghin cu Nguyn nh u cng lu gi c hai bn qu t th k XV XVII, gm An Nam Quc (Hng c 1490) v Vng quc An Nam (Alexandre de Rhodes, 1650) cng biu hin kh r thm lc a, Bin ng v hi o Vit Nam ng thi. Sau ny vo thi Gia Long, l thi k u tin thng nht nc ta t ngoi giao n ni tr, t quc phng n hnh chnh, t khai thc hm m n bo v hi o. y l giai on m cc ti liu c ghi chp ht sc t m v cc qun o thuc ch quyn ca Vit Nam trn Bin ng. Ring v ghi chp bn , thi k ny c hai bn An Nam i Quc Ha (Taberd 1838) v i Nam Nht Thng Ton (1840) th hin kh y tnh hnh thm lc a, Bin ng v hi o Vit Nam.

Mt bn c ghi chp bng ting Hn th hin ch quyn bin o ca Vit Nam Phng Ty xc nh ch quyn cc qun o l ca Vit Nam

T th k th XIX, song song vi qu trnh xm chim cc thuc a, nhiu nc Phng Ty tin hnh o v bn th gii gm c 5 chu lc, trong c th hin tn nc Giao Ch, vi cc cch phin m rt khc nhau, nh: Cochi, Cauchi, Cauci, Quachym, Cochin... Do c k thut hin i v o c nn c th coi cc ti liu ca Phng Ty v ch quyn cc o, qun o ti Bin ng thi k ny l tng i chnh xc. Theo nh nghin cu Nguyn nh u, t th k th XVI, nc i Vit cng cc qun o Hong Sa v Trng Sa c Phng Ty trch dn trn hu ht cc bn th gii hoc khu vc ng . Ring Alexandre de Rhodes 1650; Cng ty ng n La Haye nm 1658 v Taberd nm 1838 v ring bn Vit Nam. Theo ng Nguyn nh u, trong s hng trm bn do Phng Ty thc hin, hu ht u ghi r t nc Vit Nam vi cc hi o Hong Sa v Trng Sa m h gi tn chung l Paracel hay Pracel. B bin Prasel l Trung B Vit Nam. "Khng mt bn no ghi b bin Prasel Nam Trung Hoa hay Phi Lut Tn, Indonesia hoc M Lai. Tht hin nhin, khp th gii u cng nhn Hong Sa v Trng Sa thuc ch quyn Vit Nam - nh nghin cu Nguyn nh u nhn mnh. Vi 50 bn m t nc Vit Nam vi thm lc a v Bin ng n hnh sut t 1525 n 1886, chng ta thy dn dn s hiu bit ca th gii v t nc Vit Nam ngy mt chnh xc, c v hnh th, ln a danh (trong , gm c Hong Sa v Trng Sa). Vit Nam c thm lc a tri rng 28 tnh, thnh ven bin Ngoi cc chng c o v v ch quyn trn cc o v qun o ca Vit Nam, nh nghin cu Nguyn nh u khng nh thm, cc bn c thc hin t hng trm nm nay u ghi nhn 28 tnh, thnh nc ta c thm lc a gip vi Bin ng, trong qun o Trng Sa thuc qun l hnh chnh ca tnh Khnh Ha v qun o Hong Sa thuc quyn qun l ca thnh ph Nng (huyn o Hong Sa). Tng cng, nc ta c phn lnh hi rng trn 1 triu km2, gp 3 ln din tch t lin. Cng lao ln thuc v ngi Php khi h trao nhim v cho hi qun o c v thc hin v bn mt cch chnh xc t b bin cho n cc hi o ni trn mt nc; o chnh xc su trung bnh gn nh khp bin ng. " thc s l mt k cng ca ngi Php - ng Nguyn nh u nh gi. Cc bn do ngi Php o v c rt nhiu kch c, khu vc c th, tuy nhin c th tm chia lm 3 loi: Trng Sa, Hong Sa; Thm lc a v hi o; Thm lc a, hi o v Bin ng. Trong s ny, bn qun o Hong Sa (52x66cm) do Nha Thy b Hi qun Php o v nm 1885; bn chi tit cc o Pattle (Hong Sa); Boise (Ph Lm); Robert (Hu Nht) thuc qun o Hong Sa; cc o Caye du S.W. (Song T Ty); Caye de I'Alerte (Song T ng), Thi Tu (Th T), o Loai Ta (Loi Ta), Itu Aba (Ba nh), Namvit (Nam Yt),... Nh vy, tip cn t kha cnh cc t liu bn , c tin hnh o c, xc lp t th k th XV (c th lu hn na) cho thy mt lt ct hon chnh v ch quyn ca Vit

Nam trn hai qun o Trng Sa v Hong Sa. Nhng chng c ny cho thy yu sch "ng li b ca Trung Quc l v l i vi cc nc ven bin ASEAN v cng ng quc t yu ha bnh, cng l. Ch quyn Hong Sa v Trng Sa ca Vit Nam trong th tch triu Nguyn (24/06/2011) Thi nh Nguyn c rt nhiu ti liu chnh s, nhiu sch ghi chp ca cc hc gi ni ting ng thi minh chng ch quyn ca Vit Nam trn hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Cc ti liu cho thy hot ng thc thi ch quyn ca Nh nc phong kin Vit Nam trn hai qun o Hong Sa v Trng Sa pht trin vi mt trnh cao hn so vi cc triu i trc v mi chi tit u c minh nh, lu tr bng nhng vn bn, mc bn chnh thc ca Nh nc trong vn kh quc gia.

Chu bn triu Nguyn ni v vic vua Gia Long sai Phm Quang nh ra Hong Sa Trc ht l cun D a Ch trong b Lch Triu Hin Chng Loi Ch ca Phan Huy Ch (1821) v sch Hong Vit a D Ch (1833). Lch Triu Hin Chng Loi Ch l mt cng trnh bin kho quy m ln gm 49 quyn ghi chp hu ht cc t liu lch s ca cc triu i phong kin Vit Nam. Trong a D Ch quyn 5, phn Qung Nam c ni n ph T Ngha m phn ln ni dung ni v Hong Sa. iu ny chng t Hong Sa l mt b phn quan yu i vi ph T Ngha by gi. Hong Vit D a Ch, c Quc S Qun khc in vo nm Minh Mng th 14 (1833), ni dung c nhiu im ging D a Ch, c on ni v hot ng ca i Hong Sa. i Nam Thc Lc Tin Bin l loi ti liu chnh thc u tin vit v Hong Sa trong thi k Cha Nguyn m triu nh nh Nguyn cho chp li. Ti liu ny chp rng, ngoi bin Qung Ngi c mt loi hnh qun o tc gi l bi Hong Sa c hn 130 cn ct khng bit di ti my ngn dm. Ti liu xc nh danh xng "Vn L Hong Sa

Chu, cc sn vt, vic lp i Hong Sa v i Bc Hi thuc i Hong Sa kim sot cc o pha Nam, tc vng Cn o, Trng Sa ngy nay.

y l mt trong nhng bn ca sch "Ph Bin Tp Lc m t t m tnh hnh a l, ti nguyn Hong Sa v Trng Sa cng nh cng vic khai thc ca Cha Nguyn i vi hai qun o ny i Nam Thc Lc Chnh Bin (Quc S Qun khc in nm 1848) c 11 on trong nhiu quyn chp v Hong Sa v Trng Sa vi nhiu ni dung mi, phong ph, rt c th v vic thc thi ch quyn ca Vit Nam trn hai qun o ny. Quyn 50 k chuyn, thng Ging nm t Hi (1815) vua Gia Long sai Phm Quang nh thuc i Hong Sa ra o Hong Sa xem xt, o c thy trnh (Phm Quang nh l ngi x An Vnh, C lao R, nay thuc thn ng, x L Vnh, o L Sn). Quyn 52 chp, nm Bnh T (1816), vua Gia Long li sai thy qun v i Hong Sa ra o Hong Sa xem xt, o c thy trnh. Nh vy, theo chnh s trong 2 nm lin tip v vua u tin ca nh Nguyn (Gia Long) t nht 2 ln sai ngi ra Hong Sa thc thi ch quyn ca Vit Nam trn qun o ny. Quyn 104 cho thy ln u tin trong chnh s ca triu nh Vit Nam ghi r li ca mt hong Vit Nam (vua Minh Mng) khng nh ch quyn ca Vit Nam trn qun o Hong Sa, khng nh Hong Sa nm trong vng bin Vit Nam v sai ngi dng miu, lp bia, trng cy ngy sau cy ci to ln xanh tt, tu thuyn d nhn ra trnh mc cn,.Quyn 122 chp: "Nm Gip Ng, Minh Mng th 15 (1834) sai gim thnh i trng Trng Phc S cng thy qun hn 20 ngi i thuyn n o Hong Sa thuc tnh Qung Ngi v bn . Quyn 165 chp li rt r quan im ca B Cng v hot ng ca B ny ti Hong Sa: "Nm Bnh Thn, Minh Mng th 17 (1836), B Cng tu: "X Hong Sa thuc cng vc mt bin nc ta, rt l him yu, tng sai v bn ring v hnh th xa rng, ta mi ch v c mt, ri li cng cha bit nn v lm th no. Hng nm, thng phi ngi i xem xt cho khp thng thuc ng bin. Xem t nm nay v sau, mi khi n h tun thng ging, chn phi thy qun bin binh v gim thnh p mt chic thuyn nhm thng tun thng

hai th n Qung Ngi, giao cho hai tnh Qung Ngi, Bnh nh thu 4 chic thuyn ca dn hng dn ra x Hong Sa. Khng c l o no, bi ct no, phm khi thuyn n ni, tc th c chiu chiu di, chiu ngang, chiu cao, chiu rng v nc bin, bi bin xung quanh nng hay su, c bi ngm, ngm hay khng, hnh th him tr bnh d th no, phi xem xt o c r rng, v thnh bn .... Quyn ny cn chp: "Vua y theo li tu ca B Cng sai sut i thy qun Phm Hu Nht iu binh thuyn i em theo 10 ci bi g dng bn du mc, ch quyn, mi bi g di 5 thc, rng 5 tc, mt khc nhng ch: "Minh Mng thp tht nin, Bnh Thn, thy qun chinh i trng sut i Phm Hu Nht phng mnh vng Hong Sa ng ch th lu ch ng t (Nm Bnh Thn, Minh Mng th 17, cai i thy qun Phm Hu Nht phng mnh i o c, cm mc Hong Sa lu du). Khm nh i Nam Hi in S L l b sch do triu thn nh Nguyn vng mnh vua ghi chp nhng vic lm ca 6 b c hon thnh trong khong thi gian t nm 1843 n 1851 cng c chp v vic lp miu, dng bia, trng cy Hong Sa v kho st, o v bn ton b khu vc.

i Nam Nht Thng Ch l b sch a ch chnh thc ca nh Nguyn bin son t 1865-1910

B sch i Nam Nht Thng Ch n hnh nm Duy Tn th 3 (1910) chp, c hai qun o Hong Sa v Trng Sa thuc tnh Qung Ngi, tip tc khng nh hot ng ca i Hong Sa v i Bc Hi do i Hong Sa kim qun, cho bit thm chi tit v hnh ng thc thi ch quyn ca Vit Nam thi vua Minh Mng nh sai binh lnh xy cha, dng bia... Vit S Cng Gim S Lc ca Nguyn Thng c on t s lc v Hong Sa, c miu c lp ngi, bng khc my ch "Vn L Ba Bnh, binh lnh thng em nhng ht qu phng Nam m vi mc cy lm du. Trong Quc Triu Chnh Bin Tot Yu ca Quc S Qun nh Nguyn i vua Minh Mng c chp v chuyn xy cha, xy miu, dng bia, cm mc g, v bn ... Hong Sa nh cc sch ni trn. Ngoi ra, sch ny cn ghi chp vic c 90 ngi trn tu bun ca Anh qua bi Hong Sa b nn gh vo bi bin Bnh nh vo thng 12 nm Bnh Thn (1836) cu cu. Vua sai ngi tm ni cho v hu cp tin go. Thuyn trng, u mc (thuyn bun Anh) t ra rt cm kch. Vua sc cho phi vin i Ty, Nguyn Tri Phng em nhng ngi y xung bn H Chu a v nc.

Mt trang trong b i Nam Thc Lc Chnh Bin, cun s k ca Quc S Qun triu Nguyn bin son Mt ngun ti liu khc c gi tr cao khng nh qu trnh Nh nc phong kin Vit Nam thi Nguyn c nhiu hnh ng thc thi ch quyn ti Hong Sa v Trng Sa l cc chu bn triu Nguyn. Chu bn triu Nguyn ghi chp c th, r rng cc ch d ca nh vua v cc on i cng v Hong Sa; cc bn tu ca quan li a phng v vic thuyn bun nc ngoi mc cn Hong Sa; cc bn tu ca B Cng v nhng cng vic m cc on cng v ra Hong Sa lm, hoc cha lm xong... c bit c t

tu ca B Cng (1838) cho bit on kho st Hong Sa tr v bo co ln c 25 o, cn mt s o hi xa gp gi bo ln cha ln c... Ngoi ra cng cn rt nhiu ti liu khc l cc trc tc, ghi chp ca cc hc gi, quan li ng thi c lin quan ti vic thc thi ch quyn ca Nh nc phong kin Vit Nam trn hai qun o Hong Sa v Trng Sa nh bi Vng Kin Vn L Trng Sa ca L Vn Phc chng hn. Theo ti liu ny th ngay t u th k XIX, nh Nguyn tng thu cc thy th dy dn kinh nghim v cc phng tin k thut hin i ca phng Ty trc tip dn dt mt s con thuyn vt Bin ng kho st, o c v bn . iu ny cng gp phn l gii bn khu vc bin o ca Vit Nam thi nh Nguyn tuy vn gi cch v truyn thng nhng cng bt u cp nht thng tin mi v chnh xc cao nh bn hng hi ca cc nc phng Ty by gi. Thc thi ch quyn Hong Sa v Trng Sa ca cc triu i Vit Nam (25/06/2011) Cc th tch c Vit Nam cn li n nay cho thy cc triu i phong kin Vit Nam c bit ch trng ti vng bin. Cc hot ng ca triu nh Vit Nam khng ch n gin l nhm khai thc hi sn, cc ngun li kinh t khc t bin m cn tng bc xc lp ch quyn quc gia mt cch ha bnh v lin tc trn cc o v vng bin lin quan. Vic khai thc, xc lp ch quyn v qun l lnh th trn Bin ng trong c hai qun o Hong Sa v Trng Sa c cha ng ta tin hnh t rt lu i.

Hng c Bn v r a th x ng Trong cui th k 18. Bi Ct Vng c v ngoi khi ph Qung Ngi Nhiu b sch lch s ca nc ta cn li n nay ghi nhn vic phn nh hi gii gia nc ta vi lng ging phng Bc mt cch trc tip vo nm Canh Dn (990). i Vit S K Ton Th (1675) chp, vo nm s Tng sang, vua L i Hnh "sai nha ni cho Ch huy s l inh Tha Chnh em 9 thuyn dn 300 ngi n Thi Bnh Qun (nay l Qung ng, Trung Quc) n. Trong cun Hnh Lc Tp, s gi Trung Quc by gi l Tng Co tha nhn iu ny: "Cui thu nm ngoi, bn Co chng ti ti hi gii Giao Ch, Nha ni ch huy s ca Hon l inh Tha Chnh em 9 chin

thuyn v 300 qun n Thi Bnh Trng n. Vic vua L Thnh Tng cho lp bn ton quc "Hng c Bn vo nm Canh Tut (1490), trong c Hong Sa v Trng Sa cho thy trc hai qun o ny thuc ch quyn ca i Vit v nh Hu L sau khi chin thng qun Minh ht sc quan tm ti vic xc lp bin gii quc gia, khng nh ch quyn lnh th trong c vng bin, o. Cn c vo Hng c Bn , B t Cng o son ra b sch Ton Tp Thin Nam T Ch L Th (1630 1653), quyn 1 c th hin a mo ph Qung Ngi, phn ch thch trn bn c ni ti Bi Ct Vng tc qun o Hong Sa v Trng Sa ngy nay. Ton Tp Thin Nam T Ch L Th theo lnh ca Cha Trnh nhng nm Chnh Ha (16891705) l vn kin chnh thc ca Nh nc phong kin by gi. "Bi Ct Vng c ghi ch trong bn phn nh vic thc thi ch quyn ca Nh nc phong kin Vit Nam trn Bin ng trong c Hong Sa v Trng Sa mun nht l vo th k th XV. Cc Cha Nguyn cai qun x ng Trong cng rt quan tm qun l, khai thc, xc lp v bo v ch quyn ti Hong Sa. Theo s sch, vic thnh lp i Hong Sa phi c trc hoc mun nht k t thi Cha Nguyn Phc Tn (1648-1687). Khi Ty Sn khi ngha, Cha Nguyn chy vo Gia nh th i Hong Sa tip tc t di quyn kim sot ca Ty Sn. Ngay sau khi ln ngi, ch mt nm sau, vua Gia Long (1803) ra ch d cng c i Hong Sa. Nm 1815, vua Gia Long tip tc sai i Hong Sa i o c thy trnh v v bn Hong Sa. Nm1816, vua Gia Long cho cm c quc gia trn qun o Hong Sa v sai thy qun ra n tr ti y thu thu v bo tr ng dn nh c trong vng. T cho n sut thi k nh Nguyn, thy qun Vit Nam u n i vng thm, o c thy trnh, v bn , cm mc, dng bia ch quyn v rt nhiu hot ng khc thc thi ch quyn trn hai qun o ny. Trong sut thi Cha Nguyn hai qun o Hong Sa v Trng Sa lun c t trong khu vc qun l hnh chnh ca Tha Tuyn Qung Nam di danh ngha nh L, thuc Qung Ngi lc l ph khi l trn trong thc t t tr ca x ng Trong. Bi t khi Nguyn Hong vo trn th Thun Qung (1600) cho ti khi cha Nguyn Phc Khot (1738-1765) xng vng nm 1744, trn danh ngha cha Nguyn vn l quan trn th Tha Tuyn Qung Nam ca i Vit, do vua L tr v. Do vy, vic thc thi ch quyn ti Hong Sa, Trng Sa ca cc Cha Nguyn vn di danh ngha triu nh i Vit. Ph Qung Ngi c huyn Bnh Sn qun l x An Vnh. Sang i Ty Sn, ph Qung Ngi c i tn thnh ph Ha Ngha. Nm 1801, Ha Ngha c i li nh c l Qung Ngi (hay Ngha do cch c), c b my quan li cai tr t ph n x. n u triu Nguyn, khi dn hai phng C lao R pht trin, xin tch khi hai lng c t lin tr thnh ni cung cp dn binh ch yu cho i Hong Sa. i trng Phm Quang nh nm 1815 l ngi x An Vnh, o C lao R nay thuc thn ng, x L Vnh, tnh Qung Ngi. Mc d b mt mt rt nhiu song cc ti liu c s cn st li vn ghi nhn r rng vic cc vua cha Vit Nam nhiu thi k c bit quan tm xc lp ch quyn trn hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Nu khng c s quan tm v cc ch d c th nh th th ngy nay s khng c nhng bn nh Hng c Bn (1490), Ton tp Thin Nam T Ch L Th (1630-1705), hoc Thun Ho Qung Nam a Nht Trnh c v bi Trng Sa pha ngoi x Du Trng (tc C lao R) ch thch i mt 2 ngy mi ti. i Nam Thc Lc Tin Bin, quyn 8 c chp: "Nm Tn Mo, Hin

Minh Hong nm th 20 (1711), ma h, thng 4 (m lch) sai o bi ct Trng Sa di ngn, rng hp bao nhiu. Trc khi ln ngi hong (1802), Nguyn nh cng tng nh ngi Php o c gip hi trnh Bin ng trong c hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Sau khi ln ngi, vua Gia Long tip tc ch d o c, v bn Hong Sa v Trng Sa nh trnh by trn. Sang i vua Minh Mng, vic o c ch yu giao cho thy qun v thu dn a phng hng dn hi trnh. Nhim v o c Hong Sa v Trng Sa c quy nh rt r. i Nam Thc Lc Chnh Bin quyn 165 v Khm nh i Nam Hi in S L quyn 221 chp: "Khng c o no, ca b no thuyn chy n, s o ni y chiu di, chiu ngang, b cao, b rng, chu vi bao nhiu, r bn b nc b nng hay su. C ct ngm mm hay khng, tnh th him tr hay bnh thng, xem o t tng v thnh bn, chiu khi khi hnh, do ca no ra b, trng phng hng no m li n ni y, c theo ng thy i khu tnh c c bao nhiu dm ng, li chn y trng vo b b i thng l tnh ht no v phng hng no. c lng cch b bao nhiu dm ng. Ghi ni minh bch trong ha v trnh ln. Li t nm nay tr v sau, mi khi n h tun thng ging chiu theo l y m lm. Vic o v bn Hong Sa v Trng Sa c nh Nguyn ht sc quan tm, s liu cng ghi nhn nhiu quan li, qun lnh b pht nng do khng hon tt cng vic theo ch d ca nh vua, B Cng buc h phi lm li. Nh cc hot ng o c chi tit, cn thn nh vy hai qun o Hong Sa v Trng Sa trc thi Minh Mng vn c xem l mt "Bi Ct Vng, c khi gi l "Vn L Trng Sa, nay c v li (i Nam Nht Thng Ton ) ghi r rng hai tn khc nhau cho hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Bn cnh vic o v bn , nh Nguyn cng nhiu ln khng nh ch quyn Hong Sa v Trng Sa bng vic cho cm c, cm mc, dng bia ch quyn trn hai qun o ny. Nm 1816 vua Gia Long sai ngi ra cm c trn o Hong Sa. Nhng ngi Php cng tc vi vua Gia Long nh c Gim mc Taberd vit rt r v vic ny: "Vo nm 1816 Ngi (Gia Long) long trng treo ti (Hong Sa) l c ca x ng Trong. Hnh ng ny l du mc quan trng trong vic xc lp ch quyn ca Vit Nam trn qun o Hong Sa, nn nhiu ngi phng Ty chng kin u khng nh vua Gia Long chnh thc xc lp ch quyn ca mnh trn qun o ny trong sch ca h. T thi vua Minh Mng, lc lng thy qun lm nhin v thc thi ch quyn c phin ch nh mt "lc lng c nhim gm kinh phi, tnh phi v dn binh a phng m ch yu l dn binh i Hong Sa. Nhim v ca "lc lng c nhim ny lun c ch thn hong ch d c th. Cng chnh nh vua theo di din tin thng pht cng minh. i Nam Thc Lc Chnh Bin chp, mi thuyn vng thm Hong Sa phi em theo 10 tm g di 4,5 thc rng 5 tc lm ct mc ch quyn, trn ct mc c khc r nin hiu, nm, chc v, h tn vin ch huy thy qun, c phng mnh ra Hong Sa v lu du ghi nh. Cc triu i phong kin Vit Nam trong lch s t lu ch n cng vc lnh th trn bin m c bit l khu vc hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Bng cc hot ng c th, c s liu ghi chp y , cc triu i phong kin Vit Nam xc lp, thc thi ch quyn mt cch ho bnh v lin tc trong sut nhiu th k.

Hi i Hong Sa thc thi ch quyn (27/06/2011) Hng nm c vo khong cui thng 2 m lch, khi cc t gi ma ng Bc tha dn trn Bin ng, ngi dn o L Sn (Qung Ngi) li cng nhau c hnh cc nghi l c gi l "L khao l th lnh Hong Sa. y chnh l hot ng tri n v tng nh nhng ngi lnh trong i hng binh Hong Sa kim qun Trng Sa nm xa hy sinh thn mnh bo v ch quyn bin o ca T quc trn Bin ng.

Tng i i Hong Sa kim qun Bc Hi. nh: Tr Nguyn - vnexpress Nhim v nng n, cng vic nguy him, bin khi kh lng, trong khi phng tin ca thi cn rt th s nn cc dn binh trong i Hong Sa hu nh lun phi i mt vi ci cht. Th nhng trong sut nhiu th k qua, cc i hng binh ca vng bin Hong Sa v Trng Sa hu nh lin tc ra khi xc lp v thc thi ch quyn ca ngi Vit Nam trn hai qun o ny. Hu ht cc ti liu c c ghi chp v i Hong Sa u cho thy i ny bt u xut hin t thi nhng cha Nguyn u tin t chn n x ng Trong. Theo TS Nguyn Nh, chng ta c c s kt lun i Hong Sa ra i sm nht t thi cha Nguyn Phc Lan (1635-1648), hay chc chn l t thi cha Nguyn Phc Tn (1648-1687), bi chnh vo thi ny, cc thuyn ca i Hong Sa mi i vo ca Eo (Thun An) v np sn vt ti chnh dinh Ph Xun. Tri qua bao thng trm ca lch s, i Hong Sa vn tn ti v hot ng di nhiu triu i khc nhau. Mt nm sau khi ln ngi hong , nm Gia Long th 2 (1803) vua ra ch d cho i Hong Sa tip tc cng vic nh c. i Nam Thc Lc Chnh Bin c chp r: "Cai c V Vn

Ph lm th ng ca bin Sa K, sai m dn ngoi tch lp lm i Hong Sa. T nm 1816, vua Gia Long bt u c thy qun i cng vi i Hong Sa. n nm Minh Mng th 17 (1836), nhng hot ng ca i Hong Sa v thy qun trn vng bin Hong Sa v Trng Sa tr thnh l thng hng nm theo sch Khm nh i Nam Hi in S L ghi li.

Ton cnh o L Sn tc C lao R (Qung Ngi) Theo chnh s triu Nguyn ghi li, hng nm i Hong Sa bt u i bin t thng 3 m lch n thng 8 m lch th v. y r rng l thi gian rt thun li cho vic i bin trong khu vc Hong Sa v Trng Sa. Hu ht cc ti liu cng cho bit i t C lao R (o L Sn) n ni bt u hot ng Hong Sa mt 3 ngy 3 m. Trong sut 6 thng i Hong Sa tip tc i khp ni trn bin thc hin nhim v c triu nh giao ph. l cc cng vic thu lm cc sn vt t cc tu m, cc hi sn qu t vng bin pha bc qun o Hong Sa, kim qun trng coi cc i khc cng lm nhim v nhng khu vc khc nh i Bc Hi pha nam (tc qun o Trng Sa). V sau, i cn m trch thm vic i xem xt, o c thy trnh, v bn vng qun o Hong Sa. Nhim v ny bt u t thi Gia Long mi c ghi trong chnh s. Ring v nhim v do thm, canh gi ngoi bin, trnh bo v cc bn cp bin th bt u c ghi t nm Gia Long th 3 (1804). Nhim v ca i Hong Sa khng ch thun ty v kinh t, khai thc ti nguyn m cn lm cc cng vic phc v cho chc nng qun l nh nc. Nh vy, qu trnh hot ng ca i Hong Sa v cc i kim qun khc chnh l qu trnh xc lp v thc thi ch quyn trn hai qun o Hong Sa v Trng Sa lin tc, ko di trong nhiu th k (t u th k XVII n th k XIX) v tun theo lut l r rng ca Nh nc phong kin Vit Nam.

Tng i hi i Hong Sa L Sn sng sng nhn ra qun o Hong Sa. nh: Tui tr i Hong Sa l mt t chc kh c bit trong thi k cc cha Nguyn ng Trong. l mt t chc va mang tnh dn s va mang tnh qun s, va t nhn va Nh nc; va c chc nng kinh t va c chc nng qun l nh nc trn mt vng rng ln ca Bin ng thi y. Theo Ph Bin Tp Lc ca L Qu n, thi Cha Nguyn t l mi nm ly 70 sut inh sung vo i Hong Sa, ch yu ly ngi ca x An Vnh, C lao R (Qung Ngi). Ngay t khi trn nhm phng Nam, cc cha Nguyn nhn thy vng Bin ng khng ch l ni c nhiu bu vt m cn l ca ng c tnh chin lc trn gi phn t lin nn rt c thc xc lp v thc thi ch quyn trn vng bin ny. Do iu kin thi tit khc nghit nn mi nm ch c th

a ngi ra vng bin Hong Sa v Trng Sa mt thi gian khong 6 thng. V vy, hng nm la chn cc trai trng kho mnh, tho i bin, thng hiu lung lch ca C lao R sung vo i Hong Sa. Nhim v ca i rt nng n v cng vic nguy him, nn cc dn binh ca i Hong Sa u bit rng h lun i din vi ci cht. Chnh v th m ngoi lng thc, nc ung cc dn binh cn mang theo mt i chiu, 7 si dy my v 7 ci n tre. Nu chng may c mnh h no gia bin khi th dng chiu y qun xc, n tre np v ly dy my b li ri th xung bin. Chic th tre nh ghi r tn tui, qu qun, phin hiu n v ca ngi mt c ci k trong b chiu nhng ai vt c cn nhn bit.

L khao l th lnh Hong Sa Ti C lao R hin vn cn m Linh T tc miu Hong Sa, thn Ty, x L Vnh, tc phng An Vnh xa v m Linh T ngoi tri x L Hi, tc phng An Hi xa. Hin vn cn tc t nh v l khao qun t sng tin dn binh hi i Hong Sa ln ng lm nhim v hng nm vo ngy 20 thng 2 m lch. Trn o L Sn ngy ny c nhiu gia nh cn gia ph v bn th nhng ngi l lnh Hong Sa nh nh ng Phm Quang Tnh thn ng, x An Vnh c nh th v gia ph ng t Pham Quang nh - ngi c vua Gia Long c lm i trng i Hong Sa nm 1815. Trong k c ca ngi dn L Sn vn cn khc ghi nhng cu chuyn hng trng lu truyn t t tin. Nh cu chuyn v Chnh i trng sut i Phm Hu Nht vng mnh vua Minh Mng (1836) dn on thuyn ca i Hong Sa ra Bin ng cm mc, dng bia ch quyn, o c v bn , trng cy ci, thu lm hi vt trong sut 6 thng rng r, k t cng vic ny thnh l hng nm. Khng ai r Phm Hu Nht i bao nhiu chuyn, nhng c mt iu chc chn l ln cui cng ng i mi khng v. Ngi thn phi ngm ngi an tng ng bng nm m chiu hn khng hi ct. T quc khc ghi cng n ca ng bng vic t tn Hu Nht cho mt hn o ln pha nam qun o Hong Sa.

Th thuyn tng nh cc hng binh bo v o Hong Sa Theo s sch ghi li, a bn hot ng ca i Hong Sa rt rng. Khi u l nhng o gn b nht, song trong vng 6 thng hng nm t nm ny qua nm khc i Hong Sa m rng phm vi hot ng khp cc o san h trn Bin ng gm qun o Hong Sa v kim qun i Bc Hi hot ng trn a bn qun o Trng Sa. Theo TS Nguyn Nh, hot ng ca i Hong Sa ti cc o pha bc gn ph Lim Chu, Hi Nam (Trung Quc), pha nam tip ti Cn Ln, H Tin. D chnh i Hong Sa khng lc lng t mnh i khp ni song li kim qun cc i khc nn phm vi hot ng ca cc i rt rng, khp cc o trn Bin ng chy di ngoi khi dc cc tnh min Trung, t pha ty nam o Hi Nam xung ti vng Trng Sa hin nay. i Hong Sa s dng mt loi thuyn bum nh v nhanh nn d dng n trnh cc san h cng nh d dng cp c vo b cc o san h nh Hong Sa v cng thch hp vi hon cnh ca dn chi vng bin Sa K, C lao R.

ng Phm Thoi Tuyn, hu du i th 5 thp nhang bn m gi ca Chnh sut i trng Phm Hu Nht Vic lp thm nhiu hi i c nhim v nh i Hong Sa hot ng trn cc a bn khc cho thy triu nh nh Nguyn ngy cng pht hin ra thm nhiu o san h trn mt khu vc ht sc rng ln ca Bin ng. Nhu cu tm hiu, khai thc, o c v qun l cc vng bin o ny khin cho cng tc ca i Hong Sa v cc i khc thm nng n. Nh Nguyn vn cho i Hong Sa kim qun l c tp trung vo mt u

mi hu c th nm r v kim sot c tnh hnh trn Bin ng. Trc yu cu , ngi ch huy i Hong Sa phi l v quan ln hn, c phong tc Hu nh cai i Thuyn c Hu, Ph Nhun Hu uy th, quyn hnh thc thi chc trch ln hn. R rng, quy m kim sot v qun l cc vng bin, o trn Bin ng ca nh Nguyn ngy cng m rng cng vi vic gia tng thc xc lp v thc thi ch quyn ca triu i phong kin ny trong sut thi gian t th k th XVII n u th k XX ti hai qun o Hong Sa v Trng Sa. Ch quyn Hong Sa v Trng Sa ca Vit Nam c trong ti liu phng Ty t th k XV n XIX.

Bn do nh xut bn Covens and Mortier ti Amsterdam vo nm 1760c ghi ch qun o Paracel bn cnh b bin x ng Trong T liu c phng Ty cn lu li n nay cho thy cc nh hng hi B o Nha l nhng ngi u tin ca chu u c nhng m t v qun o Hong Sa t th k th XIV. Nhiu nht k hi trnh ca cc nh thm him B o Nha thi ni v mt di ngm Pulo Pracela (cc bi ngm san h) rt nguy him, bao qut c vng Hong Sa v Trng Sa ngy nay, tng t vi nhng hiu bit ca cc nh a l Vit Nam

cng thi. Cc cuc kho st Bin ng ca cc nh hng hi phng Ty sau , nht l ca ngi H Lan v Php, ngy cng xc nh r Pracela hay Paracels (Hong Sa) l mt qun o thuc v nc An Nam (tn gi Vit Nam thi Php thuc).

ng Nam trn bn ca Hondius xut bn nm 1606 ti Amsterdam Bn bn o ng Dng ca anh em nh hng hi H Lan Van-Langren (1595) ghi nhn ngoi khi Vit Nam c mt vng qun o vi nhiu bi ct nng chy di xung hng ty nam gi tn l Paracels cng vi rt nhiu chi tit a hnh ca min Trung Vit Nam ngy nay. Chng hn nh i din vi qun o Paracels trn t lin c b bin ghi l Costa da Pracels (b Pracels) ngoi bin cn c Pulo Canton (C Lao R) thuc a phn Qung Ngi. Th tch c Vit Nam cng ghi nhn ngi B o Nha v H Lan tng nhiu ln tip xc vi cc cha Nguyn x ng Trong bun bn. Nhiu thuyn bun ca phng Ty gp nn Hong Sa u cp vo b bin Vit Nam xin gip v cng nhiu ln h c cc cha Nguyn c ngi ra cu h, cp cho tin bc, lng thc v thuyn tr v nguyn qun. Chng hn v m tu Grootenbroeck ca H Lan nm 1634 trong vng o Hong Sa. Vin thuyn trng tm n Hi An v Thun Ho cu cu cc cha Nguyn. Nh vy, t rt lu i (mun nht vo th k XV) cc nh hng hi phng Ty mc nhin xc nh vng qun o Hong Sa trn Bin ng thuc quyn qun l ca cc cha Nguyn x ng Trong.

Bn hng hi Chu u th k 15-16 Bc sang th k XVII-XVIII, tu thuyn ca ngi phng Ty i qua Bin ng ngy cng tp np, do nhn thc cng nh t liu ca h vit v qun o Hong Sa ngy cng phong ph v chnh xc hn. c bit l ngi Php thng qua s cng tc vi Nguyn nh v qun s bt u quan tm ti Bin ng nhiu hn v k tha nhng hiu bit ca cc nh hng hi B o Nha, H Lan... T , ngi phng Ty nhn thc rt r ch quyn hai qun o Hong Sa v Trng Sa l ca Vit Nam. Nm 1701, nht k hi trnh tu Amphitrite xc nhn mt thc t hin nhin rng "Paracels l mt qun o thuc v Vng quc An Nam. l mt bi ngm tht khng khip c n hng trm dm, rt nhiu ln xy ra cc nn m tu . Pierre Poivre (1719-1786), mt gio s kim thng nhn ngi Php, nhiu ln qua li vng Hong Sa k li trong tc phm M t X ng Trong (1749): "Ti nghe ni hng nm nh vua (cha Nguyn) thng cho vi chic thuyn ra Hong Sa tm kim nhng bu vt t nhin cho b su tp ca mnh. Khi c cha Nguyn Phc Khot (1714-1765) tip Ph Xun, P.Poivre m t kinh mi xy dng ca ng Trong v xc nhn nhng khu sng i bc ca Cng ty ng n H Lan c trng by rt nhiu ti y l do qun binh x ny thu nht c t nhng chic tu chm ti qun o Hong Sa mang v. Nm 1759, b tc D' Estaing, Ph Thy s c Hi qun Php, do thm vng Bin ng gi mt bn tng trnh ln Chnh ph Php cho bit Ph Xun x ng Trong c n hn 400 khu i bc m phn ln c em v t cc con tu m ti qun o Hong Sa.

An Nam i Quc Ho ca Gim mc Taberd xut bn nm 1838 khng nh Paracels (Ct Vng, Hong Sa) nm trong vng bin Vit Nam Jean Baptiste Chaigneau (1769-1825) tng theo gip Nguyn nh chng Ty Sn, trng coi vic tip t cho qun i Ph Xun (Sc ngy 16-3-1802), vit trong hi k Le Mmoire sur la Cochinchine c on: "Nc Cochinchine m vua by gi xng hiu (hong ) gm x ng Trong, x Tonkin, mt phn x Cao Min, mt vi o c dn c khng xa b v qun o Paracels hp thnh bi nhng nh, ngm v mm khng dn c. Xin lu , t th k XIII, cc nc phng Ty theo Marco Polo m gi tn nc ta l Caugigu (phin m t Giao Ch Quc), sau c tri thnh Kiaoche ri Cochi. khi lm vi t Koci ca n , ngi ta thm ch Chine, nn gi thnh Cochinchine l tn chung ca i Vit. n thi Trnh - Nguyn phn tranh, ngi phng Ty gi ng Ngoi l Tonkin, cn ng Trong vn gi l Cochinchine. Gim mc Jean Louis Taberd trong mt cun sch xut bn nm 1833 cng vit v Paracels nh sau: "Xin lu rng t hn 34 nm nay, qun o Paracels, m ngi Vit gi l Ct Vng hay Hong Sa gm rt nhiu hn o chng cht vi nhau, lm chm nhng nh ln gia nhng bi ct, lm cho nhng k i bin rt e ngi, c chim c bi ngi Vit x ng Trong. An Nam i Quc Ha ca Gim mc Taberd xut bn nm 1838 cng khng nh Ct Vng (Hong Sa) l Paracels v nm trong vng bin Vit Nam. C th ni, An Nam i Quc Ha l mt ti liu phn nh nhng hiu bit su sc v chnh xc ca ngi phng Ty t th k XV n u th k XIX v mi quan h gia qun o Hong Sa v nc i Vit m tc gi gi l An Nam i Quc. Trong bn ny c ghi ch (nguyn vn): "Paracels Deu Ct Vng (t Latin "Deu = "c ngha l), Paracels c ngha l Ct Vng c ngha l Hong Sa, l mt khng nh r rng nht qun ch khng h suy din. a danh Paracels ghi bn cnh nhng chm nh du cc o khong v 16 Bc (ngang v ca T Dung, Tha Thin) ln v 17 Bc (khong Ca Tng, Qung Tr) v kinh 111 ng. iu ny phn nh s hiu bit

ca ngi phng Ty v Hong Sa rt chnh xc v khng cn nhm ln vi qun o Trng Sa na. a L Vng Quc ng Trong (Geopraphy of the Cochinchinese Empire) l cun sch do tin s Gutzlaff (1801-1851) Hi vin Hi a l Hong gia Anh quc, vit nm 1849 cho bit t lu Chnh ph An Nam thit lp tri binh v mt im thu thu trn qun o Paracels (tc Ct Vng) thu thu cc tu thuyn n y v bo tr nhng ngi nh c bn quc. Cun Bch Khoa a L Hin i (Geografia moderna universale) ca G.R. Pagnozzi xut bn nm 1823 dnh nhiu trang ni v Vng quc An Nam c cp n Paracels (Hong Sa). Trong cun Storia delle Indie Orientali ca Felice Ripamonti xut bn ti Milano nm 1825 c phn vit v ng Trong: "Thuyn trng cc tu bun qua li vng ny thch cp cng Hi An hn, cng ny khng xa th Hu. Nhng ngi i bin 3 cng ny (tc cng Hu, Hi An v Nng) l nhng ngi lo luyn nht ca quc gia ny v hng nm c chuyn i bin n chui o v bi nh c tn l Hong Sa (Paracels) nm cch b bin ng Trong khong 20-30 dm.... Sch a L Tm Tt (Compendio di Geografia) do Adriano Balbi nh a l lng danh ngi - son nm 1850 cho bit Vng quc An Nam c qun o Paracels, nhm o Pirati v nhm o Poulo Condor (tc Hong Sa, Hi Tc v Cn o). Cng trong tc phm ny tc gi c vit v a l Trung Hoa nhng khng h ni g v Hong Sa v Trng Sa. Nhiu ti liu lu tr ca Anh v Php cn ghi nhn v v tai nn tu Bellona ca c ti Bc v tu Imegi Maru ca Nht ti cm An Vnh, qun o Hong Sa. Hai tu ny chuyn ch ng do cc cng ty Anh bo him, gp thi tit xu ti cc khu vc bin ni trn nn b chm. Ng dn o Hi Nam (Trung Quc) cp cc tu m v chuyn ch ng v o Hi Nam cho mi cc nh bun ca h bn li s ng cp c. Chnh ph Anh phn khng hnh ng ny v c chnh quyn Trung Quc by gi tuyn b khng chu trch nhim v qun o Paracels ni hai tu b m khng thuc ch quyn ca Trung Quc. S kin ny cng khng nh s dng dng ca Trung Quc i vi qun o Hong Sa cho n nhng nm cui cng ca th k XIX. Het ky 7