ELF AFAKIN AK ROMANINDA TASAVVUF Mehmet Bakr ENGL ZET Tasavvuf; kayna, geliimi ve yaklam biimi itibariyle srekli

olarak tartmalarn odanda olmutur. Her eyde yaratcnn yansmasn arayan tasavvuf, sevgi ve hogr odakl bir gelenee sahiptir. nsanln geliim srecinde gizemli unsurlarn ilgi ekicilii, tasavvufta da kendisini gstermi ve etkisinin dntrme gc, ilgili olsun veya olmasn herkeste, tasavvufa kar bir merak uyandrmtr. Trk romannn son zamanlardaki nemli isimlerinden olan Elif afakn, son roman Ak (2009), odaa ald tasavvuf dnce ekseninde, ak ve kiisel zgrl nceleyen bir kurguya sahiptir. Roman, biri 13. dieri, 21. yzylda geen iki farkl kurguya sahiptir. Romanda Ellann yalnzl, araylar ve ak kovalamas ile Mevlana ve emsin 13. yzylda yaadklar tasavvuf ak yolculuu, birlikte ilerler. 13. yzylda geen kurgu, kendi iinde bamsz bir ierikle dier kurguyu etkileyerek bazen de dntrerek varln srdrr. Romanda Mevlana zerinden, tasavvuf ve hogr konular okurun dikkatine sunulur. Tasavvufun aamalar, kiisel geliim ve dnm zerindeki etkileri ve dnyada kitleleri etrafnda toplama amacnda olan bir dil kurma arzusu, afakn, Ak romannda tasavvufla ilgili ne kard balklardr. Yazar, eserinde ncelikle tasavvuf literatrne bal kalm ve Mevlana dneminin dil zelliklerini yanstmaya almtr. Bu almada, Elif afakn anlan romanndaki tasavvuf unsurlarn ileni biimi, bunun kiilerdeki yansmalar ve Mevlana dneminde yaanan akn romanda ele aln irdelemektedir.

Okt., Bitlis Eren niversitesi, Kank Turizm ve Otel letmecilii Yksek Okulu, mehmetsengul13@hotmail.com

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

645

Anahtar Kelimeler: Tasavvuf, Ak, Elif afak, Mevlana ve ems. SUFISM AT ELF AFAKS NOVEL LOVE ABSTRACT Sufism has always been on the focus of arguments in terms of its source, improvement and approach. Searching for the reflection of the creator in everything, Sufism has a tradition focused on love and tolerance. The attractiveness of mystical objects throughout the process of mankinds improvement has also effects on Sufism and the transformation power of this effect raises peoples curiosity whether they are interested in Sufism or not. One of the lately important names of Turkish novelists -Elif afaks latest novel Love (2009) has a plot which gives love and personal freedom priority on the basis of sufistic thought. The novel has two different plots, one takes place in the 13th century and the other is in the 21st century. The story of Ellas loneliness, searches and pursuit of love is handled together with Mevlana and Shams companionship through the pursuit of sufistic love in the 13th century. With its independent content, the plot in 13th century continues its existance by affecting and sometimes by transforming the other plot. The novel presents Sufism and tolerance to the readers through the agency of Mevlana. Stages of Sufism, its effects on personal improvement and transformation, its desire to create a language that gathers crowds together are the headlines Elif afak highlights about Sufism in Ak. Before all else, the novelist is devoted to Sufistic literature and tries to present the language features in the era of Mevlana. In this work, the way of Sufistic elements presentation, effects of these elements on characters and the handling of Sufistic love in Mevlanas era are studied.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

646

Mehmet Bakr ENGL

Key Words: Sufism, Love, Elif afak, Mevlana and Shams.

Giri Tasavvuf dncesi, slamn ortaya kndan gnmze kadar geen srede, tartmal bir alanda yer almtr. slamn mistik boyutunu oluturan tasavvuf, ilahi bilgi ve gizli tutulmas gereken srlar() (Kara, 1990: 11) ieren bir dnce sistemidir. Tasavvuf, insann var olu gereini sorgulayan, Allaha ulamay ama edinen, ruhen arnp tatmin olmay hedefleyen, dnyann geici olduunu ifade eden bir anlaytr. Tasavvuf kelimesinin kayna ile ilgili olarak, ok farkl grler ileri srlmtr. Tasavvufun Arapa, yn anlamna gelen suf kelimesinden tredii birok aratrmacnn ifade ettii bir grtr (Glpnarl, 2007: 24, Kara, 1990: 27, Eraydn, 1990: 6061). slamn ilk yllarnda, Peygamber efendimizin ve ashabnn yn elbise giydikleri ve bu ekilde dnya nimetlerinden uzak kaldklar bilinmektedir (Eraydn, 1990: 61). slam mistisizminin kayna olarak da, Kuran- Kerimdeki Ey iman edenler! Allah oka zikrediniz (33/41), Beni zikredin, ben de sizi zikredeyim (2/152), Rabbinin adn an, her eyi brakp yalnz Ona dn (73/8), Geceleri az uyurlar, seherlerde istifar ederlerdi (51/1718) ayetleri, dayanak olarak kabul edilir. Bu ayetlerle rten birok Hadis de bulunmaktadr. Ayrca, Hz. Peygamberin ahsi yaants, sfler zmresi iin bir rnek tekil etmitir (Mehmet Nazmi Efendi, 2005: 20). Mutasavvflar, Kuran- Kerimde geen ayetlerin grnen anlamlarndan ziyade, btn (i, gizli) anlamlarna nem vermilerdir. Byle bir anlay, bilgiye farkl bir yaklam biimini zorunlu klmtr. Mutasavvflar, kinatta meydana gelen olaylar aklla, mspet bilimle izah etmek yerine, bunlar ruh bir bakla aklama gerei duymulardr. Akl, duyu organlarmzn aktardklar ile sonuca ulatna gre, soyut konularda, asl dikkate alnmas gereken akl deil, ruh ve kalp olmaldr. Dinsel konular, nakli bilgiler olduundan, kalp ve ruh ile anlalabilirler. Kiinin, soyut anlamlar ieren konular aklayp anlamlandrabilmesi iin de, ruhunu arndrmas gerekmektedir. Eer ruhun arndrlmas

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

647

salkl bir ekilde gerekleirse, alglama da salkl bir ekilde gerekleecektir. Bu dnceye gre, tasavvufun ortaya koyduu arnma biimi, doru bilgiye gtren kaynak olarak kabul edilir. Tasavvuf eitimini alan kii, olay ve olgulara farkl bir adan bakmakta ve isel bir sorgulama yaamaktadr. Tasavvufa gre, beden ve ruhu iki ayr varlk olarak kabul etmek doru deildir. Tasavvuf cann tene hkimiyetini salayan prensipler koymutur (Eraydn, 1990: 64). Ruhun llerine gre anlamlandrlan akl, hakikatin grntsn alglamada akn bir g kazanacaktr. Tasavvuf yolculuu, drt aamadan olumaktadr. Bunlarn birincisi olan tlip, zht ve tasavvuf yolunu isteyen kii demektir. Bu, uzun ve ciddi bir sretir. kinci basamak olan mrit makamn, bir nceki zorlu imtihan geenler oluturur. Bu makamda tasavvuf sorumluluklar, pratik olarak uygulamaya konulur. Mridin murad Allahtr ve mrit, insann hakikati akl ve mantkla deil, tam bir din tecrbeyle kavrayacan bilir. Slik adl nc makamda kii, seyr slk (kemale erme) aamasndan geer. Bu, herkesin stesinden gelebilecei bir aama deildir. Bu makamda, ok fazla ibadet ve zikir yapmak gerekir. Son olarak vsl makamna ulaan kii, vahdete, Allaha ulam demektir. mtihan baaryla gemi olan vsl, dini tecrbelere sahiptir. lah evki tatmaya liyakat kazanmtr. Kii, bu makamda fena fil-Vcd (fena fillah) srrna da ulam olur. Fena fil-Vcd, btn varlklardan vazgeip her eyi Allahtan ibaret gren; Allahn varl iinde yok olan kiilerin iinde bulunduu hali ifade etmek iin kullanlr (Bolay, 1990: 264265). Buradan hareketle tasavvufun, fazlasyla ibadet etmek, kalbin kt duygu ve dncelerden arnmasn salayacak fiiller ve zikirlerde bulunmak olduu sonucuna ulalabilir. Dnyann geici ve lml olduunun idrakiyle; yaratlm olan tm mahlkata sayg ve sevgiyle, akla yaklamay amalamaktr. nsan- kmil olmann gereklerinden sapmadan, her zaman iyiden ve gzelden yana olmay amalamaktr. Tasavvuf, insann kim olduu, ne amala var olduu, hangi grev ve sorumluluklar yklendii ve hayattaki amacyla ilgili olarak, modern dnyann anlay ve alglay penceresinden ok farkl ve derin gndermelerle karmza kar.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

648

Mehmet Bakr ENGL

1. Tasavvufta Aamalar ve Btn (, Gizli) Anlam Elif afak, Ak romannn iskeletine tasavvuf dnceyi yerletirmitir. Romanda, tasavvufun felsef temellerinden, aamalarna ve amalarna, rn olduu araylara dein birok konunun farkl durum ve olgular zerinden deiliine tank olmak mmkndr. Yazar, bu konu ile ilgili olarak da sadece Anadolu kkenli Sufilikle deil evrensel Sufilikle de ilgilen(diini); ngilizce, Trke bulabildii kaynaklar okuduunu; Mevlana dnemini aratrdn; biyografiler okuduunu (Gven, 2009), kendisiyle yaplan birok syleide, on be yla yakn bir zamandr tasavvufla ilgilendiini ve bu ilginin kendi araylarnn sonucu olduunu ifade eder (Cumalolu, 2009, ztrk, 2009, Aygndz, 2009). Tasavvuf, Hz. Muhammedi rnek alp onun yolundan giderek insan mkemmellie ulama ile ilgisi olan geni bir fikir ve kavramlar dizisi (Chittick, 2008: 37) eklinde dnldnde, tasavvufun kendi iinde bir sistem ve katmanlar btn olduu grlr. sel bir yolculuk ve benlik aray olan tasavvuf, kiinin hayat ve tabiat karsnda yapc bir tutum taknmasn salamay amalar. Bunun gerekleebilmesi iin de, giri ksmnda bahsedildii gibi, kiinin tlip, mrit, slik ve vsl makamlarn gemesi gerekir. Tasavvuf kavramlar, kiiler zerinden kurguya yerletirilmitir. Aziz ile birlikte romann arpc karakteri olarak tasvir edilen ems, Hakk aryorum. Benim seferim, Rabbi bulma seferidir (Elif afak; Ak, Doan Kitap, stanbul: 2009, 50. Bu makalede, sadece sayfa numaras verilen dipnotlar bu kitaba aittir.) diyerek, tasavvufun amacn ortaya koyar. Yazar, ems karakteriyle, tasavvuf dncesinin derinliklerine doru ilerler. Ayrca sefer kavram; uzun, zorlu ve belki geri dnn olmayaca bir yolculuun derinlikli bir yansmas olarak zihinlerde yer edinir. afak, 21. yzyln ems karakteri olarak verdii Zaharann tasavvuf yolculuunu anlatrken, modern zamanlarn literatrn kullanr. Tasavvufun temel amalar, hayatn iinden bir slupla okura sunulur:

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

649

Doru yoldan ayrlmamak iin elimden geleni yapacama, egoma boyun emeyeceime ve bundan tesini Ona, yalnz Ona brakacama yemin ettim. Benim snrlarmn tesinde eyler olduu gereini kabullendim. Ksacas Ona inandm. nan ak gibidir. spat istemez. Mantksal bir aklama beklemez. Ya vardr, ya da yok (187). Romann ngilizce yazld dnldnde ve roman kahramanlarnn da Bat dnyasndan seildii gz nne alndnda, afakn kulland terminolojinin ve odaa ald yaam biiminin, Bat dnyasn yanstt grlr. Gnmzde, insanlarn isel huzurunu tesis etmek amacnda olan yoga gibi Uzakdou kkenli kimi fikir akmlarnn varl bilinmektedir. Bat yaamnn amazlarnn gelip dayand noktada yazar, isel huzuru kovalayan Ella Rubinsteine, ynelmesi gereken n Mevlana ve tasavvuf olduunu ifade etmek ister. Yazar, tasavvufun farkn da Allaha inanmak ve gvenmek eklinde ortaya koyar. Zahara, sufilie merak saran kiinin kalabalk iinde yalnz kalmay rendikten sonra, iinde bulunduu skntlardan, vahdete snarak kurtulabileceini belirtir. Modern dnyann temel kavramlarndan olan yalnzlk, afakta deierek, tasavvuf anlaynn balangcn oluturur. Fakat bu grnt, Mevlanann dinsel kaynakl anlaynn tesinde, kurgusal dzlemde bireyin kendini gerekletirmesi eklinde ilenir. Din formun ii, modern yaamn tkand noktalarda devreye giren ekli bir tasavvuf anlay alm gibidir. afak, tasavvufun terbiye biimini, roman kiileri araclyla ortaya koyar. Baba Zaman tekkesine, her sene gelen yedi genten, sadece birisi, tarikata kabul edilir. Bu genlerden mez ad verilen kii zerinden, tasavvuf terbiyesinin aamalar verilir. Tekkeye kabul edilen mezden, tahta kak kadar suskun olmas istenir. Kendisine az konu ki abuk piesin! (84) denilerek ilk yapmas gerekenler sylenir. Daha sonra, yerleri sil! Tezghlar parlat! Merdivenleri temizle! Avluyu spr! Git odun kes! Ahaplar cilala! Tencereleri kalayla! Reel kaynat, ac sos hazrla. Hyar, patlcan dora, ezme yap, turu doldur ama tuzu ne eksik ne fazla olsun, suyun stnde bir yumurta durabilecek kadar olsa yeter (113)

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

650

Mehmet Bakr ENGL

denilerek, tekkeye yeni alnanlarn tekkedeki yaamlar hakknda ayrntl bilgi verilir. Tekkede istemeyerek kalanlarn ayklanmasn amalayan ve tekkenin ileyi biimiyle ilgili bilgi veren bu ksmlarla, tasavvuftaki mrit aamasnn ne kadar nemli olduu, tekkedeki ilk krk gnnn ufack, bask ve karanlk bir hcrede getiini belirtilir. Ne yaylabilirsin, ne dorulabilirsin. Ne sana ne soluna dnebilirsin. Srekli dizst hazr vaziyette oturmak durumundasn (114). ilehane denilen bu yerlerde yaplan ibadet ve dualar, mritlerin nefsin arzu ve isteklerinden arnmalarn, Allah dnerek zaman geirmelerini salamak amacyla yaplan temel eitimlerdendir. Tekkelerin terbiye etme metotlar, gnlllk esasna dayanr. Yazar, zorlu eitim srecini Azizin azndan bir ann domas iin bir nceki ann lmesi gerekir. Yeni bir ben iin, eski benin kuruyup solmas gerektii gibi (123), ifadeleri ile okura sunar. Tasavvuftaki eitim, benin zne (Allaha) dnn salama amacnda olan bir sreci ifade eder. Zorlu eitim srecinde, gerekli artlar yerine getiremeyenlerin tekkeyle ilikileri sona erdirilir. Bu da tekkedeki her ey gibi, belli bir ritel erevesinde gerekletirilir. Ustas tarafndan eitimde baar gstermediine kanaat getirilen kiinin ayakkabsnn ucu, dary gsterecek ekilde brakarak, gitmesi gerektii szsz olarak bildirilir. mez tipi, tekkelerdeki ileyiin, yeni mrit olan birinin bakyla yanstlmas amacyla kurguya yerletirilmitir. Bunun tesinde, bu tip, romanda yapay ve fazlalk gibi durmaktadr. Doal olmayan grnts ve ayrntl bir ekilde tekkenin ileyiini ifade edii, mezin kiiliini buharlatrmakta, onu kurgunun dndan kurguya mdahale eden bir tip durumuna drmektedir. afak, tasavvufa gre, insan mrnn daimi bir seyr sefer olduunu, Mevlanaya syletir. Mevlana, insanlar yaadklar srece gre yedi kategoriye ayrr. Hayat yolculuunda baar, aaya alacamz yedi aamann tek tek geilmesi ile mmkn olacaktr. Ancak o zaman insan, kendisini ayr bir varlk olarak grmeyecek ve hakikatin srrna ulaacaktr. lk aama, Nefs-i Emmaredir. Tamamen tasavvuf terminolojiyi kullanan yazar, Yoz, Ham ve Daima Bakalarn Sulayan Nefs merhalesi (210) szleriyle, birinci aamay ifade eder. nsan, para ve dnya makamlaryla ilgili olan; bakasn sulayan; eletirilmeyi kabul

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

651

etmeyen kiiler, birici aamay oluur. Bu ukura dmeyen insan yoktur, nemli olan ise, ukurdan abuk kmaktr. Nefs-i Levvame adl ikinci aama, bir nceki aamann tam tersidir. Burada kii, tamamen kendisini sulayc bir konumdadr. nsan, Nefs-i Mlhime adl nc aamada lham Alan olduundan, her ey ve herkesten esinlenir. lim ehrine adm atan kii, buray yolun sonu zannedip gaflete debilir. teye gitmeyi baaran kii, Nefs-i Mutmaine aamasna varr. Gz doyan gnl genileyen bu aamadaki kii, para, makam, mal ve san peinde komaz. Sadece namaz klarken deil, her zaman Allahn huzurundadr. Son aama kemal aamasdr. Nefs-i Raziye adl beinci aamada kii, dt kt durumlarda mutlu ve Allaha mteekkirdir. Altnc aamada kii, artk etrafndakileri aydnlatmaya balar, davranlarnda bir olgunluk hali hkim olur. Arlk gstermez ve birletiricidir. Bu aama, Nefs-i Mazriyedir. nsan, son aamada Nefs-i Kmileye ular. Artk, ayr bir benlik zann yoktur. Ancak bu aamay bilen ya da bilse dahi konuan pek olmadndan, buradaki grnt ile ilgili bilgiler snrldr (210212). Tasavvufun tarihi srete kendi iinde gelitirip belli bir ereveye oturttuu anlay, yazar tarafndan, detayl bir ekilde okura sunulur. Detayl bilgilerden kurulu ksmlarla yazar, okurda tasavvuf ile ilgili derin bir iselletirme yaatmak ister. Okur da, bu yolla tasavvufa merak sarmakta ve kurgusal gereklik zemininde, tasavvufun somut bir yansmasyla karlamaktadr. Bylece, tasavvufun ar ve anlalmaz gibi grnen aamalar bile, roman gereklii iinde ilgiyle okunur. Tasavvuftaki aamalarla, insann ulaabilecei mkemmeliyet ve hayata daha pozitif bir bakla yaklamak gerektii, yazar tarafndan okurun bilinaltna kodlanr. Okur, bylece zihinsel bir sorgulamayla kendisini kategorize etmekte ve hayat karsndaki duruuyla yzlemektedir. Yazarn kurgu gereklii ile iledii yedi aamann tamam, hayatn gerekliiyle rttnden; yazar, gerekliin zamansal grntsyle ilgili zihinlerde oluabilecek pheyi, kurguya yerletirdii Zahara karakteriyle amaktadr. Yedinci aamayla ilgili braklan ksmi belirsizlik, okurda tasavvufa kar bir merak uyandrr ve bu da tasavvuf iin gizli bir tevik unsuru olarak okunabilir. eriat, doru yol, Allahn emri, yet, hadis ve icm-i esaslarna dayanan din kaideleri (Develiolu, 1992: 1187), marifet,

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

652

Mehmet Bakr ENGL

herkesin yapamad ustalk; her eyde grlmeyen hususiyet, bilme, bili (Develiolu, 1992: 697), tarikat, Allaha ulamak arzusuyla tutulan yol; tasavvuf meslek (Develiolu, 1992: 1237) ve hakikat ise, bir eyin asl ve esas mahiyeti, gerek, doru; gerekten, dorusu (Develiolu, 1992: 374) eklinde tanmlanmaktadr. Tasavvuf anlay, dinde bu drt kapnn hkim olduunu ifade eder. eriat temeldir, tasavvuf ise binadr (Kueyri, 1991: 61) anlay, eriatn ortaya koyduuna tasavvuf ve tarikatn ters dmesi mmkn deildir. Marifet ise ak ve vecd yoluyla renilir. Suflerin kalp ile ulatklar bilgiler, marifettir. Hz Peygamber, dinin esas, Allah Tel hakknda marifet, yakn ve ktlkten men edici akl sahibi olmaktr (Kueyri, 1991: 488) buyurmulardr. Marifet, dinin yaanlarak renilmesidir. Bu tertipten sonra gelen hakikat izgisi, dinde gizli ve ak olann srrna ermek batn (i, gizli) anlamlar kefetmektir. afak, romana yerletirdii bu kavramlar zerinden, tasavvuf geleneinin sahip olduu derinlii dikkatlere sunar. Tarihi arka plana sahip olan bu kavramlar, zihinlerde tasavvufun bir mektebe dnmesindeki temel unsurlar olarak karlk bulur. Yazar, emsin tasavvuf anlayn aktarrken eriat ve hakikat kavramlarn ayrr. eriatn, hakikate ulamak iin bir ara olduunu ifade eder. emsin, hibir yerde yazl olmayan GNL GEN VE RUHU GEZGN SUF MEREPLLERN KIRK KURALI (63) adn verdii, yaad tecrbelerden oluan ve hayat karsnda sergiledii duruu gsteren szler, romana serpitirilmitir. Bu kurallarn ncsne gre, Kuran drt seviyede okunabilir. lk seviye zahiri mndr. Sonraki btn mn. ncs btnnin btnsidir. Drdnc seviye o kadar derindir ki kelimeler (75) tarif etmek iin yetersiz kalr. Yazar, ou zaman tasavvuf ile ilgili dncelerini, ems zerinden aktarr. ems, eriat noktasndan bakanlarn teyi gremediini, sufilerin btn manay bildiini, velilerin btnnin btnsini bildiini, son noktadaki mny ise Allahn sevgili dostlarnn ve peygamberlerin bilebileceini syler. Tarihin eski zamanlarndan itibaren saylara bir gizem yklenmi, bazlar uurlu saylmtr. slam kltrnde baz kitaplarn krk blm halinde dzenlenmesi ve masallarda krk durak veya krknc kapnn bir mutlu son oluu, arnmann krk gn srmesi gibi hususlar bu saynn bir olgunluk ve

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

653

tamlk ifadesi iin kullanldn gsterir (Pala, 2002: 467). Yazar da krk kural ile slam tasavvufunda ve halk kltrnde yaygn olarak kullanlan krk says zerinde younlar. Krk yandayken Hz. Muhammetin peygamber olmasna gndermede bulunmak gibi derin bir saygya istinaden; ilehanelerde krk gn ibadet edilir, krk hadis ezberlenmesi tavsiye edilir. Yazar, bu krk altn kuraln etkisiyle/tlsmyla, hayatn oynanan bir oyun olduunu ve bu oyunda ems gibi olmak gerektiini sylemek ister. afak, tasavvufun bilgisel kaynakl ayrntsn, dini anlay sadece eriat noktasnda kalm Mutaassp adl din adam zerinden aktarr. Tasavvuf asndan din algs s olan Mutaassp, isminin yansmasyla okur karsna karlr. Yazar, bu yolla da, ironik bir slup kullanr. Bu tasavvuf ehli ii iyice abartp, *+nmz sra drt kap vardr; eriat, marifet, hakikat, tarikat ve hakikat basamak basamak klr diyorlar. Kimileri de ekliyorlar ardndan; eriat sadece bir menzildir... Drdnc kapya varan birinci kapnn kurallar balamaz. Hakikat ehli eriatn kaidelerine uymak zorunda deildir (193). Bu yolla, tasavvuf retisinin bir penceresine daha gndermede bulunan yazar, dinin ekli grntsnn tesinde bir gerek anlam bulunduunu, bunun ancak belli aamalardan geilerek kavranabileceini ortaya koyar. Sadece ekilde kalanlarn, dinsel derinlii kavramada eksik kalacaklar ifade edilmitir. Asl olan mutlak hakikate (Allaha) ulamaksa; herkes, istedii ekilde Allah arayabilmelidir. Yazar, bu anlaytaki derinlii anlamayanlarn, tasavvufun, insanlardaki din duyarlln zayflatmay amaladn dnr. Ayn konuda ems, eriat der ki: Seninki senin, benimki benim. Tarikat der ki: Seninki senin benimki de senin. Marifet der ki: Ne benimki var ne seninki. Hakikat der ki: Ne sen varsn ne ben (230) szleriyle konuya aklk getirir. Grntnn tesine taan bir bakla olgulara yaklaan bu anlay, din kurallarn teler. Oysaki tasavvuf, daha nce de ifade edildii gibi, Allah bulma araynn ifadesidir. Yazar, tasavvuf anlay dinsel kimliinden uzaklatrarak hogr merkezli, insani zelliklerin ncelendii bir karakterde karmza karr. zellikle Mevlanaya ilham kayna olan
Krk rakamnn afak tarafndan kullanmnn daha detayl bir deerlendirilmesi, Mrit ve Keramet bal altnda da ele alnacaktr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

654

Mehmet Bakr ENGL

emsin, dinin helal ve haram saydklaryla ilgili taknd pervasz tutum, yazarn dikkat ektii konulardandr. Romanda slamn, takva olarak kabul edilen ayrt edici ynlerinin grmezden gelindiini, modern insann yalnzlna ve mutsuzluuna are olacak bir anlayn, asl slam tasavvufu eklinde sunulduunu grmekteyiz. Btn anlamn odaa alnd bir tasavvuf anlay, zerinde fazlaca durulan konulardandr. Dinin ekle dair kurallar, ksmen de olsa geri planda tutularak, farkl bir tasavvuf okumas gerekletirilmitir. Mevlana, nce hocas daha sonra rencisi olan Seyyid Burhaneddin tarafndan tantlrken onun, dinin d kabuunu aralayp, zndeki evrensel ve edebi cevheri ekip karma becerisi(ne) (97) sahip olduu ifade edilmekte ve bu yolla tasavvufun amac ortaya konulmaktadr. Ayn konuyla ilgili olarak da Mutaassp, sufilerin Kuran- Kerimin esrarengiz sembollerle, iaretlerle dolu olduunu, ebcet gibi hesaplarla farkl manalar aradklarn ve her bir kelimenin bir zahiri manas, bir de btn manas olduunu syler. Yazar, Mutaassp tipini, ekle dalan ve dinin ngrd ekli anlamlar dahi anlamakta zorluk eken; hayatn ve dinin zn, bakt dar pencere dolaysyla alglayamayan kiileri grntlemek iin oluturmutur. Bylece okur, kendisini, sempatik olmayan klasik din adam karakteri olan Mutaassptansa, sempatik olan ve klasik olmayan ems karakterine daha yakn hisseder. Romanda emsin bir karakter, Mutaasspn da bir tip olarak karmza karlmas, yazarn vermek istedii mesajla ilgilidir.

2. Tasavvufta Vecd Hali ve Vahdet-i Vcut Vecd kelimesi tasavvufta, kiinin kendini kaybederek, ilh aka dalmas eklinde tanmlanmaktadr. (Develiolu, 1992: 1372). Yaplan uzun ibadetlerden alnan zevkin vard dorukta, kiinin akn bir duyguyla kendisini kaybedip Allah bulmas ve Allahn varlna varlyla ahitlik etmesidir. Elif afak, Gven ile yapt rportajda Akta daha ok Tebrizli emsin yksn anlatyorsunuz (2009) eklindeki yargsn onaylar. emsi, anlatt tasavvuf anlaynn odana alan yazar, onu, tasavvuf hallerin aa kt bir kiilik olarak kar-

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

655

mza karr. ems, teki leme uzanp kefe kar. Bununla kefin, geici bir sre zarfnda yaanlan andan uzaklalarak tasavvuf bir zaman oluturulduu ifade edilir. Kefin ryadan farkl olduu sylenmi; kefin rya hali olduu yolundaki dncelerin yanl olduu okura sunulmutur. Yazar, vecd ve rya kavramlar zerinde, srarla durur. ems, iinde tad vecd / rya ikileminden kurtulmak iin Allaha kendisine bir daha rya gstermesin diye dua ettiini syler. Sonra, duasnn kabul olduunu ve yaadklarnn rya olmadn kesinkes anlar. Yazar, vecd / rya ikilemini romanda ne karlan gl ems karakterinin azndan ve onun yaadklarndan kurguya yerletirerek, bu konuda durduu yeri aka gzler nne serer. ems, kendisini anahtar deliinden gzleyen mezi, adeta grerek konuur. Bunun gibi durumlar, hissin tesinde, sufinin kalbinde aa kan bir sezgi olarak verilir. badetteki sevgi ve cokunluun rn olan vecd halini yaayanlar; bilinmezi bilen, grnmezi gren insanlar olarak sunulur. Yazar, vecdin dinde ibadet aknn getirdii aamalardan olduu grn benimsemez. Allahn, diledii insana, ya ve eitim dzeyine bakmakszn vecd halini bir ayrcalk olarak verdii ifade edilir. Romann arpc karakteri ems, ocukluundan beri teki leme ziyaretlerde bulunduunu keifler yaptn Allah ile konutuunu ve Allahn kendisine cevap verdiini, ou insann bu hali anlayamadn dolaysyla bunu samalk veya rya olarak nitelendirdiklerini syler. ems, ailesinin basklarna ramen bu hali srdrr. Sonunda iselleen keif duygusu emsin, ailesini brakp gitmesinin gerekesini oluturur. Bu halin aa kard mutluluktan ve huzurdan vazgememek adna ems, tm ailesini ve doduu topraklar bir kez olsun dnp bakmadan (62) terk eder. Yazar, yaanlan vecd halinin ne kadar nemli bir hal olduunu, bu hale ulaan kiinin bir daha bundan vazgemediini ortaya koymaya alr. Reel dnyann nesnel gereklii, vecd halini alglayamadndan, bu hali samalk olarak niteler. Yazar, modern dnyann ltlerinin sama olarak grd vecd halinin, iinde barndrd cazibeyi kefederek bu hale younlar. Bu cazibeyle daha ok insana ulama ve daha ok insan etkileme amalanm olmaldr.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

656

Mehmet Bakr ENGL

Yazar, vecd halinin zirvesini, Mevlanada gsterir. Mevlana, vecd halini, emsten ayr dtkten sonra, iir yazarak yaamaya balar. Mevlana, syledii iirlerin kendisine ait olmadn, sadece harfler iin bir vasta olduunu syler. Gnlme ne fsldanyorsa onu yazyorum. Ama fsldayan ben deilim (356) diyerek, bu halin dayanann, ilahi ilham olduunu belirtir. Kendisine bu iirleri yazdrann Allah olduunu belirten Mevlana, edilgen bir noktada durduunu, beninin ortadan kalktn ve bu yolla ilah mesajn farkl bir ekilde devam ettiini belirtir. Bylece, vecd halinin tasavvufta seilmi kullar iin, ayrcalkl bir yer olduu aa karlr. Vahdet-i vcut ve vecd halinin birbiriyle kart bu durum, tasavvufun birbirinden bamsz gibi grnen kavramlar ve halleri arasndaki btnsellii de aklam olur. Vahdet-i vcut, tasavvuf dncenin en fazla tartlan konularndan biridir. Tasavvufun Allah ve varlk hakkndaki dncelerini oluturur. Vahdet, Allah dnda bir varlk olmad dncesinden hareket eder. Vahdet-i vcut anlaynn kurucusu kabul edilen Muhyiddin-i Arabi (l. 638/1240), lem Odur, yani Haktan baka bir ey deildir. Bu takdirde senin idrakine giren her ey imkn leminde beliren Hakkn vcududur (1992, 119 120) diyerek, varln tek kaynann Allah olduunu ifade etmektedir. afak, romann odana vahdet-i vcut dncesini koymutur. Tm ilerleyi ve gerileyiler, tamamen bu dncenin daha iyi anlalmas iin verilmi gibidir. O yzden yazar, o kadar ok deimelisin ki, sen sen olmaktan kmalsn (339) diyerek, vahdet-i vcut anlaynn balangcnn nasl olmas gerektiini ifade eder. Vahdet-i vcut, balangta varlktan hilie gitme biiminde ele alnr. Tasavvufun ifadelendirili biimi bakmndan riskli alan olan vahdet-i vcut, romanda, tasavvuf dncesini benimseyen ile benimsemeyen karakter ve tipler zerinden gidilerek okurun zihninde, kyaslama yaplarak ekillendirilmeye allr. ems ve Mevlana karakterleri ile Baba Zaman tipi, vahdet-i vcut dncesinin kurgu zeminindeki yansmalarn olutururlar. Bir de Zahara karakteri, her bir insan Yaradann emaneti sakl bir cevher addedip, anlattklarna kulak verdim (35) diyerek, vahdet dncesinin Allahtan kullarna doru bir izgi halinde

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

657

grntlenen varlk olgusunun btnlne vurgu yapmtr. ems, vahdet-i vcut dncesi, Allahta kendini kaybetmekle akln kaybetmek arasnda incecik bir izgi var (49) diyerek, vahdet dncesinin tanmn yapar. Reel dnyann akl nceleyen bak as ile tasavvufun ruh ve kalbi nceleyen duruunun birbiri ile rtmesi, mmkn grnmez. Reel dnya, sufinin bak ile akln yitirmi birinin bak arasnda bir fark grmez. Reel dnya, her eyi kontrolnde grp, elde edilecek g ve iktidarn mutlak belirleyici olacan sylerken; tasavvuf, tm bunlar reddeder, gcn mutlak sahibinin Allah olduunu syler. Bu noktada varlktaki birlik, yaamdaki tm olgular birletirir ve farkllklar ortadan kaldrr. Varln tek kayna her zaman her yerde hepimizin iinde (51) olan Yaratc, bizi yalnz brakmaz. Benini yok eden biri, yeni varln Allahta bulur ve balangsz ve sonsuz bir izgide varln srdrr. Yazar, ems karakteri zerinden vahdet-i vcut anlayn aktarrken, sufi dnyann dorular ile reel dnyann dorularnn elitiini de ifade eder. ems, reel dnyann kazanmlar iin gayret gstermez. nsanlarn mutlak gzellik olan Allaha kavumalar iin hibir snfsal ayrm kabul etmez. Vahdetin her parasna ayn deeri vererek, tasavvuf anlayndaki birlie vurgu yapar. Karlat her insan, Allahn yeryzndeki bir halifesi olarak grdn syleyen ems, yaratlana verilen deeri kutsal kavramlar zerinden ifade ederek, vahdet-i vcut anlaynn temel yapsn gsterir. Yazar, bu vurgular, Mevlana ve ems dneminin anlatm biimine ve kelimelerine bal kalarak yapar. Srekli olarak, evresindeki dindar olanlara -Mutaasspveya dindar olmayanlara -Hanc ve l Gl- kendisini ifade etme gerei duyan ems, iyi ve kt kavramlarn, varln birbirine bal btnleyenleri olarak alglar. Sufinin hayata bakndaki vahdet, ktlk kavramn kendinden kabul eden daha duyarl bireylerden kurulu bir btnlk tasavvuruyla vardr. Mevlanann vaazn, erkek kyafeti giyerek dinlemeye giden ve dkn bir kadn olan l Gl, kalabalk tarafndan tannnca lin edilmek istenir. ems, kadn lin edilmekten kurtarr. Sonra l Gl, kalabalk iin onlar deyince ems, *z+ira onlar diye bir varlk yok, tpk ben diye bir ey olmad gibi. Aklndan bunu karma:

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

658

Mehmet Bakr ENGL

Kinatta ne varsa birbirine bal. nsan, hayvan, nebat, cemad< Yzlerce, binlerce farkl ve ayr mahlk deiliz. Hepimiz Tekiz (176) diyerek, vahdet-i vcut anlayn, karsndakinin anlayaca sadelikte anlatr ve hayattaki olumsuzluklardan nce, olumlu eylerin ncelenmesi gerektiini sylemek ister. Ayrca yazar, vahdet-i vcut dncesini aktarrken kurgu zamanndan nce yaam olan sufilerin szlerini de dncesini desteklemek iin verir. Bu konuda, Bistmnin Kbeyi tavafa gittim, bir baktm ki Kbe beni tavaf etmekte (313) szyle, benin vahdetin srrna vararak, Allahta yok oluunu ve Allahn onun kiiliinde grndn anlatr. Vahdet-i vcut dncesinin tarihsel sreteki en tartmal ifadelendirilme biimleriyle karmza kan yazar, okura, bu dn biiminin gizemi ile ilgili bilgiler vererek, onun bu minvalde dnmesini salamak ister.

3. Tvbe ve Nefsin Arndrlmas slama gre kii, ne kadar gnahkr olursa olsun, eer samimi bir ekilde gemi gnahlarndan dolay tvbe ederse, eski gnahlar affolur. Gnahlar, ya duyu organlarmzla ya da kibir, kskanlk, ikiyzllk, mal ve makam sevgisi gibi ruh zelliklerle kendisini gsterir. Tasavvuf vahdet hayatnn kaps (Eraydn, 1990: 174) kabul edilen tvbe, kiinin tm gnahlarn unutarak Allaha snmasdr. afak da, gerek tvbeyi gnahsz bir ekilde hayata yeniden balamak olarak kabul eder. Konu ile ilgili romana yerletirilen tip, dkn bir kadn olan l Gldr. l Gl fahielikten vazgeip, kendisini Allaha adamak ister. Ancak, tvbe edip kirli gemiinden ayrlmasnn bir anlam ifade etmeyeceini sanr. ems, *k+aramsar olma l Gl, kendini tasavvufa adamak istiyorsan, bu arzunda samimiysen, bil ki karamsarla yer yok bizim yolumuzda (267) szleriyle, genelde slamn, zelde tasavvufun konuya bakn yanstr. Yazarn u bir rnek olan dkn bir kadn semesi ve onun zerinden dncesini aktarmas, tvbenin dini ve tasavvuf gelenekte ne kadar zel bir yer igal ettiini gsterir. Umutsuz bir durumda bulunan l Gl, emsin samimi, gl ve mrit bir edayla yapt telkinler zerine, ruhunda oktan beridir kararn vermi

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

659

olduu bataklktan kap huzura ulama dncesini, uygulamaya koyar. mrnn kalan ksmn Tanrya adayacak olan l Gl, bu kararlln, Allaha akla balanmasna borludur. Bu isellemi akla, daha cesur olur; korkudan kaynaklanan evham ve vesvesesini yener. mrnn geriye kalan ksmnda, mutlu ve Allaha adanm bir mr geirme azmini ortaya koyan l Gl, tvbenin samimi bir ekilde uygulanmasnn rnei olarak, okura gsterilmi olur. Yazarn nceledii konulardan biri de, nefsin ktlklerden arndrlmasdr. Tasavvuf anlayna gre insan, nefsin isteklerine boyun emedii srece, doru yoldadr. Nefsin arzular, insan Allahtan uzaklatrr. ems, adm adm eytanm Mslman ettim (64) diyerek, nefsin dntrlmesinden bahseder. eytannn Mslmanlatrlmas farkl bir almdr ve tasavvuf anlayyla rttrlebilecek bir ifadedir. yle ki, tasavvuf var olan her eyi tamamen kazanma anlaynn bir rndr. Bu ifade de, eytan dahi olsa, onu telemeden kazanma dncesini ortaya koyar. Ruhsal derinliin ulat snrsz hogr, yazarn, farkna varlmasn nceledii bir konudur. Yazar sufilerin, bakalar hakknda yargda bulunmaktan kandklarn, oysa sofularn, bakalarnn kusurlarn bulup aa karmakla megul olduklarn, ekilsel dindarln arzalarla ykl olduunu ve bu davran biiminin, davran sahiplerine zarar verdiini syleyerek, dinde yzeyde kalmann, kiilie zarar vermek zerine kurulu bir ksr dngye iaret ettiini belirtir. Yazar, gzel ve irkin kavramlarna da yukarda aklamaya altmz, snrsz hogr penceresinden yaklar. emsin Mevlanay grmeden nce ifade ettii, gzeli sevip irkini elinin tersiyle itmek en kolay. Esas mesele iyiyi de kty de sevebilmek(tir) (197) der. Bu yolla, gzel ve irkin kavramlarna iyi ve kt kavramlarnn anlam deerlerini yklenerek tasavvuf hogrnn snrlarn geniletilmi olur. Nefis, gzel ve irkin kavramlarn deerlendirirken, onlar bir btnn paralar olarak kabul eder ve yaratltaki esiz uyumun bu kavramlarn farkllklarnda gizli olduunu sezdirir. Yazar, emsten sonra Mevlanada, hogry daha da incelmi ve iire dklm, kutsal bir grnmle sunar.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

660

Mehmet Bakr ENGL

4. Niyet ve Teslimiyet nsanlarn ortaya koyduu davranlarn gerekeleri, ou zaman bilinmez. Bu bilinmezlik, bazen davran sergileyen iin de, geerli olabilmektedir. Her insan, geleneklerine, eitim dzeyine ve kiisel farkllklarna gre kendisini ifade eder, etrafndaki olgular anlamlandrmaya alr. afak, niyet ve samimiyet konusunu, emse anlattrd Hz. Musa ile ilgili bir hikye ile ortaya koyar. Dada bir oban: Allahm (!) Srdeki en yal koyunu kes desen, gzm krpmadan keserim Senin iin, koyun kavurmas gzeldir Allahm, kuyruk yan da alr pilavna katarsn, tadndan yenmez olur (76) szleriyle, kendi anlay ve bilgi dzeyine uygun olarak dua eder. Bu duadaki basitlie fkelenen Hz. Musa, adam azarlar. Sonra Rab: Ey Musa, sen bu gn ne yaptn? Sen ayrmaya m geldin buluturmaya m? Azndan kan laf bilmese de o oban inancnda samimiydi. Kalbi temiz, niyeti halisti. Biz kelimelere bakmayz. Niyete bakarz (77) diye seslenir. Yazar, niyet konusuyla ilgili aktard bu hikyede, bir peygamberin, insanlar belli bir kalba koyarak onlardan ayn dzeyde, seviyeli bir ifadelendirme beklemesinin yanl olduunu ortaya koyar. Niyet, eer Allaha yaklamaksa, herkes kendi dzeyine uygun kelimelerle kendisini ifade etmelidir. Hz. Musa, yapt yanl fark eder, obandan zr diler. Bylece, ekilsel formlarn en fazla karmza kt alanlardan olan dinde, eklin, amacn nme engel olarak konulmasndaki yanllk, vurgulanm olur. Yazar, zellikle din adna, dinsel alana rlen setlerin, insan Tanrsal olandan uzaklatrdn vurgulamak ister. Niyet, dinsel olann tesinde de, hayatn iinde nemli bir yer tutmaktadr. Yazar, insanlarn grnmek istedikleri kimlikler ile arzuladklar eyleri birbirine kartrarak, bundan bir kar beklediklerini belirtir. Romann tasavvuf izleinde, dindar grnmekten belli bir kar bekleyen tiplerin, tasavvuf terbiyesi alm, ems gibi kiilerce fark edildikleri belirtilir. Bu konu ile ilgili olarak, emsin Badatta karlat Kadya hitaben: *+ayet bir

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

661

insan para pul, mertebe ve makam peinde kouyor, krkler ipekler kuanp inci mercan atlas kaftan iinde yayorsa, yani Kad Hazretleri, sizin gibi yapyorsa, Allah bulmas imkn dhilinde deildir! (73) szleriyle, dinsel kimliklere sahip zmrelerin, dine ramen yine din adna takndklar tavrlar, niyetlerinin Allaha ulamak olmadnn gstergesi olarak verilmitir. Yazar, Allah araynn niyetle ilgili olduunu, bu konuda herhangi kategorik bir ayrmaya sapmadan, Mevlay ancak arayanlar bulabilir (73) eklinde, asl olann niyet olduunu belirtmitir. Dinin ve tasavvufun temel amac, Allaha gvenmek ve teslim olmaktr. Allaha teslim olan, dnyann maddi deerleri peinde komayan ve zellikle de bunlardan uzak durmaya alan ems, korkusuzdur. ems, dini kullanp mevcut iktidarlara srtn dayayan, Badattaki Kad ve Mutaassp gibi tiplerin karsna, durduu yerden emin, Hakka teslim ve gnl mutmain (78) bir karakter olarak kar. Yazar, kurgulanan gereklikle uyumlu bir ekilde, iki farkl dini anlay birbiriyle arptrr. Bylece okura, dinin gerek grntsyle, ekilsel grntsn kyaslama olana salar. Asl referans noktasnn, kiilerin Allaha kar gsterecei samimiyet ve teslimiyette olmas gerektii vurgulanr. Yazar, teslimiyet anlayn tm ekli ritellerin tesine tayarak, nce kalbin ktlklerden temizlenmesini art koar. ems, her trl art niyeti aklndan geir; onun bunun dedikodusunu yap, camiden kar kmaz kldn namaz unut (228229) diyerek, tersten bir okumayla tasavvuf din anlaynn teslimiyet olgusunu aklar. ekilsel zelliklerden gidilerek Allahn, ne bir elinde terazi tartmak peinde. Ne teki elinde kalem yazmak derdinde (229) olduu ve tccar hesaplarna dayanan dini formu kabul etmedii belirtilir.

5. Mrit (eyh) ve Keramet Doru yolu gsteren, klavuz, tarikat pri (Develiolu, 1992: 877) anlamlarna gelen mrit, tarikatlarda mritleri eitmekle grevlidir. Mridin grevi, insanlarn kalplerine Allah sevgisini yerletirmektir. Bu anlamda, Hz. Muhammete Mrd-i azam (Eraydn, 1990: 129) ad verilmitir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

662

Mehmet Bakr ENGL

Ak romannn dikkat eken bir yn de, dergh ve tekkelerin ileyi biimi ile ilgili bilgiler iermesidir. Derghtakiler, kendi iinde yapsal bir silsile olutururlar ve konumlarna gre derghta etkindirler. Dergh, tamamen kendine has riteller erevesinde ileyen bir yapya sahiptir. nemli iler grlrken ya da ibadet ve zikir yaplrken, emberin tam ortasnda (101) mrit oturur. Yazar, derghlar ruhun eitildii yerler olarak niteler. Mritler de, bu yerlerin ba olarak ifade edilir. Buradan, derghlarn kendi iinde hiyerarik bir yapya sahip olduunu anlamaktayz. Romanda, modern zamanlarn mritlerine de yer verilir. Baba Samed, Zaharann gittii zaviyenin eyhidir. Mthi bir adamd(r); son derece efendi, bilgili, gngrm ve zeki (287) szleriyle nitelenen eyhin, amzn mritlerinin yetitikleri gelenein bir rnei olarak karmza kar. Zahara, Fasta sufiler arasnda kald zaviyedeki sade yaantdan ve eyhten etkilenerek Mslman olur. eyh, kalpten gelen samimi ifadeleriyle, tasavvuf geleneinin iyi bir rnei olarak karmzdadr. Sufilerin kendilerini ifade edi biimlerine de yer veren yazar, tasavvuf geleneinde, mrit-mrit ilikisinin nemine de gndermede bulunur. Mevlanaya ktiplik eden Talebe Hsam (Hsamettin elebi) kendisini tantrken, ems-i Tebriznin ayak izinden fakir biriyim. Olduum olacam budur ite (406) diyerek, mtevaz bir ifadeyle, eyhine vefa gsteren bir mrit portresi izer. Yazar, mtevazln geldii noktay, dneminin ileri gelen ahsiyetlerinden birinin azndan ifade ederek, sufilerin dnyasnn reel dnyadan farkl bir iklimde ilerlediini de ifade etmek ister. Keramet, velilerin lzumu halinde gsterdikleri fevkalade hal (Develiolu, 1992: 609) eklinde tanmlanr. Sufilerden kendisini tamamen Allah yoluna adamlarda da aa kt ifade edilen keramet halleri, inanmayanlarn gerei kabul etmesinde veya sufinin ulat aamay gstermede bir l olarak gsterilir (Eraydn, 1990: 139). Tasavvuf retisinde olay ve olgular, akln kabul edecei bir dairede gereklemek zorunda deildir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

663

afak, kurgu gereklii erevesinde konumlandrd kahramannn nemini ifade etmek iin, keramet olgusunu kullanr. Tasavvuf yaanty rnekleyen ems, keramet gsteren bir sufidir. ems, kollarn suya daldrr ve adrvandaki kitaplar kar. Sudan kan her kitap, kupkurudur. Romanda, kerametin halk zerindeki yansmalarna da yer verilir. emsin kimseye grnmeden, defalarca l Gln kald yerde ziyaret etmesi imknsz bir olayn aa kmas olarak verilir. ems iin, Allah vergisi insanst yetenekleri (267), sradan bir olaydr. Onun gsterdii insanst hal, kt yola den birini kurtarmay amaladndan, kerametin var olu amac da gereklemi olur. Yazar, tasavvufta krk rakamna ayr bir nem verildiini ve bu saynn insanlk tarihinde nemli krlmalarn dnm noktasn oluturduunu ifade eder. Yazar, Zaharann azndan krk saysnn tlsml olduu belirtilir: Nuh Tufan krk gn srd. slam tasavvufunda krk says bir mertebe amak iin sarf edilen zaman, temsil eder. Hz. sa krk gn krk gece lde ile ekti. Hazreti Muhammed peygamberlik arsn krk yanda iitti. Buda hlamur aacnn altnda krk gn tefekkre dald (151). Mevlevilerce, Seyyid Burhaneddin genliinin ilk anda krk gn byk Mevlanaya hizmet eder (Eflk, 1989: 73). Zahara, krk yana giren Ellann da hayatnda nemli krlmalarn olacan belirtir. Bundan sonra Ella, krk yandayken ailesini ve yaad lkeyi terk ederek hayatnn en nemli kararn verir. Romana serpitirilen sembolik deerdeki krk rakam, tarihsel srete deiim ve dnmlerin merkezinde, olumlu ynde etkilemenin / dntrmenin balang noktas olarak verilmitir. afak, kurgu iinde kurgu olarak verilen Ak eriat kitabnn, drt blmden olutuunu ve her blmn b harfiyle baladn ifade ederek, okurun merakn odaa alr. afak, *n+eden diye sorma.. Cevabn sen bul ve kendine sakla (3536) diyerek okuru, tasavvufun izah penceresine yneltir. Bilindii gibi Kuran- Kerimde Berat / Tvbe Suresi dndaki btn sureler, Besmele ile balar. Allahn sonsuz rahmetini gsteren Rahman ve Rahim isimlerinin yer ald Besmele, Mriklere kar sava ilan

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

664

Mehmet Bakr ENGL

eden Berat / Tvbe Suresinin banda yer almaz. Ancak b harfi, Berat / Tvbe Suresinin ilk harfi olarak karmza kar. Bu surenin dnda, Besmeleden sonraki ilk kelimesi, b harfi ile balayan baka bir sure de yoktur (Demirci, 2009). Bu ve daha da artrabileceimiz b harfi ile ilgili bilgilerin nda, tasavvuf geleneinden ilham alm birok kiinin eserlerine b ile baladklar grlr. Mevlanann da Mesnevisine Binev (dinle) kelimesiyle balad bilinmektedir. Hz. Alinin de, Kuranda ne varsa Fatihada, Fatihada ne varsa Besmelede, Besmelede ne varsa bandaki B harfindedir (stngr, 2009) demesi de, bnin nemine ve gizemine iaret eder. Bu bilgilerin nda, Akta bahsedilen Ak eriat adl romann blmlerinin ilk kelimeleri de, b ile balar. Yazar, b harfinin sezgisel gndermelerine, kendisi de bir yenisini ekleyerek konuya zellikle dikkat ekmek istemitir. Yazar, insanst olaylar tasavvuf gereklii iinde sunarak okurda, gereklik alglamasn tasavvuf ynnde yontmaya gayret eder. Reel gereklik ile tasavvuf gereklii arptrlr ve okur, sufi dnyann gizemine ekilmeye allr. zellikle modern dnyann ilgi oda olan gizem, afakta tasavvufla aklanr. Kiinin, sufiye gven duymasnn ve Allaha ulamasn kolaylatrmann nemli bir krlma noktasn oluturan keramet, romanda, sufi dnyann bir gerei olarak verilmitir.

6. Mevlana, Ak ve Sem Yazar, romanda Mevlanadan bahsederken Mevlanann yaad dnem olan 13. yzyl ile gnmz karlatrarak, her iki dnemde yaanan dini ihtilaflar ve kltrel atmalar zerinde durur. zellikle 13. yzyln iinde bulunduu dini, siyasi atmalar, Mool stilasnn sebep olduu kaos ve Anadolunun irili ufakl Trk Beylikleri tarafndan ynetilmesinin getirdii ayrma, dnemin iinde bulunduu olumsuz atmosferi yanstr. Mevlana, bu kark tabloda, Konyada yaayan bir din bilgini olarak karmza kar. Klasik dini anlayla yaamna devam eden Mevlana, ems ile karlamasndan sonra, alageldik tm kurallardan kmaya cret ederek adanm bir gnl ehli, akn ateli savunucusu, semann yaratcs ve tutkulu bir airi (38) noktasna gelir. Mevlana, geride brakt eserleriyle

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

665

daha sonraki nesillerin slam leminin Shakespearei (38) olarak tanyaca hogrl, insanlar evrensel deerler etrafnda birletirmeye alan, barl bir kimliin sahibi olur. Meyerovitchin Mevlana ile ilgili kendisiyle yaplan rportajlardan oluan slmn Gleryz (1998) kitabnn ad ve ierii, afakn anlatmyla zihinlerde ekillenen Mevlanann din anlay arasnda bir uyum, dikkat ekmektedir. Bir syleide, Fasta bir eyhi olduu sorusuna Meyerovitch, olumlu cevap verir. Daha nce de deinildii gibi, Zaharann Mslman olmasna sebep olan tekkenin eyhinin Fasta bulunmas, bu uyumun / etkinin bir baka gstergesidir. afak, Mevlanann nicelerinin kfirlere kar savamak olarak tanmlad zahiri bir cihaddansa, insann kendi iine ynelerek olgunlamasn hedefleyen btn bir cihat zerinde (38) durduunu syler. Herkese kapsn ardna kadar ak tutan Mevlana, evrensel barn temsilcisi olarak karmza kar. Mevlanann Mesnevi ve Divan- Kebir adl eserleri, tamamen ak ve gnl kavramlar etrafnda rlmtr. Mevlana, gzellii her yerde, bakir doada, insann varlnda ve sanatta bulur (Nasr, 1992: 167168). slam inancna gre Allah, insan en gzel ekilde (ahsen-i takvim) yaratmtr. Sonra, kendi Ruhundan fleyerek ona can vermitir. nsan ruhu, ruhlar leminde Allahn : Elest bi-rabbikum / Ben sizin Rabbiniz deil miyim? sorusuna: Bel/Evet cevab vererek, Allahn rabliini onayladn, Mevlanaya gre de ayrca, bel ekmeye talip olduunu ifade etmitir. Bu yzden, olgunlamak iin skntlara katlanmak gerekir. Hz. Adem, kendisine yasak edilen meyveyi yiyince cennetten atlr. Mevlanaya gre, insan cennetten atldktan sonra, Allaha tekrar kavuma -Allahn insana Kendi ruhundan flemesinden dolay, insann tekrar zne kavumaarzusu nedeniyle, hep bir eksiklik hisseder. te bu eksikliini tamamlama araynn ad aktr. Ruh, Allaha tekrar kavumak iin dnya arzularndan syrlarak, sadece Allaha ynelmelidir. Bu yneli, ak ile yaplrsa kavuma gerekleir. Cennetten atlan insan, bylece asl vatanna dnm olacaktr. Dinle, bu ney nasl ikyet ediyor, ayrlklar nasl anlatyor:

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

666

Mehmet Bakr ENGL

Beni kamlktan kestiklerinden beri feryadmdan erkek, kadn<herkes alayp inledi (Mesnevi, 1991a: 1) diyen Mevlana, insan ve neyin ortak kaderlerinin asl vatanlarndan uzaklamak olduunu ifade eder. Mevlana, btn leminde oturanlarn kblesi ltuf ve ihsan sahibi Tanrdr, zhire tapanlarn kblesi kadn yz (Mesnevi, 1991b: 152) diyerek, tasavvufun temeli olan btn anlam izleinin, ilahi akn temeli olduunu ortaya koyar. Ak eriat, btn dinlerden ayrdr. klarn eriat da Allahtr, mezhebi de (Mesnevi, 1991c: 135) diyen Mevlana, akn koyduu kanunlarn evrenselliini ve akn ilahi bir grntye sahip olmas gerektiini ifade eder. afakn romanda, Zaharaya yazdrd Ak eriat adl kitabn adnn da, yukarda yazlan iirden alnt olduu anlalmaktadr. Bu ynyle yazar, kurguya yerletirdii kitabn izleinden hareketle, Mevlanann ak anlaynn kendisindeki yansmalarn aktarmaya almtr. Yazar, yaratlan sevdim, Yaradandan tr szn, emse syleterek, Mevlanann, daha sonra hayat karsndaki duruunu zetler. Yaratlan her ey, Allahtan bir iaret tadndan, onun yaatlmas temel anlay olarak benimsenir. Bu durum, daha romann banda, emsin gittii handa hancnn bir yolcuyu dvmesi zerine, ems araya girerek, sufiyem, canm pahasna savunurum can; yeminimdir, karncaya dahi kyamam. Kollamaktr vazifem, yaatmaktr. Velkin iddet yoktur adabmzda (52) diyerek, genelde tasavvufun, zelde Mevlanann sevgi ve ak kavramlarna bakn ortaya koyar. afak, srekli olarak tartma konusu olan Mevlana m mrittir, ems mi? sorusunu, net bir biimde cevaplamaz. Ancak, emsin yardmyla / ynlendirmesiyle srekli olarak kendisini gelitiren Mevlanadr. ems, keramet gstererek, Mevlanann kendisine balln pekitirir. emsin, Konyada karlat czam hastalna yakalanm olan Dilenci Hasan ile Fahie l Glne gsterdii merhamet, onun yaratlana gsterdii engin hogrnn ve sevginin ifadesidir. ems, Mevlanadan da, madur ve horlanmlara sahip kmasn tembihler. afakn ifade ettiine gre, ilk sem da ems tarafndan yaplmtr. Yazar, buradan hareketle emsin mrit oldu-

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

667

unu ifade etmeye alr. Mevlana, kendi birikimi ve emsten ald ilhamla, etkisini artrarak hissettiren bir tasavvuf anlaynn -Mevlevilik- kurucusu olarak karmza kar. emsin din anlay, ak ile yorulduundan fanatizme ve iddete ait unsurlar iermez. Ak, hogrden beslendiinden farkllklar snflandrp ayrtrmaz. Biz mezhep, din veya dil ayrm bilmeyiz. Kamu lemi bir tutar, birleriz. Bakalarnn azndan kan sze gnah demeyiz. nk kalpleri Allah bilir, biz bilemeyiz (78-79) diyen emsten sonra, Mevlana, ne olursan ol, yine gel diyerek, hogrde kapy sonuna kadar aar. Yazar, inancn, akla yorulmas halinde anlaml olacana inanr. Ak yoksa ibadet bir kuru kelimeden (228) ibarettir ifadesi, geleneksel din anlayyla eliiyor gibi grnse de, yazarn dncelerinin btnne bakldnda, her kiinin dzeyine gre ama samimi bir ekilde, akla yapaca ibadet ve yakarn, karlksz kalmayaca belirtilir. Kiinin akla ve akta iman (228) ettikten sonra, kalbinde Allah ve insan sevgisinden baka bir ey kalmaz. nk akn sahasna adm atnca kelimelere gerek kalmaz(274). Tasavvufta, belli bir aama kaydettikten sonra dervilerin, yan yana oturarak saatlerce zaman geirdikleri ve sohbet ettikleri anlatlr. Bu olaanst durum, akn psikolojik rahatszln bir eidi olarak grld modern zamanlarn alglama biiminden farkldr. Romanda bu durum, Baba Zaman ve Gezgin Abdal onlar braktm gibi duruyor. Azlarndan tek bir kelime bile kmyor. Acaba konumadan sohbet etmek mmkn mdr? (83) szleriyle, anlatcnn phesi zerinden durumun olaanstl, daha arpc bir biimde sunulur. Bu ayrcalkl durum, okurun zihninde tasavvuf yaam ve ibadet aknn geldii noktay, gl bir ekilde hissettirir. Yazar, sufilerin sevgiyi, ak ve samimiyeti dinin temel unsuru olarak grdklerini de belirtir. Yazar, yanl din anlaylarla ilgili olarak da, eletirilerde bulunur. Yaradann gkyznde, tepede bir yerlerde olduunu sanrlar. Kimi de Onu Mekkede, Medinede arar! Ya da mahalle camisinde! (228) oysaki Allah, sadece klarn gnllerine sabilir, diyerek, konu ile ilgili tasavvufun slam dayanaklarndan biri olan ayn anlamdaki bir Hadis-i Kutsiye (Kara, 1990: 85) metinleraraslk yntemiyle gndermede bulunur.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

668

Mehmet Bakr ENGL

Metafizik bir kavram olan ak, tasavvuf izleinden hareket eden yazarda, akl kutsayan modern zamanlarn yrngesinden kararak, gemi ve gelecek arasndaki aynl ifade eder. ems, Mevlana ile olan diyalogunda sona geldiine inanr ve Konyadan ayrlma karar alr. ems, gidiini akn olduu her yerde, er ya da ge ayrlk vardr (340), cmlesiyle izah eder. Hayatn kayna olarak grlen ak, ayn zamanda hibir engel tanmayan cazibesiyle, insanlarn korkusuz bir ekilde, ayplanmaktan da ekinmeden harekete gemesinin gerekesi olarak da karmza kar. emse olan sevgisinden dolay, byk din bilgini Mevlana, meyhaneye gidip arap almaktan ekinmez. ems getirilen arab ier, ancak Mevlanaya arab imesi iin izin vermez. Baba Zaman tarafndan emse, yola kma zamannn geldii, Konyada onu nefret ve safi akn bekledii ve iin tehlikeli bir hal alabilecei sylenince ems, mademki safi ak var, kfidir (132) diyerek, aslnda akn, hayattan daha deerli olduunu ifade eder. Zaten ems, daha nce Konyaya gidi yolculuu iin kendisine sylenen vazife gibi yaplacak bir i deildir bu. Ancak ak iin ve ak ile yaplabilir (102) ifadesini duyarak, bu zorlu greve talip olduunu belirtmitir. Roman Ellann, aksz geen bir mrn boa yaandn, ilahi ve beeri ak ayrmnn anlamsz olduunu, akla geen bir hayata sahip olmann nemli olduunu ifade eden emsin, krk kuralndan sonuncusunu sylemesiyle son bulur (415). Yazar, nemli olann ak olduunu, eitli nitelemelerle akn kategorize edilmesini reddeden bir sylem gelitirir. Yazarn, ilahi akn, akta tek lt olarak grlmesinin yanlg olduunu sylemesi, tasavvuf anlayna ksmen de olsa poplist bir almda bulunmak istemesiyle ilgili olduu kanaatindeyiz. Bu balamda, Mevlanann tasavvuf anlay, dini kimlikten uzaklatrlarak hmanist bir izgiye ekilmek istenmitir. Ella, yaad olumsuzluklardan ve bunalmlardan ak sayesinde kurtulur. Akn zgrletirici etkisi sayesinde, tm gemiini ve gemiine ait deerleri bir tarafa brakr. Sonuta Ella, ak etrafnda / ak kaynakl yeni deerler edinerek, yeni bir yaama balar.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

669

Mevlevilik tarikat, sem ile zdelemitir. Sem, mutlak gzellie k olarak yaratlm olan insann, ses, sz ve ahenkle beliren gzellik araclyla kendinden gemesi, vecd iinde ilahi aleme ykselmesidir. Mevlanann deyimiyle bu ykselme insan, z olan Allah ile birletirmektir (ztrk, 1998: 156). Sem, tasavvufta bir cezbe halidir. Allaha ulamann zlemi iinde, sufinin dnya kaytlarndan syrlarak kendinden geiidir. Ruhun derinliklerine inen bir name, bir gzel ses, dokunakl bir iir sufiyi heyecanlandrabilir. Bu cokuyla ayaa kalkan sufi, kendi evresinde dner. Bu harekete sem denir (nder, 1998: 222). Meyerovitch *s+ema, dervi iin Allah ile birleip kaynamak iin bir aratan ibarettir (1998: 89) diyerek semnn, Mevlevilikte anlama ve anlamlandrma temelinde ifade ettii yeri belirtir. Mevlev derviinin hrkas kabridir, klah da mezar ta. Otururken lm olan dervi, deta sr sesini duyup dirilir ve devr-i Veledye balar (Glpnarl, 1953: 385). afak, semnn nasl ortaya kt, ruh tesirleri, ayin halini almas gibi konular zerinde ayrntl olarak durmaktadr. emsin Mevlanayla birlikteyken, Allahn isimlerini syleyerek etrafnda dnmeye balad Mevlanann da bu ayinden etkilendii ifade edilir. emsin ilk sem ayinini izleyen Mevlana, gzyalarma hkim olamadm. Braktm bu vecd annn tlsm hem ruhumu hem bedenimi sarmalasn (256) der. Mevlanadaki bu derin etki, daha sonra, cokun bir trensel grnt ile aa kar. Devrin hkmdar Keyhsrevin de aralarnda bulunduu davetliler nnde, sem trenleri balar. Ney sesinin baskn olduu mzik enstrmanlar eliinde, emsin nderliinde balayan ve cokun bir ekilde devam eden semnn bitiminde Mevlana, misafirlerine, dostlar, bu grdnz ayinin ismi semdr. Bugnden itibaren her asrda derviler semya duracak. Bir elleri ge iaret ederken, teki elleri yere dnecek ki, Haktan aldmz her ak zerresini halka taksim edelim (s. 331) diyerek, semnn, Mevlevilik tarikat iinde ne kadar nemli bir yere sahip olacan ifade eder. Yazar, ekilsel olarak semnn tm ayrntlarn ve seyirciler zerinde srekli artan derin etkisini, semnn cokunlukla olan ilikisini okurun zihnine kazmaya alr. Semnn sonunda hkmdarn verdii altnlar reddeden ems, biz para iin sem etmiyoruz. Sem manevi, semavi,

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

670

Mehmet Bakr ENGL

ruhani bir danstr; yalnz ve yalnz ak iin yaplr (332) der. Bylece semnn, kiisel kar salayabilecek yz ortadan kaldrlm ve semnn kutsal bir kimlik kazanmas salanm olur. Yazar, bununla dinsel elerin, maddi kar salayan kurumlara dnmesinin karsnda durduunu gstermitir. Bu kar duru, Mevlana dneminin iinde bulunduu karklklar gz nnde bulundurularak dnldnde, daha fazla anlam kazanr. emsin hayata dair otuz ikinci kuralnda aranzdaki btn perdeleri tek tek kaldr ki, Tanrya saf bir akla balanabilesin (305) eklinde ifade edilen samimiyet, maddilemeden ilahi kaynaa akla akmak eklinde okunabilir. Sanatsal bir faaliyet olarak sunulan sem, ayn zamanda Mevleviliin varlk sebebidir. Evrenin, semya ait gndermelerle anlam kazand ifade edilir. Mevleviler, elemde, neede, mitte ve yeiste, hem tek ba(larna) hem hep beraber (407) dnerek, yaamn mutlak kayna olarak kabul ettikleri Allaha ak ile kavumay amalarlar.

Sonu Ak roman, Ella Rubinstein adl Amerikal kadn kahramann yaam karsnda taknd pasif ve aktif tavrlarn akma noktalarnda aa kan, zgrleme ve hayatn odana ak alma mcadelesi olarak okunabilir. Romanda bunalmlarnn ve araylarnn sonucunda, duygusal aln gidermek iin, kendisini o gne kadar adad ailesinin varln hie sayan bir kadnn, hayatnn odana ak almas ve gemiiyle hesaplamadan aktifken de pasif tavr ortaya koyan- yeni bir hayata, sessizce balamas anlatlmaktadr. Romannda, akn insan ruhunda meydana getirdii depremin, hayat yeni batan alglama abasna dnmesi, gzler nne serilmitir. Roman, ak anlatmak iin kurgulanmasna ramen tasavvuf boyut, baskn olan izlek olarak karmza kmaktadr. afak, belirttiine gre ilgi ve okumalarnn sonucunda ulat kiisel tasavvuf bakn yanstmtr. Tasavvufun temel unsurlar, insana ve Allaha bak, felsef temelleri ve ulalmak istenen evrenin grnts ile ilgili tespitler ve bilgiler kurgusal zeminde ilenmitir. Romanda, kimi zaman oluturulmak istenen

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

671

gl ve evresini dntrme gcne sahip ems karakteri, kimi zaman da kurguyu tamamlamak amacyla ksmen yapay bir grnt izen mez tipi ve daha ok hayatn iinden tipler, tasavvuf izlekte karmza kmaktadr. Genel olarak 13. yzyl Konyasnn sosyal hayat, insanlarn ekimeleri, kar atmalar, deer yarglar, kltrel ve dini atmosfer, sradan insanlarn yaam biimleri baarl bir ekilde sunularak, okurun ilgisi bu kurguda da canl tutulabilmitir. 13. yzyldaki kurgunun olay rgs, ounlukla, tarihi dokuya bal kalarak ilerler. Ancak, edebi metnin kurgusal zelliinden kaynaklanan bak, kimi tartmal durumlarn aa kmasna neden olmutur. ems karakteri, hem olay rgsnn hem de tasavvuf izlein odanda verilmi ve bazen ar hogrsyle bazen de ar tahammlszlyle n plana kmtr. emsin kiiliindeki bu u noktalar, tasavvufun yansmalar olarak sunulduundan zihinlerde ems ve Mevlanadan ziyade, tasavvuf ile ilgili grntsel bir aknlk olumutur. Tasavvufun temel referans olan slamilik, Akta hogr ve hmanizm olarak karmza kar. Yazar, byle yaparak, tasavvufa ve zellikle Mevlanaya olan ilgiyi artrmay amalam olmaldr. Dikkatle bakldnda bunun, ksmen de olsa tasavvufun iini boaltan bir yaklam olduu grlr. Tasavvufun temel kavramlarndan olan sevgi ve ak, yazar tarafndan, hem hayatn hem de tasavvufun odanda olacak ekilde sunulmutur. Bal bana bir dnyadr ak. Ya tam ortasndasndr, merkezinde, ya da dndasndr, hasretinde (415) eklinde, emsin szleriyle son bulan romanda, Ellann insani ak ve -rtk olarak ifade edilen- daha sonra ilahi ak, hayatnn odana almas ve bunun sonucunda yaad dnm ifade edilmitir.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

672

Mehmet Bakr ENGL

KAYNAKA Abdulkerim Kueyr (1991). Kueyr Risalesi, Haz.: Sleyman Uluda, stanbul: Dergh Yaynlar. Ahmet Eflk (1989). riflerin Menkbeleri, c. I, ev.: Tahsin Yazc, stanbul: Milli Eitim Basmevi. AYGNDZ, Filiz: Yazdm Her Kitap Akmz Tazeliyor, (Elif afak le Sylei), Milliyet, 01.Mart 2009. BOLAY, S. Hayri (1990). Felsef Doktrinler Szl, Ankara: Aka Yaynlar. CHITTICK, William (2008). Tasavvuf, ev.: Turan Ko, stanbul: z Yaynclk. CUMALIOLU, Yelda: Elif afak Cemaate Yakn m?, (Elif afak le Sylei), 28. Mart 2009, http://www.elifsafak.us/roportajlar.asp?islem:id:254 (ET: 20.04.2009). DEMRC,Senai,http://www.ilkvahiy.net/islami-bilgiler/b-harfininsirri-21519/ (ET: 23.09.2009). DEVELOLU, Ferit (1992). Osmanlca-Trke Ansiklopedik Lgat, Ankara: Aydn Kitabevi. ERAYDIN, Seluk (1990). Tasavvuf ve Tarkatler, stanbul: Marifet Yaynlar. GLPINARLI, Abdulbaki (1953). Mevlanadan Sonra Mevlevilik, stanbul: nklp Kitabevi. GVEN, Refik Sla. Gle Atlan Tan Hikyesi; Ak, (Elif afak le Sylei), Evrensel Gazetesi, 22. Mart 2009. KARA, Mustafa (1990). Tasavvuf ve Tarikatlar Tarihi, stanbul: Dergh Yaynlar. KURAN-I KERM (2005). Ankara: Diyanet leri Bakanl Yaynlar. Mehmet Nazmi Efendi (2005). Osmanllarda Tasavvuf Hayat Halvetilik rnei- Hediyetl-hvan, Haz.: Osman Trer, stanbul: nsan Yaynlar.

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010

Elif afakn Ak Romannda Tasavvuf

673

Mevlna (1991a). Mesnev, c. I, ev.: Veled zbudak, stanbul: Milli Eitim Basmevi. Mevlna (1991b). Mesnev, c. VI, ev.: Veled zbudak, stanbul: Milli Eitim Basmevi Mevlna (1991c). Mesnev, c. II, ev.: Veled zbudak, stanbul: Milli Eitim Basmevi. MEYEROVITCH, Eva de Vitray (1998). slmn Gleryz, ev.: Cemal Aydn, stanbul: ule Yaynlar. Muhyiddin-i Arab (1992). Fuss l-Hikem, ev.: Gencosman, stanbul: Milli Eitim Basmevi. Nuri

NASR, Seyyid Hseyin (1992). slm Sanat ve Mneviyt, ev.: Ahmet Demirhan, stanbul: nsan Yaynlar. NDER, Mehmet (1998). Mevlana ve Mevlevilik, stanbul: Aksoy Yaynclk. ZTRK, idem Sen Sadece Bir Kalemsin, (Elif afak le Sylei), Radikal Cumartesi, 21. Mart 2009. ZTRK, Yaar Nuri (1998). Tasavvufun Ruhu ve Tarikatler, stanbul: Sidre Yaynclk. PALA, skender, Krk slm Ansiklopedisi, C: 25, Trkiye Diyanet Vakf Yayn Matbaaclk ve Ticaret letmesi, Ankara 2002, s.466-467. AFAK, Elif (2009). Ak, stanbul: Doan Kitap. STNGR, Nurten, Bnin Srr, http://www.kibrisligazetesi.net/kibrisli/site/tr/main.php?a ction:_id:142, (ET: 23.09.2009).

International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic

Turkish Studies

Volume 5/2 Spring 2010