JP “ŽELEZNICE SRBIJE”

PREVOZNE USLUGE U INTERMODALNOM TRANSPORTU KROZ SRBIJU I

MOGUĆNOSTI POVEZIVANJA KORIDORA X SA DUNAVSKIM KORIDOROM VII

Grupa autora: mr Milan Vučinić, Pero Dželajlija dipl. saob. inž., mr Marija Radmanovac, Andrija
Ristović dipl. saob. inž..

Ključne reči:
Prevozne usluge, intermodalni transport, saobraćajno-transportni koridori, logistički centri.

Rezime teme:
Kombinovani transport predstavlja opšte prihvaćen model savremenog transporta u razvijenim
evropskim državama i njihovim saobraćajnim sistemima. Objedinjavajući prednosti različitih
vidova saobraćaja kombinovani transport otklanja oštru konkurenciju između njih, donoseći
tehnološko unapređenje, a doprinoseći zaštiti životne sredine u kojoj se odvija transportni
proces. Srbija poseduje povoljan saobraćajno-geografski položaj iz razloga što se preko
međunarodno priznatih koridora Srbije ostvaruje najkraća saobraćajna veza između tržišta
Jugoistočne Evrope i razvijenih zapadno – evropskih zemalja. Kako se ekonomskim
približavanjem Istočnoevropskih država Evropskoj Uniji očekuje značajno inteziviranje robnih
tokova, razvoj intermodalnog transporta dobija sve više na značaju. Za njegovu uspešnu
implementaciju neophodno je stvoriti organizacione preduslove, izgraditi neophodnu
infrastrukturu, a zatim obezbediti adekvatna mobilna sredstva. Izgradnjom moderno opremljenih
logističkih centara kojima bi se povezali Panevropski transportni koridori VII i X, zacrtani u
saobraćajnoj politici EU, bio bi dat snažan doprinos daljem razvoju savremenih transportnih
sistema i tehnologija u Srbiji, a samim time i regionu jugoistočne Evrope.

1. UVOD

Geografski položaj Srbije u odnosu na dva evropska koridora VII i X je više nego povoljan. Luke
u kojima se ovi koridori dodiruju omogućuju povezanost drumskog, železničkog i rečnog
saobraćaja i pružaju mogućnost za uspostavljanje kombinovanog transporta. Time se otklanjaju
konkurentski odnosi i značajno doprinosi racionalnosti ova tri vida saobraćaja. Takođe se
postavljaju osnove za strateška planiranja u pojedinim saobraćajnim granama i daju odrednice za
saobraćajnu politiku Srbije.
Mesta dodira ova dva Koridora su praktično i infrastrukturno najpogodnije lokacije za formiranje
logističkih centara, koji mogu biti u formi kontejnerskih terminala ili robno transportnih centara .
Početni koraci u razvoju logističkih centara, u dodirnim tačkama koridora VII i X u Srbiji su
učinjeni i to u Novom Sadu, Beogradu i Pančevu, kao i pojedinim manjim centrima poput
Apatina, Bogojeva i Smedereva.

2. PANEVROPSKI SAOBRAĆAJNI KORIDORI U SRBIJI I VEZA SA DRUGIM

KORIDORIMA

Koridor X leži na transevropskoj magistrali severozapad – jugoistok i prostire se kroz Srbiju od

Šida do Preševa , sa kracima Beograd – Subotica i Niš - Dimitrovgrad. Ukupna dužina koridora
od Salcburga do Atine iznosi 2.360 km i prolazi Srbijom u dužini od oko 600 km. Predstavlja
najkraću vezu regiona južne i zapadne Evrope, a preko svojih krakova omogućava i povezanost
sa Mađarskom na severu, odnosno Bugarskom na istoku.
Gustina putne mreže Srbije može se porediti sa gustinom putnih mreža razvijenih zemalja
centralne i istočne Evrope, dok je gustina saobraćaja u proseku veća od zemalja u regionu. Na
delu Koridora X kroz Srbiju prosečan protok drumskih vozila iznosi oko 15.000 jedinica dnevno.
Predviđa se rast od 6% godišnje, tako da se očekuje intenzitet saobraćaja od oko 20.000 vozila u
2010 godini, odnosno oko 35.000 vozila u 2020. godini. Posebno je značajno istaći da i pri
aktuelnom obimu saobraćaja postoje određene tačke zagušenja, naročito na delu puta kroz
Beograd, gde pojedinim deonicama dnevno prođe i do 160.000 vozila. Ovakav trend ukazuje na
potrebu preusmeravanja dela robnih tokova sa putnog pravca Koridora X na železnicu, kao i
prevoz dunavskim koridorom VII. Kada je u pitanju obim prevoza železnicom, na Koridoru X i
poprečnom pravcu Vršac-Beograd-Bar, obavlja se 76,6% ukupnog obima rada na mreži
Železnica Srbije (ŽS), iako dužina ovih pruga učestvuje sa svega 36% u odnosu na ukupnu
dužinu pruga ŽS.
Koridor VII (kroz Srbiju 588 km od ukupnih 2.880 km) omogućava vezu sa Crnim morem i
putem plovnih kanala u Nemačkoj (sistem Rajna - Majna) sa Severnim morem. U Beogradu se
spaja sa rekom Savom koja je priznata kao internacionalni rečni put i omogućava dalju
povezanost sa državama zapadnog Balkana. Time je omogućen pristup i učešće naših brodara i
angažovanje rečnih pristaništa u širokom transportnom tržištu Evrope i saradnja naše zemlje sa
državama Srednje, Zapadne i Istočne Evrope. Na toku Dunava kroz Srbiju operativna brzina
plovidbe kreće se u granicama od 5-7 km/h uzvodno i od 11-13 km/h nizvodno. Godišnji obim
saobraćaja na reci je oko 1,5 miliona tona robe i oko 60.000 putnika.
Pored toga što Srbijom prolaze dva veoma važna panevropska koridora, značajno je pomenuti i
mogućnost saobraćajnog povezivanja sa drugim koridorima koji su locirani u neposrednoj blizini,
kao što su: Koridor IV na istoku (povezuje Tursku sa Nemačkom), Koridor V na severu
(Venecija, Kijev) i zapadu, kao i Koridor VIII na jugu (veza Albanije i Bugarske preko
Makedonije).

Slika 1. Panevropski saobraćajni koridori

2
 3. INFRASTRUKTURA, SAOBRAĆAJ I LOGISTIKA U SRBIJI

Ukupna dužina putne mreže u Srbiji iznosi oko 40.000 km, od čega je 661 km auto - puteva sa
naplatom putarine, 5.525 km magistrala sa visokim protokom saobraćaja, 11.540 km regionalnih
i 23.780 km lokalnih puteva.
Železničku mrežu, ukupne dužine od 3.808 km, čini 3.533 km jednokolosečnih i 275 km
dvokolosečnih pruga. Od ukupne dužine železničke mreže samo je trećina elektrificirana. Kao
posledica ekonomske krize i pada nivoa saobraćaja devedesetih godina prošlog veka, nivo
kvaliteta železničke infrastrukture i broj radno sposobnih vučnih i vučenih sredstava je značajno
opao. Stoga su neophodna ulaganja u rehabilitaciju pruga i obnovu voznog parka.
Vodne puteve sačinjavaju internacionalni i lokalni rečni putevi koji su plovni na dužini od oko
1.300 km. Čine ih 4 velike reke: Dunav (588 km), Morava (308 km), Sava (207 km) i Tisa (164
km). Značajne rečne luke, od zapada ka istoku su Apatin, Bogojevo, Novi Sad, Beograd,
Pančevo, Smederevo i Prahovo (sve na Dunavu). Dunav je proglašen u potpunosti plovnim po
standardima EU na Konferenciji Evropskih Ministarstava Transporta. Tom prilikom su utvrđene
2 klase plovnosti. Prva je centralna deonica od Beograda do hidroelektrane Đerdap 1 na granici
sa Rumunijom (307 km) sa maksimalnim kapacitetom konvoja od 9 šlepova i nosivošću od
14.500 do 27.000 tona. Druga klasa je dodeljena deonici od ulaska Dunava u Srbiju do Beograda
(263 km) i deonici od hidroelektrane Đerdap 2 do granice sa Bugarskom (18 km) koje imaju
maksimalni kapacitet konvoja od 4 šlepova i nosivost od 6.400 do 12.000 tona.
Morske luke značajne za Srbiju su: Trst (Italija), Koper (Slovenija), Rijeka i Ploče (Hrvatska),
Bar (Crna Gora), Solun (Grčka), Konstanca (Rumunija), Burgas (Bugarska) i Istanbul (Turska).

4. ZNAČAJ I MOGUĆNOST POVEZIVANJA KORIDORA X I KORIDORA VII

Na delu Novi Sad-Beograd Koridori VII i X se uzajamno dopunjuju, prolaze kroz područje sa
razvijenom poljoprivredom, industrijom i energetikom, naročito u regionima Novi Sad, Beograd i
Pančevo uključujući i njihovo šire okruženje. Na ovom delu su jači saobraćajni tokovi u odnosu
na druge delove koridora.

Slika 2. Preklapanje Koridora VII i X

3
Karakteristične vrste robe, koje se prevoze našim plovnim putevima u unutrašnjem saobraćaju su:
sirovi nemetali i minerali, nafta i derivati, žitarice i dr. U uvozu najzastupljeni su: metali, čvrsta
goriva, rude, nafta i derivati nafte, a u izvozu metali, rude (koncentrati) i žito. Najveći korisnici
usluga rečnog brodarstva su veliki industrijski centri kao što su Beograd (industrija i trgovina),
Smederevo (US STEEL), Novi Sad (prerađivačka industrija), Pančevo (hemijska industrija i
rafinerija) i Prahovo.
Koordinacija između grana saobraćaja preko luka (logističkih centara) i operacija koje se u njima
obavljaju, osnovna su pretpostavka za uspostavljanje kombinovanih, odnosno multimodalnih
sistema transporta, što i jeste krajnji cilj ka uvođenju logističkog transportnog lanca i pružanju
kompletne logističke usluge. Kombinovani saobraćaj se odvija preko operativne obale pristaništa
u vidu kontenerskog i u nešto manjoj meri Ro-Ro transporta.
Ovakve operacije ukazuju da dodirne tačke ova dva koridora imaju obeležje i ulogu logističkog
centra. Ovo potrvrđuje i činjenica da se u tim mestima ukrštaju (preklapaju) logističke mreže sa
jakim tokovima robe, zatim, uključuju saobraćajnice (železničke i drumske), kojima se ostvaruje
povezanost sa privrednim centrima u unutrašnjosti Srbije ili pak na drugim delovima koridora
VII i X.

5. ZNAČAJNE LUKE NA DUNAVU U SRBIJI

Na dunavskom Koridoru VII locirane su tri glavne rečne luke: Novi Sad, Beograd, Pančevo
(obuhvaćene strategijom EU za mrežu regionalnog transporta) i luke nešto manjeg značaja kao
što su Apatin, Bogojevo, Smederevo i Prahovo.
Luka u Novom Sadu ima značajan obim protoka robe (više od 350.000 tona godišnje) i preko
nje se vrši distribucija poljoprivrednih proizvoda sa teritorije cele Vojvodine. Luka se prostire na
površini od oko 240 hektara sa 44.000 metara kvadratnih pokrivenog prostora i kontejnerskom
zonom kapaciteta od približno 1000 TEU.
Postoji infrastrukturna povezanost sa železnicom preko stanice Novi Sad ranžirna a samim tim i
sa železničkim delom Koridora X.
Luka Beograd nalazi se na samom obodu centralnog gradskog područja. Direktno je povezana
železnicom sa stanicom Beograd donji grad. Zauzima površinu od 250 hektara, sa 30 hektara
pokrivenih i 65 hektara otvorenih skladišta. Godišnji protok robe u luci je oko 300.000 tona a
poseduje kapacitete za oko 3.000.000 tona robe godišnje. U sklopu luke nalazi se kontenerski
terminal kapaciteta od približno 12.000 TEU sa kompletnom pretovarnom mehanizacijom.
Luka Pančevo se nalazi u blizini centra grada u veoma razvijenom industrijskom području.
Prostire se na oko 250 hektara i ima oko 600.000 tona protoka robe godišnje. Polovina ove
površine je u funkciji dok je preostali deo predviđen za razvoj pre svega u smeru formiranja
proizvodne zone koja bi poslovala kao slobodna zona. U blizini luke je smeštena i industrijska
ranžirna stanica. Prostor za manipulaciju kontenerima nalazi se na istočnom delu luke. Od
pretovarnih sredstava mogu se koristiti portalna dizalica nosivosti 27,5 tona ili autodizalice.
Planom razvoja luke predviđena je i izgradnja Ro-Ro terminala.
Značajne manje luke na Dunavu kao dodirne tačke, ili u neposrednom okruženju Koridora VII su:
Apatin, Bogojevo, Smederevo i Prahovo. Rekom Tisom se povezuje luka Senta, a rekom Savom
se ostvaruje veza sa lukom Šabac.

4
 6. LOGISTIČKI CENTRI NA KORIDORU X

Retka je intermodalnost i infrastrukura koja bi pružila logističku podršku transportnim i

spoljnotrgovinskim naporima firmi u Srbiji. Uprkos dobrom geografskom položaju, naročito
Beograda, ne postoje mesta za intermodalnu razmenu. Takođe nedostaju prostor i magacini za
skladištenje i prenos robe kao i hladnjače za distribuciju sveže robe.
Lokacija logističkih centara na Koridoru X može da se posmatra na više načina. Posebno su
značajni položaj i jačina tokova koji se slivaju u određenim čvorovima, kao i uzajamni odnos
lociranih i projektovanih kapaciteta u njima. Značaj pojedinih logističkih centara jeste
raznovrsnost pružanja logističkih usluga, a naročito u mestima gde se sučeljava više grana
saobraćaja i angažuje više subjekata u zadovoljenju transportne tražnje.
Obzirom na koncetraciju rada po pojedinim čvorovima na Koridoru X i vezu sa koridorom VII na
transevropskoj magistrali kroz Srbiju, neophodno je formirati - locirati tri logistička centra i to:
Novi Sad, Beograd i Niš. U njima su locirani i značajni kapaciteti koji, s obzirom na razuđenost
stabilnih kapaciteta ne odgovaraju zahtevima koje treba da ispune u pogledu funkcionisanja kao
savremeni logistički centri, kakvi su već formirani u zemljama EU. U logističkim centrima
Beograd i Novi Sad skoncetrisane su tri grane saobraćaja-železnički, drumski i rečni. U njima je
neophodno stvoriti uslove za funkcionisanje kombinovanih sistema: hucke-pack, Ro-Ro i
kontenerskog.

Logistički centar Novi Sad

Novi Sad se nalazi na Dunavu i u njemu se sučeljavaju Koridor VII i X. Logistički centar (LC) u
Novom Sadu ima zadatak da opsluži privredu na užem i širem području kao i luku na Dunavu. U
tom sklopu preko LC treba da dođe do razmene roba između železničkog, drumskog i rečnog
saobraćaja.

Logistički centar Beograd

Beograd ima važnu poziciju u pružanju logističke transportne podrške privredi na užem i širem
području i regionu koji se može okarakterisati kao prostran. Ono što je specifično za Beograd je
to da se u njemu sučeljavaju svi vidovi saobraćaja te je neophodno pružiti logističku podršku u
razmeni roba između njih i većoj mogućnosti primene kombinovanih sistema transporta. Pored
toga blizina Pančeva, pogotovo posle izgradnje autoputa između Beograda i Pančeva, postavlja
ozbiljnu dilemu da li treba formirati samo jedan logistički centar u Beogradu, koji će opsluživati i
Pančevo ili formirati LC i u Beogradu i u Pančevu. S obzirom na veliku specifičnost industrije
Pančeva i potrebi da se sa LC obuhvati veliki deo Banata, prethodna istraživanja ukazuju na
potrebu za formiranjem LC u Beogradu i u Pančevu. U prilog tome ide i činjenica da se u velikim
Evropskim gradovima formiraju dva, tri pa i više LC.

Logistički centar Niš

Logistički centar Niš nalazi se na mestu odvajanja kraka koridora X prema Dimitrovgradu. On bi
trebao da opslužuje celokupnu teritoriju na jugu Srbije, uključujući i pogranične zone prema
Bugarskoj i Makedoniji. Ova zona bi trebalo da obuhvati sledeće opštine: Aleksinac, Gadžin
Han, Doljevac, Merošina, Niš (grad), Svrljig, Blace, Žitorađa, Kuršumlija, Prokuplje, Leskovac,
Vlasotince, Lebane, Bela Palanka, Pirot, Vladičin Han i Vranje.

5
 7. PODSISTEMI LOGISTIČKIH CENTARA - SLOBODNE ZONE

Zakon o slobodnim zonama1 ustanovio je 13 zona slobodne trgovine od kojih trenutno

funkcionišu samo u Pirotu, Subotici i Zrenjaninu. Tokom 2007. godine očekuje se novi Zakon
koji će omogućiti otvaranje novih zona.
Slobodne zone su nezaobilazni deo logističkih centara na dodiru Koridora VII i X. Iako su još u
fazi razvoja i nisu adekvatno uključene u saobraćajne tokove, one pružaju strukturu za
skladištenje robe namenjene daljem izvozu ili uvozu na tržište Srbije. U okviru slobodnih zona
postoji i mogućnost korišćenja slobodnih pogona, kako za proizvodnju, tako i za sklapanje
proizvoda. Prednosti koje pružaju slobodne zone su sledeće: „ulazna taksa“ je veoma niska (0,5%
vrednosti robe), oslobađanje od poreza na dodatnu vrednost, oslobađanje od carine na uvezenu ili
ponovo izvezenu robu, obavljanje transakcija u stranim valutama, kao i mogućnost
iznajmljivanja, kupovine ili izgradnje hala, magacina i komercijalnih objekata. Tokom 2007.
godine bi trebalo da bude usvojen zakon koji bi omogućio uspostavljanje i drugih slobodnih zona
poput onih predviđenih zakonom iz 1994. godine, čime bi sve luke na Dunavu bile povezane i
slobodnim zonama.

8. ZAKLJUČAK

Povoljan saobraćajno-geografski položaj Srbije preko koje prolaze značajni robni tokovi ukazuje
na potrebu za uvođenjem modernih transportnih tehnika. Time bi se u uslovima veće robne
razmene omogućilo smanjenje štetnih posledica intenzivnog drumskog transporta uz istovremeno
podizanje kvaliteta pružene prevozne usluge. Potencijali za implementaciju i razvoj
intermodalnih tehnika prevoza robe su značajni, pre svega kada su u pitanju robni tokovi koji se
poklapaju sa pravcima pružanja panevropskih transportnih koridora VII i X. Međutim i pored
prvih koraka koji su napravljeni u cilju zaživljavanja ovakvog oblika prevoza u Srbiji, dosadašnji
rezultati su još uvek veoma skromni i vezani su pre svega za tranzitni saobraćaj. Sve veći broj
zahteva kada je u pitanju uvoz i izvoz robe, ukazuju na neophodnost značajnijeg ulaganja u
osposobljavanje voznog parka železnice za prihvat ovakvih prevoznih tehnika, kao i izgradnju
neophodne infrastrukture. Formiranje logističkih centara duž pomenutih koridora, a pre svega u
mestima gde se oni dodiruju ili poklapaju, predstavljao bi jedan od značajnih koraka ka uvođenju
intermodalizma na srpskom transportnom tržištu.

9. LITERATURA

1. JP “Železnice Srbije“, Strateški plan 2007 – 2011, Beograd, 2007.

2. JP “Železnice Srbije“, Program poslovanja JP Železnice Srbije za 2007 godinu, Beograd,
2007.
3. Italijanski institut za spoljnu trgovinu, Saobraćaj i logistika u Srbiji, Beograd, 2007.
4. Saobraćajni fakultet Beograd, Opravdanost uvođenja novih tehnologija u železničku
robnu stanicu Novi Sad, Novi Sad, 2004.
5. Radmanovac M., Značaj logističkih centara za privredni razvoj Srbije,magistarska teza,
Beograd, 2007.
6. Vučinić M., Upravljanje kombinovanim transportom na JŽ, magistarska teza, Beograd
2000.
7. JP “Železnice Srbije“, Operativni podaci Odeljenja za intermodalni transport, Beograd,
2006.

1
(Sl.list SRJ 81/94)
6