1.

Vilfredo Pareto (1848-1923)

Pariste Fransz ve italyan kkenli bir anne ve babann ocuu olarak dnyaya gelen Pareto, ailesi italyaya dndkten sonra Torino niversitesi Politeknik Enstitsnde mhendislik eitimi grr ve daha sonra uzun bir dnem mhendis ve ynetici olarak alr. Sosyal bilimlere, zellikle ekonomi ve siyasete de byk olan ve zamannn byk ksmn matematiksel ekonomiye ayran Paretonun 1893 ylnda Lozanda Ekonomi Politik Profesr olarak greve ballad, 1900den sonra ise isvirede inzivaya ekildii ve 1923te lmeden ksa bir sre nce de Mussolini tarafndan italyan senatosuna atand bilinmektedir Pareto en ok matematiksel bir iktisat olarak denge kuram na yapt katk ile ve de sosyolojiye yneldikten sonra 1916da yaynlad bayapt Genel Sosyoloji Dersleri (Trait de Sociologie Gnrale) adl eseri ile tan nmaktadr. Gnmzde Pareto aznln ounluu ynetmesi anlamnda kullan lan elit terimini ilk dile getiren kii olarak, ayrca toplumsal sistemler kuramnn geliimini de etkileyenlerden biri olarak bilinmektedir.

2.Vilfredo Paretonun Genel Yaklam

Toplumu sistem kavram erevesinde zmlemeye allan ve sosyoloji tarihinde yer alan srad sosyologlardan biri olarak kabul edilen Pareto, Aydnlanma dnrlerinin ou fikirlerine, sosyolojinin ilk dnem geliiminde etkili olan ilerleme kuramlarna, pozitivizme, evrimcilie, hmanist felsefeye ve Marksizme eletirel yaklam, kitle demokrasisi fikriyle alay etmi ve almalarnda bu yaklamlardan olduka farkl nitelikte dncelere yer vermitir. rnein, Aydnlanma filozoflar rasyonalitenin nemini vurgularken, Pareto insani igdler gibi rasyonel olmayan faktrlerin nemi zerinde durmu ve sosyolojisini deimez nitelikte olan bir insan doasnn ve de kendi deyimiyle mantksal olmayan davranlarn temeli zerine kurmutur. Meslektalarnn da, zellikle Marxn almalarna olduka eletirel yaklaan Pareto, Marxn nerdii toplumsal deime kuramna zt bir toplumsal deime kuram nermitir.

3.Paretonun Mantkl Olan ve Olmayan Davran Tanmlamas ve Bilim Anlay

Pareto, insan davranlarn mantksal olan ve olmayan davranlar olarak tanmlar. Ancak ona gre insanlar daha ok mantksal olmayan ekilde davranma eilimine sahiptirler. Bu nedenle sosyolojik zmlemesini mantksal olmayan davranlar zerine kurar. Paretonun almalarnda nesnel-gereklikteki ara-ama ilikisi, oyuncunun bilincindeki ara-ama ilikisine uygun ise davran mantksal kategoriye girer, znel ve nesnel olarak mantkl ba ortaya koyamayan davranlar ise mantksal olmayan kategoriye girerler. Neticede, Pareto mantkl davranlar usavurmaya gndermeyle, mantksal olmayan davranlar ise duygulara, deerlere ve benzeri elere gndermeyle tanmlar. Sosyolojiyi de mantksal olmayan davranlarn incelenmesi olarak grr ve almalarnda bu davranlar tmevarm yntemine ve deneye-gzleme dayanan mantksal-deneysel dedii saf bir bilim anlay altnda incelemeye alr. Ona gre mantksal-deneysel bilim anlaynn birinci zellii tek amacnn gereklik olmasdr. Bu anlaya gre, bilimin amac yarar deil geree ulamaktr ve yarar ile gerek arasnda bir akma olduunu gsteren hibir kant da yoktur . Mantksal-deneysel bilim anlaynn ikinci zellii ise, deney-d yada deney-st btn kavramlarn kesinlikle dlanmalardr. Bu durumda dinsel, felsefi ve varlkla ilgili btn kavramlar ve de ilerleme, eitlik gibi deneyi aan, zle ilgili kavramlar bilimsel olmayan kavramlar olarak dlanrlar.

4.Paretonun almalarndaki ki Temel Kavram: Tortu ve Trem

Pareto toplum zmlemesinin temelinde yer alan mantksal olmayan tm davranlarnn temelinde yer alan iki temel unsurdan sz eder: () tortu adn verdii ve deimez dedii eilimler ile () trem adn verdii, insanlarn davranlarn hakl klmak iin her durumda bulduklar ve deiken dedii nedenler. Bu iki ge Paretonun tm almalarnn temellerini oluturacak bir neme sahiptirler. Ona gre bu iki ge insanlarn davranlarn ve dolaysyla toplumun doasn nemli lde etkilemekte, toplumsal sistem

kalntlarn ve tremlerin genel nfus iindeki dalmna gre bir denge durumuna ulamaktadr. Pareto kalntlarn duygularla kartrlmamas gerektiini, tortularn duygularla, anlatm ve davran arasnda arac olduklarn, insanlarn igdleri ile ilikili olduklarn ve fiziksel olarak da gzlenemediklerini belirtir. Tremler ise insanlarn davranlarn dorulamak, merulatrmak ve inandrc klmak iin kullandklar rasyonelletirmeler, ideolojiler ve entelektel bahanelerdir. Davran merulatrmada kullanlan tremler deise de davranlarn kkeninde yatan kalntlar deimediinden insann doas dolaysyla da toplumun yaps ayn kalmakta, tarihsel deime de ileriye ynelik olarak deil, sonsuz tekrara dayal dngsel bir deime olarak ekillenmektedir.

5.Paretonun Sekinler (elit) Teorisi

Pareto, insan rk niteliklerinin eitsiz daldn ve bilinen btn toplumlarda farkl ve eit olmayan niteliklere sahip az sayda bir egemen sekin (elit) grup ile ynetilen bir insan kitlesi olduunu savunur. Paretoya gre genel olarak sekinler yetenekli ve baarl bireylerden oluurken, tabi konumdaki alt snf yeteneksiz, rgtsz ve de ynetimi denetlemede duyarszdr. Paretonun kitle ve sekin arasnda yapt bu ayrm Makyavelci gelenee zg bir ayrm olarak ortaya koyar. Sekinlerden oluan st tabakay da kendi iinde ynetici olan ve olmayan sekinler olmak zere ikiye ayrr ve toplumlarn zellikle ynetici olarak tanmlad sekinlerin doas ile belirginletiini savunur. Pareto yneticisekinleri de iktidardaki dolam biimlerine ve kitleleri ynetmede kullandklar g ve hile eklindeki iki farkl ynetim aracna gre aslanlar ile tilkiler olmak zere iki farkl grup altnda analiz eder. Askeri diktatrlkleri rnek olarak verdii aslanlar kararl, dobra ve acmasz bir ynetici sekin grup olarak tanmlarken, Avrupa demokrasilerini rnek olarak verdii tilkileri kurnaz, ynlendirici/maniplatif ve diplomatik bir ynetici sekin grup olarak tanmlar. Pareto sosyolojisinde toplum genel biimi itibaryla bir sekinler dolam grnmndedir ve tarih bu iki temel tip halinde ele ald ynetici sekinlerin birbiri ile yer deitirmesinden ibaret dngsel bir sretir, Paretonun ifadesiyle, tarih aristokrasiler mezarldr. Neticede Paretonun sz konusu bu sekinler teorisi demokrasinin imkansz olduunu ve mmkn olan tek ynetim biiminin elit ynetim olduu varsaymna dayanr.

6.Paretonun Sosyolojiye Katks

Paretonun elit (sekinler) dolam olarak bilinen yaklam siyasal sistem analizlerinde etkili olmu ve grnte kitle demokrasisi anda bile halen sekinlerin ynettikleri gereini aydnlatmtr. Ancak Paretonun aralarnda nemli bir fark gzetmeksizin tm siyasal rejimleri (rnein, demokrasi ile dikta rejimini) ayn kefeye koyarak deerlendirmesi eletirilere yol amtr. Pareto sosyolojisinde geen sistem ve denge kavramlar da bata Parsons olmak zere sonra gelen sosyolojik yaklamlar zerinde etkili olmutur. Ancak tortu ve trem olarak tanmlad kavramlar gnmz toplumlarnn anlalmasna k tutmaktan uzak grlmtr. Sonu olarak, Paretonun almalar phesiz ki sosyolojinin geliimine nemli katklar salamtr. Ne var ki Marx, Durkheim ve Webere kyasla Paretonun modern sosyolojinin geliimi zerindeki etkileri snrl dzeyde kalmtr.