NG MCH Khi nim : - ng mch l nhng mch mu ch mu i ra khi tim n nhng b phn khc ca c th.

Tt c cc ng mch, ngoi tr ng mch phi v ng mch rn u mang mu c oxy ha (mu c cha oxy). - H tun hon l mt h thng ti quan trng duy tr s sng. Chc nng chnh ca n l chu trch nhim cho s chuyn ch oxygen v cht dinh dng n tt c cc t bo; loi b CO2 v nhng cht thi; duy tr pH ti u; s di chuyn ca cc thnh phn, protein, v t bo ca h min dch. nhng nc pht trin, 2 nguyn nhn chnh gy t vong l nhi mu c tim v t qu u l do h thng ng mch b chm chp v ph hy dn theo nm thng. M t : H ng mch l phn c p lc cao hn ca h thng tun hon. p lc ng mch thay i t gi tr ti a trong sut thi gian tim bp, c gi l huyt p tm thu, v gi tr nh nht, hoc huyt p tm trng c xc nh gia 2 ln co bp, khi tim ang ngh ngi gia 2 chu k. S dao ng ca p lc ny trong ng mch to ra nhng nhp p c th nhn bit c bt k ng mch no ca c th v n phn nh hot ng ca tim. Cu to : - H ng mch ca c th ngi chia ra lm 2 nhnh: cc ng mch h thng, mang mu t tim n ton b c th, v cc ng mch phi, mang mu t tim n phi. - ng mch h thng: ng mch h thng l nhng ng mch thuc vng tun hon ln, l mt phn ca h tim mch mang mu c cha oxy ( b oxy ha) i ra khi tim, n c th v mang mu khng cn oxy (kh oxy) quay tr v tim. Mu mang oxy ri khi tm tht tri i vo vng tun hon ln qua van ng mch ch. Phn u tin ca vng tun hon ln l ng mch ch, l mt ng mch ln, c thnh dy. ng mch ch un cong li v chia ra thnh nhng nhnh ng mch chnh cung cp mu cho phn trn ca c th trc khi xuyn qua c honh cung cp mu cho phn di ca c th bng rt nhiu nhnh khc ca n. - ng mch phi: Cc ng mch phi l nhng ng mch thuc vng tun hon phi, vng tun hon ny mang mu b

kh oxy i ra khi tim n phi v mang mu c oxy ha tr li t phi quay v tim. T tm tht phi, mu c tng qua van ng mch phi i vo ng mch phi ri chy qua 2 nhnh ng mch phi, mi nhnh i vo 1 bn phi. Sau , bn trong phi, cc t bo hng cu s nh CO2 ra v nhn ly oxy trong qu trnh h hp ri theo tnh mch phi quay tr v tim. - Thnh ng mch gm c 3 lp: Lp ngoi cng (tunica externa): bao gm cc m lin kt. -Lp gia (tunica media): c to bi nhng t bo c trn v m n hi. -Lp trong (tunica intima): cu to ch yu bi cc t bo ni mc. Khoang rng bn trong l ni dng mu chy qua. Phn loi : - ng mch phi: mang mu b kh oxy ln phi i CO2 ly Oxy. - ng mch h thng: cc ng mch h thng c th chia ra lm 2 loi: ng mch c v ng mch n hi da vo thnh phn nm lp gia ca thnh ng mch l m c hay l m n hi v kch thc ca n. Nhng ng mch c ng knh > 1cm thng l ng mch n hi v nhng ng mch c ng knh t 0.1 - 10 mm thng l ng mch c. Nhng ng mch h thng ch mu n cc tiu ng mch, sau l n cc mao mch trao i cht dinh dng v kh. - ng mch ch: l ng mch h thng gc. N nhn mu trc tip t tm tht tri qua van ng mch ch, sau chia nhnh, cc nhnh ca ng mch ch cng s chia thnh nhng nhnh c ng knh nh hn, tr thnh cc tiu ng mch. Cc tiu ng mch tip tc cung cp mu cho cc mao mch sau vo cc tiu tnh mch. - Cc tiu ng mch: l nhng ng mch tht s c ng knh nh nht iu ha huyt p bng s co bp ca cc c trn thnh ca chng v ch mu n cho cc mao mch. Cc tiu ng mch c nh hng ln nht n tun hon ti ch v huyt p ton th. S kt hp gia sc tng mu ca tim v lc khng li ca h mch (c tnh bng tng lc khng ca tt c cc tiu ng mch bn trong c th), l yu t quyt nh huyt p ng mch ti bt k thi im cho trc no .

TNH MCH Khi nim : Tnh mch l mch mu thuc h tun hon trong c th, dn mu tr v tim (i ngc vi ng mch a mu t tim ra). Thng th mu trong tnh mch c lng -xi thp khi a mu t cc m trong c th v tim. Hai ngoi l l tnh mch rn v tnh mch phi. Trong hai trng hp ny mu tnh mch c lng dng kh cao. Cu trc : Tnh mch c dng ng, khi khng c dung lng th xp xung. Lp ngoi cng ca tnh mch ch yu cu to bng colagen bao bc bi nhiu vng c trn. Lp trong cng ca tnh mch l mt lp t bo ni m. a s cc tnh mch u c van ngn nga mu chy ngc chiu hoc ng cc chi di v sc ht ca tri t. V tr tnh mch thng di dch t nhiu theo tng c nhn, khc vi v tr tng i c nh ca ng mch. Cng dng :
-

Cng dng ca tnh mch l a lung mu km dng kh v tim. Tun t trong h thng tun hon th mu t tim bm ra sau khi ri tm tht tri th theo ng mch lun lu qua cc b phn c th v bp tht. Mu nh dng kh ra v nhn thn kh vo cc vi huyt qun. Sau ngun mu ny theo tnh mch tr v tim, vo tm nh phi ri qua tm tht phi trc khi c bm qua hai l phi ni b phn h hp nhn dng kh vo v th thn kh ra. Mu t phi tr v tim tm nh tri, ri qua tm tht tri, hon tt cuc huyt lu tun hon.

MAO MCH

Khi nim : Cc mao mch l ni m bo chc nng chnh ca h mch, l ni xy ra s trao i O2,CO2, cht dinh dng gia mu v t chc. m bo chc nng ny mu lu thng chm li trong mng li mao mch, thm na, cc t bo u gn mao mch.

C khong 10.000 triu mao mch v tng din tch trao i khong 500-700 m2. c im cu trc chc nng : - Cc tiu ng mch phn nhnh thnh cc mao mch, cc mao mch to thnh nhng mng i vo t chc. - H mao mch gm cc mao mch thc s, l nhng mch mu di v mng(thnh dy 0,5m; ng knh mao mch 8m). u mao mch c c vng tin mao mch, kim sot lng mu i vo mao mch. - Thnh mao mch l lp t bo ni m, bn ngoi l mng y. Gia cc t bo ni m c nhng khe nh i xuyn qua thnh mao mch, ng knh khong 6-7nm, n chim khng hn 1/1000 tng din tch mao mch. Phn ln nc v cht in gii c th i qua khe d dng. - Ngoi ra trong lp t bo ni m c nhng bc m bo. Cc bc ny c hnh thnh mt mt ca t bo v di chuyn chm qua lp t bo ni m, vn chuyn cc cht i qua mng mao mch. - Ngoi nhng mao mch thc s, cn c nhng ng ni thng trc tip gia tiu ng mch v tiu tnh mch, ng ny rng v ngn, khng phn chia thnh mng mao mch di v hp nh mao mch thc s, lun lun m gi l mch thng ( pha mao ng mch) v knh rng ( pha mao tnh mch). ng lc mu trong mao mch : - Mu chy trong mao mch l do s chnh lch p sut t tiu ng mch n tiu tnh mch. Huyt p gim rt thp khi qua mao mch (10mmHg), n tiu tnh mch ch cn 10-15mmHg. Trong trng hp bnh l, mao mch gin ra, huyt p thp hn huyt p tnh mch, mu s b li trong mao mch, huyt tng thm qua mao mch, gy ph.Lu lng mu qua mao mch ty thuc vo s hot ng ca t chc v c iu ha bi c tht tin mao mch cng nh sc cn ca ng mch nh v tiu ng mch n t chc. Khi ngh ngi, cc c tht ny ch m 5-10% cc mao mch cho mu i qua, tri li khi hot ng, nh co c chng hn, mu trn ngp mao mch.

Mu khng chy lin tc qua mng mao mch m thng ngt qung, do s co, gin ca c tht tin mao mch v c trn thnh mao mch. Mu chy qua mao mch rt chm, tc < 0,1 cm/giy, iu ny thun li cho s trao i cht.

S trao i cht qua mao mch :

-

S trao i cht din ra cc mao mch thc s. C 5% tng lng mu (khong 250ml) h mao mch tham gia trao i cht. Dng cht, oxy v nhng cht khc trong mu s i qua thnh mao mch, vo dch k, ri vo t bo. T bo thi cc cht theo hng ngc li. S qua li ny c thc hin theo 3 con ng : khuch tn, vn chuyn theo li m bo v s lc. Nhng cht c trng lng phn t tng i ln nh cc protein khng ha tan trong m khng th qua cc l ca thnh mao mch, m c vn chuyn bi cc bc m bo. Cch thc trao i qua mao mch quan trng nht l s khuch tn n gin. Cc cht nh oxy, carbonic, glucose, acid amin, hormon v nhng cht khc khuych tn qua thnh mao mch theo s chnh lch nng . Cc cht ha tan trong lpid nh oxy, carbonic v ure i qua trc tip mng bo tng ca t bo ni mc, cc cht t ha tan trong lpid nh Na+, K+, Cl- v glucose khuch tn qua cc l gia t bo ni m.

iu ha tun hon mao mch : S thay i lu lng vi tun hon ph thuc vo hai yu t sau :
-

H thn kinh thc vt kim sot sc cn ngoi bin bng cch tc dng ln c trn ca thnh tiu ng mch :a s tiu ng mch chu s chi phi ca h giao cm qua s gii phng cht dn truyn thn kinh l norepinephrin gy co mch. Mt s hu hch giao cm n c vn l si cholinergic c tc dng gin mch, tng lng mu qua tiu ng mch, hu ch lc bt u s vn c, ng thi do tc dng ca epinephrin ty thng

thn ln cc a receptor. Dy ph giao cm chi phi mt s mch mu h sinh dc, gii phng acetylcholin gy gin mch. Nhng cht chuyn ha ti ch hin din trong t chc lm co gin c tht tin mao mch : nng oxy dch k gim lm gin c tht tin mao mch khin mu vo mao mch tng, nng oxy dch k tng. Khi nng oxy dch k tng li gy co c tht v lng mu vo mao mch gim i. nng kh carbonic tng, pH gim, tng K+, tng adenosin v acid lactid c tc dng gin c tht tin mao mch. cc homon nh epinephrin, norepinephrin tc dng ln a receptor gy co c tht tin mao mch.Ngoi ra vi tun hon cn thay i do nh hng nhit , tng nhit ti t chc, nh trong vn c, gy gin c tht v tng lu lng mu; gim nhit lm co c tht tin mao mch khin lu lng mu gim.