106

___________________________________
___________________________________

10. VAPNENCI II

___________________________________

(KLASIFIKACIJE, STRUKTURE, TEKSTURE

I DIJAGENEZA)

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

___________________________________
10.1 KLASIFIKACIJE VAPNENACA

___________________________________

danas se koriste 3 klasifikacije svaka s drugaijim naglaskom

na osnovi veliine zrna

___________________________________

kalcirudit

>2mm

___________________________________

kalkarenit

2mm - 63m

___________________________________

kalcilutit

<63m

___________________________________
Prim: biokalkarenit vapnenac preteno sastavljen od estica fosilnog krja i cijelih skeleta
organizama arenitne veliine

___________________________________

___________________________________
FOLKOVA KLASIFIKACIJA

pogodna za mikroskopska istraivanja

bazirana uglavnom na sastavu

razlikuje tri vrste sastojaka

___________________________________
___________________________________

zrna (alokemi)

intraklasti
obavijena zrna (ooidi i onkoidi)
skeletna zrna
peloidi

___________________________________
___________________________________

matriks (uglavnom mikrit)

cement (uglavnom druzni sparit)

___________________________________
___________________________________

107
___________________________________

imenovanje:
dominantna vrsta estice + prevladavajue vezivo (mikrit ili sparit)

___________________________________

primjeri:
biomikrit - vapnenac preteno
sastavljen od skeletnih estica
izmeu kojih se nalazi mikrit
intrasparit - vapnenac preteno
sastavljen od intraklasta izmeu
kojih se nalazi sparit

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Klasifikacija vapnenaca bazirana na sastavu; Folk (1959).

ostale kategorije
biolititi vapnenci nastali in situ (prim. bioherme, biostrome, stromatoliti)

___________________________________

___________________________________
___________________________________

bioherma
nepravilno ili kupolasto sedimentno tijelo gromadastog oblika
nastalo litifikacijom grebenotvornih organizama na mjestu njihovog rasta (prim.
koraljna bioherma)

biostroma

___________________________________
___________________________________

sedimentno tijelo oblika lede ili sloja konkordantno prema stijenama krovine i
podine
nastaje litifikacijom organizama na mjestu njihovog rasta (prim. rudistna
biostroma)

dismikriti - mikriti sa upljinama obino ispunjenim sparitom

___________________________________
___________________________________
___________________________________

mogude su kombinacije i modifikacija termina

biopelsparit vapnenac kod kojeg meu esticama prevladavaju peloidi, ali sadri i do
1/3 fosilnih estica; izmeu estica se nalazi sparit
intramikrudit - vapnenac kod kojeg meu esticama prevladavaju intraklasti ruditnih
dimenzija (>2mm), a izmeu njih se nalazi mikrit

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Folkova klasifikacija iz 1962. god. koja dijeli vapnence obzirom na njihove strukturno
teksturne i genetske znaajke na primjeru vapnenca koji sadri fosilne estice.

___________________________________

108
___________________________________

DUNHAMOVA KLASIFIKACIJA

pogodna za terensko opisivanje i odreivanje vapnenaca

bazirana na strukturnim znaajkama

___________________________________

prisustvo ili odsutnost karbonatnog mulja

___________________________________

odnos udjela zrna i mulja

znakovi organogenog vezivanja skeleta tijelom rasta organizama

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Dunhamova klasifikacija vapnenaca iz 1962. god. koja

dijeli vapnence obzirom na njihove strukturne znaajke.

___________________________________

nadopuna Embryja i Klovana (1972)

uvode dva nova tipa vapnenca

___________________________________

floatstone

rudstone

___________________________________

dijele boundstone na:

baffelstone

___________________________________

bindstone
framestone

___________________________________
___________________________________
Embry i Klovanova nadopuna Dunhamove klasifikacije vapnenaca.

___________________________________

___________________________________
___________________________________
___________________________________
Preuzeto iz 6

Intrasparit grainstone. irina slike 3,2 mm.

Preuzeto iz 6

Oosparit grainstone. irina slike 2,7 mm.

___________________________________
___________________________________
___________________________________

Preuzeto iz 6

Biosparit grainstone. irina slike 3,4 mm.

Preuzeto iz 6

Pelsparit grainstone. irina slike 2,0 mm.

___________________________________

109
___________________________________
___________________________________
___________________________________
Preuzeto iz 6

Intramikrit wackestone. irina slike 10 mm.

Preuzeto iz 6

Oomikrit wackestone-packstone. irina slike 3,1 mm.

___________________________________
___________________________________
___________________________________

Preuzeto iz 6

Preuzeto iz 6

Biomikrit wackestone. irina slike 1 mm.

Mikrit mudstone. irina slike 3,4 mm.

___________________________________

___________________________________
___________________________________
___________________________________
Algalni biolitit algalni boundstone (bindstone).
Preuzeto iz 6 irina slike 5,5 mm.

___________________________________
___________________________________
___________________________________

Oolitini dismikrit oolitini wackestone.

Preuzeto iz 6 irina slike 13,5 mm.

___________________________________

___________________________________
10.2 VELIINA ZRNA I STRUKTURA VAPNENACA

veliina zrna
odraz veliine karbonatnih skeleta organizama i biolokih faktora ukljuenih u njihovo
drobljenje
ovisi i o fizikim faktorima (valovi i struje)

transport
postanak vapnenaca najede ne ukljuuje znaajan prijenos detritusa

vedina vapnenaca nastaje in situ ili su primarne komponente vrlo ogranieno

transportirane (valovi, plime)
dio moe biti turbiditnim strujama ili slampovima transportiran sa elfa u bazen, ili
olujama s unutranjeg na vanjski elf

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

110
___________________________________

zaobljenost i sortiranost
stupanj sortiranost i zaobljenosti skeletnih zrna u bioklastinim vapnencima moe

___________________________________

indicirati proksimalnost obali ili zoni s visokom aktivnodu struja i valova

udio mikrita u vapnencima

___________________________________

odraava stupanj uzburkanosti

vapnenaki mulj tei taloenju u mirnim lagunama ili na vanjskom dijelu rampi, na
plimnim ravnicama, u dubokom moru, u bazenima i podrujima oko platformi

povedanje uzburkanosti dovodi do smanjenja sadraja mikrita, a porasta zrnske potpore i

sparita

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

___________________________________
10.3 SEDIMENTNE TEKSTURE U VAPNENCIMA

vapnenci sadre neke teksture koje nalazimo i u pjeenjacima, a neke su

karakteristine samo za karbonatne sedimente

10.3.1 Slojne plohe

odraz su promjena u uvjetima sedimentacije

najede se radi o promjeni veliine zrna ili sastava zrna

ponekad su definirane glinenim premazima

mogu nastati i otapanjem pod pritiskom uslijed prekrivanja

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

10.3.2 Hardground plohe (tvrda dna)

horizonti sinsedimentacijske in situ cementacije karbonata morskog dna

cementacija se odvija na povrini ili neposredno ispod povrine sedimenta

istovremeno ili ubrzo nakon njegovog taloenja

tvrdo morsko dno zatim moe biti kolonizirano florom i faunom adaptiranom na
ubuavanje u vrste supstrate

esto impregnirane Fe-oksidima, fosfatima i glaukonitom

tipovi
glatke planarne povrine formirane abrazijom
plitki podplimni (subtajdalni) sedimenti gdje valovi i struje nose oolitne i
skeletne pijeske preko litificiranog sedimenta producirajudi planarne erozijske
povrine
nepravilne uglate plohe nastale otapanjem (korozijska hardground ploha
este u pelagikim vapnencima
periodi bez sedimentacije dozvoljavaju cementaciju i otapanje sedimenata
morskog dna

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

111
___________________________________
___________________________________
Planarna hardground ploha. U presjeku vidljive
buotine nastale ubuavanjem crva i koljkaa.

___________________________________
___________________________________

Preuzeto iz 1

___________________________________
___________________________________
Hardground ploha s buotinama nastalim
ubuavanjem koljkaa.

Preuzeto iz 25i

___________________________________

___________________________________

10.3.3 Teppe teksture

poremedaji slojevitosti u obliku pseudoantiklinala

poligonalnog tlocrtnog oblika

veliine od 10 cm do nekoliko m

karakteristini za peritajdalne vapnence

___________________________________
___________________________________

B
B

___________________________________
___________________________________
___________________________________
Preuzeto iz 26i

Preuzeto iz 26i

Indijanski tepee (A) i tepee tekstura (B).

___________________________________

___________________________________

okolii postanka
plimno natplimne (intertajdalno-supratajdalne) ravnice
cementacija i ekspanzija povrinskog sloja sedimenta
obino povezane s desikacijskim pukotinama, planarnim stromatolitima i
intraklastnim konglomeratima
submarinski okolii
ekspanzija hardground ploha uslijed precipitacije cementa

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Preuzeto iz 26i

Tepee tekstura u supratajdalnim karbonatima.

___________________________________

112
___________________________________
10.3.4 Paleokrki reljef

nepravilne povrine koje nastaju kod uslijed emerzije karbonatnog sedimenta

uslijed kontakta s meteorskom vodom dolazi do otapanja karbonatnog sedimenta i

nastanka nepravilno udubljene povrine

obino nastaje ispod tankog pokrivaa tla koje takoer moe biti ouvano
(paleotlo)

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Preuzeto iz 1

Paleokr.

___________________________________

___________________________________
10.3.5 Strujne i valne teksture

sve koje nalazimo i u klastitima (riplovi, kosa laminacija, kosa slojevitost, ravna
laminacija, kanali, humasta kosa slojevitost, itd.)

slue za interpretaciju okolia, analizu facijesa

daju informacije o talonim procesima, paleostrujama, dubini i turbulenciji vode

intraklasti vapnenakog mulja i veliki skeletni fragmenti edi su u vapnencima

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

___________________________________

10.3.6 upljine

talonog i dijagenetskog porijekla

geopetalne teksture

ispune upljina sedimentom koji je usipan u njih

sediment zauzima donji dio upljine, a prostor iznad moe biti ispunjen sparitom

dobar way up indikator

biljee horizontalu u vrijeme taloenja

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Preuzeto iz 27i

Preuzeto iz 27i

Geopetalne upljine kao way up pokazatelji.

___________________________________

113
___________________________________
fenestralne upljine (upljine ptijeg oka)

malih dimenzija

ispunjene sparitom

este u peloidnim madstonima u plimno-natplimnim okoliima

tipovi
nepravilne (tipine upljine ptijeg oka)

___________________________________
___________________________________

nastaju hvatanjem plina u sedimentu i desikacijom

indikator plimnog facijesa

___________________________________
___________________________________
___________________________________
Preuzeto iz 1

___________________________________

Fenestralne upljine nepravilnog oblika.

___________________________________
laminoidne
razvijaju se u laminiranim sedimentima, naroito planarnim stromatolitima
nastaju raspadom organske materije, desikacijom i razdvajanjem lamina

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Preuzeto iz 1

Laminoidne fenestre i upljineptija oka.

___________________________________

tabularne

nastaju ubuavanjem organizama ili djelovanjem biljnog korijenja

___________________________________

___________________________________

teksture kiobrana

upljine ispod konveksnih

ljutura (prim . koljkaa)

___________________________________
___________________________________

Sparitom ispunjena upljina

ispod ljuture koljkaa.
irina slike 3,4 mm.

Preuzeto iz 6

___________________________________

intraskeletne upljine

___________________________________

upljine u komoricama
pregraenih fosila

___________________________________
Intraskeletne upljine kod
bentike foraminifere.
irina slike 3,4 mm.

Preuzeto iz 6

___________________________________

114
___________________________________
plosnate upljine i neptunski dajkovi

___________________________________

mogu nastali u djelomino litificiranom ili cementiranom vapnencu

nastaju malim tektonskim pokretima tijekom sedimentacije i neznatnim

kretanjem sedimenta niz padinu

ispunjene se sedimentom neto mlaim od okolnog vapnenca

plosnate pukotine uglavnom paralelne sa slojevitodu

neptunski dajkovi presijecaju slojevitost

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

___________________________________
10.4 DIJAGENEZA VAPNENACA

razliiti procesi koji se odvijaju u pripovrinskim marinskim i meteorskim okoliima pa

sve do velikih dubina

najznaajniju ulogu ima kod poroznosti sedimenata (ispunjavanje i stvaranje pora)

uglavnom obuhvada karbonatne minerale; aragonit, kalcit i dolomit

zapoinje na morskome dnu, a taloni i dijagenetski procesi se mogu odvijati i u isto

vrijeme

___________________________________
___________________________________
___________________________________

10.4.1 Dijagenetski procesi

cementacija

___________________________________

mikrobijska mikritizacija
neomorfizam
otapanje

___________________________________

kompakcija
dolomitizacija

___________________________________

___________________________________

cementacija

najvaniji dijagenetski proces

rastresiti vapnenaki sediment pretvara u vrsti vapnenac

odvija se na mjestima gdje postoji znaajan protok fluida zasidenog cementnom fazom

mineralni sastav cementa ovisi o p(CO2), odnosu Mg/Ca i stupnju donosa karbonata

tipovi cemenata u vapnencima

___________________________________
___________________________________
___________________________________

fibrozni ili vlaknasti cement

___________________________________

vlaknasti kristali s duom osi

okomitom na povrinu zrna
karakteristian za plitkomorske
okolie

___________________________________

nastaje u prvoj fazi cementacije

vapnenakog taloga (A cement)
Fibrozni ili vlaknasti cement.

___________________________________

115

___________________________________

mozaini ili druzni (B) cement

izometrini kalcitni kristali bez odreene
kristalografske ili optike orijentacije
nastaje u kasnodijagenetskoj fazi
glavni tip cementa koji nastaje na vedoj
dubini prekrivanja, a moe nastati i u
vadoznoj, nadplimnoj i meteorskoj
freatikoj zoni

___________________________________
___________________________________
Mozaini ili druzni cement.

cement pasji zub

mozaini (druzni) cement s nazubljenim, meusobno paralelno poredanim kalcitnim kristalima

nejednake duine

___________________________________

stri od stjenke prema unutranjosti pore poput zubi pasa

___________________________________

nastaje u meteorskoj zoni, plitkom potplimnom i plimnom okoliu

poikilotopni kalcitni cement

kristali kalcita veliine nekoliko mm koji zahvadaju intergranularne pore izmeu vie zrna

___________________________________

nastaje sporom kristalizacijom kalcita iz otopina slabo zasidenih s Ca-hidrogenkarbonatom

nastaje u vapnencima na vedim dubinama zalijeganja

___________________________________

___________________________________
sintaksijalni obrubni cement
nastaje oko fragmenta skeleta
bodljikaa

___________________________________

iste optike orijentacije kao i

kalcit u skeletu

___________________________________

karakteristian za slatkovodnu i
ranodijagenetsku submarinsku
cementaciju
Sintaksijalni cement.

mikrostalaktitni ili gravitacijski cement

koraste nakupine cementa na
svodovima upljina ili ispod
vedih zrna

___________________________________
___________________________________

nastaje izluivanjem kalcita iz

kapljica vode koje vise sa svodova
upljina

___________________________________

karakteristian za vadoznu zonu

Mikrostalaktitni cement.

___________________________________

___________________________________

meniskusni cement
nastaje isparavanjem kapljica vode u porama izmeu dva zrna

___________________________________

karakteristian za vadoznu zonu

___________________________________

kristalni silt

mehaniki akumulirani interni sediment u porama u vadoznoj zoni

sastavljen od sitnih kalcitnih kristala i slui kao way up indikator

___________________________________
___________________________________

kristalni
silt

meniskusni
cement

___________________________________
___________________________________

116
___________________________________

mikritizacija

formiranje mikritnih ovoja oko bioklasta ili kompletna mikritizacija zrna

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________

Preuzeto iz 1

Mikritizirani ooidi i bioklasti. Vide se suturirani i konkavno-konveksni

kontakti meu zrnima. Izmeu zrna nalazi se sparitni cement. Vidno polje 2x2 mm.

___________________________________

___________________________________
neomorfizam

procesi zamjene i rekristalizacije kod kojih moe dodi do promjene min. sastava

obuhvadaju procese prekristalizacije kalcita i polimorfne transformacije aragonita u

kalcit

oba procesa odvijaju se u prisustvu vode

najedi tipovi

___________________________________
___________________________________

nastanak mikrosparita i
pseudosparita iz mikrita

___________________________________

kalcitizacija aragonitnih
skeleta, ooida i cementa

___________________________________
___________________________________

Mikrosparit nastao rekristalizacijom

iz mikrita. Vidno polje 2x2 mm.

Preuzeto iz 1

otapanje

rezultat protjecanja pornih fluida podzasienih s prisutnom karbonatnom fazom

glavni proces u pripovrinskim, meteorskim dijagenetskim okoliima

moe dovesti do formiranja kra

moe se dogaati na morskome dnu kao i na vedim dubinama prekrivanja

___________________________________

___________________________________
___________________________________
___________________________________

kompakcija

odvija se tijekom zalijeganja (prekrivanja nadslojem sedimenata)

vrste

___________________________________
___________________________________

mehanika
kemijska

mehanika kompakcija

rezultira gudim pakiranjem zrna, njihovim drobljenjem i deformiranjem

najintenzivnija je kod plitkog prekrivanja kad sediment gubi vodu

___________________________________
___________________________________

117

___________________________________

kemijska kompakcija
rezultat porasta topivosti na kontaktima zrna i du granica sedimenata uslijed povienog
pritiska
odvija se na dubinama prekrivanja od nekoliko stotina do nekoliko tisuda metara

___________________________________

tipovi struktura

___________________________________

podudarna slagalina (fitted fabric)

obrisi susjednih klasta se meusobno podudaraju
tlano otapanje na kontaktima zrna

___________________________________

stiloliti
neravne povrine du kojih dva
dijela stijene zupasto ulaze
jedan u drugi

___________________________________

nastaju otapanjem ved

ovrslih stijena na vedoj
dubini prekrivanja

___________________________________

u samome avu sadre

netopive ostatke okolnih
stijena (glina, limonit, itd.)
Preuzeto iz 28i

Stiloliti.

___________________________________

10.4.2 Dijagenetski okolii

marinski

pripovrinski meteorski

podpovrinski (dubinski)

___________________________________

___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
___________________________________
Preuzeto iz 1

Karbonatni dijagenetski okolii.

___________________________________

___________________________________

marinska dijageneza

na ili neposredno pod povrinom morskog dna

u plitkoj i dubokoj vodi kao i u intertajdalno-supratajdalnoj zoni

sedimenti natopljeni morskom vodom

cementacija

___________________________________
___________________________________

glavni dijagenetski proces

naini cementacije
direktno iz morske vode
posredstvom mikrobiolokih procesa
taloenje internog sedimenta u upljinama

___________________________________
___________________________________

regulatori
plitko marinsko podruje

duboko marinsko podruje

intenzitet cirkulacije vode kroz talog

intenzitet cirkulacije vode kroz talog

klima

temperatura

intenzitet taloenja

tlak

___________________________________
___________________________________

118
___________________________________

plitkomorska cementacija
odvija se u itnertajdalno-supratajdalnoj i plitkoj subtajdalnoj zoni
izluuju se visoko Mg-kalcitni i aragonitni cement (tijekom dijageneze u vapnencima
transformiraju se u nisko Mg-kalcit)
cementacija je pospjeena
cirkulacijom vode kroz talog uslijed djelovanja valova i plima
zagrijavanjem vode koja dolazi iz dubljeg ili otvorenog mora
toplom i suhom (aridnom) klimom

___________________________________
___________________________________
___________________________________

dubokomorska cementacija
odraz vrlo spore sedimentacije koja dozvoljava interakciju sedimenta i morske vode
CaCO3 je deriviran iz morske vode ili otapanjem manje stabilnih zrna u sedimentu
vrsta cementa i sadraj Mg u njemu ovisi o brzini precipitacije i temp. vode (nia temp.
nii mol% MgCO3)

___________________________________
___________________________________
___________________________________

___________________________________

meteorska dijageneza

uglavnom obuhvada slatku vodu

___________________________________

glavni procesi
otapanje karbonata
cementacija
formiranje tla

___________________________________

___________________________________

klima
glavni utjecaj na meteorsku dijagenezu
kontrolira koliinu padalina i temperaturu
utjee na karakter biljnog pokrivaa i razvoj tla

___________________________________

zone (obzirom na nivo podzemne vode)

vadozna
freatska

___________________________________
___________________________________

___________________________________

zone meteorske dijageneze

___________________________________
___________________________________
___________________________________
VADOZNA ZONA

FREATSKA ZONA

iznad razine podzemne vode (vodnog lica)

ispod nivoa vodnog lica

pore periodiki sadre vodu, zrak ili oboje

pore stalno ispunjene vodom

gornje dijelove (zona infiltracije) karakterizira otapanje

karbonata (kinica podzasidena s CaCO3)

porastom dubine voda postaje sve vie

slana

donje dijelove (zona procjeivanja) karakterizira

taloenje nisko Mg-kalcita (voda obogadena s CaCO3)

u obalnom podruju freatska meteorska

voda prelazi u mijeanu zonu s morskom
vodom

___________________________________
___________________________________
___________________________________