Ankara niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Kadnn i yaamna katlm ve kadn yneticilik modelleri

Gzde Narman Ankara 2006

NDEKLER

I.
1-1 cretli Kadn Emei ve Yeri 1-2 Trkiye 1-3 Trkiyede Hayatnda Kadnlar

BLM

II.

BLM

2-1 Kadn ve Erkek Rollerinin Farkllamas ve renimi

2-2 Cinsiyete Dayal Ayrmclk 2-3 Balca Ayrmclk Uygulanan Alanlar 2-4 Trkiyede alan Kadnlara Kar Tutumlar ve Genel Yarglarn Sonular 2-5 Kadn Yneticilerin Yaad Genel Zorluklar III. BLM

3-1 Liderlik, Ynetim, G Kavramlarna Genel Bak 3-2 Liderlik Kuramlar 3-3Toplumsal Deiim Surecinde Kadnlar ve Kadn Liderlik

Kaynaka Ekler

GR

Bu alma ksmdan olumaktadr. lk ksm kadnlarn alma yaamna katlmlarn etkileyen makro dzeydeki ekonomi-politikalarn Trkiye ve dnya leinde istihdam zerindeki etkilerini gstermeyi hedeflemektedir. zellikle son yirmi yl iinde retim ilikileri ve teknolojilerindeki hzl deiim beraberinde kadn adna olumlu saylabilecek gelimeleri de tetiklemitir. Buna karn birok evre geliimin yanltc olduunu, tm olup bitenlerin yapsal sorunlar barndrd inancndadr. Bu anlamda ilk ksm kadnlar (zelde kadn alanlar) evreleyen olumlu-olumsuz, durumsal ve eliik saylabilecek deiimleri gsterme niyetindedir. kinci ksm daha ok kadn ve erkein sosyalleme srecinde kazandklar roller ve bunlarn i yaamnda etkilerine dair karmlar kapsamaktadr. Bu balamda, cinsiyete dayal rol dalm, kadnlk rolleri, cinsiyete dayal ayrmclk, kadnlara kar tutumlar ve genel yarglar ikinci ksmn konularn oluturacaklardr. Son ksm ise birinci ve ksmn skntlarn gz ard ederek kavramsal dzeyde liderlik, yneticilik, g ve yetki gibi ynetim modellerinin alt bileenlerini sorgulamakta ve arkasndan kadna atfedebilecek yapsal farllklarn ynetim ve organizasyon dzeyinde sorgulanmasna yer vermektedir. Ayrca kadnn snrl da olsa ynetim kademelerinde ki bulunuuyla oluan eitliliin beeri ilikiler ve rgt verimlilii zerindeki etkileri tartlacaktr.

1. BOLUM

1-1 cretli Kadn Emei ve Yeri

Dn olduu gibi bugn de iktisadi yapnn, sanayilemenin, retim ve emek srelerinin deiimine bal olarak alanlarn yaps ve zellikleri deimektedir. Bu anlamda kadnlarn dnya leinde retim srelerine katlmnn vazgeilmezlii artk aikrdr. nk sanayilemenin, retim ve emek srelerinin niteliinin deimesi ve yeni boyutlar kazanmas, toplumlarn insan gc yapsnn nitelik ve bileiminde kkl deiikliklere yol amaktadr.

Sermayenin gerek karll maksimize etme gerekse tekelleme surecindeki ulusal ve uluslararas amazlarnn almas noktalarnda ortaya kan igc maliyetini asgariye indirme kaygs bu dnmlerin yapsal zorunluluu olarak nitelenebilir. 17. yzyldan itibaren sava gibi bunalml dnemlerde erkek igcnn yetersizlii ya da herhangi bir dnemde karll artrmak adna kadnn ucuz emek olarak meta retimine kanalize edilmesi ad gecen srecin bir paras olarak anlamlandrlmaldr. Ancak kadnn yapabilirliini ucuzlatan geleneksel duruun bu tarihsel sre iinde krlamamasn; her trl yerleik deere bayrak aan devrimci burjuva ideolojisinin zel tercihinin dnp kendisini vurmas olarak nitelemek doru olacaktr. Dier bir deyile kadnn retim srelerinde yaratt deeri ucuz grme eilimi bugn krlmas hedeflenen geleneksel bak asn beslemitir.

Bu da doal olarak modernliin zirvesinde olan lkelerde dahi kadn kimliini yasamn her kesitinde olduu gibi i yaamnda da youn katlmlarna ramen pasivize etmektedir. Avrupa`da kadn zgrl ilk kez Aydnlanma anda gndeme gelmitir. 18. yzylda Condorce gibi baz dnrler, kadnn zgrln savunmaya balamlardr. Fransz Devrimi srasnda Kadn ve Kadn Yurtta Haklar Bildirisi yazlmtr. Bildiri ngiltere`de de etkili olmu ve 1792`de Mary Wollstonecraft`in Kadn Haklarnn Bir Savunucusu (A Vindication of the Rights of Women) adl kitabi yaynlamtr. Avrupa`da balayan bu hareketin ABD`ye ulamas yarm yzyl kadar bir zaman almtr. lk olarak

1848 ylnda New York eyaletinde Senace Falls ve Rochester`da Kadn Haklar Kongresi toplanmtr. Kadnlarn toplumda aalanarak, hakszla uradn belirten ve bu adaletsizliin dzeltilmesini isteyen bir Kadn Bildirisi sunulmutur.

Grece olarak zellikle II. Dnya Savandan sonra BM rgt ve bnyesinde kurulan Kadn Stats Komisyonu, kadn erkek eitliini salama yolunda etkili olmutur. 1972 ylnda balayan almalar ynnde 1975 yl Uluslararas Kadnlar Yl olarak kabul edilmitir. Kadnlarn kalknma faaliyetlerine ve dnya bar almalarna youn katlm esas alnmtr. 1975 ylnda Meksikada, 1980 ylnda Kopenhagda yaplan dnya konferanslar, uluslararas apta kadnn statsnn ykseltilmesinde karlalan sorunlarn giderilmesinde rol oynamtr. 19761985 yllar arasndaki 10 yln Birlemi Milletler Kadnlar 10 Yl olarak kutlanmas kararlatrlmtr.

Ancak bu giriimler kadnlarn bugn i yaamnda daha youn rol almasn aklamada yetersiz kalr. Gnmzde retim teknolojilerindeki hzl deiim, igc talebinin biimini deitirmekte, niteliksiz igcnn yerini bilgi ve beceri dzeyi yksek, eitilmi igc almaktadr. leri teknolojilerin sermaye youn oluu gelien teknolojiye bal istihdam sorunlarna -isizlik gibi- neden olurken, endstri ilikilerini de etkilemekte, igc piyasas ve geleneksel alma biimleri daha esnek bir grnm kazanmaya balamaktadr. Sanayilemenin ulat dzey, ald biim ve ileri imalat teknolojilerine gei ile birlikte, greli nemi azalan sektrlerde teknolojik yenilenme isizlie yol aarken, yeni teknolojilerin devreye girmesi ile nitelikli igcne olan talep ykselmekte, yeni alma trleri (esnek zamanl, ksmi zamanl alma gibi) ortaya kmaktadr.

stihdamn yaps ve sorunlar lkelere gre deiiklik gstermektedir. Sanayilemi lkelerde sna rn bileimi ve istihdamn sektrel yaps, sanayi sektrnden hizmetler sektrne doru gelimektedir. Bu lkelerin istihdam sorunlar daha ok konjonktrel zellik tamakta ve emekten tasarruf salayan ileri teknolojilerin yol at sorunlar daha youn yaanmaktadr. Sanayilemekte olan lkelerde tarm sektr hala nemli bir istihdam alan olma zelliini koruduundan bu lkelerde istihdamn yaps tarmda makinelemeye ve

lkedeki sanayileme srecine bal olarak krdan kente ge yol amakta, sonuta istihdamn yaps tarmdan sanayi ve hizmetler sektrne doru deimektedir. Bu toplumsal deiim ve ekonomik gelimelere bal olarak cretli emek iinde kadnn pay da zellikle hizmet sektrnde- srekli artmaktadr.

OECD lkelerinin yarsndan fazlasnda kadnlar zellikle topluma ynelik hizmetlerde ve personel hizmetlerinde istihdam edilmektedir. Bu lkelerin byk ounluunda toplam kadn istihdam orannn %40 ile %50sini bu hizmet dallar oluturmaktadr. rnein ABD de tm sekreterlerin %98i, tm hemirelerin % 97si, tezghtarlarn % 70i kadndr. ngilterede de sekreterlerin %99u, bro islerinde alanlarn %73,5i salk ve sosyal refah hizmetleriyle ilgili alanlarda alanlarn %72,5 i ve eitim alanlarnda alanlarn %58,8i kadnlardan olumaktadr. ediliyor. Japonyada kadn alanlarn drtte bu hizmet dallarndan ayr restoran ve otel isletmecilii sektrnde istihdam Garsonluk, kasiyerlik, tezghtarlk gibi meslekler genelde kadn alanlarca istihdam ediliyor (Joan Wallach Scott , 1999, s.212-217). Bu da kadnlarn yeterince eitim dzeyini gelitirmedii ya da edindikleri eitim ve haklar yeterince kullanamadklarn gstermektedir.

malat sanayinde alan kadnlar lkelerine gre toplam kadn istihdam orannn %10 ile %20ini olutururken, Finlandiya, Almanya, Yunanistan, talya, spanya ve sve gibi lkelerde imalat sektr ile hizmet sektrndeki kadn istihdam oran baa ba gitmektedir. te yandan baka lkelerde sanayi sektr; bankaclk, sigortaclk, emlaklk gibi hizmet alanlarndan istihdam kendisine ekememektedir. Genellikle erkek ii diye nitelendirilen alanlara kadnlar halen ok zor girebilmekte bezende direnlerle karslamaktadrlar. ( Joan Wallach Scott , 1999, s.225-233)

Ne var ki szn ettiimiz ekonomik yaplanma surecinde kadnlarn hizmet sektrndeki youn faaliyetleri kadn emeinin deeri konusundaki geleneksel bak deitirmi deildir. AB lkelerinde kadnlarn cret ortalamas hala erkeklerden %2540 oranlar arasnda daha azdr. Benzer olarak ABD de her ne kadar kadnlarn evde ocuklarna

bakt geleneksel aile tipi toplumun %6sini olutursa da kadnlarn alt iler ve cretlendirilmesi srekli olarak adn andmz geleneksel durula rtmektedir.(Joan Wallach Scott , 1999, 345)

ABD alma Dairesi Kadn Brosunun 1987 ylnda alan kadnlar zerine yapt aratrmann sonular arpcdr. 18 ile 64 yas arasndaki btn kadnlarn %65i sivil igc iinde yer alrken bu oran erkeklerde %88dir. Bro ileri bata gelmek zere ynetim desteinin %80nini kadnlar yapmaktadr. retimdeki el ilerindeki ve bakmdaki kadnlarn oran sadece %8dir. Perakende sat ilerinde isilerin % 69u kadndr. Ynetici, idareci ve mdrlerde kadnlarn oran % 36da kalmaktadr. Kadn isilerle erkek iiler kadar eitimlidir ancak kadn ii ortalama olarak erkek isinin ald her bir dolara karlk 64 cent kazanmaktadr. (Joan Wallach Scott , 1999, s.356-358)

Bu verilere dayanarak kadnlarn hizmet sektrnde younlatn ve cretlendirmede adaletsizlikle yz yze olduklarn yinelerken aslnda sorunsal olarak ele alnmas gereken dier bir noktada belirginleiyor. Kadnlarn i yaamna youn katlmna karn ynetici ve idareci kadrolarn niteliine bakld zaman sektrel farkllk gzetmeden erkeklerin baskn olduunu gryoruz. Birlemi Milletlerin 1996 raporuna gre st dzey ynetim kadrolarndaki kadnlarn bulunma oranlar ok dktr. ABDde 1960lardan bu yana ynetimdeki kadnlarn says iki kat artarak 3 milyona kmtr. Kadnlarn %33 u ynetim dzeyine ulaabiliyor, bunlarn ancak % 6 si mesleklerinin zirvesinde bulunuyor. irketlerin st dzey ynetimlerinde yer alanlar ise ancak %1 i oluturuyor. gcne sahip kadnlarn ancak %4 ylda 25 bin dolar kazanabiliyor. Uluslararas alma rgtnn 1997 deki raporuna gre ABDde st dzey ynetimde kadnlarn oran %2,4, Brezilyada %3, Japonyada %2, ngilterede %2 Almanyada %3tur. Kadn ynetici oranlarnn grece yksek kabul edilebilecei yerler %13 ile Fransa, %18 ile Hollanda ve %21 ile Kanadadr. Joan Wallach Scott , 1999, s.412-413)

AVRUPA ngiltere rlanda Fransa

%10 orta ve alt kademe ynetimde %5inden az ynetimde %26 (%2si st ynetimde) %25 (%9,8i mhendislik ve teknik ynetici, %10 u tepe ynetimindeler, ancak toplum hizmetlerinin ynetiminde daha fazla yer almaktalar. Kamu sektrnde tepe yneticilerin %11,2si kadn(toplam%23,3) zel sektr yneticilerin ise %5i kadn, ancak %0,7si direktr pozisyonunda Salk sektrnde alanlarn %86si-sosyal hizmetlerde alanlarn %79uperakende hizmetlerde alanlarn %62si-eitim hizmetleri alannda alanlarn %48i kadn-dolaysyla kariyer anslar bu sektrlerde daha yksek %3u gen tepe ynetici %5(zel sektrde st pozisyonda)

Almanya

talya %8 (kadnlarn igcne katlma oran %45,4) spanya

skandinav lkeleri Danimarka %10(zel ve kamu sektrnde orta kademe ynetici) 1991 tarihli aratrmaya gore755 irket direktrnn %4 u kadn-igcnn %46si kadn Finlandiya ABD Japonya %21 st kademe ynetici(bankaclk ve kamu sektr) %4u tepe ynetiminde(igcnn %40i kadn) %1i ynetimde(igcnn %40i kadn)

1-2 Trkiye de Kadn

lkemizde kadnn yaamnn iyiletirilmesine ynelik almalar 19. yzylda balamtr. Kz ocuklarna verilen eitim kadnlarn o dnemde retmenlik, yazarlk vb. meslekler edinmelerini salyordu. Fakat bu haklar dier sosyal haklarla desteklenmiyordu. Kadnlar toplumsal yasamda etkin bir rol oynayamamaktaydlar. Trkiye Cumhuriyetinin kurulduu 1923 yln izleyen ilk 10 ylda Atatrkn nderliinde gerekletirilen devrimler kadnn yurtta olarak kabullenilmesini salamtr. Trk toplumu byk bir toplumsal deime ile yeniden yaplandrlmtr. En vnlen gelimeler de erken Cumhuriyet dnemi ile snrl kalmtr.

Atatrk devrimlerinden, Trk kadnna erkeklerle eit eitim olanaklar salayan, eitimi tek sistem ve at altnda toplayan Tevhid-i Tedrisat Kanunu 1924 ylnda kabul edilmitir. Kadnlarn yasal statsn tamamen deitirerek aile iinde ve toplumda o dnemin lleriyle neredeyse erkeinkiyle eit haklar salayan Trk Medeni Kanunu 1926 ylnda karlmtr. 1920li yllarda balayan kadnlara sivil haklarn tannmas giriimi 1930lu yllarda siyasal haklarn tannmasyla sonulanmtr. 1934 ylnda kadnlara Millet Meclisine seme ve seilme hakki tannmtr. Zamanna gre bu ok ilerici bir yaklamdr. 1935 ylnda kadnlarnda katld ilk milletvekili secimi seiminde 18 kadn meclise girmitir. Sonraki yllarda seilen kadn milletvekili says maalesef bu dzeye bir daha hi kmamtr. Siyaset halen erkek ii olarak grlmekte ve kadnlara milletvekili seimlerinde partiler son sralarda yer vermektedir. Kadnlarn siyasete daha aktif katlmyla siyasi anlayn deiecei, kadn sorunlarnn daha ok gndeme gelecei ve daha lml bir politika izlenecei gibi katklar kadnlar tarafndan salanabilir.

Krklardan sonra ise kadnlara ynelik herhangi bir yasal dzenleme yaplmamtr. 70lere kadar Trkiyenin gndeminde kadn sorunu yer almamtr. 1950ler ve 1960lar kadnlara yasal haklar asndan pek fazla deiiklik getirmemitir.

1961 Anayasasnda kadnlara ynelik yaplan deiiklikler; genel eitlik ilkesi ve kadnlar genler ve ocuklarla birlikte anan koruyuculuk yaklam ve buna ilave olarak da devlet memurluu kanununda bir iki maddeyle snrl kalmtr. 1970lerde ise kadnlar sadece meclis gndeminde erken emeklilik konusu ve i yasasndaki bir ka maddeyle yer almlardr. 1970 sonrasnda kadn haklar gndeme girmi fakat yasa koyucu ya da hkmetlerin gndemine girememitir. 1982 Anayasasnda genel eitlik ilkesi erevesi iinde kalan bu kez kklerle ve ruhi, bedeni yetersizlii olanlarla birlikte zel olarak korunmas gereken kategoriler iinde saylan kadnlarn hkmet programlarnda yer almas, Kadnlar Kar Her Trl Ayrmcln nlenmesi Szlemesinin onaylanmasnn ardndan 1987 ylnda gereklemitir.

Gnmzde kadn haklarnn temel erevesini uluslararas belgeler izmektedir. Hkmetlerin bu belgelere yaklam, onay politikas da kadn konusuna olan yaklamn ele verir. Trkiye kadnlarla ilgili 4 BM szlemesinin ikisini onaylam dier ikisini Uluslararas alma rgtnn szlemeleri arasnda kadn erkek eitlii reddetmitir.

asndan 156 sayl kadnnda erkek iiler iin Frsat ve Davran eitliine ilikin szlemeyi (1981) onaylamamtr. Eitimde ayrmcla kar UNESCO szlemesini de (1960) onaylamamtr.

Trkiye de Kadnlara Kar Her Turlu Ayrmcln nlenmesi szlemesine taraf olmas, Nairobi leriye Ynelik Stratejileri, 3. Dnya Kadn Konferans lkemizde 5. ve 6. be yllk kalknma planlar erevesinde kadn politikalar gelitirmek amacyla Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl kurulmutur. Kadnlarn sorunlarnn meclise tanmasnda ve kedinler lehine sonular alnmasnda bu genel mdrlk aktif rol oynamaktadr.

1-3 Trkiyede Hayatnda Kadnlar

Kadn emeinin kullanlmas, cretlendirilmesi ve stat kazanmyla ilgili olarak Trkiye ele alndnda dnya leindeki deerlendirmelerle (geride kalmasna ramen) paralellikler gstermektedir. Bugn retim ve emek srelerine bal olarak hem retim hem hizmet faaliyetlerinin denetiminin ayn yerde yapld esnek retim kompleksleri

yaygnlamaktadr. Bu, eski imalat merkezlerinin yksek isizlikle karlamalar anlamna gelmektedir. Buna ek olarak, rekabet basks irketleri firma ii rekabeti kabul etmeye, klmeye, kaynaklar darda aramaya ve retim birimlerini bamsz kar merkezleri olarak yeniden dzenlemeye itmektedir. Artan isizlikle birlikte bu gelimeler, geici ya da yarzamanl iilere olan ihtiyac artrmaktadr. Bu durum ise, igcnn marjinallemesi ve kaak hale gelmesine yol aabilmektedir. Bir deiim yaayan emek asndan istihdamn nitelii, zellikleri byk nem tamaktadr. Bu nemi ortaya koyabilmek iin nce alanlarn nicel deiiklikleri ortaya koymak gerekmektedir. Veriler, Trkiyede cretli emein toplam istihdam iindeki paynn srekli artarak, 1970te yzde 27,6 iken, 1996 ylnda yzde 41,5e ulat gstermektedir. Kukusuz bu durum, ileri srlenlerin tersine, alanlarn hem niceliksel hem de oransal olarak bydn gstermektedir.

Trkiyede istihdam sorunu yapsal bir nitelik tamaktadr. Bir taraftan azgelimi lkeler ortalamasna yakn hzla artan nfusun basks ve nfusun nitelik, meslek-i bileimindeki olumsuzluklar, dier taraftan ileri teknoloji kullanmnn ve otomasyonun aa kard igc fazlas ve istihdam yaratma potansiyeli yksek sektrlerde yatrm iin yeterli kaynak yaratlamamas, sorunu yapsallatrmaktadr. Gelime srecinde ve zorunluluunda olan Trkiye, ekonomik ve sosyal yapsndaki dengesizliklere ek olarak, uygulanmakta olan makro ekonomik politikalarn da etkisiyle her geen gn daha arlaan istihdam ve isizlik sorunuyla kar karya bulunmaktadr. zellikle son yllarda sanayileme bir yana braklm, retken olmayan sektrlere ynelinmitir. Son yirmi yl, hem sanayilemi hem de sanayilemekte olan lkeler iin istihdam asndan nemli sonular tamaktadr. Yaygn ekilde kreselleme sreci olarak ifade edilen bu dnem boyunca u temel gelimeler gze arpmaktadr: 1) malat sektrnn istihdam kapasitesi dmektedir. 2) Hizmet sektrnn istihdam yaratmadaki pay artmaktadr ve igcne olan talep mavi yakallardan beyaz yakallara kaymaktadr. 3) Kadn ve ocuk emeinin emek piyasalarndaki pay artmaktadr. 4) Kayt d, enformel istihdam hem gelimi hem de gelimekte olan lkelerde hzla yaygnlamaktadr. 5) Taeronlama ve fason retime bal olarak merkez-evre igc eklinde ikili bir emek piyasas olumaktadr.

6) Tam gn alma giderek yerini part-time (kadn alanlar iin olduka nemli bir yere sahiptir) ve ar zerine almaya brakmaktadr. 7) gvencesinden yararlanan ekirdek ii says hzla azalrken, eperdeki ii says hza artmakta ve i bulabilme kaygsn srekli duymaktadr. 8) sizlik tm lkelerde yapsallaarak, alanlar zerinde nemli bir bask unsuruna dnmektedir.

Bu dnmlere bal olarak Trkiyede de cretli emek iinde kadnn pay srekli artmtr. Tarmdan ekilen kadn igc daha ok hizmet sektrne kaymtr. 1970te kadn istihdamnda sanayinin pay yzde 5 iken 1996da yzde 8,3e, hizmet sektrndeki pay da yzde 5,4 iken yzde 16,3e ykselmitir. 1980lerde izlenen iktisat politikalar nedeniyle cretli emein reel gelirlerindeki srekli d, kadn dk gelir elde edilen tarm sektrnden daha yksek gelir elde edilen sanayi ve hizmet sektrne ynlendirmitir. EK: Seilmi Yllara Gre stihdamda cret, Maa ve Yevmiyeliler ile cretsiz Emein Pay (%) * Yllar Toplam stihdama Gre Toplam cretli 1970 1980 1990 1996 100 100 100 100 27.6 33.2 38.5 41.5 Erkek stihdamna Gre Kadn stihdamna Gre cretli cretsiz 10.2 13.8 21.6 25.9 82.9 81.2 67.8 65.6

cretsiz Toplam 45.0 41.4 31.1 28.7 100 100 100 100

cretli cretsiz Toplam 38.4 44.5 46.2 47.2 21.3 19.8 14.3 12.8 100 100 100 100

Kaynak: DE, alma statistikleri 1996, Ankara, 1997, s. 197.

*) Bu tabloda kendi hesabna alanlar ile iverenlerin oranlarna yer verilmemitir. Toplam istihdamdan cretli ve cretsiz alanlarn oranlar karldnda geriye kalan oran bu kesimin payn oluturmaktadr.

EK: Trkiyede stihdamn Sektrlere Gre Dalm (%) 12 + ya

Yllar T 1970 1980 1990 1996* 67.66 59.94 51.88 45.91

Tarm E 54.05 44.03 37.72 36.08 K 89.46 87.31 82.07 74.80 T 9.35 11.55 12.79 15.56

Sanayi E 12.02 15.66 16.19 18.64 K 5.07 4.50 6.75 8.33 T 22.99 28.48 33.53 38.51

Hizmet E 33.93 40.30 46.09 47.87 K 5.47 8.19 11.18 16.38

Kaynak: DE, Genel Nfus Saym (Nfusun Sosyal ve Ekonomik Nitelikleri), Ankara,1993; DE, Trkiye statistik Yll 1997, Ankara, 1998. T: Sektr toplamnn toplam istihdama oran E: Sektrdeki erkek istihdamn toplam erkek istihdamna oran K: Sektrdeki kadn istihdamn toplam kadn istihdamna oran * ) 1996 Ekim Hanehalk gc Anketi Sonularna gre.

Ancak istatistiklere bakldnda Trk kadnlarn byk bolumu halen tarm alannda almaktadr. Bu durum Trk toplumundaki ekonomik geliim surecinin batl yaplardan farkl olmasyla aklanabilir.

Kentlerde alan kadn nfusun yaps ise yukarda belirttiimiz gibi bat ile paralellik gstermektedir. ounluu hizmet sektrnde grev yapan kadnlarn eitimli olanlarnn tercih ettikleri alanlarda yine kadn meslei olarak tabir edilen alanlarn dna ok fazla

kamamaktadr. cretlendirme sistemi ise devlet daireleri dnda kalan alma alanlarnda dier lkelerle benzerlik gstermektedir. Kadn emei genel olarak ara g olarak grlmekte ve bu geleneksel bakn sonucu olarak cretlendirme de adaletsizleme belirginlemektedir. Dier bir nokta olarak kadn alanlarn ynetici noktalarna yerlemeleri Trkiyede de benzer bir sorunsal oluturuyor. Trkiyede byk saylabilecek 14 zel sektr kurulusunda st ynetimde olan kadnlarn oran % 4 civarndadr.bunlar . Kamu sektrnde alan kadn ynetici oran %11dir. (Bknz. Ek1) Kamu sektrnn Trkiye deki bykl gz nne alnd zaman bu greli yksekliin hi bir deeri yoktur. Aksine kamu ynetiminin geleneki ve erkek egemen bir ynetim tarzyla ynetildiini ortaya koymaktadr.

Sonu olarak makro ve mikro ekonomik leklerde cretli kadn emei artk yaamn vazgeilmez parasdr. Ne var ki kadnlarn ekonomik yaamda varlklarnn en azndan istatistik olarak- isellemi olmas onlarn yaamn herhangi bir alanndaki durularna ok byk artlar getirmiyor. yaamnda her srete - st biraz daha kapal da olsa imdi dahikadn emeine ekonomik yaam iinde yedek g ilevini yklemek alkanl ya da tercihi gelenekselciliin kadn asndan tehlikelerini her gn perinliyor ve toplumsal alan kadn kimliksizletirme ve sindirme zemini haline dntryor.

II.KISIM

2-1 Kadn ve Erkek Rollerinin Farkllamas ve renimi

Toplumsal evre, yaammz zerinde kkl etkilere sahiptir. Grup ynelimlerini sahiplenmek (yanl olsa da ) onlara uymak ou zaman karmza doal bir sre olarak kmaktadr. ok bilinen Sheriff, Asch ve Milgram a ait deneyler grup ynelimlerinin yaammz iin ne kadar deerli olduunu gstermektedir.

Cinsiyete dayal rol dalm bu uyma srecinde kuaktan kuaa aktarlan ok fazla tartlmayan bir olgudur. yaam dnldnde ekonomik kalknma, etkinlik sadece erkee zg dnlmektedir. Kadnn yapmasna izin verilen iler ise, eski ve ilkel trden yzyllardr deiim gstermeyen niteliktedir. Bu nyarglar balamnda insann gelimilii, her toplumda esasen erkein eylemleriyle belirlenir; kadn konumunu erkein duruunda bulur ve dier evre faktrleri gibi erkein baars ve baarszlnda konumlanr. Kadn yeni nesilleri yaratan, onlar hazrlayan, kendisini sadece evine ve ocuklarna adamas gerekendir. Yzyllardr kadnn ii evidir gr hkimdir.

Gayri safi milli hsla iinde gelire katklar llmeyen kadnlarn yaptklar ev ilerinin parasal karl olmamaktadr ve bu karln llememesi nemli bir problematik olarak karmzda durmaktadr. zellikle tarmda alan kadnlarn, ev kadn alan kadn tanmlarnn neresinde olduu bilinemez. nk ailesi iin alan kadn cretli deildir. Ev iinde ev ilerine harcanan emein parasal karl yoktur. Tarm sektrnde alan kadnlarn cretsiz aile iisi konumunda olmalarnn yan sra, sanayi ve hizmetler sektrnde alan kadnlar da i kolu veya iyerinin en alt kademelerinde younlamaktadrlar. Dk statl iler, dk cretleri, sreksiz ve geici almay, sosyal gvencesizlii beraberinde getirmektedir.

Kadnlar ve erkekler cretli igc piyasasnda ok farkl konumlarda yer almlardr. Kadnlar her zaman meslek merdiveninin en alt basamanda istihdam edilmilerdir. Kadnlarn eitim dzeylerinin dk olmas ve deneyimlerinin az olmas nedeniyle erkeklerden daha az i kabiliyetine sahiptir, yargs olumutur.

Dnyann her yerinde kadnlar ev ilerini tek balarna yrtmek zorundadrlar. Bunun yannda erkeklerin ev ilerine katklar deerlendirildiinde, uluslarn gelimilik dzeyi, ekonomik ve eitim dzeyi ykseldike ilerin paylamnn da ykseldiini, yine de yetersiz olduunu syleyebiliriz. Erkein mr boyu almas beklentisi hkimken, kadn almasa daha iyi olur dncesi etkisini hala srdrmektedir.

Uluslar aras igc istatistiklerinde ev kadn piyasa ekonomisine katlmayan, dier bir deyile etkin olmayan kadnlar tanmlamak iin kullanlmaktadr. Ev kadnlnn bir istatistiksel kategoriden ok toplumsal bir rol olduu ve btn kadnlarn bu rol oynamak zorunda kaldklarn belirtmek gerekir. Kadnlarn etkinlikleri gz nne alndnda zellikle ev ii alma sz konusu olunca iki lte gre gruplandrma yaplr. 1. Kadnlarn etkinliklerinin ekonomik etkinlik olarak tannmamas 2. Kadnlarn yerine getirdikleri etkinliklerin bir parasal karl olup olmamas Ekonomik Etkinlik Olarak Tannan Parasal Karl Olan 4 Tannmayan 3

Olmayan

* hayatnda kadnlarn ekonomik etkinlii ve parasal karl Sosyoekonomik gelime sreci boyunca kadnlar 1. gruptan baladklar ekonomik etkinlik boyutunu 4. gruba tamlardr. Sanayilemi toplumlarda kadnlar genelde 2. 4. gruba dhildirler.

1. Gruptakiler: Para olmadan, ekonomik etkinlikte bulunurlar. Tarmla uraan kadnlar bu kategoride yer alrlar. 2. Gruptakiler: ounluu ekonomik etkinliklerde bulunmayan ve ev kadn olarak tanmlanan kadnlardr. Yaptklar iler ekonomik etkinlik olarak saylmaz. Parasal karl da yoktur veya olsa bile kayt ddr. Kapcnn karsnn apartmandakilerin ev ilerine yardma gitmesi gibi. 3. Gruptakiler: Geici alan, rgte mensup olmayan, ok az da olsa para kazanan kadnlardr. Oranlar srekli artmakla beraber, istatistiksel olarak bu gruba dahil olan kadnlar saptanamyor. 4. Gruptakiler: Erkek alanlar tmyle bu grupta yer alrlar. Bu gruba mensup kadnlar ise, tarm dnda cretli alan kadnlardr. Her biri eitli kademelerde ve farkl cretler karl almaktadrlar. Ama hibiri ev kadnlndan kurtulmu deildir.

Kadnlarn eitim dzeyi arttka, igcne katlm olanaklar artmaktadr. Ancak, halen eitimin her kademesinde kadnlar iin bir eitsizlik sz konusudur. Bu eitsizliin gelecekte giderilmesi mit edilse bile, kadn emeine vasf kazandrabilmek iin rgn eitim yannda bilgi ve beceri gelitirmeye ynelik yaygn eitime ihtiya vardr.

Toplumsallama srecinde cinsiyet rollerinin renilmesi, ou kez kadnn ve erkein doal, fizyolojik, psikolojik vb. sreleriyle aklanmaya allmtr. Buna karn yaklam yalanlayacak birok antropolojik, etnolojik almann varl gzlerden kamamaldr. Toplumsal-kltrel ynlendirmeler sonucunda kz ve erkek ocuklar cinsiyet rolleri farkllamasna giderler. Simone de Beauvoir kadn la ilgili aratrmasna u satrlarla balamtr. Kadn durumu nasl reniyor? Onu nasl duyuyor? ine kapatld evren nedir? Kurtuluun yollar nelerdir? Ve sonu olarak Beauvoir Kadnlk doutan gelmez, sonradan renilir noktasna ulayor. ( Simone de Beauvoir, 1976, s. 9)

ocuklar ait olduklar cinsiyete yklenmi misyonlar zamanla edinirler. Toplumsal ynlendirmeler ok kk basit yaam deneyimlerinden en karmana kadar olann iinde kendini hissettirir. rnein ocuk oyunlarnda, genelde erkek ocuklar rekabete ve takma ynelik oyunlara ynlendirilirken, kz ocuklar ip atlama, evcilik, bebekle oynama gibi rekabeti barndrmayan, ileri yaamlarndaki rollere hazrlayan oyunlar oynarlar. Dolaysyla kadnn toplumsal alann her kesitinde yapabilirliini sorgulamaya neden olan birtakm kiilik ya da kimlik zellikleri aslnda varolutan deil yine toplumsal hiyerarinin oluum srecinde erkein doal gcnn insann toplumsallama yeteneini ve tarzn da kurgulamasndan kaynaklanmaktadr.

2-2 Cinsiyete Dayal Ayrmclk

Kadnlar i yaamnda artan saylarna karn srekli sorunlarla karlamaktadrlar. Cinsiyete dayal ayrmclk kadnlarn sadece kadn olmalar nedeniyle erkeklerden farkl muamele grmeleridir. eklinde zetlenebilir. Kadna ynelik ayrmclk i yaamnn farkl noktalarnda karmza kabilmektedir.

rnein ayrmclk kadnn ev ii emeinin nemsenmemesi ya da yetersiz deerlendirilmesi olarak ortaya kabilmektedir. Kadn darda alyor olsa bile ev ileri yine kadnn stndedir. nemli noktalardan birisi de ilerin Kadn ii Erkek ii eklinde ayrlmasdr. Belli i ve mesleklere kadnlarn kabul edilmemesi, grev dalmnda adil davranlmamas, ekonomik kriz dnemlerinde nce kadnlarn iten karlmas, cretlerin dk tutulmas balca ayrmclk rnekleridir. lerin cinsiyet fark gzetmesi, kadn iin meslek seiminde, ie alnmada ve tm alma hayat boyunca bir sorun oluturmutur. Bu tip ayrmalar farkl i kollarnda grld gibi ayn i yerinde farkl departmanlarda altrlmak yoluyla da ortaya kmaktadr. Kadn igc ucuz emek olarak emek-youn i kollar olan tekstil, gda, hazr giyim, ttn gibi sanayi dallarnda younlamtr. Ayrca retmenlik, hemirelik, avukatlk vb. meslekler kadnlar iin uygun grlen en nemli mesleklerdendir.

Yaplan aratrmalara gre; erkek iilerin, alanlarn % 90nn erkek olduu yerlerde, kadn iilerin de alanlarn en az % 70inin kadn olduu i yerlerinde altklar grlmtr. ( Hacer Ansol, ktisat Dergisi (.) , 1991, s.15)

2-3 Balca Ayrmclk Uygulanan Alanlar

a) e Alnma: Genelde kadnlar onlar ar koullardan korumak amacyla ne srlen engellere taklmaktadrlar. rnein; antiyede grev yapacak bir inaat mhendisi, bir maden mhendisi kesinlikle kadn olamamaktadr. Hatta srekli seyahat edilmesi nedeniyle ynetici olmann temel basamaklarndan biri olan mfettilik kadnlar iin uygun saylmamaktadr.

Banka sektrn ele aldmzda, mfettilik dndaki genel olarak gnlk ilemler iin banka yneticileri, kadn alanlar tercih etmektedirler. Kadnlarn ev sorumluluu tamalar, ocuklu olmalar ve ii brakma eilimlerinin yksek olmasna ramen alma srelerinin erkek alanlara oranla daha fazla olduu belirlenmitir.( Aysel Gkdemir, 1992, s.26)

Bir kadn alann ie alnma mlakat srasnda karlat tavr kadnn ie balamadan cinsiyete dayal ayrmcla maruz kaldnn ve kendini ispatlamak iin ok fazla eyden fedakrlk etmek zorunda kaldnn arpc bir rneidir. rnein kadnlarn karlat Ben sana bu ii veririm ama bize iki yl evlenmeyeceine, evlenirsen de ocuk dourmayacana dair bir taahhtname vereceksin. gibi szler sorunun boyutunu aklamaya yetecek niteliktedir.

b) cretlendirme: cretlendirme sektrel farkllklar gstermektedir. rnein bankaclk sektrnde cret politikalarn belirleyen cinsiyetten te kiinin bulunduu pozisyondur. Kadnlarn bir kategori olarak ynetim pozisyonlarnda dk oranda bulunmalar, onlara yksek cret almaktan da mahrum klmaktadrlar. Buna karn, inaat sektrnde cretlendirme dorudan kadn ve erkek alann cinsiyeti temelinde yaplmaktadr. c) Terfi Koullar: Kadnn ynetsel kademelerdeki says erkeklere gre daha azdr. Genellikle kadnlar, kendilerine toplum ve bulunulan organizasyonun yaktrd grevi aamazlar. Kadnn kapasitesi ve eitim dzeyi bu nyarglar kaldrmaya genelde yetersiz kalmaktadr. Kadnlar birlikte alt erkek arkadan asiste eden yahut ynetsel yn dlanan konumundadrlar. d) Tayin: Tayin konusu kadnlara yklenen kadnlk rollerinden dorudan etkilenir. Kadnn evine ve kocasnn iine bal olarak tayine uymamas olasl yksektir. Belki de bir st pozisyona geme frsat olan tayini kadnlar yine kadnlk rollerinden dolay e ve anne olarak kullanamazlar. e) Cinsel stismar ve Cinsel Taciz: Cinsiyete dayal ayrmcln nemli bir kolu da cinsel tacizdir. Ancak taciz madurlar sosyal ve psikolojik nedenlerle ou kez ortaya kmamaktadr. Bu yzden cinsel taciz konusunda yaplan aratrmalar gerek veri ve rakamlara ulaamamaktadr. nk cinsel taciz orannn ok yksek olduu tahmin edilmesine karn yasal ikyet yzdesi ok dktr. Kadnlar bu tr olaylar ortaya karmaktan ekinmektedir nk toplumun kendilerine bak asnn deieceinden veya rgtteki dier erkek alanlarn da byle bir ey yapmasndan ok korkmaktadrlar. Ayrca kadnlar cinsel tacizi akladklarnda ilerinden olma korkusu da tamaktadrlar.

Tacize urayan kadnlarda i performansnn belirgin derecede azald, depresyon halinin gzlemlendii, alkol ve sigara tketiminin artt yaplan almalarda grlmtr. Ayrca tacizci erkeklerin ayn zellikleri gsterdii de bulunmutur; evli olmak ve kadndan daha st bir pozisyonda bulunmak tacizci erkeklerin ortak zelliidir. ( Deborah Clarke, 1992, s.103 ) Madur olan kadnlarn fazla alternatifi bulunmamaktadr. Ya emek verdikleri ii terk edecekler ya da pozisyon veya departman deiikliine gideceklerdir. Bu da kadnda iyerine yabanclama srecinin balamasna neden olmaktadr. te yandan kadnn cinsiyet roln i hayatnda kendi lehlerine kullandklarna dair yarglar ve imalar da vardr. Ancak bunun genele yaylmas anlamsz olur nk bu istisnai bir durumdur. Taciz kadnlarn onurlaryla almalarna engel tekil etmektedir Cinsel tacizin nlemesi ve olay olduktan sonraki zamanlarda en byk grev yneticilere dmektedir. alanlar arasnda bu tip olaylar fark ederek madurlar konumaya cesaretlendirmek yneticilerin iidir. Konunun tartlarak ortaya karlmas tacizin tekrarn nlemede etkilidir.

2-4 Trkiyede alan Kadnlara Kar Tutumlar ve Genel Yarglarn Sonular

Trkiyede kadnlarn ou hala tarmda ve evde cretsiz aile iisi olarak almaktadr. Sosyal gvencesi yoktur. alanlar ise sendikasz ve alma koullar salkszdr. Eitim dzeyinin yetersizlii nedeniyle kentlerde ounluu niteliksiz igc olan ve dolaysyla i bulma ans az olan kadnlar, evde para ba iler, ev ii ve u ilerde younlamaktadr. Eitim dzeyi yksek vasfl igcne dhil kadnlarnda, isizlik tehlikesiyle kar karya kalmalar, eitim grdkleri alanda istihdam edilmemeleri veya gizli isiz olarak istihdam edilmeleri sz konusudur. Kentli kadnlarda ekonomik zgrl olanlarn oran bete bir bile deildir. lkemizde istihdam edilen kadnlarn % 74,8i tarm kesiminde almaktadr. % 88,3 sosyal gvenceden yosun, cretsiz aile iisi konumundadr*. Sosyal Sigortalar ve Ba-Kur gibi sosyal gvenlik kurulularna bal alan kadn oran % 10 civarndadr. Kamu kesiminde alan kadnlar daha ansl olarak Emekli Sandna bal almaktadrlar ki bunlarn oran da % 38dir.(DE, 1996)

Yalnz 1219 ya aras alan kadnlarn, erkeklere sayca stnl grlmektedir. Bunun sebebi kadnn i yaamnn erkek kadar uzun olmamas ve i yaamlarnn srekli olmamasdr. cretli alan kadnlarn byk blm evlilik ya da ocuk ncesi almakta, alma yaamn braktktan sonra bir daha dn yapamamaktadr. Ayrca alma yaamn srdrmesini destekleyen herhangi bir sosyal destek de bulunmamaktadr. Trk toplumunda kadnn yeri evidir dnce tarz hkimdir. Kadn zerinde yakn ve uzak evresinin ok fazla etkisi vardr. Sonuta kadnn da gr toplumdan ok farkllaamamaktadr. Kadnlarn almasn sekteye uratan en nemli etken, ocuktur. Doumdan sonra anne genelde ocuundan ayrlamayarak tekrar iine dnmez. ocuklar yetitirmesi gereken Trk toplumunda annedir. Trkiyede kadn ancak kocas izin verirse alabilir. zin vermezse ev hanm olur. Eer biri fedakrlk edecekse bu genelde kadn(anne) olur. Kadnn ev dnda almasna kar slami deerlerinde nemli bir etkisi vardr. Trkiye gibi lkelerde zellikle arada kalmln etkisiyle slami deerleri kadna, kadnn almasna kar kullanmak yaygndr. Fakat son yllarda ki makro-mikro ekonomik sarsntlar, geim sknts ve paraszlk kat tutumlarn zlmesinde rol oynamaktadr. Yinede kadnlarn i yaamnda ailesine ve eine, erefine laf gelmeyecek ekilde almas vurgusu srekli yaplmaktadr. Kadn merkezli namus anlay toplumsal bask mekanizmalaryla perinlenmektedir. Ayrca ekonomik anlamda kadnn etkinlii hangi seviyeye trmanrsa trmansn evin reisi Trk toplumunda erkektir. rnein TSADn bir aratrmasna re; i says azsa ve isizlik varsa ie alnmada erkeklere ncelik tannsn m sorusuna % 52 orannda olumlu yani ncelik tannsn cevab alnmtr. Tm sosyo-ekonomik tortularn etkisiyle devin genelinde deindiimiz gibi kadnerkek eit grlmemektedir. Yaplan bir aratrmaya gre; Bat blgelerinde yaayan erkeklerin % 49u, dou blgelerinde yaayan erkeklerin % 60,2si kural olarak, erkeklerin kadnlardan daha akll olduklarn dnyor ve dile getiriyor. Yine batdaki erkeklerin %56,3 doudakilerin %73,4 Evde kocann kars zerinde mutlak otoritesi vardr. Kadn her zaman kocasna itaat etmelidir. Daha da zc

olan batdaki erkeklerin %35,9 u doudakilerinse %56,7si Kadn eine itaat etmeyince kocann onu dvmeye hakk vardr yargsn onaylyor. Kadn dvmeyi bile dnebilen ve bu iddeti uygulayan bir kitlenin i yaamnda kadna duyaca saygnnda lt aikardr.(Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits,1990,s.54)

2-5 Kadn Yneticilerin Yaad Genel Zorluklar

Kadnlarn en genel ekliyle i yaamnda karlatklar glkleri ve adaletsiz yaklamlar zetlemeye altm. Ancak bir grup kadm var ki stats gerei dardan son derece ansl grlseler de belki de kadn alanlar iinde en derin kmazlar onlar yaamakta. Geleneksel yap iinde herhangi bir kadn olmaktan te herhangi alan bir kadnda deil onlar. Hem kadn, hem alan, hem de ynetici

Kadn yneticilerin sorunlarn genel kadn sorunlarndan ayrmak aslnda ok gerekli deil. nk her birinin sorunu - konumlar farkllasa da- statkonun o ya da bu ekildeki adaletsizliinden madur olmalaryla ilgili. Ancak kadn yneticilerin bu genel yap iindeki farkllaan baz zel sorunlar da var.

Kadn yneticiler geleneksel yapnn baskc tutumu altnda stelendikleri grevi hakkyla yerine getirebilmenin yannda dier geleneksel grevlerini de ayni ekilde ifa edebilmenin ykn doal olmayan bir biimde omuzlarnda tarlar. Bu anlamda ynetici kadnlarn yaad sorunlar iyerindeki ve evdeki sorunlar olarak snflandrlabilir.

Kadn yneticilere kar duyulan gvensizliin zerlerinde yaratt bask yznden kadnlar kendini kantlama abasna girerler. Bu da iyerinde bir tr yabanclama ve doallktan uzak bir tutumun olumasna neden olur. Ataerkil toplum yaps iinde kadndan vazife alnmaz gr kadn yneticiyi atma yaratmak yerine btn isleri zerine almak gibi bir noktaya getirir ve son derece yorucu bir alma ortamna srkler. Doallktan uzak diye nitelediimiz durumun iine giren bir dier tutumda kadnn erkek egemen yap iinde kendi kimliinden ve duygularndan uzaklaarak erkeklikle zdelemi bir takm tavrlar

iselletirmeye almasdr. Zayf ve edilgen olmay erdemmi gibi renen kadnlar gcn n plana kt i yaamnda yeni kimlik araylarna girerler. Bu ayni zamanda kadnn stlendii dier tm rolleri etkiler ve altndan kalklmas son derece zor bir durum oluturur.

Evde yaanan sorunlarn basnda iyerinde yaad kendini ispatlama gerekliliinin benzerini evde yaamasdr. Kadnn kendisine biilen iyi annelik ve iyi es olma tarihsel Esine ya da grevlerini ihmal ettii fikrine kaplmas rahatszlk verici bir durumdur.

ocuklarna kars bu ikilem dorultusunda ezilmesi kadn ev yaamnda edilgen duruma drr. Bunu telafi edebilmek iin harcanan ekstra g ise is yaamnda olduu gibi evde de kadn son derece yorar.

Bu sorunlarn toplam kadnlarn i yaamnda ve zellikle yneticilik alannda kendilerine kar gvensizlemesiyle sonulanmaktadr. farkllamalar getirmektedir. Bu tr bir gvensiz tutumun yansmalar ise sadece i yaamnda deil kadnn tm sosyal yaantsnda przler ve

Toplumsal deerleri sorgulamadan iselletirmek, kadnlara kar olan negatif nyarglar kabul etme, benimseme, i-aile atmas ve sululuk duygusu ile baa kamamak zgven eksiklii, kararszlk, ne istediini bilememek,- kendini gelitirme, koullarn deitirme istei, inanc veya imkn olmamak-, sistemin deitirilemeyeceine duyulan inan, sistemi destekleme zorunluluu hissetmek, kariyerde ykselmeyi tercih etmemek, kariyer ynelimli olmamak ve kariyerde ykselmenin gerekliliklerini ve zorunluluklarn gze almamak gibi birok neden kadnn baarsn etkilemektedir.

Boazii retim yelerinden Prof. Dr. Hayat Kabasakaln Trkiyede st Dzey Kadn Yneticilerin Profili adl almasnn sonucunda -Trkiyede kadn yneticilerin ortak zellikleri ierisinde; n plana kmamak, kontroll bir kadns grnme sahip olmak, feminist olmamak, sosyoekonomik adan st snf mensubu olmak, gl bir kiilie sahip

olmak, yksek baar gdsne sahip olmak ve evli/ocuklu bir yaam srmek bulunmaktadr.(Bknz. Ek 1) Sonu olarak i yaamnda kadnlarn varl ne ekilde belirlenirse belirlensin, kadnn en asli sorumluluu anlam geleneklerle beslenen kadnlktr. Bu da duruma gre statkonun geirdii her tarihsel dnemde ama yine statko tarafndan belirlenen baml bir kimlik edinme sreci haline dnyor. Duruma gre gl ama her zaman zayf kadn.

3.KISIM

Gnmzde bilgi ve teknolojideki gelimeler ile yaanan hzl deiimler, iletme birlemeleri, uluslar aras iletmeler, ortak giriimler gzlenmektedir. Bu durum liderleri bir yandan rekabet problemleriyle kar karya brakrken, dier yandan da iletme ii deerlere ynelmeye zorlamaktadr. Liderlik nceleri yap, sistem ve verimlilie dayal sk kontrol ve zorlamayla anlmaktayd. Oysa gnmzde kltr, vizyon, misyon, yaratclk ve katlml ynetim gibi kavramlarla birlikte anlmaktadr. Ayrca u da belirtilmelidir ki, yeniden yaplanma ierisindeki organizasyonlarn lider baarl de olabilmeleri, gstermeleri srekliliklerini ile mmkn salayabilmeleri, olabilmektedir. yneticililerinin zelliklerini

Dnyada varolan ekonomik, siyasi ve sosyal baz sorunlarn zmlenebilmesi iin yeni duyarllklara, yeni liderlik anlaylarna ve dntrc politikalara ihtiya duyulmaktadr. Bu yeniliklerin bir blmn de kadn liderler oluturmaktadr. 21. yzylda irketlerin en byk rekabet avantajlarndan biri igcnde kadnlarn yeteneklerinden tam olarak yararlanmak olacaktr. Artk, alma yaamnda bir kadnn baarl olabilmesi iin erkek gibi davranmas gerektii nyargsna son verilmektedir. Kadnlar kadn olmann bilinciyle kendi zelliklerini, kiisel yetenekleri ve nitelikleriyle birletirerek alma yaamnda zirveye ynelmektedirler. Kadn liderlik zelliklerinden bazlar sevecenlik, duygusallk, etkili bir dinleyici olmak, dengeli fedakrlklar gstermek, sezgilerin gl ve analk igdsdr. Ynetsel baar eleri ile kadn liderlik zellikleri arasnda bir iliki oluturarak, kadn liderlerin ynetim alanndaki ncelikleri belirlenebilmektedir. Bu ncelikler, kadnlarn ynetim alanndaki baar ya da baarszlk nedenlerini gstermektedir. zellikle sanayi devrimi ile, i yaam ve ekonomik alanda balayan canllk ve rekabet, tm dikkatlerin liderlie ynelmesine neden olmutur. Liderlerin, gnmzde ve gelecekteki bilgi toplumunda neminin giderek artaca, herkes tarafndan kabul edilmektedir. Ancak liderlik kavram bu gelimelere ramen, gnmzde bilinmezlerle dolu olmaya ve aklanmakta zorluk ekilen bir olgu olarak kalmaya devam etmektedir. 21. yzylda liderliin hangi alanlarda ortaya kaca ya da hangi alanlarda liderlere daha ok ihtiya

duyulaca tartlmaktadr. Bu ortamda zellikle kadnlar iin hem yeni liderlik alanlar oluaca, hem de yeni ihtiya alanlarnn kadn liderliini gerektirecei sylenebilir. Kadnlarn, acmasz bir rekabetin hkm srd gnmzde, kresel, toplumsal ve bireysel ihtiyalara duyarl bir dnya yaratlmasnda nemli rolleri stlenecekleri grlmektedir. almann bu ksmnn ilk blmnde liderlik, g, yneticilik gibi kavramlara teorik bir bak yapldktan sonra ikinci blmnde kadnlara ait liderlik zelliklerine yer verilecektir. Yine ayn blm ierisinde ynetsel baary gsteren elerde vurgulanmaktadr. Ama kadn liderlik zellikleri ile bu eler arasndaki benzerlikleri ya da ayrlklar ortaya karabilmektir.

3-1 Liderlik, Ynetim, G Kavramlarna Genel Bak

Hegel lideri kendisini takip edenleri en iyi anlayan kii olarak tanmlamaktadr. Btn aratrmaclarn iddia ettikleri gibi lidersiz bir hareketin mmkn olmayacan belirten Makyavel in Hkmdar isimli kitab ynetim alannda en nemli eserlerden saylmaktadr. Makyavel yeni bir oluumun, yeni bir dzenin tantmna liderlik yapmaktan daha zor bir durum yoktur. fadesi ile liderin toplum ierisindeki nemini vurgulamaktadr. Lider, bakalarn belirli ama dorultusunda davranmaya sevk eden veya bir grup insann kendi kiisel ve grup amalarn gerekletirmek zere takip ettikleri, emir ve talimat dorultusunda davrandklar kiidir. Baka bir ifade ile liderin en nemli grevi, rgtn srekli alt ortama uyum gstermesini salamak, rasyonalize etmek, ortaya kan deiikliklerle uyumlu ve verimli almasna yardmc olmaktr. Liderlik izleyicilerini etkileme srecidir. Etkileme, kiinin sahip olduu gc bakalarnda kullanrken yararland sretir. Etkileme kayna ise asil gc oluturur.

Liderlik kavramna g asndan baklrsa, liderlik bir grupta bakalarnn davranlarn gerekli olduu ekilde etkileyebilme yeteneini zorunlu klmaktadr. Bir gruptaki insanlarn en fazla etkilendii kii, o grupta lider olarak belirlenmektedir. (Fsun Akkoyun, 1997,s.407)

Liderlik dier bir deyile bir kiinin dier kiileri veya onlarn davranlarn etkileyebilme fonksiyonu olarak tanmlanabilir. Bu balamda, g denilince; etkilenen ve etkileyen olmak zere iki farkl rolden bahsedilmelidir. Psikolojik adan gcn nemi yadsnamaz. Bir bireyin kiiliinin olumas ve varlnn ispatlanabilmesi iin gcnn grlmesi gereklidir. Bireyler yaantlar boyunca; hayatlarnn pek ok alannda g uygulamalar ile karlar ve kendileri de g uygularlar. Bununla birlikte g uygulanan, gce maruz kalan kiinin buna tepki vermesi kanlmazdr.

Etkileme ve etkilenme surecinin pek ok kayna vardr. ncelikle bireyin kendi karakterinden, temel varoluundan, doasndan kaynaklanan gten bahsedilebilir. Temel varolu surecinde eksiklikler yasayan insanlar kiiliklerini tam olarak ortaya koyamazlar ve kolay etki altnda kalrlar, rkek yapdadrlar. Tam tersi konumdaki kiiler ise hayata kar olduka katdrlar, genelde inat ve soukkanl olurlar. Bu dengeyi karakterlerinde salayabilmi insanlar dncelerini bakalaryla paylamaktan ekinmezler ve karlarndakini etkileyebilme becerisine sahiptirler. (Fsun Akkoyun, 1997,s.407-413)

Tutku da gcn nemli bir parasdr, yani tutkulu insanlar gldr. indeki heyecan bakalarna aktarabilen kiiler glerini pekitirir. Fakat tutkularn saplant halini almas gc olumsuz etkilemekte ve insanlar yanl yapmaya itmektedir. Konusunda uzman kiiler bu konuda bilgilerinden kaynaklanan bir gce sahiptirler. Bilgi g kaynadr diyebiliriz fakat burada bilginin nitelii nem kazanmaktadr. Yani salt bilimsel bilgi tek bana g kayna olamaz. Bilgi, zellikle saduyuyu, sezgiyi ve vizyonu da ieren bilgi olmaldr. Bilimsel bilgiye sahip kii; gemi deneyimlerinden, gzlemlerinden yararlanabilmeli, bunlar akil szgecinden geirerek yorumlayabilmelidir. Burada saduyu ve sezgisel davrantan kast budur. Kii vizyonuyla da gelecei tahmin edebilme yeteneini ortaya koyar. Sonu olarak bilimsel bilginin ise yarabilmesi iin saduyu ve sezgi ile harmanlanmal, vizyonla tamamlanmaldr.

Elde edilmi bir bilgi, kiinin amalar dorultusunda ok tehlikeli bir g kayna olabilir. Bilgi sevgi ve iletiimle birlikte deerlendirilmelidir. Aslnda sevgi ve iletiim gcn iki yeni kaynan vurgulamaktadr. Sevgi gcnden yoksun kiiler, kiisel ilikilerinde zayf ve iletiim zorluu eken kimselerdir. Bu nedenle genel anlamda g eksiklii olan kiiler olarak tanmlanabilirler. Sevgi gc, olgunlama surecinde en nemli g kaynadr. Duygu ve dncelerin yanstlabilmesi ve ayni ekilde yanstlan duygu ve dnceleri anlayabilmek iletiim gcyle mmkn olmaktadr. Kendini, duygu ve dncelerini anlatamayan bir insanin gcn tanmnda verdiimiz etkileme surecini balatabilmesi mmkn deildir.

Bu ana kadar gcn kaynaklar adi altnda verilen tm kaynaklar, tek balarna gc oluturamazlar, ancak bu kaynaklar belli bir uyum erevesinde birletirilerek kullanlrsa gerek gten bahsedilebilir. Gerek g de; grubunda ne km bir lider ortaya karmaktadr. Bir kimsenin gcnden bahsedilirken bu saylan kaynaklarn yansra, iki nemli olgudan bahsedilmelidir; bunlar ekonomik kaynaklar ve yetkidir. Ekonomik kaynaklar grubu etkilemede nemli bir rol oynamaktadr. Bireylerin motivasyonun salanmasnda ekonomik deerler rol oynamakta ve gc pekitirmektedir. Yetki, bir kiinin dierlerinin davranlarna mdahale etme hakki olarak tanmlanabilir. Bu balamda syle bir soru akla gelebilir: kii yetkiden ald bir gle mi hareket etmektedir yoksa kiinin sahip olduu g m ona yetki kazandrmaktadr? Yetki szlk anlamyla, bulunulan bir makamdan dolay kiiye yasa, ynetmelik, ynerge ve tzklerle verilmi biimsel hak olarak tanmlanabilir. Dolaysyla yetki, hiyerarik ilikiler dourmaktadr. Yani yetki, tannan bir ayrcalk olarak da tanmlanabilir. Gcn kiinin kiilik zelliklerinden kaynakladn belirtmitik. Dolaysyla kiiler yetkiden kaynaklanan bir gce de sahip olabilirler ancak bu g kazanlm haklardan ve ayrcalklardan kaynaklanan biimsel bir g olmaktan teye gidemez. Yetki kavramnda bakalarn etkileme gc yasallamaktadr. G bir etkileme ve etkilenme sureci olup, yetki de bu sre ierisinde yerini alan bir aratr.

Birey sahip olduu yetki kullanm ile bir karar verme sureci ierisine girmektedir. Baka bir deyile yetki, grevlerin yerine getirilmesi iin kararlarn verilmesi ve verilen kararlar dorultusunda emir verilmesi, bunlarn dzenlenmesi ve kontrol edilmesi zincirinden oluur. Bu zincir hiyerarik sra iinde anlam kazanmaktadr. Yani bir kiiye st tarafndan verilen yetki o kiinin verdii emirlerin ast tarafndan yerine getirilmesi ile anlam kazanmaktadr. Kiiye tannan yetki ayrcal organizasyonun amacn yerine getirmek iin verilmitir ve sadece bununla ilgilidir. Ynetici, rgt amalar dorultusunda beeri ve maddi kaynaklarn egdmn salayan kiidir. Baksa bir deyile; ynetici bakalar araclyla i gren, emrine verilmi bir grup insani, belirli bir takm amalara ulamak iin uyum ve ibirlii iinde altran kimsedir . (Gnl lker, 1997, s.179) Ynetici planlama ve bteleme, organize etme ve denetleme almalarn srdrr. Ynetici planlar ve btelerken grevi yerine getirmek iin gereken aamalar belirler, isin gerektirdii sureleri saptar ve kaynaklar tahsis eder. Bu aamadan sonra yneticinin grevi hazrlad planlar gerekletirmek iin hangi isin kim tarafndan yaplacan belirlemek, greve uygun kiileri semek, yerletirmek ve kiilere yetki aktarmaktr. Ynetici bu asamadan sonra islerin takipisi konumundadr. Son olarak elde edilen sonularn planlarla karlatrlmas, planlardan sapmalarn belirlenerek gerekli dzeltmelerin yaplmas da yneticilerin grevleri arasndadr.

Gelien ve deien dnyada yneticiler, ilerlemeye ak olmaldrlar. Her organizasyon ayni zamanda bir eitim ve renim kurumudur. Eitim ve gelitirme her dzeyde rgtn ayrlmaz paras haline getirilmelidir. (Peter Drucker,1993, s. 233)

Ynetici ile liderlik kavramlar birbirine yakn grlmekle birlikte, e anlaml szckler deildir. Ynetici bakalar iin alan, nceden belirlenen amalara ulamak iin gayret sarf eden, yaplacak ileri planlayan, uygulayan, uygulatan ve sonular denetleyen kiidir. Lider ise grup yeleri tarafndan hissedilen, ortak dnce ve arzular, benimsenir bir ama biiminde ortaya koyan ve grubu oluturan yelerin potansiyel glerini, bu ama iin harekete geiren kiidir.( G.lker, 179-186)

Yneticilerin grevlendirme ile alt, liderlerin ise grup yelerinin iinden doduu burada belirtilmelidir. kinci belirgin fark ise ynetici belirlenmi amalara hizmet etmesine karn lider amalarn kendisi belirlemektedir. Ynetici rasyonel karar veren bir kiidir: lider ise grup yelerinin duygusal beklentilerinin karlanmasnda etkindir. Yneticiler; rgtlerde insan ve materyal kaynaklarn yksek performansta kullanarak, rgtn amalarna ulamasna yardmc olmaktr. Bu da yneticilerin deikenleri bir araya getirerek, i grenler arasnda onlarn etkin kullanmn zorunlu klmaktadr. Lider ise grubuna hedef gsteren, kiilik ve btnlk kazandran kimsedir. Lider gelecee bakar ama gemiin deneyimlerinden ders almasn da bilir. Grup yelerinin motivasyonunun salanmas ve gelimelerinin salanmasnda etkilidir. Ynetici zellikleri Yneticidir Dzeni srdrr Koruyucu Sistem ve Yap Merkezli Kontrol eilimli Ksa bak as Nasl ve ne zaman nemlidir Alt ynetsel kademelere bak Mevcut durumu kabul grme Yerleik normlara uygun isgren i doru yapan Yenilikidir Farkllk yaratr Gelitirici Birey merkezli Gven zendirici Uzun bak as Ne ve niin nemlidir evreye bak Mevcut durumu sorgulama Kendisinin elemanlar Doru i yapan Lider zellikleri

21. Yzylda Ynetici ve Liderlerin Baz zellikleri (Fred Luthans, 1992, s.269 )

Kreselleme ann getirdii etkin ve hzl iletiim, deiim ve geliimden devletler, ekonomiler, organizasyonlar gibi bireyler de etkilenmektedir. Kresel organizasyon ynetim dnce ve yaklamlarnda yeni olgular gstermektedir. organizasyonun z ynetim ve yneticilik konularndadr. Bunlarn en belirginleri Bir organizasyonda belli

pozisyondaki kiiler bamsz ve birlikte olmalarna ramen, ayni grupta olduklarnn bilincine her zaman sahip deillerdir. Liderlik bu bilin eksikliini gidererek, grup yelerine birlii ve ortak ama iin almay alamaktr. Ancak bu duygu ani olarak domaz; bireylerin her birinin ayr ayr harekete geirilmesi ve doru ynlendirilmesi gerekir. Baka bir ifadeyle, insanlar ynetilmeye isteklidirler ve her ynetici bu istei doyurmak zorundadr. Yani yneticiler grevleri gerei ynetmekten, lider olma pozisyonuna geebilme davrann gstermelidir. denilmektedir. Bugnn hzla deien dnyasnda iletmelerin varolan youn rekabet ortamnda varlklarn srdrebilmeleri, mal ve hizmetlerini srekli iyiletirecek ada bir ynetim anlayyla mmkn olacaktr. bulmaktadr. TKY, Ynetim yaklamnn her koulda katlmcla dntrlmesi gerektii yargsnn esin kaynadr. Liderliin ne kartlmas gerektii de TKY de vurgulanr. TKYnin tanm, TKY, liderlik formasyonuna sahip yneticilerin ynetimde, srekli gelimeyi, mteri odakln, katlmcl ve yetki devrini, srekli eitimi, bir defada en iyisini yapmak ve kusursuzluu esas alarak her alanda kaliteyi gelitirme felsefesidir. olarak yaplabilir.( Kocaeli niversitesi ktisadi dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say 2, 1998, s. 79) Liderlik TKY bileenleri iinde en nemli yeri tekil eder, iyi bir ynetici olmu ancak ayni zamanda iyi bir lider olamam bulunmamaktadr. yneticilerin TKY srecinde yeri ada ynetim anlay olarak belirtilen Toplam Kalite Ynetimi (TKY) yalnzca isletmelerde deil hayatin her alannda uygulanma imkn Sonu olarak Gnmz yneticisi lider olma zelliini tamal

3-3 Kadn Liderlik zellikleri ve rgtsel Baarya Yansmalar

Buraya kadar olan ksmda geleneksel bak temelinde ekillenen g, liderlik ve yneticilik kavramlarna yzyln ekonomik gerekleri ve ynelimleri asndan farkl anlamlar yklenmeye alld. Dier bir deyile g erkek olmann getirdii bir takm karakter zelliklerinin yada fiziksel zelliklerinin sonucu olmaktan te kendini ifade edebilme, vizyona sahip olma, saduyu ve sezgilerinde iinde bulunduu bir toplamdr. Bu toplamn dorultusunda ilerleyen bir etkileme ve belirleme srecide szn ettiimiz doal liderlik kavramnn zn oluturmaktadr. Bu anlamda kurumsal hiyerari sonucunda oluan ve yetkilendirmeye dayal bir yneticilik anlay da statkonun bir paras olup kadnlarn ynetsel anlamdaki niceliksel eksikliini aklama noktasnda o l yanl ve eksiktir. Kadnlarn geleneksel anlamda zayflk olarak nitelenen ynleri aslnda i yaamnn yeni ynelimleri de dikkate alndnda ynetsel anlamda artlara dnebilir, dntrlmelidir. Bu nitelikleri liderlik temelinde ele alan yaklamlara bakacak olursak: a) Sevecen Kadn Liderlik Tipi Bu anlaya gre kadnlar doas gerei daima erkeklerden daha yapc rolleri stlenmilerdir. Olaylara olumlu yaklama, iyimser dnmek ve en nemlisi de insanlara daha anlayl sevecen davranmak temel zellikleridir. Kadnn sevecenlii pozitif etki olarak onun liderlik ve ynetim anlaynda gzlemlenebilir. Bu ynetsel meziyet rgt ii uyum ve rgtn verimlilii asndan nemlidir. yaamnda, birlikte retilenleri, yaratlan ortam ve ekip yelerine ynelik deerlendirmeleri, beklenti ve nerileri biriktirmeden, bu birikimin rgt olumsuz etkilemesine izin vermeden paylamak, zme giden etkili yollardan biridir. Anlayl olabilmek, sevecen yaklaabilmek, tekrarlanmayan hatalarn retici gcne inanarak, zde insanlarn sevgi ve sayg beklediini unutmadan liderlik yapmak mkemmeli yakalamaktr. b) Kadn Liderler Duygusaldr Liderlerin her zaman bir g timsali olduu dnlmtr. Oysa kiilii oluturan faktrlerin her eyden nce bireyin i dnyasn, duygularn ve bunlarn organizasyonunu

yanstt bilinmektedir. Eric Berne kiilii duygusal yn ile aklarken, blmden bahsetmektedir. Bunlar kiiliin ocuk yn, ebeveyn yn ve olgun yndr. Kiinin gl ve huzur iinde olmas bu blmn birbiri ile uyumlu olmasna balanmaktadr. Bernenin yaklam, kiiliin duygusal yapsyla birlikte davransal zelliklerine de anlam getirmektedir. Kii baz davranlar kendisinden beklenmeyecek ekilde gsteriyorsa ya da belirli zamanlarda evresine kar vurdumduymaz, hrn olursa bu ocukluk ynnn hareket halinde olduu anlamna gelmektedir. Benzer ekilde, ar kuralclk ve t verme eilimi bireyin ebeveyn ynnn harekete gemesi eklinde dnlmelidir. O halde ister zel yaam, isterse i ortam olsun gnlk hayatta nemli olan, her ynn dengede olmas ve dengenin belirli bir topluluk iindeki tm bireyler iin var olmasdr. Duygusallk, kadnn st kademelerde yer almasnda bir dezavantaj olarak deerlendirilmektedir. Ancak birikimle ekillenen duygusallk ok byk artlar salayabilir. nsann zayf ynlerinin olmas, yardma gereksinim duymas ve yardm istemesi bir zaaf deil gllktr. Zayf noktalarmz kabul ettiimiz zaman, kendimizi daha doru alglam oluruz. Gerektende kadn erkee gre bu ynlerini daha rahat gsterebilmektedir. Kadn liderler duygusal adan bakldnda, rkek insanlarda gven, bocalayan insanlarda kesinlik, tereddt olan yerde hareket, zayflk olan yerde g, becerisizlik olan yerde uzmanlk, korkakln olduu yerde inan ve gelecein daha iyi olacana dair bir umut olduunu gsterdikleri iin alanlar arkalarndan gtrrler. Liderlik sadece zekya veya dnceye dayal deildir. Liderlik duygusaldr. (Fred Luthans 1992, s.380)

c) letiim Merkezli Liderlik rgt hedeflerinin baarya ulamas, rgtn evreyle ve kendi iindeki iletiimin kalitesiyle dorudan ilintilidir. letiim aktif bir sretir ve her daim farkl bileenleri de iine katarak alr. Bir lider ekip oluturabilmek, ilerleme kaydetmek, alanlarn sadakat ve ilgisini kazanmak iin onlar dinlemeli, sylenenleri alglamal ve duyduklarna duyarl

olmaldr Ynetim diplomasisinin en nemli konularnn banda iyi dinlemek, iyi anlatabilmek ksacas iletiim kurmak yer almaktadr. (Fred Luthans 1992, s.381)

Burada kadnlarn nemli bir avantaj ortaya kmaktadr. Kadnlar genel olarak, dinleme becerisi gerektiren zenli bakmclar olarak toplumsallamtr. Evde elerin ve ocuklarn ilk bavurduklar dinleyiciler kadnlardr. Onlar zel yaamlarnda mutluluu, huzuru yakalayabilmek iin ilgili olmaya, dinlemeye her zaman vakit bulmular ve sorunlara zm getirmeye koullanmlardr. Kadn liderler, yzlerce yldr evlerinde kullandklar dinleme becerisini i ortamlarna tayarak, saysz iletiim engellerini aabilme yeteneklerini, byk bir olaslkla zenginletireceklerdir. Ama olgunlam hkmlerle, kat yorumlarla iletiimi bozmak yerine, alglamay glendirmektir. rgtsel ortama katlm da artar. d) Sezgilerine Gvenen Kadn Liderler Sezgi deney yoluyla elde edilemeyecek bilgileri edinme gcdr. nsanlarn zihinlerinde, igdleri ile belirledikleri zgn, bamsz bir bilgi kayna olarak deerlendirilebilir. Sezgiye bal bilgi, kantlanmas gerekmeyen dolaysz bilgidir. Felsefe tarihi boyunca, sezgi kavramna eitli anlamlar yklenmitir. Descartes, sezgiyi zihnin nemli ilemlerinden biri olarak tanmlamtr. Kanta gre sezgi bilgi srecinin, hem balang hem de var noktasdr. Hegel bilginin ilk biiminin sezgi olduunu belirtmektedir. Bergson ise sezgiye gerei kavrama ve igdsel bilgi anlamn yklemektedir.(sezgi,Ana Britannica, cilt.19-s.292) Modernite sezgiyi, bilimsel bilginin retiminde temel insani g olarak deerlendirse de onu irrasyonel olarak ele almaktadr. Bu balamda modern dnyada sezgiler mantn ok gerisinde gelmektedir. Kadnlarda youn olan sezgi gc ile elde edilen bilgi, bilimsel bilgi ile birletirilerek oluturulacak g, liderlik iin nemli bir avantajdr. Ayrca kadnlar sezgisel gleri ile organize etme yeteneklerini birletirebildikleri zaman, sratli karar almada ve inisiyatif Kadn Yneticilerin bu ynleri alanlar zerinde etkili olur. nemsendiini fark eden alann motivasyonu artt gibi

kullanmada liderlik zelliklerini bir hayli ne karabilirler. Akln, mantn, bilimsel bilginin sezgilerle, alglama ve duyarllkla birlemi ekli liderin baar forml gibidir. Kadnlar toplam deneyimlerine, sezgilerine gvenme yeteneini de ekleyerek, zellikle st kademe ynetimlerde, liderlikte nemli bir nitelik kazanrlar. Tepki ve motivasyonda etkili bir faktr olan sezgi, ou kez zellikle de mantksal analiz sonular snrl olduunda, mantktan ncedir. Btn bir organizasyonu etkileyecek konularda, deer yaplarnn sz konusu olduu durumlarda sadece manta dayanmak yerine, hem mant hem de sezgiyi ieren kararlar daha olumlu tepkiler oluturacaktr. Annelik ve fedakrlk yukarda deindiimiz kadnn ynetimsel farkllklarna zellikleri de eklenmektedir. Buna karn gzden karlmamas gereken nemli unsur bu bahsi geen farllklarn znde sosyalizasyon srecinde kazanlm deerler olduudur. Ayrca bu zellikler ynetsel baar eleri olan; biimsellikten uzak rgt iklimi, katlmcla dayal tartma ortam, ortak ama birliinin varl, empati ve sempati olgularnn varl, sorun zme kltrnn gelimesi, verimlilik, etkililik, etkinlik ve kalite yaklam deerleriyle ortak alan niteliktedir. Sonu olarak kadnlarn varolusal farkllklarnn avantaj m yoksa dezavantaj m olduu sorusu gcn toplumsal alanda m yoksa doal alanda m tanmlandna baklarak yantlanabilir. nsanln evrim ve sosyalleme sreci yannda her trl devrimci aktivitesini de anlamlandrma srecimize dahil edersek, gcn ve erkin hala erkekle zde tutulmas sistematik bir takm eksikliklerin ve yanlglarn varln ortaya koymaktadr. Farkl bir deyile kadn kimliinden bir yana insan kimlii altnda dahi yaayamadn syleyebileceimiz insanlarn var olduu dnyada hak ettiimiz kimlikleri edinmek ak daha zor olacak gibi grnyor.

KAYNAKCA GL AYKOR, Dnyada Kadnn Artan Rol, Kadnlar-Liderlik-Yneticilik

Sempozyumu, stanbul, 1993

T.C Babakanlk Kadn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl Birlemi Milletler 4.

Dnya Kadnlar Konferans sonularnn uygulanmas ve islenmesine iliksin ulusal eylem plan tasla

Yeim ARAT, 1980ler Trkiyesinde Kadn Hareketi: Liberal Kemalizmin Radikal

Uzants, Trkiyede Kadn Olgusu, yayna hazrlayan: Necla Arat, ikinci bask, Say Yaynlar, 1995

irin TEKEL, Kadn Erkek Eitliinde Hukuk Mcadelesi, Basinen Dergisi, Mart
1993, Say:49

Kadnlarn zgrlk Hareketi, Ana Britannica, Cilt 12 Hasan MEK Dilkan AYTEMIZ, Kuramsal Deiim ve Liderlik: Ynetsel
Liderler ve Dntrc Liderler, 21. Yzylda Liderlik Sempozyumu, stanbul, 1997

Gregory A. GULL, Dnm Anlamak, Executive Excellence, Yl 1, Say 9,

Aralk 1997

Ali AKDEMR, Ynetim Dncesindeki Dnmler ve Dntrc Lider

Profili, 21. Yzyl Liderlik Sempozyumu, stanbul, 1997

Gary YUKL, Laedership in Organizations, 3rd Ed. Prentice Hall Inc. Englewood
Cliffa, Newjersey, 1994

Wayne Alderson-Nancy Alderson, Yzde 90i dllendirin, Executive Excellence,

Yl 1, Say 3, Haziran 1997

 Sabahat BAYRAK, Deien Liderlik Anlay ve Trkiye gerei. 21. Yzyl

Liderlik Sempozyumu, stanbul, 1997

Settar KOAK- Sadettin Kirazc, Durumsal Liderlik Anlaynda Gelimeler, 21.

Yzyl Liderlik Sempozyumu, stanbul, 1997

Ayhan AYDIN, Liderliin Temel lkeleri Nelerdir., 21. Yzyl Liderlik

Sempozyumu, stanbul, 1997

Adnan CEYLAN, Liderlie Kurumsal Yaklamlar, 21. Yzyl Liderlik

Sempozyumu, stanbul, 1997

Ali AKDEMR, letme Bilimine Giri, Trkiye, 1996 Erol EREN, Ynetim ve Organizasyon, Beta Basm Yaym Datm A.S., stanbul,
1993 Ali AKDEMR, Ynetim Dncesindeki Dnmler, Kocaeli niversitesi ktisadi dari Bilimler Fakltesi Dergisi, Say 2, Kocaeli, 1998 Fred LUTHANS, Organizational Behavior, Mc Graw- Hill, Sixth Edition, New YorkToronto, 1992, Peter DRUCKER, Yeni Gerekler, Cev. Birtane Karanakci, Trkiye Is Bankas Kltr Yaynlar, Ankara, 1993 Gnl LKER, Ynetici ve Lider, 21. Yzyl Liderlik Sempozyumu, stanbul, 1997 Fsun AKKOYUN, Liderlik Gcnn Psikolojik Dinamikleri, 21. Yzyl Liderlik Sempozyumu, stanbul, 1997, Aysel GKDEMR, Trkiyede Kadn gc, ( Baslmam Yksek Lisans Tezi , .. Sosyal Bilimler Enstits, alma Ekonomisi Bilim Dal, st, 1992) Joan Wallach Scott, Gender and the Politics of History, Paperback , Columbia University Press , 1999 Nfus Bilim Dergisi, Hacettepe niversitesi Nfus Ettleri Enstits, Ankara,1990

EKLER
KADINLARIN HAYATINDA BAARILARINI

ETKLEYEN FAKTRLER
Yrd.Do.Dr. Meltem Onay zkaya* Meltemozkaya@superonline.com

nsz
Kadnlarn igcne daha aktif katlm, aile ve toplumun ekonomik ve refah seviyesinin ykselmesi iin nemli olduu kadar, kadnn eitim, bilgi ve becerilerini verimlilie dntrebilmesi iin de gereklidir. Kadnn bu aktivitelerle gerek alma hayatn gerekse ev hayatn dengeli ve verimli hale getirebilmesinde kendisine yardmc olabilecek pekok ulusal mekanizmalarn desteine ihtiyac vardr. Bu destei salayan kadnlarn baarl olmamas iinde hibir neden yoktur. nemli olan kadnn isteklilii, azmi ve kararlldr. Kadnn baarl bir noktaya ulamasnda engeller olmasna ramen, baarl olan kiilerin tecrbelerinden ve deneyimlerinden yararlanlarak bu engellerin alabilecei sylenilebilir.

Bu dncelerle yaptmz almann amac bulunmaktadr. Birinci amacmz; Trkiyede kendini topluma kabul ettirmi 100 baarl kadnn ortak zelliklerini tespit ederek, baarnn srlarn bulabilmektir. Her ne kadar baarl olmann kesin formlleri olmasa da, ele alnan konular ierisinde ortaya kan aile ve evre faktrnn, bir kiinin baarlarn etkilemede ne derece etkin olabileceini gsterebilmektir. almann ikinci amac; bir birey olarak yetitirdiimiz ocuklarmzn, genlerimizin ocukluk ve byme dnemlerinde bir ebeveyn olarak gstermi olduumuz abalarn, onlarn gelecek yalarnda ne kadar etkili olduunu anlatabilmektir. nc amacmz da; bilimler aras yaplabilecek ortak bir almann yeni bak asna yol aabileceini gsterebilmektir. nk yaptmz bu kk apl aratrmamzda, kadnn bulunduu toplum itibariyle, yaad her ortamn, her basaman bir toplumsal olgu ierisinde ortaya ktn belirtirken sosyoloji biliminden; kadnn ayn ekilde bu ortam ierisinde kendine gvenerek bir adm ileriye atlmasnda psikoloji biliminden; ve ayn ekilde belirli zellikleriyle iyi bir ynetici veya lider olarak ekibini oluturmas ve baarl bir konuma gelmesini de ynetim biliminin belirli kaideleri ve kurallar dorultusunda

gerekletirdiini dnyoruz. Bu ekilde yaplan almamz, bilime de yeni katklarda bulunabilecektir. Giri Kadnn i hayatnda daha etkin rol almas, gelien ekonomiler iin vazgeilmez bir zorunluluk halini almtr. zellikle Bat lkelerde ve gelien Asyada kadnlarn ekonomiye katlmn artrmak iin hkmetler yasal birok dzenlemeler yapm ve kurumsal deiiklikler nermitir. Bu konudaki almalarn boyutunu ve ciddiyetini anlatmas bakmndan, Birminghamda dzenlenen G-8 zirvesinde, kadnlarn i hayatna tam katlmnn ncelikli konular arasnda yer almas arpc bir rnek oluturur. (Doar,1998:1318) Kadnn ekonomik alandaki varl, neden gndemi bu denli megul eden bir olgudur? ncelikle kadnlar Dnya ve Trkiye nfusunun yarsn oluturmalarna karn, ekonomik faaliyetlerde ayn oranda temsil edilmemektedir. nsan kaynaklar kullanm asndan, potansiyel igc oluturan bu nfusun bilgi ve becerilerinden yeteri lde yararlanmamak ciddi bir kayptr. kincisi, Dnya ve Trkiye ekonomisinin retimden, bilgi ve servis sektrne kaymas ile pekok iin ve iyerinin tanm deimitir. Bilgisayar, teleiletiim, salk ve finans sektrlerinin arlk kazanmasyla, i tanmlar bilgiye dayal olmu, alma ortamlar ve saatlerine esneklik getirilmitir. Kadnlarn becerilerini nplana karabilecek bu yeni koullar, onlarn igcne katlmn destekler niteliktedir. Son olarak, olayn sosyal boyutuna bakldnda ise, birok lkede yksek stat ve cret getiren ilerde kadnn erkee oranla temsilinin ok daha az olduu gerei, toplumlarda adalet ve eitlik ilkelerinin sorgulanmasna yol amaktadr. Bu ereveden ele alndnda, kadnlarn i hayatnda temsili ve baars, hereyden ok toplumlarn ekonomik ve sosyal geliimi asndan nem tamaktadr. (Aycan,(der) 1998:82-90) Konuyu Trkiyedeki duruma bakarak yorumlamak gerekirse, lkemizde kadnlarn en ok tercih ettii istihdam alan kamu sektrdr. Bu tercihte devlete duyulan gven, dzenli alma artlar salamas gibi faktrler etkili olmaktadr. Kamu kesiminde alan kadn says yllar itibariyle art gstermitir. 1990 ylnda kamu alan iinde kadn oran %30.4 iken 1994 ylnda bu oran %34.3e ykselmitir. Kadnlarn hizmet snfna gre dalmna bakldnda, ilk sray %65.6 ile salk hizmetleri, ikinci sray %65.4 ile avukatlk hizmetleri, nc sray ise %43.4 ile eitim ve retim hizmetleri almaktadr. Kamudaki kadnlarn %37.2si ise genel idari hizmetler snfnda bulunmaktadr. Kamuda alan kadnlarn ya gruplarna gre dalmna gre bakldnda; 100 kadndan 57sinin 24-35 ya grubunda younlat grlmektedir. Yine kamu alan kadnlarn renim durumlarna gre dalmlarna baklacak olursa en fazla younluu %44 ile lise mezunlarnn oluturduu dikkati ekmektedir. kinci sray %15.2 oran ile iki yllk yksek renim mezunlarnn ald gzlenmektedir. Dolaysyla kadnlar orta kademede younlamlardr ve ykselme anslar snrldr. lkemizde kamu sektrnn olduka nitelikli bir kadn kesimini bnyesinde barndrd gzlenmektedir. Btn gelimekte olan lkelerde olduu gibi Trkiyede de kamu sektr kadnlar iin geni bir istihdam olana sunmakta ve kadn alanlar bu sektrde younlamaktadr. Yksek renim grm kadnlarn balca alma alan kamu ynetimidir. Buna karlk kamu ynetimi st dzey karar alma mekanizmalarnda kadnlarn says ok azdr. Kamuda alan st ve orta dzeydeki yneticilerin dalm ierisindeki kadnlarn %80i ef kadrosunda, %15i ube mdr, %3.7si daire bakan ve %0.62si de genel mdr yardmcs statsnde grev yapmaktadrlar. Ayn oranlar erkekler iin srasyla %51.3, %38.4, %6, %2.05tir. Kamuda genel mdrlk grevini stlenenlerin %92.4 erkektir. Ynetim dzeyi ykseldike kadn oranlarnn dikkat eken ekilde azald grlmektedir.

Kadn yneticiler konusunda nemli bir gelime de, 1991 ylnda bir kadn valinin, 1992 ylnda ise 3 kadn kaymakamn greve atanm olmasdr. lkemizde kadn Maliye ve Mlkiye Mfettii bulunmamakta, sadece 2 kadn Hesap Uzman grev yapmaktadr. lkemizi d temsilciliklerimizde ve uluslararas kurulular nezdinde temsil ile uluslararas faaliyetlere katlma bakmndan kadnlar saysal olarak erkeklere gre geri planda kalmaktadrlar. 1998 verilerine gre, Dileri Bakanl tarafndan ilk kadn bykeli 1985 ylnda atanmtr. Ayn bykelimiz u anda tekrardan grev almtr. 1998 verilerine gre, Dileri Bakanl bnyesinde kadnlarn oran, toplam iinde %19.98 olup, Bykeli dzeyinde %3.68 Eli, Genel Mdrlk dzeyinde %15.38, Daire Bakan ve Daire Bakan vekili dzeyinde ise %13.12dir. 1996-1997 retim yl yksekretim istatistiklerine gre Trkiyede niversitede ve dier yksek retim kurumlarnda toplam 53 805 retim eleman grev yapmaktadr. retim elemanlarnn 17 828i kadn, 35 977si erkektir. Kadn retim elemanlarnn tm retim elemanlarna oran %33.1dir. Kadn retim elemanlarnn %8.5i profesr, %6.5i doent, %10.7si yardmc doent, %12.4 retim grevlisidir. Akademik personelin %33n oluturan kadnlarn dekan, rektr, blm bakanl gibi ynetici kadrolarnda son derece dk dzeylerde temsil edildikleri grlmektedir. 1998 yl itibariyle yksek yarg organlarnda kadnlarn konumu incelendiinde; 60 yeli Dantayn 19 yesi ve iki bakan vekilinin ikisinin de kadn olduu; 238 yeli Yargtayda 15 kadn ye ve 32 Daire Bakanl iinde 1 kadn Daire Bakannn grev yapt; 11 asil, 4 yedek olmak zere 15 yesi olan Anayasa Mahkemesinin 1 asil, 2 yedek olmak zere 3 yesinin kadn olduu grlmektedir. (Kadnn Stats ve Sorunlar Genel Mdrl, 1998:45-49) zel sektrdeki durumu ise S.zbaar ve Z.Aksann 1970lerde stanbul ve evresindeki 48 sanayi kuruluunda yapt aratrmayla karlatrabiliriz. Bu aratrmada kadnlarn bu iyerlerinde toplam alanlarn %25ini oluturduunu, ancak ynetim kademelerinde temsile gelince, bu orann orta kademede %14, st kademede ise %4e dt bulunmutur. Benzer bir bulgu M.Dilber tarafndan saptanmakta ve 1960lar Trkiyesinde, st dzey yneticilerden sadece yzde %4nn kadn olduu belirtilmektedir. 1980lere gelindiinde F.Tabak tarafndan, yine sanayi sektrnde yaplan aratrmada, kadn yneticilerin orannda bir art olmadn gstermektedir. Tabak, bu almasn 500 byk Trk sanayi kuruluu arasnda tesadfi rnekleme yoluyla setii 80 firmada gerekletirmitir. Bu almaya gre, 100 kiiden fazla personel altran bu yerlerde, kadnlar toplam personelin %17sini olutururken, ynetici dzeyinde bu oran %15e, st dzey yneticiler arasnda da %3e dmektedir. Daha kk firmalarda ise st ynetim kademelerindeki kadnlara rastlanmamaktadr. 1990larn banda gerekletirilen dier bir arartrmada 100den fazla sanayi kuruluu incelenmi ve kadnlarn st dzey yneticilerinin %4n oluturduklar bulunmutur. 1960lardan 1990lara gelindiinde, her ne kadar belirtilen istatistikleri birebir karlatrma olasl yoksa da, st dzey kadn yneticilerin orannda bu son 30 ylda hibir art olmad gzden kamamaktadr. Sanayi kurulularnn dna klp kadnlarn geleneksel olarak daha sk grld ikollarna bakldnda da, kadn yneticilerin durumunun ok farkl olmad ortaya kmaktadr. rnein; Trk kadnnn sk grld ikollar arasnda olan bankaclk ve sigortaclkta 1992de yaplan bir aratrmaya gre kadnlar alanlarn %43n oluturduklar halde, orta kademe yneticilikte %26, st dzeyde ise %4 orannda yer almaktadr. Kadnlarn sk rastland dier meslek olan retmenlikte, tm retmenlerin %44n oluturan kadnlar, mdr dzeyinde ancak %7 orannda temsil edilmektedir.

niversitelerdeki eitim kadrolarnn da durumu ok farkl deildir. M.Korayn yapt aratrmaya gre, kadnlarn daha youn olarak grld uzmanlk gerektiren baz mesleklerde, meslek odalarna kaytl kadnlarn tm yelere oran eczaclkta %60, hekimlikte %19, dihekimliinde %30, avukatlkta %34tr. Oysa, kadnlarn bu meslek odalarnn ynetim kurullarnda temsil oranlar olduka dktr. Meslek odalarnn ynetiminde yer alan kadn oranlar, eczaclkta %20, hekimlikte %6, dihekimliinde %9, avukatlkta ise %7dir. ( Kabasakal, 1994:303-304) Btn bu oranlar dikkate alndnda, lkemizde kadna verilen nemin gerek anlamda verilmedii grlmektedir. Ancak burada dikkatle incelenmesi gereken nemli bir konu da, kadnn bu ykselmeyi yani stat kazanmay ne lde istedii ile ilgili sorunlarda ortaya kmaktadr. nk hereyden nce kadnn cretli almas, kadn iin ekonomik bamszlk anlam tadndan, onun ailedeki ve toplumdaki roln deitiren bir anlam tamaktadr. Gerekten yzyllar boyu kadn eviyle, zel yaamyla snrlanm, retimden uzak kald gibi ekonomik ynden erkee tmyle baml bir iliki iinde olmutur. Bu sekso-ekonomik iliki erkei eve ekmek getiren kii yapt gibi, ekonomik ilerlemenin de balca aktr yapmtr. (Gilman,1986:15)Gerekten ekmei kazanan erkek, eve, ocuklara bakan kadn olurken kadn-erkek arasndaki bu iblm toplumsal rol blm anlam tamaktadr. Erkek kendisine verilen bu rolle ekonomik olarak retken olmakta ve toplumsal deer kazanmaktadr; kadn ise hem erkee baml olmakla, hem de yapt iin ekonomik bir deeri olmadndan toplumsal deersizlie itilmektedir. (Kendrigan, 1984:48) Bu nedenlerle kadnn toplumsal statsnn nce karmaklaan tarmsal retimle birlikte azalan, sonra daha da karmaklaan endstriyel retimle birlikte ykselen bir eri izledii ileri srlmektedir. (Giele,vd., 1977:9) Buna bal olarak kadn igcne gereksinim duyulmaya balandnda, kadnn eitim ve ykselme olanaklar bu ekilde artmakta, kadn erkekten ve aileden ayr bir ekonomik, sosyal gvenceye kavumaktadr.(Koray, 1993:27) Hizmet sektrnn geliimi ise beden gcnn nemini azaltmadndan kadnlar iin birok i alan domaktadr. Kadnn cretli almaya balamas, kadn asndan statsnn deimesine ve gelimesine yol aarken, elikiler ve eitsizlikler de yaatmaktadr. Bir anlamda bu tr atmalarn artmas ile birlikte toplumsal eitsizlikler su yzne kmaktadr. rnein kadn igc, ekonomik byme dnemlerinde ie alnan, kriz dnemlerinde iten karlan kii olarak igc piyasasna esneklik kazandran bir ilev grmektedir. Kadnn belirli meslek ve ilerde younlamas, bu ilerin igc piyasasnda giderek deer yitirmesi ve kadnn benzer ilerde erkeklere gre daha az cret almas da kadn istihdamnda karlalan baka gereklerdir. rnein ABDde alan kadnlarn yarsnn, o meslekte veya ite alan kadn orannn %70i bulduu ilerde alt ortaya konmutur. (Kendrigan,1984:38) Yine ABDde tm sekreterlerin %98i, tm hemirelerin %97si, tezgahtarlarn %70i kadn olmaktadr. (Kahn,vd.,1983: )Gerekten bu tip iler kadnlarn ailede oynadklar role yakn iler olarak grlmektedir. Bylece ortaya youn olarak kadnlarn yer ald ve pembe yakal iler olarak adlandrlan kadnlara zg iler kmaktadr. (Sapino, 1990:363) Kamu ve zel sektrdeki bro ileri bu pembe yakal ilere en uygun nitelikteki ilerdir.rnein ABDde 1987de kadn cretlilerin %36s bro personeli olarak almakta ve bu ilerde toplam alanlarn %36s bro personeli olarak almakta ve bu ilerde toplam alanlarn %80inden fazlasnn kadn olduu grlmektedir. (Sapiro, 1990:367) Kadnn eitimine kullanmasna olanak veren, mavi yakal ilerden daha iyi bir stat salayan, daha az beden gc isteyen ve temiz bir alma ortam sunan bu iler kadnlara da ekici gelmektedir. Ancak kadnlarn youn olarak altklar bu ilerin zamanla cret ve stat kaybna urad da bir gerektir. rnein eitim alannda byle bir farkllk ortaya kmaktadr. lk ve orta eitimde erkekten ok kadn alrken, yksek renimde yer alanlarn ounluu erkektir. Bundan dolay da kadnlarn mesleklerinde st dzey basamaklara kamadklar

grlmektedir. rnein ABDde 1979 ylnda tm sekreterlerin %99u kadn olurken, ayn yl Fortune dergisinin belirledii 1300 byk irketin ynetim kurulu yelerinin %98i erkek olmaktadr. Son yaplan aratrmalarda ise, 1989 ylnda ok ortakl 1000 byk irketin st dzey yneticileri arasnda yalnzca iki kadnn bulunduunu ortaya koymustur. (U.N, 1990:35) Kadnlarn st dzeydeki ynetim basamaklarna gelebilmeleri asndan kamu sektr daha olumlu bir tablo ortaya koyarken, zel sektrde bu tip grevlerde erkeklerin stnl srp gitmektedir. Hatta babakan ve bakanlk gibi kamu grevleri asndan bile kadnlar iin durum, zel sektrdeki st dzey ynetime gelebilme olanaklar asndan daha iyi grnmektedir. (Koray, 1993:30) Kuskusuz kadnlarn st dzeydeki ynetici pozisyonlarna gelmelerini engelleyen, yalnzca kadnlara uygulanan ayrmc politikalar deildir. Bu tr grevler daha ok nitelik gerektirmekte, daha ok zaman ve enerji istemektedir. Oysa birok kadn asndan bu grevlere gelebilmek iin ne n hazrlklar yeterli olabilmekte, ne de alma yaam ile birlikte gtrmek zorunda olduklar aile sorumluluklar buna izin vermemektedir. Bu nedenle gen ve bekar kadnlarn ynetici olabilme anslar daha yksek olabilmektedir. ngilterede yaplan 1498 erkek ve 806 kadn yneticiyi kapsayan bir aratrma, kadn yneticilerin erkeklere oranla daha gen yata olduklarn ortaya koymutur. (kadnlarn ya ortalamas 31, erkeklerin 48) (Alban-Met Calfe, vd., 1991:155-158) Sonuta ev-d alma yaamna girmekle zgrlk ve bamszlk kazanma, toplumsal deerini artrma olanana kavuan kadnn, bunun yansra bir dolu eitsizlik ve sorunla karlat aktr. Kadn istihdamnda karlalan birinci sorun alan budur. kinci sorun alan da ev ve alma yaamn birlikte gtrmekten domaktadr. Her iki alandaki sorun ve elikilerin giderilmesi ykmlln imdilik byk lde bireysel dzeyde kadn yklenmi gzkmektedir. Grlyor ki kadnlk deilse de annelik kadnn kimliini ve roln belirleyen bir e olmaya devam etmektedir. Kadnn gen yata alma yaamna girmesi, ancak ocuk doumuyla birlikte piyasadan ekilmesi de alma koullarn olumsuz etkilemektedir. Gerekten gelimi lkelerin ounda kadnn igc piyasasndaki yeri aamal bir sre izlemektedir. (Ernst,1987:101) Gen yata ok sayda kadn igc piyasasnda yer almakta, ev ve ilk ocukla birlikte belirli yalardaki kadnn piyasadan ekildii gzlenmekte ve sonra ileri yalarda tekrar bir art gzlenmektedir. Kukusuz kadnn cretli almaya katlmasyla ortaya kan tm bu sorunlara ve elikilere yalnzca istihdam da eitlik yasalar ve politikalaryla yant bulmak olanakszdr. Sorunlarn daha derin kkleri olduu aktr ve daha temelden deiimler gerekmektedir. Ancak gelimi toplumlarn bu konudaki duyarllklarnn ve uyguladklar politikalarn nemli bir ilevi olduu da yatsnamaz. Kadnlara frsat ve davran eitliini salayacak nlemler de, kadnn sorumluluklarnn erkek ve toplum tarafndan paylam konusunda atlan admlar da, bugn iin eitsizlikleri tmyle ortadan kaldrmasa da, gelecein umudu olacaktr. (Koray, 1993:34) Kadnlarn yllar ierisinde kendi arzularyla hedefe ulamada gsterdikleri mcadele takdire deerdir. Bizim bu almada baarya ulaan 100 kadn ele almamzn nedeni de bu baarya ulama izgisinde neler yaandn, nelerle mcadele edildiini gsterebilmektir. Bu almay yaparken bize yn gsteren Boazii retim yelerinden Prof.Dr.Hayat Kabasakaln Trkiyede st Dzey Kadn Yneticilerin Profili almas olmutur. Yaptmz alma ile onun almas arasnda bir ortaklk ve kyaslama yapma amacyla burada almannn ksa bir zeti bulunmaktadr. H.Kabasakala gre Trkiyede kadn yneticilerin ortak zellikleri ierisinde; n plana kmamak, kontroll bir kadns grnme sahip olmak, feminist olmamak, sosyoekonomik adan st snf mensubu olmak, gl bir kiilie sahip olmak, yksek baar gdsne sahip olmak ve evli/ocuklu bir yaam srmek bulunmaktadr.

Kabasakala gre n plana kmamak konusundaki yorumlar u ekildedir; Kadn yneticilerin n plana kmamaya zen gstermeleri, kadnlara ait deerlerin veya kadnlk kltrnn evrensel bir zelliidir. Erkeklere ve kadnlara ait deerler arasndaki temel farkllk, erkek deerlerinin bamsz olmaya ve kontrol etmeye dayal oluu, kadn deerlerinin ise balla ve ilikilere nem vermesidir. ki deer sistemi arasndaki farkllk kadn ve erkeklerin gelime dinamiklerindeki farkllklarla aklanabilir. N. Chodorow' gre, bu farklln temelinde, ocuklarnn yaamlarnn ilk yllarndaki bakmnn kadnlar tarafndan yaplmas yatmaktadr. Kzlar kendilerini annelerine benzetirken, erkek ocuklar cinsel kimliklerinin oluumunu annelerinden farkllatrmaya balarlar. Kzlar ayn cinsten olan anneleri tarafndan yetitirildiklerinden, karsndakine benzemeye alr ve onunla bu yolla iliki kurmaya aba harcarlar; bu aba onlarn kadnlk kimliklerinin bir zellii haline gelir. Oysa, erkek olmann anlam, karsndakinden(anneden) farkllamak ve kiiliini n plana kartmaktr. Kadn kimliinin nemli bir paras olan iliki kurmazellii, kadnlarn kiiliklerini n plana karmalarn engellemektedir. O nedenle de toplumda kadnlarn n planda olmas beklenmemekte, kadn yneticilerde bu beklentiye uygun olarak isim ve cisim olarak fazla gze batmamaya zen gstermektedirler. Kabasakala gre yneticilerin ortak zellikleri ierisinde, kontroll bir kadns grnt bulunmaktadr. 14-21 Haziran 1992 tarihinde Ekonomik Panorama dergisinin dzenledii anket sonucu seilen en baarl kadn yneticiler in listesinde incelenen 26 Trk kadn yneticinin resimlerinden yola karak btn bu kadnlarn hepsinin tayyr giydikleri gze arpmaktadr. Bunun yan sra salarnn kuafrde, fakat sade bir ekilde yapld, hibirinin trnaklarn fazla uzatmad, ya da koyu renk, parlak oje kullanmadklar grlmektedir. Ayrca kadn yneticiler zel hayatlarnda kullandklar byk aksesuarlardan i ortamnda kanmakta ve hafif bir makyaj yapmay tercih etmektedirler. Kadn yneticilerin kendileri iin semi olduklar bu grnt, erkeksi, ksa sal, makyajsz kadn tiplemesinden de ok uzaktr. Kendilerini ortaya koyu biimleri, ne kadnln bastran ne de onu ne karan bir tarzdr. Daha ok kontroll bir kadns grntye sahiptirler. st dzey kadn yneticilerin dier bir ortak zelllii de kadn haklarn savunma konusundaki ekingen davranmalardr. Kabasakaln, zel sektrdeki bir bankann 1993 ylnda dzenledii, ynetici gelitirme seminerine katlan on kadn ynetici ile yapt grmelerde, biri dnda hepsi feminist olmadklarn belirtmilerdir. Bir kadn ynetici Feminist olmak ok tehlikeli bir ey. Eger biz feminist olursak, erkekler bize dman olur diye grn aklamtr. Dier bir kadn ynetici ise; Ayn zamanda hem ynetici hem de kadn haklar savunucusu olmak mmkn deildir diye aklamtr. Kadn yneticilerin genelde kadn haklar yerine insan haklarn savunmann daha doru olduunu ileri srmlerdir. st dzeye gelebilmeyi baarm kadn yneticilerin, kendilerini isim ve cisim olarak fazla n plana karmamaya zen gstermeleri onlarn zayf kiilikli olduklarn anlamna gelmez. Tam tersine, bu grevdeki kadn yneticiler toplumlarn kadnlara atfettii pasif kiilik zelliklerinden ziyade daha ok erkeklere atfedilen aktif kiilik zelliklerine sahiptirler.Trk toplumundaki yaygn deerlerin aksine, st dzey yneticiler kendilerini de hi de pasif olarak alglamamaktadrlar. Merkezi stanbulda bulunan zel bir bankada alan 25 kadn ve 24 erkek orta kademe yneticisi arasnda yaplan aratrmada, iki cinsin kendi kiilik zellikleri hakknda yaptklar deerlendirmede farkllklar bulunmamtr. Kadn yneticiler, kendilerini kiisel zellikleri bakmndan erkek meslaktalarndan farkl alglamamaktadr. Benzer bir sonuca varan Snmez de, 26 st dzey kadn yneticiyi kuzu postunda kurtlar olarak tarif etmektedir. M.Henning ve A.Jardimin ABDde 25 st dzey kadn ynetici arasnda yapt aratrmaya gre; ya ilk ocuk olan ya da erkek kardei olmayan bu kadnlarn hepsi de babalarnn zel ilgisiyle bydklerini ve kiiliklerinin oluumunda babalarnn ok nemli

rol oynadn belirtmilerdir. Ayn aratrmayla ilgili Boazii niversitesinde kadn yneticiler dergisinde yaplan bir aratrmada da lkemizdeki st dzey yneticilerin ilk ocuk olma olaslnn yksek olduu saptanmtr. lk ocuk olmak, zel ilgiyle badatrlcandan Trkiyede st dzeye gelebilmi kadn yneticilerin de ailelerinden zel ilgi grm, gl kiiler olduklar ileri srlebilir. st dzey yneticilerin, kadn yada erkek olsun baar gdlerinin toplumun birok kesimine gre daha yksek olmasn beklemek doaldr. 1993 ylnda 13 kadn ynetici ile yaplan mlakatta hepsi de ynetici olarak kabul grebilmek iin erkek meslaktalarndan daha fazla altklarn ne srmlerdir. Bir kadn; Baarl olarak kabul edilebilmesi iin, bir kadnn ev devini erkeklerden daha iyi yapmas gerekir diye belirtmitir. Snmezin grt bir st dzey kadn ynetici de tecrbelerini yle aktarmaktadr; zellikle, ileri tam olarak renmem gereken orta kademe yneticiliim srasnda, olaanst hatta bazen insanlk d diyebileceim bir tempo ve younlukta altm Dier bir kadn; ok almak st dzeye kabilmi kadnlarn ortak zellikleri ierisinde yer almaktadr. demitir. Trkiyedeki st dzey kadn yneticiler sosyoekonomik adan st snf ailelerden gelmektedir. Babalar toplumda saygn kabul edilen mesleklere sahiptir; kendilerini elit kabul edilen okullarda okumu ve byk ehirlerde yetimilerdir. Kadn ve erkek yneticileri eitli alardan karlatran bir arartrmada, iki cinsin babalarnn mesleklerinin farkl olduu bulunmutur. Kadn yneticilerin %53nn babas brokrat ve %6s yneticiyken, bu oran erkek yneticilerde srasyla %41e ve %3e dmektedir. Snmezin syleilerinde yer verdii baarl kadn yneticilerinin hemen hepsi ok iyi eitim alm kiilerdir. Bunlarn byk bir ounluu Anglosakson kkenli lise ve yksekokullarda okumu, bir ksm da ABD ve ngilterede yksek lisans eitimlerini srdrmlerdir. Kurumlarn tepesine yerlemi yneticiler, daha st snflardan gelen kiilerle aralarnda baz ortak deer ve beceriler bulabilmekte ve onlarla daha fazla yaknlk kurabilmektedirler. Trkiye gibi snflar arasndaki farkllklarn daha keskin olduu toplumlarda, sosyal snf etmeninin kurumlardaki ilikilerin olumasnda da nemli bir rol oynamas beklenmektedir. Belki de bu nedenle kadn yneticiler, ykselirken kadn olmann dezavantajn hi yaamadklarn belirtmektedirler. st snflara olan aidiyetleri onlara kariyerlerinde gerekli olan avantaj salamaktadr. Genel olarak kadn yneticilerin kiisel zellikleri hakknda, ok az veri bulunmakla birlikte baz aratrmalar Trkiyedeki st dzey kadn yneticilerin ounun evli ve ocuk sahibi olduunu gstermektedir. Gerek Tabakn ve Snmezin inceledii, gerekse Boazii niversite dergisinde yaplan aratrmalarda grlen Trk kadn yneticilerin ou evli ve 1-2 ocuk annesidir. Gelimekte olan lkelerde kadnlar evde dk cretli temizlik iisi altrabildikleri lde, kendilerini mesleklerine daha rahat verebilmektedirler. Trkiyede st snftan gelen kadn yneticiler dk sosyoekonomik snflardaki kadnlarn emeini basamak yapp, ykselme olanana sahiptirler. Bu olanak sayesinde, kadn yneticiler hem evli ve ocuklu olup, hem de mesleklerine eilmektedirler. (Kabasakal, 1994:303-311) 2. Aratrmann Amac ve Yntemi Hayat Kabasakaln yapt bu aratrmay dikkate alarak, lkemizde kendini kantlayan ve ismini duyuran 100 kadn zerinde bir aratrmada bulunduk. Bu aratrmada ele alnan kadnlarn, sadece ynetici olmamalar konusunda da titiz davrandk nk bizim burada yapmak istediimiz almann esasnda sadece yneticilerin deil, ayn zamanda pekok farkl alanda isim yapan kiilerinde bulunmasyla yeni bir kadn profilinin ortaya kacan dndk. Bu dncelerimizi gerekletirmede ilk aamada byk zorluklar ektik nk ele alnan kriter lei, aratrmann kapsamna uymasnda byk etken oluturacakt. Bize gre bu kriterlere uygun olan kiiler, bir baka kiiye gre uygun

olmayabilirdi. Bu da yaplan almann bilimsel aratrma niteliinden uzaklamasna neden olacakt. Btn bunlar dnlerek seilecek kadnlarn ilk etapta yaptklar i ve konumlar gerei ilk olmalar esas alnd. Ancak daha sonra bu tanmlara uygun ilklerin ounun lm olmas bu kriterin nceliini korumasnda zorluklar yaratt. Bunun zerine ikinci bir kriter olarak, u anda yaayan en eski ve kendini topluma kantlam kiiler olmas tercih nedeni olarak belirlendi. Bu kriterlerin dnda ele alnan dier kadnlarn zelliklerine ve yaptklar almalara baklarak lke ve dnya apnda kendini kantlam, ismini duyurmu kiiler olmasna dikkat edildi. Bu seimler yaplrken, lkemizde kamu ve zel sektr ayrm da yaplarak sektrler arasndaki farkllklarn daha ak belirlenecei tahmin edildi. Kamu ve zel sektr de kendi ierisinde snflara ayrmak, kadnn kiilik yapsnda ve bu konuma geliindeki oluumlar gstermek asndan faydalar yaratacakt. Bu ekilde konu ele alndnda kamu sektrnde alanlar;parlementer;devlet sanats;niversite yneticisi;kamu yneticisi;akademisyen;siyasi parti yesi;milli sporcuolarak, zel sektrde alanlar da;Holding yneticisi;zel irket sahibi;gazeteci; yazar;sivil toplum rgt yesi;sanat olarak ayrm olduk. Bu ayrm yapldktan sonra, anket formunun hazrlanmasnda iki kademeli bir uygulamann daha salkl sonular yarataca dnlerek, ilk aamada; kadnn ocukluk ve genlik yllarna ait sorular, ikinci aamada da; bulunduklar grev ve konum nedeniyle liderlik ve yneticilik zelliklerini belirten, onlar dier birok kadndan ayrlmasna neden olabilecek sorular belirledik. Yalnz burada yine de hatrlatlmas gereken nemli bir konunun olduunu dnyoruz. Burada seilen kadnlarn pekounun ynetici konumu olmamasna ramen, toplum tarafndan kabul edilmi olmasnn baz avantajlar ya da farkllklar bulunabilecei dnlerek onlara bir ynetici yada liderde bulunmas gereken zelliklerle ilgili sorular sorulmutur. Aratrmann deerlendirilmesi aamasnda, bilgisayar paket programlarm olan SPSSden yararlanlmtr. Ayn zamanda bu deerlendirme aamasnda, baz hipotezler oluturulmu ve bu hipotezler dorultusunda kyaslamalar ve balantlar bulunmaya allmtr. Sorular arasnda anlamllk testi (ki-kare) sonular, detayl olarak tanmlanarak, balantlar glendirilmitir. Bu almada oluturulan hipotezler ve karlatrmalar unlardr; Hipotez 1: Anne ve babas eitimli olan kadnlarn, yksek pozisyonlara gelmesinin daha kolay olduu Hipotez 2: Ekonomik durumu asndan yksek gelirli olan kadnlarn, aile ilikilerinin de iyi olaca ve bu ekilde daha baarl olabilecei Hipotez 3: Mesleki baarsn kantlayan bir kadnn, gemi dnemlerinde gerek arkadalarna gerekse evresine liderlik davranlarnda bulunmu olmas Hipotez 4: Mesleki baarsn kantlayan bir kadnn, gemi yllarda belirli bir hedefinin olabilecei Hipotez 5: Mesleki baarsn kantlayan bir kadnn, gemi yllarda belirledii, deitirmeyi dnd baz olgularn bulunmu olmas Hipotez 6: Sosyal kiilii gelimi bir kadnn, hedefledii konuma gelmesinde baz sosyal faaliyetlere girmi olmas Hipotez 7: Baarl bir kadnn, e seiminde kendisini destekleyen kiilerle evlilik yapmas Hipotez 8: Baarl bir kadnn, mevcut ii gerei ocuklaryla yeterince ilgilenmemi olmas Hipotez 9: Baarl bir kadnn, cinsellik objesini n plana karmad Hipotez 10: likilerinde mesafeli olan bir kadnn, gemi yllarda ve u andaki konumundaki i arkadalaryla da ayn mesafeyi koruduu

Hipotez 11: Kendine zaman ayrdn syleyen kadnn, bu sreyi ocuklaryla ilgilenerek geirecei Hipotez 12: Prensipli bir kii olduunu syleyen kadnlarn, bu konumu hedefledikleri, yntemli davrandklar ve i/aile arasnda nemli bir seim yaptklar Hipotez 13: Kadnn ynetim tarznn; mantkl olmasyla, sezgilerine gvenmesiyle ve son aamada verdii kararlarla bir ilikisinin olduu Hipotez 14: Tanrya inanan bir kadnn, ou zaman da kararlarnda kalbinin sesini dinleyecei Hipotez 15: Liderlik davranlarnda bulunduunu syleyen bir kadnn, meslektalarn desteklemede, onlarn bir adm ileriye gitmesine izin vermede daha kararl olaca Hipotez 16: Son karar kendisi verdiini syleyen bir kadnn, kararlarn sratle verecei, risk alaca ve cesur olaca Hipotez 17: Kendisinden farkl dnen kiileri ekibine alan bir kadnn, ikna yeteneinin yksek olaca Hipotez 18: Kendisiyle ayn bak asna sahip kiilerle alan kadnlarn, yetitirdikleri kiiler olaca Karlatrma 1: Kadnlarn bulunduklar konum itibariyle hedeflerine ulamada aile bireyleri mi yoksa evre faktrlerinin mi etkisi olduu Karlatrma 2: Kadnn hayatnda anne ve babann rol Karlatrma 3: zel ve kamu okulunda okuyan kadnlarn gelecek performans Karlatrma 4: Kadnn mevcut meslei ile daha baarl olacana inand meslek arasndaki durumu Karlatrma 5: Liderlik davranlarnda bulunduunu syleyen bir kadnn, hangi sektrde alt Karlatrma 6: Baarl kadnlarn, hemcinslerine t verdii konular Karlatrma 7: disiplininde nemsedikleri konular Karlatrma 8: Bulunduklar konuma gelmedeki baar anahtarlar Karlatrma 9: Baarl kadnlarn ortak karekter zellikleri Karlatrma 10: Baarl kadnlarn ortak bur zellikleri Oluturulan bu hipotezler ve karlatrmalar ierisinde yaptmz alma, Trkiyede baarl olan kadnlarn kendi kiisel zelliklerini aklamas asndan deerlendirilen bir alma niteliindedir. Ancak yine de hatrlatlmas gereken son konu, bunun deiik yorumlar ierisinde yeniden deerlendirilecei durumudur. Byle bir almann Trkiyede ve zellikle literatr taramas ierisinde ilk olarak derlenmi olduunu belirtmek gerekir. Bu adan bakldnda, bilimler aras yardmlamann- sosyoloji, psikoloji ve ynetim bilimiyeni bak alarna yol gstereceini dnyoruz.

3. ARATIRMA SONULARI Hipotez 1: Anne ve babas eitimli olan kadnlarn, yksek pozisyonlara gelmesinin daha kolay olduu Hipotezimize gre anne ve babas eitimli olan kiilerin ocuklarnn da daha baarl ve kararl olacaklaryd. Buna gre annelerinin eitim dzeylerini sorduumuzda, artc bir durumla karlatk nk annelerin %51.7sinin sadece ilkretim mezunlar olduklar, %18.4nn de ortaokul ve lise mezunu olduunu grdk. Babalarna baktmzda

da, %29.9u ortaretim,%46s da niversite mezunudur. Bu durumda bir yorumda bulunduumuzda bu kadnlarn yalar ile onlarn ailelerinin ya ortalamalarn ve bulunduklar dnemi dndmzde, bu durumun ok da artc olmadn syleyebiliriz. 1910-1946 ylnda doan kadnlarn byk bir ocuunun, Cumhuriyetin kurulu dneminde yaayan ailelerin ocuklardr. Bu durumda, kadnlarn okutulmad bir dnemde annelerin daha yksek tahsilli olmalar beklenmemektedir. Ancak babalarda bu durum farkldr nk dnem itibariyle babalarnn yksek tahsilli olmalar bile, artlar gerei olduka yksektir. Hipotez 2: Ekonomik durumu asndan yksek gelirli olan kadnlarn, aile ilikilerinin de iyi olaca ve bu ekilde daha baarl olabilecei Tablo 1: Ekonomik Durumlar Ekonomik durum ok iyi yi Orta Dk Tablo 2: Aile likileri Aile ilikileri ok iyi yi Orta Zayf Say 23 26 33 2 Say 44 18 15 7 Yzde (%) 26.4 29.9 39.3 2.3 Yzde (%) 50.6 20.7 17.2 8.0

almamzda varsaydmz hipotezlerden biri; ekonomik durumu iyi olan kadnlarn belirli bir konuma gelmelerinin de daha kolay olacan nk bu kadnlarn daha iyi okullarda okuyarak hem kendi hemcinslerine kar baz art avantajlara sahip olacan dnyorduk. Ekonomik durumlar iyi olan kiilerin de ayn zamanda aile ilikilerinin de pozitif olaca ve byle bir ortamda kendilerini kantlamalarnn daha kolay olacan tahminliyorduk. Yukarda tablolara baktmzda, ilk etapta kadnlarn %33 orta halli ailelerden geldikleri gzlenmesine ramen, ok iyi ve iyi klarn iaretleyen kadnlar grdmzde yorumlarmz da buna gre yapmaya karar verdik. Ancak burada iyi yorumunu bulunan kiilerin genellikle meslek sahibi ve memur-asker kkenli ailelerden geldii dnldnde, kadnlarn ykseliinde frsat eitliinin her kesim iin geerli olmadn syleyebiliriz. Ekonomik durumun yannda aile ilikilerinde orta ve zayf diyen kiilerinde baarl olabilecekleri unutulmamaldr. Hipotez 3: Mesleki baarsn kantlayan bir kadnn, gemi dnemlerinde gerek arkadalarna gerekse evresine liderlik davranlarnda bulunmu olmas Tablo 3: Liderlik Davranlar Liderlik Davran Evet Bazen Hayr Say 40 9 35 Yzde (%) 46.0 10.3 40.2 Geerli Yzde (%) 47.6 10.7 41.7

Bu almada ele aldmz 100 kadnn nemli konumlara gelmesinde onlarn gemi yllardan itibaren, liderlik tavrlarnda bulunduklar varsaylmtr. Liderliin hem doutan

hemde sonradan kazanlan bir zellik olduu ve artlarnda onu ne kard bilinen bir gerektir. Geri bu arartrmaya katlan kadnlarn byk bir ounluu, ynetici pozisyonunda olmasalar dahi, pekok konum asndan kendi hemcinslerinden daha n plana kmlar ve Trkiyenin sayl kiilerinden biri olmulardr. Olaya bu adan bakldnda onlar farkl klan liderlik zelliinin kendilerinde olduu dnlmektedir. Sorumuza yant veren kadnlarn %44s evet yantn verirken, zaten okul yllarnda her zaman snf bakan olduklarn ve arkadalarn ynlendirmede olduka baarl olduklarn ifade etmilerdir. Durum itibariyle, devaml kendilerini gsteren ve bunu da sergilemekten ekinmeyen kararl kiiler vardr. Evet yantn hemen evet diye cevaplayan verenler genellikle bunlardr. Burada kadnlarn %40.2si ise zaman ierisinde kendilerini kefettiklerini ve bu konuda ilerlemek amacyla, pekok zorluklar gslediklerini gstermektedirler ki bu kadnlarda, baarl kadnlar arasndadr. Buna gre birkadnn ileriki ya dnemlerinde baarl olmalarnda, muhakkak liderlik davranlarnda bulunmalar gereklidir varsaymmz geerli olmayacaktr. Hipotez 4: Mesleki baarsn kantlayan bir kadnn, gemi yllarda belirli bir hedefinin olaca Tablo 4: Hedef Belirleme Hedef Belirleme Evet Hayr Say 66 19 Yzde (%) 75.9 21.8 Geerli Yzde (%) 77.6 22.4

Liderlik teorisi iirisinde hedef kavramnn nemli bir yeri vardr. Liderin bu vizyon ierisinde hareket ettii, davranlarn, tutumlarn, stratejilerini de bu ynde haraket ettirdii dnlmektedir. Buna gre aratrmamza katlan kadnlarn byk bir ounluu (%75.9) genlik yllarndan itibaren hedeflerini belirlemilerdir. Bu yzde ierisinde hayr yantn vermemeleri bizi yanltmamaldr nk bunu syleyen kiiler genellikle sanat camiasn oluturan bireylerdir. Bu kiiler ocuk yatan itibaren kendi yeteneklerini grdklerinden dolay, hedef belirlemede fazla inat olmamlardr. Her zaman kendilerinden emin olmular, artlarn onlar ynlendirmesine izin vermemilerdir. Kadnlara belirledikleri bu hedefin ne olduu sorulduunda ilgin ama arpc sonular verilmitir. Kriterlerimiz ierisinde; "meslek sahibi olmak, ok baarl olmak, nemli bir konuma gelmek, lkeye kaykda bulunmak, zgr ve bamsz olmak ve hedefledii amaca ulamak bulunuyordu. Buna gre kadnlarn %27.6s meslek sahibi olmay hedeflemilerdir. Ama burada nemli olan konunun, kadnlarn mcadeleye giriinde hibir tesadfn olas olmad ve tamamiyle bilinli ve kendi kararlaryla yapacaklar ii daha nceden planladklar grlmektedir. kinci yksek ortalamaya baktmzda kadnlarn %16.1i sadece meslek sahibi olmann yannda ok da baarl olmay isteyen kadnlardr. Bu oranlar gznne alndnda, kadnlar n plana karan ve baarl olmalarn salayan nemli bir etkenin hedef olduu belirtilmelidir. Hipotez 5: Mesleki baarsn kantlayan kadnlarn, gemi yllarda belirledii, deitirmeyi dnd baz olgularn olmas Tablo 5: Deitirilmek stenen Olgu Deitirilmek istenen Say olgu Evet 39 Hayr 46 Yzde (%) Geerli yzde (%) 44.8 45.9 52.9 54.1

Liderlikte hedef faktrnn ne kadar nemli olduunu gsterdikten sonra, bu kadnlarn ne lde kararl olduklarn ve ayn zamanda da karlarna kan zorluklar ierisinde hangi artlar deitirmek istediklerinin onlar farkl klan bir zellik olup-olmad belirlenmeye allmtr. lk etapta onlara, kendilerine engel tekil edecek yada holanmadklar, dzeltilmesini gerekli grdkleri olgunun bulunup bulunmad sorulmutur. Buna gre %52.9u hayr yantn vermitir. Bunun zerine onlara herey ok mu gzeldi, hayatnzdan ok mu memnundunuz? sorusu sorulduunda yine yalar itibariyle daha yal olanlar, Trkiyenin o gnk artlarda daha mutlu ocukluk ve genlik geirdiklerini, sorunlarla karlamadklarn sylemilerdir. Bu balamda kadnlarn %44.8si evet diyenler iersindekilerin ya ortalamas 35 ya zeri kiilerdir. Onlara deitirmek istedii olgunun ne olduu sorulduunda kriterlerimiz ierisinde bulunan; kadnn baarl olabileceini kantlamak, toplumda aksayan ynleri bulma ve zm getirme, kadnn zgr ve ekonomik adan bamsz olmas klarndan en fazla %17.2si toplumda aksayan ynleri bulma ve zm getirme seeneini iaretlemitir. Hipotez 6: Sosyal kiii gelimi bir kadnn, hedefledii konuma gelmesinde baz sosyal aktivitelere girmi olmas Sosyal aktivitelere katlan kadnlarn, insan ilikilerinde daha giriken ve kendinden emin olacaklarndan, belli bir konuma gelmede de bunun yararl sonular olaca varsaylmt. Kadnlarn %63.2si bu tip faaliyetlere katlmadklarn belirtmilerdir. Bunun nedeni sorulduunda, Trkiyede gemite yaanan pekok siyasi olaylar, ihtilaller nedeniyle bu tip faaliyetlere girmekten kandklarn sylemilerdir. Bu yzden, bu varsaymlarmzda kesin rakamlarla bu etkenin, kiinin ileriki yalarnda sosyal aktivitenin onlar nemli konumlara getirecei iddiasnda bulunamayacaz nk sorumuza evetyantn veren kadnlarn %29.9u da genellikle sosyal stat ynnden daha varlkl kiilerin ocuklar olmas da bizi yanltacaktr. Hipotez 7: Baarl bir kadnn e seiminde kendisini destekleyen kiilerle evlilik yapmas Halk arasnda, baarl konuma gelmi erkekler iin, her zaman arkasnda ona destek olan bir kadnn olduu sylenir. Bu szlere uygun olarak biz de acaba her baarl kadnn arkasnda da bir erkek var mdr? dncesiyle, bu kadnlarn medeni durumlarn belirlemeye altk. Buna gre kadnlarn %69unun evli olduunu grerek, bu kadnlarn hem i hayatlarn hem de evliliklerini bir arada yrtebildiklerini grdk. Ancak bu blm ierisinde, hi evlenmemi kiilerle de karlatk. Kadnlarn %6.9u ierisinde iki tane gen kzn olmas, 1in nianl olmas, bu yzdeyi biraz aaya ekse de, nemsenmeyecek bir sayya ulaacaktr. Merak edilen konular ierisinde, bu kadnlarn ne tip evlilik yaptklaryd. Kadnlarn daha duygusal insanlar olduu varsaym ierisinde ak m mantk m yoksa her ikisi mi diye sorulduunda, %49.4 ak evlilii yaptn sylemitir. Ancak mantk ve herikisi diyenlerin ortalamas da %42.5u oluturmaktadr. Bu duruma gre, kadnlarn sadece duygusal olarak karar vermedikleri gzlemlenmitir. Kendilerine neden evlendikleri kiileri setikleri sorulduunda, yantlamalarn beklediimiz seenek, onlar destekleyen kiiler olabilecekleriydi. Kriterlerimiz ierisinde; yapt ii destekleyen, eitimli, ak olmak, bir ka olarak grmek, aileyi zmemek, sayg duymak, ortak paylamlar, ak szl-drst olma, yakkl olma, iddial-kararl bir kiiliin olmas, sabrl-hogrl olgun bir kii olmas bulunmaktayd. Kadnlar elerini kendilerini destekledikler iin onlar setiklerini sylemelerine raman, %9.2si ayn ortak paylamlara sahip olduklarnn bunda daha byk pay

olduunu vurgulamlardr. Ayrca dier bir yzde de, ak szl-drst ayn zamanda da sabrl-hogrl kiiler olmalarnn da onlar etkilediini belirtmilerdir. Kadnlarn bu baarlarlarna ulamalarnda elerinin desteinin tesinde, onlarn drst ve hogrl olmalar da kadnlar eken ve ayn zamanda da evliliklerinin salkl bir ekilde yrmesine yardmc olan bir etkendir. Kadnlarn %69un hala evli olmas, onlarn uygun eler bulduklarn gstermektedir. Hipotez 8: Baarl bir kadnn, mevcut ii gerei ocuklaryla yeterince ilgilenmemi olmas Bu konuyla ilgili soruyu sormamzn iki nedeni vardr. Bunlardan birincisi, lkemiz artlarnda anaerkil/ataerkil kavramlarnn gncelletii bir dnemde, kadnn ne lde anaerkil bir tutumla, ailesine, eine ve ocuklarna yakn olduunun gsterilmesi, bir dieri de kendi anne ve babalarnda grd ve ayn zamanda kendi ifadeleriyle de, beni bu konuma getiren ailemdir derken, kendi kurduu yuvasnda da ayn paylamlar ocuklarna veripvermediidir. Burada alnan sonular olduka anlamldr yani %47.1i ocuklaryla yeterince ilgilendiini sylemektedir. Ancak yine de burada hatrlatlmas gereken bir konu daha vardr. Bu kadnlarn byk bir ounluu ilgilenme tanmn, sre olarak alglamamaktadrlar. Srenin uzunluunun nemli olmad, nemli olann bu sre ierisindeki paylamn, kaliteli ve verimli olmas olduunu sylemektedirler. Zaten byle bir tanmda bulunmam olsalard, bizim amzdan olduka skntl bir durumla karlam olacaktk nk ocuklaryla yeterince ilgilendiini syleyen kiiler, genellikle akademik hayat tercih eden ve ya tepe ynetimde nemli konumlara gelerek sk sk seyahat eden ve belirli kiilerle birlikte olmak zorunda olan kiiler olduklarndan, bu ikilem ierisinde nasl vakit bulabildiklerini de irdelememiz gerekecekti. Bu tanm ierisinde olaya baktmzda, daha iyimser olabileceimizi dnyoruz. %11.5i hayr, %16.6s da ksmen yantn vermitir. Bu kesimde, kendisini gerekten iine adam ve btn sorumluluklar da elerine ve annelerine brakmlardr. Hipotez 9: Baarl bir kadnn, cinsellik objesini n plana karmad Hayat Kabasakaln yapt aratrmada, kadnlarn kontroll bir grnt ierisinde bulunduklar, genellikle tayyr giydikleri, salarn kuafrde fakat sade bir biimde yaptrdklarn, trnaklarn fazla uzatmadklarn, renkli oje kullanmadklarn, hafif makyaj yaptklarn gz nne alan almasna baklarak, bizim ele aldmz kadnlarn ne lde moday takip ettiklerini, hangi renkleri ve giyim tarzn benimsediklerini belirtmeye alacaz. Yaplan aratrmada moday takip etme konusunda kadnlarn %33 bu sorumuza evet; %31i de ksmen yantn vermitir. Renk tercihinin, hem kiinin karekterini yanstt hem de kadns zelliini n plana kard dnlerek koyu,ak, canl renklerden hangisini tercih ettikleri sorulmutur. Buna gre kadnlarn %27.6s koyu, %24.1, ak, %13.8i canl ve %8i de btn renkleri tercih ettiini sylemitir. Ancak burada varsaydmz hipotez ierisinde, koyu renklerin daha fazla kaca dncesinde olduumuzdan, yanlm olduumuz kesindir. Canl renkleri tercih eden kiiler genellikle sanatlardr. Ancak buna ramen, parlemeterler ierisinde de bu rengi tercih edenler bulunmaktadr. Ksacas, kadnlar renk tercihlerinde olabildiince zgrdrler. Renk konusunda farkl tercihlerde bulunmalarna ramen, giyim tarznda ortak davranlar sergileyen kadnlarn %35.6s klasik giyim tarzn benimsemektedirler. Bu da Hayat Kabasakaln tezini dorulamaktadr. Ancak burada konumu gerei klasik giyim tarzn benimseyenler genellikle brokratlar ve parlemento yeleridir. Kadnlarn %24.1i, sade ve ortama uygun olarak giyinmektedir. Bu kiiler de genellikle, akademisyenler ve gazetecilerdir.

Hipotez 10: likilerinde baarl olan bir kadnn, gemi yllarda ve u andaki konumundaki i arkadalaryla da ayn mesafeyi koruduu Belli bir konuma gelen kadnn, hareketlerinde-konumasnda farkl tutumlar sergileyip-sergilemedii bulunmaya allmtr. Buna gre ilk olarak mesafeli olupolmadklar sorulmutur. Kadnlarn %44 evet demesine ramen, %20.7si hayr, %34.5i de ksmen demitir. Ayn varsaym ierisinde onlarn konuma tarzlarna baktmzda %50.6s konuurken olduklar gibi, %20.7si seerek, %23 de artlara ve konuulan kiiye gre hareket ettiklerini sylemilerdir. Seerek konutuklarn syleyenler genellikle kamu sektrnde tepe ynetimde (yargtay, dantay,vb.) bulunan kiilerdir. Bu kadnlarn gemi yllardaki arkada ilikilerine baktmzda, kadnlarn %58.6s ilikilerinin ok iyi, %36.8si iyi, %1.1i de orta demitir. Bu sonulara baklarak, baarl olma srrnn, mesafeli olmayla yada kelimeleri seerek konumayla deerlendirilmeyecei ortadadr. Kadnlar zaten farkl klan faktrn, kendi doallklar olduudur. Bu da ak bir ekilde gsterilmektedir. Hipotez 11: Kendine zaman ayrdn syleyen bir kadnn, bu sreyi ocuklaryla ilgilenerek geirdii Youn bir tempo ierisinde alan kadnn hem anne ve e olma hem de i hayatnn zorluklar ierisinde, kendine ne kadar zaman ayrabildiini bulmak dncesiyle sorulan kendinize vakit ayrabiliyor musunuz? sorusuna alnan yantlara baktmzda kadnlarn %28.7si hayr, %35.6s bazen, %31i de evet yantn vermitir. Evet diyenlerin bu sreyi sadece kendi kiisel bakmlar iin kullandklar ve kk apl da olsa hobileri olduunu ve bunun iin zaman ayrdklarn syleyebiliriz. Onlarn bu kk hobilerinin ne olduu sorulduunda, kadnlarn %10.3 kk objeler biriktirerek bu tip rahatlama etkinliinde bulunmaktadrlar. %5.7si yemek yapmay bir hobi olarak benimsemitir. %4.6s el ileri yaparak dinlenmektedirler, %3.4 de resim ve boyama kurslarna giderek, hem evde hemde atlyelerde dinlenmektedirler. Bu ar tempo ierisinde, sinemaya, tiyatroya yani bu tip sanatsal yada grsel aktivitelere giden kadn say olduka azdr. Bu da kadnlarn olduka youn ve stresli ev ve i hayatnda rahat ve huzurlu olmalarnda psikolojik ypranmalara neden olacak nemli handikaplardan biridir. Kadnlarn ocuklaryla ilgilenmeleri de bu balamda olduka zor olmaktadr. Kadnn bo vaktini bile deerlendirmede kstl hareket ettii gz nne alnrsa , bu srenin de sadece ocuklarna adanmasnn anlaml olmayaca ortadadr. Hipotez 12: Prensipli bir kii olduunu syleyen bir kadnn, bu konumu hedefledikleri, yntemli davrandklar ve i/aile arasnda nemli bir seim yaptklar nemli bir konuma gelmeyi hedefleyen bir kadnn hedefleri dorultusunda , prensipli olmas ve bu kurallarndan da asla taviz vermemesi beklenir. Bu dnceler ierisinde olay gzden geirdiimizde, gelecei hedefleyen kadnn, prensipli olmasyla ilikilendirilebilir. Buna gre prensipli olduklarn syleyen kadnlarn % 83.9u evet, %3.4 hayr, %10.3 de bazen yantn vermitir. Baml deiken olarak alnan prensipli olma tutumunu, bu konuma gelmeyi hedefleme ile karlatrdmzda, kadnlarn % 54. evet, % 43.7si hayr, % 1.12i ksmen yantn vermitir. Bu durumda bir yorumda bulunmamz gerekirse, kadnlarn her zaman muhakkak en st noktaya gelme konusunda fazla iddial olmadklarn syleyebiliriz. Burada en ilgin olan blm, kamu sektrnde alanlar ile zel sektrde alanlar arasndaki hedef belirleme arasndaki ilikidir nk kamu sektrnde alan kadnlarn bu noktaya gelmelerinde bir anlamllk bulunmutur. Kamuda alan kadnlar kesinlikle buraya gelmeyi hedefleyerek haraket etmektedirler. Bamsz deiken olarak aldmz i ve aile arasndaki denge sorumuzda bu prensipli olma konusundaki kriterlerimiz arasnda bulunmaktadr. Kadnn ii ve ailesi

arasnda nasl bir denge kuraca, iki yaam iin de nemlidir. zellikle annesinin hayatnda nemli bir rol olduuna ve ev becerilerini de annesinden aldn syleyen kadnlarn bu dengeyi iyi kurabildikleri sylenebilir. hayatn tercih ettiini syleyen kadnlarn %28.7si, zel sektrde alanlar ve ister istemez gece sahneye kan sanatlardan olumaktadr. lk etapta aileyi tercih ettiini syleyen kadnlarn %11.5u, sivil toplum rgtlerinde alan kadnlardr. Bu denge ierisinde, kadnn ne lde ii eve, evi ie tad sorulduunda, yantlar olduka aydnlatcdr. Kadnlarn %58.6s ii eve tadklarn kabul etmektedirler ve bunun en byk nedeninin de, akademisyenler iin akademik hayatlar, sanatlar iinde kazanlarn sahneden kazanmalardr. Burada bir konuda hata yaptmz belirtmek istiyorum. Kadnn iini-eve tamas konusunda kesin yorum almamza ramen, evin-ie tanmas konusunda ok salkl verilere ulaamadk. Ancak bu konuda zellikle kamu sektrnde alan baz kadnlarn, ocuumuz hastayken bile, amirlerimize bunu syleyemediimiz durumlar olmutur dediklerini belirtmek istiyoruz. Kadnlarn byle bir tutumda bulunmalarnn nedeninin, yine kadnlar duygusaldr, bir dereceye kadar baarabilirler sznn doru olmadn ve ayn koullarda erkeklerle omuz omuza alabileceklerini kantlama istekliliidir. Hipotez 13: Kadnn ynetim tarznn;mantkl olmasyla, sezgilerine gvenmesiyle ve son aamada verdii kararlarla bir ilikisinin olduu Ele aldmz kadnlarn byk bir ounluunun ynetim kadrosundaki kiilerden olumadn bilmemize ramen, kendi konusunda baarlarn kantlayan bu kadnlarn da, artlar gerei her zaman birileriyle altn ve bu almalarnda da baz kararlar verdii dnlrse, bu kadnlara byle bir soru sormann onlarn kiiliklerini aklama ynnden olumlu olaca dnlmtr. Burada arka arkaya ele alnan konularn, birbirleri zerindeki etkisi ve anlamll da belirlenmi olacaktr. Aratrmamzda sz konusu olan, son karar kimin verdiidir. Bunu karlatrdmz ve anlamlln bulmaya altmz sorular; ynetim tarzlar, mantkl olmalar ve sezgilerinin ne lde gl olduudur. Buna gre kadnlarn %51.7si karar kendisinin verdiini, %24 grup arkadalaryla, %6.9u da arkadalarnn fikirlerini aldktan sonra yine de karar kendisinin verdiini sylemitir. Sorumuzu ynelttiimiz kiilere; otoriter, paylamc, demokrat, katlmc ynetim ekillerinden hangisini benimsedikleri sorulduunda; kadnlarn %48.3 katlmc ynetimi benimsediklerini, %10.3 otoriter, %10.3 demokrat bir anlay benimsediklerini sylemilerdir. Bu durum karsnda olduka farkl sonular ortaya kmtr nk kadnlar hem katlmc bir anlayla ynetim ilerinde aktif bir rol oynarken, niin son karar kendilerinin verdiklerini tahminlemek zor olacaktr. Bu dncelerle bu iki sorumuzu olumlu bir hale getirecek iki varsaymda bulunduk. Bunlardan birincisi onlarn her zaman mantklaryla hareket ettikleri bir dieri de olaylar karsnda sezgilerine gvenmeleridir.Bu durumda kadnlarn %74 olaylar karsnda daha mantkl; %9.2si ksmen, %2si de hayr diyerek sorumuzu yantlamlardr. Ayn balamda, sezgi faktrnn gerekten kadnn bulunaca davranlarda nemli bir eleme-deerlendirme yntemi olup-olmadna baktmzda, kadnlarn % 90.8inin sezgilerinin ok gl olduu bulunmutur. Bu durumda, kadnlarn pek ok faktr bir arada dnerek son karar kendilerinin vermesinin farkl bir ynetim anlay olduunu belirtmemiz gereklidir. Hipotez 14: Tanrya inanan bir kadnn, ou zaman kararlarnda kalbinin sesini dinleyecei almamzn banda belirttiimiz gibi, bu konuda ele aldmz kadnlarn byk bir ounluunun ynetim kademesinde st dzeye gelmi yneticilerden olumamasna ramen,

almamzn ana bal ierisinde ileri srdmz liderlik tanmn, ok ak bir ekilde burada uygulamamz ve onlara lider dememiz literatr asndan olumlu olmayacaktr. Ancak bizim savunduumuz bu alma kapsamnda ele alnan bu kadnlar, dier hemcinslerinden ayran baz zellikler nedeniyle bu konuma geldikleri dnlrse, onlara belki de tam anlamyla lider demek doru olmasa da nc tanmn kullanmak daha anlaml olacaktr. Bu dncelerle ele aldmz faktrlerden biri de, kadnn inan izgisinin onun hayatnda zellikle duygusal kararlarda ne derece etkin olabileceini gstermektir. Sorular iersinde son karar verirken, duygularnzn ar bast zamanlar olur mu? szcklerini bir anlam ifade eder dncesiyle, tanr inanc ile birletirmeyi uygun bulduk. Bu adan bakldnda, kadnlarn %88.5i Tanrya inandklarn sylemitir. Son kararn verilme aamasnda da kadnlarn %64.4 duygularnn ar bastn sylemilerdir. Kadnlarn duygusal olduklarn ve insan ilikilerinde de daha hassas davrandklar gznne alndnda, bu sonucun kmasnn da doal olduunu dnyoruz. Ancak burada kesin hkm vermemiz mmkn deildir. Ayn aratrma kapsamna giren erkek adaylarla da bir aratrma yapma ansmz olsayd bu konuda daha kesin yargya varabilirdik. Yani kadnlar, erkeklerden daha duygusaldrlar ve insan ilikilerinde kendi kurallarn inanlar dorultusunda bozmalar daha kolay olmaktadr diyemeyiz. Biz ancak yaplan alma boyutu ierisinde mevcut kadnlarn tutumlar ierisinde yorumda bulunabiliyoruz. Hipotez 15: Liderlik davranlarnda bulunduunu syleyen kadnlarn, meslektalarn desteklemede, onlarn bir adm ileriye gitmesine izin vermede daha kararl olaca Daha nceden belirtildii gibi kadnlarn % 46s liderlik yaptn, %10.3nn de ksmen yaptn sylemitik. Buna gre baarya ulat varsaylan kiilerin, birlikte altklar kiilere nasl davrand, onlar ne lde destekledii ve kendilerini gemelerine ne lde izin verdii nemli bir konudur. Burada lider yine liderdir ancak tek bana bir liderin hibir zaman varln srdrmesi mmkn olmamtr. Bu dncelerle olaya baktmzda kadnlarn %87.4nn meslektalarn destekledii, %8inin ksmen, %2sinin de hayr yantlarn verdiini syleyebiliriz. kinci kriterimiz ierisinde, onlarn bir adm ileriye gemelerine izin verme konusunda da kadnlarn %75.9unun evet yantn vermesi hem sevindirici hem de anlaml olacaktr. Trkiyede ynetim anlay ierisinde bu sorunun yantnn olumlu yani ounlukta kmas bizi artmtr. Ancak burada ele alnan kiilerin sadece ynetim kademesinde bulunmamsnn da bizi bu sonuca gtrd dnlebilir. Hipotez 16: Son karar kendisinin verdiini syleyen bir kadnn, kararlarn sratle verecei, risk alaca ve cesur olaca Kadnlarn %51.7sinin son karar kendisinin verdiini, %24.1inin grup arkadalaryla, %6.9ununda arkadalarna danmasna ramen yine de son karar kendisinin verdiini tekrardan hatrlatrsak, dier kriteri de incelememiz gerekir. Bir liderde bulunan en nemli zellliklerden biri, risk stlenme istekliliidir. Lider, artlar ne olursa olsun, gerektiinde maddi imkanlarn da ne srerek riske girebilen kiidir. Bu arada, ortaklarna ve kendisiyle alanlara da gvenerek bu kararlar aldn belirtmek gereklidir. Bu dncelerle risk alan bir kiinin cesur olduunu, kararlarn sratle verdiini ve son karar da kendisinin verdiini varsayabiliriz. Kadnlarn %74.78sinin hayatlarnda her zaman risk aldklarn hatta risk olmadan, baarnn kazanlmayacan; hayatn zaten bir risk olduunu syleyerek bu konuda ne kadar kararl olduklarn gstermilerdir. Risk alan bu kadnlarn, kararlarn sratle veripvermediklerine bakmzda kadnlarn %51.7si evet demitir. Orann yksek olmasna ramen, %13.8i hayr, %32.3 de ksmen eklinde yantlamtr. Ksmen diyenlere

bunun nedeni sorulduunda, muhakkak dnme pay braktklarn, ani kararlarn baz durumlarda hata getireceini sylemilerdir. Bu duruma bakldnda, iki kriterin birbiri arasnda bir anlam olmadn syleyebiliriz. Yani risk alan bir kiinin, her zaman kararlarn sratle verecek diye bir art yoktur. Risk alan kiinin, cesur olduu varsaylmaktadr. Buna gre kadnlarn %88.5inin kendilerini cesur grdklerini syleyebiliriz. Hipotez 17: Kendisinden farkl dnen kiilerle alan bir kadnn, ikna yeteneinin ok yksek olaca Kadnlara, kendileriyle ayn fikirde olan kiilerle mi almay tercih ettikleri sorulduunda, kadnlarn %51i hayr, %25i evet, %4 de bazen eklinde yantlamtr. Evet yantn verenler genellikle, ya kadn merkezlerinde alan ya da sivil toplum rgtlerinde alan kadnlardan olumaktadr. Hayryantn veren kadnlara bunun nedeni sorulduunda, yeni fikirlere her zaman ak olduklarn, bunun bir zenginlik olduunu sylemilerdir. Byle bir durumda yani kendisinden farkl dnen kiilerle alan bir kadnn, ald kararlarda ve yapaca ilerde kendisi gibi dnmeyen yada olaylara farkl boyutta bakan kiileri ne lde ikna edebilecei onun baz yeteneklerine baldr. Bu da, ikna yeteneinin gl olmasyla mmkn olabilir. Byle bir durumda kadnlarn %70i ikna yeteneklerinin ok gl olduunu, %6s olmadn, %10u da baz durumlarda mmkn olduunu sylemilerdir. Bu durumun anlamll ortadadr. Farkl baks asnda olaylara bakan kiileri, tek bir at altnda toplayan ve onlar hedefe gtrebilen kadnn kesinlikle bu yeteneinin gl olmas gereklidir. Hipotez 18: Kendisiyle ayn bak asna sahip olan bir kadnn, yetitirdii kiiler olaca Trkiyede zellikle gnmzde, mevcut lider konumundaki kiilerin kendilerinden sonra gelecek kiileri yetitirme konusundaki kararszlklar nedeniyle, byk karmaalara neden olduu hepimiz tarafndan bilinmektedir. Olaylara bu adan bakldnda, ele alnan kadnlarn da pek ok farkl alanlarda ve konumlarda olmas nedeniyle, onlarn tutumlarnn ne ynde olduu bulunmaya allmtr. Bu artlar ierisinde alnan sonulara gre, kadnlarn %67.8i evet, %27.6s hayr yantn vermitir. Evet yantn verenlerin byk bir ounluunun akademisyen olmas, sonu itibariyle bizi artmamtr nk onlarn bir eitmen olarak grevlerinin bu olduu bilinmektedir. Bu konuyu vurguladmz zaman da evet yantn almamza ramen, konum itibariyle kendilerinin de bir seimle ya da bir st yneticinin tercihiyle geldiklerini ve bunun zaman iindeki deiiminin de belli olmayacan sylemilerdir. Sanat camias asndan konuyu ele aldmzda, evet yantn verenler, btn tecrbelerini anlatacaklar okullarda, konservatuarlarda eitmen olarak altklarn sylemilerdir. Evet yantn veren gazeteci ve yazarlar iinde, yant okuyucu kitlemiz olmutur. Kimseyi yetitirmediklerini syleyenler zellikle siyasetilerdir. Siyasetin henz kurumsallamadn ve sonu olarak da kimseyi yetitirme anslarnn olmadn sylemilerdir. Dier bir ksm da, yetitirmek zorundaydk ama yapamadk, keke yapsaydk demilerdir. Ancak bu konuda iddial olanlarda bulunmaktadr. Bu kiiler de, anlarn, deneyimlerini yazarak gelecek kuaklara hediye etmeyi, tlerde bulunmay hedef almlardr. Btn bu aklamalarn snda, lkemizde hala hibir sektrde tam anlamyla, kendilerinden sonra gelecek, onlarn vizyonlarn srdrecek bireyler yetitirilmemektedir. Karlatrma 1: Kadnlarn bulunduklar konum itibariyle hedeflerine ulamada aile bireylerinin mi yoksa evre faktrnn m etkisi olduu?

Kadnlarn %54, gelmeyi dndkleri konumu hedeflemi olduklarn sylerken, bu hedefe kimin ve ne ekilde katks olduunu sorduumuzda birbirine yakn ancak ayn zamanda belirli belirleyicileri ortaya karmas asndan nemli sonular sylemilerdir. Hedefe katk 1.00 2.00 3.00 12.00 13.00 14.00 23.00 24.00 123.00 Say 10 16 10 2 1 1 4 1 1 Yzde(%) 11.5 18.4 11.5 2.3 1.1 1.1 4.6 1.1 1.1 Geerli yzde(%) 21.7 34.8 21.7 4.3 2.2 2.2 8.7 2.2 2.2

Tablo 6: Hedefe Kimin Katks Olduu

Bu sorunun yant ierisinde aile, evre, kendisi, e bulunmaktadr. Buna gre evre ve kiinin kendi istekleri dorultusunda baarya ulamasnda iki faktr gerekten ok nemlidir. Ancak burada aile (%18.4) faktrnn nemini de vurgulamak gereklidir. Gerek sosyolojik ve gerekse psikolojik adan bir bireyin kiiliinin oluumunda ilk nce aile, sonra da evrenin nemli olduu bilinmektedir. Ancak burada ilgin olarak yorumladmz konu, bu aamaya gelinceye kadar yani kadnn ulaabilecei en st aamada, halen ailenin etkisinde olduu ve kendisini bu konuma getiren etkinin ilk etapta aile olduu sylevleridir. Kadnn bu baarsnda aile bireyleri ierisinde en fazla kimin etkisi olduu sorulduunda, tam net bir yant alnmamasna ramen, 14 birey iersinde, 10 kadn bu etkenin baba olduunu, 4 kadn da anne den kaynaklandn belirtmilerdir. Hatta bu yorum ierisinde; ben babamn, ben annemin kzym diyerek de konuyu vurgulamlardr. Hayat Kabasakaln yapm olduu aratrmada, baarl kadnlarn arkasndaki ilk etkenin, baba olduunu bu ekilde hatrlam oluruz. Karlatrma 2: Kadnn hayatnda anne ve babann rol Bir kiinin geliiminde ve nemli bir konuma gelmesinde, ailenin nemini karlatrmalar ierisinde belirtmi olduk. Burada olay daha objektif gzlemleyebilmek amacyla, rol modellerini tanmlamak istedik. Buna gre, bir kadnn hayatnda annesinin rol ve bunun kendisi zerinde ne tip etkiler braktn renmeye altk. Bu rolleri 13 kritere ayrdk. Bu kriterler ierisinde; bir meslek sahibi olma gereklilii; sevgiye ve saygya dayal bir kiilik yaps; olaylara iyimser bakma; ev kadn becerileri; kendine gvenme; disiplinli olma; ahlaki ve dini kurallara uyma; mcadeleci ve kararl olma; drst olma; kltrel aktivitelere nem verme; ekonomik ve sosyal adan zgr olma; hogrl ve merhametli olma; sabrl ve soukkanl olma eklinde tanmladk. Bu kriterleri belirlemede ak ulu soru tarzn kullanarak, en fazla ortak payda ierisinde bulunan yorumlar birletirdik. Buna gre, kadnlarn annelerinin ocuklar zerinde en byk etkisinin meslek sahibi olma gereklilii (%12.6) olduunu saptadk. Bu ortalamann yksek olmasnn nedeninin de, annelerinin okumak istedikleri halde, okuyamamann skntsn kzlarna ektirmek istememeleri olduunu dnyoruz. Zaten bu konuda bir aratrmada bulunan Boazii niversitesi retim yelerinden Zeynep Aycann da almas, bizim bulgularmzla rtmektedir. Ancak tek bir ayrlk bulunmaktadr; o da Aycann; baarl annelerin

kzlarnn da ister istemez onlara benzemesi yorumudur. Bizim ele aldmz kadnlar ierisinde, her hangi bir konuda kendini kabul ettirmi anne bulunmamaktadr. Kriterler ierisinde ikinci nemli etken, annenin kzna kendine gvenme duygusunu alamada ne derece baarl olduu grlmektedir. Dier yzdelere baktmzda, ilgin bir yorumda da bulunmakta fayda gryoruz. Kadnlarn %2.3nde anneler kzlarnn yine de bir kadn imgesi ierisinde yetimesi konusunda hassas davranmlardr. Olduka youn ilgi ve alaka ierisinde yetitirilen bu kadnlar, her zaman anne ve e olduklarn unutmamlardr ve bu zelliklerini de annelerinden grdklerini sylemilerdir. Kadnlarn annelerinden aldklarn dndkleri dier bir rol modeli de, kararl ve mcadeleci olmalardr. Ayrca dier nemli bir kriter de sevgiye ve saygya dayal bir kiilik yapsnn oluumunda anneden kazanlan etmenlerde, kadnn kiiliini etkilemitir. almamzda bir babann da kz zerindeki etkinliini gstermek istediimizde oluturduumuz kriterler; toplumsal olaylarla ilgilenme; kendine gvenme; drst olma; olaylara iyimser bakma; azimli-kararl olma; bir meslek sahibi olma gereklilii; yeteneklerini gsterme; ahlaki ve dini kurallara uyma; hogrl ve merhametli olma; insan ilikilerinin nemi bulunmaktadr. Buna gre kadnlarn %9.2nin babas, kendilerine gvenmelerini ve muhakkak bir meslek sahibi olmalar konusunda duyarl olmalarn sylemilerdir. Kadnlarn %6.9u,babalarnn kendilerinden hogrl ve merhametli olmalarn; insan ilikilerini nemsemelerini, toplumsal olaylarla daha yakndan ilgilenmelerini istediklerini sylemilerdir. Ayrca kadnlarn %4.6 ve %2.3 de kendilerinin yeteneklerini gstermelerini, azimli ve kararl kiiler olmalarn istemilerdir. Bu aklamalar ierisinde, anne ve babann bir ocuk yada yetikin zerinde ne derece etkin olduunu ve ayn zamanda da baarya gtren nemli bir anahtar olduunu gzlemlemi oluyoruz. Burada bir konuda yorumda bulunursak; genellikle babalar siyasetle yada toplumsal konularla uraanlarn kzlar, gelecek hayatlarnda bu tr eilimlere girme olasalnn daha yksek olduu gzlemlenmitir. Karlatrma 3: zel ve kamu okulunda okuyan kadnlarn gelecek performans Yaptmz aratrmada, kadnlarn ekonomik durumlar ve gnderildikleri okullar arasnda bir balant bulunup-bulunulmadna bakldnda, ekonomik durumu ok iyi diyen kadnlarn %26.4nn zel bir okulda okuduu tespit edilmitir. Ancak dier kadnlarn %63.2si kamu okullarnda okumulardr. Boazii niversitesi retim yelerinden Prof.Dr. Engin Arikin bir yorumunda: dnyada son yaplan aratrmalarda, kz liselerinde okuyan kz ocuklarn, karma okullarda okuyanlara gre daha baarl olduklarn sylemiti. Bu varsaym, bizim lkemizdeki sonular da merak edilerek, sorumuzu onlara bu ekilde ynelttik. Buna gre kamu-normal lise kl kadnlar (%39.1), kamu-kz liselerinden kan kadnlarda (%24.1)dir. Bu durumda, dnyada yeni bir oluum olarak belirlenen bu koulun lkemizde geerli olmadn gstermektedir.. Ancak bunu yine de genellemek hatal olabilir. Bu sonucu ele aldmz kadnlar asndan syleyebiliriz. Burada son olarak sylenecek yorum: eitim eitsizlii ierisinde bulunan Trk kadnlarnn, muhakkak kolejlerden kmayaca, kamu liselerinin de bu konuda olduka baarl kiiler yetitirebilecekleridir. Karlatrma 4: Kadnn mevcut meslei ile daha baarl olacan inand meslek arasndaki durumu Tablo 7: Kadnlarn Meslekleri Meslekler Say Yzde (%) Geerli yzde(%) Mhendis 9 10.3 10.6 Sanat 15 17.2 17.6

Hukuku Hekim letme-iktisat retmenakademisyen Gazeteci Yazar Serbest Halkla ilikiler Asker Sporcu Siyasal Bilimci Toplam

7 8 13 17 5 2 5 1 1 3 1 87

8.0 9.2 13.8 18.4 5.7 2.3 5.7 1.1 1.1 3.4 1.1

8.2 9.4 14.1 18.8 5.9 2.4 5.9 1.2 1.2 3.5 1.2

Yaplan aratrmada, meslek dalmlar gz nne alndnda retmenlik mesleinin en yksek ktn gryoruz. Ancak burada nemle hatrlatlmas gereken ksm, retmen diye tanmlanan kiilerin ayn zamanda akademik kariyerde profesr unvan alan kiilerden olutuu sylenebilir. Baarya ulaan kadnlarn baarlarnn arkasndaki nedenin, tercih ettikleri meslek seiminin doru ve kendilerine uygun olmasndan dolay m olduunu dnerek, onlara kendi mesleklerinin dnda baka bir alanda uzmanlamak isteyip-istemedikleri sorulduunda kadnlarn %43.7si hayr yantn vermitir. Kadnlarn byk bir ounluu (%73.6) meslek seimini kendilerinin yaptn sylemeleri de varsaymmz kuvvetlendirecektir. Ancak yine burada hatrlatlmas gereken bir konu vardr. Bu da kadnlarn meslek seiminde ne kadar kararl olurlarsa olsunlar, Trkiyede uygulanan SYM seme snavlarnn da hayatlarn etkileyen nemli bir faktr olduunu gstermektedir. Buna gre byk bir ihtimalle kadnlarn %30unun baka meslek dallarnda uzmanlamak istemelerinin temel nedeni, niversite semelerindeki snav sonulardr ya da yaam ierisinde kendilerini kefetmeleridir. Burada gzlemlenen olumsuzluklara ramen, kadnn yine de baar grafiinin ykselmi olmas nemsenecek bir durumdur. Karlatrma 5: Liderlik davranlarnda bulunduunu syleyen kadnlarn, genellikle hangi sektrde alt Kamu sektr Parlementer Devlet sanats niversite ynt. Kamu ynt. Akademisyen Milli sporcu Toplam Evet 3 1 3 11 4 1 23 Hayr 6 6 8 2 3 25 Ksmen 1 1 2 1 5 Toplam 10 7 12 15 7 2 53

Tablo 8: Kamu Sektr-Liderlik Yapanlar

zel sektr

Evet

Hayr

Ksmen

Toplam

Holding ynt. zel irket sahb. Gazeteci Yazar Sivil toplum rgt. Sanat Toplam

5 3 5 1 2 1 17

1 2 1 2 6 10 1 1 4

6 5 5 3 5 7 31

Tablo 9: zel Sektr-Liderlik Yapanlar

Bu oranlar arasnda bir karlatrma yapldnda; kamu sektr grevlilerinin %60.9u;zel sektrdekilerin de %35.6s liderlik yaptklarn sylediklerinden, kamu sektrn tercih eden kiilerin daha ok lider davranlarnda bulunan kiiler tarafndan tercih edildiini syleyebiliriz. Karlatrma 6: Baarl kadnlarn ortak karakteristik zellikleri Kadnlara kendi kiilikleri hakknda neler diyebilecekleri sorulduunda, ele alnan kriterler ierisinde; olaylara olumlu bakan, sevgi dolu bir kiiyim; prensipli-kuralc bir kiiyim; kararl-azimli bir kiiyim; drst bir kiiyim; insan ilikilerinde baarlym; acelecihareketli bir kiiyim; olumsuz zelliklere sahip biriyim seeneklerinden birini yada birden fazla seenei iaretlemeleri istenmitir. Bizim varsaydmz hipoteze gre, bu kadnlarn kendi ortak zellikleri ierisinde azimli ve kararl kii olduklarn kabul edecekleri dnlyordu. Ancak durum bizim dncelerimizden olduka farkl kmtr. Buna gre; kadnlarn %8i olaylara olumlu bakan, sevgi dolu kiiler olduklarn; prensipli-kuralc olduklarn ve drstlkten de asla taviz vermediklerini sylemilerdir. Geri, prensipli olan kiilerinde azimli ve kararl olduklar gznne alnrsa, belki de bir ekilde bunu kastettikleri dnlebilir. Tablonun uzun olmasndan kaynaklanan nedenlerle, olduka dank olarak verilen karekter yapsn, bir tablo ierisinde en fazla yzdeyi gsterecek ekilde derleme yapldnda; Karekter yaps Say Yzde Geerli Yzde Toplanan yzde (%) (%) (%) Sevgi, 7 8.0 9.6 63.0
drst,prensipli olma

Prensipli-kuralc olma Olaylara olumlu bakan Olaylara olumlu bakan,insan ilikilerinde baarl olma

6 6 6

6.9 6.9 6.9

8.2 8.2 8.2

13.7 37.0 83.6

Tablo 10: Kadnlarn Karekter Yaplar

Karlatrma 7: Baarl kadnlarn, hemcinslerine verdikleri tler Kadnlarn hemcinslerine verdikleri tler iersinde; hedef belirlemelerini; azimli ve kararl olmalarn; eitim ve kltr dzeylerini gelitirmelerini; ev ve i hayatn dengelemelerini; kendilerini kefetmelerini; politik hayatla ve toplumsal olaylarla ilgilenmelerini; sporla-sanatla uramalar bulunmaktadr.

Buna gre kan sonular bizi gerekten artmtr nk daha nceki karlatrmada kendi karakterlerini tanmlamakta azimli ve kararl olmaartn kendileri iin belirtmez iken, t ksmnda bunu ilk art olarak gstermeleri ilgintir. Burada yine tablomuzun uzunluu dolasyla, en yksek yzdeleri gsterecek ekilde yaplan derlememizde; Yzde (%) Geerli Toplanan tler Say Yzde(%) Yzde(%) Hedef belirleme ve azimli 15 17.2 22.7 48.5 olma Azimli ve eitimli olma 6 6.9 9.1 68.2 Azimli olma 5 5.7 7.6 9.1 Eitimli, azimli ve hedef 4 4.6 6.1 81.8 belirleme Tablo 11: Kadnlara tler Her iki konunun nemli olduu dnldnden, aratrma sonuna tam tablonun verildiini hatrlatmakta fayda gryoruz. Karlatrma 8: disiplinin de nemsenen konular Ynetim konusunda, iyi bir ynetici veya lider olmaya karar veren kiilerin, baz konularda disiplinli olmalar gerektiini ve bunu salarken de hem kendisinin hemde ekibinin ayn kurallara bal kalmasn istedii dnlmektedir. Bu adan baktmzda, i disiplini konusunda kadnlarn ilk nemsedikleri konular ierisinde; iin doru ve zamannda yaplmas; iin ahlaki kurallarna ve ileyiine uyulmas; alkan ve azimli olmak; kendine gvenmek bulunmaktadr. Kadnlara bu kurallardan hangisine ncelik tandklarn sorulduunda; kadnlarn %16.1i iin doru zamanda yaplmasn; %13.8i de iin ahlaki kurallarna ve ileyiine uymay; %4.6s kiinin kendine gvenmesi gerektiini nemli bir art olarak grdklerini ifade etmilerdir. Bu konularn hepsini bir arada dndmzde, kadnlarn alma hayatnda, i arkadalarndan ii zamannda yapmalarn ve drst almalarn beklemektedirler. Karlatrma 9: Baarl kadnlarn bulunduklar konuma gelmedeki baar anahtarlar Tablonun uzun olmasndan kaynaklanan nedenlerle en yksek ortalamay gsteren deerler verilirse; Baar Anahtar I.Durum II.Durum III.Durum IV.Durum V.Durum Say 10 8 5 4 4 Yzde (%) 11.5 9.2 5.7 4.6 4.6 Geerli Yzde Toplanan Yzde (%) (%) 13.9 34.7 11.1 50.0 6.9 61.1 5.6 20.8 5.6 93.1

Tablo 12: Baar Anahtar

I.Durum: Kararl olma, ok alma II.Durum: Kararl olma, ok alma ve ilkeli-prensipli olma III.Durum: Konuyu en iyi bileme ve kiilik farkll IV.Durum: Kararl olma ve konuyu en iyi bilme

V.Durum: Kararl olma, kendine gvenme ve ilkeli-prensipli olma eklinde tanmlanabilir. Bu sorumuzun seenekleri arasnda; kararl olmak ve ok alma; konuyu en iyi bilmek; kendine gvenmek ve cesur olmak; ilkeli ve prensipli olmak; insan ilikilerinde baarl olmak ve ans bulunmaktadr. Konunun nemi nedeniyle de tam tablo, almann arkasnda yer almaktadr. Karlatrma 10: Baarl kadnlarn ortak bur zellikleri Bu soruyu sormaktaki nedenimiz tamamiyle merak konusudur. Astronomi bilimi ierisinde, burlarn nemli bir yeri vardr. Bu dncelerle, kadnlarn ounlukla hangi burtan olduunu belirleyecek, karekter tahlili yapmann zevkli olacan dndk. Buna gre kadnlarn %13.8i baak; %10.3 boa; %10.3 ko; %9.2si aslan; %9.2si yay ve dierleri eklinde belirtilmitir. Bu tanmlar ierisinde kesinlikle baarl olan kadnlar baak burcundan olacaktr diye bir hkmse bulunmamz mmkn deildir ve ayn zamanda da bunu sylemek hatal olacaktr. Biz sadece, ele alnan kadnlar arasndaki ayrl ortaya kartmak istedik.
SONU
Dnyada olduu gibi Trkiyede de kadnlarn i hayatnda daha fazla sz sahibi olabilmeleri, onlarn st dzey ynetim kadrolarnda yer alabilmelerine baldr. lkemizde kadnlarn kariyerlerinde ykselmelerini tevik eden ve engelleyen faktrler bulunmaktadr. Bunlar drt balk altnda toplanabilir; kurumsal zellikler; kiisel zellikler; aile destei ve kadnn almasna ynelik toplumsal zelliklerdir.

Kurumsal zellikler ierisinde; iyerinde kariyer geliimi iin kadnlara sunulan olanaklar ve uygulamalardaki cinsiyete bal farkllklarla ilgilidir. Kiisel zellikler ierisinde; kadnn kendine gvenmesi, baarmay yeterince istemesi ve bunun iin de gereken fedakarlk ve almadan kanmamasdr. Aile destei ierisinde; kadnn u andaki konumu nedeniyle "e" desteinin nemi ok byktr. Ayn ekilde yetime dneminde kadnlarn anne ve balarndan grdkleri destek, onlarn kariyer geliiminde ok nemli roller oynamaktadr. Burada ayr ayr annenin ve babann kzlar konusundaki tutumlar, davranlar da kadnn geliiminde, kararl ve azimli olmasnda, her zaman bir liderlik modeli sunmaktadr.Kadnn almasna ynelik toplumsal deerler de; toplumun kadnn almasna kar tutumu ve alan kadn hakkndaki nyarglar bulunmaktadr. (Aycan,(der) 1998:82-90) Btn bu olumlu ve olumsuz faktrleri gnlk hayatnda yaayan kadnn, mcadele etme gc de yllar itibariyle byk bir hzla glenmektedir. Kadnn uzmanlat alanda,sesini duyurmas, kendini topluma kabul ettirmesi artk gnmzde allm olaylardan biri haline gelmitir. Kadn baarya gtren, nnde bir model yoktur. Kadn gerektiinde de-kalka yolunu bulmaya alacaktr. Engelleri aabilmek iin belki de erkek meslektalarndan ok daha fazla alacak ama mcadelesine devam edecektir. Trkiyede kendini kantlam 100 kadnn yaam mcadelelerini, felsefelerini, kararllklarn ve sonunda ulatklar noktann uzun hayat hikayesini anlatarak, hedeflerini belirleyen gen nesil gen kzlarmzn nlerine olumlu bir kap aabilmek ve bunun almasnda gerekli olan pf noktalar anlatabilmek dncesiyle bu alma yaplmtr. Burada ele alnan kadnlarn %63.2si kamu sektrnde, %36.8i de zel sektrde almaktadr. Kamu grevlisi olarak alanlarn iinde; ilk bakanlar ve u anda ve gemite parlementoda bulunan milletvekilleri; devlet sanatlar; niversitelerde rektr, rektr yardmcs ve dekan olan yneticiler; kamuda Dantay, Yargtay, YK, Diyanet yeliine atanan yneticiler; pek ok alanda kendini lkemizde ve dnyada akademik almalaryla n

yapan ve bilimsel almalar kabul gren akademisyenler; siyasi parti kurucusu ve genel bakan;milli sporcularmz bulunmaktadr. zel sektrde alanlar ierisinde; holding yneticileri; zel irket sahipleri; farkl alanlarda kendini kantlam ve en fazla kitap sat rekoru kran yazarlarmz; gazetecilerimiz, sivil toplum rgtleri ierisinde vakf bakanlar ve oda temsilcileri; televizyon, sinema ve ses sanats olan kiiler bulunmaktadr. Yaplan aratrma ierisinde u andaki bulunduklar konum itibariyle kadnlarn %83.9u hayatlarndan ok memnun olduklarn belirtmilerdir. Bu almada bizim iin en nemli giri noktasnn; kadnn ocukluk yllar itibariyle geirdii bu evrimin onu bu noktalara nasl getirdii dncesidir. nk inanlarmz dorultusunda savunduumuz baz temel varsaymlar bulunmaktadr. Kadnn u anda bulunduu konum itibariyle, belli bir yere geldii kesindir ama bu noktaya nasl gelmitir? Onu etkileyen ne faktrler vardr? ocukken, nasl bir ocukluk geirmitir? Hangi okullarda okumu, hangi arkadalaryla iyi ilikiler iinde olmutur? Lise yllarnda okuduu kitaplar, retmenlerinden dinledii tler, onun hayatnda ne kadar etkili olmutur? Hedefleri, deitirmek istedii olgular var mdr? Bu olgular m onun ykseliine, kariyerinin geliimine etkili olmu mudur? Btn bu sorularn yantnn alnmasyla, kadnn kiilik profilini ortaya karacamz dnyorduk. Bu amalarla da, almamzn ikinci blmn oluturduk. Bu blmde ise, kadnn mvecut konumuyla ilgili sorularmz vardr. Ancak burada yine kk bir handikapla karlatk. nk kadnn bu konuma gelmesinde ya da getirilmesinde de baz toplumsal, sosyolojik bulgulara rastladk. Neydi bu bulgular? Hangi artlar ve durumlar kadnlarn bu ekilde n plana kmasna neden olmutu? Bu kadnlar neden bir yl ya da yl nce gndemde bile deillerken, neden bugn gndeme gelmilerdi? Bir ikinci soru da, bu kadnlar kendilerini farknda olmadan yetitirmiler ya da yetitirilmilerdi. Bunun farkna ne zaman varmlard ki, bir adm ileriye gitmeye onlar da hazr olmulard... Bu kadnlara lider tanmn kullanmak belki de yzde yz doru olmayabilirdi ama onlar bir ekilde ncydler. lkemizde kadnn da var olduunu, onun da bir sz hakk olabileceini gerek erkeklere gerek hemcinslerine kabul ettirmek dncesiyle, erkeklerle omuz omuza bir mcadele verdiler. Bu onlarn kendilerini amalarna ve gelimelerine yardmc oldu. Btn bunlar onlarn kendilerinde bulunan kiisel zelliklerinin bir ekilde da vurumuydu. Duygusaldlar ama mantklydlar; son karar her zaman onlar verirdi ama danarak, paylaarak, sz hakk tanyarak yeni bir ynetim anlayn benimsediler.Hayatn bir risk olduunu; cesaretleriyle, azimli ve kararl davranlaryla ggslediler. nsan ilikilerinde baarlydlar ve bu baarlar karlarndaki kiileri ikna etmede ok yararl oldu. Btn bu zellikleri daha detayl bir ekilde sralamak mmkndr ancak biz konumuz gerei bu kadnlarn bir lider ya da nc olabileceklerini savunmamzdan dolay onlarn sadece bir liderde bulunmas gereken zelliklerinden bahsettik. Bu balamda oluturduumuz hipotezleri ve karlatrmalarmz ksa bir ekilde gzden geirirsek, hem almamzn bir rnek model tekil etmesine hem de mevcut bilimlere yeni alma alanlar karmas asndan yardmc olmu olacaz. Buna gre ilk hipotezimiz annesi ve babas eitimli olan kadnlarn daha baarl olabilecekleriydi. Ancak alnan sonular dorultusunda bu iki etmenin birbirleri arasnda nemli bir ba olmad bulunmutur. Ancak burada hatrlatlmas gereken konu, bu kadnlarn yalar itibariyle ailelerinin yaadklar dnemlerdir. Bu ekilde olay deerlendirdiimizde, gelecek 10-15 yl ierisinde gndeme gelen kadnlarn belki de byk bir ounluunun ailesi, yksek tahsilli olacaktr. Bu yzden de gelecek yllar ierisinde bu sonucun ayn ekilde olacann olasl verilememektedir.

Ekonomik durumu asndan yksek gelirli kadnlarn, sorun says itibariyle aile ilikilerinin daha iyi olaca ve bu pozitif ortamn kadnn kariyer geliiminde de etkili olaca varsaylmtr. Arartrma sonularna gre anlaml bir sonu bulunamamtr. Bu kadnlarn %33nn orta gelirli olduu, ayn ekilde de %17.2sinin aile ilikileri asndan orta dzeyde olduu dnlrse, bu ortamlarda da yaayan kadnlarn da ileriki yaamlarnda tepe noktalara gelebilmelerinin mmkn olabilecei sylenebilir. lkemizde her konuda frsat eitsizliinin yaratld bu dnemlerde de kadnn ve ailesinin yksek gelir dzeyi asndan yaatt avantajlarn da kabul edilmesi gereklidir. Liderliin doutan gelen yada sonradan kazanlan bir zellik olduu bilinmektedir. Baz kiiler lider doarlar ve liderlik yapmay da ocuk yatan itibaren uygulamaya balarlar. Bu ilk balarda snf bakanl seimleriyle olur, bu temsilcilikler onlar hrslandrr, daha farkl konumlara gelme isteini oluturur.Baz kiiler vardr ki, onlar daha ok yardm amacyla evrelerine liderlik yaparlar. Arkadalarna ders altrrlar, msamerelerde btn organizasyonlar onlar yapar. Bu da farkl bir liderlik anlaydr. Bir de liderleri takip etmeyi, n plana kmamaya zen gsteren kiiler vardr. Bunlar asla lider olamayacaklarn ve kimseye de liderlik yapmaktan holanmadklarn sylerler. almamzda ilk ksmdaki liderlii benimseyenler, kadnlarn %40.2sini oluturmaktadr. Kadnlarn %10.3 de bazen yaptklarn sylemilerdir.Kadnlarn %40.2si ise asla liderlik yapmadklarn belirtmilerdir. Olaya bu adan bakarak, bu iki farkl yorumu yapan kadnlarn u andaki konumlarna baktmzda, olduka ilgin bir tabloyla karlarz. nk kamu sektrnde alan 53 kiinin 23 liderlik yaptn; zel sektrde ise 31 kiinin 17sinin liderlik yaptn gstermi oluruz. Byle bir durumda, liderlik yaptna yada yapacana inanan kiilerin kamu sektrnde almay tercih etmesi olayn farkl boyutta incelenmesine yol aacaktr. Liderlik teorileri ierisinde hedef kavramnn nemli bir yeri vardr. Bir kiinin ocukluk yada yetikin olduu dnemlerde bir hedef belirleyerek, admlarn atmas son derece nemlidir. Aratrmamza katlan kadnlarn %75.9u ok kk yalardan itibaren hedeflerini belirlediklerini sylemilerdir. Nedir bu hedefler? Bu hedeflerin banda; meslek sahibi olma gelmektedir. Kadnlarn %16.1i de sadece meslek sahibi olmakla kalmam ayn zamanda en baarl kii olmay da hedeflemitir. Byle bir durumda bir kadnn baarl olmasndaki en nemli faktrn, hedef belirleme olduunu vurgulamamz gerekecektir. Mutlu, salkl bir ekilde geirilen ocukluk ve yetikinlik dnemlerinde, kadn rahatsz eden, deitirmeyi dnd olgular var mdr? Aratrmamza katlan kadnlarn %44.8i buna evet diye yantlamlardr. Bir kiiyi n plana karan, varln herkese kantlamaya ve gstermeye alan bir kiinin, gemi yllarda tepki gsterdii, dzeltmeyi mit ettii baz durumlar sz konusu olabilir. Bizim aratrmamzda da, toplumdaki aksayan ynleri gren ve buna zmler getirmeye alan kadnlar bulunmaktadr. Bu da aratrmamz asndan anlamldr. Sosyal kiilii, insan ilikileri gelimi bir bireyin kendini tantmas ve her ortama rahatlkla girebilmesi onun giriken bir kii olduunu gsterir.Ancak her giriken kii baarl olacaktr diye bir hipotezde bulunmak olduka sakncaldr ki almamzda giriken olmadn belirten pek ok kadn u anda parlementoda yada kamu sektrnde tepe ynetimde bulunmaktadr.Bizim burada sormak istediimiz soru, kadnn sosyal kiilikli olmasnn ve sosyal aktivitelere katlmnn onu bu konuma gelmesinde bir etki yaratt m dncesidir.Ancak bu konuda anlaml bir iliki bulamadmz durum yine kadnlarn yetime alarnda yaadklar olumsuz siyasi olaylardan dolay, hibir etkinlie katlmam olmalardr. Bu yzden de, bu sorumuzun kesin yorumunu vermekte saknca gryoruz. H.Kabasakaln yapt aratrmada kadnn sosyal stat nedeniyle evli ve ocuklu olmay tercih ettikleri sonucundan yararlanarak kadnlarn %69unun evli olduu

saptanmtr. Burada nemli olan konunun, e seiminde gsterilen hassasiyettir. Neden bu kadnlar, u andaki elerini semitir? Bu kadnlarn %49.4 Ak; %24.1i Mantk; %18.4 de hem ak hem de mantk evlilii yapmtr. Onlar bu konuda kararl klan zellik, eleriyle paylatklar ortak konulardr. Elerinin kendilerine destek olmalarn beklerken, kesinlikle onlarn ak szl,drst ve sabrl olmalarn da beklemektedirler. alan ve ayn zamanda ykselmeye, belirli bir noktaya gelmeyi hedefleyen bir kadnn nnde bir sorun daha vardr; ocuk... Kadn; hem anne hem de alan ve baarl olmay istemektedir. Bu dncelerle kadnlarn %35.6snn tek; %29.9unun iki ocuklu olduunu saptadk. Bu ikilem arasnda kalan kadnn ocuklaryla da ilgilenme sresinin azlnn ve yetersizlii gz nne alndnda onlara sorulan sorunun yantlar da bizleri hem artt hem de sevindirdi. Kadnlarn %47.1i ocuklaryla ilgilendiini ve %50ye yakn da ii ve ailesi arasnda bir denge kurabildiini belirtmitir. Byle bir orann anaerkil bir toplum yaps ierisinde, olumlu sonularn grme asndan kadnn varlnn hem anne hem de i kadn rolleriyle pekitii gzlenmektedir. Son olarak kadnn ynetim tarznda, liderlik zelliklerde sahip olduu tutumlar incelenmitir. Burada kadnn prensipleri dorultusunda, hedefini izlediini, yntemli davrandn syleyebiliriz. Burada en nemli zellik olarak kabul edilen; son karar verme aamasdr. Bu son karar veren kadnn, artk kendinden ve evresindekilerden emin olmas gerekmektedir. Bu karar verirken, kadn riski sevmek zorundadr, cesur olmak ve meslektalarn her konuda destekleyerek, onlar da arkasna alarak ikna edici bir kii olmak zorundadr. Btn bu zellikleri tayan, kendinden emin olan bir kadn zaten azmiylekararllyla hak ettii yere ulaacaktr. nemli olan talarn yerli-yerine oturtulmasdr. Yneticilik ve liderlik kavramlar ierisinde son olarak yaplan karlatrmalarda da, kadnn aile bireylerinden zellikle insan ilikileri, meslek sahibi olma, toplumsal olaylarla ilgilenme, azimli ve kararl olmalar ve hereyden nce kendilerine gvenmeleri konusunda ocuk yatan itibaren byk destek almlardr.Kadnn okuduu okulun yada setii meslein ok nemli bir faktr yoktur. Baar anahtarn belirleyen etmenler; kararl olma; konuyu iyi bilmek; ilkeli ve disiplinli almak ve kendine gvenmektir. Kadnlar bu zelliklerinden yola karak, emin admlarla bulunduklar konuma gelmilerdir ve bu yolda yrrken yaadklar nice olumsuzluklar, engelleri, basklar bir tarafa brakrken, hemcinslerine, gelecek nesil gen kzlara ve gen ynetici ve lider adaylarna; hedef belirlemelerini; iyi eitim almalarn; azimli-kararl olmalarn tlemektedirler. Yaptmz bu aratrma, lkemizde yaayan sadece bir yumak ya da bir avu kadnn profilidir. Yaadklar her zorlua ramen baarya ulaan kadnlarn anatomisidir. Nice AVULARA.........

KAYNAKLAR 1.DOGAR,R (1998) Its Womans World, Newsweek, May 18,pp.13-18. 2. AYCAN, Zeynep (1998) Kadnlarn Baarlarn Etkileyen Faktrler, Human Resource,Say :7. 3. T.C. Babakanlk Kadnn Stats ve Sorunlar (1998) Trkiyede Kadnn Durumu, Ankara:Takav Matbaaclk Yaynclk A.. 4. KABASAKAL,Hayat (1994) Trkiyede st Dzey Kadn Yneticilerin Profili, The Gender Gap n Hgher Education, London: Kogan Page Lmt.

5. KENDRIGEN, Mary Lou (1984) Political Equality in a Democratic Society:Women in the United States, Connecticut: Greenwood Press. 6. GIELE,Janet Zollinger ve Chapman Smock Audney (1977) Women: Roles and Status in Eight Countries, Newyork:John Wiley and Sons. 7. KORAY,Meryem (1993) alma Yaamnda Kadn Gerekleri, zmir: Basisen Eitim ve Kltr Yaynlar:23. 8. KAHN, Wendy ve Jay Ann Grave (1983) Pay Equality- Women Power and Policy, London: Pergamon Press. 9. SAPINO, Virginia (1990) Women in American Society, Second Edition, California:Mayfield Publishing Company. 10. UN (1992), Women 2000, No:3, Vienna: United Nations. 11. ALBAN, Metcalfe ve Michael A.West (1991) Women Managers-Women at Work, Philadephia:Open University Press. 12. ERNST, Angelika (1987) A Comparison of the Position of Women in the Labour Markets of Japan and West Germany-Economic and Social Aspects of Industrial Relations, Frankfurt:Campus Verlag