Japonyada Rekabet ve Rekabet Politikas Japonyada ilk rekabet yasas saylabilecek yasa, 1947de Amerikan igali dneminde Amerikan

anti-trst yasalar referans alnarak karlan anti-tekel yasasdr. Gnmzde de grev yapan, Japonya Adil Ticaret Komisyonu bu yasa ile kurulmutur. Kanunun amac, serbest ve adil rekabeti, yaratc giriimcileri tevik etmek, giriimlerin i faaliyetlerini cesaretlendirmek, istihdam dzeyini ve insanlarn reel gelirini arttrmak ve dolaysyla mill ekonomide demokratik ve salk bir gelimeyi tevik etmek hem de tketicilerin karlarn temin etmektir. Yasann yazl olmayan amac ise demilitarizasyondu. Bu yasa sayesinde, Japonyann askeri sanayisi neredeyse tamamen etkisiz hale gelmiti, Japonlarn zaibatsu dedii byk aile irketleri, kld, sivilleti ya da yok oldular. Bunlar, ilk olarak devlet tarafndan kurulup kra geirilene kadar devlet tarafndan iletilmi, daha sonra mparator Meijiye devrim srasnda yardm eden samuray ailelerine (Mitsui, Mitsubishi, Kawasaki gibi) dk fiyatlarla satlm firmalard. Bugn beyaz eyalar ve binek arabalaryla tannan Mitsubishi, kinci Dnya Sava srasnda bir uak reticisiydi, bugn motosikletleriyle mehur Kawasaki de uak retiyordu. Gnmzde nemli bir fotoraf makinesi markas olan Nikon da aslnda Japon ordusunun drbn ihtiyacn karlamak iin kurulmutu. Zaibatsulara rekabet yasasyla byk bir darbe vurulduktan sonra, keiretsu denen irket alar ortaya kmtr. Bu alar, bir grup Japon irketinin ki bunlar genelde orta ve kk leklidir- kredilerini aldklar tek bir banka etrafnda toplanmasyla ortaya kan bir organizasyondur. Bu alara bal olan irketlerin davranlar Batdaki anlamda bireysel rekabete deil, daha ok grup rekabetine dayanr. Keiretsu iindeki irketler birbirlerini kollama eilimi gsterirler. Mesela Mazda 1974te petrol krizi sebebiyle sarsntya girdiinde, Mazdann bal
1

bulunduu keiretsunun bankas Sumitomo; Mazdaya yeni retim teknikleri benimsetmi, baz yneticilerine grevi braktrm ve irket ann dier yelerinin otomobil almlarn da Mazdaya ynlendirerek Mazday batmaktan kurtarmtr. ABDde devlet mdahalesi daha fazla tepki ekmesine ramen, Chrysler ayn sebeple sarsntya girdiinde, Japonyadakine benzer bir yap ABDde olmadndan devlet mdahalesinden baka seenek yoktu. Bat kltrlerinin aksine Japon kltr kolektivisttir ve bu zelliini yzyllar nce kazanmtr. Japonya %70i dalk, yaam koullar zor bir adalar topluluudur. Tarih boyunca bu corafyada tek bir rn yetimitir, o da retimi ok zahmetli olan ve imece gerektiren pirintir. Japonlarn hayatta kalabilmeleri bu yardmlamaya ve kolektif yaam tarzna balyd, aksi halde alktan lme tehlikesi doard. te kltrlerinin bu zellii sebebiyle her Japon bir gruba ye olma ihtiyac hisseder. Bir Japonun ilk grubu ailesi, sonra iinde bulunduu il, ile ve nihayet Japonyadr. Bylece nce aileler aras olan rekabet sonra okul, il ve son olarak da lke bazna tanmaktadr. Her bir grup ayr bir rekabet dzeyidir. Gnmzde Japon Rekabet Politikas Amerikan ynetimi devrinde kabul edilen anti-tekel yasasnda, 1953, 1977, 1990larda ciddi deiiklikler yaplmtr. En son deiiklikse 2010 ylnda olmutur. Yasaya gre zel tekelleme bir giriimin belli bir sektrde dier giriimleri pazar dna itmesi ve onlarn faaliyetlerini adeta kontrol eder hale gelmesi ve sz konusu sektrde rekabeti ciddi lde azaltmasdr. Yasada monopolistik durum tanm zellikle yksek pazar pay vurgulanarak
2

yaplmtr. Ancak doal sebeplerle, ynetim becerilerinden ve teknolojiden dolay firmann bymesi ve yksek Pazar pay elde etmesi zel tekelleme deildir. Japonya Adil Ticaret Komisyonu bir bakan, drt ye, bir sekreterden olumaktadr ve toplamda 500den fazla insan bu kurumda istihdam edilmektedir. Bakan ve komisyon yelerini; Japonya Babakan, Meclisin izni ve mparatorun onayyla atar. Komisyonun kararlar Yksek Mahkemeye temyize gidebilir. Komisyon, kendi kendine harekete geebildii gibi ikyet zerine de harekete geebiliyor. ikyetler e-mail yoluyla, ikyet edenin -isterse- adnn ve kiisel bilgilerinin sakl kald bir sistemle yaplabilmektedir.

Cezalar Japonya Adil Ticaret Komisyonu, rekabeti engelleyen bir firmayla 4 yolla mdahale edebilir: 1- nleyici istiare 2- Gayr resmi nlemler ve uyarlar 3- Resm tler ve ikyetler 4- Ceza ilemler 1947 ile 1996 arasnda Komisyonun inceledii olaylarn %78i resmi uyarlarla sonulanm ve uyary alan firmalarn ou da derhal bu uyarlar dikkate alarak kendilerine eki dzen vermiler.
3

Ayn zamanda Yasada alt madde halinde adil olmayan faaliyetler de tanmlanmtr: 1- Makul olmayan ayrmc artlar ne srmek 2- Adil olmayan fiyatlarla i yapmak 3- Rakiplerin mterilerini kabul edilemez yntemlerle ynlendirmek, kandrmak 4- Rakiplerin 3. firma ya da kiilerle ilikilerine mdahale etmek 5- Dier giriimlerin iini kontrol etmek 6- stn pazarlk gcn hakszca kullanmak (Gabin gibi) Yani anlamaya nedensiz yere yanamamak, boykot, maliyetlerin altnda satm, dier firmalar hakknda ktleme yapma, ar primli teklifler sunma, sadece belli firmalara ak teklifler yapma bu adil olmayan faaliyetlerdir. 2010da yaplan deiikliklerle ceza snrlar yeniden belirlenmitir. Firmalara kesilen cezalarda st snr 500 milyon Yen, gerek kiilere ise 5 milyon Yen olarak belirlenmitir. (64 milyon dolar ve 640 bin dolar) Kartel aktiviteleri ve ihaleye fesat kartrma sularnda ise 3 yllk hapis cezas snr, 5 yla karlmtr. Yasada hapis cezas olmasna ramen bu hi u ana kadar uygulanmamtr; verilen hapis cezas kararlar hep para cezasna evrilmitir. (Administrative Surcharge) Firma bir fiyat karteline katlmsa son yldaki toplam net satlarnn, - Byk lekliyse, %10u
4

- Kk ve orta lekliyse %4 - Byk toptanc ise %2si - Kk ve orta lekli toptanc ise %1i
-

Byk perakendeciyse %3 Kk ve orta lekli perakendeciyse %1.2si kadar idar demede bulunur.

Bu aslnda bir ceza deil, firmann haksz kazancnn elinden alnmasdr, ceza bundan ayrdr. On yl iinde tekrarlanrsa, bu oranlar yzde elli artrlarak uygulanr. Japonya ayn zamanda bir msamaha program aklamtr. Buna gre, Anti-Monopol yasasn ihlal eden firma, Komisyona mracaat eder ve belgelerini getirir ve ibirlii yaparsa, yapaca demede (Surcharge) indirim yaplr hatta baz durumlarda gerekli artlar salarsa demeden muaf bile olabilir. Komisyonun en ok inceledii olaylar ezici olarak ihaleye fesat kartrma olmutur, daha sonra fiyat anlamalar gelmektedir. OECD gibi kurulular Japonyada uygulanan cezalar dk ve cezai takibatlar gevek bulmulardr. Japonyann ok sk nlemlere gerek duymay, kurallarn fazla inenmemesinden kaynaklanyor olabilir. nk 1945-1988 aras ABD mahkemelerinde 31.745 kartel ve zel tekel davas grlmken, Japonyada ayn dnemde dava says 18dir. Ayrca hafif cezalarn var olmamas, Japonyada rekabet yasas srekli deliniyor ve Japonyada rekabet yok demek deildir, zira Japon firmalarnn kr marj genelde dier gelimi ekonomilerdeki firmalarnkinden daha dktr. (Porter ve Sakakibara)
5