You are on page 1of 79

tusOf;pH tHI;orm;\ tnOf;cHESvHk;om;

ed ' gef ;
wynfh armif0if;nGefY? armifoef;pdk;0if;? armifatmifudk0if;(t*ysH)wdkYxH bkef;bkef; pma&;vdkuf
w,f/ 'Dpmrla&;zdkY 'umrBuD; a':rmvmudk today;xm;wmMumNyD/ tcsuftvufawG pkaqmif;xm;
wmvnf; MumNyD/ odkYayrJh vufawGUrSmawmh ra&;jzpfcJhbl;/
axmifxJrSmqdkawmh usef;rma&;u eHygwfwpf OD;pm;ay;xdkufwJh tqifhjzpfvdkY usef;rma&;udk
xdcu
kd af pr,fh tvkyrf sK;d udk ausmif;wke;f uvdk wpdu
k rf wfrwf rvky&f b
J ;l / aeylw,f? tyl&edS t
f m;Bu;D w,f?
tcef;usOf;xJrSm ydwfavSmifae&w,f/ avt0iftxGuf raumif;bl;/ tmHkpl;pdkufvdkuf&if acR;awG
pD;usw,f/ rdwfzkawG wpfudk,fvHk; aygufw,f? cEmudk,fu a`Er&bl;/ txdkifrsm;&if tmacgifawG
tylavmifw,f/ EIwfcrf;awG uGJw,f/ a&,Hktemav;awG aygufw,f/ ESmacsw,f? ESmacswJhtBudrf
ta&twGufu aMumufp&m/
'Dvdk tajctaersKd;awGt& usef;rma&;udk t"duxm;ae&vdkY 'Dpmrludk a&;zdkY uwday;NyD;rS
MuefYMumae& jcif;yg/
ckawmh rd;k vnf;vdu
k v
f mNy?D pum;vH;k pm;om;awGu aeYaph&ufaph &ifaoG;i,fvkd twif;wd;k a0SU
xGufae MuvdkY ra&;bJ aevdkYr&awmhbl;/ 'gaMumifh a&;vdkufwm/
'Dpmrla&;zdYk pdwu
f ;l aygufvmwmuawmh q&marmifoef;aqG(xm;0,f)a&;wJh &wem*D&d ed'gef;?
&wem *D&d ed*Hk; qdkwJh pmtkyfESpftkyfeJY t*FvdyfvlrsKd; pma&;q&m zdv'if;a[m(H.FIELDING)a&;wJh THIBAW'S QUEEN udk
q&myg&*l bmomjyef w J h ]]oD a yg&J U ra[oD } }pmtk y f & ,f ? rEk [ mbk & if t aMumif ; a&;xm;wJ h
bkef;jynfhawZm&JU ]]rEk[mocifBuD;&JU vQKdU0SufrSwfwrf;}}pmtkyf&,f? 'DpmtkyfawG zwfNyD;uwnf;uyg/
t"du uawmh oem;p&m oDaygtaMumif;aygh/ bk&m;avmif;vnf; eef;odrf;cHcJh&w,f/
tusOf;pHcJh &w,f/ 'gayr,fh bk&m;avmif;u &ifxJrSm w&m;&Sdawmh olwdkYavmuf 'kura&mufbl;/
olwv
Ykd kd pdwrf qif;&J bl;ayghaemf/ 'gaMumifh ckvkd us;IH csed f ta&;edrchf sed rf sK;d rSm "r[m taumif;qH;k tazmfreG ?f
"r[m taumif;qHk; orm;awmf? "r[m taumif;qHk; vufeufqdkwmudk ajymcsifvdkY 'Dpmrludk
a&;vdu
k w
f myg/
tcef ; (1)
bk&m;avmif; Am&mPoDrif;b0wke;f u trwfwpfa,muf[m tusiyhf suf cspm;Ny;D ? w&m;ysuf
pnf;urf; azmufvmcJhw,f/ tm;udk;&wJh trwfjzpfawmh axmifvnf;rcscsif? jypfrIu xif&Sm;awmh
eef;wGif;rSmvJ qufxm;vdkY rjzpfawmhvdkY bk&m;avmif;u tusifhysuf trwfBuD;udk jynfESif'Pf
ay;vdkufw,f/
tusiyhf suf trwfBu;D u wdik ;f wpfyg;odYk xGuaf jy;oGm;Ny;D bk&m;avmif;&JU tm;enf;csu?f eef;wGi;f &JU
vQKd0SufcsufawGudk tukefzGifhcsvdkufw,f/ aemufNyD; Am&mPoDudk odrf;,lr,fqdk&if olulnDr,f?
tvG,w
f ul odr;f ,lEikd w
f hJ enf;vrf;awG olq
Y rD mS &Sw
d ,fvv
Ykd nf; wdik ;f wpfyg;rif;udk avQmufwifw,f/

-1-

aer0if tifyg,mudk xlaxmifcsiMf uwJh rif;wd&Yk UJ xH;k pHtwdik ;f tdref ;D csi;f rif;[m e,fcsUJ zdt
Yk wGuf
Am&mPoDjynfodrf; ppfudk oludk,fwdkif OD;aqmifygawmhw,f/ opmazmuftrwfBuD; ajymwJhtwdkif;
Am&mPoD udk tvG,fwul odrf;ydkufNyD; bk&m;avmif;udk axmifcsvdkufygawmhw,f/
bk&m;avmif; axmifuswmu rEk[mvdk oDaygrif;vdkawmif ta>ct&HeJYyJ vGwfvyfwJh
tus,cf sKyf r[kwyf gbl;/ tcef;usO;f av;xJrmS xdyw
f ;kH tcwfcx
H m;&wJh tusO;f csKyyf g/ vufEiS ahf jcawGukd
BudK;ESifhwkyfNyD; xkyfwef;rSm aZmufxdk;wGJavmif; tqGJcHxm;&wJhtxdyg/
bk&m;avmif;u ta&;taMumif;qdk "rudk tm;udk;&rSef;odw,f/ 'gaMumifh arwmbm0em
pD;jzef;w,f/ bk&m;avmif;&JU yg&rDaMumifh arwmpsmef &wJhtxd aygufajrmufoGm;w,f/ arwmpsmef
orm"d[m txG#ftxdyf odkY a&muf&SdoGm;w,f/
e,fcsJUrif;vnf; bk&m;avmif;xHoGm;NyD; awmif;yefw,f/ Mo0g'cH,lw,f? xD;eef;udkvnf;
jyeftyfw,f/ 'gayrJh bk&m;avmif;u tBu;D tus,f oHa0*&oGm;Ny/D xD;eef;udk rvdck siaf wmhb;l / 'gaMumifh
oifah wmfwo
hJ u
l kd a&G;aumufwifajrm ufzYkd trwfBu;D rsm;udk tyfNy;D awmxGuo
f mG ;w,f/ toufxufq;kH
awmxJrSm w&m;eJYyJ arGUavsmfoGm;awmhw,f/
tcef ; (2)
bkef;bkef; pmoifom;b0u yk*Hudk a&mufzl;w,f/ rEk[mbk&m;udk zl;bl;w,f/ bk&m;zl;&if;
rEk[mudk oem;rdw,f/ tJ'Dwkef;u rEk[mudk oem;wm[m tay:,Hoem;jcif;yJ/ udk,fcsif;pmw&m;
vHk;0rygwJh taygpm; ukPmoufoufeJY oem;cJhw,fqdkwm ckrS jyefqifjcifrdw,f/ ckawmh
wu,foem;rdomG ;Ny/D ud,
k cf si;f pmw&m; tjynfeh YJ wu,fu
h kd wefz;kd &Sw
d hJ ukPmtppfeYJ oem;rdwmyg/
aemufwpfcg bk&m;zl;oGm;OD;r,f/ bk&m;rSm ukodkvfjyK&if; rEk[mudk trQa0OD;r,f/
rEk[mu bk&m;wnfjyHek YJ ol[m udv
k ekd rD if;&JU tusO;f om;jzpfaMumif; eef;awmfukd tiftm;oH;k
tEdkifusifhNyD; tMurf;zuf vk,lcHcJh&aMumif;? rw&m; eef;csNyD; t"rtzrf;tpD;cH&aMumif; urmBuD;udk
ajymjyoGm;wmyg/
acwfpum;eJYajym&&if tdkif'D,maumif;w,f/ ygazmhrefYpf aumif;w,f/ armf'efusw,f/
acwfrw
D ,f? acwfa&SUudk trsm;Bu;D BuKd jrifw,fvYkd qd&k rSmaygh/ wpfenf;tm;jzifh ajym&&if idjk yoGm;w,fvYkd
qdk&r,f/ 'gaMumifh vnf; jynfwGif;wif r[kwfbJ urmvSnfh c&D;oGm;rsm;uawmif rEk[mbk&m;udk
a&muf&if rEk[mbk&ifukd ukPmoufrMd uawmhwmaygh/ yd#uwfawmf ppfyu
JG kd pdw0f ifpm;ukeMf uwmaygh/
rEk[mu bk&m;wnfNy;D wpfurmvH;k &JU ukPmw&m;awGukd oJ,
h o
l mG ;w,f/ oJ,
h al ew,f/ oJ,
h Ol ;D r,f
qdk&if qdk&r,f/
'gawmif rEk[mrif;[m xD;eef;tcsc&H Hk vufeufuikd af qmifciG rhf &H?k e,fajrtuefo
Y wfc&H H?k
rif;wpfyg; &JU wefcdk;tmPmyg0g MoZmawG kyfodrf;cH&Hkom jzpfygw,f/ om;r,m;eJYtwlae&w,f/
wynfw
h yef; tNct
H &H awGeYJ twlae&w,f/ jrif;uyg&GmrSm vGwv
f w
G v
f yfvyf ae&w,f/ 'DtcGit
hf a&;
awGudkawmh tjynfht0 &&SdcJholyg/
'gayrJv
h nf; olUb0[m tpG,u
f sK;d a>r? csKu
d sK;d EGm;vdk jzpfaeawmh olb
Y 0[m bmt"dyg ,f&rdS mS vJ/
ppfjzpf &jcif;&JU taMumif;&if;udkvnf; jyefawG;aerSmaygh/ t"rtodrf;ydkufcH&wmudkvnf; rausreyf
jzpfaerSmaygh/ bmrQrwwfEikd af wmhwhJ b0rSm pdwaf &mud,
k yf g rGe;f MuyfaevdYk bk&m;wnfjyjcif;eJY urmBu;D udk
olYb0trSef odatmif ajymoGm;wm jzpfrSmyg/
oem;p&m rEk[mayyJ/
-2-

tcef; (3)

trIppfrcH&bJ axmif'Pf wpfoufwpfuRef; uscH&ol


rEk[mxuf oDaygrif;u ydkNyD; oem;p&maumif;w,f/ ukef;abmifrif;quf&JU aemufqHk;rif;
jrefrmwdkY&JU aemufqHk;rif;jzpfvdkY oDaygrif;&JUtaMumif;u ydkpdwf0ifpm;zdkY aumif;w,f/
1885 ck? Edk0ifbmv (28)&ufaeYrSm t*Fvdyfu odrf;ydkufcJhvdkY oDaygrif; eef;uscJhw,f/
aemufwpfaeY Ed0k ifbmv (29)&ufaeYrmS ygawmfrcl w
hJ ,f/ &efuek rf mS cPaeNy;D oabFmjzifh ac:oGm;wmudk
cHc&hJ w,f/ yifv,fxJ rSm b,fuakd c:oGm;rSe;f vnf; rod? bmvkyzf aYkd c:oGm;rSe;f vnf;rod/ txdwx
f w
d f
tvefYvefYeJY ygoGm;Muwmyg/
oabFmuke;f ywfay:rSm pum;jyefwpfa,mufawGUwmeJY pkz&k m;vwfu yif;,rif;orD;udk vTwNf y;D
ar;cdik ;f vdu
k w
f ,f/ yif;,rif;orD; idNk y;D jyefvmw,f/ ]]aemufvu
dk af emufygawGukd a&xJcs owfypfr,f/
t&SifESpfyg; udk EdkifiHjcm;udk ac:oGm;r,f}}vkdY pum;jyefu ajymvTwfvdkufwJhtaMumif; odvdkuf&w,f/
aemufvdkuf tNcHt&Hu ESpfq,favmufygawmh olwdkYudk owf&if t&SifESpfyg;&JU tem*wfuvnf;
raocsmbl; r[kwfvm;/ t&SifESpfyg;[m 'Dae&mrSm avmu"Hw&m;udk pwifoabmaygufoGm;w,fvdkY
qdk&r,f/ txl;ojzifh pkzk&m;vwfaygh/ olu wwd,orD;awmfavmif;av;udk udk,f0efvG,fxm;&wm
r[kwfvm;/
bk&m;avmif;&JU arwmwefc;kd aMumifh udv
k ekd rD if;[m tdyv
f rYkd &awmhb;l / wpfu,
kd v
f ;kH ylavmifNy;D
raeEdkif rxdkifEdkif jzpfvmw,f/ orm;awmfBuD;awGvnf; a&m*g&SmvdkYr&vdkY vufrdIifcsae&w,f/
udkvdkeDrif;&JU a&m*g[m aq;rwdk;awmhbl;/ orm;awmfawGeJY ukovdkY r&bl;/ w&m;awmfeJYom
ukovdkY&r,f/ 'gaMumifh tusOf;pHrif;udk jyefawmif;yefrS a&m*gaysmufrSmjzpfaMumif; rif;wdkifyif
trwfBuD;rsm;u t&Judk;NyD; avQmufxm;Muw,f/
wu,fawmh pum;jyefu Munfhr&vdkY ajymvTwfvdkufwmyg/ vrf;c&D;rSm b,fol b,folYudkrS
a&csNy;D rowfcyhJ gbl;/ 'gayrJh tNrw
J rf; bk&m;xl;cH&wJh t&SiEf pS yf g;twGuf pum;jyef&UJ pum;u "g;oGm;
xuf pl;&S emusifapcJhw,f r[kwfvm;/ t&SifESpfyg;udk avmu"Hw&m;eJY pwifrdwfqufay;cJhwJholu
pum;jyef(Guide)vdkY qdk&r,f/
'Dvekd YJ tdE,
d jynf r'&yfNrKd Uav;udk a&mufomG ;Muw,f/ r'&yfqw
kd m tdE,
d Edik if &H UJ wwd,NrKd Uawmf
av;yg/ ckawmh bHak b(rGeb
f ikd ;f )NrKd UBu;D aygh/ r'&yfNrKd Ua&mufawmh oDaygrif;u wm0efct
H &m&Sd 'kAv
kd rf LS ;Bu;D
aumufpf (jrefrmEdik if H vufaxmufyv
k yd rf if;Bu;D )udk d;k d;k om;om;yJ ar;vdu
k w
f ,f/ olwYkd b,fomG ;&rSmvJ/
b,frmS ae&rSmvJ/ bmvky&f rSmvJaygh/ ykvyd rf if;Bu;D aumufpu
f vnf; yGiyhf iG v
hf if;vif;yJ jyefajymygw,f/
&wem*D&dqdkwJh NrdKUodrf NrdKUi,fav;udk oGm;&rSm/ eef;usbk&iftjzpf? tusOf;om; tjzpfeJY wpfoufvHk;
aeoGm;&r,faygh/
aumufpf&JU tajzod&awmh oDaygrif;[m tawmfpdwfxdcdkufoGm;w,f/ 'gayrJh ol[m
'DtaMumif;udk rdzk&m;eJYtjcm;olawGudk todray;zdkY jyefydwfxm;vdkufw,f/
oDaygrif; xifxm;wm? ,HMk unfxm;wmu t*Fvyd ef aYJ qG;aEG;Ny;D pmcsKycf sKyq
f Nkd y;D &if jyefyv
Ykd rd rhf ,f/
eef;jyefwifvdrfhr,fqdkwmyJ/ ckawmh txifeJYtjrif wjcm;pDjzpfoGm;cJhw,f/ wpfenf;tm;jzifh
vSnfhpm;cHvdkuf&rSef; odoGm;cJhw,f/ olYudk vSnfhpm;olu olYudk eef;cscJhwJh ume,fpav'if qdkolygyJ/
-3-

'DtaMumif;udk oDaygrif;udk,fwdkif tdEd,bk&ifcHcsKyfxH ckvdkpma&;awmif;qdkcJhwmudk


awGU&ygw,f/
]]rEav;rS rxGufvmrDu umvuwm;odkY oHk;vcefY <ua&mufNyD; jrefrmjynfta&;udk tdEd,
bk&ifccH sKyf ESihf aqG;aEG;awmfryl g[k ume,fpav'ifu tmrcH ac:aqmifvmaMumif;? aqG;aEG;Ny;D vQif
jrefrmjynfrmS eef;jyefxikd &f rnf qdck ahJ Mumif;? NAw
d o
d Qtpd;k &udk ,HMk unfc
hJ NAw
d o
d Qt&m&Srd sm;xH rdru
d ,
kd u
f kd
rdrt
d yfEu
HS m vdu
k yf g vmcJah Mumif;? v tenf;i,ftwGi;f jyefyaYkd y;vdrrhf nf[k ,HMk unfcahJ Mumif;? ,cktcg
(6)v (7)v MumjrifhoGm;NyD jzpfaomfvnf; rnfonfh udk,fpm;vS,fESifhrQ raqG;aEG;&ao;aMumif;?
acwqdkaomfvnf; r'&yfrSwzef &wem*D&d odkYyif ydkYvdkufaMumif;? &wem*D&donf rdrdtaejzifh
aexdkifpHjref;&ef rnfodkYrQ roifhavsmfaom ae&mjzpfonfudk BuHKawGU&aMumif;? tqdyfjyif;a>rrsm;ESifh
uif;rsm; ayg jrefrmjynfrS ucsiEf iS u
hf &ife,f awmwGi;f a'orsm;ESihf wlaeygaMumif;? tvGeaf o;i,f
usOf;ajrmif;aom tkwfwdkufjzifhae&NyD; ppfwyfjzifh tapmifhrsm;csxm; tcsKyfcH ae&onfh oabm
jzpfaMumif;? xdkYtjyif rdk;rsm;aom &wem*D&d\ &moDOwku rdrdESifhroifhawmfygaMumif;? pHtdrfawmfrS
ykvdyftapmifh ta&SmufrygbJ xGufcGmcGifhr& tusOf;usaeouJhodkY jzpfygaMumif;? NAdwdoQtpdk;& ESifh
awGUqHak qG;aEG;Ny;D jrefrmjynfoYkd jyefciG jhf yKrnf xifygaMumif;? ,cktajctaerSm ]]trIppf rcH&bJ wpfouf
wpfuRef; usouJhodkY jzpfaeygaMumif;}}? w&m;rQwonfh ppfaq;rIudk cH,lvdkygaMumif;? jrefrmjynfodkY
jyefciG &hf rnf qdv
k Qif NAw
d o
d Qtpd;k & csrw
S af om rnfonfph nf;urf;csuu
f rkd qdk vdu
k ef mrnfjzpfaygaMumif;}}
&wem*D&d ed'gef; (33-34)
'Dpm[m oDaygrif;&JU t,lcH0ifpm? toem;cHpm vdkYqdk&if rSm;r,frxifyg/
Edik if u
H kd twif;t"rv,
k l xD;eef;udk twif;t"r odr;f ydu
k ?f vlukd twif;t"r zrf;qD;axmifcs
cHvu
kd &f wJh oDaygrif;&JU b0[m bk&m;avmif; C#rif;eJY bmrsm;uGmvdv
Yk /J 'Dvt
kd csed rf mS w&m;rjynf0h vdYk
r&ifu
h suaf o;wJh EkEek ,fe,f rif;ysKrd if;vGif wpfa,muftwGuf b,favmufpw
d x
f cd u
kd pf &m aumif;rvJ
qdkwm awG;Munfhwdkif; &ifeifhp&m? aMuuGJp&m? rcHcsifpdwfawG? cHjyif;pdwfawGeJY aygufuGJp&mBuD;aygh/
Edik if u
H kd odr;f ydu
k Nf y;D *syefb&k ifvkd pnf;rsO;f cHb&k ifb0eJY aeoGm;&&if awmfao;wmaygh/ eef;csc&H vdYk
tus,fcsKyfeJYxm;csif&ifvnf; &efukefvdk jrefrmjynfwGif;rSmyJ qdk&ifvnf;awmfao;wmaygh/ ckawmh
b,fvdkrS qufpyfvdkYr&wJh ukvm;jynfrSm csKyfaESmifxm;wmqdkawmh a&mufcgprSm tawmfcH&cufr,fh
oabm&Sw
d ,f/ 'gaMumifv
h nf; ]]jrefrmjynfukd jyefciG &hf r,f qd&k if NAw
d o
d QwYkd csrw
S w
f hJ b,fpnf;urf;rqdk
vdkufemyghr,f}}qdkwJh pum;&yfudk xnfha&;xm;wm jzpfrSmaygh/
Edik if hH tnGet
Yf zl; wpfa,mufukd tjypfwpfpw
kH pf&m r&Syd gbJ tckvkd twif;t"r zrf;qD;axmifcs
xm;wm[m vlrsKd;BuD;awG&JU *kPf,lxdkufwJh ,Ofaus;rIBuD;vm;Asm/
oDaygrif;taeeJY udk,fhxD;udk,fheef;rSm aecJh&pOfuvnf; vufeufudkif vHkNcHKa&;wyfawGeJYygyJ/
tckvdk eef;ustusOf;om;b0rSmvnf; vufeufudkif vHkNcHKa&;wyfawGeJY ae&wmygyJ/ 'gayrJh
b,fwlyghrvJaemf/ udk,fhxD; udk,fheef;rSmwkef;u EdkifiHvHkNcHKa&;? xD;eef;vHkNcHKa&;? bk&ifrif;jrwfqdkwJh
rdrt
d ouf vHNk cKH a&;twGu?f rdru
d kd umuG,f apmifah &SmufzYkd vHNk cKH a&;tjynfeh YJ aecJ&h wm/ ck[mu NAw
d o
d Q&UJ
xD;eef;pnf;pdrfvHkNcHKa&;twGuf qifudkcRef;eJY csdefxm;ovdkrsKd; rvIyfom? rvSnfhom jzpfaeawmh
oDaygrif;twGuf b,favmufylavmifrGef;MuyfaervJqdkwm cefYrSef;Munfh&if odEdkifygw,f/
-4-

'DtaMumif;awG awG;rdwdkif; pm;vdkYvnf; ajzmifhrSmr[kwfbl;/ tdyfvdkYvnf; ajzmifhrSmr[kwfbl;/


yifudk,f "mwfcHudku vlat;? vlaysmh wpfa,muf jzpfvdkY vlaxmifusHkwifrubJ pdwfygcsKyfaESmifcH
xm;&ovdk jzpfaerSmyg/ tJ'gaMumifh ydkqif;&J&ayraygh/

yGJOD;xGuf awmfvSefa&;eJY oDaygbk&if&JU csKdNrdefwJh atmifyGJ


ppcsif; aqmufeJYxGif;vdkY qdk&rvm;/ a&mufa&mufcsif; zaemifheJYaygufvdkY qdk&rvm;yJ/
oDaygrif;[m &wem*D&dudk a&mufw,fqdk&ifyJ jyemaygif;pHkeJY &ifqdkifawmhw,f/
oDaygrif;[m &wem*D&pd t
H rd af wmfrmS tdraf xmifO;D pD;tjzpfawmif rvky&f bl;/ Edik if aH &;t&m&Sd
ykvdyf atmfvfbHk;u tdrfaxmifOD;pD;vdk wm0ef,l tkyfcsKyfwmeJY BuHK&w,f/ 'gaMumifh oDaygrif;u
atmfvfbHk;udk oabmrusbl;/
atmfvb
f ;kH u tysKad wmf-txde;f awmf taptyg;awGuv
kd nf; bk&ifeaYJ oG;cGaJ y;w,f/ 'gaMumifh
tap tyg;awGu tdktaorJhvmw,f/ atmfvfbHk;u pHtdrfawmf trIxrf;awGudk Budrf;armif;
dkufESufw,f/ olYoabmeJYol tvkyfjzKwfypfw,f/ eef;awmfyg i,fuReftcsKdUudk pHtdrfawmfeJY cGJodyfNyD;
t&ufwdkuf zsufqD;ypfw,f/ &wemypnf;awGudkvnf; aps;ESdrfNyD;a&mif;csypfw,f/ axmufyHhaiG
lyD;av;axmifudkvnf; tjynfhray;bJ olYudk,fusKd;twGuf oHk;pGJNyD; usefwmudkyJ ay;w,f/ bk&if
tjyifxGuf&if olYcGifhjyKcsufudk awmif;cHae&w,f/ atmfvfbHk;\ armufrmrIaMumifh bk&ifu
aumif;aumif;rGefrGef qufqHvmatmif atmfvfbHk;udk wHpdk;vufaqmif ay;NyD; acsmhaygif;ae&w,f/
atmfvfbHk;&JU bk&ifpdwfqif;&Jatmif aoG;cGJoyfvQKd zsufvdkzsufqD; vkyfaqmifrIawGaMumifh
pHtdrfwpfckvHk;[m axmifBuD;wpfckvdk jyemrsKd;pHk tedXmHkBuD;awGeJYyJ jynfhESufaeawmhw,f/
'DtaMumif;awGukd oDaygrif;u a&SUaeiSm;Ny;D tpd;k &xH wdik pf mydv
Yk u
kd w
f ,f/ bk&ifw
h ikd pf maMumifh
atmfvfbHk; xkacsvTmwif&w,f/ 'gayrJh EdkifiHa&;t&m&Sd atmfvfbHk;&,f? aumvdyfawmft&m&Sd&,f?
tdEd,tpdk;&&,f? olwdkY tcsif;csif; vuf0g;csif;dkufNyD; bk&ifudk OD;usKd;atmif OD;csKd;ynmay;aewm
jzpfavawmh atmfvfbHk;udk rjzKwfwJh tjyif oDaygbk&ifudkawmif yHkBuD;csJU pGyfpGJ&aumif;vm;qdkNyD;
tjypfwifMuao;w,f/
yxrtBurd f ratmifjrifayr,fh oDaygrif;u vufravsmb
h ;l / ol&oif&h xdu
k w
f hJ olUtcGit
hf a&;
awG &zdkYtwGuf qufNyD; wdkufyGJ0ifw,f/ 'DvdkZGJowdrsKd; olYb0rSm 'DwpfcgyJ toHk;cszl;w,fvdkYawmif
qdk&r,f/ 'gaMumifh pHtdrfawmfudk udk,fydkiftkyfcsKyfcGifh&zdkY? olYvcudk oludk,fwdkif oHk;ydkifcGifh&zdkYtwGuf
a&SUaeeJY bHkabbk&ifcH eJYr&&if bk&ifcHcsKyfxd wufwdkifzdkY qufwkdifyifw,f/
olaY &SUae emrnfu z&uf'&pftufcsaf vmif;wJ/h 'Da&SUaeu t*Fvyd v
f rl sK;d vnf;jzpf? Oya'vnf;
uRr;f usi?f olwv
Ykd rl sK;d taMumif;vnf; aemaMu? olwt
Ykd pd;k &&JUtxmudv
k nf; odavawmh &J&0J 0hH hH jywfjywf
om;om;yJ vkypf &m &Sw
d m vkyw
f ,f/ 0ifp&m&Sw
d m0if? xGupf &m&Sw
d mxGu?f awGUp&m&Sw
d mawGUeJY tawmfu
h kd
tm;udk;&wJha&SUaeaumif; wpfa,mufjzpfw,f/ 'gayrJh 'Da&SUaeudkvnf; oDaygrif;eJY tvG,fwul
awGUcGirhf ay;bl;/ oDaygrif;eJaY wGUzdYk tBurd Bf urd pf mwif&w,f/ cGiahf wmif;&w,f/ wpfBurd w
f pfav awGUzdu
Yk kd
(6)vtxd apmifh&wJhtcg awmif&Sdw,f/
oDaygrif;u a&SUae tufcsaf vimf;&JUtultnDeyJ bk&ifccH sKyx
f H pmwifw,f/ bk&ifccH sKyu
f vnf;
bHkab bk&ifcHvdkyJ y,fcsvdkufjyefw,f/ oDaygrif;twGuf 'kwd,tBudrf HI;edrfhjcif;aygh/ bk&ifcHcsKyfu
-5-

oDaygrif;udk ud,
k yf ikd t
f yk cf sKycf iG hf ray;jcif;&JUt"dutaMumif;&if;u pHtrd af wmfukd ud,
k yf ikd t
f yk cf sKycf iG &hf oGm;
&if oDaygrif;[m t&yfol t&yfom;awGeYJ &if;&if;ES;D ES;D xdawGUqufq&H awmhr,f/ 'gqd&k if tcsed rf a&G;
xGuaf jy;vGwaf jrmufomG ; Edik w
f ,f/ oDaygrif;uvnf; 'DtcGit
hf a&;udyk J xyfcgwvJvJ awmif;qdak eawmh
oHo,ydkjzpfvmNyD; y,fcsvdkufjcif; jzpfw,f/
oDaygrif;uvnf; atmfvb
f ;kH udk ajymif;a&GUay;atmif pHtrd af wmfukd ud,
k yf ikd t
f yk cf sKycf iG &hf atmif
vkyfay;r,fqdk&if lyD;aiGwpfodef;xd ay;r,fvdkY a&SUaeudk uwday;vdkufw,f/ a&SUaeuvnf; pdwfa&m
udk,fyg tifwdkuf tm;wdkuf BudK;pm;w,f/
'Dawmh tdEd,tpdk;&&JU oHo,u ydkBuD;vmNyD; oDaygrif;udk wjcm;NrdKUudk a&TUypfzdkY jyifqifvm
Muw,f/ tusOf;axmif tkyfcsKyfa&;pum;eJYajym&&if rdom;pkeJYeD;wJh axmifrSmxm;&wm vHkNcHKa&;
pdwrf cs&vdYk e,faxmif wpfcck u
k kd ajymif;ypfcsiw
f o
hJ abmaygh/ wifjyxm;wJh tcuftcJukd ajz&Si;f ray;
wJt
h jyif a0;wJah e&mudak wmif ydaYk wmhr,fqakd wmh oDaygrif;taeeJY ydNk y;D rcHcsipf w
d af wG jyif;jyvmwmaygh/
aemufq;kH awmh &wem*D&x
d uf vHNk cKH wahJ e&m rawGU&vdYk e,fajymif;r,ft
h pDtpOf ysuo
f mG ;w,f/
tJ'DawmhrS oDaygrif; pdwfat;&awmhw,f/ a&SUae tufcsfavmif;&JUtBudrfBudrf tvDvD rem;wrf;?
ravQmw
h rf; tpDt&ifcrH aI Mumifh atmfvb
f ;kH udk ajymif;a&TUay;vdu
k w
f ,f/ 'gayrJh ud,
k yf ikd t
f yk cf sKypf rD cH iG hf
ray;ao;bl;/ 'gaMumifh a&SUaeu qufBudK;pm;w,f/
a&SUae&JU BudK;pm;rIaMumifh 1895 ck atmufwdkbmvrSm tpdk;&u udk,fydkiftkyfcsKyfcGifhay;zkdY ckvdk
qHk;jzwfvdkuf&awmhw,f/
]]1896-ck Zefe0g&D (1)&ufaeYrSp pHtdrfawmf tkyfcsKyfpDrHcefYcGJa&; wm0efrsm;udk oDaygbk&if
ud,
k w
f ikd f OD;pD;aqmif&u
G cf iG hf ay;vdu
k o
f nf/ vpOf axmufyahH Mu; ly;D (3000)udk bk&iftm; xkwaf y;rnf/
xdkYjyif bk&ifonf pHtdrfawmf trIxrf;rsm;udk tvkyfjzKwfjcif;? cefYtyfjcif;twGuf ykvdyft&m&Sd\
oabmwlnDcsufudk &,l&ef rvdkay/ bk&if\ aobmqEtwdkif; aqmif&GufEdkifonf/}}
&wem*D&d ed'gef; (64)
1896-ck Zefe0g&D (1)&ufaeY[m oDaygbk&if&JU atmifyGJaeYaygh/ (6)ESpfvHk;vHk; atmfvfbHk;&JU
Murf;wrf; dik ;f jyrI? pdwq
f if;&Jatmif nO;f qJEydS pf ufr?I w&m;rrQwwJh tkycf sKyrf I 'PfawGukd cg;pD;cHc&hJ wm
0#fuRwfwJhaeY aygh/ 1892-ck? arvrSpNyD; wkdufyGJ0ifvmwm 1896-ck ESpfqef;wpf&ufaeYrS
atmifjrifw,fqdkawmh awmfvSefa&; umvu (3)ESpf(7)vawmif MumcJhw,f/ 'DtawmtwGif;
oDaygrif;crsm pdwfyef;vlyef; jzpfcJh&w,f/ aemufNyD; ]]trIvnf;atmif? aiGvnf;ajymif}}ovdkvnf;
jzpfoGm;cJhw,f/
bmyJjzpfjzpf udk,fhpHtdrfrSm udk,fhvuf? udk,fajc udk,fom vkyfydkifcGifh tjynfh&Sdaer,fqdk&if
yJjyKwfeJY ig;yd&nfyJ pm;& pm;& pdwfcsrf;omrIawmh &Sdao;w,faemf/
Adv
k u
f s vTr;f rd;k vdw
k hJ tdE,
d tpd;k &uawmh olwv
Ykd yk w
f hJ raumif;rIawGeYJ olwx
Ykd w
k w
f hJ trdeaYf wG
aMumifh udk,fhSL;udk,fywfovdkjzpfNyD; oDaygrif; ay;&r,fh a&SUaec vufusefaiG (55000) pdkufxkwfay;
vdkuf&w,f/ 'gawmif a&SUae tufcsfavmif;u aps;avQmhvdkY? ravQmh&if onfxuf ydkukefOD;r,f/
'DyGJrSm oDaygbk&if[m atmifEdkifjcif;&JUcsKdNrdefwJh t&omudk Nrdef&nf,Suf&nfeJY tawmfBuD;udk
ESpfESpf NcdKufNcdKuf cHpm;rdvdkufrSmyJaemf/
'Dvdkusawmhvnf; 'dkYbk&ifu awmfom;yJvdkY qdk&rSmayghaemf/
-6-

&efolYxH vuf0g;jzefY awmif;cHae&aom oDaygbk&if


&wem*D&drSm taumif;qHk;tdrfBuD;ESpftdrfjzpfwJh atmfx&rfa[mvfeJYabumpfbef*vdk qdkwJh
NcHcsif;uyf tdrfESpftdrfudk tustejyifqifNyD; t&SifESpfyg;udk wpfcrf;wem; xm;Muygw,f/ 'gayrJh
b,faysmfrvJaemf/ udk,fhxD; udk,feef;rSr[kwfbJ/ NyD;awmh udk,fhEdkifiHrSm udk,fhvlrsKd;awGeJY ae&wmvnf;
r[kwfbl;/ eef;us tdrfedrfpH tusOf;om;b0eJY wpfoufvHk; aeoGm;&rSm/
jrefrmjynfrS ygvmaom eef;wGif;ol? eef;wGifom; tNcHt&Hrsm;a&m? tdEd,rS ukvm;vlrsKd;rsm;?
NrdKUcH tmPmydkifrsm;ESifh t*Fvdyft&m&Sdrsm;yg t&SifESpfyg;udk bk&ifeJYrdzk&m;udk qufqHovdk qufqHMu
ygw,f/ t&SiEf pS yf g;uvnf; tdref rd phf b
H 0 a&mufaeayr,fh xD;eef;tpOftvmtwdik ;f ,Ofaus;odraf rGUpGm
aexdkifMuygw,f/
yGJawmfwnf&if bk&ifb0wkef;uvdkyJ oDaygrif;wpfyg;wnf; yGJawmfwnfw,f/ rdzk&m;ESpfyg;u
yGJawmf vdkuf&w,f/ ta>ct&Hrsm;u ,yfawmfoGif;oluoGif;? ykqpfwkyf cpm;olu cpm;eJY wu,fhudk
bk&ifwpfyg;vdk aexdkifcGifh &ygw,f/
yGJawmfwnfwJhtcgrSmawmh t*Fvdyftpkd;&u axmufyHhwJh &m&Sif&dumawGudk roHk;aqmifygbl;/
yG J a wmf twG u f csuf j yKwf w J h t cgrS m vnf ; pk z k & m;ud k , f w d k i f BuD ; Muyf w ,f / vl , H k t rsKd ; orD ;
pm;zdkrSL;wpfa,mufudkyJ toHk;jyK w,f/ pHtdrfawmf 0efxrf;awGudk t*Fvdyftpdk;&u cefYxm;wm
jzpfwt
hJ wGuf pdwrf csvYkd pkz&k m;ud,
k w
f ikd f rD;zdak csmif0if yGaJ wmf csujf cif;jzpfw,f/ tqdycf wfvrd rhf ,fvYkd
xifwmaMumifh&,f? om;ig;tpdk &m&SifawGu rvwfqwfwmaMumifh&,f? 'DtaMumif; ESpfyg;aMumifh
bk&ifhrdom;pk qif;qif;&J&Jae&wmvnf; jzpfEdkifw,f/
acsmuvufbl;? rkefYaowm? opfoD;jcif;? om;pdkig;pdkawGudk ukvm;awGxH a&mif;vdka&mif;?
ay;vdak y;Ny;D ud,
k t
hf yd u
f yfxu
J pdu
k x
f w
k Nf y;D 0,fjcrf; csujf yKw&f awmh wjznf;jznf;eJY eef;wGi;f &wemawG
ukefoGm;w,f/ yk&ydkuf? acgufa&Tzvm;av;awGudk vHk;acsNyD; a&xrf;ukvm;awGudk wdwfwqdwf
ay;vdkufw,f/ a&xrf;ukvm; awGu cg;Mum;rSmvdyf xnfhoGm;NyD; a&mif;ay;&w,f/ tJ'Dvdk
a&mif;&wmqdkawmh wef&mwefaMu; b,f&awmhrvJ/ rwefwqaps;ESdrfcH&awmhrSmaygh/ 'gayrJh
bk&ifrh o
d m;pk[m txnfBu;D ysuaf wG r[kwv
f m;/ acR;eJaY oG;eJY &SmazGc&hJ wJh &wemawGvnf; r[kwb
f ;l
av/ 'gaMumifh wefzdk;em;rvnfMubl;/ ESajrm&aumif;rSef;vnf; rodbl;/ cgwdkif;vdkyJ twdkif;tqr&Sd
vufBuD;BuD;eJY cyfzGmzGm oHk;pGJMuw,f/
'ghtjyif eef;pHwdkif;uvdkyJ tcgBuD; &ufBuD;awGrSm yGJvrf;obifeJY tcrf;tem;awGudk pnfum;
atmif aiGtukefcHNyD; vkyfMuao;w,f/ 0guRwfyGJawmf? wefaqmifwdkifyGJawmf? ESpfopful;yGJawmf?
t&SifESpfyg; arG;aeYyGJ? orD;awmfrsm; em;xGif;r*Fvm pHkaewmygyJ/
tJ'DxJrSm oDwif;uRwfyGJawmf[m ESpfpOftBuD;us,fqHk; usif;ywJhyGJ jzpfw,f/ dk;&muyGJawG?
{nfhcHyGJawG? rD;SL;rD;yef;awG? qDrD;ylaZmfyGJawGeJY tawmfhudk pnfum;w,fqdkyJ/
'DtcsdefrSm bk&ifrdom;pk[m tdrfedrfhpHb0udkawmif arhaerSmaygh/ t*Fvdyft&m&SdawGutp
wdw
k ao qnf;uyfcpm;Muwmud;k / t*Fvyd t
f pd;k &uvnf; xGurf ajy;&if jyefrawmfveS &f if Ny;D a&mqdNk y;D
tvdkvdkufxm;rSmaygh/
-7-

'DvdkeJY ESpftawmfMumvmwJhtcg 'DyGJawGaMumifh ausmufrsuf&wemawGvnf;ukefoGm;w,f/


cEmudk,frSm 0wfqifxm;wmuvGJvdkY bmrSrusefawmhbl;/ ygvmwJhypnf;awGu (4)odef;wefuae
(7)odef;weftxd pdefa&T ywjrm;? jr? ykvJ pwJh ausmufrsuf&wemawGu enf;rSrenf;yJ/ 'D&wemawG
ukefoGm;wJhtcg bk&ifhrdom;pk[m t*Fvdyftpdk;&&JU axmufyHaiGwpfckwnf; tay:rSmyJ rSDcdk&yfwnf
ae&awmhw,f/
t*Fvdyftpdk;&uvnf; tm;vHk;twGufrS wpfvlyD; (3000)yJ axmufyHhwm lyD;aiGoHk;axmif
qdkwm bk&ifhrdom;pk pm;zdkYeJY0wfzdkYawmif ravmufibl;/ bk&ifhrdom;pk pm;zdkYeJY0wfzdkYtwGuf pdwfBudKuf
0,f,loHk;aqmifwmu wpfvudk tenf;qHk; lyD;aiGav;axmifausmf ig;axmifukefw,fqdkawmh
'DaxmufyHhaiG oHk;axmif[m qifhyg;pyfESrf;yufovdk jzpfaeawmhwmaygh/
yXrydkif;ESpfrsm;rSmawmh eef;wGif;&wemawGudk xkcGJa&mif;csNyD; oHk;pGJcJhvdkY tcuftcJ r&SdcJhbl;/
ckvdk a&mif;csp&m r&SdawmhwJhtcgusawmh t&SifESpfyg;[m tBuD;tus,fudk pdwfqif;&J&awmhw,f/
pkz&k m;qd&k if aiGaMu;twGuf ylyifaomu a&muf&vGe;f vdYk use;f rma&;awmif csLcsmvmw,fvYkd qdw
k ,f/
'gvnf; t*Fvyd w
f Ykd rw&m;wmyg/ tdrEf rdS phf cH si;f twlw?l txde;f odr;f cH tusO;f om;csi;f twlwl
tdE,
d bk&if yyf&0S gudak wmh wpfEpS u
f ek u
f saiG ly;D &Spo
f ed ;f xd axmufyahH y;Ny;D ? oDaygrif;usawmh wpfvly;D
oHk;axmifausmfEIef;eJY wpfESpftwGuf lyD; av;aomif;ausmfyJ axmufyHhw,f/ oDaygrif; (9)ESpftwGuf
ukefusaiG lyD;oHk;odef;cGJ[m yyf&S0g (1)ESpf ukefusaiG lyD; (8)odef;&JU wpf0ufpmawmif r&Sdbl;/
aemufqHk;awmh oDaygrif;u tdEd,bk&ifcHcsKyfxH tckvdk pma&;NyD; arwm&yfcH&awmhw,f/
]]oDaygbk&if\ a<u;Nrq
D yfa&; Oya'opf twnfjyKNy;D aemuf bk&ift
h cGit
hf a&;[lorQ tpd;k &xH
vHk;ovTJtyfvdkuf&ojzifh ukefonfrsm;u uREkfyftay: ,HkMunfrIr&Sdawmhyg/ aiGvufiif;ray;acsygu
uREkfyftm; ukefypnf;rsm; xkwfay;&ef jiif;qdkMurnfh taetxm;wGif &SdMuonf/ uREfkr&Sdonfhtcg
uREfkyfrdom;pk BuHKawGU&rnfh tajctaersm;twGufvnf; BudKwifylyifaomua&mufae&ygonf/
uREfkyftwGuf ay;xm;onfh jrif;vSnf;udk qGJ&ef jrif;rsm;r&Sdawmhojzifh jrif;ESpfaumif vdktyfygonf/
jrif;0,f&ef aiGaMu;r&Sdyg/ xdkYaMumifh uREfkyftm; axmufyHhaiGaMu;r&Sdyg/ xdkYaMumifh uREfkyftm;
axmufyHhaMu;aiG ydk ay;&ef arwm&yfcHtyfygonf/
&wem*D&d ed'gef; (pm-68)
oDaygrif;&JUarwm&yfcHpmeJY pHtdrfawmfqdkif&m t*Fvdyft&m&SdawG&JU axmufcHpmawGaMumifh
tdEt
d pd;k &u jrif;vSn;f udv
k nf;0,fay;w,f/ jrif;ESpaf umifvnf; 0,fay;w,f/ wpfvudk ly;D (1000)
pDvnf; wdk;ay;vdkufw,f/ odkYayr,fh 'DavmufeJYawmh tqifajyp&m taMumif;r&Sdao;yg/
wpfvly;D (1000)qdw
k m orD;awmfwpfyg;twGuf rkezYf ;kd avmufawmif r&Sad wmh t&SiEf pS yf g;rSm
rausreyf jzpfcJh&w,f/ bk&ifjzpfvsuf olwpfyg;xH vuf0g;jzefY awmif;ae&wJh b0rsdK;a&mufaeawmh
ydkNyD; pdwfxdcdkufwmaygh/

ewfaumif; trcH&aom olawmfaumif;bk&ifoDayg


]]olawmfaumif; ewfaumif;r}} qdo
k vdyk J oDaygrif;&JU bmomw&m; vdu
k pf m;rIaMumifh t*Fvyd f
t&m&Sd trsm;pku bk&ifudk bk&ifvdkxm;zdkY? bk&ifeJYxdkufwefwJh taqmift&mifawG? tajcGt&HawG?
pnf;pdrfawGeJY xm;ay;zdkY tdEd,tpdk;&xH tmrcHNyD; tBuHjyKpmawG wifjyvmMuw,f/
-8-

]]oDaygbk&if\ pHtrd af wmfrmS NrKd EiS hf eD;uyfveG Nf y;D yvdyaf &m*guyfq;kd ul;pufrnfh tajctaeudk
rumuG,Ef ikd yf g/ pHtrd af wmfEpS x
f yfaqmifcaJG exdik &f ojzifh aea&;xdik af &;rSm roifah vsmyf g/ tpd;k &onf
oDaygbk&if ESihf ywfouf aiGaMu;axmufy&hH mwGif acRwmvGe;f onfukd awGU&onf/ odYk jyKryl o
kH nf
bk&ifwpfyg;\ tqifhtwef;ESifh udkufnDjcif; r&Sdojzifh rjyKtyfyg/
,cktcg bk&ifonf&wem*D&dwGif pHaeonfrSm ESpfaygif; (20) cefYyif &SdcJhNyD/ tawmwGif;
olUtwGuf aiGaMu;ravmufonfh udptpdk;&xH wifjyawmif;qdkonfrSty olUtwGuf pdk;&drfaMumifhMu
aprnfh tjyKtrlrsdK; tenf;i,frQ rjyKvkyfcJhyg/ tajctaetwdkif; qufoGm;ygu bk&ifonf
touf&SnfEdkifrnf r[kwfay/ orD;awmfrsm;rSm t&G,fa&mufvmNyDjzpf&m 4if;wdkY\ aemifa&;twGuf
pDrHaqmif&GufzG,frsm; &Sdaeao;onf/ xdkYaMumifh vmrnfhESpfrsm;twGuftpdk;&onf axmufyHhaMu;aiG
,ckxuf ydkrkdaxmufyhHrS awmfayvdrfhrnf/}}
bHkabbk&ifcHavm'fvmrifwef (&wem*D&d ed'gef; 70-71)
]]bk&ifrdom;pkonf pHtdrfawmf0ef;usifodkY rxGufonfrSm ESpfumv twefMumcJhNyDjzpfonf/
&wem*D&dodkY bkHabbk&ifcH vma&mufapurl bk&ifudk,fwdkif wpfBudrfrQom pHtdrfawmfjyifyodkY
xGuf<uonfudk awGU&onf/ rdzk&m;acgifBuD;\ usef;rma&;rSmrl raumif;vSyg/ aq;ukzdkY q&m0efESifh
awGUqHk&ef tNrJjiif;qefvsuf&Sdonf/ bk&iftwGuf &wem*D&dNrdKUESifh cyfvSrf;vSrf;wGif tdrfawmfopf
wpfaqmif aqmufvkyfay;oifhygonf/ ESpfaygif; (20)twGif; bk&ifjyKrlaexdkifcJhyHkudk axmufxm;
tpdk;&u &ufa&mpGm axmufyHhoifhonf[k ,lqygonf/}}
aumvdyfawmft&m&Sd tdEd,vlrsdK; bdkref*sD (&wem*D&d ed'gef; 71)
]]rdzk&m;BuD;onf vGefcJhonfh ESpfESpfrSp usef;rma&;csdKUwJhvmonf/ okdY rusef;rrmjzpfvm
onfrSm aiGaMu;rjynfpHkrltwGuf ylyifaomu a&muf&aomaMumifh jzpfonf/ bk&ifESifhrdom;pkwdkYonf
,ckuo
hJ Ykd aiGaMu;&Sm;yg;onfh 'kur sKd ;,cifu wpfBurd rf Q BuKH awGUzl;[ef rwlay/ aiGaMu; vdt
k yfvmvQif
&wemypn;f rsm;udk a&mif;csNy;D ajzEdik cf MhJ uonf/ ,ckrl enf;jzifh r&awmhyg/ olw\
Ykd pm;0wfaea&;onf
tpd;k &tay:wGif vH;k 0rScD t
kd m;xm; ae&onfb
h 0udk a&mufaeonfuv
kd nf; em;vnfMuygonf/ tpd;k &u
aiGaMu;ydkrdkaxmufyHhrnf qdkygu olwdkYtaejzifh aus;Zl;wifMurnfom jzpfonf/}}
pHtdrfawmft&m&Sd uGrfbm (&wem*D&d ed'gef; (71-72)
]]bk&if\ pHtrd af wmfrmS use;f rma&;ESihf rnDnw
G yf g/ bk&ifEiS hf rdom;pk tajct
G &Hrsm; aexdik &f ef
ESpfxyfpHtdrfawmfBuD;wpfaqmif aqmufvkyfay;oifhonf/ tdrfESifh0if;NcHudk us,fus,f0ef;0ef;
xm;&So
d ifo
h nf/ 0if;NcyH wfvnfwiG f ajruGuv
f yfrsm;xm;&So
d ifo
h nf/ yvdyaf &m*gaMumifh a&Smifajy;vm
olrsm;tm;vnf; xdkajruGufvyfrsm;ay:wGif tdrfvmaqmufcGifhrjyKoifhyg/ odkYrSom bk&iftaejzifh
usef;rma&;ESifh nDnGwfNyD; pdwfcsrf;omrI &SdEdkifayawmhrnf/}}
cdik 0f efBu;D (&wem*D&d ed'gef; -72)
'Dvkd t&m&SBd u;D awGuawmif axmufcw
H ifjyvmawmh tdE,
d tpd;k &u oDaygrif;udk ypfy,fxm;vdYk
r&awmhbl;/ 'ghaMumifh wpfESpfudk lyD;wpfodef; axmufyHhrnfhtaMumif;ESifh usef;rma&;ESifhnDnGwfrnfh
ESpfxyfpHtdrfBuD;wpfckudk wnfaqmufay;rnfh taMumif;yguwdjyK&awmhw,f/
t&ifwkef;u udk,fuyJ ay;cJhauR;cJh&ol a&Teef;&Sif tvSLU'g,um tckawmh olwpfyg;ay;pm
urf;pmudyk J tm;xm;ae&wJh tdref rd pHf H tvSLcHt&SiEf pS yf g;awmh b,favmuftm;i,f&mS aervJrodb;l aemf/
-9-

ta<u;bk&ifoDayg
tdE,
d tpd;k &uvnf; uwdtwkid ;f t&SiEf pS yf g;ESihf xdu
k w
f efwhJ pHtrd af wmfopfBu;D udk wnfaxmif
ay;w,f/ pHtdrfawmfopfBuD;udk ESpfESpfcefY tcsdef,lNyD; pepfwus wnfaqmufay;w,f/ ukefusaiG
ly;D (125711) oH;k pGJ wnfaqmufay;cJw
h ,f/ a&Twpfusyo
f m;rS ly;D (25)ay;&csed rf mS ly;D wpfoed ;f ausmw
f hJ
pHtdrfawmfopfBuD; qdkawmh tifrwef crf;em;xnf0grSmaygh/
pHtrd af wmfopfBu;D [m ESpx
f yfwu
kd jf zpfw,f/ tcef; (15)cef; yg0ifw,f/ taptyg; (60)ausmf
aeEdkifwJh jyifytaqmufttHki,fav;rsm; 0ef;&Hxm;w,f/ um;ygcf (Car Park) jrif;aZmif;yg0ifw,f/
0if;us,w
f ,f/ tma&AD;,ef;yifv,fukd rsuEf mS rlxm;w,f/ ay:wDawG? vomaqmifawGeYJ tkww
f u
kd f
teDa&mifBu;D jzpfw,f/ jrefrmjynfu tmZmenfaeYay:xGe;f &m 0efBu;D rsm;H;k vdyk J odyu
f ckd rf;em;xnf0g
w,f/
bk&ifrh o
d m;pk[m 1910-ckEpS rf mS pHtrd af wmfopfBu;D udk zGiyhf t
JG crf;tem;awG tBu;D tus,v
f yk Nf y;D
ajymif;a&TUpHawmfrlMuw,f/ 'gayrJh olwdkYb0uawmh a&Tausmif;ajymifajymif 0rf;acgifacgifyJ/
pHtrd af wmfopfBu;D eJY ae&ayrJh pm;a&;0wfa&; aiGaMu;udpt
wGuf &wwfrat;&&Smbl;? taMumif;uawmh
tdEd,tpdk;&u wpfESpf oHk;aiGlyD; wpfodef;axmufyHhr,fqdkNyD; tjynfht0 ray;vdkYyg/
wpfvudk ly;D (5500)yJ axmufyw
hH ,f/ tJ'x
D u
J ly;D (500)u orD;awmfav;yg;twGujf zpfNy;D ?
t&SifESpfyg;eJY taxGaxGp&dwftwGufu lyD; (5000)yJ jzpfw,f/ wpfv (5500)qdkawmh wpfESpf
(66000)aygh/ bk&ifhvufudk (66000)yJ tyfNyD;? (44000)udk aumvdyfawmft&m&SdxH &efyHkaiGtajzpf
vTJtyfxm;w,f/ oabmuawmh bk&ifhvufudk wpfodef;vHk; tyfvdkuf&if twdkif;tqr&Sd oHk;pGJypfrSm
pdk;vdkYwJh/ 'gaMumifh wpfESpfwmywfvHk; usif;yr,fh bmoma&;? vlrIa&; tcrf;tem;awGtwGuf &efyHkaiG
(44000)csefxm;wm jzpfw,f/
usm;Bu;D ajc&mBu;D qdo
k vdak ygh? pHtrd af [mif;wke;f u taptyg;eJY ravmufiawmhb;l / taptyg;
udk xdk;cefYxm;&w,f/ pHtdrfa[mif;wkef;u taptyg;twGuf wpfv lyD; (1800)yJ ukefusw,f/
ckr&awmhb;l / bk&ift
h aeeJu
Y awmh xdu
k w
f efwhJ pHtrd af wmfeYJ pHawmrl&&if xdu
k w
f efwhJ taptyg;awG
xm;&rSmyJ/ xdkufwef wJh aiGaMu;awG oHk;pGJ&rSmyJav/ 'gaMumifh oDaygbk&ifu bk&ifcHcsKyfxH tckvdk
pma&;vdkufw,f/
]]vpOf &dum awmf (5500)ly;D ay;jcif;ESihf ywfoufrl avmufirI r&Syd g/ ,ckuo
hJ Ykd crf;em;onfh
pHtdrfawmfwGif pH&ojzifh taptyg;rsm;udk ydkrdkcefYxm;&onfhtwGuf ravmufijcif; jzpfygonf/
]]&efyHkaiG}}[k xm;jcif;udk em;rvnfyg}}
&wem*D&d ed'gef; (214)
'DpmxJu ]]&efyHkaiG}}qdkwm wpfESpfaxmufyHhaiG wpfodef; tjynfht0 ay;&rSmudk ray;bJ
ta&;ay: vdktyfcsuftwGuf csefxm;wJh lyD; (44000)udk qdkvdkwmyg/
txufyg oDaygbk&if&UJ pmeJyY wfoufNy;D bHak bbk&ifcu
H rSwcf suaf y;yHu
k uvnf; t&SiEf pS yf g;udk
ydkNyD; pdwfqif;&JaprSmyg/
]]oDaygrif;\ cHpm;cGifhaiGaMu;ESifh ywfoufrl lyD; (5500)onf vdktyfonfxufyif ydk
aeaMumif;? ol\jzKe;f wD;rIaMumifh ravmufrijcif;om jzpfaMumif;? &efyakH iGEiS yhf wfouf em;rvnfyg[k
qdkonfhtwGuf aumvdyfawmft&m&Sdtaejzifh ESpfpOfpm&if;csKyfudk &Sif;jyoifhygaMumif;}}
&wem*D&d (215)
- 10 -

tckvdk bHkabbk&ifcH udk,fwdkifu oDaygbk&ifbufrSm r&Sdavawmh bk&ifcHcsKyfuvnf;


b,fxkwfay;csif awmhrvJ/ 'gaMumifh oDaygrif;&JU awmif;qdkcsufudk y,fcsypfvdkufw,f/
oDaygrif;&JU aiGaMu;oH;k pGrJ EI iS yhf wfoufNy;D t*Fvyd t
f &m&Sad wG&UJ xifjrifcsuaf wGuvnf; wu,fh
aMumufp&mygyJ/
NAdwdoQtpdk;&uqdk&if tckvdk tnmrwm rSwfcsufcsoGm;w,f/
]]bk&iftm; rnfrQyif ay;apumrl b,ftcgrQ avmufivdrfhrnf r[kwf}}
&wem*D&d (212)
]]tdEd,a&muf jrefrmeef;usbk&if oDayg (1885-1916)}}pmtkyf a&;om;wJh ygarmua'qdkif;
qdkolu oDaygrif;eJYywfoufNyD; tckvdk xnfha&;cJhw,f/
]]olonf aeYpOfaiGudk rnfodkY oHk;pGJ&rnf[laom pdwfjzifhyif tcsdefudk ukefvGefapcJhonf}}
&wem*D&d (212)
txufyg rSwfcsufawG[m oDaygbk&iftwGufawmh ajredrfh&mtpdkufcH&wJh ]]vSH}}awG
jzpfvmcJhwmaygh/ aiGr&wJhtjyif vlqdk;pm&if; toGif;cHcJh&w,f/ aiGr&wJhtjyif t&Suf&oGm;wJh
oDaygbk&iftwGufawmh pdwftawmf xdcdkufoGm;rSmyJ/ qdkif&mwm0efcH yk*dKvfawGuvnf;aemf
olwdkYtdwfuyfxJu pdkufxkwfay;&wm usaewmyJ/ wpfEdkifiHvHk;u xGufwJh oH,HZmwawGudkawmh
uke;f wpfwef? a&wpfwef? avwpfwefeYJ pdww
f ikd ;f us oJ,
h al eNy;D awmh olwv
Ykd ufxrJ mS &Sw
d hJ Edik if t
H nTet
Yf zl;
bk&ifwpfyg;udkawmh xdkufxdkufwefwef auR;arG;rxm;csif bl;/ yyf&S0gbk&ifudkawmh wpfESpf &Spfodef;
axmufNy;D oDaygbk&ifuu
kd sawmh wpfEpS f wpfoed ;f udak wmif cGjJ cm; cGjJ cm; vkyaf ewm[m &nf&,
G cf su&f &dS edS YJ
oufouftnTefYcsKd;aewm aerSm/
wu,fawmh oDaygbk&if[m bk&ifwpfyg;vdak eayr,fh olrY mS ydu
k ef uf e,fy,fvnf; r&Sad wmhb;l /
xD;eef;taqmifta,mifvnf; r&Sad wmhb;l / wdik ;f jynfev
YJ rl sK;d vnf; r&Sad wmhb;l / tcsKyt
f jcmtmPmwdYk
MoZm yg0gwdkYvnf; r&Sdawmhbl;/ bk&ifeJYywfoufwmqdkvdkY a0g[m&avmufyJ usefawmhw,f/
ckvuf&b
dS 0rSmawmh ol[m a&ajrU&Si?f a&ajrUocif bk&ifwpfql r[kwaf wmhb/J ta<u;awG wifaewJh
]]ta<u;bk&if}}jzpfae awmhw,f/

eif;jym;bk&ifoDayg
aiGur&Sd? ta<u;uyd? aiGawmif;vdkYvnf; r&eJY olUb0ol tvdkrus jzpfaecsdefrSm Ek&m0JpGJ
vJ&m olc;kd axmif; oabmrsK;d vdYk qd&k r,f/ jAKe;f qdk olUtpfrawmf&if; aoqH;k wJo
h wif;u a&mufvmw,f/
uHawGuvnf; aMumufp&maumif;w,faemf/ vlrSm pm;0wfaea&;twGuf ravmufri jyemeJY
&ifqdkifae&ygw,fqdkrS tpfrt&if;u aumufaoawmh romtulaiGxnfhzdkY b,foGm;&SmvdkY
bmvkyf&rSef;rodeJY tawmfBuD;udk pdwf"gwfusawmhayrSmaygh/
ykcef;Bu;D pkz&k m;Bu;D [m oDaygrif;&JU tpfrawmft&if; jzpfw,f/ 1921-ck rwfv (1)&ufaeYrmS
uHuek f oGm;w,f/ oufawmf (56)ESpt
f &G,rf mS rEav; qdik ;f wef;&yf tpfrawmfb&k m;0if; wdu
k t
f rd rf mS
uHukefwm/
oDaygrif;u tpfrawmfema&;udk vludk,fwdkif roGm;EdkifayrJh aiGawmh ulcsifwmaygh/ 'gaMumifh
&efyakH iG av;aomif;av;axmifxu
J ly;D aiG (5000)xkwaf y;zdYk bHak bbk&ifcq
H D wifjyw,f/ bk&ifcu
H
- 11 -

aiGawmh xkwfay;r,f/ 'gayrJh vpOfaxmufyHhaiG (5500)xJu t&pfus pepfeJY (5000)jynfhaatmif


jzwfcsoGm;r,fvdkY taMumif;jyef w,f/
olYuRefb0rSm udk,fhb0udkawmif udk,frydkifbl;qdkawmh udk,foHk;zdkY tyfESHxm;wJh &efyHkaiG
(udk,fhaiG)udkvnf; udk,frydkifawmhbl;aygh/ bHkabbk&ifcH&JU vkyf&yf[m oDaygrif;&JU tusOf;om;b0udk
tyDtjyif kyfvHk;ay: apw,faemf/
oDaygrif;uvnf; bHak bbk&ifc&H UJ trdeu
Yf kd rauseyfawmh tdE,
d bk&ifccH sKyx
f H wpfqifw
h ufNy;D
pma&; wifjyw,f/
]]uREykf \
f tpfrawmf&if;onf rEav;wGif rwfv(1)&ufaeY uHuek
f rwfv(15)&ufaeYwiG f
oN*dK[f rnf jzpfonf/ olonf uREfkyf\ wpfyg;wnf;aom tpfrawmf&if; jzpfonf/ uREfkyf olUtm;
jrifEdkifawmhrnf r[kwfouJhodkY ol\romawmfudkvnf; oGm;a&mufEdkifrnf r[kwfyg/ xdkYaMumifh ydk
0rf;enf;&ygonf/ jrefrm wdkY\ bmoma&;xHk;wrf;t& aoqHk;olwpfOD;onf csrf;omonfjzpfap?
qif;&Jonfjzpfap 4if;\romudk tvSLaiG ul&ygonf/ uREykf \
f ud,
k pf m;vS,af wmfrsm;xHrS oHBuKd ;pm&
aiGvdktyfaMumif;vnf; od&ygonf/ romawmf tulaiGudponf aemufqHk;tcGifhta&;wpfckjzpf
uREykf \
f uefo
Y wf&efyakH iGrS xkw,
f al y;vdyk gonf/ uREykf \
f vpOfaxmufyahH iGrS jzwfawmufrnfqykd gu
roifyh g/ e*du
k rS ravmufi&onft
h wGuf ,ckuo
hJ Ykd jzwfawmufae vQif yd
k ravmufiHo
k m jzpfonf/
uREfkyfonf aiGaMu;tusyftwnf;ESifhBuHK&NyD; ta<u;wifygvdrfhrnf/ odkYjzpf romawmftulaiG lyD;
(5000)udk vpOfaxmufyHhaiGrS jzwfawmufjcif; rjyKbJ oHk;pGJcGifhjyK&ef trdefYcsay; apvdkygonf/
&wem*D&d (215-6)
tdEd,bk&ifcHcsKyfu oDaygrif;&JUpmudk zwf&wJhtcg bHkabbk&ifcH&JU trdefYudk y,fcsNyD;
txl;tcGifhta&; wpf&yftaeeJY cGifhjyKvdkufvdkY oDaygrif; oufjyif;csEdkifoGm;cJhw,f/
wu,fawmh txufval wGu 'Davmufr[kwyf gbl;/ atmufval wGu tmPmjyaewm jzpfyg
w,f/ bHak bbk&ifcu
H oDaygrif; xkw,
f w
l ahJ iGukd t&pfus jyefqyf&r,fvYkd trdecYf swm vlrqefb;l aemf/
rw&m; vkyforQudk iHkUcHae&&SmwJh ]]eif;jym;bk&if oDaygb0u}}wu,fawmh &ifeifhp&myg/

bk&ifh*kPfyk'f kyfodrf;cHvdkuf&aom oDayg


aiGa&;aMu;a&; rajyvnfvdkY pdwfqif;&Jaeygw,fqdkrS trdefYwpfcku usvmao;w,f/
tJ'guawmh oDaygrif;udk w&m;0if &mxl;jzKww
f t
hJ rdeyYf g/ tpd;k &u pmwifwt
hJ cg tpd;k &ESiq
hf ufqw
H hJ
tcgrSm bk&ifrif;jrwf qdkwJh *kPfyk'fudk roHk;EIef;zdkY xGufvmwJhtrdefYyg/ t*Fvdyftpdk;&uawmh
pum;tjzpfudk toHk;pGJrcHEdkifawmhbl;/ w&m;0if oHk;pGJcGifhjyKxm;&if bk&ifESpfql jzpfaerSm/ *lwpf*lxJrSm
jcaoFEh pS af umif atmif;avhr&Sb
d ;l qdw
k o
hJ abm aygh/ olwu
Ykd ,
kd o
f w
l Ykd aer0iftifyg,mBu;D &JU t&Sio
f cif
aer0ifb&k ifrif;jrwfvYkd txifa&mufaewJh tcsed u
f ;kd / 'gaMumifh eef;usb&k ifwpfyg;udk bk&ifrif;jrwfvYkd
ac:a0:wm rBudKufEdkifbl;aygh/
t&ifuawmh oDaygrif;udk (His Majesty) ]]t&Sifrif;jrwf}} ]]t&Sifrif;jrwf}}vdkY oHk;EIef;ac:a0:
a&;om;cJh w,f/ ck tJvdk rac:&vdkY trdefYxkwfw,f/ tJ'Dtpm; (His Highness) ]]jrifhjrwfaom}}qkdwJh
0daooe txl;jyK *kPfyk'fudkyJ oHk;pGJcdkif;w,f/
- 12 -

t*Fvdyfuawmh oDaygrif;&JU tonf;udk wpfvTmcsif;cGmNyD; wpfppDcGJxkwfaewJh oabmyJ/


eef;usbk&if awG&JU tonf;ESvHk;udk EkwfEkwfpOf;NyD; pGyfjyKwfvkyfaomufrS aer0iftifyg,mBuD;
wnfNrJr,fvdkY ,HkMunfaevdkY rsm; tckvdk pdwf&Sdvuf&Sd nOf;qJaewmvm; rqdkEdkifaybl;/
bk&ifqw
kd hJ a0g[m&wpfv;kH olt
Y bd"mwfrmS xkwyf ,fcv
H u
kd &f wJh oDaygrif;awmh t&Siv
f wfvwf
ta&cGm ovdk cHpm;&rSmyJaemf/ [dkt&if xD;eef;pHaepOfwkef;uawmh txl;jyK*kPfyk'fawG aygrSaygyJ/
bke;f awmfbUJG ? *kPaf wmf bGUJ awGvnf; enf;rSrenf;yJ/ cs;D jri ahf jrm ufpm;Mu? csO;f uyftm;xm;MueJY wu,fu
h kd
*kPf,l0ifh<um;cJhol r[kwfvm;/
bke;f awmf tvGeBf u;D jrwfawmfrv
l aS om a&ajrUt&Si.f . wd/Yk aexGub
f &k ifv?Ykd okemyeE? wr'yD
tp&Sdaom wdkif;BuD;jynfBuD;? xD;aqmif;eef;ae? ya'o&mZf? {u&mZf tp&Sdaom ta&SUbufrif;rsm;
ocifwdkY/
ZrLoeif; trif;rif;wdkY t&SifwdkY?
qifjzLrsm;&SifwdkY?
vufeufpMum ocifwdkY?
tm'dp AEKaerif; tquftEG,f rif;acgifrif;zsm;? b0&Sif rif;w&m;BuD;wdkY tdk...pHkaewmygyJ/
ckawmh bk&ifrif;jrwfqw
kd hJ *kPyf 'k u
f kd pum;tjzpfawmif roH;k pG&J qdNk y;D t*Fvyd u
f trdex
Yf w
k w
f m
[m twdwfarhaq; wdkufauR;cHvdkuf&ovdk jzpfaeawmh tawmfcufaeawmhwmaygh/ twdwfqdkwm
arhcsifvdkYawmif arhvdkY r&bl;r[kwfvm;/ 'gaMumifh oDaygrif;u tJ'DtrdefY[m a0'ema[mif;awGudk
a0'emopfjzpfatmif zefwD;wJhtrdefYyJ qdkwJh t"dyg,feJY bk&ifcHcsKyfxH ckvdk pmjyefa&;vdkufygw,f/
]]twdwfrS Murmqdk;cJh&onfh uREfkyfwdkYtay: NAdwdoQtpdk;&\ apwemaMumifh pHtdrfawmf
aqmufay;jcif;? yifpifvpmawmf wdk;jrifhay;jcif;wdkYudk aus;Zl;wif&SdcJh&ygonf/ ]]jrifhjrwfaom}}[lonfh
tmvkyb
f UJG emrESihf ywfouf wifjyvdyk gonf/ uREykf o
f nf wpfcgu ,d;k ',m;? wkw?f *syefb&k ifrsm;ESihf
wef;wl&nfwl jzpfcJhyg onf/ odkYjzpf rl&if;oHk;pGJcJhonfh ]]t&Sifrif;jrwf}}[laom tac:ta0:rsKd;ESifh
qufvufoHk;pGJapvdkygonf/ udk,fa&;udk,fwmt& ajym&vQif uREfkyftay: rnfuJhodkYyif ac:apumrl
onf;cHEikd yf gonf/ twdwu
f xD;jzL aqmif;cJo
h nfukd jyefvnfwrf;wrSe;f qaejcif; r[kwyf g/ od&Yk mwGif
,ckrS ESdrfhcs ]]jrifhjrwfaom}}[lonfh tmvkyfbGJUemrESifh ac:a0:rIudk Mum;&onfhtcg twdwfrS
eef;usonfhcHpm;&rIudk topfjzpfapygonf}}
&wem*D&d ed'gef; (214)
bk&ifcHcsKyfESifh oDaygrif;tMum;rSm bHkabbk&ifcHu Mum;0ifndEdIif;ay;wm[m rQww,fvdkY
qdk&r,f/ bHkabbk&ifcHu bk&ifcHcsKyfxH ckvdktBuHKjyKpm yl;wGJwifjyvdkufygw,f/
bk&ifa[mif;ESifh &wem*D&daumvdyfawmft&m&Sd? wm0efcH t&m&SdwdkYMum;wGif (His Majesty
the Ex-King) ]]t&Sir
f if;jrwf}}[k ac:qdak pNy;D ]]jrifjh rwfaom}}[laom tmvkyb
f UJG emr toH;k tEIe;f udrk l
bk&ifa[mif;\ w&m;0ifpmESifh tcrf;tem;rsm;wGif oHk;pGJoifhaMumif; jzpfayonf/
&wem*D&d (215)
'gayrJh r&cJyh gbl;/ tdE,
d bk&ifccH sKyu
f vH;k 0wpfcsuv
f w
T u
f kd y,fcsypfvu
kd w
f ,f/ olUoabmu
NAdwdoQ tifyg,mrSm (His Majesty) ]]t&Sifrif;jrwf}}*kPfyk'feJY xdkufwefol[m NAdwdefbk&ifrif;jrwf
wpfyg;wnf; jzpfw,f/oDaygrif;udk ]]t&Sirf if;jrwf}}vdYk ac:&if tdE,
d bk&ifccH sKyx
f ufawmif tqifjh rifh
aevdrfhr,f/ tdEd,r[m&mZm (apmfbGm;)awGxJrSm t<u,f0qHk;eJY tqifhjrifhqHk;jzpfwJh [dkuf'&mbufrS
- 13 -

EdkifZHr[m&mZmudkawmif (His Highness) ]]jrifhjrwfaom}}qdkwJh *kPfyk'favmufyJ oHk;pGJcGifhjyKcJhw,f/


'gaMumifh oDaygrif;twGuf ]]t&Sirf if;jrwf}}*kPyf 'k u
f kd oH;k pGcJ iG rhf jyKEikd b
f ;l qdNk y;D y,fcsvu
kd w
f myg/ tJ't
D pm;
]]jrifhjrwfaom}}qdkwJh omref*kPfyk'fudkyJ oHk;pGJ&r,fvdkY rnmrwm trdefYxyfcsjyefw,f/
bk&ifeJYapmfbGm; wef;ndvdkY b,fjzpfrvJaemf/ apmfbGm;qdkwm xD;&Heef;&HtqifhyJ &Sdygw,f/
jynfe,frSL;? wdkif;rSL;avmufyJ vkyfydkifcGifh&Sdwmyg/ 'DapmfbGm;awGeJY wdkif;NyD; 'DapmfbGm;awGudk ac:a0:wJh
]]jrihfjrwfaom}}qdkwJh *kPfyk'fudkyJ oHk;pGJcGifhjyKwm[m rw&m;ygbl;/ aemufNyD; ]]t&Sifrif;jrwf}}vdkY
oHk;pGJwmudkvnf; bk&ifcHcsKyfu remvdk[ef &Sdygw,f/ bmaMumifhvJqdkawmh ]]bk&ifcHcsKyf}}qdkwm
vufatmufcH bk&iftqifhyJ &Sdw,f/ ]]t&Sifrif;jrwf}}u a&ajrUt&Sif bk&ifrif;w&m; jzpfw,f/
bk&ifcHcsKyfxufomw,f/ vuf&SdtajctaerSmawmh oDaygrif;u bk&ifcHcsKyfxH vufjzefYawmif;&wJh
tusO;f om;jzpfw,f/ 'gaMumifh olaY tmufuvlukd olx
Y ufomwJh *kPyf 'k f oH;k pGcJ iG rhf jyKEikd jf cif; jzpfw,f/
bk&ifrif;jrwfyjJ zpfjzpf? t&Sirf if;jrwfyjJ zpfjzpf? jrifjh rwfaom *kPyf 'k yf jJ zpfjzpf w&m;oabmt&
qdk&ifawmh 'gawGtm;vHk;[m ynwfawGyJjzpfw,fqdkwmudk ESvHk;oGif;Edkif&if oDaygrif;crsm odyfcHpm;&
awmhrmS r[kwyf gbl;/ 'gayrJh vufatmufcH tusO;f om;&JU ywf0ef;usirf mS aeYpOfawGUBuKH ae&wmawG[m
tedXmHkawGcsnf;jzpfvdkY oDaygrif;crsm w&m;ESvHk;oGif;EdkifzdkY b,fvG,fulyghrvJaemf/
oDaygrif;[m bk&if&mxl;udk jrefrmjynfrSm jzKwfcscHvdkuf&NyD; bk&ifh*kPfyk'fudkawmh tdEd,rSm
kyo
f rd ;f cHvu
dk &f wmyg/ bk&if&mxl;udk jzKwcf so[
l mvnf; t*Fvyd yf /J bk&if*P
k yf 'k u
f kd kyo
f rd ;f ol[mvnf;
t*FvdyfyJ/ ,Ofaus;vSygw,fqdkwJh vlrsKd;BuD;awG[m &ufpufwJhae&mrSmvnf; r,Ofaus;olawGxuf
omMuw,faemf/

"g;jy olcdk; vlrsKd;BuD;awG&JU ajAmifvdrfajAmifpm; ywjrm; ajz&Sif;csuf


aiGaMu;ravmufri jyemeJY &ifqdkifae&vdkYrsm;vm; rodbl;/ eef;usNyD; ygawmfrlwJhaeYu
tyfcw
hJ hJ iarmufywjrm;Bu;D eJY tjcm;eef;pOf&wemawGukd oDaygrif;u jyefNy;D owd&vmw,f/ iarmuf
ywjrm;BuD;[m b,fa&GUb,frQ xdkufwefw,fvdkY wefzdk;jzwfvdkY r&avmufatmifudk wefzdk;BuD;w,f/
pHrDw,f? *Grf;zwfawG xnfhxm;wJh awmif;xJudk iarmufywjrm;BuD; xnfhvdkuf&if tJ'D*Grf;zwfawG[m
yef;awmif;BuD; jzpfoGm;avmufatmif t&nftaoG; jrifhw,fvdkY qdkMuw,f/ tJh'Dywjrm;BuD;udk
oDaygrif;ud,
k w
f ikd f ume,fpav'ifukd tyfcw
hJ m/ ckcsed rf mS 'Dywjrm;Bu;D udo
k mjyef&&if olrsm;qD vufjzefY
awmif;aep&m rvdkawmhbl;aygh/ wu,fawmh awmif;w,fqdkwm idkwmyJaemf/ 'ghaMumifh idkjyaep&m
rvdkawmhbl;aygh/ olUwpfoufwif r[kwfbJ olUrsKd;qufawGtxdyg ZdrfeJY xdkifpm;aekHyJ r[kwfvm;/
'gqdk&if oDaygrif;[m taoajzmifhNyDaygh/
'DoabmeJY oDaygrif;[m aiGaMu;? &dumeJY ywjrm;udk yOrajrmuf a*smhbk&ifxH ckvdk wifjy
vdkufw,f/
]]rEav; aejynfawmfwGif uREkfyfydkif tzdk;wefpdefESifh eef;pOf&wemrsm;udk ume,fpav'ifu
vHNk cKH rt
I wGuq
f u
kd m odr;f ,lomG ;cJyh gonf/ xd&k wemrsm;xJwiG f uREykf \
f wefz;kd rjzwfEikd af om ]]iarmuf
ywjrm;}}vnf; yg0ifonf/ uREkfyftm; xdk&wemrsm;udk jyefay;rnf[k uwdjyKcJhaomfvnf; ,aeYxd
r&&Sdao;yg/}}
- 14 -

]]ae&mwGif ESpfaygif;rsm;pGm aevmcJhonfhtwGif; uREkfyftm; axmufyHhaiGonf ukefaps;EIef;


Bu;D jrifrh aYI Mumifh ravmuficJyh gojzifh uREyfk \
f vuf0wf&wemrsm;udk xkcaJG &mif;cs pdu
k x
f w
k pf m;aomufchJ
onfrSm ,cktcg tm;vHk;ukefNyD jzpfygonf/ uREkfyf\ vpOfaxmufyHhaMu;&aiG lyD; (5500)onf
bk&ifwpfyg;taeESifh oifhavsmfatmifaecJh&onfh taetxm;twGuf oHk;pGJ&ef ravmufiEdkifyg/
,cifESpfu eef;awmfopf aqmufvkyfay;aomfvnf; uREkfyfrSm ESpfodrfhrIr&Ekdifyg/ ,cktcg uREkfyfonf
tdkrif;rpGrf;&SdvmygNyD/ uREkfyf\ orD;av;yg;onfvnf; t&G,fa&mufNyD jzpfygonf/ rnfolrQ
vufrxyf&ao;yg/}}
]]uREfkyfonf tmPm&Sd r[kwfawmhaomfvnf; wpfcsdefaom umvu bk&ifwpfyg;jzpfcJhaom
uREyfk t
f wGuf axmufyaHh iGupd E iS hf ywfouf oufmS pGmpOf;pm;ay;&ef tMunfawmf t&Sirf if;jrwfxH
yefMum;vdkygonf/
&wem*D&d ed'gef; (231^233)
ywjrm;udpr mS aiGaMu;udpy g xnfNh y;D vcwd;k ay;zdYk awmif;qdw
k ifjywJh oDaygbk&if&UJ ZGeJ YJ pdw"f gwf
udkawmh csD;usL;&rSm jzpfygw,f/
a*smb
h &k ifu aiGaMu;udpu
kd vH;k 0xnfph Of;pm;raeawmhbJ ywjrm;udpu
kd tckvkd taMumif;jyef
vdkufw,f/
]]bk&ifa[mif;\ udk,fpm; bk&ifydkifypnf;rsm;udk ume,fpav'ifvufwGif xdef;odrf;xm;jcif;
r&Sdyg/ xdkYjyif bk&ifa[mif;ESifh ygoGm;onfh ypnf;rSvGJ rnfonfh&wemypnf;udkrQ bk&ifa[mif;tm;
jyefvnf ay;tyfEdkifrnf r[kwf}}
&wem*D&d ed'gef; (233)
a*smb
h &k if&UJ jyefpmudMk unf&kh if ]]r&Sb
d ;l }}vdYk yxrjiif;xm;Ny;D 'kw,
d taeeJY ]]&Sv
d nf; jyefray;bl;}}vdYk
olwdkY oabmxm;udk azmfjyaewm awGY&w,f/
]]bk&ifa[mif;ESifh ygoGm;onfh ypnf;rsm;rSvGJ rnfonfh&wemypnf;udkrQ bk&ifa[mif;tm;
jyefvnfay;tyfEdkifrnfr[kwf}} qdkwJh pum;[m iarmufywjrm;BuD;udkvnf; jyefray;Edkifbl;qdkwJh
oabmyJ/ 'gudkaxmuf&if ywjrm;BuD;[m olwdkYvufxJrSm &SdEdkifavmufw,fqdkwm cefYrSef;vdkY&w,f/
'gayr,fh oDaygrif; auseyfatmifqw
kd hJ oabmyJvm;? olwo
Ykd u
d m q,fwo
hJ abmyJvm; rajymwufb;l /
ywjrm;BuD; udptwGuf pHkprf;a&;aumfrwDzGJUNyD; pHkprf;ay;w,f/
ywjrm;Bu;D udk oDaygrif;ud,
k w
f ikd f pav'ifxH tyfEcHS w
hJ mfukd jrefrma&Twu
kd f twGi;f 0efu,
kd w
f ikd f
tckvdk tmrcH twnfjyKay;cJhw,f/
]]1885-ck Edk0ifbmv (29) &ufaeY eHeufwGif bk&ifrif;jrwfudk,fydkif ausmufrsuf&wemrsm;udk
pav'iftm; pma&;awmfBuD; epfudkvwfESifh wdkif;wm;rif;BuD;a&SUwGif tyfESHcJhygonf/ tyfESHcJhonfh
ypnf;pm&if;udk uREfkyfudk,fwdkif yk&ydkufwGif a&; pma&;awmfBuD;epfudkvwfudk ay;tyfcJhygonf/
pav'ifonf eef;pOfypn;f rsm; ESiyhf wfouf t*Fvyd t
f &m&Sd wpfO;D a&SUarSmufwiG f tapmifw
h pfO;D tm;
wm0efay;tyfaeonfudk awGUchJ&ygonf/}}
&wem*D&d ed'gef; (234^235)
'gayr,fh ume,fpav'ifuawmh tyfxm;wJh ypn;f pm&if;yg yk&ydu
k u
f kd rrSwrf ad wmhb;l / bk&ifh
ypnf;awGudk xdef;odrf;apmifha&SmufzdkY zGJUwJhaumufrwDrSmvnf; olrygbl;/ rif;wkef;rif;&JU rdzk&m;rsm;eJY
orD;awmfrsm;tygt0if tysdKawmf (300)cefY eef;wGif;rS xGufcGgpOfu ,loGm;Edkifw,fvdkY jzpfEdkifacsudk
ajymjyw,f/
- 15 -

pav'if&JU ajyjycsufudkMunfh&if pav'if[m yk&ydkufudk tpazsmufypfNyD; ajAmifjiif;vdkufwJh


oabmyJ/ aemufNyD;awmh aumfrwDudk vTJcsvdkufao;w,f/ rdzk&m;rsm;? orD;awmfrsm;? tysdKawmfrsm;
udkvnf; olcdk;pGyfpGJvdkufao;w,f/
olv
Y ufxrJ mS &Sw
d hJ ywjrm;Bu;D udk rdz&k m;awG? orD;awmfawG? tysKd awmfawGu b,f,&l rvJaemf/
pOf;pOf;pm;pm;vJ vkyfygOD; AdkvfrI;BuD;&,fvdkYyJ ajymvkdufcsifw,f/
'geJYwif tm;r&ao;bl;/ xdktcsdefu t&SifESpfyg;rSm aMuuGJ0rf;enf;ae t&SifESpfyg;&JU
a&SUarSmufrmS yJ olwumvma&mufNy;D awGU&mypn;f rsm;udk ,laqmifaeMuwmudk awGUcJ&h w,fvYkd qifajc
ay;vdkufjyefao;w,f/
aemufwpfcv
k nf;&Sad o;w,f/ 0d"&l ocifcspaf rmifa&;wJh urmvSno
hf cifu,
kd af wmfriId ;f pmtkyf
(pm-90)rSm ocifudk,fawmfrdIif;BuD;u ckvdkajymwmudk awGU&w,f/
]]wpfcgawmh pum;pyfrdNyD; tJh'D ausmuf? oH? ywjrm;? eef;wGif;ypnf;awG taMumif;a&muf
oGm;awmh rdzk&m;BuD;[m rsufESmawmfSKd;NyD;.....'Dwkef;u pav'if[m eef;awmfxJvufeufudkif
tNcHt&HawGeJY 0ifvmNyD;? eef;wGif;ypnf;pm&if;awG awmif;awmhwmyJwJh/ tJh'Dpm&if;t& olUvufwGif;
0uGufNyD; vTJtyfjcif; jyKvdkuf&wmyJwJhuG/ rdzk&m;BuD;u ajymao;w,fuG/ igwdkYrSm wdkif;jynfxD;eef;BuD;
wpfckvHk;awmif qHk;IH;&NyD uHyJqdkNyD; tJh'Dypnf;awGvJ ESajrmpHkruf iJhuGufcsefcRif;jcif;r&SdbJ tukefyJ
ay;tyfvdkufygowJh...wJhuG/ 'gudkaxmuf&if aocsmaygufvdkYawmif ajymEdkifao;w,f/ pav'ifrS
pav'ifyJ/
'DvkdeJYyJ iarmufywjrm;BuD;[m vrf;paysmufoGm;cJhw,f/ oDaygrif;vnf; cJavorQ? oJa&us
jzpfc&hJ awmhw,f/ twkta,mif pHpk rf;ppfaq;a&; aumfrwD&UJ [efaqmifppfaq;rI? tpd;k &eJY pav'ifw&Ykd UJ
rm,m<u,fwhJ tpD&ifcrH aI wGeyYJ J auseyfvu
kd &f awmhw,f/ ysm;&nfeYJ 0rf;cswmudyk J vufcv
H u
dk &f w,f/
oDaygrif;wifr[kwfygbl;/ tdEd,r*dkbk&ifeJY rdzk&m;BuD;Zdeyfr[mvfwdkYvnf; t*FvdyfwdkY
wpfywfdkufwmudk cHcJ&wmyJ/
olwdkYygawmfrlawmh ar*sm(AdkvfrSL;) [yfqifudk lyD;odef;(20)wef &wemawG pm&if;jyKpkNyD;
tyfESHcJhw,f ar*smuvnf; vufcH&&SdaMumif; ajypmudk rdzk&m;BuD;tm; jyefay;cJhw,f/ tJh'Dypnf;awG
jyefawmif;wJhtcgMuawmh ar*sm[yfqif uG,fvGefoGm;NyDvdkY taMumif;jyefcJhw,f/ lyD;odef;(20)wef
&wemawGvnf; ar*sm[yfqifeJYtwl ygoGm;NyDqdkwJh oabmaygh/
vlrsKd ;Bu;D yJjzpfjzpf? vlrsKd ;av;yJjzpfjzpfaygh/ vlom;rSeo
f rQrmS avmb&Sw
d myJr[kwv
f m;/ 'ghaMumifh
vlrsdK;BuD;qdkolrsm;vnf; cdk;wwfMuwmaygh/
yGJMunfhyk&dwfowfwpfa,mufbufu Munfh&ifawmh eef;vkwm[m "g;jywdkufwmyJ/ 'ghaMumifh
t*FvdyfvlrsdK;awG[m "g;jytBuD;pm;awGvdkY jrif&awmhrSmaygh/ "g;jyrS EdkifiHawmfwpfckvHk;wdkuf,lwJh
"g;jytBuD;pm;aygh/ eef;pOf&wemawGudk tpazsmufwm[m cdk;wmyjaygh/ 'gaMumifh t*FvdyfvlrsdK;[m
olcdk;tBuD;pm;awGvdkYyJ jrifawmhrSmaygh/ tif;.....'DtcGifhta&;BuD;udk b,fvdkykxkZOfrsdK;u
vufvTwfcHrvJaemf/
aMomf.......olvnf;av avmuDom;ayyJ/

- 16 -

&Sifbk&ifudk &mZ0wfom;vdkY oabmxm;csifol


oDaygrif;[m a&Tausmif;ajymifajymif 0rf;acgifacgif tjzpfrsK;d ESih BuKH awGUae&vdYk aiGaMu;ravmuf
riwJh 'Pfukd cg;qD;cHae&ygw,fqu
kd mrS bl;av;&m zHq
k ifq
h o
kd vdk vlraI &;jyemu xyfw;kd vmcJw
h ,f/
a&mufcgp umvrsm;u BuKH c&hJ wJh Edik if aH &;t&m&Sd atmfvb
f ;kH vdk tcsK;d rsK;d eJY Adv
k u
f svmwJh Edik if aH &;
t&m&Sd tifrif;efejYJ zpf&wJh jyemav;wpfcyk g/ jyemav;qdak yr,fh aomua[mif;eJY pdwef musicf w
hJ hJ
'Pf&ma[mif;tay: usa&mufvmwmjzpfvdkY wpfylay: ESpfylqifhovdk ydkNyD;cHpm;&awmhw,f/
tifrif;efu bk&ifhrdom;pkudk qufqH&mrSm axmifrSL;eJY tusOf;om; yHkpHrsKd; ykvdyft&m&SdeJY
&mZ0wfom; yHpk rH sK;d csK;d vmw,f/ atmfvb
f ;kH wke;f uvdyk J bk&iftjyifxu
G cf si&f if olcY iG jhf yKcsu&f rS xGu&f wJh
txd jzpfvmw,f/
txufu jzpfapcsiw
f mu bk&iftay: em;vnfr&I zdS Ykd bk&ifu
h kd rdwaf qG&if;csmvdk tultnDay;zd?Yk
vdktyf&if tBuHPfay;zkdY? vrf;Tefay;zdkYyg/ tck olvkyfaewmu txufu jzpfapcsifwmeJY wjcm;pD
jzpfaeawmh jyemIyfukefawmhwmaygh/
ykvyd t
f &m&Sb
d 0u a&mufvmvdYk ykvyd u
f sihf Buw
H ,fvaYkd wmif txufu rSwcf sucf sawmhw,f/
'DyGJrSm oDaygrif;u tawGUtBuHKvnf;&Sd? aumvdyfawmft&m&Sd? bHkab0ef&Sifawmfrif;BuD; pwJh
txuf t&m&SdawGu oDaygrif;bufrSm &yfwnfay;MuvdkY ykvdyft&m&Sd tifrif;ef[m csufcsif;
EkwfxGufoGm;awmhw,f/

a'gif;wHqyd ef &YJ mZoH


&wem*D&drSm oDaygrif;u tpdk;&tay: tEkdif&wJhyGJ &SdcJhovdk pkzk&m;vwfu t*Fvdyftay:
tEdkif&vdkufwJh yGJvnf; &SdcJhw,f/ tJ'gu pHtdrfawmfopfBuD;eJY ywfoufw,f/
pHtdrawmfBuD; wnfaqmufNyD;pD;wJhtcg t*Fvdyfu olwdkYtxdrf;trSwf oauFwwpfckckudk
wyfqif csifw,f/ Oyrm - ,leD,H*suftvHwHqdyfvdkrsKd;? vef'ef em&Dpif yHkpHrsKd;aygh/ pkzk&m;vwfu
tJ'gudk vH;k 0vufrcH bl;/ olwaYkd e&r,fh pHtrd af wmfrmS olwt
Ykd xdr;f trSwjf zpfwhJ a'gif;wHqyd (f a'gif;ky)f yJ
wyfqifr,f ajymw,f/ tJ'gudkvnf; t*Fvdyfu vHk;0vufrcHbl;/ 'Dvdk ESpfzufvHk;u jiif;qefaevdkY
tvk y f r jzpf w J h t cg t*F v d y f u vmn d w ,f / jref r mtxd r f ; trS w f v nf ; ra&;xd k ; &/ t*F v d y f
txdrf;trSwfvnf; ra&;xdk;bl;/ b,folY txdrf;trSwfrS ra&;xdk;bl;qdk&if auseyf&r,faygh/
t*Fvyd u
f awmh ESpOf ;D vH;k tEdik &f wJh Win Win Policy udk usio
fh ;kH MuzdYk vmnw
d o
hJ abmyg/ "reYJ t"rrmS
0if;0if;tajzqdkwm r&Sdbl;vdkY cH,lxm;wJhol/ olu olwdkY txdrf;trSwfjzpfwJh a'gif;kyfom
a&;xdk;ray;bl;qdk&if 'DpHtdrfawmfrSm olraeEkdifbl;vdkY &mZoHay;NyD; tjyif;txef uefYuGufw,f/
aemufqHk;awmh t*Fvdyfu avQmhNyD; pHtdrfawmfrSm rsufESmpm vljrifuGif;rSm a'gif;wHqdyfudk cefYjim;
vSypGm wyfqifay;vdkuf&awmhw,f/
ckcsed x
f d pHtrd af wmf(jywdu
k )f rSm tJ'aD 'gif;ky&f adS o;w,fvYkd od&w,f/ pkz&k m;&JU atmify?JG pkz&k m;&JU
qkwHqdyfvdkY qdk&rSmaygh/

- 17 -

a&TavSmiftdrfrSm aysmfvdkYr&ol
t&SiEf pS yf g;wdYk awmf0ifro
d m;pk[m &wem*D&rd mS ae&wm ESpt
f pdwaf wmif jynfch NhJ y/D axmifpum;eJY
ajym&&if aeom; ESpt
f pdwaf wmif ausmcf NhJ yaD ygh/ 'gayrJh axmifwpfouf vGw&f ufp&Sd tusO;f uscx
H m;
&wm qdkawmh axmifxJrSmyJ ao&rSmudk awG;rdwdkif; toufSLMuyfrSm trSefyJaemf/
pHtrd af wmfopfBu;D u NrKd UeJo
Y ;kH rdik af vmufa0;wJh uGi;f jyifBu;D rSm wnfxm;wm/ uGi;f jyifBu;D uvnf;
(23){uawmif us,0f ef;w,f/ taqmufttHyk pkH eH YJ tcef;zGpYJ nf;yHu
k tp tm;vH;k acwfrD crf;em;atmif
pepfwus wnfaqmufxm;wm/ yef;NcHawG? a&yef; a&yGm;awGeJY tusOf;om; r[kwfbJ omref
vGwfvyfwJh vlom;qdk&if odyfudkZdrfusrSm/ taemufbufyifv,fjyifudk rsufESmrl wnfaqmufxm;vdkY
yifv,fjyifBuD;udk jrifuGif;us,f jrif&w,f/ nnqdk yifv,fbufu vdIif;ykwfoHawmif Mum;&w,fvdkY
qdkw,f/
eef;wGi;f ol tysKad wmf txde;f awmfawGeYJ pHtrd af wmf0efxrf;tm;vH;k (100)ausmf &Sw
d ,f/ vHNk cKH a&;
tapmifhwyfom;awGuvnf; (100)ausmf&Sdw,f/ reufvif;wmeJY wpfNydKifeuf vl (200)ausmf
vIyf&Sm;oGm;vm wmawGudkMunfh&if odyfpnfum;r,fh pHtdrfawmfBuD; jzpfrSmyJ/
'gayrJh a&TavSmiftrd rf mS b,faysmEf ikd yf ghrvJaemf/ pHtrd af wmf0efxrf;ukvm;awGukd awGUjrif&wdik ;f
ud,
k w
f ikd ;f jynfeYJ ud,
k v
hf rl sK;d udk owd&aerdrmS aygh/ vHNk cKH a&;wyfawGukd jrif&wJt
h cgwdik ;f rSmvnf; rw&m;
eef;cscH&yHk/ ygawmfrlcJhyHk/ tdrfedrfhpH tusOf;om;b0awGudk jyefjrifa,mifrdNyD; tcsKyftjcmtmPmeJY
vGwfvyfrI&JU t&om #DumcsJUaerdrSmaygh/ eef;wGif;ol? eef;wGif;om; tenf;tyg;eJY cyfajcmufajcmuf
yGJawmfwnf&wdkif;vnf; a&TxD;aqmif;cJhwJh a&Teef;&Sifb0udk jrifNyD; w&m;cHtppfudk jyefwGufMunfh
aerdrmS aygh/ pHtrd af wmfopfBu;D ay:rSm us,u
f s,0f if0h if?h crf;crf;em;em;? oufaomifo
h ufom ae&ayr,fh
vufatmufcHtusOf;om;qdkwJh todu vTrf;NcHKaeawmh b,faysmfEdkifyghrvJ/
vlrvGwv
f yfayr,fh pdwv
f w
G v
f yf&ifvnf; awmfao;w,f/ t*Fvyd u
f pdwyf grvGwv
f yfatmif
csKyfudkifxm;avawmh ydkusOf;usyf&SmayrSmaygh/ 'ghaMumifhvnf;
]]t*Fvdyf[m igwdkY&efolyJ/ olwdkYaMumifh aqGrsdK;? pnf;pdrf? OpmeJY wdkif;jynfudk ypfcJh&w,f}} vdkY
bk&ifudk,fwdkif rdefYawmfrlcJhwm aerSmaygh/
&wem*D&d ed'gef; (130)

rsuf&nfawmf acsmif;pnf;wJhyGJ
pHtrd af wmfBu;D udk ajymif;a&TUMuawmh Ak'b
mom0if jrefrmvlrsK;d wk&Yd UJ xH;k wrf;tpOftvmtwdik ;f
tdrw
f uf r*Fvm jyKvyk w
f ,f/ jrefrmjynfu oHCmig;yg; tygt0if eD;pyf&m vl (80)ausmu
f kd yifzh w
d Nf y;D
tauR;tarG;? aysmfyGJ&TifyGJ? tcrf;tem;eJY tBuD;tus,f jyKvkyfw,f/
'DyGJrSm t&SifESpfyg; tBuD;tus,f pdwfxdcdkuf&w,f/ trdajrudkvnf;vGrf;? udk,fhb0udkvnf;
rauseyf/ t*Fvdyfudkvnf; pdwfem? jrefrmjynfolawGudkvnf; oem;eJYtawmfhudk xdcdkufaMuuGJ
awmfrlMuw,f/
Edik if jH cm;udk tvkyo
f mG ;vkyaf ewJh olawGawmif ESpu
f av; tenf;i,fMumvm&if rdcifwikd ;f jynfukd
owd&vmMuwmyJ r[kwfvm;/ wpfcgwpfav tdrfupmvm&if pmzwfNyD; idkMu? vlBuHKeJYydkYvdkufwJh dk;&m
tpm;tpmav; awG a&mufvm&if &GmudkvGrf;vdkY rsuf&nfqdkYMueJY olpdrf;awGMum; tm;i,fae&csdefrSm
- 18 -

jrefrmjynfu tEkynm&Siaf wG? omoemjyKq&mawmfawG a&muf&v


dS mNy;D azsmaf jzMu? a[majymMuwmudk
em;axmifMunfhI&? em,lrSwfom; &wJhtcsdefawGrSm ajzrqnfEdkifatmif rsuf&nfNzdKifNzdKif uscJhMuwmyJ
r[kwfvm;/
wdkufwufr*Fvm jyKvkyfcsdefrSm t&SifESpfyg; ygawmfrlwm (25)ESpf&SdNyD;? olwdkYwawGqdk wrf;csif;?
vGrf;csif;awG zGJUEGJUvdkYudk ukefEdkifr,f rxifbl;aemf/
wdu
k w
f ufr*FvmyGu
J kd jrefrmjynfu rd;k aumif;q&mawmf? ab;rJq
h &mawmf? ukvm;usK;d q&mawmf
pwJh oHCmOD;aoQmif q&mawmfBuD;ig;yg; <ua&mufcsD;jrifhw,f/ ukvm;awmxJrSm (25)ESpfawmif
ausmfNyDqdkawmh oHCmiwfrGwfvdkYaerSmaygh/ 'gaMumifh t&SifESpfyg;[m q&mawmfBuD;awGudk zl;jrifvdkuf
&wmeJY wpfNydKifeuf xdjcif;ig;yg;eJY aowkyf0yf &Sdckd;OD;cs&if; rsuf&nfNzdKifNzdKif usae&Smawmhw,f/
q&mawmfBuD;rsm;vnf; t&SifESpfyg;udk MunfhNyD; ukPmoufvGef;vdkY pum;udk ajymvdkYrxGufbl;wJh/
tJ'Dvdk q&m'umawG 0rf;enf;aMuuGJaewm em&D0ufawmif Mumw,fqdkyJ/ bk&ifeJYrdzk&m;ESpfyg;
dIufzdkidka<u;aeMuwmudk jrif&awmh tyg;awmfNrJwdkY? tysKdawmf? txdef;awmfwdkYeJY jrefrm trIawmfxrf;
awG[m uav;awGvdk atmfridkrdatmif wif;xm;&if; tHBudwfidkae&awmh w,fwJh/
wdu
k w
f ufyrJG mS ab;rJq
h &mawmfBu;D u jzpfjyefysujf yef avmu"HypkH t
H aeeJY a0E&mZmwfawmf
BuD;udk a[mMum;awmfrlw,f/ ]]'umawmf a&ajrU&Sifvnf; w&m;udk em;vnfodNyD; jzpfonfhtwdkif;
w&m;ESiq
hf ifjcif csr;f jrat;Munfaom pdw"f gwfukd arG;jrLygav}}vdYk ESpo
f rd t
hf m;ay;vdYk aomuNird ;f at;
oGm;awmhw,f/ &Sirf [m arm*vef i&Jjynf<uwJt
h cg i&Jr;D awG Nird ;f oGm;vdYk i&Jvm;awG wpf'*Foufom
&m &ovdkaerSmyJaemf/
wdkufwufr*Fvm tcrf;tem;tNyD;rSm pdefaA'gwdkYtzGJUu awmf0ifrdom;pkudk azsmfajz&mrSm
t&SifESpfyg;&JU ESvHk;om;udk wdkufdkufxdapwJh aw;xyfwpfyk'fudk xnfhoGif;qdkvdkufw,f/ aw;xyfxJrSm
olYuRefb0 usa&mufaewJh tEkynm&SifwdkY&JU cHpm;csufawG tjynfht0 azmfusL;xm;w,f/
tJ'Daw;xyfxJu obifonfrsm;taejzifh udk,fht&Sif? udk,fhocifESifh vGwfvyfpGm ae&pOfu
rif;nD rif;om;wrQ aea&;pm;a&; rylryif &Scd ahJ Mumif;? ,ck ud,
k b
hf &k if r&So
d nft
h csed w
f iG f rif;om;b0rS
eif;jym;b0odYk a&mufomG ;&aMumif;? tEkynmonfawGrmS t&Sio
f cifr&S
d aomifjyifvw
T o
f nfh acG;yrm
roGm;wwf? rpm;wwf jzpfae&ygaMumif;}}pwJh pmom;awGudk em;qif&wJhtcgrSmawmh t&SifESpfyg;
tygt0if awmf0ifrdom;pkrsm;? &wem*D&da&muf jrefrmrdom;pkrsm;tm;vHk; &mZtda`Eawmif rqnfEdkif
awmhbJ dIufiifidka<u;Muawmhw,f/
aMomf . . . olvnf;av avmuDom; r[kwfvm;/
olwb
Ykd 0u tckacwf Edik if jH cm;a&muf a&TjrefrmawGxuf trsm;Bu;D qd;k w,fav/ Edik if jH cm;a&muf
a&TjrefrmawGu ta0;rSmae&mwmuvGv
J Ykd olprd ;f awGMum;rSm ae&wmuvGv
J Ykd usew
f mtm;vH;k vGwv
f yfrI
&Sw
d ,f/ vlUtcGit
hf a&; tjynft
h 0&w,f/ tdru
f v
kd rG ;f &if w,fvzD ek ;f qufO;D rvm;/ wjcm;tifwmeuf
awG? tD;ar;vfawG? *Dsar;vfawG? tGefvdkif;awGeJY csdwfqufMuOD;rvm;/ tcsdefra&G; awGUEdkifjrifEdkif?
ajymEdik Mf um;Edik ?f rSmEdik jf yKEikd f qufo,
G Ef ikd Mf uw,fav/ 'ghtjyif aysmyf &JG iT yf rJG sKd ;pH?k Zdrcf [
H w
kd ,frsKd ;pH?k urm
Icif;rsKd ;pH?k BuKd uo
f vdw
k ?JG BuKd ovdak ysm?f BuKd uo
f avmufpm;? BuKd uo
f vdak ecGi&hf Muw,fav/ olww
Ykd awG
awmif jrefrmjynfu tqdkawmfvmvdkY em;axmifvdkuf&wmeJY idkMuao;&if? q&mawmf awG<uvmvdkY
w&m;emvdkuf&wmeJY idkrdMuao;&if oDaygrif;wdkYb0 tawmifyHhusdK;wJh iSufi,fvdk? ajcaxmufusdK;wJh
- 19 -

BudK;Mumvdk? 0dnmofr&SdawmhwJh vlom;vdk jzpfaeavawmh 'DvdktcsdefrsdK;rSm ydkcHpm;&rSmayrSmaygh/


wu,fawmh tusOf;pH tIH;orm;&Jh tSOf;cH ESvHk;om;[m aMuuGJp&mtwdygyJ/

yifv,fjyifBuD;eJY pum;ajymol
bk&ifrif;jrwf&JU edp"l0 awGUBuHKae&orQ[m bkef;bkef;wdkY tusOf;om;awGeJY bmxl;vkdYvJ/
reuf (8)em&D tdyf&mx? aexGuf&m t&yfudk rsufESmrlNyD; arm&okwf y&dwfawmfudk ygVda&m
teufyg &Gwq
f w
kd ,f/ tJ'h aD emuf rdz&k m;rsm;? orD;awmfrsm; 0ifa&muf tcpm;cHw,f/ reuf (9)em&DrmS
yGJawmfwnf? reuf (10)em&DrSm qGrf;awmf? yef;awmf? a&csrf;awmfuyf? bk&m;0wfwuf? *kPfawmfyGm;?
ykwD;pdyf? rGef;vGJ (1)em&DrSm pmzwftem;,l? nae (3)em&D tyg;awmfjrJ twGif;0efpma&;awmfBuD;rsm;eJY
nDvmcHwuf? pHtrd af wmfta&;eJY tjcm;ud,
k af &;ud,
k w
f m udpr sm;aqG;aEG;? nae (5)em&DrmS yGaJ wmfwnf?
nae(6)em&DrmS yifv,fcI if;awGpI m;&if; ae0if&mt&yfukd rsuEf mS rlNy;D arm&okw?f Oa'gif;rif;y&dwu
f kd
ygVdteuf &Gufzwf o&Zsm,f?
nOfhOD;,HrSm rdom;pkawGUqHk tyef;ajz? n (9)em&DrSm yGJawmfwnf? n (10)em&DrSm bk&m;0wfjyK?
ykwD;pdyf? y&dwf&Gwf? n (12)em&DrSm tdyf&m0if/
aeYpOfvnfywfaewJh olUb0rSm 'DrsuEf mS awGuykd J aeYwikd ;f jrifawGUae&vdYk Mumawmh tvGw&f rSwrf d
aeNyD/ ysif;&dNiD;aiGUvmrSmyJ/ 'DIcif;awGyJ/ aeYpOfjrifawGU&orQawG[m ta[mif;tjrifcsnf;ygyJ/
tjyifavmuBuD;eJYvnf; bmrSrywfouf? urmBuD;bmawGjzpfaew,f qdkwmvnf; bmrSrod/
pdwfvIyf&Sm;aysmf&Tifp&mqdkvdkY bmrSr&Sdawmh wpfcgw&H yifv,fIcif;awGudk rSefbDvl;eJYMunfh&if;
]]b,foabFmjyefvmNy?D b,foabFmxGuo
f mG ;wm ESp&f uf&NdS y?D ckxd jyefrvmao;bl;? 'Dwpfywf aemufus
w,f/}} vdkYrSwfcsufcs ajymqdkyHkaxmufawmh yifv,foabFm c&D;pOfawGudkawmif tvGwf&vmwJh
oabm&Sdw,f/ olUcrsm tyef;ajzp&m Icif;aumif;qdkvdkY 'Dyifv,fjyifBuD; yJ&Sdw,f r[kwfvm;/
tdyf&m0if tdyf&mxrSm azsmfajzwJh bifwD;0dkif;awGuvnf; ukvm;awGyJ wD;Mu qdkMuqdkawmh
'DtoHawGuvnf; Mumvmav ysif;p&maumif;av jzpfrSmyJ/ rsufESmawGudkvnf; tvGwf&
ajymp&mpum;awGvnf; ukecf ef; toHawGuvnf; wdwq
f w
d ef YJ ajcmufuyfuyf pHtrd af wmfBu;D rSm olUb0
taopm&if;0ifaeavawmh oltouf&Sifae&jcif;[m bmt"dyg,f&SdOD;rSmvJaemf/
yifv,fxu
J oabFmawGukd rjrifz;l wJh uav;oli,fvkd txl;tqef;wpfcv
k kd Munfh aI e&wm[m
axmifxJu tusOf;om;awGeJY bmxl;ao;vdkYvJ/ axmifxJu tusOf;om;awGuvnf; axmifay:
jzwfoGm;wJh &[wf,mOfawG? av,mOfysHawG? rD;yHk;ysHawGudk uav;awGvdk 0dkif;tHk MunfhMuwmyJav/
axmifxJu tusOf;om;awGxuf oDaygrif;u ydkawmif qif;&Jao;w,fvdkY qdk&r,f/
bmaMumifv
h q
J akd wmh axmifxu
J tusO;f om;awGu vGw&f uf&adS o;w,f/ oDaygrif;u vGw&f ufr&Sv
d yYkd /J
aMomf....tusOf;om;....tusOf;om; tjypfeJY tusOf;om;uawmif jyefNyD;oem;&r,fh?
tjypfrJh tusOf;om;/ oaAowm uroumxJ b,f&ufrvJaemf/

- 20 -

tus,fcsKyfxJu tusOf;ol
&rnf;oif; pkzk&m;av; taMumif;od&wm 0rf;enf;p&m aumif;vSw,f/ ol[m 1243 ckESpf
touf (18)ESpft&G,frSm bkrod brodeJY rdzk&m;wifajrmufcH&w,f/ 'gdkwfwmu pkzk&m;vwfyg/
oDaygrif;eJY pkz&k m;vwfukd BuKd ;udik v
f Ykd r&wJh qifjzL&Sirf eJY uif;0efrif;Bu;D wdu
Yk tmPmodr;f zdBYk uMH uw,f/
olwdkYtBuHu jynfya&mufaewJh rif;om;wpfyg;yg;udk pkzk&m;av;eJY xdrf;jrm;NyD; eef;wifr,f NyD;awmh
*dkuf (Guide) ay;r,faygh/ 'DvQKdU0SuftBuHtpnfudk odoGm;wJh pkzk&m;vwfu r,fawmfeJY xdyfwdkuf
tawGUrcHawmhbJ oludk,fwdkif pkzk&m;av;udk rdzk&m;wifajrmufcJhwmjzpfw,f/
pkzk&m;vwfu olwdkYtmPmwnfNrJatmif pkzk&m;av;udk toHk;cs paw;ypfvdkufNyD; EdkifiHa&;
vkyv
f u
kd w
f o
hJ abmyg/ 'Dom;trdEpS af ,muf tm;NyKd iyf rJG mS nDrawmfpzk &k m;av;u tacsmifrzd &k m;tjzpfeYJ
"g;pmcH jzpfoGm;wJh oabmyg/
rdzk&m;wpfyg;jzpfayr,fh eef;&rdzk&m; r[kwfovdk rdzk&m;vdkvnf; rae&ygbl;/
&wem*D&dudk a&mufawmhvnf; tESdrfcHb0eJYyJ r,m;i,fwpfa,mufvdk ae&&Smw,f/ txdef;
awmf? tysKd awmfawG&adS yr,fh orD;awmfav;yg;udk tppt&m&m teD;uyfoeG o
f if xde;f ausmif;&wmu
pkz&k m;av;yg/ eef;wGi;f yg tysKd awmfrsm;ukd cdik ;f apcGirhf &&Smbl;/ tpfrawmfz&k m;u rsuaf pmif;xd;k vdaYk v/
pHtdrfawmf0efxrf; ukvm;rawGudkyJ taptyg; vkyfae&w,f/ aemufqHk;awmh olUa0,sm0pudk
olUbmomyJ vkyf&wJhtxd txD;usefaexdkifcJh&w,f/
tpfrawmfeJY armifawmfbk&m;wdkY t&dyfudkyJ cdkvHIae&ol jzpfayr,fh tpfrawmfu rsufESmom
vH;k 0ray;? tckvkd tcdseaf wGyakd evdYk tNrw
J rf;tm;aecsed rf mS awmif armifawmfb&k m;aqmifawmfu;l wmudk
tpfrawmfu vHk;0rMunf? olay;xm;wJh vifeJY twlaewmudkawmif olu remvdk rIpdrfh jzpfaeawmh
vifr,m;ESpaf ,muf twlaewmudak wmif olrodatmif cd;k aMumifc;kd 0Suf aygif;oif;&wJb
h 0? aemufq;kH
EIwfiHkawmf oaE&ayr,fhvnf; cPcP ysufpD;&awmhw,f/
'D v k d tNrJ w rf ; onf ; cH N yD ; d k ; d k ; at;at;aewJ h pk z k & m;av;awmif i,f a Mumuf j zpf w J h
tpfrawmfzk&m;eJY tBuD;tus,f jyemwufrdao;w,f/ t*FvdyfawG 0ifaecsdefrSm t&SifESpfyg;u
tBuD;tus,f pdk;&drfpdwfBuD;aeMuw,f/ 'ghaMumifh ygawmfrlawmh olwdkYudk,fwdkif olwdkYudk,frSm 0wfqif
xm;wmuvGJvdkY tjcm;vuf0wf&wemawGudk ,lzdkYudk owdr&Mubl;/ 'DtcdsefrSm acgif;at;at;xm;NyD;
tvkyfvkyfwwfwJh pkzk&m;av;u oludk,fwdkifvnf; wpfEdkifwpfydkifo,f,l? tydsKawmfawGudkvnf;
ud,
k pf u
D ,
kd if S o,f,cl ikd ;f vdYk tckvkd olu
Y Reb
f 0rSm aiGaMu;tcuftcJBuKH wikd ;f 'D&wemawGukd xkcaJG &mif;cs
NyD; ajz&Sif;EdkifwJhtaMumif;udk pkzk&m;av;u txdef;awmfawGudk pum;pyfvdkY ajymvdkufrdw,f/ 'gudk
tpfrawmfzk&m;u odoGm;awmh pdwfqdk;rmefqdk; &efawGUygava&m/ aemufqHk;awmh rdzk&m;ESpfyg;
bk&ifvkwJh&efyGJr[kwfbJ atmfBuD;[pfus,f pum;EdkifvkwJh &efyGJ jzpfoGm;awmhw,f/
tusOf;om;b0 usa&mufaeNyD jzpfavawmh &mZtdajEqdkwmvnf; b,f&SdayawmhrvJ/
pkzk&m;vwfu tNrJwrf; tEdkif,lvdkwJhol jzpfavawmh pkzk&m;av;udk acgif;razmfEdkifatmif
oufouf zdESdyfcsKyfcs,fxm;wmaerSmyg/ wu,fqdk 'D&wemudpeJY ckavmufjyemBuD;p&mrvdkygbl;/
aus;Zl;wifpum; qdkcsifu qdkvdkufkH/ rod[efaqmifvdku aqmifvdkufkHeJY NyD;r,fhudp r[kwfvm;/
- 21 -

nDtpfrESpaf ,muf qufqaH &;u at;puf&mrS rmausm? wif;rm&mrS jyif;xefpmG uGw


J t
hJ qifx
h d
a&mufvmNy;D pkz&k m;av;u olU&JUqHyifawGuakd wmif &dwjf zwfypfvu
kd af wmhw,f/ pkz&k m;av; jrefrmjynf
jyefNyD; xm;0,frSm r,fawmf qifjzLr&SifeJY twlaezdkY avQmufxm;ayr,fh oDaygrif;u acgif;rndwf?
acgif;rcg? rodovkdom aeawmfrl&Smonf/
rdz&k m;ESpyf g; ta&;tcif;eJY ywfoufvYkd pHtrd af wmf t&m&Sad wGu oufqikd &f mudk tckvkd wifjywm
udk awGY&w,f/
]]rdz&k m;uav;tay:wGif bk&ifEiS hf rdz&k m;wdo
Yk nf tEdik t
f xufjyKvyk o
f nf[k ,kMH unf&aMumif;?
odkYjzpf olr\ r,fawmf&Sd&m xm;0,fokdY oGm;cGifhjyKjcif;onf olrtwGuf taumif;qkH;jzpfrnf[k
xifygaMumif;}}
&wem*D&ded'gef; (146)
t*Fvyd ef ,fcsUJ &JU tusO;f om;b0 a&mufaewJt
h jyif pkz&k m;vwfuyg xyfrcH sKycf s,f tEdik u
f sihf
zdESdyfxm;jyefawmh pkzk&m;av;[m tusOf;ESpfxyfuGrf; usovdk cHpm;ae&w,f/ axmifusolcsif;twl
xdyw
f ;Hk cwf wdu
k yf w
d cf x
H m;&wJh tusO;f om;u ydNk y;D qif;&J'u
k a &muf&ovdk pkz&k m;av;u ydu
k sO;f usyaf wmh
ydkqif;&Jwmaygh/ r,fawmf qifjzLr&Sif&JU &ifcGifudk em;ckdzdkY awmifhwwm jzpfrSmaygh/
'gayrJh pkz&k m;av; ud,
k w
f ikd u
f u
kd 0#fBu;D yk&H w,f/ olu r,fawmf&&dS m roGm;&bJeYJ r,fawmfu
ol&Sd&m a&mufvmvdkYyJ/

pHtdrfawmfwGif;u vufdK;xdk; ta&;awmfykH


ygawmfrlpu qifjzLr&Sif&JU orD;tBuD;qkH; pkzk&m;BuD;wdkYu xm;0,frSm aeMuw,f/ xm;0,frSm
&Srf;ieD acgif;aqmifwJh awmfvSefa&;orm;awG qlyltkH<urIU jzpfvmawmh tpkd;&u qifjzLr&Sifudk
oHo,&Sv
d mw,f/ qifjzLr&Siu
f b,fvv
kd J xkacsxak cs t*Fvyd u
f awmh r,kaH &;cs r,kyH jJ zpfaew,f/
'gaMumifh qifjzLr&Sifudk &wem*D&dydkYzdkYvkyfw,f/ qifjzLr&Sifu t&SifESpfyg;eJY rwnfhawmh roGm;csifbl;/
t*Fvdyfu twlrxm;bl; cGJxm;r,fqdkNyD; ZGwfydkYw,f/
tjrifrwlwm rwnfw
h m tomxm;aqGrsKd ;t&if;acgufacgufBu;D awG jzpfavawmh oHa,mZOf
awmh b,fjywfMurvJ/ tckcsed rf mS b0wlawGvnf; jzpfaeMuNyaD v/ 'gaMumifh orufuvnf; twlaezdYk
ac:? orD;awGuvnf; ruefYuGufMuawmh twlaeMuwmaygh/
pkzk&m;av;uawmh 0rf;tomBuD;omaewmaygh/ olUrauseyfcsufawGudk &ifzGifhvdkY&NyDav/
r,fawmfukd wdik w
f t
hJ cgwdik ;f tpfrawmf pkz&k m;Bu;D udk &ifziG w
hf t
hJ cgzGiehf YJ tawmfu
h kd ayghyg;oGuv
f ufvm
awmhw,f/
'gayrJh e*g;qdkwJhtrsdK;[m tjcm;tcsdefrSmawmh vla,mifzefqif;vdkY&wm? tdyfaecsdefrSmawmh
Zmwdkyfudk xkwfjywwfwmyJ r[kwfvm;/ 'DvdkyJaygh olwdkYawG[m MumMum[efraqmif EdkifMuawmhbJ
jiif;MuckefMu cdkuf&efjzpfvmMuawmhw,f/
t&SiEf pS yf g;u wpfzuf? qifjzLr&Siu
f wpfzuf? wpfzufew
YJ pfzuf vufKd ;tjyeftvSex
f ;kd &mu
jyempwmyg/
t&SiEf pS yf g;uvnf; tckvjkd zpf&wm uif;0efrif;Bu;D eJY qifjzLr&Siw
f aYkd Mumifv
h Ykd tjypfajymw,f/
qifjzLr&Sifuvnf; t*FvdyfeJY ppfjzpfcsifwJh t&SifESpfyg;aMumifhvdkY tjypfzdkYw,f/
- 22 -

acgif;aqmifydkif;awG roifhjrwfMuawmh aemufvdkufawGvnf; roifhjrwfMuawmhbl;/


qifjzLr&SifygvmwJh ta>ct&HawGeJY t&SifESpfyg; ta>ct&HawGyg uGJNyJvmcJhw,f/
eef;wGif;ta&;awmfykHuae pcef;wGif;ta&;awmfykH toGifom ajymif;vmwm/ bufESpfzufu
rajymif;vJb;l / eef;wGi;f wke;f u y#dyujzpfcMhJ uw,f/ aemufq;Hk wpfzufEiS w
hf pfzuf tqdycf wfvyk Bf urH mS
awmif pdk;&drf&aMumif; pHtdrfawmf t&m&SdawGu tdEd,tpdk;&xH wifjy&wJh tqifhxd a&mufcJhw,fvdkY
awmif qdkw,f/
'Dvekd YJ rdom;pk pdw0f rf;uGrJ [
YI m ESpjf crf;uGJ w
Hk if r[kwaf wmhbJ wjznf;jznf;eJY tpdwpf w
d f trTmrTm
uGJvmawmhw,f/
bmaMumifhvJqdkawmh qifjzLr&Sif&JU pkzk&m;BuD;wdkY xyfuGJvdkYyJ/ pkzk&m;BuD;u ]]'Dt&mtm;vkH;[m
r,fawmfaMumifhjzpf&wm r,fawmfaMumifh pdwfqif;&J udk,fqif;&J jzpf&w,f}} qdkNyD; qifjzLr&Sifudk
t"du w&m;cHtjzpf vufdK;xdk;vmawmhw,f/
olvnf; olUcHpm;csuef o
YJ al v/ olUbufuMunf&h if qifjzLr&Siu
f wpfw&m;cH tppfy/J eef;wGi;f
vlowfyGJudk zefwD;cJhw,f/ oDaygrif;udk eef;wifw,f/ pkzk&m;MuD;udk t*ra[oD ajrmufwifw,f/
'gaMumifh nDrcsif;vnf; tcsif;rsm;&w,f/ ckwzef olUudk &wem*D&dac:vmjyefw,f/ *lwpfckxJrSm
jcaoFo
h ;Hk aumif vmqko
H vdk bk&ifwpfyg;wnf;rSm rdz&k m; nDtpfrok;H a,muf twlvmae&w,f/ bk&ifeYJ
eef;wGif;rSmvnf; twlraecJh&/ tck twlaejyefawmhvnf; raygif;oif;&wJh emrnfcH rdzk&m;acgif
wpfa,muftaeeJY t&SifESpfyg;eJY b,frSm vmqkHcsifyghrvJ/ olwdkYudkawGUwdkif; cHpm;&rSmaygh/
pHtrd af wmfwiG ;f rdom;pkjyem ydjk yif;xefvmawmh tpd;k &u pkz&k m;Bu;D udk t&ifq;Hk jrefrmjynf
jyefydkYw,f/ pkzk&m;BuD;u &efukefrSmae&w,f/ rwnfhtwlae rjrifacsmif;Munfhqdkwm trSefyJ/ [dkrSm
rwnfhayr,fh 'DrSm twlaecsifvmawmhw,f/ 'gaMumifh r,fawmfjyefvmzdkY pma&;w,f/ 'DtcsdefrSm
qifjzLr&Sifu pHtdrfawmfrSm raeawmhbl;/ wjcm;tdrfwpftdrfrSm ajymif;aew,f/ pkzk&m;BuD;&JU
pm&vmawmh qifjzLr&Sifu ydkNyD;jyefvmcsifawmhwmaygh/ tdEd,tpdk;&u cGifhjyKayr,fh jrefrmtpdk;&u
cGifhrjyKbl;/ xm;0,fta&;tcif;eJY ywfoufvdkY qifjzLr&Sifudk oHo,jzpfwkef;yJ/ rwnfhwJh om;trd
ESpaf ,mufu twlwal er,fqakd wmh oHo,ydBk u;D oGm;wmaygh/ 'gayrJh tdE,
d rSmvnf; rdom;pk y#dyuu
jyif;xefaeawmh tdE,
d rSm xm;vdv
Yk nf; rjzpfawmhwt
hJ qk;H qifjzLr&Siu
f kd &efuek f jyefac:Ny;D pkz&k m;Bu;D eJY
twl xm;vdkuf&awmhw,f/
pkz&k m;Bu;D u 1898-ck Ed0k ifbmvrSm oDv&Sib
f 0eJY rif;uGe;f NrKd UrSm ewf&mG pH uG,v
f eG o
f mG ;w,f/
qifjzLr&Sifu 1900jynfh rwfvrSm &efukefrSmyJ ewf&GmpHoGm;w,f/

vGwfNyDwJhuRwfNyD omrp&d, aESmiftdrfBuD;xJu vGwfNyD


pkz&k m;av;uawmh tpfrawmfpsmyevnf;roGm;&eJU &wem*D&rd mS yJ ESpx
f yfurG ;f tusO;f om;b0eJY
0#fcaH e&mrS wjznf;jznf; use;f rma&;csLcsmvmw,f/ pHtrd af wmfopf(wdu
k o
f pf)xuf r*Fvmtcrf;tem;
rSm jrefrmjynfu aqGawmf? rsKd ;awmf i,faygif;Bu;D azmf? rdwaf [mif;aqGa[mif;awG a&mufvmvdYk wpf'*F
pdwcf sr;f om aysm&f iT rf UI awGaMumifh b0tarmawGajyoGm;ovdk &Sad yr,fh a&m*gaysmufroGm;yJ yGt
J Ny;D rSm
usef;rma&;[m nHhvmawmhw,f/
- 23 -

pHtrd af wmfukd NrKd Ue,fq&m0efBu;D u aeYwikd ;f vmMunfw


Y ,f/ 'DMum;xJ ta&;wBu;D vdt
k yfvm&if
ckdifq&m0efBuD;udk tcsdefra&G; ac:vdkY&w,f/ 'gayrJh t&SifESpfyg;u 'Dq&m0efawGudk r,kHbl;/
t*Fvdyfaq;0g;udk r,kHwm r[kwfbl;/ t*Fvdyf vlrsdK;udk r,kHwm/ aq;ynmeJU wpfckck vkyfvdkufrSmudk
pdk;&drfwm/ 'gaMumifh olwdkYeJUrukbJ? rGwfpvifrf q&mwpfa,mufeJUyJukw,f/ tJ'D rGwfpvifrf
q&m]]*l'&m*sy}f } u uGeaf ygif'g tqifyh &J w
dS ,f/ aq;ynmruRr;f usib
f ;l / pHtrd af wmf t&m&Sad wGuvnf;
olYudk rESpfNrdKUbl;/ t&SifESpfyg;udk rvGefqef&JvdkU rajymwm/ tyg;awmfNrJ OD;pHa&Tuvnf; 'Daq;q&mudk
vufrcHzdkY oDaygrif;udk avQmufxm;w,f/ oDaygrif;u a&ikHESKwfydwfvkyfypfw,f/
'DvdkeJU pkzk&m;av; tzsm;tjyif;wufNyD; ajcawGvufawG auG;aumufvmw,f/ aq;q&mu
0ufl;jyefaq;awGwdkufw,f/ pkzk&m;av;tBuD;tus,f 0rf;avQmw,f/ ]]0rf;wGif;rS jyif;xefaom
toHawGjrnfaew,f}} qdkwJh pum;udkom aemufqkH;ajymEdkifcJhNyD; owdvpf arharsmoGm;&mrS 1912ck
ZGefv(23)&ufaeUrSm uHukefoGm;awmhw,f/ touf(51)ESpft&G,frSm uHukefoGm;jcif;jzpfw,f/
pkz&k m;av;aoawmh tyg;awmfNrJ OD;pHa&Tu oDaygrif;Mum;atmif wrifajymNy;D atmfBu;D [pfus,f
idka<u;jrnfwrf;awmhw,f/ olidk&if; ajymwJhpum;u]]uRefawmfrsdK;wifwJhpum; em,lawmfrrlbJ rGwfpvifrf *l'&m*syfaq;q&ma,mifa,mifudk
vufcHawmfrlvdkY xdyfpkzk&m;av; aq;rSm;NyD; aomufrdwmrkdY a&wdrfepf&ygw,fbk&m;}}
'DtoHudkMum;vdkY oDaygrif;xGufvmNyD; OD;pHa&Tudk tckvdk ESpfodrfhtm;ay;ygw,f/
]]ukodkvfuH raumif;wJhtcgrSm raumif;oludk taumif;xifrSwf&ayw,f/ onf;cHyguG,f/
tpdk;&od&if *l'&m*syf 'kujzpf&Smygvdrfhr,f/ tyg;awmfrSmvnf; rxm;awmhygbl;/ a0;&mudk p&dwfay;
vTwfyghr,f/ jzpfysufwJhtwdkif; t*FvdyfawGod&if tavmif;awmffudk taESmifht,SufjyKMuvdrfhr,f/
onf;cHNyD; qdwfqdwfaeyg}}
&wem*D&d ed'gef; (152)
pkzk&m;av;tavmif;udk Ak'bmom0if jrefrmvlrsdK;wdkY&JU xkH;wrf;tpOftvmtwdkif; o&P*kH
wifcsifayrJh &[ef;oHCmr&SdvdkY wifcGifhr&/ tavmif;udk rD;aoG;awG ykyfawGodyfNyD; oHjzLacgif;xJ
xnfYw,f/ jyD;awmh pHtdrfawmf atmufxyfu tcef;wpfckxJrSmxnfhNyD; wHcg;ydwfodrf;xm;vdkuf
awmhw,f/
pkzk&m;av; 0#fuRwfoGm;wmaygh/ olUcrsm rdzk&m;wpfyg; jzpfygvsufeJU rdzk&m;tqifhrajymeJY
r,m;i,f(r,m;jydKif) tqifhawmifr&Sd&Smbl;/ tdrfazmfomom uav;xdef;omom tqifhyJ&Sdw,f/
tckawmh t*Fvdyf&JUtcsKyfcs,fuvnf; vGwfajrmufNyD/ pkzk&m;&JU tzdtESdyfuvnf; vGwfajrmufNyD/
'gayr,fh &SifxGuf rxGuf&bJ aoxGuf xGufoGm;&wmqdkawmh aemufb0txdrsm; ay;qyfae&OD;rnf
vm; rajymwwfawmhbl;/
raocifrSm pdwfqif;&Jp&mawGeJY BuKHoGm;&ao;w,f/ tusOf;usvdkY pdwfqif;&Jwmu wpfrsdK;?
tpfrawmfu csdK;ESdrfxm;vdkYtxD;usefaevdkY qif;&JwmuwpfzkH? usef;rma&; raumif;vdkY 'kua0'em
cHpm;ae&wmu wpfenf;eJY ud,
k pf w
d f qif;&JrUI udk tvl;tvJcpH m;ae&ygw,fqu
kd mrS wpfyal y: ESpyf q
l ifv
h Ykd
yxrorD;awmfBuD;twGuf w&m;cHtjzpf tjypfwif tNidKtjiifcHvdkuf&ao;w,f/

- 24 -

tcef;xJykef;NyD; urmBuD;eJY a0;&moGm;avol


yxrorD;awmf xdyfpkzk&m;BuD; touftpdwft&G,f (1905)ckESpfrSm wHcg;rSL; ukvm;eJY
taMumif;ygawmhw,f/ ud,
k 0f ef&wJt
h xd b,forl S rodb;l / om;OD;Adu
k q
f akd wmhvnf; odoo
d momBu;D
r[kwb
f ;l av/ 0wf&wJh rif;orD;tusa wGuvnf; cyfyyG BG u;D awGqakd wmh b,forl S r&dyrf Ed ikd Mf ubl;aygh/
wHcg;rSL;u kyaf wmfawmfajzmifw
h ,fqykd /J t&G,u
f vnf;a&muf? pdwaf wGuvnf; ajy;ckeaf yguf?
taysmufqdkvdkY bmrSr&SdwJh cyfajcmufajcmuf pHtdrfawmfBuD;rSm BuD;jyif;vm&awmh tazmfqdkwmudk
wrf;wrf;wwudk arQmv
f ifah wmifw
h aerSmyJav/ 'gaMumifh pm;aeus aMumifyg;uzrf;tkyf vdu
k w
f maerSm
aygh/ wHcg;rSL;u 0if;wHcg;udak pmif&h wmyg/ olUtwGut
f rd af v;wpfaqmif ay;xm;&w,f/ tJ'h t
D rd af v;udk
yxrorD;awmfBuD;u vlrod olrod nBuD; tcsdefrawmfrSm wpfa,mufwnf;oGm;wm/
t&SifESpfyg;u twlraevdkYrodMuwm/ pkzk&m;av;u rusef;rmvdkY rod&wm/ nDrawmfawG
uawmh ud,
k cf si;f pmw&m;tjynfeh YJ yg&rDjznfMh urSmaygh/ 'ghaMumifh rzk;H Edik f rzdEikd w
f t
hJ cgusrS bl;ay:ovdk
ay:awmhwm/ pkz&k m;vwf acgif;rD;awmufNyaD ygh/ pHtrd af wmfvnf; avmifr;D usawmhwmyJ/ pkz&k m;vwf
a'golykefxvdkY pHtdrfawmfwpfckvkH; kwfkwfoJoJeJY 0uf0ufuGJ qlnHukefawmhw,f/
1906ck Ed0k ifbmv (26)&ufaeYrmS yxrorD;awmfBu;D rD;zGg;w,f/ orD;av;/ t&SiEf pS yf g;twGuf
awmh ajr;OD;av;aygh/ b,fwwfEdkifrvJav/ aoewfusnfqefqdk&if jyefEIwfvkdY&ao;/ ck[mu
usnfqefvdk jyefEIwfvdkY &aumif;wJht&mrS r[kwfwm/
ydNk y;D qd;k wmu wHcg;rSL;ukvm;u rvGwrf vyfBu;D ? om;eJrY ,m;eJU/ orD;awmfBu;D udk vufrxyfb;l /
tdEd, Zmwfpepft& ZmwfrwlvdkYqdkNyD; orD;awmfBuD;eJY twlxrif;awmif wpf0dkif;wnf;rpm;bl;/
&wemykH a&Teef;awmfBuD;rSm a&Tvifyef;eJY tcsif;aq;cJh&wJhorD;BuD;/ a&Tvifyef;rS a&Txnf
oufouf vkyfxm;wJha&Tvifyef;r[kwfbl;/ ywjrm;ausmufpDxm;wJh a&TvifAef;/ tJ'Da&TvifAef;eJY
tcsi;f aq;Ny;D a&Tay:jrwif Bu;D jyif;vmcJw
h o
hJ rD;Bu;D / orD;awmfawGxrJ mS tvSq;Hk ? tk;kd qk;H ? tat;qk;H ?
orD ; BuD ; / awmf 0 if r d o m;pk x J r S m tvS x d y f a cgif w if j zpf o vd k ? td r f e d r f h p H b0om ra&muf & if
bdk;awmfbk&m;jzpfwJh rif;wkef;rif;BuD;&JU rdzk&m;acgifBuD; pMuma'0Dvdk &[ef;&Sifvl jynfolwpf&yfvkH;u
MunfnKd av;pm; tm;xm;xdu
k w
f hJ rdz&k m;acgifBu;D awmif jzpfEikd w
f o
hJ rD;Bu;D / 'DorD;Bu;D u ukvm;eJn
Y m;wm/
ukvm;rSolaX;ukvm;r[kwfbl;/ 'v0rfukvm;/ pkzk&m; bmrsm;wufEdkifygao;ovJ/
ausmfraumif;? Mum;raumif;qdkwJhpum;eJY tjypfwifr,fqdk&ifawmif tJh'Dpum;u tjypfrqdk
pavmufav;jzpfoGm;NyD; odrfi,faeOD;r,f/ jypfrIUu {&mrjypfrIUBuD;/ jzpf&yfu {&mrjzpf&yfBuD;/
'DorD;awmfta&;tcif;rSm wu,f oem;p&maumif;wmu oDaygrif;yg/ 'Dowif;Mum;a&m
&SufvGef;vdkY tcef;xJu vkH;0xGufrvmbl;/ yGJawmfvnf;rwnfbl;/ tcef;wHcg;vnf;zGifhray;bl;/
wpfaeukef tcef;ykef;NyD; urmBuD;eJY a0;&moGm;aewm/
bk&ifu tJ'Dvdk jzpfoGm;awmh orD;awmfawGeJY nDrawmfudk qlylBudrf;armif; a'golykefxaewJh
,rf;ykHrD;us rdzk&m;BuD;vnf; rwwfomawmhbl;/ aemufaeYa&mufawmh bk&ifudk acsmharmhawmif;yef
avQmufxm;&awmhw,f/ 'DtcgusrS bk&ifu pm;EdkifaomufEdkif ajymEdkifqdkEdkifawmhwm/
- 25 -

rpifwGif;xJ ckefqif;aom tcspfuRefrif;orD;av;


'Dupd r mS wm0efcH t&m&Sad wGu at;aq;yJ/ vufyu
kd Nf y;D awmif Munfah evdu
k af o;w,f/ wHcg;rSL;
ukvm;*dyk gudk tvkyv
f nf; jzKwrf ypfb;l / ae&mvnf; ajymif;rypfb;l / bk&ifrh sKd ;EG,u
f kd zsuq
f ;D zdYk pepfwus
tuGuu
f s vkyBf upH pD Ofxm;wJh t*Fvyd w
f &Ykd UJ rsKd ;zsurf [mpDru
H ed ;f &mEIe;f jynfh atmifjrifw,fvYkd ajym&rSm
aygh/ 'D,kefjrifvdkY 'DcsKHxGifcJholawGqdkawmh aus;Zl;awmifwifaeOD;r,f/ BudwfNyD;awmhawmif qkawmf
vmbfawmfawG csD;jrifhaeOD;r,f r[kwfvm;/
bk&ifuvnf; 'DwHcg;rI;udk tvkyfjzKwfzdkY rTefMum;bl;av/ tvkyfjyKwfvdkY ukvm;&Gmjyef&if
orD;BuD;uyg wpfygwnf; vdkufoGm;awmhrSmudk;/ ydkvdkYawmif qdk;oGm;Edkifao;w,f r[kwfvm;/
aemufqkH;awmh orD;BuD;eJY a&Toruf aiGorufBuD;twGuf 0if;tjyif uyfvsufrSm tdrfuav;
wpfv;Hk awmif aqmufxm;ay;&ao;w,f/ orD;Bu;D u tJ'rD mS aew,f/ ZmwfrwlvYkd xrif;twlrpm;Edik w
f hJ
vifawmfarmifaMumifh aeYbufrSm pHtdrfawmfrSmyJaew,f/ nDrawGeJYtwlvmpm;w,f/
ukvm;rsm; ZmwftawmfBuD;us,fjrifhjrwfwmyJaemf/ (Zmwfudk tawmf wefzdk;xm;wmyJaemf)
bk&ifhorD;awmf wpfa,mufvkH;udkawmif vufrxyfEdkifbl;/ xrif;twl rpm;Edkifbl;qdkyJ/ ]]q&m
armifoef;aqG (xm;0,f) uawmh]od*a&TcGuf twGif;odkYusonfY rpifwkH;u a&TcGufeHonf}[k jyefajym
ouJhodkYyif}}vdkY rSwfcsufcsxm;w,f/
&wem*D&ded'gef; (249)
ckupd u
kd b,fvakd jym&rSe;f awmif rodawmhb;l / rpifw;Hk uyJ od*a &Tcu
G x
f J usL;ausm0f ifa&mufvm
wmvm;/ od*a&TcGufuyJ rpifwGif;xJ ckefqif;wmvm;/ b,folYudk tjypfwif&rSmvJ/
wu,fawmh t&SiEf pS yf g; tjypfy/J orD;awmfawGvnf; t&G,af &mufaeNy/D 0efxrf;ukvm;awGudk
vnf; t*Fvdyfu Oy"daumif; ? t&yftarmif;aumif;olawGrS a&G;cefYxm;wm/ pHtdrfawmfrSmvnf;
tysdKawmfawG? txdef;awmfawG? ArmvlBuD; tapmifhta&SmufawG trsm;BuD;&Sdw,f/ orD;awmfawGudk
MuyfMuyfrwfrwf apmifha&Smuf&rSmaygh/ olwdkYudk,fwdkifuvnf; t&dyfwMunfhMunfheJY &iftkyfruGm
umuG,fxm;&rSmaygh/
ckawmhr[kwfbl;/ bk&ifjzpfwJholuvnf;olUaomueJYol? rdzk&m;jzpfwJholuvnf; nDtpfr
t&if;csif; o0efaMumifzdkYavmufyJ acsmif;aewmqdkawmh enf;awmifenf;ao;vdkYawmif ajym&rvdkyJ/
tkyx
f ed ;f ol nHv
h Ykd orD;awmfBu;D crsm a&wdref pf&&Smw,f/ tzdq
k kd ,ifzakd wmif toef;rcH&zl;wJh
tysdKpif wpfa,muftzdkY tdk;eJYBudK; Oyrmvdk taeeD;pyf&if xdMuNidMurSmyJav/ pHtdrfawmfBuD;rSm
aysmf&TifrIUqdkvdkY bmrsm;&SdvdkYvJ/ tJ'Dawmh wpf'*Foufomoufom om,mrIUudk &SmawmhrSmaygh/
oD;csdefyGifhcsdef a&mufaeNyDyJ/ 'Doabmw&m;avmufawmh odzdkYaumif;wmaygh/
orD;awmfBuD;ta&;eJY ywfoufvdkY tckudprSmvJ todaemufus MuwmyJ/ ukvm;u wpfv
(15)lyDyJ vc&w,f/ orD;awmfBuD;u wpfv(75)lyD axmufyhHaMu;&wm/ tJ'D (75)lyDpvkH;udk
ukvm;udkxdk;tyf&wm ESpfawmifcsDw,f/ 'gudkvnf; olwdkYrodMubl;/ ukvm;u tJ'DaiGawGudk
tukefodrf;NyD; r,m;BuD;udkay;aew,f/ r,m;p&dwf om;p&dwfaygh/
'Dvekd aYJ evmvdu
k w
f m oDaygrif;u pwkwo
rD;awmftwGuf axmufyahH Mu; (125)lyD awmif;cHay;
awmhrS 'Dudpu ay:vmwm/ ukvm;u pwkworD;awmftwGuf vcwdk;ay;&if olYrdef;rudkvnf;
vcwdk;ay;&r,fvdkY ta&;qdkvmrS orD;awmfBuD;u olYvc aiGwpfjym;wpfcsyfrS rokH;&bl;qdkwm
ay:vmwm/ b,favmufnHhvdkufovJaemf/ ygawmfrlwmenf;awmifenf;ao;vdkY qdk&rvdkyJ/
- 26 -

wHcg;apmifh armifrif;BuD;om;u a&S;bkef;a&S;uHBuD; &Sdayom;yJ/ (pm;&uHBuKHvdkY rkwfqdwfvmNyD;


ysm;pGmwmudk;) bk&iforD;awmfvnf; tacsmif&/ bk&ifhorD;&JUvc (75)lyDudkvnf; tvum;&/
(75)lyDqdk&if a&TokH;usyfom;yJav/ wpfva&TokH;usyfom; tvum;&aeawmhwmaygh/ r,m;vnf;&
yg;vnf;0eJY armifrif;BuD;om; BuD;yGm;aeawmhwmaygh/
'Dvdk&aevdkY orD;awmfBuD;udk ckHrifESpfoufrIYeJY tvdkvdkuf tBudKufaqmifNyD; vifom;yDyD Muifem
,k,vdrfhr,frsm;xifovm;/ a0;ao;/ tawmftEdkifusifhqdkyJ/ tif;av....olYvufckyfxJua&udk;/
oGefvdkuoGefayrSmaygh/ arSmufvdku arSmufayrSmaygh/
orD;awmfBuD;b0u oem;p&myJaemf/ bk&ifhorD;awmfBuD;wpfa,muf jzpfvsuf r,m;i,f
tjzpfawmif w&m;0if vufxyfcGifhr&&Smbl;/ vifawmfarmifxuf ig;qomwJhvctm;vkH;udk
vifawmfarmifxH tukefvkH; xdk;tyfygvsuf vifawmfarmif&JU ESdyfpufnOf;yef;rIY cHae&&Smw,f/
ESpOf ;D oabmwl twlae vifr,m;jzpfygvsuf Zmwfrwlvq
Ykd Nkd y;D xrif;wpf0ikd ;f wnf;rSm vifr,m;vufpHk
pm;cGifhawmif r&&Smbl;/
olYb0udk b,fvdkem;vnf&rSmvJ/ taysmfr,m;vnf; r[kwfbl;/ taysmfr,m;qdk&if
aiG&w,fav/ tazmfr,m;vnf; r[kwfbl;/ tazmfr,m;qdkvnf; aiGrukefbl;av/ uav;udk
rkefYay;BudKufovdkrsdK; r[kwfbJ ukvm;udk aiGay;aygif;ovdkrsdK; jzpfaeawmh vlod&SifMum; aMu;pm;eJY
w&m;0if aygif;oif;aewJh tcspu
f Ref rif;orD;av;wpfyg;vdYk qd&k r,fxifw,f/ 0#ftawmfBu;D w,faemf/
r[mukPmvZmwfawmfxJu rdzk&m;BuD;vdkyJvdkY ajym&rvdkyJ/ tJ'D rdzk&m;BuD;uawmh
olawmif;pm;eJY om,maevdkY rdzk&m;BuD;jzpfvsuf olawmif;pm;u yg;kdufwmudk cH&awmhw,f/
rdzk&m;BuD;udk yg;dkuf0HhwJh olawmif;pm;&JU pGrf;&nfuvnf; tm;usp&myJ/ tElvuf0g;eJY dkufwmawmif
pdeef m;uyfBu;D vGiphf ifomG ;w,f/ vlaumif;omqd&k if rvG,b
f ;l aemf/ wPSmh uReb
f 0u tawmftkyq
f ;kd
wmyJaemf/ aMumufp&mBuD; r[kwfvm;/

pkzk&m;vwf "g;rxufawmhNyD
orD;awmfBuD;ukvm;eJYnm;wJh owif;u &wem*D&drSmwif ausmfMum;wmr[kwfbl;/ jrefrmjynf
rif;nDrif;om; tEG,fawmf todkif;t0dkif;rSmvnf; [dk;av;wausmfyJ owif;BuD;vmw,f/ tm;vkH;u
a&Toruf? aiGoruf? *Gwf&S,forufBuD;udkvnf; jrifzl;csifMuwmaygh/ bkef;&SifuH&SifBuD;udk;/
ajr;awmfav;udkvnf; jrifzl;csifMuwmaygh/ uHxl;&Sifav;udk;/
wdu
k w
f u
kd q
f ikd q
f ikd yf J 1913-ckEpS rf mS orD;awmfav;yg; em;xGi;f r*FvmyGu
J si;f yw,f/ tm;vk;H (100)
ausmf wufa&mufciG &hf Muw,f/ rif;om;xJrmS qdk ausmuf&rJ if;om;wd?Yk pukrif;om;wd?Yk anmiftyk rf if;om;
wkdYyg0ifw,f/ rif;orD;xJrSmqdk cRef;awmifxdyfacgifwifwdkY? &efatmifjrifxdyfacgifwifwdkY? aumif;wkH
xdyfacgifwifwdkY? yif;,rif;orD;wdkYyg0ifw,f/ tpnfum;qkH;? tcrf;em;qkH;yGJBuD;yJ/ lyDaiG (5)odef;
tukefuscHum usif;ywm/ t*Fvdyfu rsdK;zsufNyD;rS ysm;&nfeJYjyefNyD; 0rf;cswJhoabmeJY tvdkvdkuf
tBudKufaqmifum aiGtukefuscHNyD; usif;yay;wm jzpfEdkifw,f/
tJ'yD rJG mS y&dwo
f wftm;vk;H pdw0f ifpm;wmu ajr;awmfav;eJo
Y rufawmfBu;D aygh/ rEav;y&dowf
tpkHtvif&SdaewJh y&dowftv,frSm rdzk&m;acgifBuD; pkzk&m;vwfu ajr;awmfav;udk cyf&Suf&SufeJY
tckvdk yGJxkwfjyvdkufw,f/
- 27 -

]]'DrSmav cRef;awmifrr&JU od*a&TcGufxJudk acG;ao;yef;oGm;wm}}vdkY ajr;awmfav;&JU


acgif;udkyGwfoyf&if; ajymjyvdkufw,f/ NyD;awmh csufcsif;yJ y&dwfowfMum;rS xGufcGmoGm;awmhw,f/
tJ'v
D kd w&m;0if xkwjf yvdu
k af wmh rif;om; ? rif;orD;? rSL;Bu;D rwfBu;D awG tm;vk;H [m [dw
k pfcsed f
a&Teef;&Sifb0wkef;u pkzk&m;vwfudk jyefNyD;owd&rSmyJaemf/ tJ'Dwkef;ursdK;qdk wHcg;rSL;twGuf pkzk&m;
ay;r,fh qkvmbfu aordefYyJav/
tJ'w
D ek ;f u nDrawmf rif;orD;av;wpfyg;eJY jzpfw&hJ iS v
f x
l u
G u
f kd aordeaYf y;cJw
h ,f r[kwv
f m;/

tcspfBuD;wJh rif;orD;eJY rpm;aumif;wJhtoD; pm;rdol


rif;wkef;rif;BuD;&JU orD;awmfawGxJrSm ti,fqkH;jzpfwJhrif;orD;av;[m bk&m;w&m;
tawmfvdkufpm;w,f/ pkzk&m;vwfeJYqdk&if zatwl ratuGJ nDtpfr awmfpyfwmaygh/ ygawmfrlpu
pkzk&m;vwfawmif ESpfq,fausmft&G,fyJ &Sdao;wmqdkawmh 'Drif;orD;av;u q,fausmfouf
tysdKayguft&G,favmufyJ &SdOD;rSmyg/ wpfaeY bkef;BuD;ausmif;oGm; w&m;em&if; 'kvb0wf &SifjyKp
udk&ifwpfyg;udk awGUcJh&w,f/ a&S;a&pufaerSmaygh/ pGJvef;oGm;w,f/
txde;f awmfBu;D u rif;orD;udk wm;ayr,fh wm;r&wJt
h qk;H ud&k ifukd vmajcmufw,f/ ud&k ifukd
a&SmifaezdkY ajymw,f/ udk&ifuvnf; ra&Smifbl;/ rif;orD;av;u udk&ifhudkom ajymrjy&if
olYudk,folowfaor,fqdkNyD; a&xJckefcszdkYxd vkyfvmawmh txdef;awmfBuD;u rif;orD;&JU arwmpmudk
udk&ifhxHoGm;ay;w,f/ 'DvdkeJY 0guRwfawmh udk&ifu&SifvdifjyefNyD; tdrfjyefoGm;w,f/ olwdkYESpfa,mufu
vlcsif;pum;rajym&ao;cifrSm arwmrQaeMuNyD/
Mumawmh rif;orD;av;u pmeJw
Y if tm;r&awmhb;l / vlcsi;f awGUzkYd ylqmvmw,f/ txde;f awmf
BuD;u &SifvlxGufudk rdef;uav;toGif 0wfqifay;NyD; eef;wGif;xJxdac:vmw,f/ &SifvlxGufu
q,fausmfouf jzLEkoG,fav;qdkawmh b,folrS r&dyfrdbl;/ rif;orD;av;awG tcef;xJrSm ESpfyg;oGm;
uaewm vtawmfMumawmh &SifvlxGuf rif;orD;av;u twifh&JNyD; eef;wGif;xJ avQmufvnf&mrS
uefYowfe,fajrrSm zrf;rdoGm;wm/
&SifvlxGuf rif;orD;av;udk y&dowfa&SUrSm ppfaq;NyD; bk&ifhorD;awmf rif;orD;av;udkyg
wpfcgwnf; ppfaq;w,f/ 'Dowif; eef;awmfwpfckvkH; ysHUoGm;w,f/ pkzk&m; ,rf;ykHrD;usjzpfNyDav/
ola'gojzpf&if xbDpGefawmif qGJavh&Sdw,fwJh/ 'gu olUudk,fydkif[ef? udk,fydkifpwdkif(vf)aygh/ ckvnf;
xbDpGefawmifqGJNyD; nDrawmf rif;orD;av;udk qlylBudrfarmif;aeawmhw,f/
'Dupd r mS bk&ifu em;vnfciG v
hf w
T Ef ikd af yr,fh rdz&k m;acgifBu;D u vk;H 0udck iG rhf vTwEf ikd b
f ;l jzpfae
w,f/ &SifvlxGufqDu odrf;qnf;vmwJh pmawGxJrSm rif;orD;av;u t&ifpay;wJh arwmpm arwm
oDcsi;f awG awGUoGm;vdYk ydq
k ;kd oGm;wm/ aemufawmh &Siv
f x
l u
G t
f rd u
f ykd g 0if&mS ppfaq;awmh tajctaeu
rdk;xdudk rD;wufavmifawmhw,f/ bmvdkYvJqdkawmh rif;orD;av;u olYcspfolqDa&;wJhpmawGxJrSm
rdzk&m;acgifBuD; raumif;aMumif;a&;xm;wJh twif;tzsif;pmawG ygaewmudk rdzk&m;BuD;udk,fwkdif
zwf&awmhwmudk;/ rdzk&m;BuD; vkH;0onf;rcHEdkifawmhbl;/ olUtdIufudk wnfhwnfhBuD; xdrSefoGm;NyD;
,rf;ykHrD;us aygufuGJ oGm;awmhw,f/

- 28 -

tpwkef;u rif;orD;av;twGufavQmhaygh pOf;pm;ay;ao;w,f/ ckawmhr&awmhbl;/ vkH;0


r&awmhbl;/ olwdkYESpfa,muf&JU tcspfZmwfvrf;rSm rdzk&m;acgifBuD;udk vlMurf;BuD;jzpfatmif
ZmwfoiG ;f vdu
k Mf uNyq
D akd wmh twux
kd yd g;vmNyaD v/ ya'o&mZf {u&mZf ? oufO;D qHyikd b
f &k ifawG jyif;xef
vmcJNh yyD /J tmPmudk ynmeJY rxde;f uGyEf ikd b
f J a'goeJY armif;ESiaf wmh ydq
k ;kd wmaygh/ 'gaMumifh rdz&k m;Bu;D [m
rif;orD;av;udk tBuD;av;qkH; tjypfay;zdkY pOf;pm;vmawmhw,f/
yxrawmh eef ; wG i f ; rS E S i f x k w f N yD ; bk & m;uRef t jzpf wpf o uf v k H ; ae&NyD ; t&S u f w uG J
tusKd ;eJjzpfatmif BupH nfao;w,f/ rSL;Bu;D rwfBu;D rsm;u ajzmifjh zvdYk ]]bk&m;uRe}f } jypf'Pfray;awmhb;l /
]]bk & m;uRef } }qd k w m rif ; jypf r if ; 'Pf o if h x m;wJ h ty,f c H a wG a ygh / ]]u,f y g}} awG v d k y J
vl&mr0ifawmhbl;/ wpfoufvkH; bk&m;a0,sm0pvkyf&if; txD;usefb0eJY ZmwfjrKyfoGm;&wm/
olu
Y akd pmfum;wJah umifrudk wpfoufv;Hk t&Su&f atmif 'Denf;eJY t&Sucf rJG ,faygh/ rSL;Bu;D rwfBu;D rsm;u
tckvdk avQmufwifvdkufMuw,f/
]]bk&ifhorD;awmf[m t&Sifeef;rawmf rdzk&m;BuD;&JU nDrawmfjzpfygw,f/ odkYtwGuf bk&ifh
orD;awmfukd bk&m;uRet
f jzpf trIUxrf;zdYk pD&ifcsucf s&if t&Sief ef;rawmfrzd &k m;Bu;D trsKd ;tEG,af wmf[m
*kPo
f u
d m xdcu
dk
f Kd ;EGr;f oGm;p&m&Sad eygw,f/ t&Sief ef;rawmf rdz&k m;Bu;D [m bk&m;uRew
f pfa,muf&UJ
tpfrawmf jzpfomG ;&ygvdrrhf ,f/ t&Sief ef;rawmf rdz&k m;Bu;D tJ'gudk tjzpfcEH ikd yf ghrvm;/ Edik if jH cm;om;rsm;
uvnf; rdzk&m;acgifBuD;[m bk&m;uRefrsdK;? bk&m;uRefEG,f jzpfaeyguvm;vdkY ajymMum;Muvdrfhr,f/
tJ'Dvdk jzpfzdkYroifhyg/
oDayg\ ra[oD (179-180)
rif;orD;av;udk oem;vdkY rif;orD;av;tusdK;vdkvdkY 'Djypf'Pfray;awmhwm r[kwfygbl;/
olU*kPu
f ykd g xdcu
kd v
f mEdik v
f ?Ykd olU*kPo
f u
d m udk txdtcdu
k f rcHEikd v
f Ykd 'Djypf'Pf ray;awmhjcif; jzpfw,f/
'Djypf'Pf ray;awmhb;l qdak wmh ao'PfyJ ay;p&m&Sad wmhwmaygh/ 'gaMumifh cspo
f El pS af ,mufv;Hk
udk ao'Pfay;vdkufawmhw,f/
ao'PfpD&ifr,fhaeYrSm cspfolESpfa,mufvkH;udk vSnf;eJY okefudk ac:xkwfoGm;w,f/ okef
a&mufawmh vSnf;ay:uqif;NyD; cspfolESpfOD; tjyeftvSefpdkufMunfh aeMuw,f/ aemufqkH;Munfhjcif;eJY
Munfah eMuwm/ tMunfx
h rJ mS wpfa,mufew
YJ pfa,muf tjypfzw
Ykd hJ t"dyg ,fawG rygbl;/ rif;orD;av;u
tawmfowdaumif;w,f/ &SifvlxGufudkvnf; ao&r,fhtcsdefxd cspfjrwfEdk;ao;w,f/ tcspfrjy,fwJh
tMunfheJY olUcspfoludk pdkufMunfhaewm/ cspfowdcJrav;aygh/ olu owdaumif;ayr,fh &SifvlxGufu
aMumufveG ;f vdYk wpfyikd ;f aoaeNy/D rif;orD;av;udk csprf supf ed YJ Munfv
h rYkd Edik af wmhb;l / 'Dawmh rif;orD;av;
u ta>ct&HawG qufowJh a&Ta&cGufudkifNyD; olUcspfoludk udk,fwkdif wdkufvdkufw,f/ wdkuf&if;vnf;
]]aomufyg? 'gaemufqkH;vufaqmif}} vkdYajymNyD; tm;ay;w,f/ rif;orD;av;&JU arwma&pifaMumifh
&SifvlxGuf tm;awGjyefjynfhoGm;w,f/ owdawGvnf; jyef0ifvmw,f/ 'gaMumifh cspfolESpfa,muf
&ifaumhacgif;armhNyD; tNyKH;rysufbJ aorif;udk xdyfwdkuf&ifqdkifvdkufMuw,f/
'gayrJh tJ'DaeYu olwdkYESpfa,muf aoaeYraphao;vdkY BudK;rdefYkyfodrf;wJhtrdefY a&mufvmw,f/
olwdkYESpfa,muf uHaumif;oGm;w,f/ 'gayrJhcPyg/ aemufrMumrD &SifvlxGufudk a&csowfvdkufw,f/
rif;orD;av;udak wmh txl;tcsKycf ef;xJrmS csKyaf ESmifvu
kd w
f ,f/ 'gvnf; cPygyJ/ rMumcif rif;orD;av;
aoqkH;oGm;w,f/
- 29 -

]]tusOf;cHae&wJhtcg aorif;[m rarQmfvifhbJ a&mufvmwufw,f/ r[kwfvm;}}


oDayg\ ra[oD (181)
pkzk&m;vwfav/ twudkxdyg;vmvdkYuawmh rdcifawmif csrf;omay;r,fholr[kwfbl;qdkawmh
nDrawmf rif;orD;av;avmufawmh taysmhaygh/
rif;orD;av;uawmh toufpeG NYf y;D csp&f olqakd wmh olUcspo
f u
l kd toufay;Ny;D cspo
f mG ;Edik cf w
hJ ,f/
oem;p&m tm*orD;awmfav;/ arwmpmxJrmS rdz&k m;acgifBu;D taMumif;xnfrh a&;cJ&h if tckvakd orSm
r[kwfbl;/ 'gayrJh olUudkrowfvnf; olUcspfolaemuf oludk,fwdkif vdkufoGm;awmhrSmyJ/ tcspfBuD;wJh
rif;orD;av;yJaemf/
&Siv
f x
l u
G u
f awmh rpm;aumif;wJt
h oD; oGm;pm;rdvYkd tqdyo
f ifNh y;D ao&wmyg/ rpm;aumif;wJh
toD;rSef;odvsufeJY oGm;pm;rdwmudk;/
cufw,faemf/ rpm;aumif;wJh toD;csif;twlwl &SifvlxGufav;usawmh tqdyfoifhNyD;
ao&w,f/ wHcg;rSL; ukvm;usawmh tqdyfroifhwJhtjyif usef;rm0NzdK; tvSawmif wdk;vmvdkuf
ao;w,f/
wHcg;rSL; tqdyfroifhwm[m toD;uyJ rpGrf;awmhvdkYvm;/ wHcg;rSL;uyJ tqdyfNyD;aevdkYvm;/
'grSr[kwf vlrsKd ;wl bmomwl olawGurkd S tqdyu
f tmPmoufa&mufNy;D vlrsKd ;jcm; bmomjcm;
qdk&if tqdyfu tmPm roufa&mufEdkifawmhvdkYyJvm;/ pkzk&m; &Sdao;&if ar;vdkufcsifao;w,faemf/
ajymomajym&wmyg? 'gawGudk wEkHYEkHYawG;NyD; pkzk&m;vwfpdwfxJrSm ukvm;udk trSKefYBudwf&if
BudwfaerSm/ EkwfEkwfpOf;NyD; wufeif;&if eif;aerSm/

oDaygrif;w&m;\ tarSmifqkH;eY&ufrsm;
1915ckESpfrSm oDaygrif; usef;rma&; csdKUwJhvmcJhw,f/ 1913ckESpfrSm em;xGif;r*Fvm
jyKvyk w
f mqdak wmh/ em;xGi;f yGaJ wmfNy;D wpfEpS af usmrf mS aygh/ tusO;f cHoufwrf;uvnf; (29)ESpf &SNd yaD v/
oufawmfuvnf; (53)ESpf a&mufNyDqdkawmh Z&mw&m;u ynmjyNyDaygh/
Z&mw&m;u zdpD;ESdyfpufvdkY tdkrif;rpGrf; jzpfvmNyDqdkawmh Asm"duyg uyfvdkufvmNyDaygh/
oDaygrif;rSm qD;csKda&m*g&Sdw,f/ tcef;&Sif;&if; rawmfwq ajcrxdcdkufrdoGm;w,f/ xHk;pHtwkdif;yJ
t*Fvdyfudk r,Hkawmh rdom;pkaq;q&m 'DqlZmeJYyJ ukoaew,f/ 'DqlZmu q&m0efr[kwfawmh
aq;rD;wdkyJ ay;wmaygh/ 'gudk wm0efcH t&m&Sdu odoGm;awmh cdkifq&m0efBuD;udk ajy;ac:w,f/
oDaygrif;u q&m0efBuD;ay;wJhaq;udk rpm;csifbl;/ q&m0efBuD;u ]]aq;rpm;&if ajcawmfudk
jzwfypf&r,f}}ajymrS aq;pm;w,f/ aq;rpm;yJ rae&Jawmhbl;/
tJ'aD emufawmh qD;csKad &m*g&JU rdwaf qG tazmfo[Jrsm;jzpfwhJ aoG;wd;k a&m*gwkYd ESv;kH a&m*gwdu
Yk
0ifa&muf rdwfzGJUvmMuawmhw,f/ ESpfaygif; oHk;q,ftusOf;om;b0rSm &xm;wJh 'Pf&m'PfcsufawG
y&da'0awG? aMumifhus Asmyg'awGaMumifh tm;tif,dk,Gif;vmwJh cEmudk,f? yifudk,f"mwfcH pdwfxm;
aysmhaysmif;wJh cEmudk,f[m b,frSmwuf<u vef;qef;zdkY jzpfEdkifawmhrSmvJ/
NrKd Ue,fq&m0efu aeYpOfvm ukow,f/ cdik q
f &m0efu wpfywfEpS Bf urd v
f mw,f/ ta&;BuKH wikd ;f
vnf; ta&;ay:vmukow,f/ rif;w&m; tajctae raumif;awmhvdkY txl;apmifha&SmufzdkY
wm0efcHt&m&SdeJY eef;rawmf zk&m;udk rSmoGm;w,f/ tJ'DvdkrSmNyD; &ufydkif;twGif;rSmyJ rif;w&m;BuD;
- 30 -

rsufESmawmf wpfjcrf; avjzef;oGm;w,f/ b,fbufyg;u tenf;i,f &GJUaeNyD; b,fbufrsufvHk;u


tenf;i,f ydwfaew,f/ tJ'gaMumifh &Gwfqdkaeus arm&okwf y&dwfawmfudk r&GwfqdkEdkifawmhvdkY
ukvm;xdkifay:rSmyJ ililBuD; xdkifaeawmhw,f/
vl,akH wmf OD;atmfa&mu cGiahf wmif;Ny;D ykyq
f v
D rd ;f ay; ESyd af y;w,f/ q&m0efBu;D ESpaf ,mufv;kH
ysmysmovJ a&mufvmNyD; prf;oyfawmh aoG;wdk;aewmudk awGU&w,f/ ESvHk;uawmh razmufao;bl;/
tJ'Daemuf &ifbwfawmfatmifhvmvdkY q&m0efBuD;rsm; ac:ukw,f/ ESvHk;a&m*gazmufvmNyD
jzpfaMumif; od&awmhw,f/ 'gaMumifh eef;rawmfzk&m;u orD;awmfrsm;ESifh taptyg;tm;vHk;udk
rif;w&m;BuD; pdwfcsrf;om atmifxm;zdkY? pdwfqif;&Jp&m ajymqdkjyKrlwmawG rvkyfzdkY rSmMum;awmhw,f/
'gayrJh r&ygbl;/ rif;w&m;BuD;&JU uHw&m;vdkYyJ ajym&rvm;rodbl;/ rif;w&m;BuD;[m
'kwd,orD;awmf xdyfpkjrwfzk&m;vwfaMumifh pdwftqif;&JBuD; qif;&Jwm ygawmfrlwmxuf
qdk;0g;wJha0'emudk cHpm;&&Smw,f/
'kwd,orD;awmfu tyg;awmfNrJ tajrmuf0efa[mif;&JUom; vufaxmuftyg;awmfNrJ
cifarmifvwfeJY xdef;rEdkif odrf;rEdkif jzpfaeNyD/ olwdkY &nfiHhaeMuwmu em;xGif;r*FvmyGJuwnf;u
qdak wmh oufwrf; oH;k ESpaf usmf Ny/D eef;rawmfz&k m;u rif;w&m;Bu;D rodatmif Buw
d Nf y;D azsmifzh saewm
r&bl;/
'kw,
d orD;awmfu yxrorD;awmf jzpf&yfukd axmufjyw,f/ yxrorD;awmfBu;D u vlrsK;d jcm;?
bmomjcm;? wpfjynfom; uRefukvm;eJY&wm/ olu vlrsKd;wl? bmomwl? aqGBuD; rsKd;BuD; jzpfoleJY
,lrSmjzpfvdkY rwlrwef pum;ajymp&mawmif rvdkbl;vdkY acsyw,f/
eef ; rawmf z k & m;u oruf d k y g[m vl r sKd ; jcm;? bmomjcm; jzpf v d k Y xD ; eef ; pnf ; urf ; uk d
em;rvnf o l j zpf w ,f / 'gaMumif h cG i f h v T w f E d k i f w ,f / tck cif a rmif v wf u xD ; eef ; pnf ; urf ;
em;vnfNy;D om;vnf; jzpfw,f/ i,fuRet
f &if;awGvnf; jzpfw,f/ 'gaMumifh aus;awmfrsK;d uReaf wmfrsK;d eJY
bk&ifhorD;awmfudk ray;pm;Edkifbl;vdkY jyefacsw,f/
'kw,
d orD;awmfuvnf; rwlrwefcsi;f twl bmomwl? vlrsK;d wlukd 'Davmuf ESyd pf &mrvkb
d ;l vdYk
twGefYwufw,f/
tck[mu pkzk&m;vwfeJY xdyfpkjrwfzk&m;vwf? tarvwfeJY orD;vwf 'kwd,orD;awmfcsif;
awGUMuwm/ aemufqkH; tarvwfu vufavQmhoGm;w,f/ rif;w&m;BuD; rusef;rmpOf qifqifjcifjcif
aezdkYyJ rSm&awmhw,f/ eef;rawmfzk&m;u cifarmifvwfrdom;pkudk jrefrmjynf jyefvTwfNyD; orD;awmfeJY
cGv
J u
kd rf S Ny;D jywfr,fvYkd qk;H jzwfxm;w,f/ 'gayrJh rif;w&m;udk today;zdu
Yk s cufaejyefa&m/ todray;bJ
jyefvTwfvdkYvnf; r&bl;/ rif;w&m;BuD;&JU trdefYawmfusrS wm0efcHt&m&SdawGu jyefvTwfEdkifrSm/
'kwd,orD;awmf ajymwmvnf; trSefyJ/ cifarmifvwfu r[mrsdK;r[mEG,f r[kwfwm?
eef;wGif;ol eef;wGif;om; rsdK;BuD;dk;BuD;xJuyJ/ tajrmuf0efa[mif; rzJNrdKUpm;OD;cifarmifBuD;qdkwm?
wdkifwm;rif;BuD;&JUorD; rwdrf;ocifeJY ausmufqnfNrdKUpm; awmif"0,fAdkvfwdkY&JUom;jzpfw,f/ 'gaMumifh
cifarmifvwf[m wdik w
f m;rif;Bu;D &JUjrpf? awmif"0,fAv
kd &f UJ ajr;? tajrmuf0ef rzJNrKd Upm; OD;cifarmifBu;D &JU
om;jzpfw,f/
(wdkifwm;rif;BuD;qdkwm ygawmfrrlcifu t&SifESpfyg;bufu &yfwnfNyD; t*FvdyfudkjyefwdkufzdkY
tqdkjyKcJhol/ qifjzLr&SifvufcGJ uif;0ef;rif;BuD;NydKifbuf 0g&ifhobm&ifh 0efBuD;jzpfw,f)'gaMumifh
tbbufu rsdK;dk;rnHhbl;aygh/
- 31 -

rSeo
f mBu;D &Gmpm; tysKd awmf cifrBu;D qdw
k m rif;wke;f rif;w&m;Bu;D &JU ajrmufeef;rdz&k m;Bu;D cifo&J UJ
tpfr&if;jzpfvkdY rif;wkef;rif;&JU r&D;jzpfw,f/ jrif;0efuawmf ausmufwpfvkH;ocif&JU orD;jzpfw,f/
uaemifrif;&JU orD;awmf &efatmifjrif xdyfacgifwif&JU cifyGef;armifarmifvwf (uaemifrif;&JU
orufawmf)eJY armifESrt&if; pvif;pkzk&m;eJY nDr0rf;uGJawmfw,f/
1237ckESpfrSm rif;wkef;rif;eJY uaemifrif;&JUorD;awmfrsm;eJY wef;wl (ajrmufeef;rdzk&m;BuD;&JU
wlrawmf tjzpfe)YJ em;xGi;f r*Fvm qxk;H xk;H r*Fvm jyKvyk cf iG &hf cJo
h jl zpfw,f/ 'gaMumifh trdbufuvnf;
rsdK;dk;rnHhbl;/
rSefomBuD;&Gmom;u pkzk&m;vwf q,fESpft&G,f jrawmifNrdKUpm; b0uwnf;u pkzk&m;vwf&JU
tysdKawmftjzpf cpm;cJh&oljzpfw,f/ pkzk&m;vwf rdzk&m;acgifBuD;jzpfvmawmh rSefomBuD;&Gmpm;tjzpf
&mxl;wd;k ceft
Y yfccH &hJ oljzpfw,f/ oDaygrif;eJU'dik ;f cifcif ta&;awmfyrHk mS pkz&k m;vwfbufu toufpeG Yf
trIUxrf;cJhwJh vl,kHawmfjzpfw,f/
rSeo
f mBu;D &Gmpm;udk tdraf xmifcsay;zkYd oDaygrif;udk pkz&k m;vwfu ylqmvdYk oDaygrif;u rzJNrKd Upm;
tajrmuf0ef OD;cifarmifBu;D eJY tdraf xmifcsay;cJw
h m/ pHtrd af wmfrmS cpm;&ef jrefrmjynfuae &wem*D&u
d kd
vSrf;ac:zdkY oDaygrif;udk wifjywmvnf; pkzk&m;vwfyJ/ pkzk&m;vwf&JU aus;awmfrsdK; uRefawmfrsdK;
i,fuRet
f &if;jzpfvYkd pkz&k m;vwfu cs;D ajrmufwt
hJ aeeJY pHtrd af wmf tyg;awmfNrJ twGi;f 0ef&mxl; ay;tyf
cefYxm;cJhwmjzpfw,f/
&wem*D&dudk vmawmh olwdkY&JU aemufygta>ct&HawGawmif ygvmao;w,f/ olwdkY rdom;pk
(10)a,mufvkH; pHtdrfawmfrSm raebl;/ ]]qef;rm; a[mufpf}} qdkwJhtdrfawmfaqmifrSm oD;jcm;aewm/
OD;cifarmifBu;D udk twGi;f 0efcefaY wmh olUom;cifarmifvwfuv
kd nf; vufaxmuftwGi;f 0efcefv
Y u
dk w
f ,f/
cifarmifvwfu rEav;rSmwkef;u &mZ0wftkyfwm0ef xrf;aqmifcJholjzpfw,f/
1273ckESpfrSm &wem*D&dudk olwdkYa&mufwmqdkawmh ygawmfrlNyD; (26)ESpftcsdef? pHtdrfawmfopf
BuD;udk ajymif;a&TUNyD;rS a&mufvmMuwmjzpfw,f/ a&mufvmcsdefrSm cifarmifvwfu touf(24)ESpfyJ
&Sdao;w,f/ pwkworD;awmfeJY oufwl&G,fwlaygh/ 'kwd,orD;awmfu touf(30)&SdaeNyD/
reuftcpm;vmwdik ;f cifarmifvwfu orD;awmfav;yg;udk yef;awmfqufw,f/ 'kw,
d orD;awmf
udk pHy,fyef;yGiBhf u;D wpfyiG hf oD;jcm;qufwm/ aeYpOfaeYwikd ;f yJ/ yef;quform; cifarmifvwf&UJ pHy,fyef;
wpfyGifh wefcdk;aMumifh 'kwd,orD;awmfu rjy,fwef; tcspfwdk;vmwJh tcspfZmwfvrf;wpfckaygh/
orD;awmfokH;yg;vkH;u cifarmifvwfudk oabmusw,fvdkY od&w,f/ oufwl&G,fwl nDrawmf
awGukd ausmNf y;D tusn;f wefwo
hJ u
l rkd S a&G;cs,cf v
hJ Ykd b,ftajctaeyJ a&mufa&muf t&m&mudk pGev
Yf w
T Nf y;D
vufxyfr,fvdkY 'kwd,orD;awmfu qkH;jzwfcJhjcif;jzpfw,f/
cifarmifvwfeJY 'kwd,orD;awmf ta&;udpaMumifh eef;rawmfzk&m; acgif;rD;awmufaecsdefrSm
oDaygrif;uvnf; rusef;rmwJhMum;u orD;awmfrsm;ta&; awG;ylaecJhw,f/ jrefrmjynf tpdk;&xH
tEG,fawmfxJu vlysdKvlvGwf pm&if;awmif;NyD; orufawmifa&G;cJhao;w,f/ uaemifrif;&JUajr;awmf
armifazBuD;eJY vufxyfay;zdkY pDrHayr,fh armifazBuD;bufu taMumif;rjyefvdkY txrajrmufcJhbl;/
tjcm;oifhavsmf&mxJu a&G;cs,fzdkYusawmhvnf;
]]rjzpfEdkifygbl;uG,f? wdkYrsm; r[mqD r[maoG;qdkwm od*a&GcGufrSmom xnfh&wmuvm;}}vdkY
rdefYawmfrljyefw,f/
&wem*D&ded'gef; (267)
- 32 -

oDaygrif;[m ZmwdaoG;? Zmwdrmef tawmfjyif;xefykH&w,f/ tJ'Dtcsdef[m tdEd, ppfuif;


jynfe,fu r[m&mZm&JUom;awmf tdrfa&SUrif;om;twGuf Muif&mawmf &SmaecsdefjzpfvdkY? tdEd,
bk&ifccH sKyt
f rdeeYf YJ jrefrmjynf bk&ifcu
H oDaygrif;xH taMumif;Mum;vmao;w,f/ tJ'aD wmh oDaygrif;u
ckvdk jyefvnf rdefYMum;w,f/
]]igh&JUorD;awmfrsm;udk trsdK;uGJ vlrsdK;jcm;eJY ray;pm;/ rxdrf;jrm;apvdk/ igr&SdrS bmjzpfjzpf?
jzpfcsif&mjzpfapawmh? vlrsdK;jcm;ESifhawmh oabmrwlEdkif/
&wem*D&ded'gef; (75)
oDaygrif;[m Zmwdrmef xufoefveG ;f tm;Bu;D awmh obm0w&m;udk awG;rd[efrwlb;l / vlqw
kd m
oHxnfeJY wnfaqmufxm;wJh pufkyfrSr[kwfwm/ aoG;om;eJYwnfaqmufxm;wJh cEmudk,fjzpfw,f/
tJ'DtcsdefrSmqdk 'kwd,orD;awmfu toufokH;q,fausmfaeNyD/ t&G,fawmif vGefaeNyD/
oDaygrif;&JU oabmuawmh r[mrsdK; r[mEG,fxJurS r[kwf&if bufavmufcsrf;omwm?
b,favmufZmwfjrifhjrifh? b,favmuf &mxl;BuD;BuD; ay;pm;r,fhykHray:bl;/ tysdKBuD;yJ vkyfcdkif;r,fh
oabmyJ/ orD;awmfawGjzpfysufaewmudkawmh olrod&Smbl;/
'Dvekd YJ 1916ckEpS f atmufwb
kd mv (11)&ufaeYnrSm 'kw,
d orD;awmf pHtrd af wmfrS aysmufomG ;
w,f/ xl;jcm;wmu tJ'DaeYrSm cifarmifvwfwdkY rdom;pk tukefvkH; pHtdrfawmfudk vma&muf rcpm;wJh
tcsujf zpfw,f/ tyg;awmfNrJ tajrmuf0efa[mif;eJY rSeo
f mBu;D &Gmpm;wd[
Yk m Ekid if aH &;t&m&Sd rpwm[d'ef YJ
aygif;NyD; orD;awmfudk cdk;ay;jcif;jzpfw,f/ 'DtaMumif;udk t&SifESpfyg;u rodao;bl;/ orD;awmf
aysmufoGm;wmyJodwm/
rif;w&m;u aumvdyfawmft&m&Sdudk qifhac:NyD;xkdifw,f/ aumvdyfawmf t&m&Sdu ]]t&G,f
a&mufNyD;jzpfwJh orD;awmf&JU udk,fa&;udk,fwm udpjzpfw,f/ EdkifiHa&; t&m&Sd&JU udk,fa&;udk,fwm
udpvnf;jzpfw,f/ 'gaMumifh olbmrQ wm0efr,lEdkifbl;}}vdkY ajymjyw,f/ EdkifiHa&; t&m&Sd vkyfykH
tcsKd ;rusvYkd ac:wdik u
f mrS aumvdyaf wmf t&m&Su
d ydq
k ;kd aevdYk rif;w&m;Bu;D [m usm;aMumifv&Ykd iS Bf u;D ud;k
tjzpfeJY BuKH&awmhw,f/
avmuBuD;u rw&m;bl;aemf/ tmPmrJh bk&ifwpfyg;udk wpfavmuvkH;u 0dkif;NyD;tEdkifusifh
aeMuw,f/ aumvdyfawmft&m&Sd pum;Mum;&awmh rif;w&m;u pdwfqdk;qdk;eJY kwfw&wfxvdkufwm
&ifbwfawmfatmifhvmvdkY rwfwyf&yfNyD; &ifbwfudk vufeJYzdNyD; tomav;Nidrfae&awmhw,f/
pkzk&m;vwfu aumvdyfawmft&m&Sdudk wm0efrJh pum;rajymzdkYeJY? bkHabbk&ifcHqD owif;ydkYzdkY
rdefYawmhrS aumvdyfawmft&m&Sdu orD;awmfudk&Smay;wm/ &Smay;w,fqdkayr,fh &Sm[efaqmif tcsdef
jzKef;NyD; odNyD;om;owif;udk ydkYvdkufwmjzpfw,f/ cifarmifvwfa&m 'kwd,orD;awmfyg EdkifiHa&;t&m&Sd
tdrfrSm&SdaMumif; owif;ydkYvdkufwmjzpfw,f/
tJ'DawmhrS EdkifiHa&;t&m&Sd? aumvdyft&m&SdeJY cifarmifvwf&JU rdbESpfyg;udk yl;aygif;BuHpnfNyD;
tuGucf s vkyBf uw
H ,fqw
kd m xif&mS ;oGm;w,f/ vli,fcsi;f arwmrQvYkd cd;k ajy;wmqd&k if cHomao;w,f/
ESpfbufrdbawG dNyD;em;vnfrIU ,lvdkY&ao;w,f/ arQmfvifhcsuf&Sdao;w,f/ ck[mu cifarmifvwf&JU
rdbESpfyg;ua&m wm0efcHt&m&Sd ESpfa,mufvkH;uyg wpfBudwfwnf; wpfPfwnf; BuHpnfNyD;rS
vkyfBuHwmqdkawmh tawmfcHjyif;Muwmaygh/ ckd;ajy;awmhvnf; ta0;BuD;r[kwfbl;/ EdkifiHa&; t&m&Sd
tdrfwif/
- 33 -

pkzk&m;vwfuawmh uRef,kHwpfzufuef;wdkY? trJdk;ES,f [if;tdk;rS tm;remwdkY? rsufESmomay;


a&Ta&;yef;uefwufwYkd tdk pkaH ewmyJ/ jcaoFrh if;&JU orD;awmfukd ajracG;u cd;k ajy;wJo
h abmrsKd ; ajymvdu
Yk kd
rukefEkdifbl;/
i,fuRef t&if;jzpfygvsuf tckvdk tdrfedrfhpHb0a&mufrS t*FvdyfeJYaygif;NyD; tmcH&rvm;aygh/
t&SifESpfyg;uawmh wpfpdrfhpdrfhawG;NyD; wa&;a&; a'gojzpfvmw,f/ aemufqkH; oDaygrif;w&m;u
jrif;vSnf;vTwfNyD; orD;awmfudk tac:cdkif;vdkufw,f/ oHawmfqifh OD;atmf&ma&mufoGm;awmh EdkifiHa&;
t&m&St
d rd rf mS Edik if aH &;t&m&Sad &m? Edik if aH &;t&m&Su
d awmfa&m? aumvdyaf wmf t&m&Sad &m? orD;awmfa&m
&Sdaew,f/ OD;atmfa&mu tm;vkH;a&SUrSm 'l;axmufxkdifNyD;
]]bke;f awmfBu;D bk&m; tac:awmfvw
T
f vma&muf&aMumif;ygbk&m;? t&Sirf if;orD; vdu
k af wmfrl
yg&ef uRefawmfrsdK; avQmufxm;ygonfbk&m;}}vdkY avQmufxm;awmh orD;awmfu ]]pkzk&m; wpfyg;wnf;
vm;}}vdkY jyefar;w,f/ OD;atmf&mu
]]bkef;awmfBuD;bk&m; rdefYawmfrlonfrSm orD;awmfudk jyefac:vm&efom qdkygonfbk&m;?
orD;awmf wpfyg;wnf; (okrYd [kw)f tjcm;olrsm;yg[k rnforYkd Q rqdyk gbk&m;}}[k yg;yg;eyfeyf jyefavQmuf
vdkufw,f/ orD;awmfu
]]pkz&k m; wpfyg;wnf;om qd&k ifjzifh vdu
k af wmfrrlEikd b
f ;l }}vdYk cyfwif;wif;jyefajymw,f/ tJ'pD um;
Mum;&awmh oHawmfqifBh u;D OD;atmfa&m rsu&f nfwiG w
f iG f pD;usvmawmhw,f/ Iu
d Bf u;D wiif idak <u;&if;
vuftkyfcsDNyD; xyfavQmufw,f/
]]bkef;awmfBuD;bk&m; trdefYawmfygbk&m;? onfuJhodkYaom tcsdefrsdK;wGif crnf;awmfbk&m;
pdwfqif;&Jawmf rrl&avatmif iJhuGufawmfrlyg t&Sifrif;orD;}}
'Dpum;udk oHawmfqifBh u;D OD;atmfa&mu t&Ju;kd Ny;D wkew
f ek &f if&ifeYJ avQmufxm;wmjzpfw,f/
orD;awmfuvnf; jywfjywfy/J vk;H 0riJEh ikd b
f ;l / ]]pma&;Bu;D jyefEikd Nf y}D }vdYk cyfrmrmeJaY igufNy;D ajymvdu
k af wmh
oHawmfqifhBuD; tusvufeJY rsuf&nfokwfNyD; aemufqkwfaemufqkwfeJY xGufcGgcJh&awmhw,f/
OD;atmfa&mudk jrifawmhv,
l aHk wmf ukvm;Bu;D a,muf*se;f &JU yg;jyifrmS vnf; rsu&f nfawG pD;usvmawmh
w,f/ jrif;vSnf;ay:rSm orD;awmftwGuf rausreyfjzpfcJh&wmawG? rif;w&m;BuD;oem;p&maumif;
wmawGudk tjyeftvSef &ifzGifh&if; 0rf;enf;ylaqG; idka<u;&if; vdkufygvmMuw,f/
jrif;vSn;f oHMum;awmh rif;w&m;u jywif;aygufrS xMunfw
Y ,f/ orD;awmfrygrSe;f vnf;oda&m
tJ'aD e&mrSmyJ tkyBf uKd ;jyufvu
J s oGm;awmhw,f/ eef;rawmfz&k m;eJY taptyg;awGu rif;w&m;Bu;D udk
ayGUcsDNyD; ckwifay: wifay;Muonf/
tJ'Dtcsdef (11.10.1916)upNyD; rif;w&m;BuD;[m jyefvnf usef;rmawmfrrlawmhbl;/
e*du
k wnf;urS t*Fvyd u
f kd t,kt
H Munf r&S&d wJt
h xJ Edik if aH &;t&m&Sed YJ aumvdyaf wmf t&m&Sv
d yk yf aHk Mumifh
rdom;pkaq;q&m 'DqZl meJyY J Buw
d u
f ak wmhw,f/ NrKd Ue,fq&m0efuv
kd nf; rac:awmhb;l / ckid q
f &m0efukd
vnf; rac:awmhbl;/ tcef;xJuvnf; vkH;0rxGufawmhbl;/ yGJawmfwnf&ifvnf; tcef;xJrSmyJ
wnfawmhw,f/ wpfcgwpf&H jywif;aygufuae tjyifbufai;NyD; tMumBuD; &yfaewwfw,f/
t&dyfwMunfYMunfY&SdvSwJh eef;rawmfzk&m;u xdkifzdkYowday;rS owdjyef&vmawmhw,f/
- 34 -

tJ'Dvdk orD;aomueJY ESvkH;a&*g tjyif;txef cHpm;ae&wJh tcsdefBuD;rSmyJ EdkifiHa&;t&m&Sd


rpwm[d'f a&mufvmw,f/ orD;awmfeYJ orufawmfukd r*FvmyGJ usi;f yay;zkYd vmurf;vSr;f jcif;jzpfw,f/
eef;awmfz&k m;u tawGUrcHbEJ iS cf sypfvu
kd w
f ,f/ rMumrDrmS yJ t&SiEf pS yf g;oabmrwlvnf; olwb
Ykd mom
r*FvmyGJ usif;yawmhr,fqdkwJh owif;Mum;&jyefw,f/
rif;w&m;Bu;D [m orD;awmfuv
kd nf; ESajrm? yrmrcefeY YJ jyeftmcHwhJ i,fuRef vifr,m;udv
k nf;
pdwfemeJY pdwftqif;&JBuD; qif;&JvdkYaewmhw,f/ tawG;awGeJY vkH;csmvdkufNyD; tonf;ematmif &GHrkef;
aeawmhw,f/
'DvdkeJY 'DZifbm(15)&ufaeYnrSm avomjywif;uae yifv,fbufudk ai;MunfhaepOf
vJusomG ;awmhw,f/ tajctae r[efreS ;f &dyrf w
d hJ eef;awmfz&k m;u q&m0efBu;D awGukd yifch idk ;f vdu
k w
f ,f/
cdkifq&m0efBuD;u prf;oyfNyD; tckrS vmyifh&aumif;vm;vdkY tjypfwifyifr,fh pkzk&m;u rrIUawmhbl;/
tJ'n
D (12)em&DrmS yJ rif;w&m;Bu;D ewf&mG pHomG ;awmhw,f/ ewf&mG pHcsed rf mS eef;rawmfz&k m;&,f?
orD;awmfESpfyg;&,f oHawmfqifhBuD; OD;atma&m&,f? vl,kHukvm;BuD; a,muf*sef;&,f? tm;vkH;aygif;rS
ig;a,mufyJ rif;w&m;BuD;tem;rSm &Sdw,f/
eef;rawmfzk&m;u tavmif;awmfudk pdrf;pdrf;BuD; pdkufMunfhaeawmhw,f/ rif;w&m;BuD;
ewf&GmpH&wm 'kwd,orD;awmfeJY cifarmifvwfaMumifhvdkY pdwfxJrSm Oyg'gef jzpfoGm;w,f/ tJ'D
aemufawmh rsuf&nfwpfaygufrS rusbJ tcef;xJ 0ifoGm;awmhw,f/
wwd,orD;awmfu nOfheufwJhtxd idkaeawmhw,f/ pwkworD;awmfu acsmharmh tdyfckdif;&
w,f / tJ ' D n u tavmif ; awmf a b;rS m pwk w o rD ; awmf & ,f ? oH a wmf q if h O D ; atma&m&,f ?
vl,u
Hk v
k m;Bu;D a,muf*se;f &,f ok;H OD;om usecf w
hJ ,f/ eef;usb&k ifwpfyg; ewf&mG pHcef;u 0rf;enf;p&m
odyfaumif;w,faemf/

&efolUvufxJu eef;usbk&ifh&JU romawmf


eef;rawmfzk&m;u reufvif;wmawmif tcef;xJu xGufrvmawmhbl;/ yxrorD;awmf
ta&;wke;f u rif;w&m;Bu;D pufcef;aqmifxrJ mS oGm;yke;f Ny;D aeovdk avmuBu;D eJY a0;&mudk oGm;yke;f aewm
jzpfEikd w
f ,f/ tcef;xJrmS wpfyg;wnf; Buw
d rf w
dS cf pH m;&if; aMuuGaJ e&SmrSmaygh/ orD;awmfEpS yf g;u trsKd ;rsKd ;
ajzmifhjzrS xGufvmw,f/ tcef;wHcg;ydwfxm;kHeJY romawmf udpuNyD;oGm;wmrS r[kwfbJ tcef;wHcg;
jcm;keH v
YJ nf; urmBu;D eJaY 0;oGm;wm r[kwb
f ;l av/ arhaq;aomufxm;ayr,fh arhvrYkd &bl; r[kwv
f m;/
OD;atma&mu wpfnvkH; rtdyfwrf;? rem;wrf; t&SifocifudkjyKpkaecJhwm/ a&Teef;xkH;wrf;
r[mr*Fvm rif;crf;awmftwdik ;f &So
d rQ ypn;f rsm;eJY t&Sio
f cif&UJ romawmfukd wifw
h ,fEikd o
f rQwifw
h ,f
ap&atmif wuforQ rSwforQ jyifqifxm;&wm/ eef;rawmfzk&m;u tavmif;awmfudk &yfvQuf Ipm;
ae&Smw,f/
pHtdrfawmfwpfckvkH; idkoluidk pdwf"gwfusoluus? armyef;oluyef;eJY vIyfvIyf&G&G qlqlnHnH
jzpfukefawmhw,f/ tvkyfBuHcH&wJh tdrfta&SUpH uaemifrif; psmyewkef;u xD;jzLawmf&Spfcsufrdk;NyD;
ausmufew
D if a&Toefvsi;f tkyNf y;D oN*Kd vcf iG &hf cJw
h ,f/ eef;usb&k if oDaygcrsmrSmawmh ukvm;xD;jzLESppf if;
yJ Ny;D oGm;awmhw,f/ &efov
Yl ufxu
J eef;usb&k if tusO;f om; romawmfb0 txD;usef tusn;f wef
qefvGef;vSw,faemf/
- 35 -

tavmif;csif;usrSyJ aygif;oif;&awmhwJh bk&ifeJYrdzk&m;av;


ewf&GmpHNyD;(3)&ufajrmufrSm acgif;awmfoGif;w,f/ pkzk&m;av;wkef;uvdkyJ tavmif;awmfudk
rD;aoG;awG? ykyaf wGxnfNh y;D oHjzLacgif;xJoiG ;f w,f/ oHjzLacgif;udk opfom;acgif;xJ xyfNy;D xnfw
h ,f/
acgif;&if;bufrmS urn;f wyfw,f/ tJ'aD emuf eef;rawmfz&k m;u wHqyd af wmfu
kd Ef ydS w
f ,f/ oHCmawmf
rsm;r&SdvdkY o&P*kH rwif&bl;/ tm;vkH;NyD;awmh pkzk&m;av;acgif;eJYtwl ,SOfxm;NyD; tcef;ydwfxm;
vdkufawmhw,f/
romp&dwftwGuf lyD (500) wifjyawmif;cHwmusrvmvdkY t0wftxnfawGa&mif;NyD;
ok;H pG&J w,f/ pwkwo
rD;awmfav;uawmh tjzpfq;dk vSwhJ crnf;awmfb0udk awG;rdwidk ;f tavmif;zufNy;D
idak <u;aeawmhw,f/ ESpv
f MumrS aiGusvmw,f/ ]]tavmif;awmfukd rGr;f rH&ef tpd;k &ay;aiG aemufus
ud,
k yf ikd t
f 0wfrsm;udk a&mif;&\/ aiGtjref&&ef tpk;d &tpDtrH rxm;jcif;udk tHMh ord\/ uREyfk rf mS tjyifrS
tultnDr&ojzifh bk&m;udkwvQuf crnf;awmf tavmif;udkom ydkufzuf idka<u;ae&\/}}
&wem*D&ded'gef; (296)
oDaygrif;&JU tokbudk ajracG;eJYnm;wJh jcaoFhrav;awG <urvmMubl;/ yxrorD;awmfu
olYrdom;pkeJYol ta0;a&mufaevdkY/ 'kwd,orD;awmfu olUvifawmfarmifeJYtwl bkHabwufNyD;
r*Fvmcef;0if ypnf;awG oGm;0,faevdkY taMumif;jyefMuw,f/ a&Teef;awmfBuD;ay:u raemr,
xD;jzLatmufrSm opfeufa&cHNyD; rD;I;oefYpif zGm;jrifcJhMuwJh orD;awmfjrwfESpfyg;/ ywjrm;ausmufawG
pDjc,fxm;wJh a&TvifAef;eJY tcsif;aq;NyD; arG;zGm;vmcJhMuwJh orD;awmfjrwfESpfyg;/
ykcufawmfwif tcrf;tem;rSm jrykcufeJY{,ifwifcJhMuaom orD;awmfjrwfESpfyg;/ wpfyg;u
ukvm;eJY&/ wpfyg;u uRefeJY&NyD; aus;Zl;&Sif zcrnf;awmfrif;w&m;BuD;&JU tokbudkawmif rvmEdkifMu
aybl;/ rdcifeJY nDrawmfawGu tavmif;zufNyD; &wufayGaecsdefrSm olwdkYnDtpfrESpfa,mufuawmh
orD;awmfESpfyg;udk arG;&usdK;eyf&Smayw,faemf/
'Davmufikd ;f wJh &mZ0ifukd pdwx
f m;El;nHw
h hJ oDaygbk&ifb,fvkd uavmifrsKd ;eJY a&;awmfrcl o
hJ vJ
qdw
k m pdw0f ifpm;zdYk aumif;w,faemf/ bke;f bke;f txifawmh 'Davmufidk ;f wJh &mZ0ifukd oDaygbk&if[m
ywjrm;ausmufawG pDjc,fxm;wJh a&Tuavmif aiGuavmifawmf eJY a&;cJhwm jzpfrSmyJvdkY xifrdw,f/
bmyJajymajymaygh/ oDaygbk&ifuawmh tusOf;om;b0u 0#fuRwfoGm;&SmNyD/ aeYpOfeJYtrQ
rjrifcsifbJ jrifae&? rMum;csifbJMum;ae&? rBuKHcsifbJ BuKHae&wJh trey ted|mkHawmifBuD;rS
vGwaf jrmufomG ;&SmNy/D pkz&k m;av;vnf; armifawmfb&k m;udk apmifah rQm&f wm av;ESpaf wmifMumNyq
D akd wmh
vnfyif;&Snfaea&mhr,f/ ckawmh olcspfwJharmifawmfeJY tavmif;csif;usrSyJ aygif;oif;&awmhw,f/
vGwfvyfat;csrf;pGm xm0&aygif;oif;&jcif;jzpfw,f/ armifawmfbk&m;eJY pkzk&m;av;wdkY ESpfa,mufvkH;
&SifxGufrxGufbJ aoxGufxGufwmcsif;wlMuvdkY uHwltusdK;ay;wlw,fvdkY atmifharh&awmhr,f/
oDaygrif; ewf&mG pHwmu 15.12.1916 aeYrmS / 'kw,
d orD;awmfta&;u 11.10.1916aeY
qd k a wmh / 'k w d , orD ; awmf t a&;NyD ; vd k Y (65)&uf y J M umw,f / t*F v d y f u trS n f h a >cowf v d k Y
oDaygrif;w&m;&JU touf0dnmOf[m trSnfha<u ajrccJh&wmjzpfw,f/

- 36 -

'kwd,orD;awmfta&;tcif; pdppfcsuf
'kwd,orD;awmfta&;rSm t"duwm0ef&SdolawGuawmh eef;rawmfzk&m;? cifarmifvwf&JU
rdbESpfyg; wm0efcH t*Fvdyft&m&Sd ESpfa,mufeJY um,uH&Sif 'kwd,orD;awmf udk,fwdkifyJjzpfw,f/
(u) orD;awmfeJY cifarmifvwfudpudk odNyD;uwnf;u eef;rawmfzk&m;[m cifarmifvwf&JU
rdbESpyf g;eJY wdik yf ifEd KdS i;f &rSm jzpfw,f/ rif;w&m;Bu;D ruse;f rmpOf onf;cHMuzd?Yk ryd&Md uzd?Yk rif;w&m;Bu;D
usef;rmrS rif;w&m;BuD;&JU oabmwlnDrIUudk &,lNyD;vufxyfay;r,fqdkwJh oabmrsdK;qdk&if 'grSr[kwf
rif;w&m; ewf&mG pHcsed x
f d apmifch ikd ;f r,fq&kd if orD;awmfu xGuaf jy;rSmr[kwo
f vdk cifarmifvwfuvnf;
cdk;ajy;rSm r[kwfbl;/ rdbESpfyg;uvnf; BuH&mygjzpfrSmr[kwfbl;/ eef;rawmfzk&m;u tJ'DvdkrvkyfyJ
oufOD;qHydkif rdzk&m;BuD;wpfyg;&JU a&TnmOfawmftwdkif; rif;w&m;BuD; usef;rmvm&if cifarmifvwfwdkY
rdom;pk tukev
f ;Hk udk wpfcsuv
f w
T t
f rdeeYf YJ ESicf szYkd jrefrmjynfjyefyzYkd aYkd vmufyJ BupH nfaew,f/ 'gaMumifh
t&dyftuJ odoGm;MuwJh orD;awmfeJY cifarmifvwfwdkY rdom;pku vufOD;rIU &,lvdkufjcif; jzpfw,f/
eef;rawmfzk&m;u tJ'Dvdk yg;yg;eyfeyf pDrHay;r,fqdk&if oDaygrif;w&m;u vufcHr,fhoabm
&SdaMumif;udk 0ufrpGwf0efaxmufxHa&;wJh oDaygrif;&JUpmudk Munfhvnf; odEdkifygw,f/
]]tajrmuf0efa[mif; rSefomBuD; tysdKawmfa[mif;ESifh cifarmifvwfwdkYudk aocef;jzwfap/
rD;r,lav? a&r,lavESifh? oifwdkYvkyfykH dkif;vGef;onf/ orD;awmfudk vdkcsifvQif ighudkajymoifhonf/
igoabmwl&ayrnf/ ,ckuJhodkY rajymrqkd cdk;oGm;NyD; t*Fvdyfuyg wpfPfwnf; wpfBuHwnf;
0Sufxm;ay;onf/
&wem*D&ded'gef; (288)
'DpmxJu ]]orD;awmfukd vdck siv
f Qif ighukd ajymoifo
h nf/ igoabmwl&ayrnf}} qdw
k hJ pum;&yfukd
axmuf&if wm;r&qD;r&awmhr,fh tajctaeudk &dyfrdawmfrl&if oabmwlxdrf;jrm;ay;rSm trSefyJvdkY
od&SdEdkifw,f/ ckawmh olwpfyg;&JU cspfjcif;udk cGJaeus rdzk&m;acgifBuD;&JU nmOfqdk; tusifhqdk;aMumifh
tm;vkH; pdwfqif;&J udk,fqif;&J jzpfMu&w,f/ pkzk&m;vwfu b,fae&mrSm oGm;NyD;xufjrufaewmvJ
rodbl;aemf/
(c) cifarmifvwf&JU rdbrsm;jzpfwJh tajrmuf0efa[mif; OD;cifarmifBuD;eJY rSefomBuD;&Gmpm;
tysdKawmfa[mif; a':cifrBuD;wdkY vifr,m;u i,fpOfawmifaus; uav;t&G,fupNyD; t&SifESpfyg;xH
opmcHcJhwm jzpfw,f/ ckcsdefxd olwdkYvnfyif;npfMunfh&if t&SifESpfyg;&JU aus;Zl;awGxGufusvmrSmudk
awGUEdkifao;w,f/ a&Teef;xkH;wrf; tpOftvmt& opma&aomufxm;wJh i,fuRef&if;awGjzpfvdkY
xD;eef;pnf;urf;udk em;vnfNyD;om;jzpfw,f/
'Dvdk pnf;urf;vnf;od aus;Zl;vnf;odr,fqdk&if oDaygbk&if rusef;rrmjzpfaewJh tckvdk
tcsdefrsdK;udka&G;NyD; opmrazmufoifhbl;/ rdbESpfyg;vkH;u dk;kd;om;om;eJY yGifhyGifhvif;vif; wifjyvm
r,fqdk&if oDaygbk&ifu MunfMunfjzLjzL cGifhjyKrSmyJjzpfw,f/
]]orD ; awmf r sm;twG u f tjcm;oif h a vsmf & m&mxJ u a&G ; cs,f M unf h v Qif a umbk & m;}} vd k Y
OD;cifarmifBuD;u rif;w&m;BuD;oabmudk wD;acgufMunfYwkef;u
]]rjzpfEdkifygbl;uG,f wdkYrsm; r[mqD r[maoG;qkdawmh od*a&TcGufrSmomwnf&wmuvm;}}vdkY
rif;w&m;BuD;u y,fcsawmfrlvdkufzl;w,f}}
- 37 -

OD;cifarmifBu;D a&SUrSmyJ ppfuif; r[m&mZm&JUom;awmf tdraf &SUrif;om;wke;f u vlrsKd ;jcm;jzpfvYkd


y,fcsvdkufzl;w,f/ vif;yifrif;om;&JU om;BuD;eJYurf;vSrf;wkef;uvnf; ocifjzpfwJh a&eHomcifcifBuD;
bufu rsdK;dk;edrfhusvdkY pOf;pm;awmfrrlcJhjyefbl;/ 'gawGudkaxmufNyD; aMumuf&GHUaemufwGefYaewmvnf;
jzpf E d k i f w ,f / aemuf q k H ; oabmrwl r S e f ; od v d k Y t&S i f o cif t &if ; ud k r avQmuf & J b l ; yJ x m;ygOD ;
aus;Zl;awmhruef;oifhbl;/ txl;ojzifh tckvdk pdwfqif;&Judk,fqif;&J jzpfaecsdefrsdK;rSm ydkNyD;awmhawmif
a&Smifoifah o;w,f/ uav;awGukd xde;f xde;f odr;f odr;f jzpfatmif qk;H roGeo
f ifoifw
h ,f/ tJ'v
D rdk [kwb
f J
olUud,
k w
f ikd u
f tvdw
k t
l vdyk g jzpfaeawmh &m&mpp BupH nf&ufMuyavw,fvYkd xifrw
S pf &mjzpfaewm
aygh/
]]yd;k xd;k aumifjzpfvQuf qifajymifukd ppfNyKd i\
f wJ}h } ykwo
f ifjzpfvsuf 0da'[&mZfrif;udk ppfNyKd i\
f wJ/h
.......qdkdk;pum;&Sdw,f ESrawmfav;&JU/ armifBuD;bk&m;wdkYb0 tckvdkedrfhuswJhtcgrSm oif;wdkYu
armifBuD;bk&m;wdkY? ESrawmfav;wdkYudk ppfNydKifwJhoabmayghuG,f/
&wem*D&ded'gef; (290)
oDaygrif;ajymovdk uRefuocifudk ppfNydKifwmvnf; jzpfEdkifwmyJav/ olwdkYqnf;uyfaewJh
t&Sifocif[m bk&iftppfrS r[kwfawmhbJ/ eef;usbk&if? tusOf;om;jzpfaeNyDyJ/ eef;awmf eef;pm;eJY
eef;pum;awG ajymaeayr,fh wu,fbmtmPmrS r&Sdawmhbl;/ bmvkyfydkifcGifhrS r&Sdawmhbl;/ bmrS
ta&;rygawmhovdk bmrS t&mra&mufawmhbl;/ ckvdk dkaoysuf0wfNyD; usdK;EGH&wmu vc&vkdY
tvkyfoabmeJY qufqHae&wmjzpfw,f/
bk&ifuom ZmwdaoG;? Zmwdrmef jrifhrm;armuf<uaewm/ bk&ifhorD;awmfu ukvm;eJY&NyD;
ZmwfysufoGm;NyD/ ukvm;eJY&vdkYqdkNyD; ukvm;udka&m orD;udkyg rcGJEdkif? roJEdkifwJhtjyif ajr;jzpfwJh
ujym;rav; wkwkudkyg wifauR;xm;&NyDqdkwJh oabmeJY tdktaowefoGm;wmvnf; jzpfEdkifygw,f/
'gaMumifhvnf; tckvdk yufyufpufpufBuHpnfNyD; &uf&ufpufpuf apmfum;&Jwmaygh/
tpG,fvnf; usdK;oGm;NyD/ tqdyfvnf;r&Sdawmhbl;/ ajconf;vufonf;awGvnf; wkH;oGm;NyD/
orD;awmfudk cdk;ajy;vdkY olrauseyfvnf; bmrS rvkyfEdkifawmhbl;qdkwJh oabmrsdK;eJY tckvdk tjzpfqdk;udk
t*Fvdyftm;udk;eJY ZGwfwdk; zefwD;wmvnf; jzpfEdkifwmyJ/ 'gaMumifh oDaygrif;u jrefrmjynf jyefvTwfzkdY
wm0efct
H &m&Sad wGukd trdeaYf y;wmawmif rjyefbJ oDaygrif; iSg;ay;xm;wJh qef;rm;a[mufpf tdrrf mS yJ
rsufESmajymifwdkufNyD; qufaewm jzpfrSmaygh/ bmyJjzpfjzpfav toD;&SdwJh tyifudkrS toD;qGwfMuwm/
t&dyf&SdwJh tyifudkrS tcufcsdK;Muwm[m avmu&JU "rwmyJayyJ/ udk,fu toD;&SdcJhwmudk;/ udk,fu
t&dyfay;cJhwmudk;/ toD;tqGwfrcHcsif&if toD;roD;yJaeav/ tcuftcsdK; rcHcsif&if t&dyfray;bJ
aekH&Sdawmhwmaygh/
'gayrJh...opfyifwdkif;[m toD;oD;csifwmyJ r[kwfvm;/
opfyifwdkif;[m t&dyfay;csifwmyJ r[kwfvm;/
(*) orD;awmf[m wu,fawmh tJ'Dnu cdk;&mvdkufzdkY tpDtpOf r&Sdygbl;/ OD;cifarmifBuD;
aeraumif;vdYk vlyrm vmar;wmyg/ tJ't
D csed rf mS yJ Edik if aH &; t&m&Su
d awmf rpp[
f 'd u
f eef;rawmfz&k m;&JU
tBuHpnfudk owif;tjzpf vmajymygw,f/ cifarmifvwfwdkY rdom;pkwpfckvkH;udk jrefrmjynf jyefvTwfzdkY
pDpOfaeaMumif; od&wmeJY wpfNyKd ief uf orD;awmfu vk;H 0rjyefawmhb;l qdNk y;D kww
f &ufqo
kd vdk csucf si;f
vufiif;BuD;udk qkH;jzwfcsufcs vdkufwmyg/
- 38 -

cifarmifvwf&UJ rdcif a':cifrBu;D u orD;awmfukd wm;ygao;w,f/ orD;awmfu vk;H 0r&awmh


bl;/ wm;r&wJhtqkH; tdrfrSmawmh vkH;0vufrcH&Jbl;qdkawmh orD;awmftcufawGUaew,f/ 'DtcsdefrSm
t*Fvdyfu 0ifrIyf&if orD;awmf tdrfjyefoGm;Edkifao;w,f/ 'gayrJh rppf[d'fu csufcsif;jyefrvTwfbJ
wm;xm;w,f/ r*FvmaqmifNyD;rS jyefzdkYajymw,f/ oDaygrif; rusef;rmaerSef; odvsufeJY/ oDaygrif;
oabmrwlreS ;f vnf; odvsuef YJ rpp[
f 'd u
f r*FvmyGJ usi;f yay;zdYk oDaygrif;xH oGm;ajymvdu
k af o;w,f/
pkz&k m;vwfu atmfaigufvw
T v
f u
kd v
f Ykd jyefvmcJ&h w,f/ rpp[
f 'd u
f t&SiEf pS yf g; todtrSwrf jyKwMhJ um;u
r*Fvmaqmifay;zdkY pDpOfjyefw,f/ [ef;eD;rGef; (ysm;&nfqrf;c&D;) xGufzdkY olwdkYuyJ wdkufwGef;jyefw,f/
r*FvmyGJudk tjrefusif;yzdkY jyifay;Mujyefw,f/ oDaygrif; ewf&GmpHoGm;vdkY r*FvmyGJusif;yzdkY
roifhawmfwJhtcgusjyefawmh cspfolESpfa,mufudk olwdkYtdrfyJ vufcHxm;Mujyefw,f/ cspfolESpfOD;
ukefusp&dwfudk tpdk;&u xkwfay;aew,f/
11.10.1916 rSm xGufajy;w,f/ xGufajy;NyD; (65)&uftMum 15.12.1916rSm oDaygrif;
ewf&GmpHw,f/ ewf&GmpHNyD; (67)&uftMum 20.2.1917rSm r*Fvmaqmifwmjzpfw,f/
r*FvmyGBJ u;D u tawmhu
f kd Bu;D us,w
f ,fqykd /J naecif;rSm {nfcY yH JG usi;f yw,f/ &wem*D&rd mS &Sw
d hJ
NAd w d o Q tpd k ; &eJ Y td E d , tpd k ; & 0ef x rf ; tm;vk H ; <ua&muf t m;ay;Muw,f / owd k Y o rD ; jzpf w J h
xdypf jk rwfz&k m;vwfukd a,mur a':cifrBu;D u vufwNJG y;D yGx
J w
k cf sed rf mS pHtrd af wmf bifc&mwD;0dik ;f u
wD;rIwfBudKqdkMuw,f/ pHtdrfawmf ykvdyfwyfzGJUuvnf; aoewfawG ypfazmufNyD; *g&0jyKMuw,f/
oDaygrif; romawmftwGuf p&dwf yl D (5000)awmif;cHwek ;f u pdwyf gvufygr&Sv
d Ykd tcsed q
f cJG w
hJ hJ
t*Fvdyftpdk;&[m orD;awmftwGufusawmh csufcsif;vufiif;udk lyD;(5000) csay;cJhw,f/ tJ'DaiG
(5000)[mvnf; tpd;k &&JU oD;jcm;bwf*sux
f u
J r[kwb
f ;l / oDaygrif;&JU oD;oefY &efyaHk iGxu
J jzpfw,f/
tJ'DaiG (5000)eJY r*FvmyGJBuD; usif;ywmqdkawmh rpnfum;yJ &Sdyghrvm;aemf/ oDaygrif;w&m;uawmh
oloabmrwlwJholeJY ,loGm;ayr,fh orD;awmftwGufawmh aiG(5000) vufzGJUcJh&Smygw,f/
r*FvmaqmiftNyD;rSmawmh orD;awmfwdkY MuifpOD; ZeD;armifESH[m umvum;NrdKUrSm oGm;aeMu
w,f/ tpdk;&u 'kwd,orD;awmftwGuf vc lyD; (1000)axmufyHhygw,f/
'kw,
d orD;awmfukd vc(1000) axmufychH sed rf mS useo
f rD;awmfo;Hk yg;udak wmh ykrH eS af xmufyahH eus
(125)lyDyJ axmufyHhygw,f/ tdrfaxmifonf twlwlawmif uav;tarjzpfwJh yxrorD;awmfudk
(125)lyDyJ axmufyHhNyD; 'kwd,orD;awmfudkusawmh lyD (1000)axmufyHhwmjzpfw,f/
t*Fvdyf tpdk;&[m olwdkYvufxJ 'kwd,orD;awmf a&muf&SdcsdefupNyD; r*FvmyGJNyD; uvuwm;
a&mufwJhtxd aiGukefaMu;uscHNyD; oJoJvIyf jyKpkaewm bmaMumifhvJ/ tajzu&Sif;ygw,f/
atmifyGJcHjcif;jzpfw,f/ rsdK;zsuf pDrHudef;atmifjrifvdkY atmifaoatmifom; pm;jcif;yJjzpfw,f/
olwdkY atmifaoatmifom; pm;zdkYtwGuf orD;awmfudk tokH;cscJh&w,f/ olwdkYtvkyfu
oDaygrif;udk nO;f owfzjYkd zpfw,f/ orD;awmfrsm;[m rif;w&m;&JUESv;Hk om;jzpfw,f/ 'gaMumifh ESv;Hk om;udk
wnfUwnfUxdatmif tvpfacsmif;Ny;D ypfcwfvu
kd jf cif; jzpfw,f/ oDaygrif; tidu
k rf o
d mG ;w,f/ oDaygrif;
tdIufxdoGm;w,f/
qDcsdK? aoG;wdk;? ESvHk;a&m*gawGaMumifh emvefrxlEdkifwJh oDaygrif;[m t*Fvdyftpdk;&u
aemufqHk;ay;wJh 'Pf&meJYyJ ewf&GmpHcJh&w,f/
- 39 -

aemufwpfckuawmh eef;rawmfzk&m;udk &GJUwm? yJhwm? zJhwmyJ jzpfw,f/ tJh'Dvdk wrif&GJUNyD;


olaumif;jyKjcif;tm;jzifh eef;rawmfzk&m; toJESvHk;udk EkwfEkwfpOf;NyD;om;jzpfw,f/ t*Fvdyfudk
&GHrkef;wJht&m? orD;awmfudk emusnf;wJh tem? udk,fhb0udk tvdkruswJh temawGeJY eef;rawmfzk&m;
vHk;yg;yg;oGm;atmif wrifzefwD;wmyJ jzpfw,f/
aemufqHk;tcsufuawmh useforD;awmfESpfyg; tm;usvmatmif wpfzufvSnfheJY rufvHk;ay;NyD;
pnf;kH;jcif;ygyJ/ wpfenf;tm;jzifh orD;awmfrsm;;eJY eef;rawmfzk&m;udk aoG;cGJay;jcif;ygyJ/
rrmruse;f jzpfaewJh jcaoht
F Bkd u;D vufxu
J jcaoFrh av;ESpaf umifukd vk,Nl y;D jcaoFrh sKd ;oke;f atmif
vkyfzdkY pDrHcsufa&;qGJNyD;om; jzpfw,fqdkwm xif&Sm;w,f/
tJ'v
D rkd rS [kw&f if 'kw,
d orD;awmf[m olUvdv
k rl sKd ;vnf; r[kwb
f ;l ? olvrl sKd ;eJY vufxyfwmvnf;
r[kwfbl;/ NcdrfhNcdrfhoJ yGJBuD;jyifqifay;&atmifvnf; olwdkYrSm wm0efr&Sdbl;av/
'kw,
d orD;awmf[m olwv
Ykd ufxu
J ppfoyYkH ef;? eef;usb&k if? Edik if aH &; tusO;f om;wpfa,muf&UJ
orD;wpfa,mufom jzpfw,fav/
'Dvt
kd usO;f om;wpfa,muf&hJ orD;jzpfou
l dk bmaMumifh 'Davmuf tcGit
hf a&;awG ay;&wmvJ/
bmhaMumifh olaumif;jyK&wmvJ/ bmhaMumifh csD;jrifhajrmufpm; ae&wmvJ/ bmhaMumifh umuG,f
apmifha&Smufae&wmvJ/
'Dar;cGef;udk t*FvdyfawG b,fvdk ajzrvJ rodbl;aemf/
aemufNyD;awmh t&SifESpfyg;u oabmwlMunfjzLvkdY r*Fvmaqmifay;r,fqdk&if orD;awmfudk
r*FvmyGJ tay: tckvBkd u;D vdu
k af vsmEdik yf ghrvm;/ cs;D jri ?hf ajrm ufpm;Edik yf ghrvm;/ vH;k 0 rjzpfEikd b
f ;l aemf/
jrm;wpfpif;wnf;eJY ypfrSwfav;ckudk xdrSefatmif ypfEdkfifwJh t*FvdyfwdkY&JU enf;AsL[mudkawmh
csD;usL;&rvdkyJaemf/
yxr ypfrSwfu oDaygrif;&JU tonf;ESvHk;
'kwd,ypfrSwfu pkzk&m;vwf&JUrme
wwd,ypfrSwfu 'kwd,orD;awmf
pwkwypfrSwfu wwd,eJY pwkworD;awmfwdkYyJ jzpfw,f/
t*Fvdyf&JU jrm;csufaMumifh oDaygrif;usqHk;oGm;NyD
pkzk&m;vwf rmeusdK;oGm;NyD
'kwd,orD;awmf rif;rsdK;ysufoGm;NyD
wwd,eJY pwkw orD;awmfwdkYu xdcsufrjyif;vdkY ukpm;vdkY &EdkifvdkY awmfao;w,f/
wu,fawmh aMumif[m MumMuma&rikyEf ikd yf gbl;/ t*Fvyd u
f 'kw,
d orD;awmfukd vc(1000)
axmufyHhwm[m apwem&SdrS r[kwfbJ/ pkzk&m;vwf rmeudk udkifvIyfcsifvdkY orD;awmf ti,fESpfyg;udk
aiGeJY rQm;csifvdkY? rdom;pkcsif; aoG;cGJay;csifvdkYyJ jzpfw,f/ 'ghaMumifh a&&Snfoabmraumif;EdkifawmhbJ
r*FvmaqmifNyD; wpfESpftMum 1918ckESpf rwfv (20)&ufaeYrS pNyD; t*Fvdyfu 'kwd,orD;awmfukd
vc (300)yJ ay;ygawmhw,f/ rsufESmajymifvdkufwmaemf/
ygawmfrlpu pkzk&m;vwfrme tTefYudsK;oGm;cJhw,f/ 'gayr,fh tudkif;tcuftvufwdkY
a0pnfaeqJyJ/ yxrorD;awmf ta&;rSm tudkif;wpfck xyfusdK;oGm;w,f/ 'kwd,orD;awmf ta&;rSm
aemufxyf tudkif;wpfck xyfusdK;jyefw,f/
- 40 -

*dkygeJY cifarmifvwfudk xbDpGefawmifqGJNyD; ao'Pfay;ygOD;vm;/ orD;awmfESpfa,mufudk


axmifoGif; tusOf;csNyD; vkyfBuHowfjzwfygOD;vm;/
rpm;aumif;wJh toD;udk &SifvlxGufav;vnf; pm;cJhw,f/ ukvm;*dkygvnf;pm;cJhw,f/ uRef
awmf cifarmifvwfvnf;pm;cJhw,f/ &SifvlxGufu umveJYa'oudk rodem;rvnfvdkY tqdyfoifhcJh&NyD;
*dkygeJY cifarmifvwfwdkYu a'oeJYumvudk odem;vnfvdkY tqdyfroifhbJ tm;&SdoGm;w,f/ rSwfom;p&m
aumif;w,faemf/ tqdyo
f ;D udk tE&,fuif;uif; ab;uif;uif;eJY pm;csi&f if tcsed u
f mv? t&yfa'oeJY
tajctae (txm)udk odzdkYvdkw,fqdkwm pm;okH;olokH;a,mufu oufaojyoGm;NyDav/
(C) pHtdrfawmf tdrfwGif;a&; jyemudk vufdK;xdk;ta&;tcif;vdkY owfrSwfEdkifovdk 'kwd,
orD;awmf ta&;tcif;udk ]]jcaoFhESpfaumif rmefaqmifwJh ta&;awmfykH}}vdkY owfrSwfEdkifygw,f/
tarvwfeJY orD;vwf? pkzk&m;vwfeJY xdyfpkjrwfzk&m;vwfwdkY yPmr tm;NydKifyGJwkef;u
orD;vwfu tom&cJhw,f/ tJ'Dwkef;u orD;vwf txifa&mufwmu oDaygrif; usef;rm&if
tomwMunf ay;pm;r,fvYkd xifcw
hJ m/ ckawmh tarvwfu eef;usiehf ef;BuH BuNH y;D orD;vwfukd tEdik ,
f zl Ykd
BudwfBuHaew,fqdkwm orD;vwfodoGm;awmh orD;vwfrmeu tarmufaxmifvmw,f/ 'Dawmh
cspfjcif;udk cGJaeus tarvwf[m tckvnf; olUcspfjcif;udk wpfzufowfcGJawmhr,fqdkwm orD;vwf
odoGm;w,f/ onf;rcHEdkifawmhbl;/ 'gaMumifh t0wfwpfxnf udk,fwpfckeJYyJ cspfolaemufudk ZGwfvdkuf
cJhwm/ aygufwJhezl;? rxl;awmhNyDqdkwJh oabmeJY rxl;Zmwfcif;vdkufwm/
wu,fawmh'yD [
JG m om;trdEpS af ,muf tm;NyKd iw
f yhJ yJG gyJ/ yxrtqifrh mS orD;awmfuomw,f/
'kw,
d tqifrh mS r,fawmfuomw,f/ wwd,tqifh Adv
k v
f yk u
JG sawmh orD;awmfu tompD;&oGm;wm/
tr,ftdkrmeJY orD;ysdKrme tm;NydKifMuwm/ tnTefYusdK;aewJh tr,ftdkrmeudk wufnTefYawGa0aewJh
orD;ysdK&JUrmeu tEdkif&oGm;jcif;jzpfw,f/ Mum;xJuajrZmyifjzpf&wmuawmh El;nHhaysmhaysmif;wJh
zcrnf;awmf oDaygrif;aygh/
vufKSd ;xd;k ta&;cif;wke;f u orD;awmfBu;D pkz&k m;Bu;D u r,fawmf qifjzLr&Siu
f kd 'Dvjkd zpf&wm
r,fawmfaMumifhvdkY r,fawmfudk vufSdK;xdk;cJhzl;w,f/ ckvnf; vufdSK;xdk;r,fqdk&if pkzk&m;vwfudkyJ
vufKdS ;xd;k &r,f/ 'Dvjkd zpf&wm r,fawmfpzk &k m;vwf aMumifyh gvdYk orD;awmfu r,fawmfukd vufKdS ;xd;k
jyrSmyJaemf/ 'gayrJh olvufSdK;xdk;jyvnf; b,folrS odEdkifawmhrSm r[kwfbl;av/
tarwlorD;rdkYvdkYvm;awmh rajymwufbl;/ 'kwd,orD;awmf&JU rmeu tawmfhudk aMumufp&m
aumif;w,f/
oHawmfqifhBuD; OD;atma&m vmac:wkef;u 'kwd,orD;awmfu ]]pkzk&m; wpfyg;wnf; vm;}}vdkY
ar;w,f/
]]pkzk&m; wpfyg;wnf;qdk&ifjzifh vdkufawmfrrlEdkifbl;}}vdkY cyfwif;wif; xyfajymw,f/
'D p um;ES p f c G e f ; ud k axmuf & if r me[m tpG , f o d y f r xG u f a o;bl ; vd k Y qd k E d k i f a o;w,f /
'Dpum;ESpcf eG ;f t& 'DtaMumif;udk crnf;awmfo&d if oabmwl ac:,lay;pm;vdrrhf ,fvYkd txif&ydS &Hk w,f/
'gaMumifhrdkY ]]pkzk&m; wpfyg;wnf;vm;}}vdkY ar;wmaygh/
aemufawmh zcrnf;awmf ud,
k w
f ikd u
f wpfyg;wnf; jyefac:cdik ;f rSe;f od&rS ]]vdu
k af wmfrrlEikd b
f ;l }}vdYk
xyfajymjcif;jzpfw,f/ 'gayrJh 'Dpum;ESpfcGef;eJYwif rmetawmftwef udef;aeNyDqdkwm od&Sd&w,f/
'gayrJh tpG,faigaigBuD;awmh rxGufao;bl;/
- 41 -

oHawmfqifh OD;atma&mu ]]'Dvt


kd csed rf sKd ;rSm pdwq
f if;&Jatmifrvkyzf Ykd crnf;awmftay: pmem
iJhuGufzdkY}} wkef&ifarm[dkufpGmeJY idk,dkawmif;yefawmh orD;awmfu ]]pma&;BuD;jyefEdkifNyD}}vdkY cyfjywfjywf
cyfrmrm rmefygyg atmfaigufvTwf&JwJh tcgusawmh rme[m txG#ftxdyfudk a&mufoGm;NyD/ tpG,f
aigaigBuD;xGufwJhtxd armufrmvmNyD/
t*Fvyd u
f awmh vltcGit
hf a&;wd?Yk 'Dru
kd a&pDw?Ykd &ydik cf iG w
hf ?Ykd vli,fvw
G v
f yfrUl eJY ajrm ufyifah y;xm;
rSmaygh/ Ny;D awmh vufawGUtaeeJY t&SiEf pS yf g;&JU tNiKd tjiifcNH y;D olwb
Ykd ufrmS &yfwnfay;xm;w,fav/
'gaMumifhyJ t*Fvdyftm;udk;eJY rdkufMuwmvm;? 'grSr[kwfvnf; cspfoltm;udk;eJY owdaumif;
aewmvm; rqdkEdkifbl;/ 'gayrJh tJ'DtcsdefrSm tcspfpdwf rTefaerSmawmh aocsmw,f/
olpdrf;jzpfolu zcrnf;awmfudk,fpm; 0rf;enf;vGef;vdkY a,musFm;wefrJh rsuf&nfwGifwGifusNyD;
awmif;yefwmawmif orD;t&if;acgufacguf rdef;rom;wpfa,mufu 0rf;enf;&dyfawmif rjyEdkifyJ
atmfaigufvw
T &f w
J hJ orD;awmfukd ol&aJ umif;vdq
Yk &kd rvm;/ owad umif;w,fvYkd qd&k rvm;rodb;l aemf/
wu,fvdkYtJ'gudkowdaumif;w,fqdkNyD; csD;usL;*kPfjyKaer,f qdk&ifawmh tJ'DvdkowdrsdK;udk bkef;bkef;
aMumufw,f/ rkef;vnf;rkef;w,f/ &GHvnf;&GHw,f/ pufvnf;pufqkyfw,f/
wu,fqdk cifarmifvwfwdkYrdom;pkudk jyefrvTwfzdkY awmif;yefr,f/ crnf;awmfaoG;at;oGm;rS
vufxyfciG ahf wmif;r,fq&kd if r&Edik af ybl;vm;/ 'grSr[kwf tcsed w
f pfcck k apmifNh y;D rS ykpH w
H pfrsKd ;eJY pDpOf&if
ydrk aumif;aybl;vm;/ ajymomajym&wmygav/ tJ't
D csed rf mS orD;awmfu touf (35)ESpf t&G,af &muf
aeNy;D uav;udk rkeaYf y;BuKd ux
f m;&wmqdak wmh rdxm;wJh ,keu
f ckd sKx
H J b,fjyefta&mufcyH ghrvJ/ aemufNy;D
t&SifESpfyg; r&SdwJhtcsdefrSm olUb0&yfwnfzdkY cufcJrSmudk tawmfBuD;udk pkd;&drf&w,f r[kwfvm;/
aemufNyD;awmh rmexdyfacgifwif jzpfaeawmh aus;Zl;w&m;wdkY? aus;Zl;&SifwdkY? arG;ozcifwdkY
qdkwmudkvnf; b,fjrifEdkifawmhrvJ/ ,ifzdkawmif torf;rcH&zl;wJh bk&ifhorD;awmfwpfyg; twGuf
rl;avmuf&w
dS hJ umr*kPf pnf;pdraf v;[mvnf; jrpfavmufBu;D jzpfaerSmyJ r[kwv
f m;/ armifawmfb&k m;
&JU pnf;pdrfeJY Zdrf,ufaervm;? pHtdrfawmfrS tESdrfcH aervm;? olUbufu pOf;pm;rSmyJav/ 'gudkvnf;
xnfUwGuf&r,f/

rdbeJYom;orD; y#dyurBuD;&avatmif
bke;f bke;f uawmh tcspaf &; tdraf xmifa&;eJY ywfoufNy;D om;orD;eJY rdb y#dyujzpfMuwmawGukd
rMumcP BuHKawGUae&vdkY pdwfysufwJhtcgvnf;ysuf/ tzsm;wufwJh tcgvnf;wufaygh/ trsm;pk[m
om;orD;awG&JU trSm;jzpfNyD;? tenf;pkuawmh rdbawG&JU trSm;jzpfrSef; avhvmawGU&SdcJh&w,f/ Oyrm
vif;yifrif;om;Bu;D &JU om;awmfeYJ xdr;f jrm ;ay;zdYk urf;vSe;f vmwke;f u tar (a&eHom cifcifBu;D )bufu
trsKd ;nHq
h Nkd y;D jiif;y,fvu
kd w
f m[m oDaygrif;&JU trSm;yJvYkd cH,w
l ,f/ bk&ifah emif[m r[mrsKd ; r[mEG,f
r[kwfbl;/ awmifilbk&if rif;BuD;ndK&JUorD; wpfyifa&TxD;&JU tpfreJY vufvGefoGm;vdkYav ay;pm;
vdu
k &f wm/ rif;Bu;D ndKu ESpaf ,mufv;Hk udk ta&;r,lco
hJ vdk cspjf cif;udv
k nf; cGrJ ypfb;l / 'gaMumifv
h nf;
&Sif&JxG#f[m aemiftcg bk&ifhaemif&,fvdkY jzpfvmwm/
'kw,
d orD;awmfta&;rSm pkz&k m;vwfrmS ;w,fvYkd tjrif&w
dS ,f/ 'kw,
d orD;awmf cifarmifvwfeYJ
,lwmudk oabmwlayr,fh ,ly,
Hk el nf;? ,lcsed ,
f cl g? jyKrq
l ufqH wkjYH yefyaHk wG ukd vufrcHEikd b
f ;l / 'gaMumifh
rdbawG[m om;orD;awG&JU tdrfaxmifa&; tcspfa&;udk csKyfudkifrxm;bJ rjzpfrae vdkufem&r,fh
- 42 -

t"duta&;BuD;wJh tajccH tcsufawGudkom rlawGabmifawGcsjyxm;oifhw,f/ Oyrm- bmomwl?


vlrsdK;wljzpf&r,f/ pm&dwaumif;&r,f/ usefwm om;orD;awGudp/ qif;&Jwm? csrf;omwm? edrfhwm?
jrifhwm? ynmwufwm? ynmrJhwm? ,kwfwm? jrwfwm ? jzLwm rJwm? ydefwm? 0wm ? ykwm ? &Snfwm
pwmawGukd om;orD;awGbmom a&G;vdrfhr,f/ om;orD;awGta&;yJjzpfw,f/
'D v k d r [k w f b J tqif h t wef ; rwl v d k Y ? trsd K ;Zmwf e d r f h v d k Y ? bG J U &ynmwwf r [k w f v d k Y pwJ h
taMumif;awGjyNy;D om;orD;awGukd tonf;cGaJ ewm[m tMuifemw&m; acgif;yg;vGe;f w,f/ ud,
k cf si;f pm
w&m; acgif;yg;vGef;w,f/ rw&m;bl;vdkY ajym&r,f/ b,frdbrqdk udk,fhom;orD;awGudk qifpD;
jrif;&HaewmyJ jrifcsifwm? qif;eif;jrif;uefwmudk rjrifcsifbl; qdkayr,fh om;orD;u a&G;cs,fxm;wJh
vufwaJG zmfukd *kP&f nfrwlwm wpfcw
k nf;eJaY wmh rcGo
J ifb
h ;l / aemufNy;D om;orD;u rcsprf ESpo
f ufwhJ
olawGeJY ZGwfay;pm;NyD; rw&m;rvkyfoifhbl;/ vlqdkwm pufkyfr[kwfbl;/ tonf;ESvkH;ygw,f/
cHpm;wwfw,f/ aemufNy;D wpf&ufEpS &f uf aygif;oif;&r,fh tvkyrf sKd ; r[kwb
f ;l / a&&Snf aygif;oif;&rSm/
b0wpfavQmufvkH; aygif;oif;&rSm/ 'Doabmw&m;awGudk em;vnfoifhw,f/

rdbujrefrmvlrsdK; Ak'bmomw&m;udk udkif;Idif;kdaool? bmomw&m;vdkufpm;ol


bk&m;'um? ausmif;'umawGjzpfygvsuf om;orD;u rdbawGoabmrwlwJh bmomjcm;?
vlrsKd ;jcm;udyk J a&G;cs,rf ,f qd&k if om;orD;awGrmS ;w,f/ trsKd ;zsu?f bmomzsu?f omoemzsupf m&if;0if
Nydwmavmif;? i&Javmif; awGyJjzpfw,f/ 'DtjzpfrsdK;udk vufrcHEdkifbl;/ Zdukyfewfjynf wif&wif&/
olwpfyg; cspfjcif;udkcGJvdkY i&JygBuD;BuD;? tqdyfaomuf aor,fyJajymajym wm;jzpfatmif wm;&rSm
jzpfw,f/ tvdkvdkufvdkY rjzpfbl;/ xGufajy;vnf; vdkufac:&r,f/ cGJjzpfatmif cGJ&r,f/ udk,fu
Edkifatmifrxdef;bJ xdef;rEdkif odrf;r&rsdK;jzpfrS tarGjywf pGefYvTwfwmrsdK;vnf; rjzpfoifhbl;/
aemufwpfcku Ak'bmom0if rdbawG[m om;orD;awGeJY ywfoufNyD; wm0efvpf[if;aewmudk vnf;
awmfawmfrsm;rsm;awGU&w,f/ rdb0w&m;ig;yg;xJrmS ]]xdr;f jrm;jcif;vQif 0wfig;tif zcifr,f wdw
Yk m}}vdYk
ygw,f/ tJ'Dwm0efysufuGufaeMuw,f/ t&G,fa&mufvmNyDjzpfwJh om;orD;awGudk tdrfaxmifcsay;zdkY
pdwfrul;Mubl;/ tJ'Dvdk tdrfaxmifcsay;&rSef; rodMuawmh t&G,fa&muf orD;ysKdawG[m eD;pyf&meJY
nm;ukefMuw,f/ rvGwfrvyfBuD;eJY vkdufajy;oluajy;? tdrfazmftvkyform;eJY xGufajy;olu ajy;?
pm;aeusaMumifyg;jzpfwJh vlrsKd;jcm;? bmomjcm;aemuf aumufaumufygatmif vdkufajy;olu ajy;eJY
ausmfraumif;? Mum;raumif; jzpfukefawmhw,f/
tJ'v
D jkd zpfuek rf S rdbrsuEf mS td;k rnf;okw&f aumif;vm;qdNk y;D a'golyek x
f Muawmhw,f/ aqGjywf?
rsKd;jywf? aocef;jywf? tarGjywfawG aMunmNyD; &Suf&rf;&rf;ukefawmhw,f/
wu,fqdk&if udk,fhom;orD; t&dyftuJudk udk,fod&rSmaygh/ om;orD;qEudkar;NyD; olwdkYqE
twdkif; vkyfay;wm/ oifhawmf&meJY ay;pm;wmawG vkyf&rSmjzpfw,f/ tckudprSm 'kwd,orD;awmf[m
touf (35)ESpf &SdNyD/ yxrorD;awmf udpvnf; a&SUajy;taeeJY awGUxm;cJhNyD;NyD/ tenf;qkH;
ukvm;eJrY nm;apcsi&f if orD;&Sib
f ufu aps;udik af evdYk rjzpfb;l av/ r[mrsKd ; r[mEG,x
f u
J r[kwaf wmif
oifhwifhwJh tdrfaxmifrsdK; csrSwfay;&rSm jzpfw,f/
- 43 -

rif;r&SdwJhaemuf 'kua&muf&aom rdzk&m;BuD;


oDaygrif; ewf&GmrpHcifwkef;u olYrdom;pkeJY ywfoufNyD; pdk;&drfawmfrlcJhw,f/ OD;atmfa&mudk
ajymjycJhwJh pum;xJrSm rsufpdrSdwfcsdefrSmawmif rsufpdrSdwf&MuyfaeaMumif; ckvkdaMumifhMuwBuD;eJY
rdefYawmfrlcJhwm awGU&w,f/
]]aojcif;w&m;udkvnf; pkd;&GHUawmfrrlygbl;/ &ifqdkifzdkY tNrJESvkH;oGif;ygw,f/ odkYayjim;vnf;
orD;awmfrsm; tdrfaxmifa&;eJY usKyf rsufESmvTJawmfrl&if 'Drdom;pkBuD; wpfjynfwpf&GmrSm b,fvdk
qufpcef;oGm;Mur,fqkdwmom &ifav;awmfrlw,f}}
&wem*D&ded'gef; (266)
oDaygrif; pd;k &drrf ,fqv
kd nf; pd;k &drpf &myJav/ vifr&Sw
d rhJ ,m;? wHceG rf &Sw
d &hJ xm;vdYk qdx
k m;w,f
r[kwv
f m;/ b,fwifw
h ,fygawmhrvJ/ tm;ud;k tm;xm;jyKp&m om;a,musmF ;av; &S&d ifvnf; awmfao;/
ckawmh orD;ysdKawGcsnf; qdkawmh ydkqkd;wmaygh/ bk&ifr&SdawmhwmeJY wpfNydKifeuf eef;rawmfzk&m;[m
ukvm;awG&JU apmfum;rIUeJY BuHK&awmhw,f/
]]bk&ifr&Sdawmhbl;/ rif;wdkY tdktaoay;p&m rvdkawmhbl;/ BudKufwJh orD;awmfudk rif;wdkY
,lEikd w
f ,f}}vdYk Edik if aH &;t&m&Srd sm;u ukvm;awGukd ajrm ufay;Muw,f/ pwkwo
rD;awmfu "g;&Snq
f NJG y;D
]]owd&Sd&if eifwdkYa&SUwdk;0Hhwdk;cJh/ tm;vkH;romjzpfoGm;r,f}}vdkY Budrf;armif;awmhrS ukvm;awG
aemufqkwfoGm;jcif;jzpfw,f/ q&mMunfvGif\ tEdkif,lvdkol\ tIH; (arwm&Sifr*Zif;trSwf/
7.2010.Zefe0g&Dv)
oDaygrif;&JU psmye NyD;oGm;wJhaemufydkif;rSm pkzk&m;vwf[m tdEd,rSm qufraecsifawmhbl;/
jrefrmjynfudkyJ jyefcsifaeawmhw,f/ t*Fvdyf tpkd;&uvnf; jyefrvTwfcsifbl;/ taMumif;uawmh
pkzk&m;vwf jyefa&mufoGm;&if jrefrmjynfolawG EkdifiHa&; Edk;Mum;vmrSm pdk;&drfvdkYyJ/ aemufwpfcku
jrefrmjynfudk tkyfcsKyfaewJh t*Fvdyftpkd;&u yxr urmppftwGif;jzpfaevdkY tajctae t&yf&yf
tm;vkH;uvnf; at;csrf;wJhtxd qdkif;iHxm;zdkY wifjyvdkYyJjzpfw,f/
bk&ifr&SdawmhwJhtwGuf bk&ifh taqmifta,mifawGukdvnf; tpdk;&u wpfjznf;jznf;csif;
odrf;,l Ekwfy,foGm;awmhw,f/
udk,f&Hawmf wyftiftm;udk avQmhcsypfvdkufw,f/ EdkifiHa&; yifpifvcudkvnf; avQmhcsypf
vdkufw,f/ bk&if&SdpOfu wpfvlyD (5500) axmufyHh&mrSm bk&ifr&SdawmhwJhtcg lyD (1625)yJ
axmufyHhawmhw,f/ bk&if&SdpOfu ta<u;awGudk qyfzdkYaeaeomom pHtdrfawmf 0efxrf;rsm;twGuf
vcaiGawmif ay;zdkY ravmufEdkifbl; jzpfaew,f/ 'gaMumifh taptyg;awGudkvnf; (161) a,mufrS
(79) a,muftxd avQmhcsvdkuf&w,f/ taptyg; (79) a,mufudkawmif vpmtjynfUt0
ray;EdkifawmhbJ tqkH;rSm EkwfxGufoluxGuf? Ekwfy,fcH&olu y,fcH&eJY taptyg; (26) a,mufyJ
usefawmhw,f/
eef;rawmfzk&m;u ra>cEdkifvdkY r&HMujcif;? rcsefEdkifawmhvdkY r&HMuawmhjcif; qdkwJh ta>ct&H ?
tNcHrJhjcif; avmu"Hudk vSvSBuD; cHpm;ae&awmhw,f/ tpdk;&u jrefrmjynfudkvnf; jyefrydkYcsifbl;/
tdEd,rSm xm;jyefawmhvnf; 0vifatmif rauR;? jynfUpkHatmif ray;bJ pkzk&m;vwfudk tiwfxm;?
tMuyfxm;NyD; pdwfqif;&J udk,fqif;&Jjzpfatmif wrifvkyfBuHaeovdk jzpfaew,f/ 'Dvdk aiGaMu;
tcuftcJawGaMumifh rmeBu;D vSwhJ pkz&k m;vwf[m t*Fvyd x
f H toem;cHNy;D vufjzefaY wmif;&awmhw,f/
- 44 -

]]vifom; rif;w&m;r&SdwJhaemuf ,ckuJhodkY axmufyHhaiGrsm;udk avQmhayghjcif;onf rnfonfh


taMumif;jycsurf sm;tay: tajccHygoenf;/ xD;eef;udk pGecYf &hJ onfah emuf tenf;i,frQaom ro'ga&pm
tusKd ;cHpm;&rIUuav;udyk if cHpm;cGirhf jyKawmhNyaD vm/ axmufyahH iGrsm; avQmch sjcif;onf qifjcifww
Hk &m;
ESifhaomfvnf;aumif;? w&m;rQwrIUESifhvnf;aumif; rnDTwfyg/ vifom; rif;w&m; ewf&GmpH
tBuD;tus,f pdwfxdckduf epfemylaqG;&rIU rajyaysmufao;cifyif wpfvudk lyD; (5500) rS (1625)
lyo
D Ykd avQmch sjcif;onf ,cifaxmufyahH iG\ ok;H ykw
H pfyx
Hk ufyif avQmeh nf;aeygonf/ uJo
h Ydk avQmch srnf
qdkonfudkvnf; BudKwiftaMumif;Mum;rlUr&Sdyg/
uREkfyf\ vifom;rif;w&m;onf xdkaomursm; zdpD;rIUaMumifh ewf&GmpH&onf[k ajymvQif
vkHavmufvdrfhrnf xifygonf/ uREkfyfwdkYrSm ZmwdajrrS cGJcGmxm;jcif;cH&NyD;aemuf uREkfyfwdkYvkH;0
oduRrf;jcif;r&Sdaom wdkif;wpfyg; e,fajrwpfckwGif tusOf;cscHxm;&ygonf/ ,cktcsdef uREkfyfwdkYwGif
ulnrD nfh aqGrsKd ;om;csi;f r&Syd g/ rdwaf qGvnf;r&Syd g/ tultnDrahJ om rde;f rom;rsm;tjzpfoYkd a&mufae
MuygNy/D uREyfk w
f w
Ykd iG f tjcm;aom0ifaiG? tjcm;aomvkyif ef;rsm;vnf;r&SMd uyg/ uHraumif;? taMumif;rvS
aom uREkfyfwdkU rdef;rom;wpfodkuftm; toif\oem;MuifemrIUESifh pmemaxmufxm;rIUudkay;yg&ef
arwm&yfcv
H ykd gonf/ uREyfk w
f w
Ykd iG f toif\MuifemrIUESihf pmemaxmufxm;rIUomvQif urmBu;D wGif
wpfckwnf;aom taxmuftul jzpfygawmhonf/
&wem*D&d ed*kH; (15^16)
'Dpmudk bkHabbk&ifcHrSwpfqifh bk&ifcHcsKyfxH wifjyvdkufw,f/ pmeJYtwl oDaygrif;&JU ta<u;
pm&if;udv
k nf; yl;wGx
J nfah y;vdu
k w
f ,f/ ta<u;pm&if;csKyv
f u
kd &f if tm;vk;H aygif; (35200) ly&D w
dS ,f/
tpd;k &u ta<u;taMumif;udk xnfrh ajymayr,fh pkz&k m;vwftwGuf vc (1625) ay;ae&mrS (2000)xd
wdk;ay;vdkufw,f/ orD;awmfokH;yg;udkvnf; (25) lyDpD wdk;ay;vdkufw,f/ 'gaMumifh orD;awmfrsm;[m
(125) ly&D &mrS (150) ly&D cJMh ujcif;jzpfw,f/ tJ't
D csed rf mS olaumif;jyKcx
H m;&wJh 'kw,
d orD;awmfu
awmh vc(1000) lyDeJY NidrfhaeEdkifw,f/
tpdk;&ay;wJh vpmeJY rvkHavmufvdkY aiGaMu;tcuftcJ BuKHawGUae&w,f qdkumrS yxr
orD;awmfBuD;u azmufvmjyefw,f/ 'kwd,uav; rD;zGm;csdefrSm r,fawmfu rD;zGm;p&dwf raxmufyHh
aMumif; qdkif&mudk wifjyvmw,f/ r,fawmfbk&m;uvnf; r&SdvdkY raxmufyHhEdkifjcif;jzpfaMumif;
&Sif;jy&w,f/ tpkd;&u rD;zGm;p&dwf lyD (355) csay;vdkufvdkY jyem Nidrf;at;oGm;jcif;jzpfw,f/
aiGaMu;ravmufivdYk tcuftcJ BuKH aeygw,f qdu
k mrS t*Fvyd t
f pk;d &u oDaygrif;eJY pkz&k m;av;
wdYk kyu
f vmyfawGukd rGr;f rHjyifqifNy;D pHtrd af wmf atmufxyf tcef;wpfcx
k rJ mS twlxm;wJh pkz&k m;vwf
&nf&G,fcsufu jrefrmjynfjyef&if wpfygwnf; o,foGm;zkdYyJ/ ckawmh o,fvdkYr&atmif ajrjrKyfcdkif;wmeJY
vmBuHKae&w,f/ rjrKyfESHrcsif; *sDusaerSmjzpfvdkY em;at;oGm;atmif pHtdrfawmf0if;axmifhrSm ,m,D
*loiG ;f xm;vdu
k w
f ,f/ tJ'aD eYu 9.2.1917 &ufaeYjzpfw,f/ pHtrd af wmf avomjywif;uae Munfv
h u
kd f
&if tma&AD;,ef; yifv,faemufcH *lEpS v
f ;Hk udk twdik ;f om;jrifawGU Edik w
f ,fvYkd qdw
k ,f/ pkz&k m;vwf[m
vomwJh nawGrSmqdk armifawmfeJY nDrawmf *lrsm;udk Ipm;&if; tvGrf;ajzavh&Sdw,fvdkY od&w,f/
ckawmhvnf; olr[kwfovdkyJ/ vGrf;wwfvdkufwm/
'Dvekd YJ yxrurmppfBu;D Ny;D oGm;w,f/ jrefrmjynf tpk;d &u awmf0ifro
d m;pkukd vufczH Ykd oabmwl
vdu
k w
f ,f/ 'gaMumifh tdE,
d tpd;k &u awmf0ifro
d m;pk jrefrmjynfjyefzYkd trdex
Yf w
k af wmhw,f/ jrefrmjynf
jyef&r,fqdkwmeJY awmf0ifrdom;pk[m udk,fhtdrfudk,fh&Gm jyef&awmhrSmrdkY 0rf;om aysmfjrL;aeMuw,f/
- 45 -

olwpfyg;wdik ;f jynfrmS rsupf o


d il ,f em;oli,feYJ rde;f rom;awGcsn;f ae&wmqdak wmh aeYpOfet
YJ rQ aMumifMh u
pdwfawG pdk;&drfpdwfawGeJY tNrJwrf; aomuopfawGjzpfay:aerSmaygh/ ]]ckawmh 0#fuRwfNyD udk,fhtdrf
ud,
k &hf mG a&mufawmhrnf}} qdw
k t
hJ awG;eJY aysmv
f rYkd S rqk;H ao;cif pdwq
f if;&Jp&mawGeYJ xyfBuKH &jyefw,f/

olydkifigydkif tNydKifvkwJh tavmif;awmfvkyGJ


t*Fvyd &f UJ trdepYf mxJrmS ]]23.2.1919 aeYwiG f awmf0ifro
d m;pkukd &wem*D&rd S xGucf mG &r,f/
rxGufcGmrD 21.2.1919rSm kyfuvmyfawmfrsm;udk olwdkYowfrSwfwJhae&mrSm *loGif;&r,f/ *lroGif;rD
kyu
f vmyfawmfrsm;udk ppfaq; twnfjyKcsuf &,lr,f}}vdYk ygw,f/ jrefrmjynfjyef&if 'Dyk u
f vmyfawGukd
jyef,o
l mG ;zdYk pkz&k m;vwfu pDpOfxm;cJw
h ,f/ ckawmhxm;cJ&h awmhr,f/ pkz&k m;vwf &ifusKd ;Ny/D arQmv
f ifch suf
awG aysmufqkH;oGm;cJhw,f/ pkzk&m;vwfu &SdpkrJhpk tm;av;eJY jyefawmfvSefw,f/
]]kyu
f vmyfawG ryg&if rjyefEikd b
f ;l }}vdYk xkwjf yefaMunmw,f/ 'DrmS wif tpd;k &eJY awmf0ifro
d m;pk
Mum;rSm y#dyuawG jzpfay:vmcJhw,f/ qufqHa&;awG wif;rmvmawmhw,f/ t*Fvdyftpdk;&uvnf;
&efoludk udkifwG,f&mrSm odyfyd&dw,f/ NyD;awmh wdusaocsmw,f/ aoG;at;at;eJY &ufpufwufw,f/
'gaMumifh awmf0ifro
d m;pk rjyefcif tpDtpOfawG tm;vk;H qGNJ y;D Ny/D b,fyk u
f vmyfurkd S o,fciG rhf ay;bl;/
*lroGi;f cif aocsmppfaq;r,f/ oDaygrif;&JU kyu
f vmyfawmfrS b,fcEmud,
k f tpdwt
f ydik ;f rS ravQmah p
&bl;/ ppfaq;aecsdefrSm raysmufysuf ravsmhyg;&atmif aeYa&m? nyg tapmifhcsxm;r,f/ aemufqkH;
iJn
h m wJt
h aeeJY pkz&k m;av; kyu
f vmyfuakd wmh rppfaq;bJ csex
f m;ay;r,f/ oDaygrif; kyu
f vmyfuakd wmh
rjzpfrae ppfaq;NyD;rS *loGif;r,f ponfjzifh tpDtpOfawG qGJxm;wm pkHpDezmyJ/ pkzk&m;vwfu
]]kyfuvmyfawGryg&if rjyefbl;}}vdkY tmcHvmawmh t*Fvdyfu cyfwif;wif; udkifwG,fvmw,f/
]]uefYuGufjcif; rjyKapvdkyg/ tomwMunf xGufcGmoGm;apvdkygonf/ tu,f jiif;qefygu
twif;tusyf ydkYaqmif&ygrnf/ kyfuvmyfawmfrsm; *loGif; oN*dKvfp&dwfudk pHtdrfawmftwGif;&Sd
y&dabmuypnf;rsm; xkcGJa&mif;cs &onfhaiGxJrS tukeftuscH&rnf/ tu,f jiif;qkdygu
oD;oefY&efykHaiGxJu jzwfawmufNyD; rdzk&m;a[mif;\ &dumawmfrS jyefpkESdrfrnf}}vdkY trdefYpm
xkwfjyefvdkufw,f/ rw&m;vdkufwmaemf/ EdkifiHa&;t& kyfuvmyfudk ppfaq;wm *loGif;wmudk
cGifhvTwfEdkifao;w,f/ olwdkYoabmeJY olwdkY tavmif;vkNyD; *loGif;wmudk ukefusp&dwftwGuf
awmf0ifrdom;pku uscH&rwJh/ pHtdrfawmf y&dabmursm;udk xkcGJa&mif;csNyD; uscH&rwJh/ tJ'DvdkrS
tusrcHEdkif&if vcxJu jzwfawmuf Ekwfy,fESdrfeif;rwJh/
aoG;om;EkEk rde;f rom;wpfpu
k kd vlrsKd ;Bu;D vl,Ofaus; a,musmF ;om;Bu;D awG udik w
f ,
G yf u
Hk rEl;rnHh
rodraf rGU r,Ofaus;vdu
k w
f m/ pkz&k m;rdv
Yk aYkd ygh/ omref rde;f rom;qkd ae&mwGif vJaooGm;rSm/ pkz&k m;vwf
u ]]acgif;awmfrsm;udk zGifcGifhrjyKEdkifaMumif;}} tpkd;&xH aMu;eef;jyefydkYw,f/ pwkworD;awmfuvnf;
]]kyu
f vmyfawmfrsm;onf rdom;pkyikd jf zpfonf? *lroGi;f Edik ?f kyu
f vmyfawmfrsm; rygvQif rjyefEikd af Mumif;}}
tpk;d &xH aMu;eef;xyfyw
Ykd ,f/ t*Fvyd u
f vnf; ]]azazmf0g&Dv (23)&ufaeYwiG f jyef&rnfjzpfaMumif;ESihf
acgif;awmfrsm;udk ,laqmifcGifh rjyKEdkifaMumif;}} twdtvif; xyfrHxkwfjyefw,f/
'Dvkd t*Fvyd u
f rnmrwm wpfzufowf tEdik u
f siv
hf mwmudk rcHr&yfEikd jf zpfNy;D pwkwo
rD;awmf
u pmtkyaf wG? t0wftxnfawG? tok;H taqmif ypn;f awGukd pdwq
f ;kd rmefq;kd eJY tukezf suq
f ;D ypfwt
hJ xd
aygufuGJukefawmhw,f/ t*FvdyfawGu kyfuvmyfawGudk pdwfwdkif;us ppfaq;NyD; 21.3.1919 aeYrSm
- 46 -

pHtrd af wmfeYJ tawmfvrS ;f wJah e&mwpfcrk mS kyu


f vmyfawGukd wpf*w
l nf;oGi;f Ny;D oN*Kd vv
f u
kd af wmhw,f/
pkzk&m;vwfu *loGif;wJhqD vdkufroGm;bl;/ orD;awGudkvnf; rvdkufcdkif;bl;/ orD;awGu pHtdrfawmf
jywif;ayguf w*kwfuwfrsm; Mum;uaeyJ vSrf;MunfUaeawmhw,f/
olu
Y Reb
f 0qdw
k m tonf;emp&mBu;D aemf/ ud,
k v
hf if tavmif;udak wmif ud,
k rf ydik /f ud,
k t
hf az
tavmif;udkawmif udk,frydkif/ udk,fhb0eJY udk,fhcEmudkawmif udk,frydkifawmhbl;qdk eef;rawmfzk&m;&JU
rme[m tudkif;tcufawG xyfusdK;&jyefNyDaygh/ armifawmfbk&m;eJY pkzk&m;av;wdkYuawmh aooGm;wmeJY
0#fuRwfNyDvdkY xifaerSmyJ/ wu,fawmh pkzk&m;vwf&JU omrp&d,awmifBuD;rS vGwfajrmufwmom
jzpfw,f/ t*Fvdyf vufatmufuawmh rvGwfajrmufEdkifao;bl;? 'gayrJh ajzomrSmyg/ olwdkYudk remvdk
0efwdkr,fhol/ olwdkY cspfjcif;udk taESmuft,Suf ay;rJhol r&Sdawmhbl; r[kwfvm;/

udk,fhb0udk,frydkifawmh udk,fhypnf;vnf; udk,frydkifaygh


acgif;awmfvkyGJ tavmif;vkyGJrSm IH;edrfhcJh&wJh awmf0ifrdom;pk[m jrefrmjynfjyefzdkY&ufu
eD;uyfvmNyDjzpfvdkY c&D;xGufzdkY jyifqif&awmhw,f/ oDaygrif; r&SdawmhwJh aemufydkif;? 'kwd,orD;awmf
r&SdawmhwJhaemufydkif;rSm pHtdrfawmfa&;&m udpBuD;i,frSeforQudk pwkworD;awmfuyJ wm0ef,l
aqmif&u
G v
f m&w,f/ wenf;tm;jzifh ajym&&ifawmh rdbESpyf g;&JU 0efxyk 0f efy;kd Bu;D udk pwkwo
rD;awmfu
vufqifu
h rf; xrf;&Guaf e&wJh oabmaygh/ 'gaMumifh t&SiEf pS yf g;ud,
k pf m; t*Fvyd u
f kd xdyw
f u
kd &f ifqikd pf &m
&Sdwm &ifqdkif&awmhw,f/
pwkwo
rD;awmfu ,laqmifvrYkd &Edik w
f hJ y&dabm*ypn;f awGukd xkcaJG &mif;csNy;D aiGuykd J ,lomG ;zdYk
pDpOfw,f/ 'gudk t*Fvyd u
f uefu
Y u
G w
f ,f/ 'Dypn;f awGukd oD;oef&Y efyaHk iGxu
J axmufyw
hH ahJ iGeYJ 0,fxm;
vdkY a&mif;&aiGukd &efykHaiGxJ jyefxnfh&r,f/ udk,fydkif ,loGm;cGifhr&Sdbl;vdkYqdkvmw,f/ wu,fawmh
'Dypnf;awG trSefwu,f vdktyfvdkY0,fxm;jcif;jzpfw,f/ &efykHaiGqkdwm[mvnf; vdktyfwmokH;pGJzdkY
axmufyHhxm;wJh aiGyJjzpfw,f/ tJ'gudkyJ uwfoD;uwfowf vdkufuefYuGufaewm[m rcHcsifatmif
wrif vdu
k pf aeovdyk aJ emf/ awmf0ifro
d m;pkukd upm;p&m om;aumifav;awGvYkd xifrw
S af ewJh oabm
aygh/
pHtrd af wmf y&dabm* ypn;f awGeYJ ywfoufNy;D tjiif;tckef jzpfaecsed rf mS t*Fvyd t
f &m&Sd A&ef'gu
cifrif&if;ES;D rIUeJU pwkwo
rD;awmf&UJ ausmuke;f udk vufeyYJ w
k &f if; acsmah rmhajymqdk vdu
k rf w
d ,f/ t*Fvyd f
awGtwGuf rajymyavmufayr,fh Ak'b
mom0if jrefrmvlrsKd ;awG twGuaf wmh cGirhf vTwEf ikd w
f hJ apmfum;rIU
Bu;D wpfcak ygh/ omreft&yfol rde;f rom;wpfa,mufuakd wmif 'Dvkd vkycf iG rhf &Sb
d ;l / um,da`Ey sujf ym;atmif
aESmuf,SufrIUeJU w&m;pGJcGifhawmif &Sdw,f r[kwfvm;/ bk&ifhorD;awmf awmf0ifrif;orD; jzpfaeawmh
ykdqdk;awmhwmaygh/ bk&ifom tmPmvuf&Sdqdk&if ao'Pfawmif ay;Edkifw,fav/ 'gaMumifh pwkw
orD;awmf[m 'Dvkd ikd ;f pdik ;f wJh tjyKtrlukd vk;H 0onf;rcHEidk af wmhbJ ,rf;ykrH ;D us a'gojzpfvmawmhw,f/
A&ef'gu aoG;d;k om;d;k oabmd;k eJY vlBu;D rdbozG,f cifrif&if;ES;D rIUeJY jyKvyk rf w
d mjzpfaMumif; twefwef
&Sif;jyNyD; awmif;yef&awmhw,f/
aemufqkH;rSm o,f,lokH;aqmifEdkifwJh ypnf;vSnf; (15)pD;wkduf&SdwJh txJu (1)pD;udkyJ ,lcGifh
ay;w,f/ ud,
k yf ikd 0f ,farG;xm;wJh t,fvaf Z;&Si;f acG; (10)aumif&w
dS mudk (10)aumifv;Hk ,lciG rhf ay;bl;/
(3)aumifyJ ,lcGifhay;w,f/
- 47 -

,laqmifzYkd rvG,u
f w
l hJ ypn;f awGukd xkcaJG &mif;csNy;D aiGazmfr,fvyk jf yefawmhvnf; a&mif;&aiGudk
ud,
k yf ikd o
f ;Hk pGcJ iG rhf &Sb
d ;l / olwu
Ykd kd tyf&r,fvaYkd jymw,f/ ,laqmifzv
Ykd ,
G u
f w
l hJ tok;H aqmifawGusvnf;
tukerf ,l&bl; wcsKd Uwpf0ufcsef xm;&r,fvq
Ykd jkd yefw,f/ t*Fvyd t
f pd;k & a,musmF ;om;Bu;D awGuawmh
olwdkYvufxJu aoG;Ekom;Ek rdef;rom;wpfpkudk pdwf&Sdvuf&Sd apmfum;csifwkdif; apmfum;aewJhykHyJ/
wu,fawmh t*Fvdyft&m&SdawG[m awmf0ifrdom;pk y&dabm*awG? pnf;pdrfOpmawGudk oabmusae
wmyg/ 'gaMumifh ra&mif;Edkif r,loGm;Edkifatmif tmPmudk ckwkH;vkyfNyD; taESmuft,Suf ay;aejcif;
jzpfw,f/ axmifpum;eJY ajym&&ifawmh cRwfwmcGmwmaygh/ vl,Ofaus;? vlrsdK;BuD;om;awGvnf;
&mZ0wfom;awGvdk cRwfwufcGmwuf om;yJaemf/ aMomf...... olvnf;av avmuDom;ayyJ/
wpfcg orD;awmfEpS yf g;u bk&m;ausmif;wpfcu
k kd lyD (450) wefz;kd &Sw
d hJ vSLzG,f 0wKawG vSLvdu
k f
Muw,f/ 'Dvdk vSLjyefawmhvnf; rif;orD;awGtaeeJY udk,hfoabm wpfckwnf;eJY 'DvdkvSLcGifhr&Sdbl;qdkNyD;
pum;wif;qdkMujyefw,f/ t*FvdyfawGudk b,fvdk em;vnf&rvJ rodbl;aemf/ vufvIyf&if vIyfjyefNyD/
ajcvIy&f if vIyjf yefNy/D Nird &f ifNird jf yefNyeD YJ vlawGukd pufyk af wGvkd oabmxm;Ny;D tkycf sKyaf ecsiyf &Hk w,f/
tckrSom tvSLwef;vkyfwmudk ydwfyifwmr[kwfbl;/ oDaygrif; ewf&GmrpHrDuvnf; ydwfyifcJhw,f/
t&SiEf pS yf g;u olwaYkd rG;aeYeYJ tjcm;aeYx;l aeY&ufawGrmS a&Tw*d aHk pwDawmfBu;D twGuf trSww
f & vSL'gef;
csiMf uw,f/ 'gudk t*Fvyd u
f cGirhf jyKb;l / jrefrmjynfrmS t&SiEf pS yf g;eJY ywfoufwhJ owif;tcsut
f vuf
awGudk tarSmifcsxm;csifvdkY ydwfyifwm;qD;Mujcif; jzpfw,f/
b0wpfckvkH; tusOf;us uRefjzpfaewmqdkawmh b0eJY ywfoufwmawGvnf; b0eJY twl
tusOf;us? uRefjzpfukefawmhwmaygh/ udk,fhb0udkawmif udk,frydkifwm b0eJYqufpyfaewJh tay:,H
ypnf;OpmawGqdkawmh ydkqdk;rSmayghaemf/

ygawmfrlwkef;uvdkygyJvm; vmawmfrlawmhvnf;0dk;w0g;
'Dvekd YJ 1919ck {Nyv
D 10&ufaeYrmS awmf0ifro
d m;pk[m &wem*D&u
d ae z,f&u
D iG ;f oabFmBu;D eJY
xGucf mG cJMh uawmhw,f/ NrKd UcHrw
d af qGawG? wm0efct
H &m&Sad wGu qdyu
f rf;txd vdu
k yf MYkd uw,f/ &wem*D&d
NrKd UolNrKd Uom;awGuawmh urf;vk;H jynfu
h kd xGuMf unfah eMuawmhw,f/ olwNYkd rKd UrSm (33)ESpw
f ikd w
f ikd f aexdik cf hJ
MuwJh awmf0ifrdom;pkudk &ifxJuajymrjyEdkifwJh a0'emawGeJY pkwfowfaeMuwmaygh/ t*Fvdyf
vufatmufcH b0wl uRefcsif;rdkY udk,fcsif;pmMurSmyJav/ umvuwm;a&mufawmh *&if;[kdw,frSm
wnf;Muw,f/ 'kw,
d orD;awmfuvnf; umvuwm;rSmaewmqkad wmh r,fawmf&UJ jynfawmfjyefc&D;rSm
0ifa&muf uefawmhcsifrSmyJav uGJuGmcJh&wmvnf; (2) ESpfausmf (3) ESpfxJ 0ifa&mufcJhNyD r[kwfvm;/
'gaMumifh ZeD;armifEHS ESpaf ,mufv;Hk oGm;uefawmhMuw,f/ eef;rawmfz&k m;u tawGUrcHb;l / orufawmf
cifarmifvwfu t&JpeG NYf y;D tcef;xJxd 0ifawGUw,f/ atmf[pf armif;xkwcf &H vdYk jyefxu
G v
f mcJ&h w,f/
rif;w&m;BuD;udkowfwJh vifr,m;qdkNyD; ckxd rkef;wD;aewkef;yJav/ tJ'Dtcsdef[m 'kwd,
orD;awmf&JU aemufqkH;tcGifhtvrf; jzpfw,f/ 'gayrJh tJ'DtcGifhta&;vnf; qkH;IH;oGm;cJh&w,f/ olwdkY
om;trd aocef;jywf jzpfomG ;MuNyaD v/ {Nyv
D (16) &ufaeYrmS oabFmqdyf qif;w,f/ BuKd wifa&mufae
wJh jrefrmrsm;u rdzk&m;BuD;udk xdkif&Sdcdk;&if; idk,kdaeMuw,f/ a&TjrefrmawGu tcktcsdeftxd olwdkY
t&Sio
f cifukd cspMf unfav;pm; aeMuwke;f yJaemf/ 'DtaMumif;udk pkz&k m;vwf b,fvkd cHpm;&rvJ rodb;l
- 48 -

aemf/ rdzk&m;BuD;pkzk&m;vwfuawmh olYarmifawmfbk&m;eJY olYnDrawmfwdkYudk rxm;csifbJ xm;cJh&NyD/


ac:awmfrlawmhvnf; olwdkY? ESifawmhrlawmhvnf; olwdkY/ olwdkY'Pfudk (33)ESpfwdkifcHcJh&NyDjzpfvdkY
eef;rawmfzk&m;u 'gawGudk rrIUawmhygbl;/ cHpm;&avmufatmifvnf; olYrSmESvkH;om;r&Sdawmhbl;av/
olYESvkH;om;u armifawmfbk&m;qDrSm usefcJhNyDr[kwfvm;/
pkzk&m;vwf jrefrmjynfjyefvmwm[m wpfoufwpfuRef;axmifu vGwfNidrf;csrf;omcGifhay;vdkY
vltjzpfeJY jyefvmwmr[kwfbl;/ wu,fawmh tdEd,axmifuae jrefrmaxmifudk ajymif;vmjcif; jzpf
w,f/ 'Daxmifu ZmwdajreJYeD;vdkY [kdaxmifxufpm&ifawmh trsm;BuD;oufomw,f/ 'gayrJh
jrefrmjynfjyefa&muf&if b,frSm ae&r,fqdkwmudk rod&ao;bl;/ 'gaMumifh tjyefc&D;u 0dk;w0g;yJ
&Sdao;w,f/ ygawmfrlwkef;uawmh toufudk zufeJYxkyfxm;&wJh tajctae jzpfaevdkY pdk;&drfrIUawG?
aMumuf&GHUrIUawG? cHjyif;rIUawG? emusnf;rIUawG? rkef;wD;rIUawGeJY olYESvkH;om;udk xkHrTrf;xm;cJhw,f/ tjyef
c&D;rSmawmh tJ'Dvdk r[kwfawmhygbl;/ rmeopfyif[mvnf; yifpnfyJ ikH;wdwd&Sdawmhwm/ tGefYvnf;
usdK;oGm;NyD/ tudkif;tcuftvufawGvnf; usdK;oGm;NyD/ twufvnf; topfrxGufawmhbl;/
&wem*D&d tusOf;om;b0eJY tESpfokH;q,fausmf rdef;rom;b0eJYrxdkufwef rrQwJh avmu"H&JU
txktaxmif;udk cHcJh&NyDr[kwfvm;/ olcspfwJharmifawmfeJY nDrawmfav;udk tNyD;wdkif pGefYvTwf&NyD
r[kwfvm;/ol0rf;eJYvG,farG;xm;&wJh orD;awmfudkvnf; pGefYypfcJh&NyD r[kwfvm;/ ESvkH;om;r&SdawmhwJh
ikH;wdwd olYcEmudk,fu rmetwGuf b,fxGufEdkifawmhrSmvJaemf/

&efukefa&muf awmf0ifrdom;pk&JU rsuf&nfawmf


awmf 0 if r d o m;pk [ m 18.4.1919 aeY r S m &ef u k e f u d k a &muf w ,f / qd y f u rf ; ruyf c if
a&Twd*kHapwDawmfBuD;udk tm;yg;w& 0kdif;zl;Muw,f/ ESpfaygif;okH;q,fausmf trdajreJY a0;uGmae&wJh
tawmtwGi;f rSm a&Tw*d Hk apwDawmfBu;D udk armfz;l cGirhf ajymeJ?Y a&Tw*d aHk pwDawmfBu;D udk &nfreS ;f Ny;D arG;aeY
txdrf;trSwfeJY vSLwmawmif t*Fvdyfu vSLcGifhray;cJhbl;av/ ckawmhtrdajrukdvnf; OD;wdkuf&NyD/
trd&ifcGifxJvnf; a&mufcJNyD/ av;ql"mwfykHa&Twd*kHapwDawmfBuD;udk OD;pdkuf&NyDqdkawmh pkzk&m;&JU
aomuawG wpf'*FNidrf;NyD; ESpfodrfhMunfEI;rlUeJYtwl b0[mvnf; csrf;ajrUvdkYoGm;awmhwmaygh/
&efukefa&mufawmh A[ef;&yf ? csmcsDvrf; (udk,fhrif;udk,fhcsif;vrf;) trSwf(23)bD? pHtdrfawmf
wdu
k ef ef;rSmae&w,f/ orD;ok;H a,mufa&m? ajr;wkwek YJ OD;atmfa&mwd?Yk vl,aHk wmfuv
k m;Bu;D a,muf*se;f wdYk
tygt0if &wem*D&u
d ygvmwJh (17) ESpaf ,muftzGUJ tm;vk;H vnf; eef;rawmfz&k m;eJt
Y wl trSw(f 23)bD

- 49 -

rSmyJae&w,f/ awmf0ifrdom;pkae&wJhpHtdrfawmf[m &wem*D&du pHtdrfawmfBuD;eJYpm&if tykHBuD;i,f


aew,f/ wkduftdrfu ESpfxyfjzpfayrJh taptyg; (37)awmif&SdwJhtwGuf vlOD;a&eJYpm&if wdkuftdrfu
i,faew,f/ &wem*D&dvdkawmh udk,f&HawmfwyfawG? vkHNcHKa&;wyfawG? bifc&mwD;0dkif;tzGJUawG
r&Sdawmhbl;/ &mZ0wf0efeJY tapmifh&JavmufyJxm;awmhw,f/ eef;rawmfzk&m;xH b,folrqdk 0ifxGuf
oGm;vmvdkY vG,fulayr,fh eef;rawmfzk&m;uawmh udk,hfqEeJYudk,f oGm;vdk&mudkoGm;vdkYr&bl;/
vkHNcHKa&;odyfrwif;usyfwJh tus,fcsKyf wpfrsdK;aygh/ aetdrfuusOf;ajrmif;? axmufyHhaiGu ravmufi?
ud,
k hf tcuftcJuw
kd ifjyzdu
Yk sawmh tpd;k &eJY wdu
k f u
kd q
f ufo,
G cf iG rhf &? ykvyd t
f &m&Srd w
S pfqifyh J qufqH
ae&? rdzk&m;acgifBuD;[m &wem*D&drSm ae&wmxuf ydkNyD; pdwfusOf;Muyfvmw,f/
xD;<uif;eef;usef rSL;rwfrsm;? aqGawmfrsdK;awmfrsm;vma&mufcpm;MuwJh tcgrSmvnf;
rdzk&m;acgifBuD;crsm twdwfudk owd&NyD; rsuf&nfpufvufjzpf&&Smw,f/ aqGawmfrsdK;awmfrsm;? rSL;BuD;
rwfBu;D rsm;u olt
Y ay: arwmrysuf pdwrf uGub
f J vma&muftm;ay;MuwmawGU&vdYk 0rf;om0rf;enf;
jzpfvYkd uswrhJ su&f nfa&m? vma&muf zl;ajrmfoal wGukd t&ifuvdk pdwaf wmf&w
dS t
hJ wdik ;f ray;urf; rcs;D jri hf
EdkifawmhvdkY uswJh aMuuGJrlU rsuf&nfawGa&m? rsuf&nftm;vkH;[m tw? rme? a'goBuD;wwfwJh
pkz&k m;vwf&UJ rsuEf mS awmfukd ykpH aH jymif;ay;vdu
k Mf uw,f/ vma&mufcpm;olawGuvnf; a&Tx;D aqmif;&
wkef;uvdk pkzk&m;vwfudk jyefjrifa,mifrdNyD; tckvdk odrfodrfi,fi,fae&wJhb0udk oem;iJhnmNyD;
0rf;enf;yufvufidka<u;Mu&Smw,f/

opmvm; wPSmvm; ajzprf;ygvm; tpfrawmfzk&m;


rdzk&m;acgifBuD; 'Dvdkatmufusaemufusae&vdkY pdwfuoduatmufjzpfaecsdefrSmyJ yxr
orD;awmfBuD;u azmufvmjyefw,f/ &wem*D&dudk jyefr,fwuJuJ vkyfvmawmhw,f/ nDrawmfawG
uvnf; rjyefzaYkd jym? aqGrsKd ;awmfawGuvnf; rjyefzaYkd csm?h r,fawmfz&k m;uvnf; rjyefzw
Ykd m;eJY tm;vk;H u
acsmharmhajymqdk ajzmifhjzaewmudk r&bl;/ jyefr,fyJ vkyfaew,f/ tJ'Dvdk wm;MuvdkY rjyef&wJhtcg
xrif;awmifrpm;awmhbl;/ rpm;Edkif? rtdyfEdkifeJY jyefrvTwf&if taocHr,fhykHpHcsdK;vmawmh pkzk&m;vwf
vufavQmv
h u
kd &f awmhw,f/ aemufq;Hk pkz&k m;vwfuyJ tm;vk;H pDpOfNy;D jyefvw
T v
f u
kd &f w,f/ orD;awmfBu;D
u oGm;cgeD;vmuefawmhawmh pkzk&m;vwfrsufESmvTJaevdkufawmhw,f/
armifawmfbk&m;r&SdrS rsufESmvTJ&wJh orD;awmfESpfyg;awmif&SdNyD/ tdrfhedrfhpHb0rSm ab;olpdrf;
rajymeJY orD;t&if;tay:awmif MoZmroufa&mufawmhb;l aemf/ orD;t&if;awGuawmif trderYf emcH
Muawmhbl;/ pkzk&m;vwf b,favmufrsm; tonf;emvdkufrvJaemf/ umrwPSmuvnf; tawmfqdk;
wmyJaemf/ udk,fhudk a&Tay:jrwifxm;NyD; tvdkvdkuftBudKufaqmifwJh vifom;vnf;r[kwf/ ukd,hfudk
Muifem,k,rIU tjynfheJY cspfcifaygif;oif;wJh vifom;vnf;r[kwf? udk,fae&r,fhae&muvnf;
ud,
k rhf o
d m;pkeYJ eD;eD;em;em;r[kw?f [dt
k a0;Bu;D u olprd ;f awGMum;rSm rsupf o
d il ,f em;oli,feYJ oGm;ae&rSm?
ud,
k u
hf kd tEdik u
f siw
hf wfwhJ vifom;eJt
Y wlae&rSm? tpm;qif;&J? taeqif;&JeYJ wpfoufv;Hk aeoGm;&rSm/
'gudkyJ vGefvGefuJuJ jyefr,fyJ ajymaew,f/ ydk;zvHrsdK; rD;udkwdk; qdkwm 'grsdK;udkajymwmaerSmyJaemf/
"g;oGm;xufrS rsuf&nfpufu ydkcsdKNrdefw,fr[kwfvm;/

- 50 -

]]xif}}wpfv;Hk ta&;awmfyHk
awmf0ifrdom;pkxH vma&mufcpm;wJh aqGawmfrsdK;awmfxJrSm xdyfacgifwifat;qdkwJh rif;orD;
vnf;ygw,f/ xdyfacgifwifat;[m uaemifrif;om;BuD;&JUorD;awmf wpfyg;jzpfvdkY eef;rawmfzk&m;eJY
nDr0rf;uGJawmfw,f/ 0ef;odkapmfbGm;BuD;&JUwleJY tdrfaxmifusNyD; om;orD;ESpfa,muf&cJhw,f/
rif;orD;xdyfacgifwifat;[m eef;rawmfzk&m;xH tcpm;a&mufwdkif; om;i,fxdyfwifBuD;udk ac:oGm;
avh&Sdw,f/ xdyfwifBuD;[m kyf&nflyum, tifrwefwifhw,foljzpfw,f/ nDtpfr0rf;uGJjzpfvdkY
aoG;vnf;tawmfeD;pyf? eef;rawmfzk&m;tvdkus tppt&m&m tvkdufodaqmif&Gufay;wwfolvnf;
jzpfvdkY eef;rawmfzk&m;[m olwdkYom;trdudk tawmftm;udk;aeawmhw,f/ olwdkYom;trduvnf;
pHtdrfawmfwdkufeef;rSmyJ eef;awmfzk&m;eJY twlaeNyD; tcpm;0ifMuw,f/ rdcifxdyfacgifwifat;u
pHtrd af wmftwGi;f udpr sm;udk 'dik cf pH rD cH efcY &JG Ny;D ? om;jzpfol xdyw
f ifBu;D u pHtrd af wmftjyifupd NrKd UxJomG ;
vkyf&r,fh wm0efrSeforQudk 'dkifcHvkyfudkifay;&w,f/ eef;rawmfzk&m;&JUvufkH;om;trdaygh/ 'DvdkeJY
xdyw
f ifBu;D eJY wwd,orD;awmfwYkd Zmwfvrf;pawmhw,f/ wwd,orD;awmfu touf(35)ESpaf usmNf y/D
'kwd,orD;awmf tdrfaxmifuswJht&G,fyJ/ xdyfwifBuD;u tawmfi,fao;w,fvdkY od&w,f/ wwd,
orD;awmfu use;f rma&;tawmfcsLcsmw,f/ cgwdik ;f vdk tm;ud;k p&m nDrawmfawGvnf; &Sad wmhwmr[kw/f
pwkwo
rD;awmfuvnf; olt
Y &iftrd af xmifcsomG ;Ny/D pwkwo
rD;awmf tdraf xmifruscifu qd;k wkid yf if
aumif;wdkifyifeJY tazmf&ao;w,f/ ckawmh olwpfa,mufwnf; txD;usefjzpfvmw,f/ 'DrSmwif
xdyw
f ifBu;D udk armifwpfa,mufvkd tm;ud;k tm;xm;jyKNy;D wdik yf ifp&m&Sw
d mwdik yf if ckid ;f p&m&Sw
d mckid ;f &if;u
&if;ESD;uRrf;0ifoGm;Muw,f/
xdyfwifBuD;uvnf; r,fawmfxdyfacgifwifat;udkaMumuf&? eef;rawmfzk&m;udkaMumuf&eJY
olrsm;vdk awmif;&rf;r,l0HvdkY tpfrawmfzk&m;udk rEav;xd cdk;ajy;awmhw,f/ pkzk&m;vwf a'goykef
xNyaD ygh/ olt
Y pG,f eJY olt
Y qdyu
f trsKd ;tcsi;f csi;f qdyk Nkd y;D tpGr;f xufw,fr[kwv
f m;/ olb
Y ufMunf&h if
vnf; trSeyf aJ v/ t&ifwpfcgwke;f uvnf; olt
Y yg;cpm;ol&UJ om;? tckwpfcgvnf; oltyg;cpm; ol&UJ
om;/ rdat;ESpfcg emcH&NyDyJ/ olYvufkH;BuD;awGuyJ ESvkH;om;udk zJh,loGm;Muwmr[kwfvm;/ vl,kH
towfcH&w,faygh/ eef;wGif;wkef;u rauseyfcsufawGaMumifh olYudkolowfwmvdkYvnf; xifaumif;
xifrSmaygh/ tema[mif;udkyJ vmvmpGaeovdk jzpfaeawmh b,fvdkrS aqmufwnf&mr&awmhbl;/
'gaMumifh tckvdk trdefYxkwfjyefawmhw,f/
]]r,faqGat;wdkY om;trdudk aocef;&Sifcef;jzwfap/ rD;r,laveJY? a&rulavESifh/ oif;wdkYvkyfykH
dik ;f vGe;f onf/ orD;awmf vdck siv
f Qif ighuakd jymoifo
h nf/ igoabmwl&ayrnf/ ,ckuo
hJ Ykd ck;d oGm;jcif;onf
om;a&ay:tdyf om;a&em;pm; qdkonfhtwdkif; acG;usifhacG;BuH BuHjcif;jzpfonf/ &wem*D&ded*kH; (82)
eef;rawmfz&k m;&JU trdeaYf wmfxu
J r,faqGat;qdw
k m oln
Y rD 0rf;uGJ xdyaf cgifwifat;udak jymwm?
xdyfacgifwifat;&JU i,femrnfu r,faqGat;wJh/ 'DudprSmawmh ESpfzufr,fawmfESpfyg;vkH; b,folrS
rrSm;Muygbl;/ txifvcJT &H wmyJjzpfw,f/ xdyaf cgifwifat;u olo
Y m;eJo
Y rD;awmfupd u
o
kd v
d Ykd om;awmf
udk usw
d q
f ;Hk raeoljzpfw,f/ awmif;ay;&atmifvnf; tpfrawmfz&k m;udk i,fuwnf;u aMumuf&UHG vm
cJhwmqdkawmh r&Jbl; jzpfaew,f/ om;awmfarmifudk wm;r&wJhtqkH; tpfrawmfzk&m;xH a&Tem;awmf
azmufay;r,fo
h u
l kd &SmazGaewke;f rSm om;awmfarmifu rapmifEh ikd f ratmifEh ikd af wmhbJ tvpfow
k af jy;wm
jzpfw,f/
- 51 -

tpfrawmfjzpfwJh eef;rawmfzk&m;uvnf; r,m;rSwfrSwf om;rSwfrSwf aygif;oif;r,fholqdk&if


ay;pm;rSmyJ/ [dkt&ifuvdk r[mrsdK; r[mEG,fawG? aus;awmfrsdK; uRefawmfrsdK;awG? t&yfol
t&yfom;awGqw
kd hJ cGjJ cm;pdwaf wGr&Sad wmhygbl;/ olb
Y ufuvnf; orD;awmfr[kwv
f m;/ olo
Y rD;uvnf;
t&G,fawmifvGefaeNyDr[kwfvm;/ aoG;om; obm0udpuvnf; &Sdao;w,fr[kwfvm;/ 'gaMumifh
pwkwo
rD;awmfukd vlysaH wmfuu
kd Ekd ikd u
f ]]r,m;rSwrf w
S ?f om;rSwrf w
S af ygif;yghr,f? opmrazmufygbl;}}
qdkwJh uwdESpfvkH;xJeJY wifawmif;wmawmifoabmwl vufcHay;cJhw,fav/ tJ'Dvdk tajctaersdK;rSm
awmif cdk;ajy;w,fqdkawmh olYbufuxGufoifhwJha'goayyJ/ cdk;ajy;wJhtrIU[m vlBuD;vlaumif;vnf;
rqefbl; r[mrsdK; r[mEG,fvnf;rqefbl; r[kwfvm;/
xdyaf cgifwifat;uawmh tpfrawmf txifvw
JG mudv
k nf; rcHEikd ?f ud,
k w
f idk u
f vnf; rajz&Si;f &JeYJ
em;azmufay;r,fh vlEikd af wGuykd J vdu
k &f mS Ny;D ylqmaeawmhwmyJ/ 0ufrpGuf 0efaxmufxv
H nf; a&mufwm
yJ/ oln
Y rD &efatmifjrifxyd af cgifwifqv
D nf; a&mufwmyJ/ aumif;wkH xdyaf cgifwifqv
D nf; a&mufwmyJ/
u,fyg? ,lygeJY avQmuftulnDawmif;aewm/ 0ufrpGufrif;BuD;u
]]t&Sief ef;rawmfz&k m; trsuaf wmf&aS epOf acwonf;cH aeESiMhf uOD;/ trsuaf wmfajyavmufrS
onfudpudkajymMu&atmif}}vdkY ESpfodrfhuwday;vdkufw,f/
&wem*D&ded*kH; (84)
]]nav;&,f onfavmufvnf; ylyifaomuaMumifhMurlU jzpfraeygeJY/ nDaemif&if;zGm;
ajr;awmfcsif;yg/ orD;awmfav;yg; tdrfaxmifbufawGxJrSm rrwlawmfarmifu tomqkH;yg}}vdkY
axhaxhawhawheJYyJ tm;ay;vdkufw,f/
if; (84)
'kwd,&efatmifjrif xdyfacgifwifuvnf; eef;rawmfzk&m;tay: cHpm;csuf&Sdaew,f/
'kwd,orD;awmfeJYnm;wJh cifarmifvwfu olYwlav/ olUwludk rwlrwef csdK;ESdrf&aumif;vm;qdkNyD;
vufonf;qdyfawmhvufxdyfemqdkovdkolUwlbufu emusnf;aewm/ olajymwmvnf;trSefyJ/
orD;awmfav;yg;&JU tdrfaxmifbufawGxJrSm xdyfwifBuD;u tomqkH;jzpfw,f/ rif;wkef;rif;&JUajr;eJY?
uaemifrif;om;BuD;&JUajr;/ ajr;awmfESpfyg; vufxyfMuwmqdkawmh bmrSqdkp&mr&Sdawmhbl;av/
aumif;wkx
H yd af cgifwifu olaY emifawmf vif;yifrif;om;Bu;D xH pma&;Ny;D tultnDawmif;ay;
w,f/ vif;yifrif;om;BuD;uvnf; uaemifrif;om;&JUom;t&if;yJqdkawmh armifESr0rf;uGJcsif;jzpfvdkY
eef;rawmfzk&m;udk em;azmufEdkifr,fxifwmaygh/ vif;yifrif;om;BuD;uvnf; 'Pf&mta[mif;eJY
jzpfaew,f/ vif;yifrif;om;Bu;D &JU om;awmfeYJ oDaygrif;&JU pwkwo
rD;awmf ay;pm;zdYk urf;vSr;f wke;f u
t&S i f E S p f y g;u oabmrwl c J h b l ; / vif ; yif r if ; om;BuD ; u ol Y t pf r aumif ; wk H x d y f a cgif w if x H
ckvdkpmjyefvdkufw,f/ ]]tpfrawmfzk&m;taejzifh onfudprSvGJ tjcm;apcdkif;csif&m [lorQudkapcdkif;
awmfryl g/ onfupd r mS jzifh 0ifrygyg&apESi/hf rdz&k m;a[mif;xH oGm;a&muf rcpm;vd
k uif;uif;&Si;f &Si;f
aecJhygonf/.......onfudprsdK;jzifh omyifroGm;a&mufvdkyg/}}
&wem*D&ded*kH; (86)
xdyw
f ifBu;D eJY wwd,orD;awmf&UJ r*FvmyGu
J kd xdyw
f ifBu;D &JUr,fawmf xdyaf cgifwifat; tdrrf mS yJ
usi;f yw,f/ tawmfpnfqykd /J eef;rawmfz&k m;udk wrif&UJG Ny;D r*FvmyGu
J kd crf;em;Bu;D us,af tmif vkyaf qmif
ay;Muwm/ xdyfwifBuD;&JUr,fawmf xdyfacgifwifat;&JU nDtpfrawmfawGjzpfwJh xdyfacgifwifppf?
xdyfacgifwifvS? xdyfacgifwifxG#f? xdyfacgifwifpdk;eJY tjcm;uaemifrif;&JUrsdK;qufawGu rEav;rSm
pnf;pnf;vkH;vkH;&Sdaeawmh pnfum;atmifvkyf&vG,fwmaygh/ r*FvmyGJrSm eef;awmfBuD; qufaqGawmf
- 52 -

rsdK;awmfrsm;? tdrfa&SUawmfqufaqGawmfrsdK;awmfrsm;? xD;<uif;eef;usef rSL;a[mif; rwfa[mif;rsm;?


olaX;ol<u,frsm; a&SUarSmufrSm a&Teef;xkH;wrf; tpOftvmtwkdif; ususee? crf;crf;em;em;? BuD;BuD;
us,fus,f vufxyfay;Mujcif;jzpfw,f/
omref rif;om;? rif;orD; vufxyfyGJqdk&if a&Tanmifyifapmif;rSmyJ usif;y&wm/ 'DyGJu
bk&ifo
h rD;awmfeYJ tdraf &SUrif; ajr;awmfwYkd vufxyfwyhJ jJG zpfvYkd ajcajcmufacsmif;yg ausmufpo
D vGeaf y:rSm
usi;f y&jcif;jzpfw,f/ 0w&m;&Sw
d t
hJ wdik ;f tdraf &SUrif;&JUorD;awmfrsm;u eef;rawmfz&k m;xH pmvTmydo
Yk Ny;D
taMumif;Mum;cJhayrJh eef;rawmfzk&m;u taMumif;rjyefbl;/ 'gaMumifh wrif&GJUNyD; pnfum;atmif
vkyw
f mjzpfw,f/ eef;rawmfz&k m;uawmh orD;awmf&UJ r*Fvmtcrf;tem; Bu;D us,cf rf;em;vdYk aysm&f r,fh
tpm; a'gojzpfrmS yJaemf/ olu
Y kd rauseyfoal wG&UJ atmifyjJG zpfaewmud;k / 'kw,
d orD;awmf&UJ r*FvmyGeJ YJ
bmxl;ao;vdkYvJ/ 'kwd,orD;awmf&JUyGJu t*Fvdyfu&GJUvkyfwm/ wwd,orD;awmfusawmh Armu&GJU
vkyfwm/ &efolYatmifyGJeJY rkef;olYatmifyGJyJxl;w,fr[kwfvm;/
0ufrpGufrif;BuD;u uwdwnfw,f/ xdyfwifBuD;r,fawmfudk ay;xm;wJh uwdtwdkif; tcsdef
aumif;udkapmifhNyD; eef;rawmfzk&m;xH tcpm;0ifw,f/ anmifa&TapmfbGm;BuD;udkvnf; ac:oGm;w,f/
]]wwd,orD;awmfta&;eJyY wfoufNy;D xdyaf cgifwifat;&JU ya,m*vk;H 0rygaMumif;? xdyw
f ifBu;D
uvnf; eef;rawmzk&m;udk todray;0HhjzpfaeaMumif;? vli,fwdkY obm0 taMumufvGefvdkY jzpf&wJh
wpfBurd w
f pfcgtrSm;udk tjypfawmfrxm;oifah Mumif;}} apmfbmG ;Bu;D a&m 0ufrpGurf if;uyg avQmufxm;Mu
wJhtcg eef;rawmfzk&m;u tawmftwef pdwfajyoGm;w,f-'gayrJh rmeuawmh ravQmhao;bl;/
txifwpfv;Hk vGrJ mS ;rIUaMumifh tukov
kd w
f ;kd yGm;cJw
h hJ eef;rawmfz&k m;rSmawmh 'Pf&ma[mif;jyefay:vmayrJh
rMumvdkufygbl;/ aq;aumif;0g;aumif;eJYawGUvdkY oufom&m&oGm;awmhw,f/ 'Dta&;awmfykHudkawmh
]]xif}}wpfvkH;ta&;awmfykHvdkY qdk&r,f/

zufxkyfxJu toufeJYvufckyfxJua&
uHq;dk roGm;av&m rd;k vdu
k v
f &Ykd mG qd&k rvm;yJ/ eef;rawmfz&k m;[m wwd,orD;awmfta&;aMumifh
'kuaomua&mufvdkYrS rNyD;ao;bl;/ tdrfajymif;trdefYu usvmjyefw,f/ 'DtrdefYa&mufvmawmh
eef;rawmfz&k m;[m wpfyal y: ESpyf q
l ifo
h vdk cHpm;&jyefw,f/ t*Fvyd af wGuawmh eef;rawmfz&k m;&JUrmeudk
wpfvTmcsif; cGmcsaeawmhwmyJ/ oDaygrif;udknOf;owfovdkrsdK; eef;rawmfzk&m;udkvnf; nOf;owf
aeykH&w,f/ tpdrf;xuf trSnfhudka>cwmu ydkvG,fwmudk;/
vuf&adS ewJh A[ef;&yf? csmcsv
D rf;? trSw(f 23)bDuae trSw(f 24)pHtrd af wmfukd ajymif;a&GU&rSm
jzpfw,f/ vuf&pdS t
H rd af wmfui,faeNy;D eef;rawmfz&k m;ESihf ta>c&Hrsm;raeavmufvYkd ajymif;a&TUcdik ;f jcif;
jzpfw,f/ ESpfxyfwdkufuav;uae ESpfxyfwdkufBuD;qD ajymif;&rSmrdkY aysmfp&maumif;r,fvkdY xifp&m
&Sdayr,fh eef;rawmfzk&m;wdkYu raysmfbJ pdwfnpfaeMuw,f/ pHtdrfawmfopfBuD;rSm apmfbGm;uawmf
ESpfa,muf wpfNydKifwnf;aoqkH;zl;w,f/ tjcm;rxif&Sm;wJh olrsm;vnf; aoqkH;zl;w,f/ ajymif;cgeD;
(1922)ckrSm pwkworD;awmf rD;zGm;NyD;p aoG;om;ekekumv jzpfaevdkY rajymif;csifMujcif;jzpfw,f/
eef;rawmfz&k m;u rajymif;csiw
f t
hJ aMumif; jiif;qdw
k phJ mydw
Yk ,f/ t*Fvyd u
f pHtrd af wmfopfBu;D udk
wpfvlyD (500)eJY (2)ESpfpm pmcsKyfNyD;iSm;xm;wmjzpfvdkY rajymif;bl;qdk&if (2) ESpfpm tdrfiSm;c lyD
(12000) avsmf&r,fvdkY trdefYjyefw,f/ avsmfp&maiGr&SdvdkY eef;rawmfzk&m;crsm rajymif;csifbJ
ajymif;vdkuf&awmhw,f/ pwkworD;awmfwdkY rdom;pkuawmh rlvpHtdrfawmfrSmyJ usefcJhMuw,f/
- 53 -

rdzk&m;acgifBuD;cAsm olYvufckyfxJua& jzpfaeawmh xm;&mae? ap&moGm;? auR;wmpm;?


ay;wm,l? jiif;qefcGifhr&SdeJY oljyKorQ Ekae&awmhw,f/ ygawmfrlp tajctaersKd;rSmqdk&if 'DlyD;
(12000)avmufuawmh pm&if;xJukd xnfw
h u
G rf mS r[kwb
f ;l / ud,
k af er,fah e&mudk ud,
k pf w
d Bf uKd uo
f m
wnfaqmufcGifh&&if eef;awmfwrQ crf;em;wJhpHtdrfawmfudkawmif udk,fhaiGeJYudk,f wnfaqmufEdkifwJh
tajctaersK;d / atmufxpfq;kH lyD (4)ode;f rS tjrifq
h ;kH ly;D (7)ode;f wef &wemawG vuf0,f&adS o;w,f
r[kwv
f m;/ tJ'v
D kd &wemawG[m trsK;d trnfuu
kd &mausmw
f ,f/ wpfrsK;d pDrmS vJ ta&twGuu
f enf;rS
renf;yJudk;/ Oyrm pdefqdkygawmh/ pdefqdk&if pdefxnftrsKd;rsKd;? pdefta<uav;awGqdk&if EdkYqDbl;eJYawmif
csio
f ;kH ,l&w,f/ ckawmhvnf; tJ'&D wemawG[m ESpaf ygif;oH;k q,fausmf oH;k pGcJ v
hJ Ykd armifawmfb&k m;eJt
Y wl
ygoGm;cJhNyDav/
&wemqdv
k Ykd rdz&k m;acgifBu;D rSm ajr;&wemav;awGyJ &Sad wmhw,f/ pHtrd af wmfopfBu;D qdak yr,fh
&wem*D&du pHtdrfawmfopfBuD;vdk us,fus,f0ef;0ef;? BuD;BuD;rm;rm;? oyfoyf&yf&yf? crf;crf;em;em;?
opfopfvGifvGifBuD; r[kwfygbl;/ rdzk&m;acgifBuD;wpfyg;eJY xdkufwefwJh pHtdrfr[kwfbl;/ aeolr&SdwJh
tdrftdktdrfa[mif;BuD;udk aps;aygaygeJY iSm;NyD; twGif;tjyif aq;okwfrGrf;rHxm;jcif;yJ jzpfw,f/
wHcg;tcsKdUawmif usKd;yJhaewmudk awGU&ygw,f/ eH&Hay:u aq;uGufawGudk a&mifpHkpuLawGuyfNyD;
zHk;tkyfxm;vdkY tvSLr@yfeJYawmif wlaeygw,f/
'Dtrd af [mif;Bu;D udk ZGwaf jymif;aecdik ;f Ny;D rMumcifrmS t*Fvyd t
f &m&Sd a&mufvmNy;D rdz&k m;acgifBu;D
udk vufrSwfxdk;cdkif;wm BuHK&w,f/ vufrSwfxkd;&r,fh pmxJrSm pHtdrfawmffopfudk rdrdqEt&
a&TUajymif;vmjcif; jzpfaMumif;? tdrfawmfudkvnf; oabmus ESpfNcdKufaMumif;? rQwpGmpHawmfrl&aMumif;
tp&SdwJh tcsuftvufawG yg0ifw,f/ rdzk&m;acgifBuD;u bmaMumifh ckvdk vufrSwfxdk;cdkif;w,fqdkwm
rod&Smbl;/ wu,fawmh olwdkYtjypf udk olwdkY umuG,fxm;wJh oufaocH taxmuftxm;tjzpf
vufrSwfxdk;ckdif;jcif; jzpfw,f/ rdzk&m;acgifBuD;udk olwdkYu tMuyfudkif? ZGwfajymif;cdkif;wm; ray:atmif
rdzk&m;acgifBuD; pH&wm rrQw? rcsrf;ombJ qif;qif;&J&J pHae&wm ray:atmif vlvnfusoGm;jcif;yJ
jzpfw,f/
'gudMk unf&h if txuftrderYf ygbJ olwo
Ykd abmeJY olwv
Ykd yk w
f m xif&mS ;w,f/ rdz&k m;acgifBu;D u
om awmifcx
H m;&if odyMf unfah umif;r,fyh b
JG /J aemufNy;D tckvkd pHtrd t
f Bkd u;D rSmvnf; ae&rSm r[kwb
f ;l /
'gayrJh rdzk&m;acgifBuD;[m uscsdefr[kwfvm;/ rmefpG,fawmf[mvnf; usKd;awmfrlcJhNyDav/
t*Fvyd u
f rdz&k m;acgifBu;D udk 'kua y;wm[m ouf&x
dS if&mS ;&Spd OfrmS qd&k if 'g[m aemufq;kH tBurd f
ygyJ/ rdz&k m;acgifBu;D uawmh tus,cf sKyf 'Daxmift?dk axmifpw
k Bf u;D rSm pdwaf &m ud,
k yf g qif;&JreG ;f MuyfpmG eJY
aemufqHk; xGufouftxd pHaeawmfrloGm;awmhw,f/
'DpHtdrfawmfae&m[m tck A[ef;NrdKUe,f? urmat;? ql;avvrf;ab;u Zd0dw'geoHCaq;Hk
wnfxm;&m ae&mvdkY od&w,f/
'DpHtdrfawmfBuD;u rlvpHtdrfawmfeJY wpfvrf;wnf;? wpf&yfwnf; jzpfayr,fh pwkworD;awmf
uawmh r,fawmfzk&m;wpfyg;wnf; ae&wmudk pdwfrcsbl;/ 'gaMumifh wwd,orD;awmfeJY orufawmf
xdyfwifBuD;udk ac:xm;zdkY tBudrfBudrf awmif;yefavQmufxm;w,f/ pwkworD;awmfqdkwm ti,fqHk;
orD;awmf r[kwv
f m;/ Ny;D awmh rdbESpyf g;udv
k nf; 'kua y;cJzh ;l ol r[kwb
f ;l av/ crnf;awmf rif;w&m;Bu;D
r&Sad wmhwahJ emufyikd ;f rSm pHtrd af wmfa&;&m rSeo
f rQ olyJ pDru
H yG u
f cJ w
hJ mqdak wmh &J&w
J if;wif; avQmufxm;0Hh
- 54 -

wmaygh/ r,fawmfzk&m;uvnf; tvdkvdkufwmaygh/ 'gaMumifh r,fawmfzk&m; udk,fwdkif orD;awmfeJY


orufawmfudk tac:vTwfawmfrlw,f/
oruffawmf xdyfwifBuD;[m pwkworD;awmf&JU ae&mudk &oGm;w,f/ rdzk&m;acgifBuD; tm;udk;
tm;xm;jyK&m vufHk;wpfql jzpfoGm;w,f/

vufoHajymifaom t&Sifpkacgif
rdz&k m;acgifBu;D [m t*Fvyd &f UJ tusO;f om; jzpfaeawmh t*Fvyd u
f kd tawmfBu;D udk pufqyk &f UHG rke;f
w,f/ t*Fvyd t
f &mxrf; trIxrf;awGudk a&SUawmfoYkd wifciG rhf jyKb;l / awGUawmfrrlvb
kd ;l vdYk ajymifajymif
wif;wif;yJ jiif;y,fwwfw,f/ rdzk&m;acgifBuD;&JU usef;rma&;t& aq;0efxrf;tzGJU0if ume,f*GwfeJY
olemjyKrsm; vma&muf ukowJhtcgrSmvnf; tawGUrcHcsifbl;/ olwdkY&JU zdeyfoHMum;&&if ]]em;cg;vdkuf
wm[,f}}vdkY rdefYavh&Sdw,f/ rjzpfrae vufcH&wJhtcgrSmvnf; zdeyfcRwfNyD;rS 0ifcdkif;wwfw,f/
wpfcgwkef;u ume,f*Gwf[m trSwfwrJh zdeyfpD;NyD; rdzk&m;acgifBuD; tcef;xJ0ifoGm;rdw,f/
rdz&k m;acgifBu;D u kww
f &ufxNy;D aiGaxG;cHeYJ aumufaygufvu
kd w
f ,f/ ume,f*w
G f tdraf y:u qif;ajy;
&mu tcefrY oifh vdYk avSum;ay:rS vdru
hf somG ;Ny;D vufoef;usK;d oGm;w,f/ tJ't
D csed u
f pNy;D q&m0efeYJ
olemjyKawG rSefrSefrvmawmhbl;vdkY qdkw,f/
tJ'aD emufyikd ;f rSmawmh rdz&k m;acgifBu;D &JU qEtwdik ;f wkid ;f &if;aq;orm;awmfBu;D awGeyYJ J ukocGihf
&Muw,f/ wkdif;&if;aq;q&mawGudk orufawmf xdyfwifBuD;eJYq&mvGef; (ocifudk,fawmfrdIif;) wdkYu
'dkifcHyifhaqmifay;Muw,f/

txD;usef rdzk&m;acgifBuD;&JU tusnf;wef ewf&GmpHyGJ


1925ckEpS rf mS rdz&k m;acgifBu;D use;f rma&;u tawmfnv
Hh mawmhw,f/ b0&JU 'Pf&m'Pfcsuaf wG
eJY avmu"HviId ;f vk;H awG&UJ ku
d yf w
k cf suaf Mumifh ESv;Hk a&m*gvnf; 0ifa&mufvmNy;D rMumcP tarmazmuf
vmawmhw,f/ rdzk&m;acgifBuD;vnf; olYarmifawmfbk&m;vdkyJ t*Fvdyfudk r,kHMunfvdkY wdkif;&if;aq;eJYyJ
ukoawmhw,f/ rdzk&m;acgifBuD; uHedrfhaevdkYyJ qdk&r,f/ rusef;rmwJhtcgusrS raumif;owif;wpfck
a&mufvmw,f/ jrefrmjynf jyefa&mufpu olrodvu
kd &f ao;wJh tjzpftysuu
f kd tckrS od&jcif;jzpfw,f/
jzpfykHu 'Dvdkyg/
ygawmfrw
l ek ;f u twlygoGm;wJh yif;,rif;orD;eJY OD;a&Tpw
H [
Ykd m rdz&k m;acgifBu;D jyefa&mufvmawmh
pHtdrfawmfrSmyJ cpm;jyefw,f/ olwdkY vifr,m;udk t*Fvdyfuoabmrusbl;/ olwdkYvifr,m;u
oGuv
f ufcsucf smNy;D vdrm yg;eyfawmh t&SiEf pS yf g;twGuf tm;ud;k p&mjzpfvmw,f/ t&SiEf pS yf g; tay:rSm
vnf; opm&Sad wmh tppt&m&m pdwcf s&w,f/ olwv
Ykd ifr,m; &wem*D&rd mS cpm;wke;f u em;xGi;f r*Fvm
vdk yGBJ u;D rsKd ;udk atmifjrifatmif tusKd ;aqmifEikd cf zhJ ;l w,f/ tJ'eD m;xGi;f yGrJ mS jrefrmjynfu &[ef;oHCmawG
a&m? aqGawmfrsKd ;awmf? tEG,af wmfrsm;a&m? rif;om;? rif;orD;rsm;a&m? xD;<uif;eef;usef rSL;rwfrsm;a&m
tpkHtvif wufa&mufcGifh &Muw,f/ tJ'g tyg;awmfNrJ OD;pHa&TeJY yif;,rif;rif;orD;wdkY pGrf;&nfyJ/
cifarmifvwf rdbESpfyg;qdk 'grsdK;jzpfajrmufEdkifrSm r[kwfbl;/ tJ'Dvdk OD;pHa&T&JU vufkH;&nf ESvkH;&nfudk
odoGm;vdkY jrefrmjynf t*Fvdyftpdk;&u &wem*D&duae jyefvmatmif wpfzufvSnfUeJY rm,mqifNyD;
jyefac:jcif;jzpfw,f/
- 55 -

tck rdz&k m;acgifBu;D jyefa&mufvmawmh OD;pHa&TwYkd vifr,m;jyefcpm;wmudk t*Fvyd u


f rMunfjzL
bl;/ 'gaMumifh olwv
Ykd ifr,m;udk wdww
f w
d u
f av;ac:Ny;D Ncrd ;f ajcmufw,f/ k;H awmfukd ac:,lNcrd ;f ajcmuf
wmu yJc;l rif;Bu;D rpwm*a&[rfqo
dk jl zpfw,f/ Ncrd ;f ajcmufpum;u ]]&efuek rf mS aumif;aumif;raebJ
qlyrl UI awGvyk v
f m&if &wem*D&u
d kd jyefyyYdk pfr,f}} qdw
k myJ jzpfw,f/ 'Dowif;udk OD;pHa&Twu
Ykd rdz&k m;acgifBu;D
rodatmif zk;H uG,x
f m;wm/ tJ'o
D wif;udk ig;ESpaf usmMf umrS rdz&k m;acgifBu;D u od&wm/ tckvkd ruse;f rm
wJhtcgusrS od&awmh ydkpdwfxdcdkufwmaygh/ todray;&aumif;vm;vdkY OD;pHa&TwkdYudk rdzk&m;acgifBuD;u
tjypfrwifayrJh rauseyfwJhpdwfawGawmh wdk;vmawmhwmaygh/
OD;pHa&TeyYJ if;,rif;orD;wdu
Yk rdz&k m;acgifBu;D use;f rma&;raumif;aMumif; Mum;&vdYk tyg;awmfrmS
vmcpm;jyefw,f/ rdzk&m;acgifBuD;u olwdkYvifr,m;udk tawmfcspfcifjrwfEdk;awmfrlw,f/ 'Dvkd
aexdik rf aumif;wJh tcgrsKd ;rSm olcspcf ifjrwfE;kd wJh tyg;awmfNrJ OD;pHa&TeyYJ if;,rif;orD;wdYk a&mufvmawmh
rdzk&m;acgifBuD; tm;&Sdvmwmaygh/
(3.12.1925)aeYrSm rdzk&m;acgifBuD;&JUoufawmf (66)ESpfjynfh arG;aeYyGJ usif;yrSmjzpfw,f/
arG;aeYyGJ tBuD;tus,fvkyf&rSmrdkY rdzk&m;acgifBuD;vnf; 0rf;omaew,f/ OD;pHa&TwdkYuvnf; wuf<u
aew,f/ oHCmawmfrsm;twGuf oufaphvLS zdYk ouFe;f awGvnf; [du
k ydYk 'DuydeYk YJ tawmfpaHk eNy/D orD;awmf
ESpyf g;u (10)pkpH ?D OD;pHa&TwYkd vifr,m;u (5)pk?H anmifa&TapmfbmG ;Bu;D u (10)pk?H oDaygapmfbmG ;Bu;D uvnf;
(10)pkH? rif;wyfxdyfacgifwifrif;orD;eJY wdkifwm;xdyfacgifwifrif;orD;wdkYu (5)pkHpD? oDaygrif;&JUnDr
rdwDvmpkzk&m;av;&JU orD;awmfrsm;jzpfwJh orD;awmfvwfeJY orD;awmfuav;ESpfyg;uvnf; (10)pkH
ydkYvSLMuw,f/
arG;aeYtvSLawmftwGuf aqGawmfrsKd ;awmf apmfbmG ;apmfcaH wGu wav;wpm;yg0if vSL'gef;vm
Muawmh rdz&k m;acgifBu;D [m tm;&0rf;omeJY pdwcf sr;f omaysm&f iG af eawmhwmaygh/ 0rf;omaysm&f iG af eaMumif;
udk yif;,rif;orD;udk ckvdkxkwfazmfajymvmwmudk awGY&w,f/
]]onfESpf pkzk&m;&JU arG;aeYtvSLawmf[m xl;w,fvdkYqdk&r,f yif;,&JU/ cgwdkif;ESpfawGxuf
vSLzG,fypnf;pkHovdk tvSLyg0ifMuolrsm;uvnf; pkHvSw,f/ rEav;u rdwDvmpkuav;&JU orD;
ESpaf ,mufuawmif vSLzG,yf w
Ykd ,f/ oif;wdaYk v;awGu tckvw
kd dw
k ao owdw&&Sv
d Ykd pkz&k m; 0rf;ajrmuf
awmfrlw,f yif;,&,f}}
&wem*D&ded*kH; (117)
rdzk&m;acgifBuD; 0rf;ajrmufr,fqdkvnf; 0rf;ajrmufp&myJ/ rdwDvmpkuav;&JU orD;awmfESpfyg;
qdkwm oDaygrif;&JU wlrawGjzpfw,f/ olwdkY wl0&D;awG roifhjrwfMuvdkY cyfwef;wef; cyfcGmcGm aevmcJh
MuolawGjzpfw,f/ tJ'Dvdk trkef;w&m;aMumifh t&SifESpfyg;eJY uif;uGmaeolawGuawmif tvSLtwGuf
xnf0h ifMuawmh rdz&k m;acgifBu;D crsm 0rf;omawmfrw
l maygh/ avmuBu;D rSm arwmrJw
h o
hJ al wGom &SMd uwm/
arwmw&m;udk rcHpm;wufwJhol&,fvdkY r&Sdbl;r[kwfvm;/
rdz&k m;acgifBu;D arG;aeYyrJG usi;f ycifrmS yJ OD;pHa&TeyYJ if;,rif;orD;wd[
Yk m tarGupd e YJ ppfuikd ;f oGm;&zdYk
taMumif;zefvmw,f/ rdz&k m;acgifBu;D u rvTo
J mvdYk cGijhf yKvu
kd af yrJh tm;awmhi,fomG ;wmaygh/ aexkid f
raumif;wJhMum;u ckvdkrSmvdkufao;w,f/
]]armifpHa&TeJYyif;,wdkY rMumMuapeJY? udpNyD;&if csufcsif;jyefvmcJhMu? a&TNrdKUawmfu pkzk&m;
tvGefBudKufwJh [if;nhHrpm;&wmMumNyDjzpfvdkY tjyefrSm &SmcJhyg}}
&wem*D&ded*kH; (117)
- 56 -

rdzk&m;acgifBuD;u tus,fcsKyfusaewmqdkawmh rEav;udk vGrf;rSmaygh/ rEav;a'opmjzpfwJh


[if;nHh(tcsOf&nf[if;) udkvnf; awmifhwae&SmrSmaygh/ 'gaMumifh a&TNrdKUawmfu [if;nHhudk wul;wu
rSmvdkufwm jzpfrSmaygh/ zdzk&m;acgifBuD;[m orufawmfxdyfwifBuD;eJY q&mvGef;(ocifukd,fawmfrdIif;)
wdu
Yk v
kd nf; tm;ud;k wBu;D &Sv
d w
S ,f/ ruse;f rmpOfumvawGrmS rdz&k m;acgifBu;D u xdyw
f ifBu;D eJq
Y &mvGe;f udk
tckvdk tNrJrSmavh&Sdw,f/
]]vuf x uf a wmf u jyif o pf e J Y c sKyf q d k c J h w J h ta&;wBuD ; pmcsKyf p mwrf ; rsm; xnf h x m;wJ h
oHaowmi,fuav;[m uwDygtdwfeDpGyfvsuf pufcef;aqmifwGif;u ADdkatmufqkH;xyfrSm&Sdw,f/
*kpdkufMu/ ADdkaomhuawmh pkzk&m;acgif;tkH;atmufrSm&Sdw,f/
&wem*D&ded*kH; (115)
23.01.1925aeY naeapmif;rSm rdz&k m;acgifBu;D use;f rma&;[m tawmfp;kd &dr&f wJh tajctae
xda&mufvmvdYk q&mvGe;f wdYk apmifMh uyfaeMuw,f/ nOD;ydik ;f rSm ume,f&w
G w
f t
Ykd zGUJ a&mufvmMuw,f/
rdz&k m;acgifBu;D u aMu;ckwifBu;D ay:rSm armvdv
Yk aJS e&Smw,f/ vufawmfrmS ykw;D udrk csb;l / xdyw
f ifBu;D u
tdyfa&;ysufvGef;vdkY rsufvkH;awGudk eD&JaeNyD/ orD;awmfrsm;&SdayrJh q&mvGef;u rdzk&m;acgifBuD;twGuf
pdwrf csb;l / owif;pmwdu
k u
f kd rjzpfrae jyefzv
Ykd yk af wmh rdz&k m;acgifBu;D teD;rSm rtdypf ufbJ apmifah ezdYk
xdyfwifBuD;udk aocsmrSmcJhNyD;rS jyefcJhw,f/
q&mvGe;f owif;pmwdu
k rf mS tvkyv
f yk Nf y;D wku
d t
f jyifbufxu
G af wmh aumif;uif,rH mS Mu,fBu;D
wpfvkH; jAKef;qdka<uusoGm;wmudk jrifvdkuf&vdkY pdwfxifhoGm;NyD; pHtdrfawmfudk tajy;a&mufvmw,f/
q&mvGef; aemufusoGm;NyD/ rdzk&m;acgifBuD;u reuf (4)em&D (50)rdepfrSm ewf&GmpHoGm;ESifhNyD/
rdz&k m;acgifBu;D rMumcPrSmwJh aowmi,fukd q&mvGe;f u csucf si;f owd&vdu
k w
f meJY ADzkd iG zhf aYkd omhawmif;
vmw,f/ rdzk&m;acgifBuD; acgif;tkH;atmufrSm aomhr&Sdawmhbl;/ ADdkuvnf;yGifhaew,f/ uwDyg
tdwfeDpGyfxm;wJh oHaowmi,f qdkwJht&mvnf; r&Sdawmhbl;/ bmypnf;rSvnf;r&SdawmhbJ ADdkBuD;u
a[mif;avmif;yGiahf ewmudyk J awG&Y awmhw,f/ xdyw
f ifBu;D yifyef;vGe;f vdYk kww
f &uf tdyaf ysmo
f mG ;csed rf mS
ckvdkjzpfoGm;&wmjzpfvdkY q&mvGef;u xdyfwifBuD;udk tokH;rus&aumif;vm;qdkNyD; yufyufpufpuf
tjypfwifajymqdkawmhw,f/
pwkwo
rD;awmfu rEav;&Sd yif;,rif;orD;xH csucf si;f aMu;eef;du
k v
f u
kd w
f ,f/ yif;,rif;orD;wdYk
&efuek u
f xGucf mG cJNh y/D rEav;udak &mufwm ESp&f ufy&J adS o;w,f/ aMu;eef;&awmh wtHw
h MoeJY txdwf
wvefYjzpfNyD; tarGudp trIUudpawGudk tomxm;vdkY &efukefudk tjy;tvTm; jyefvmcJhw,f/
pHtdrfawmfay: idk,dk&if; ajy;wufvmwJh yif;,rif;orD;[m aMu;ukwifBuD;ay:rSm ZmjzLvTrf;xm;wJh
tavmif;awmfuv
kd nf; jrif&a&m vJusarhajrmoGm;awmhw,f/ aemufwpfaeYusrS olo
Y cifrmS awmfrv
l u
kd f
wJh [if;nhHawGudk csufjyKwfNyD; qGrf;avmif;ukodkvfjyK trQawmf qufo&awmhw,f/ arG;aeYyGJvkyfzdkY
tm;cJxm;&wJh rdzk&m;acgifBuD;[m arG;aeYyGJ ra&mufcif (10)&uftvdkrSm ewf&GmpHoGm;jcif;jzpfvdkY
arG;aeYyGJudkawmif rrDvdkufbl; jzpfoGm;w,f/
aMomf.......rdzk&m;acgifBuD;crsm arG;aeYyGJav;awmifNyD;atmif rapmifhEdkifawmhygwum;/
yif;,rif;orD;[m olYocifudk tawmfav;pm; jrwfEdk;&SmwmyJaemf/ ygawmfrlwkef;uvnf;
oabFmay:rSm t&SifhtwGufidkcJh&w,f/ pkzk&m;av; ewf&GmpHwkef;uvnf; ikdcJh&w,f/ olYMuif&mawmf
OD;pHa&Tqdk&if atmfBuD;[pfus,fudk idkcJh&wm/ ckvnf; eef;rawmfzk&m;twGuf idk&if; owdawmifvpf
oGm;&Smw,f/
- 57 -

yif;,rif;orD; owdvpfr,fqv
kd nf; vpfp&myJ/ rdz&k m;acgifBu;D psmye tcrf;tem;u tawmhukd
kyq
f ;dk wmud;k / tavmif;pif ykpH v
H kd vdu
k u
f mrsm;vnf; aMu;ckwifBu;D rSm qifrxm;Edik b
f ;l / tavmif;jyif
xm;wJh pufcef;aqmife&H u
H vnf; aq;awGumG usuek Nf y/D aq;awGumG usvYkd uGuw
f d uGuu
f sm;jzpfaewJh
eH&HawGu vkH;0tjrifrawmfawmhbl;/ 'gaMumifh puLjzLawGudk cef;vkH;jynfh uyfxm;&w,f/ t0wfjzL
cif;xm;wJh pm;yGw
J pfcak y:rSm kyyf mG ;awmfwpfqel YJ yef;td;k wpfv;Hk wifNy;D ckwifacgif;&if;rSm ylaZmfxm;w,f/
ckwifab;u Murf;cif;ay:rSm a'gif;vef;awGudk wufwif;ZmtkyfNyD; aiGzvm;eJY yef;tdk;wpfvkH;wifxm;
w,f/ wjcm; a'gif;vef;awGay:rSm ukAD;vifyef; (oufaysmufqGrf;)awG cif;usif;xm;w,f/
'DtjyiftqifuMkd unfNh y;D rdz&k m;acgifBu;D wpfyg; ewf&mG pHwmvdYk b,fox
l ifrvJ/ txD;usef rdz&k m;Bu;D &JU
tusnf;wefpsmyeu ajcmufjcm;p&mBuD;aemf/

aemufqkH;xGufoufeJY aemufqkH;jzpf&yf b,folYvufcsufjzpfEdkifovJ


bkef;bkef; pdwf0ifpm;wmuawmh rdzk&m;acgifBuD;&JU aemufqkH;xGufoufeJYaemufqkH; jzpf&yfyJ/
q&m armifoef;aqG(xm;0,f)uawmh ]]rdz&k m;acgifBu;D reuf (4;50) rSmewf&mG pHw,f/ rdz&k m;acgifBu;D &JU
acgif;tkH;atmufrSmxm;wJh ADdkaomheJY ADkdxJu vsdKU0SufoHaowmaysmufqkH;&wmudk olrodbl;/
olyifyef;Ny;D tdyaf ysmo
f mG ;csed rf mS jzpfomG ;wmrdYk olrodvu
kd &f wm jzpfw,fvYkd xdyw
f ifBu;D u ajymwJo
h abm}}
a&;xm;w,f/
'gqd&k if rdz&k m;acgifBu;D u aoG;d;k om;d;k ewf&mG pHomG ;wmjzpfw,f/ ADx
kd u
J ypn;f awGuawmh
tck;d cH&wmjzpfw,f/ acgif;tk;H atmufrmS xm;wJah omhuakd wmif odw,fqakd wmh twGi;f vly/J xdyw
f ifBu;D
tdyfaysmf oGm;csdefeJY rdzk&m;acgifBuD; toufxGufcsdef/ tcsdefwdk twGif;rSm cdk;&wmqdkawmh
tjyifvlvkH;0rjzpfEdkifbl;/ 'gqdk&iftapcHawGxJrSm tpdk;&xnfhxm;wJh ukvm;olvQdKawGyJjzpfr,f/
aemufNyD;aomhxm;wJhae&meJY ADdkxJrSm ta&;BuD;ypnf;&SdwmyJ odykH&w,f/ oHaowmav;xm;wJhae&m
twdtusodykHr&bl;/ 'gaMumifh ADdkxJu &SdorQ ypnf;tm;vkH;udk odrf;BuKH;,loGm;wmjzpfr,f/
oHaowmxm;wJhae&mudkod&if oHaowm av;udkyJ ,loGm;rSm/ tavmif;awmifjyifp&mr&SdwJh
rdzk&m;BuD;rSm wjcm;tzdk;wefypnf;awG r&Sdawmhwmudk awmh olwdkYvnf;odrSmyJ/
q&mvGef; (q&mBuD; ocifudk,fawmfrdIif;)uawmh rdzk&m;acgifBuD;ewf&GmpHwm aoG;dk;om;dk;
r[kwfbl; vkyfBuHcH&wmyJjzpfw,fvdkY ,kHMunfaew,f/ 'DtaMumif;udk q&mBuD; ocifudk,fawmfrdIif;
udk,fwdkif 0d"l&ocifcspfarmifudk tckvkd jyefajymjyw,f/
]]rdz&k m;Bu;D tawmf rrmruse;f jzpfaewke;f rSm q&mu xdyw
f ifBu;D udk owday;zl;w,f/ rdz&k m;Bu;D
twGuf q&m0efac:&if olwYkd tpk;d &ay;wJh q&m0efrac:eJ/Y ukvm;q&m0ef b*Fvq
D &m0efeYJ ac:ukvYkd
ajymxm;&w,f....... jAKef;qdk xdyfwifudk,fawmfBuD; aygufvmNyD; rdzk&m;BuD; tedpa&muf&SmNyDvdkY
taMumif;Mum;awmhwmbJ/........aemufuv
k m;q&m0efBu;D wpfO;D eJY tavmif;ppfaq;MunfaY wmh
rouFmp&mawG awGUawmhwmyJwJh/ &ufpufygouGm...... acG;rom;awG b,faMuEdkifrSmvJuGm}}

- 58 -

0d"l& ocifcspfarmif\ urmvSnfUocifudk,fawmfrdIif; (pm94) owfykHrl&if;twdkif;


'gudak xmuf&if rdz&k m;acgifBu;D vkyBf ucH &H wmjzpfEikd af jc&Sw
d ,f/ ume,f*w
G ef YJ ujym;olemjyKawG
rdzk&m;acgifBuD;udkvmukNyD; nOfheufrS jyefoGm;Muwmqdkawmh ume,f*GwfvkyfBuHwmyJjzpfr,f/
rdz&k m;acgifBu;D aMumifh vufoef;vnf;usKd ; t&Suv
f nf;uGcJ &hJ wmqdak wmh tNiKd ;eJY vkyBf uw
H mvnf; jzpfEikd
fw,f/ oHaowmudkvkdcsifvdkY xdyfwifBuD; tidkufrSm vkyfBuHNyD; ADdkudk olemjyKtm;eJY arT,loGm;wmvnf;
jzpfEkdifwmyJ/ xdyfwifBuD;&Sdw,fqdkNyD; orD;awmfawGuvnf; nOfUeuftxd aeMurSm r[kwfbl;/
'grSr[kwf ume,f*Gwfu vkyfBuHNyD; xm;cJhwJhtcsdefrSm tdrfapa,mif olvQdKawGu ypnf;awG
o,foGm;wmvnf; jzpfEdkifw,f/ xdyfwifBuD; tdyfarmuswmuawmh tdyfa&;ysufvGef;vdkYvnf;
jzpfEdkfifwmyJ/ ume,f*Gwf ynmjyvdkufvdkYvnf; jzpfEdkifwmyJ/
bmyJajymajym? rdz&k m;acgifBu;D &JU aemufq;Hk xGuo
f ufrmS t"du wm0ef&o
dS al wGuawmh orD;awmf
ESpfyg;yJ/ ume,f*GwfwdkY nOfYeufoef;acgifrS jyefoGm;wmudk apmifhrMunfhbl;vm;/ vkHNcKHa&;t&r[kwf
awmif vlem&Sifwpfa,muftaeeJY vlrIa&;t& {nfU0wfjyK&r,f/ vdktyfwm vkyfay;&r,fqdkwJh
0w&m;awmh &SdaewmyJ/ rdzk&m;BuD;em; xdyfwifBuD; wpfa,mufwnf;xm;wm bmaMumifhvJ/ wpfjcm;
pdwcf s&wJh tdraf pawG r&Sad wmhb;l vm;/ aqGawmfrsKd ;awmfawG wpf&yfuu
G w
f nf;aeolawGu 'Dvt
kd csed rf sKd ;
rSmawmif rvmMubl;vm; pOf;pm;p&myJaemf/
]]vufxufawmfwek ;f u jyifopfecYJ sKyq
f ckd w
hJ hJ ta&;Bu;D pmcsKypf mwrf;rsm;xnfUxm;wJh oHaowm
i,fav;[m uwDygtdwfeDpGyfvsuf pufcef;aqmifwGif;u ADdkatmufqkH;xyfrSm&Sdw,f/*kpdkufMu/
ADdkaomhuawmh pkzk&m; acgif;tkH;atmufrSm&Sdw,f}}
&wem*D&d*kH;(115)
'g[m rdzk&m;acgifBuD;u xdyfwifBuD;eJY q&mvGef;udk rMumcPrSmavh&SdwJhpum; jzpfw,f/
'Dta&;Bu;D pmcsKypf mwrf; aowmi,faMumifh rdz&k m;acgifBu;D vkyBf ucH &H wmqd&k ifawmh rdz&k m;acgifBu;D [m
]]rdat;ESpfcg}} tjzpfrsdK;eJYBuKH&wmyJ/ uHqdk;vdkufwmaemf/
jyifopfeJY csKyfqdkxm;wJh pmcsKyfpmwrf;awGaMumifh xD;eef;ygawmfrlcJh&w,f/
jyifopfeJY csKyfqkdxm;wJh pmcsKyfpmwrf;awGaMumifh toufawmf ygawmfrlcJh&w,f/
wu,fh rdat; ESpfcgem tppfyJ/
]]t*Fvyd ef YJ ppfrjzpfcifwek ;f u jyifopfeaYJ ygif;Ny;D vufeuf? pufypn;f ? taqmufttk?H
tkyfcsKyfa&; tppt&m&mudk acwfrDzGJUpnf; jyifqifwnfaxmifNyD; wdkif;jynfudk tm;&SdatmifvkyfzdkY
tpDtpOfawG&SdcJhw,f/ tJ'D pDrHudef;awGygwJh jyifopfeJYcsKyfqdkxm;wJh vQdKU0SufpmcsKyfpmwrf;awGudk
wy&if;('Dy,
J if;) 0efaxmufBu;D OD;Nru
J olvQKd vyk Nf y;D t*Fvyd u
f kd cd;k ay;vdu
k w
f t
hJ cg t*Fvyd u
f jAKe;f pm;Bu;D
ppf0ifwdkufNyD; vufOD;rIU&,loGm;jcif;jzpfw,f}}
0d"l&ocifcspfarmif\urmvSnfUocifudk,fawmfrdIif;(pm91)
'gaMumifh ygawmfr&l jcif;jzpfw,f/ tckvnf; 'DpmcsKyf pmwrf;awGaMumifh vkyBf ucH &H jyefNy/D touf
ygawmfrl&jyefNyD/ wu,fh rdat;ESpfcgem tppfyJ/ eef;rawmfzk&m;[m 'Davmufta&;BuD;wJh pmcsKyf
pmwrf;awGukd yg;pyfu wzGzG rSmNy;D ewf&mG rpHcifrmS bmaMumifh rtyfcw
hJ mvJ/ olqcD pm;0ifwhJ olawGxJ
rSm ocif udk,fawmfrdIif; (q&mvGef;)wdkY? pma&;q&maZ,swdkY? AEKv*sme,f owif;axmufwdkY? v,fwD
y@dw OD;armifBu;D wd?Yk &Gmpm;Bu;D pdeaf A'gwd?Yk xef;wpfyifrif;om; xdyw
f ifuav;wd?Yk rif;wyfxyd af cgifwif
rif;orD;Bu;D wd?Yk uxdu OD;oufwifw?Ykd o&pdr;f rdz&k m;Bu;D wdv
Yk nf; yg0ifw,f/ 'Dval wGa&SUrSm rsuEf mS pkn
H D
- 59 -

tyfcv
hJ rYkd &bl;vm;/ 'grSr[kwf OD;pHa&TeYJ yif;,rif;orD;wdu
Yk kd vQKd U0Suaf y;xm;vdYk r&bl;vm;/ 'grSr[kwf
pwkworD;awmfukd vQdKU0Sufay;xm;vdkY r&bl;vm;/
t*Fvdyfuawmh 'DpmcsKyfpmwrf;awGudk bmaMumifhvdkcsif&wmvJ/ xD;eef;vkr,lcifu &NyD;NyD
r[kwv
f m;/ txufwef;usygw,fqw
kd hJ vlrsKd ;? ,Ofaus;ygw,fqw
kd hJ vlrsKd ;? 'Dru
kd a&pDw?Ykd vltcGit
hf a&;
wdkY vdIifvdIifusifhokH; aeygw,fqdkwJh EdkifiHBuD;om; vlrsdK;BuD;om;awG&JU vkyf&yfu vlrqefvdkufwmaemf/
bm,Ofaus;wmvJ? bmpmemwmvJvdkY ar;&rvdkYyJ/

tjiif;yGm;zG,f rdzk&m;acgifBuD;&JU tjiif;yGm;zG,f psmye


rdz&k m;acgifBu;D &JU tavmif;awmf[m pHtrd af wmfay:rSm rif;crf;rif;em; uif;rJph mG eJY tusn;f wef
jzpfaecsed rf mS rdz&k m;acgifBu;D psmyeeJY yufoufNy;D tpd;k &eJY anmifa&TapmfbmG ;Bu;D qmapmarmifuwpfzuf?
orD;awmfrsm; aqGawmfrsKd ;awmfrsm;eJY pme,fZif;orm;rsm; Edik if aH &;orm;rsm;uwpfzuf? tBuw
d t
f e,f
aqG;aEG;jiif;ckefrlawG[m jyif;xefaeawmhw,f/
orD;awmfrsm;eJY rsKd ;cspaf cgif;aqmifrsm;u rdz&k m;acgifBu;D tavmif;udk oDaygrif;eJY pkz&k m;uav;
wdYk aygif;Ny;D rEav; eef;wGi;f u rif;wke;f rif;Bu;D &JU tkwef ef;jymom'f teD;rSm oN*Kd v&f rS auseyfEikd rf ,f/
tdEd,u orD;awmfESpfyg; jyefvmrS psmye&uf owfrSwfrSmjzpfaMumif; tpkd;&xH owif;ydkYw,f/
pme,fZif;orm;rsm;uvnf; vdiI af eatmif azmfjyw,f/ rdz&k m;acgifBu;D udk taMumif;jyKNy;D wpfrsKd ;om;vk;H
EdkifiHa&; Edk;Mum;wuf<uvmMuw,f/ rsdK;cspfpdwfawG xufoefjyif;xefMuw,f/
tpd;k &bufuawmh bk&ifc&H UJ o0PfvmT xkwjf yefwmuvGv
J Ykd usew
f m bmrSvyk rf ay;bl;/ tm;vk;H
a&ikHESKwfydwfyJ/ rdzk&m;acgifBuD;&JU psmyeeJY ywfoufvdkY EdkifiHa&;tzGJUtoD;oD;? ausmif;om;or*?
pme,fZif;orm;rsm;? rdbjynforl sm;&JU &J0phH eG pYf m; vIy&f mS wuf<urlawGuawmh tm;&p&myJ/ Ed0k ifbmv
(26)&uf aeYrmS ,k'oefaumvdyf ausmif;om;rsm;u tpnf;ta0;usi;f yNy;D tavmif;awmfukd rEav;rSm
oN*dKvfzdkY blwmkHydkY&if ausmif;om;rsm; 0dkif;0ef;ydkYaqmif&ef qkH;jzwfvdkufMuw,f/
ol&d, owif;pmuvnf; Edk0ifbmv(30)&ufaeYudk aMuuGJzG,faeYtjzpf owfrSwfNyD;
jrefrmwpfjynfvkH;&Sd trsdK;om; ausmif;rsm;tm;vkH; ydwfxm;&ef pDrHaqmfMow,f/ wpfjynfvkH;&Sd jynfol
wpf&yfv;Hk uvnf; 0rf;enf;jcif; txdr;f trSwef YJ ausmif;rsm;ydwjf cif;? tvkyw
f u
kd rf sm;ydwjf cif;? o0PfvmT
ydkYjcif; pwmawGudk qufwdkufqdkovdk vkyfvmMuw,f/
'kw,
d orD;awmfwYkd ZeD;armifEHS aexdik &f m uvifyNHk rKd UolNrKd Uom;rsm;uvnf; Ed0k ifbm(28)&ufaeYrmS
tpnf;ta0; usi;f yNy;D rdz&k m;acgifBu;D ewf&mG pHvYkd 0rf;enf;aMumif; qk;H jzwfMuw,f/ Ed0k ifbm(29)&uf
aeYrmS &efuek Nf rKd Uvk;H qdik &f m tpnf;ta0;Bu;D u tawmfpnfum;w,f/ oHCmawmfawG? Edik if aH &; tzGUJ 0if
awG? NrdKUrdNrdKUzawG? trsdK;om; ausmif;q&mawG? toif;tzGJUtoD;oD;u udk,fpm;vS,fawG? tdEd,?
wkwf? t*Fvdyf vlrsdK;pkH0ifawG pkHaeatmif wufa&mufMuvdkY *sLAvDa[m cef;rBuD;wpfckvkH; y&dowfeJY
jynfhoGm;w,f/ 'Dtpnf;ta0;rSm jrefrmhtvif; OD;pdrf;u
]]oDaygrif;w&m;wdkY o&P*kHwifNyD; roN*dKvfcJh& jrefrmjynfrSmoN*dK[f&vQif awmfao;\}}[k
rdz&k m;acgifBu;D tpOfrjywf rdeaYf wmfro
l nfukd em;ESiq
hf ufquf Mum;ae&aMumif;? yJc;l rif;Bu;D &JU &ifo
h ;D zG,f
tjyKtrlrsm;aMumifh rdz&k m;acgifBu;D pdwt
f m;avsmNh y;D ewf&mG pH&jcif; jzpfEikd af Mumif;}} tpcsND y;D tzGirhf ed cYf eG ;f
ajymMum;w,f/
- 60 -

ol&d, q&mpdefut&SiEf pS yf g;udk tdE,


d okYd ydaYk qmifcjhJ cif;rSm 0rf;enf;zG,&f mjzpfaMumif;? ,ckwzef rdz&k m;acgifBu;D
tavmif;awmfukd aMu;ckwifBu;D ay:wifxm;Ny;D vlomrmefwu
Ykd o
hJ Ykd ewf&mG pH&ojzifh 0rf;enf;zG,af umif;
aMumif;/ oHawmfqifh OD;atmfa&mESifhawGUpOfu ,ckrdzk&m;acgifBuD;udpudk ]]pMuma'0D rdzk&m;BuD;udk
oN*dKvfbdouJhodkY oN*dKvfvdkonf}}[k rdrdtm; ajymaMumif;? rdrdwdkYuvnf; aemufqkH;[k oabmydkuf
jyKpv
k akd Mumif; tdE,
d &Sd orD;awmfrsm;uvnf; rMumrDtwGi;f qdu
k af &mufvrd rhf nfjzpfaMumif;}} ajymqdNk y;D
]]oDaygrif;w&m;Bu;D tavmif;awmf? t&Sirf zd &k m;acgifBu;D tavmif;awmf? nDrawmf &rnf;oif;
pkzk&m;uav; tavmif;awmf? okH;yg;pvkH;udk rEav;NrdKU yro*Fg,emwif rif;w&m;BuD; tkwfeef;
jymom'fawmfteD; jrKyfESHoN*dKvf&ef tpnf;ta0;BuD;u qkH;jzwfaMumif;}}tqdk wifoGif;w,f/
OD;azvwfu]]ewf&GmpH rdzk&m;acgifBuD;udk omoemh'g,um tjzpfvnf; todtrSwfjyKxdkufaMumif;? t&Sif
ESpfyg;\ kyfykHawmfrsm;udk oGef;vkyfxm;&ef qkH;jzwfaMumif;}}tqdkwifoGif;jyefw,f/ trsdK;om; ynm0ef
OD;zdk;usm;u]]tavmif;rif;w&m;uJo
h Ydk pGr;f &nfowEd iS jhf ynfph aHk om rif;rsm;udk kyw
f jk yKvyk &f ef tBu&H cdS ahJ Mumif;?
oDaygrif;udk ukvm;rsm; zrf;,lpOfu rdzk&m;BuD;onf ]],drf;EGJUyg;}} "g;udkudkif ckcH&ef BuHpnfcJhaMumif;?
urmaMuaomfvnf; O'gef;raMu qdo
k uJo
h Ykd yk*Kd vyf if uG,af omfvnf; O'gef;wGif use&f pfapa&;twGuf
kyyf aHk wmfukd oGe;f &eftqdu
k kd axmufcaH Mumif;}} twnfjyKay;w,f/ 'Dtpnf;ta0;Bu;D rSmyJ romawmf
aumfrwDtwGuf a'gufwmb&if OD;aqmifwJh(32)OD;udk trsm;oabmwl a&G;aumuf wifajrmufvdkuf
Muw,f/
tpnf;a0; ed*kH;csKyftaeeJY tv,fawm&q&mawmBuD;u qkH;jzwfcsufrsm; atmifjrifapzkdY
qkawmif;arwmyko
Yd Ny;D y&dowfukd w&m;a[mNy;D tpnf;t0;udk kyo
f rd ;f vdu
k Mf uw,f/ 'Dvjkd ynfov
l x
l k
wpf&yfvkH;u Edk;<um;x<uaeawmh tpdk;&u psmyeeJY ywfoufwJh olwdkYoabmxm;udk twdtvif;
rxkwfjyefbJ tcsdefqGJaeawmhw,f/ rdzk&m;acgifBuD; tavmif;udk omrmeft&yfom; txD;usef vlrGJ
vlqif;&J wpfa,mufvkd oN*Kd vzf t
Ykd wGuf vuf0g;uyfwikd ef YJ tokbacgif;wpfv;Hk udk ydx
Yk m;vdu
k Mf uw,f/
'DtaMumif;udk owif;pmawGu ]]aMu;ckwifay:wGif [mvm[if;vif; tavmif;awmfudk t0wfjzLESifh
tkyNf y;D ab;wGif t*Fvyd af cgif;rQom&S}d } acgif;pOfeYJ a0zefa&;om;MuvdYk wpfEikd if v
H ;Hk rausreyfeYJ qlyu
G f
ukefawmhw,f/
tJ'Daemufydkif;rSm anmifa&TapmfbGm;BuD; qmapmarmif &efukefudk
a&mufvmw,f/ apmfbGm;BuD;eJY twl owif;okH;yk'fygvmw,f/ tJ'guawmh(u)
rE a v;Nrd K UrS m
oN*d K vf c G i f h r ay;Ed k i f b l ; /
yvd y f a &m*g
uyf q d k u f a evd k Y j zpf w ,f /
(c)
oD a ygrif ; eJ Y
pk z k & m;av;
tavmif ; awmf u d k
jref r mjynf o k d Y
,l a qmif c G i f h r jyKEd k i f b l ; /
(*)
rd z k & m;acgif B uD ;
tavmif ; awmf u d k
a&T w d * k H & if j yif a y:rS m
jr K yf E S H o if h w ,f
qd k w myJ /
'D o wif ; xG u f v mawmh
owif ; pmawG u
a0zef I w f c s
oa&mf M uwm
vG e f y ga&m/
txl
h
]]rE a v;
yk v d y f a &m*g
- 61; ojzif
uyf q d k u f a e}}
qd k w J h p um;ud k
yvl y sH a tmif

'DZifbmv (4)&ufaeYrmS (32)OD; aumfrwD tpnf;ta0;udk ol&,


d owif;pmwdu
k rf mS usi;f yw,f/
'Dtpnf;ta0;rSm *sLAvDa[m qH;k jzwfcsurf sm;udk us,u
f s,jf yefjY yefY jzefcY s&D ef/ bk&ifceH YJ jynfxaJ &;0efBu;D
xH oGm;Ny;D aqG;aEG;&ef/ qH;k jzwfNy;D aiGaumufcaH &; (27)OD; aumfrwD taxGaxG aqmif&u
G af &; (11)OD;
aumfrwDudk zGJUpnf;vdkufw,f/
'DZifbm (5)&ufaeYrmS NrKd Urwdik ;f &if;om; txufwef;ausmif;rS q&mrsm;eJY ausmif;om; (700)cefY
u pHtdrfawmfa&SUrSm (2)rdepfcefY NidrfoufpGm&yfNyD; 0rf;enf;aMumif; o0PfvTmudk orD;awmfESpfyg;tm;
qufoMuw,f/
'DZifbm (6)&ufaeYrSm romawmftcef;zGifhyGJ tcrf;tem; usif;yw,f/ romawmftcef;zGifhyGJ
qdkwm aMu;ckwifBuD;ay:rSm tavmif;awmfudk ywjrm;oHk;&pfpDxm;wJh a&Tacgif;awmfxJ xnfhoGif;NyD;
xD;jzL&Spfvuf zGifhrdk;NyD; ovGefay:wifjcif; jzpfw,f/
orD;awmfrsm; aqGawmfrsKd;awmfrsm;u 0wfjzLpifMu,f 0wfqifNyD; aemufqHk; uefawmhjcif;eJY
uefawmh Muw,f/ {nfyh &dowfrsm;uvnf; orD;awmfrsm;eJt
Y wl vdu
k u
f efawmhMuw,f/ reuf(8)em&DrS
pNy;D ntcsed x
f d tavmif;awmfukd zl;jrifciG jhf yKxm;w,f/ pHtrd af wmfvm {nfyh &dowfawGukd Ak'a 0,sm0p
toif;eJY odrfBuD;aps; jrefrmh[dw trsKd;orD;rsm;toif;wdkYu {nfhcHauR;arG;w,f/
romawmfu {nfyh &dowfawGeYJ pnfum;ovd?k romawmfaumfrwD[mvnf; b,faeYrmS oN*Kd [f
&rSe;f rod? b,fvo
kd N*Kd [&f rSe;f rodeYJ tpd;k &udk twdu
k t
f cHvyk af wmif;qdak e&vdYk pdwaf &mud,
k yf g yifyef;
EGrf;e,faeMuw,f/
anmifa&TapmfbGm;BuD;uawmh olYudk,fol rom&Sifvdkvdk tpdk;&udk,fpm;vS,fvdkvdkeJY pHtdrfawmf
ay:rSm trdefYom; xdkifNyD; emrnfaumif; ,laeawmhw,f/
rdzk&m;acgifBuD; ewf&GmpHprSm tdEd,tpdk;&u orD;awmfESpfyg;udk vTwfzdkY tpDtpOf&Sdao;w,f/
aemufyikd ;f rSm ae&mvkyaJG wG? tavmif;vkyaJG wGu jyif;xefvmawmh orD;awmfrsm;udk rvTwb
f J tpd;k &u
wm;qD;xm;vdu
k f w,f/ 'DrmS wif vwfocifeYJ 'kw,
d orD;awmfwu
Ykd 'DZifbm (7)&ufaeYpeJG YJ jrefrmjynfukd
aMu;eef;pm ydkYvdkufw,f/
]]rdrw
d Ykd r&Sb
d EJ iS hf r,fawmfz&k m; tavmif;awmf oN*Kd [jf cif;udk uefu
Y u
G o
f nf/ rdrw
d rYkd vma&muf
rcsi;f acgif;awmfoiG ;f om ,cktwdik ;f tdraf wmfrmS xm;yg/ bd;k awmf rif;wke;f rif;w&m;Bu;D ? bGm;awmf
qifjzLr&Sif rdzk&m;BuD;wdkY tavmif;awmfrsm;ESifh,SOf jrKyfESHjcif; rjyKbJ &efukefwGif jrKyfESHjcif;udk
uefYuGufonf/
crnf;awmfb&k m;tavmif;awmf? rdaxG;awmfb&k m; tavmif;awmfrsm;ESiw
hf uG roN*Kd [b
f EJ iS hf
wpfyg;wnf; oN*dK[fjcif;udk uefYuGufonf/ rdrdwdkYrSm tmPmr&SdaomaMumifh jrefpGma&mufrnf?
ra&mufrnfudk wm0efrcHEdkifyg/
uvifyHkNrdKUrS ,ck 'DZifbm (31)&ufrwdkifrD xGufcGmvmMurnf}} &wem*D&ded'gef; (131-149)
yxrorD;awmfeJY 'kwd,orD;awmfrsm;[m r,fawmfzk&m; psyeudk vmcsif&ufom;eJY vmcGifhr&
cJb
h ;l / ewf&mG pHwm (14)&uf&adS eNy?D ckcsed x
f d rvTwaf o;vdYk csw
D ckH swkH jzpfae&Smw,f/ r,fawmfz&k m;udv
k nf;
aemufqHk; zl;ajrmfjcif;eJY zl;ajrmfcsif? tpdk;&uvnf; oGm;cGifhray;eJY pdwfvIyf&Sm;aeawmhwmaygh/
'DZifbm (8)&ufaeYrSm anmifa&TapmfbGm;BuD;u jrefrmjynfbk&ifcHxH pmwpfapmif ay;ydkYvdkuf
w,f/ tJ'Dpmudk 'DZifbmv (10)&ufaeYxkwf owif;pmawGu azmfjyxm;w,f/
- 62 -

anmifa&TapmfbmG ;Bu;D &JU pmxJrmS ]]rdz&k m;acgifBu;D [m omrnbke;f uH&iS f r[kwaf Mumif;? qif;&Jae
csdefrSm rEav;udk roGm;csifbl;[k ajymcJhaMumif;? olroGm;vdkwJh t&yfudk oGm;&atmif BuHpnfvdkY r&
Edik af Mumif;? &efuek rf mS oN*Kd [&f if vSywifw
h ,fatmif p&dwrf sm;pGm xkwaf y;rnfjzpfaMumif;? &[ef;&Siv
f l
jynfot
l m;vH;k u ESpo
f ufoabmusr,fh yef;NcOH ,smOfawmfwiG f oN*Kd [cf iG jhf yKrnf jzpfaMumif;}}yg&Sw
d ,f/
anmifa&TapmfbmG ;Bu;D [m rif;wke;f rif;Bu;D &JU arG;pm;om;vnf;jzpf? i,fpOfuwnf;u eef;wGi;f rSm
Bu;D jyif;cJo
h v
l nf; jzpf? &efuek pf t
H rd af wmfuv
kd nf; tNrv
J ma&muf cpm;aeolvnf; jzpfvYkd orD;awmfrsm;u
olYudk tawmf tm;udk;w,f/ 'gayr,fh ol[m olY&mxl;jyKwfrSmudk aMumufaeol jzpfw,f/ 'gaMumifh
tpd;k &qEukd vdu
k af vsm atmif wrifvyk Bf uNH y;D ajymjcif; jzpfw,f/ kww
f &ufMunf&h if Mum;0ifaphpyfwhJ
pum;vdkY xif&ayr,fh wu,fawmh tpdk;&tvdkvdkufatmif aiGeJYrQm;NyD; zdwfac:xm;jcif; jzpfw,f/
'DZifbmv (10)&ufaeYrmS pme,fZif;rsm;u tpd;k &udak &m jynfov
l x
l u
k ykd g wdu
k w
f eG ;f Ed;k aqmfvm
awmhw,f/ rdzk&m;acgifBuD;&JUqE? orD;awmfrsm;&JU qEtwdkif; o&P*HkrwifcJh&wJh &wem*D&drS
tavmif;awmfrsm;eJY rdzk&m;acgifBuD;tavmif;awmfudk jrefrmhxHk;wrf; rif;cef;rif;em;eJYtnD oN*dK[fjzpf
atmif nDnDnGwfnGwf ulnD aqmif&GufMuzdkY? oN*dK[fp&dwfukd tpdk;&u &uf&ufa&ma&m axmufyHhzdkY
wdkufwGef;xm;jcif; jzpfw,f/
tJ'ED ;kd aqmfpm&JU atmufajcrSm 'D;'kw?f AEKv? aZ,s? tif'yD iJ 'hf if?h 0HomEk? a*Zuf? jrefrmhtvif;?
ynmhtvif;? aiGaomfwm? o[m, owif;pm *sme,fwdkuf (9)ck&JU trnfawG azmfjyxm;w,f/
romawmf aumfrwDu bk&ifcHESifhjynfxJa&;0efBuD;wdkYxH 'DZifbmv (5)&ufaeYu awGUqHkcGifh
awmif;cJhwmudk (11)&ufaeYrSm awGUcGifh&w,f/
o&ZOD;xkwfBuD;? 0wfvHkawmf& OD;bxGef;? 0wfvHkawmf& OD;odrf;armif? yGJpm;BuD; OD;zdk;jrwdkYu
bk&ifcHeJY oGm;awGUw,f/ bk&ifcHu awmif;qdkcsufawGudk oabmrwlbl;/ 'DZifbmv (17)&uf
Mumoyaw;aeYrSm oN*dK[fr,fvdkY ajymvmw,f/
OD;xkwfBuD;wdkYuvnf; oDaygrif;tavmif;awmfudk o&P*Hkrwif&ao;wJhtaMumif; jyefajym
w,f/ twGif;0efcsKyf A&ef'gu tpdk;&p&dwfeJY oHCmawGyifhNyD; wifcJhw,fvkdY nmw,f/ wu,fawmh
o&P*Hw
k ifNy;D wmu pkz&k m;av;tavmif;awmf jzpfw,f/ em;xGi;f r*FvmyGJ <uvmwJo
h C
H mawmfrsm;eJY
pkzk&m;av;tavmif;udk o&P*Hkwifzl;wmudk A&ef'gu yHkrSm;dkufwm jzpfw,f/ tJ'DtwGif;0efcsKyf
A&ef'gqdw
k m &wem*D&w
d ek ;f u pwkwo
rD;awmf&UJ ausmuke;f udk vufyw
k cf zhJ ;l wJh aumvdyaf wmft&m&SBd u;D
aygh/ tck 'DrSmvmNyD; Adkvfusaewm awmf0ifrif;orD;awGuvnf; A&ef'gpufuGif;uudk rvTwfEdkifbl;/
0#fBuD;&Smw,f/
'DZifbmv (13)&ufaeYrmS NrKd UvH;k uRwf tpnf;ta0;Bu;D usi;f yw,f/ a&Tw*d akH pwDawmfajc&if;
pwk'dom Z&yfBuD;rSm usif;yjcif; jzpfw,f/ 'Dtpnf;ta0;rSm o&mZOD;xkwfBuD;eJYtzGJUu bk&ifcHeJY
awGUcJhwmudk tukefzGifhcsvdkufw,f/
owKOD;armifuvnf; wwd,orD;awmf&JUpmudk zwfjyw,f/ wwd,orD;awmf&JU pmxJrSm
]]anmifa&TapmfbGm;eJY twGif;0efcsKyf A&ef'gwdkY&JU tvdrftnmudk txkyfajzjyxm;w,f/ r,fawmfzk&m;
tavmif;awmfudk acgif;awmfoGif;&m cef;awmfzGifh&mawGrSm rif;cef;rif;em;eJY rvkyfbJ odrfi,fatmif
wrifESdrfhcsxm;wJh t*Fvdyfudk Iwfcsxm;w,f/ tavmif;awmfudk tjrefoN*dK[fzdkY ZGwfpDrHaewmudk
uefYuGufxm;w,f/ tdEd,rS tpfrawmf zk&m;rsm; pHknDa&muf&SdNyD; jynfolwdkYESifhtwl pdwfauseyfpGm
- 63 -

zl;ajrmfNyD;rS oN*dK[fvdkaMumif;? tavmif;awmf oHk;avmif; vHk;udk &wemyHkaejynfawmfodkY ,laqmif


oN*dK[f&rS pdwfauseyfrnfjzpfaMumif; azmfjyxm;w,f/
jrif;NcHrcif*srf;u ]]tavmif;awmfudk rif;ajrmufwefqmrsm;yif rvTrf;&bJ bk&ifcHESifh
anmifa&TapmfbGm;BuD;wdkYu acgif;oGif;vdkufygaMumif;? anmifa&TapmfbGm;BuD; &mxl;jyKwfrSm pdk;
jynfoq
Yl EEiS hf qefu
Y siaf e&aMumif;? omoemh'g,umtppf rdcifEiS o
hf @mefwal om tavmif;awmfukd
zG,fzG,f&m&mr[kwf? zsmvdyfacgif;ESifhqGJc ouJhodkY &uf&ufpufpuf jyKvkyfvQif tenf;i,frQ
pdwfauseyfrnf r[kwfaMumif;? orD;awmfrsm;yg pHknDa&muf&Sd rnfhtcgusrS pDpOfzdkYaumif;ygaMumif;}}
wifjyoGm;w,f/
tavmif;awmfrsm;udk jyefo,fzdkY rsKd;cspfOD;boef;u eydkvD,Hbk&ifeJY EdIif;,SOfNyD; ajymjyoGm;wm
uvnf; tawmfobm0usw,f/
]]eydkvD,ef[m t*FvdyfvufxJ (pdefY[,fvDemuRef;)rSm uG,fvGefygaMumif;? jyifopftpdk;&u
tavmif;awmfudk vdkcsifaMumif; pma&;awmif; tavmif;udk jyeftyf&ygaMumif;? t*Fvdyfudk
odrf;,lravmuf tE&m,fay;cJhaom bk&if\ tavmif;udkyif wkdif;jynf&if;odkY jyeftyfESif;ygvsuf
jrefrmbk&if\ tavmif;udk jyefay;&ef rnfonfhtwGuf cJ,Of;ae&ygoenf;}} &wem*D&ded*Hk; (150)
rEav;OD;bOD;uvnf; ]]ykvdyfa&m*g taMumif;jywJh bk&ifcHpum;[m uav;uvm; pum;yJ
jzpfw,f/ rEav;rSm wpfvrSm ESpfavmif;xuf ydkraobl;/ bk&ifcHu aiGa&mifjyNyD; acsmhaewm[m
ysm;&nfeJY 0rf;csovdkom jzpfaMumif;? aiGESpfaomif;r& bmrQrjzpfaMumif;? jrefrmvlrsKd;[m aiGpum;
xnfah jymwwforl sm; r[kwaf Mumif;? oDaygrif;\ tavmif;awmfukd r,l&[k ZGwv
f yk v
f Qif rnfonft
h cgrS
auseyfrnf r[kwfaMumif;}} wifjyoGm;w,f/
'Dvdk rsKd;cspf tiftm;pkBuD;u pGrf;pGrf;wrH BudK;pm;Muayr,fh t*Fvdyfuawmh enf;enf;av;rS
avQmrh ay;bl;/ oDaygrif;eJY pkz&k m;av; tavmif;awmfrsm;udpv
nf; rvdu
k af vsmbl;/ rdz&k m;acgifBu;D &JU
tavmif;awmf rEav;rSm oN*Kd [rf ,fu
h pd u
v
kd nf; oabmrwlb;l / ydq
k ;kd wmu orD;awmfEpS yf g;udak wmif
vmcGirhf ay;bl;/ yvdyaf &m*gtaMumif;jyaewm[mvnf; &Suzf aYkd umif;w,f/ Ekid if aH &; tjrwfxw
k rf aI wG
jzpfvmEdik v
f ?Ykd Edik if aH &; qlyt
l <kH urnft
h a&;udk tjzpfrcHEikd v
f Ykd cGirhf jyKwmqd&k ifvnf; Ny;D wmygyJ/ 'grSr[kwf
bmtaMumif;rS rjybJaevnf; jzpfwmygbJ/ tJ'gudk yvdyaf &m*g oGm;taMumif;jyaeawmh yvdyaf &m*g
uif;pifoGm;&if cGifhjyKrSmvm;vdkY tar;cH&awmhw,f/ yvdyfa&m*guif;pifvnf; cGifhrjyKEdkifbl; jzpfoGm;
jyefw,f/
wu,fawmh aMumufvdkYygyJ/ aMumufwmudk aMumufw,fvdkY ajym&rSmudk aMumufaewmygyJ/
ppftiftm;eJY tEdkifusifhNyD; wkdif;jynfudk vk,lodrf;ydkufxm;wJh vufeufudkifa,musfm;om;BuD;
awGu vufeufrhJ jynfoal wGukd aMumufaewm toufr&Sad wmhyJ rde;f rom;wpfa,mufukd aMumufae
wm[m bmaMumifhygvdrfhaemf/
wdik ;f oljynfom;awG 'Davmufwm;aewJMh um;uyJ 'DZifbmv (14)&ufaeYrmS t*Fvyd u
f aMunm
csuf xkwfw,f/ 'DZifbmv (17)&ufaeYrSm oN*dK[frSmjzpfvdkY psmyeusif;yr,fh tJ'DaeYrSm jrefrmjynf
wpf0ef;vH;k &Sd H;k rsm;? tvkyw
f u
dk rf sm;? tpd;k &ausmif;rsm;? tpd;k &taxmuftyHch H ausmif;rsm; ydwx
f m;Mu&ef
trdefYxkwfjcif; jzpfw,f/
'DZifbmv (15)&ufaeYrSm psmyeydkYaqmifr,fh tpDtpOfeJY vrf;trnfawGudk owif;pmawGu
azmfjyMuw,f/
- 64 -

'DZifbmv (15)&ufaeYrmS yJ vTwaf wmf tpnf;ta0;usi;f ywmeJY wdu


k q
f ikd af ew,f/ vTwaf wmf
xJrmS 0wfvakH wmf& OD;odr;f armifu ]](17)&ufaeY psmyeusi;f yrSmudk wm;jrpfzYkd ta&;Bu;D aevdYk vTwaf wmf
tpnf;ta0; udk qufvufrusif;ybJ kwfodrf;xm;zdkY}}wifjyw,f/
OD;odrf;armif&JU wifjycsufudk vTwfawmfOuX qma&mbwf*if;vfu y,fcscJhw,f/
'DZifbmv (15)&uf nrSmyJ romawmfaumfrwDu tpnf;ta0;usif;yNyD; uefYuGufwJh
qHk;jzwfcsufudk tpdk;&xH ydkYw,f/
'DZifbmv (16)&uf reufrSm bk&ifcHcsKyfu romawmfaumfrwD&JU uefYuGufpmudk y,fcsvdkuf
w,f/'DZifbmv (16)&uf nrSmawmh romawmfaumfrwD tygt0if wuf<uvIyf&Sm;ol rsKd;cspf
acgif;aqmif tm;vH;k vufvw
T v
f u
kd &f awmhw,f/ romawmf aumfrwDu tpnf;ta0;usi;f yNy;D 1925
ckEpS ?f 'DZifbmv (17)&ufaeYrmS usi;f yr,fh psmye[m tErd (aemufq;kH )psmyer[kwb
f ;l / ,m,DpsmyeyJ
jzpfw,f/ tpdk;& pDrHrIudk oabmrwlr,fh jrefrmvlrsKd;wdkY&JU txG#ftxdyfjzpfwJh t*ra[oD*kPfudk
tdktaojyKwJhtaeeJY trsm;jynfol wdkY vdkufygydkYaqmif&ef wdkufwGef;aMumif; qHk;jzwfvkdufw,f/
'DZifbmv (17)&ufaeYrmS orD;awmfEpS yf g; rdom;pku 0wfjzLpifMu,frsm;0wfNy;D tavmif;awmfukd
aemufq;kH uefawmhjcif;eJY uefawmhMuw,f/ tpfrawmfz&k m;rsm; vmcGirhf &vdYk aomuudk a'gouGy&f if;
ylaqG; emusnf;aeMuawmhw,f/
ewf&mG pHpu ]]ewf&mG pHveG af om rdz&k m;twGuf trsm;enf;wl xyfwx
l yfrQ 0rf;enf;ygonf}}vdYk
0rf;enf;aMumif; o0PfvmT ay;ydcYk w
hJ hJ bk&ifcH qm[mukwb
f wvmuvnf; rdz&k m;acgifBu;D &JU aemufq;kH
c&D;rSm orD;Bu;D rsm;udak wmif vdu
k yf gydaYk qmifciG rhf ay;cJb
h ;l / 'gayghav tmPm&Siq
f w
kd m EIwx
f u
G pf um;
om El;nHhwm ESvHk;om;u &ufpufMurf;MuKwfMuw,f r[kwfvm;/
taqmifuikd t
f m;vH;k ydwjf zLrsm; 0wfqifxm;MuvdYk pHtrd af wmf0if; wpfcv
k ;kH azG;azG;vIyaf eawmh
w,f/ NrKd UrdNrKd Uzrsm;eJY q&mvGe;f wdt
Yk zGUJ [m romawmfukd pdww
f ikd ;f us vkyaf qmifay;cGirhf &vdYk vlBu;D awG
jzpfvsuf rsuf&nf usaeawmhw,f/ pifMu,fwJh ydwfjzLay:uswJh rsuf&nfpufawG[m wpfcsKdUuvnf;
rJeufv?Ykd wpfcsKUd uvnf; &JawmufvaYkd ygh/0ufrpGwf 0efaxmufa[mif; OD;vwfuawmh aAmif;? em;awmif;?
0wfv?kH pvG,af wGukd 0wfqifNy;D oluRr;f usiw
f hJ ynm&yfeYJ rif;crf;rif;em; pHv
k ifatmif eef;rawmfz&k m;udk
aemufqHk;aus;Zl;qyfjcif;eJY tpGrf;ukef ylaZmfaeawmhw,f/
rGef;vGJ (1)em&DrSm aoewf (19)csuf ypfazmufNyD; romawmfcsw,f/ romawmfydkYaqmif&m
vrf;wpfavQmufrmS awmh rdz&k m;acgifBu;D udk aemufq;kH tav;*kjyKzYkd apmifah ewJh y&dowfBu;D [m MuufysH
rusy/J vrf;wpfavQmuf 0J,meJY yef;NcaH wG? O,smOfawG? Z&yfawG? apmif;wef;awG? taqmufttHak wGrmS
vlawG jynfheuf aevdkY vlyifv,fBuD;vdk jzpfaeawmhw,f/
tmPmudk "g;jywkduf,lxm;wJh tpdk;&uawmh taMumufw&m;eJY apmifhMunfhaeqJyJ/
uefawmfBu;D ab;rSm vSpH yG u
f ikd f jrif;pD; ykvyd w
f yfawG csxm;w,f/ vrf;wpfavQmufv;kH ay ESpq
f ,ftuGm
rSm ykvdyfwpfa,mufpD csxm;w,f/ a*:,m jrif;pD;ykvdyf? tEd,wkdif;&if;om; jrif;pD;ykvdyfawGu
vrf;wpfavQmufrSm acgufwHkacgufjyef oGm;vmapmifhMuyfaeMuw,f/
a&Tw*d b
kH &k m; awmifbufr'k f uefwrkd if; (uefawmfrif;)O,smOfxu
J kd tavmif;awmfa&mufwmeJY
tajrmuf (21)csuf ypfazmufNyD; tdktaojyKMuw,f/ orD;awmfrsm;u a&pufoGef;NyD; trQqufo
Muw,f/ tavmif;awmfudk avmifwdkufxJrSm zdkusifxdk; rD;oN*dKvf[ef pwdjyKvkyfNyD; avmifwdkufrS
jyefxkwfMuw,f/ tJ'Daemuf tkwfeef;jym'fawmftwGif; oGif;ESHoN*dKvfvdkufMuw,f/ 'DrSmwifyJ
tjiif;yGm;zG,f rdzk&m;BuD;&JU tjiif;yGm;zG,f psmye tqkH;owfoGm;awmhw,f/
- 65 -

24.11.1925 &ufaeYrS 17.12.1925 &ufaeYtxd 24&ufv;Hk vk;H &[ef;&Siv


f l jynfot
l m;vk;H
pnf;vkH;wuf<urlUeJY yg0ifaqmif&GufMuvdkY rdzk&m;acgifBuD;&JU psmye[m ckvdk pnfum;cJhjcif;jzpfw,f/
tpdk;&u aiG (20000) axmufyHhw,f/ wjcm; (20) rS (100^1200)xd vSLMuwJh tvSL&SifawGvnf;
renf;bl;/ 'gaMumifh psmyeudk t&yfaumif;vdYk tavmif;vSwmvdYk qdMk ujcif;jzpfw,f/ psmyeyGJ Ny;D oGm;ay
r,fh psmyeta&;tcif;u NyD;roGm;bl;/ 1926ck {NyDv (7) &ufrS (10) &uftxd usif;ywJh rdwDvm
*sDpDbDat jrefrmtoif;csKyfBuD; tpnf;ta0;yGJrSm]]bk&ifcEH iS hf t*Fvyd t
f pd;k &u wdik ;f oljynfom;rsm;ESihf orD;awmf? aqGawmfrsKd ;awmfrsm;\ tvdu
k kd
rvdu
k b
f J tmPmay; aqmif&u
G jf cif;udk emMunf;vSojzifh rauseyfaMumif;}} uefu
Y u
G o
f rl &Sd twnfjyK
qkH;jzwfaMunmMuw,f/
&wem*D&ded*kH; (162-3)
'D;'kwfowif;pmuawmh tm;rwefvdkY rmefavQmhNyD; oN*dKvfvdkuf&wJh psmyeudk ,m,DpsmyevdfkY
owfrSwfr,fqkd&if 'D,m,D[m urmwnfr,fh ,m,DyJvdkY a&;om;Muw,f/
[kwfw,f tckcsdefxdyJ 'D,m,D[m xm0&wnfaeao;w,f/
aemifvnf; tpOfxm0& wnfaeayOD;r,f/

ordkif;&JUw&m;cH
rdzk&m;BuD;[m olYarmifawmfbk&m;eJY nDrawmfwdkYudk xm0&cGJcGmjcif;eJY cGJcGmoGm;ygNyD/ 'Dwpfcg
cGJcGmjcif;[m aemufqkH;cGJcGmjcif;jzpfw,f/ nDrawmf pkzk&m;av;u armifawmfbk&m; &ifcGifrSm xm0&
em;cdck iG &hf ayr,fh rdz&k m;Bu;D uawmh 'Db0 'DcEmrSm armifawmfb&k m;eJY rD;cd;k csi;f awmif aygif;pkcH iG hf r&Edik f
awmhygbl;/ jymrIefcsif;awmif aygif;pkHcGifh r&Edkifawmhygbl;/
oDaygrif; ewf&GmrpHcif ajymcJhwJh]]orD;awmfrsm; tdrfaxmifa&;ESifh usKyf rsufESmvTJawmfrl&if 'Drdom;pkBuD; wpfjynfwpf&GmrSm
b,fvdkpcef;oGm;r,fqdkwmom &ifav;awmfrlw,f}} qkdwJh pum;udk axmuf&if oDaygrif;crsm tao
ajzmifzh Ydk rvG,b
f ;l / ZeD;eJY orD;awGukd aMumifMh u&if; aorvdk jzpfaew,f/ rdz&k m;Bu;D uawmh tarmazmuf
aecsdefrSmawmif pdyfykwD;udk vufawmfurcsvdkY taoajzmifhykH&w,f/
rdzk&m;BuD;[m oDaygrif;xuf wpfESpfyJi,fw,f/ 0#fuRwfawmh oDaygrif;u jrefjref 0#fuRwf
w,f/ oDaygrif;u oufawmf (58) ESpt
f &G,rf mS 0#fuRww
f m/ rdz&k m;Bu;D u (66) ESpt
f &G,rf mS 0#fuRwf
wm/ oDaygrif;xuf &SpfESpfydkNyD; touf&Snfw,f/ udk;ESpfydkNyD; 0#fcH&w,f/ avmued,mrt&Munfh&if
0#fBuD;olawG[m oufqdk; (Zdkif;) &SnfMuw,f/ Oyrm OD;ae0if;udk Munfhyg/ tdkZmwmraumif;bl;/
tdrk if;rpGr;f t&G,Bf u;D a&mufrS orD;ESit
hf wl tus,cf sKyu
f s&w,f/ ud,
k &f aH wmfwyfawG kyo
f rd ;f cH&w,f/
tdrfudk &SmazGa&;0if tpD;cH&w,f/ olcspfwJhajr;awGtukef axmifuswmeJY BuKH&w,f/ orufudk,fwdkif
vnf; axmifusomG ;w,f/ aoawmhvnf; omrmeft&yfom; wpfa,mufavmufawmif tokb rpnf
bl;/ t&yfraumif;vdYk tavmif;rvSb;l / olaoawmh olo
Y rD;eJY ajr;awGu tus,cf sKyef YJ tusO;f axmif
xJrmS ? olaY vmif;awmif vdu
k yf cYkd iG rhf &bl;/ orwBu;D wpfa,muf&UJ tokbu ulvo
D rm;wpfa,muf&UJ
tokbavmufawmif rpnfbl;/ orwBuD;[m 'D0#fa<u;awG ay;qyf&zdkYtwGuf 'Davmufawmif
touf&SnfcJhjcif;jzpfw,f/
- 66 -

em;xdik ;f vdYk rsupf rd eI ?f cg;udik ;f vdYk vufajcwkew


f hJ touf (90) ausmf tzd;k tdBk u;D wpfa,mufu
'Davmufjyif;xefwhJ avmu"HBu;D udk b,fv&kd ifqikd Ef ikd yf ghrvJaemf/ 'gaMumifh rdz&k m;Bu;D u oDaygrif;xuf
0#fBu;D vdYk touf&n
S af e&jcif; jzpfw,fvYkd ajym&jcif;jzpfw,f/ oDaygrif;&JU psmyewke;f uvnf; orD;awmf
ESpyf g; c&D;vGeaf evdYk rvmEdik jf yefb;l / 'DucH si;f awmh wlnMD uw,f/ 'gayrJh oDaygrif;u wpfjynfwpf&mG rSm
ewf&mG pHvYkd psmyeu us;D eJzY w
k zf w
k yf /J rdz&k m;Bu;D u ud,
k jhf ynfu,
dk &hf mG rSm ewf&mG pHvYkd psmyeu MuufysrH us/
'gawmhuGmw,f/
wu,fawmh udk,fhjynfudk,fh&GmrSm jzpfayr,fh udk,fhrif;udk,fhcsif; r[kwfbJ olYrif;olcsif; b0
a&mufaevdYk jynfoal wGcrsm ud,
k &hf iS b
f &k if&UJ rdz&k m;Bu;D tavmif;udak wmif udBk uKd uw
f ahJ e&mrSm oN*Kd vcf iG hf
r&cJhbl;/ 'guawmh olYuRefb0qdkwm aoaomfrSwnfU aMomfaumif;\aygh/ t*Fvdyfu rdzk&m;BuD;&JU
ESvkH;om;udk EkwfEkwfpOf;NyD; nif;cJhovdk? rdzk&m;BuD;&JU rmeudk yg;yg;vSD;NyD; EGmypfcJhw,f/
]]bk&if ewf&GmpHuwnf;u rdzk&m;BuD;[m acgif;rzD;? eHomrvl;? ydwfjzL0wfNyD; w&m; oHa0*eJY
ae&SmouG}}
urmvSnfh ocifukd,fawmfrdIif; (90)
vufawmfuvnf; ykw;D udk csw,fvu
Ykd kd r&Sb
d ;l wJ/h oDaygrif; ewf&mG rpHcifu bk&ifa&m rdz&k m;yg
0gwGi;f 0gy oDwif;aeYwikd ;f Oykoaf pmifch MJ uw,f r[kwv
f m;/ bk&ifr&Sad wmh rdz&k m;Bu;D u w&m;ydv
k yk jf zpf
awmhwmaygh/
wpfaeYrmS a':Bu;D Bu;D qdo
k el YJ q&mvGe;f wdu
Yk rdz&k m;Bu;D vc (3000)eJY ravmufri jzpfaewmudk
rMunfh&ufvdkY udkf,fydkifv,f,mawGudk tpdk;&qDrS jyefawmif;zdkY orD;awmfESpfyg;udk wdkufwGef;Muw,f/
tJ'D v,f,majruGuaf wGu acsmif;OD;bufrmS &Sw
d ,f/ oDaygrif;&JUr,fawmf avmif;&Snrf zd &k m;&JU v,f,m
ajruGufawGjzpfw,f/ 'gudk rdzk&m;BuD;odoGm;awmh a':BuD;BuD;eJY q&mvGef;wdkYudk orD;awmfrsm;a&SUrSm
ac:NyD; ckvdkrdefYawmfrlw,f/
]]rvkyfMuygeJYuG,f? tpdk;&uvnf; orD;awmfwpfyg; lyD (1000) pD qufoxm;wmyJ/ oif;wdkY
tpk;d &qDu onfajrawG? onfv,fawG? onf,mawGukd jyefawmif;vdYk &ygNyw
D /hJ onfv,f,mawGay:rSm
vkyfudkifpm;aeolrsm; 'kura&mufMuaybl;vm;/ oif;wdkY tpdk;&uac:vdkY pkzk&m;wdkY wpfjynfwpf&Gm
ygoGm;&onft
h cg ydik q
f idk rf UI [lorQ wdik ;f jynfyg oif;wkv
Yd ufxJ ay;tyfc&hJ wm r[kwv
f m;/ onfv,f,m
ajrawG[m rif;b@m jzpfoGm;NyDav/ e*dku 'Dv,fajrawGay:rSm vkyfudkifpm;aomufaewJh vlawGu
t*Fvdyftpdk;&rSm tcGefawmfqufNyD; qufvuf vkyfudkif pm;aomufae&wmuvm;}}
]]r,fBuD;BuD;u a&Twd*kHapwDawmfBuD;twGuf bk&m;0wuajrtjzpf r,frif;ydkif ajr(10)
{uawmifvSLqdk}}
]]wjcm; ajr,mrsm;udv
k nf; vSLw,fvYkd pkz&k m;Mum;w,f/ ud,
k &hf w
dS mud,
k af wmif vSLaeao;wm/
udk,fhrSm r&SdawmhwJh ajrudk jyefawmif;zdkY rwdkufwGef;ygaveJYuG,f/
&wem*D&ded*kH; (102)
rdz&k m;Bu;D rSm ,cktcg 0wfjzLpifMu,fuo
kd m qifjref;vsuf &Sad wmh\/ tcsed &f o
dS a&GU pdyyf w
k ;D ESihf
om aysmaf rGUaeawmh\/ ,cktcg rdro
d nf remvd0k efwrkd UI rsm;udk y,fvu
kd Nf y[
D k ajymavonf/ rdz&k m;Bu;D
rSm pdwf"gwfusaeNyD; tajymtqdk trlt&m vGefpGm odrfarGUacsmarmae\/ t&G,fvnf; tdkaeNyDjzpf&m
oGm;rsm;yif r&Sd&Smawmhyg/
,cif eef;yvifay: &SdpOf tajctaeESifh ,ck rdzk&m;BuD;wdkY\ tajctaewdkYum; tuGmBuD;
uGmjcm;cJhayNyD/
(tEdik ,
f v
l o
kd \
l tI;H / (MunfviG )f arwm&Sirf *Zif;? trSw(f 7)? 2010-Zefe0g&Dv)
- 67 -

'gawGudkaxmuf&if rdzk&m;BuD;&JU ESvkH;om;tdrfudk Ak'bk&m;&JU w&m;"r qkH;rMo0g'awGeJY


xkrH rT ;f xm;Edik cf NhJ yv
D Ykd odEikd w
f ,f/ a&Tx;D aqmif;csed u
f mvawGwek ;f u twawG rmeawGeYJ xbDpeG af wmif
qGJNyD; trIUawGudk rqkH;jzwfbJ ckvdk ykwD;vufqGJNyD; qkH;jzwfcJhr,fqdk&if olYb0edrfhusoGm;awmif
ckavmufawmh 'kua&mufrSm r[kwfbl;/ ckavmufvnf; cHpm;&rSm r[kwfbl;/
tJ'DvdkygyJ q'rf[lpdef[m uk&ftm&f usrf;udkudkifNyD; tkyfcsKyfcJh&if BudK;pifwuf&rSm r[kwfbl;/
BuKd ;pifay:a&mufrS uk&t
f m&fusr;f udk udik &f aumif;rSe;f odcahJ vawmh aemufuscNhJ yaD v/ *VefO;D apm[m
vnf; 0efBu;D csKyb
f 0wke;f u vufw'D yD eDawGukd tav;xm;cJ&h if BuKd ;pifwuf&rSm r[kwb
f ;l / 'gaMumifh
tmPmydkifawG tmPm&SifawG[m tmPmvuf&SdumvrSm ]]"r}} udkrjzpfrae usifhokH;oifhw,f/ 'DvdkrS
r[kwf&if ordkif;rSm w&m;cHtjzpf &mZ0ifqdk;BuD;wGif usefae&pfEdkifw,faemf/
wu,fawmh tmPmudk rw&m;wJeh nf;eJY &,lco
hJ al wG[m tmPmvufrhJ tjzpfrsKd ;eJY b0ae0if
csdef a&mufwJhtcg BuD;BuD;rm;rm; jyefay;qyf&wwfw,f/ q'rf[lpdefudk Munfhrvm;? eydkvD,Hudk
Munfhrvm;? pkzk&m;vwfudkMunfhrvm;/
pkzk &k m;vwf[m xD;eef;tpOftvmudk csKd ;azmufNy;D tpfrawmfpzk &k m;Bu;D &JU t*ra[oD&mxl;udk
vk,cl w
hJ ,f/ armifawmf oDaygrif;&JU bk&iftmPmudk csKyu
f ikd cf w
hJ ,f/ jyemt&yf&yfukd olwpfO;D wnf;
oabmeJY xbDpGefawmifqGJ qkH;jzwfcJhw,f/
wpfwdkif;jynfvkH; uRefjzpf&jcif;&JU t"du w&m;cH[m pkzk&m;vwfyJ/ olrdzk&m;acgifBuD; jzpfoGm;vdkY
wdkif;jynf&JU uHMurm[m tqdk;bufudk vSnfhoGm;jcif;jzpfw,f/ olom t*ra[oDae&mudk rvk&if
pkz&k m;Bu;D vufxufrmS qifjzLr&Si?f uif;0efrif;Bu;D wd&Yk UJ vrf;Gerf UI awGaMumifh wkid ;f jynf&UJ uHMurm[m
aemufqkH; taumif;bufudk OD;rwnfawmif ckavmufawmh tusnf;wefrSm r[kwfbl;/ ckvdkvnf;
ygawmfrlrSm r[kwfbl;/
ckawmh pH&wm (7)ESpf/ cH&wmu ESpf (40)
wefr,f rxifbl;aemf/
&wem*D&d vufndK;xdk; ta&;tcif;wkef;u pkzk&m;BuD;u]]ordkif;&JU w&m;cHtppf[m
r,fawmfz&k m;yJ}}vdYk qifjzLr&Siu
f kd vufnKd ;xk;d ajymcJw
h ,f/ tJ'v
D kd vufnKd ;xd;k ajymaMu;qd&k if ]]ordik ;f &JU
w&m;cH tppf[m pkzk&m;vwfyJ}}vdkY ajym&rSm jzpfw,f/

avmu i&Jom;rdkY oem;xdkufw,f


uefYowfe,fajrqdkwm avmui&Jjzpfw,f/ uefowfe,fajrrSm ae&wJh tusOf;om;qkdwm
avmui&Jom;yJjzpfw,f/ i&Jom;qdw
k m r&yfrem; i&Jr;D 'PfcaH e&vdYk tNrrJ jywf qif;&J&ovdk avmu
i&JqdkwJh uefYowfe,fajrxJu tuefYtowfcH avmui&Jom;awG[mvnf; aMumifhMurIUrsdK;pkH? pkd;&drfrIU
rsdK;pkH? aomursdK;pkH? a'gorsdK;pkHeJY wpf&ufrSm (24)em&DywfvkH; 0#fcHae&awmhwmyJ/ 'kuawG &yfem;oGm;
w,fvdkY r&Sdbl;/ 'kuao;eJY 'kuBuD;yJ uGmw,f/ tNrJwrf; pdwfqif;&J udk,fqif;&J jzpfaeawmhwmyJ/
bmaMumifhvJqdk&if tJ'D uefYowf{&d,mtwGif;udk aumif;jcif;r*FvmawG a&mufvmcGifhr&SdvdkYyJ/ tJ'D
uefo
Y wfe,fajr wHcg;aygufBu;D u twdwq
f ;kd ? edrw
d q
f ;kd ? owif;qd;k ? jzpf&yfq;kd awGuykd J 0ifciG ahf y;vdyYk /J

- 68 -

Oyrm-oDaygrif; ygawmfrlw,f/ r'&yfrSm pdefa&T&wemawG tvdrfcH&? tcsOfzrf;cH&w,f/


yef;csq
D &mu bk&ifeYJ rdz&k m;ykaH wmfukd qGcJ siv
f v
Ykd mw,f/ t*Fvyd u
f orD;awGyyHk J qGcJ iG ahf y;w,f/ bk&ifeYJ
rdzk&m;ykHawmfudk qGJcGifhray;bl;/ tpfrawmfuHukefwJh owif;qdk;a&mufvmw,f/ tulaiGawmif
ray;Edik v
f Ykd aomuBu;D cJ&h w,f/ orD;awmftBu;D u ukvm;eJn
Y m;w,f/ jcaoFrh if;&JU orD;awmf ajracG;eJY
nm;ovdk cHpm;&jyefw,f/
pkz&k m;vwf jrefrmjynfjyefvmw,f/ vifawmfarmifeYJ nDrawmfwYkd tavmif;udak wmif ,lciG rhf ay;
vdkY r,lcJh&bl;/ &efukefa&mufawmh udk,faecsifwJh tdrfrSm aecGifhr&bl;/ olwdkY xm;&mae? ap&moGm;yJ/
'gaMumifh ]]tusOf;cHtIH;orm;&JU tnif;cHESvkH;om;}}qdkwm oem;p&maumif;w,f/ olwdkYwpfawG
wpfcsdefwkef;u bmawGvkyfcJhw,fqdkwmudk rawG;Mu&ifaygh/

]]oDaygrif;\ jzpfawmfpOfrSwfwrf;}}
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/
10/
11/
12/
13/

(1858)-1220 ckESpf
(1878)-1240 ckESpf
(28.11.1885)-1247ckEpS f
(29.11.1885)
(5.12.1885)
(10.12.1885)
(15.12.1885)
(10.4.1886)
(16.4.1886)
(15.12.1916)
(9.2.1917)
(21.3.1919)
(1993)

zGm;awmfrl
eef;pH
eef;us
ygawmfrl
&efukefa&muf
&efukefrxGuf
tdEd,EdkifiH r'&yfNrdKUa&muf
r'&yfrSxGufcGm
&wem*D&da&muf
ewf&GmpH
,m,Dtkwf*loGif;
t*Fvdyfu vk,l *loGif;ypf/
o&P*kw
H if (ewf&mG pHNy;D (77) ESpMf umrS ajr;awmf
rsm;u oGm;a&mufwifjcif;jzpf)

]]pkzk&m;vwf\ jzpfawmfpOfrSwfwrf;}}
1/
2/
3/
4/
5/
6/

(1859)1221-awmfovif;vqkwf4&uf t*FgaeY
(1878)-1240 ckESpf
(28.11.1885)-1247ckESpf wefaqmifrkef;vqkwf8&ufaeY
(29.11.1885)-1247ckESpf wefaqmifrkef;vqkwf9&ufaeY
(10.4.1919)-1280ckESpf wefcl;vqef; 10&uf
(18.4.1919)-1280ckESpf wefcl;vqkwf 3&uf

- 69 -

zGm;awmfrl
eef;pH
eef;us
ygawmfrl
vmawmfrl
&efuek af &muf/ A[ef;&yf?
csmcsv
D rf;?trSw(f 23-bD)
yxrpHtdrfawmfrSmae/

7/

(1922)

8/
9/

(24.11.1925)
(17.12.1925)

A[ef ; &yf ? csmcsD v rf ; ? trS w f ( 24)?


'kwd, pHtdrfawmf okdYajymif;a&GU/
'kwd,pHtdrfawmfrSm ewf&GmpH/
uef a wmf r if ; yef ; NcH w G i f tk w f e ef ;
jy'fESifh *loGif;oN*dKvf/

]]pkzk&m;av;\ jzpfawmfpOfrSwfwrf;}}
1/
2/
3/
4/
5/
6/

1225ckESpf e,kefvqef;(1)&ufaeY
1243ckEpS f
1247ckEpS f
1276ckESpf (1912)
9.2.1917
21.3.1919

zGm;awmfrl
eef;pH
ygawmfrl
ewf&GmpH
,m,Dtkwf*l
t*Fvyd u
f vk,Nl y;D oDaygrif;ESihf wpf*w
l nf;oGi;f
oN*dKvf

]]yxrorD;awmf\ jzpfawmfpOfrSwfwrf;}}
1/
2/
3/
4/
5/
6/
7/
8/
9/

(1880) 1242ckESpf
(1905)
26.11.1906
24.2.1918
31.3.1918
10.4.1919
18.4.1919
1920 (cefYrSef;)
3.6.1947

&wemykH eef;wGif;rSm zGm;awmfrl/


&wem*D&dpHtdrfawmf wHcg;rSL;ukvm;*dkygESifhtwl
orD;av; wkwk arG;zGm;
'kwd,orD;av; arG;zGm;
'kwd,orD;av; uHukef
&wem*D&drS xGufcGm
&efukefa&muf
&wem*D&d jyefoGm;
oufawmf(65)ESpft&G,f &wem*DrSm uHukef/
oDaygrif; *lab;wGif txdr;f trSwf *ljyKvyk x
f m;/

]]'kwd,orD;awmf\ jzpfawmfpOfrSwfwrf;}}
1/
2/
3/
4/
5/

(1881) 1243ckESpf
11.11.1916
(17.2.1917)
(27.2.1917)
(4.4.1956)

&wemykH eef;wGif;rSm zGm;awmfrl/


cifarmifvwf (vwfocif) ESifhtwlae
t*Fvyd f tpDtpOfjzifh vufxyf r*FvmyGJ usi;f y/
&wem*D&drS umvuwm;ajymif;ae/
umvuwm;rSuHukef/ om;orD; rxGef;um;/
eDaygvlrsKd ; pm;zdrk KS ;\ om;ESio
hf rD;udk arG;pm;xm;/
tdk;tdk; arG;pm;om;orD;qDrSm&Sd/
- 70 -

]]wwd,orD;awmf\ jzpfawmfpOfrSwfwrf;}}
1/
2/
3/

(7.6.1886) 1247
waygif;vqef;3&uf
1921ckEpS f
1922ckEpS f

4/
5/
6/
7/

1924ckEpS f
1930ckEpS f
1931ckEpS f
21.8.1943ckEpS f

8/

4.5.1944ckEpS f

9/

21.7.1962ckEpS f

tdEd,EdkifiH r'&yfNrdKUrSm arG;zGm;


xdyw
f ifu,
kd af wmfBu;D ESihf vufxyfNy;D rEav;rSmae/
&efukefNrdKU?A[ef;&yf?csmcsDvrf;trSwf(24) 'kwd,
pHtdrfawmfrSm r,fawmfbk&m;ESifh twljyefae/
'kwd,pHtdrfawmfrSmyJ xdyfpkBuD;bk&m;udk arG;zGm;/
jyifOD;vGifwGif xdyfwifudk,fawmfBuD;ESifh uGm&Sif;/
jyifO;D vGiw
f iG f 0wfvaHk wmf& OD;jrOD;ESihf tdraf xmifjyK/
&efukefNrdKU a&TawmifMum;? ocifudk,fawmfrdIif;tdrf
wGif orD;awmf xdyfpkBuD;zk&m;ESifh nDrawmf\
om;awmf awmfbk&m;udk aphpyfay;/
rEav;? xdyw
f ifu,
kd af wmfBu;D tdrrf mS xdypf zk &k m;Bu;D
ESifh awmfbk&m;udkvufxyfay;/
oufawmf (76)ESpt
f &G,w
f iG f jyifO;D vGirf mS uHuek /f
&ef u k e f & S d r,f a wmf b k & m;\ tk w f e ef ; jy'f
vuf,mbufckHwGif tdk;jym oGif;ESHxm;/

]]pwkworD;awmf\ jzpfawmfpOfrSwfwrf;}}
1/
2/

(25.4.1887) 1248ckESpf
wefcl;vqef;(2) &uf
1921ckEpS f

3/

15.12.1931 ckESpf?
(1293ckESpf?ewfawmfvqef;
(6)&uf

4/

1932 (1294ckESpf
uqkefvqkwf (2)&uf)
3.3.1936 (1297ckESpf
waygif;vqef;(12)&uf
23.8.1936 (1298ckESpf
awmfovif;vqef; 8&uf

5/
6/

tdEd,EdkifiH r'&yfNrdKUrSm arG;zGm;


&efukefNrdKU? A[ef;&yf? csmcsDvrf;? trSwf (23)bD yxr
pHtdrfawmfwGif udkudkEdkifESifh vufxyf/
rEav;rSmaepOf ]]ta&;awmfykHpmwrf;}}udk? jrefrm?
tdE,
d ?bdvyf tpd;k &xHa&;om;ay;yd
Yk (olyek rf if;orD;)
[k owfrw
S Nf y;D armfvNrKd io
f Ydk ajymif;ckid ;f onfukd remcH
tpdk;&u axmufyHaiG (1000)udk &yfpJypfaom
aMumifh orD;awmfEpS yf g;ESihf om;awmfwpfyg; udk arG;pm;
rnfholxH ,m,Day;vdkuf&/
armfvNrdKifodkY twif;tMuyf ajymif;a&TUcH&/
oufawmf (49)ESpft&G,f armfvNrdKifrSm uHukef/
uHuek Nf y;D (5)vESihf &uf(20) tMumwGif armfvNrKd iw
f iG f
tkwfeef;jy'fESifh oN*dKvf? Muif&mawmf udkudkEdkifESifh
twl om;awmforD;awmf (6)yg; xGef;um;cJh/
- 71 -

tcef;(4)
&mpkopf&JU tIH;orm;rsm;
'gu uke;f abmifrif;quf aemufq;Hk bk&if&UJ &mZ0iftjzpftysuyf jJ zpfw,f/ 'ghtjyif ESpq
f ,fw
h pf
&mpk acwfOD;umv&JU tusOf;pH tIH;orm; taMumif;awGudk ajymcsifao;w,f/
TV rif;om;BuD;b0
2004ckEpS rf mS axmufvrS ;f a&;tzGUJ zsuo
f rd ;f vdu
k w
f ,f/ axmufvrS ;f a&; acgif;aqmifq&mBu;D
uawmh tus,fcsKyf usoGm;w,f/ &efukefrSm oD;oefY tus,fcsKyfeJYxm;NyD; CCTVuifr&mawG
wyfqifxm;NyD; apmifhMunfhcH&w,f/ oluawmh NcHxJqif;NyD; opfcGyef;yifawG a&tNrJavmif;w,f/
olMuif&mawmfuawmh NcHxJqif; vrf;avQmufwmawmif rawGU&bl;vdkY ajymw,f/
axmifywfwmMumayr,fh uHywfwm rMumbl;qdw
k phJ um; rSev
f u
kd w
f maemf/ axmufvrS ;f a&;b0
wke;f u olawmfaumif;awGuykd g rcset
f m;vk;H udk oHo,rsuv
f ;Hk eJY vdu
k Mf unfch w
hJ o
hJ u
l ckawmh uifr&meJY
(24)em&D csdefxm;NyD; apmifhMunfhcHae&w,f/
a&TxD;aqmif;cJhwkef;uawmh TV rif;om;BuD;aygh/ Zmwfum; aumif;aumif; vTifhr,fhaeYqdk&if
owif;u rNy;D Edik af wmhb;l / TV rif;om;Bu;D uvnf; a'opm&D<u? <uEdik v
f eG ;f ? vSnhf vSnEhf ikd v
f eG ;f w,f
vdu
Yk kd Ni;D jiL,l&wJt
h xdy/J 'Davmufawmif TV tku
d cf cH siw
f o
hJ l rSwaf &mqdNk y;D rsm; wpf&ufukd (24)em&D
TV du
k af y;aewmvm;awmh rajymwwfb;l / oleY m;rSm 0dik ;f 0dik ;f vnfco
hJ al wGvnf; Muufaysmuf iSuaf ysmuf
yJ/ t&ifwkef;u aoG;eD;olawG aoG;pyfolawGvnf; ckawmhywfouf&rSmudk aMumufaeawmhwm/ olu
'DavmufyJ cH&ayr,fh olYwynfhawGu olYxufqdk;w,f/

avmu"HeJY ezl;awGU 'l;awGUawGU&NyD


tdk;tdkaxmifudk olwynfhawG a&mufvmwkef;u olwdkYudk wdkufwpfckxJrSm pkxm;w,f/ reuf
(6)em&D wpfcsdef a&xGufcsdK;&w,f/ wef;pDNyD; csdK;&wm/ cyfqdkrS cyf&wm/ csdK;qdkrS csdK;&wm/ cyf-csdK;cyf-csdK; trdefYoH em;axmif&if; wpfNydKifeuf a&cyf? a&csdK;&wm/ a&cGufudkvnf; MunfhOD;/
[if;csdK&nfxnfhwJh [if;cGufav;udk a&cGufvkyfcyf&wm/ olwdkYa&csdK;aewkef; olwdkY tcef;awGxJrSm
&SmazGa&;vkyfw,f/ aq;vdyfwpfwdk r&Sdap&bl;/
a&csdK;NyD;&ifawmh (24)em&D tcef;av;xJrSm ae&awmhwmyJ/ aq;vdyfiwfawmh r&SufEdkifbl;/
tcef;a&SUu jzwfomG ;wJo
h al wGU&if rdvm cswhJ ay:wmudak wmif q&mac:Ny;D aq;vdyaf wmif;awmhwmyJ/
xrif;udv
k nf; tjcm;tusO;f om;awGeYJ wef;wlauR;wmr[kwb
f ;l / raumif;wJq
h efawG csuNf y;D oufouf
auR;wm/ [if;uvnf; uefpeG ;f &Guaf &vkjH yKwyf /J qDryg? qm;ryg/ uefpeG ;f &Guf tzwfvnf;ryg? uefpeG ;f d;k
av; wpfdk;p ESpfdk;peJYNyD;&wm/ 'DMum;xJ olwdkYzrf;cJhwJholu wef;pD;jzpfaevdkY tnOf;cH&wJholu &Sdao;
w,f/ wjcm;wef;pD;awGu tjrifuyfuyfeYJ pm;p&mawGukd tEdik u
f si,
hf pl m;wm rajym&JMubl;/aemufawmh
axmif'PfESpf&SnfawG tcscH&NyD; e,faxmiftoD;toD;udk tajymif;cH&awmhw,f/

- 72 -

tiwf'Pf tMuyf'Pf cH&NyD


bkef;bkef;aewJh wdkufaqmifudk t&m&Sdav;a,muf xyfa&mufvmw,f/ (24)em&D wHcg;ydwfyJ/
olwdkYrSmygwJh aiGawG axmifbl;0rSm tyfcJh&w,f/ okH;pGJcGifhr&bl;/ rdom;pkeJY awGUcGifhray;bl;/ wjcm;
tusOf;om;awGeJYvnf; awGUcGifhr&bl;/ olwdkYtcsif;csif;vnf; awGUcGifhr&bl;/ owif;pmvnf;
zwfcGifhr&bl;/ ygvmwJh pm;p&mawGukefawmh axmifxrif;[if;eJYyJ pm;ae&wm/ wpf&uf r[kwfbl;/
ESpf&uf r[kwfbl;/ wpfvrubl;/ ESpfv rubl;/
bkef;bkef;vnf; a&mufcgpu iwfcJhzl;wmqdkawmh udk,fcsif;pmrdw,f/ EdkifiH0efxrf;awGudk 'Dvdk
tiwfxm;vdkY raumif;bl;qdkwJh tjrifeJY axmif0efxrf;awG&JU tvpfrSm cdk; cdk; auR;wm/ oGm;vdkY
vmvd&Yk wJh tusO;f om;awGeYJ xnfx
h nfah y;vdu
k w
f m/ prlqmwdYk taMumftavSmw
f aYkd ygh/ tJ'gav;awGeYJ
0rf;omtm;& pm;&Smw,f/ aemufawmh axmifu odomG ;Ny;D prlqm 0,f,cl iG u
hf kd uefo
Y wfypfvu
kd w
f ,f/
tJ'gvnf; r&bl;/ bke;f bke;f uawmh ud,
k ahf &SUolwpfyg;iwfaewm rMunf&h ufvYkd prlqm arSmifc0kd ,fNy;D
awmhudk auR;awmhwm/

ajrZmyif 0efxrf;aumif;wpfa,muf
bkef;bkef;udk eef;wGif;ac:oGm;NyD; ouFef;cRwfwJh wyfrSL;vnf; a&mufvmw,f/ bkef;bkef;udk
ouFef;cRwfwkef;u olb,fvdk cHpm;&r,fqdkwmawmh rodbl;/ axmifxJrSm olYudkjrif&awmh bkef;bkef;
idkrvdk jzpfoGm;awmhw,f/ tJ'DawmhrS bkef;bkef;awGUpu 'um? 'umrawG? wynfhawG idkMuwmudk
ud,
k cf si;f pmrdw,f/ ,leaD zmif;eJY odyMf unfah umif;wJh wyfrLS ;? ,leaD zmif;eJY jrifaeus wyfrLS ;wpfa,mufukd
,leaD zmif;Avm tusO;f om;b0eJY jrif&awmh pdwx
f rJ mS wpfrsKd ;Bu;D yJ? oluawmh bke;f bke;f wdYk tzGUJ eJaY wGU
awmh &Suv
f nf;&Su?f tm;vnf;i,f jzpfaeawmhwmaygh/ acgif;av;ikNYH y;D wpfvrS ;f csi;f avQmufvmw,f/
bkef;bkef;eJYaemifawmf udk0if;armifwdkYu vufqGJEIwfqufNyD; tm;ay;vdkufawmh oltawmf tm;wuf
oGm;w,f/
olYb0uvnf; oem;p&m aqmif;wGif;umvBuD;rSmawmif apmifrygbl;/ tcif;rygbl;/
taEG;xnf rygbl;/ rsuEf mS okwyf 0k g (wbuf) rygbl;/ tqkwaf &m*g&Sad wmh ydq
k ;kd wmaygh/ bke;f bke;f u
rMunfh&ufawmhbl;/ bkef;bkef;udk axmifxJrSm csrf;csrf;omomae&atmif olpDrHay;cJhwm/ olYaus;Zl;
&Sdw,f/ 'gaMumifholYtdrfudk wynfhawG vTwfNyD; olvdktyfwmrSeforQ tukefrSmay;w,f/ tdyf&mcif;?
apmif? wbuf? taEG;xnf? aq;0g; pm;p&m tpkHyJ/ olYvufxJ a&mufatmifydkYay;w,f/ w&m;pmtkyf
awGvnf; ydkYay;w,f/ olYtdrfeJY tquftoG,fr&cifwkef;u bkef;bkef;rSmvnf; ay;zdkY pm;p&mr&SdbJ
jzpfaew,f/ aemufqkH;BuH&mr&jzpfaewmeJY pwkr"k wpfbl; ay;vdkufw,f/ olu tJ'D pwkr"keJY
xrif;pm;wmwJh/ pm;jzpfw,fwJh/ ukefwJhtcg bl;cGHay;ydkYNyD; xyfawmif;wwfw,f/
'Dvt
kd jzpfrsKd ; BuK&H r,fvYkd olb,fvv
kd yk Nf y;D awG;rdz;l rSmvJ/ tdyrf ufxaJ wmif rufrzd ;l rSm r[kwf
bl;/ aemufawmh bkef;bkef;xH pmwdkav;a&;NyD; aus;Zl;wifaMumif; bkef;bkef; aus;Zl;awGudk aotxd
awmif arhrmS r[kwaf Mumif;eJY avmu"Hukd &ifrqkid Ef ikd v
f Ykd &ifqikd Ef ikd w
f hJ enf;vrf;rsm;&Su
d qk;H rvrf;Gef
ygvdkY awmif;yefvmw,f/

- 73 -

bke;f bke;f vnf; bk&m;a[m *gxmav;wpfy'k ef ?YJ r[mpnfq&mawmfBu;D &JU oHaygufav; wpfy'k u
f kd
a&;NyD; &Sif;jyay;vdkufw,f/ tJ'DuAsmav;udk &ifrSmydkufNyD; axmifajymif;oGm;av&JU/
olaxmifajymif;oGm;awmh olYa0,sm0pvkyfay;wJh aumifav;wpfa,muf jyefajymjyw,f/
]]axmufvrS ;f a&; tvkyu
f akd wmh vk;H 0pdwu
f ek o
f mG ;Ny/D oHo&mtpOftquf b,fawmhrS axmufvrS ;f a&;
rjzpfyg&apeJY}}vdkY qkawmif;oGm;w,fqdkyJ/
oem;p&myJaemf/ olwcYkd si;f tmPmvkMuwmeJY Mum;xJu Edik if 0H efxrf;aumif;wpfa,muf ajrZm
yif jzpf&&Smw,f/

wpfa,mufwnf;ae&wJh 'ku
bke;f bke;f wdaYk xmifrmS axmufvrS ;f a&;orm;awG wyfMuyfuae Adv
k rf LS ;Bu;D txd trsm;Bu;D &Sw
d ,f/
a&mufpwke;f u wpfcef;wpfa,mufpD oDjcm;xm;w,f/ wpfa,mufwnf; MumMumae&rsm;awmh pdwaf wG
[m ykrH eS f r[kwaf wmhb;l / tawG;vGeNf y;D tdyrf aysmw
f meJ?Y tazmfr&Sv
d Ykd raewwfwmeJ?Y wpfcsKd Uqdk naq;
vmwdu
k w
f hJ 0efxrf;udk vufqNJG y;D twif;xdik cf idk ;f ? pum;ajymckid ;f ? em;axmifcikd ;f eJ?Y pdwaf jcmufjcm; ukeaf wmh
w,f/ tJ'Dvdk jzpfvmawmh wpfa,mufwnf; rxm;awmhbl;/ &mZ0wf tusOf;om; wpfa,mufpD
tazmfxnfhay;&awmhw,f/ wpfa,mufwnf;ae&wJh 'kuuvnf; rao;bl;aemf/ l;oGm;Edkifw,f/

t&m&Sdwpfa,muf b0
tJ'Dvdk tazmfxnfhay;wmawmif t&m&Sdwpfa,mufu ckcsdefxd pdwfrrSefao;bl;/ wpfaeYudk
rdvmig;cg tenf;qkH;oGm;wwfw,f/ olu pm;orQ oGm;&rS usef;rmrSmvdkY jrifNyD; aeYpOfaeYwdkif;
0rf;EIwfaq;awGpm;NyD; rdvmoGm;wm/ tcsdKU&ufawGqdk&if ig;Budrfxufawmif ausmfao;w,f/
ESv;Hk a&m*g jzpfz;l olu ESv;Hk a&m*g vuPmawGajym&if olu ESv;Hk a&m*gjzpfaeNyq
D Nkd y;D q&m0efeYJ
jyawmhwmyJ/ tJ'v
D ykd J tpmtdraf &m*g jzpfaewm? 'lvma&m*g jzpfaewm? aoG;wd;k a&m*g jzpfaewmqdNk y;D
a&m*gaygif;pkH wifjyaeawmhw,f/ {NyD-ar yljyif;wJh aEGumvBuD;rSm tylcsdefvGefuJvdkY vlawG
aomufaomufvJ aoaeygw,fqdkumrS olu avwdk;&if avjzwfrSm pdk;vdkYqdkNyD; tusvuf&Snf?
abmif;bD&n
S 0f wfNy;D ? tcef;udk tvkyH w
d Nf y;D tcef;atmif;aeawmhw,f/ ckcsed x
f d rxGub
f ;l / vlvjJ zLzyf
jzLa&mfeJY ydk;[yfjzL kyfaygufaeNyD/
aq;kHwuf&wmvnf; cPcPyJ/ q&m0efawGu pdwfnpfaeNyD/ q&m0ef wpfa,mufuqdk
]]bke;f bke;f vkyyf gOD;? vlutaumif;Bu;D ? wpfu,
dk v
f ;Hk bma&m*grS r&Sb
d ;l / enf;av;bmav; &S&d ifvnf;
ay;OD;}} vdYk Ni;D jiLajymqd&k mS w,f/ vlu taumif;Bu;D jzpfayr,fh q&m0efjy&if wGyJ &Ykd w,f/ acgif;idu
k pf u
kd f
Bu;D ygoGm;awmhwmyJ/ wu,fawmh rde;f racsmacsmav; ,lxm;Ny;D rde;f rudk pdwrf cswhJ aMumifMh updwaf wG
vGefuJaewmyg/ aiGawGudkvnf; rdef;ruyJ pDrHay;aewmqdkawmh rdef;reJYaiGudk pdwfrcsae&mu ckcsdefxd
a&m*gazmufae&jcif; jzpfw,f/ 'gayrJh ol[molom l;wmyg/ pdw&f if;aumif;wJh tcHav; &Sad eao;vdYk
ywf0ef;usifudk 'kuray;&Smbl;/ b,folYudkrSvnf; 'kuray;&Smbl;/

- 74 -

t&mcHBuD; wpfa,muf&JUb0
bkef;bkef;udk ppfaMuma&;umvwkef;u cyfMurf;Murf; udkifwG,fcJhwJh? bkef;bkef;tdyfcef;udk
&efolpcef; wpfckudk 0ifpD;ovdkrsdK;0ifpD;NyD; ajrvSef&SmazG odrf;qnf;oGm;wJh tzGJUxJrSmvnf;ygwJh
t&mcHBuD;wpfa,muf a*guf(l;)wmuvnf; wpfrsdK;yJ/
olu dkusdK;&if acG;xufdkusdK;wufoljzpfNyD;? &ufpuf&if usm;xufydkqdk;wufwJholjzpfw,f/
ckawmhvnf; olr[kwfovdkyJ/ bkef;bkef;jrif&if vuftkyfav;csDvdkY/
olu yxr (3) ESpyf u
J swm/ aemufawmh (73) ESpf xyftwd;k cH&awmhw,f/ tJ'ED pS w
f ;kd Ny;D uwnf;
u azmufvu
kd w
f m rsupf u
d kd aemufaeawmhwmyJ/ olazmufwmu ta&;rBu;D bl;/ ywf0ef;usiw
f pfcv
k ;Hk
udkyg 'kuay;wmu ydkqkd;w,f/ vufu ykwD;BuD;udkifxm;NyD; rsufpdu usD;uef;awmif;arSmuf/ b,fol
bmvkyw
f ,fqw
kd m tukev
f u
kd Mf unfah ew,f/ Ny;D &if [kw
d ikd 'f aD wmvkyaf wmhwmyJ ckcsed x
f d nmOfq;kd awG
raysmufao;bl;/ wdik af wmwke;f yJ/ ntdy&f m0if&ifvnf; wtm;&,f&w,f/ bk&m;&Scd ;kd Ny;D &if]]t&if &mxl;
av; jyef&ygvdk\ bk&m;/ &mxl;a[mif;av; jyef&ygvdk\ bk&m;}}qdkNyD; tNrJqkawmif;NyD;rS tdyfw,f/
owif;pmxJu Edik if aH wmf tBu;D tuJ"gwfyu
Hk kd acgif;&if;rSm uyfxm;Ny;D vuftyk cf sD arwmydw
Yk ,f/
Ny;D &ifvnf; ]]tbom;wdu
Yk kd ypfrxm;eJaY emf}}vdYk ajymao;w,f/ 'gu oltNrv
J yk af eMu/ rif;eJY tJ'aD e&meJyY J
wefw,f}}vdkY ajymjyefa&myJ/
'gvnf; oem;p&myJaemf/ w&m;rrSwaf wmh a&m*gwpfrsKd ; pGu
J yfae&Smw,f/ bke;f bke;f udk ppfaq;
wkef;u ykHpHeJY wpfjcm;pDaygh/

vGwfaMumif t&m&Sd
aemuft&m&Sd wpfa,muf&adS o;w,f/ ola*guf(aMumif)wm vnf;wpfrsKd ;yJ/ Ed0k ifbm 'DZifbmvdk
wtm;at;csrf;wJh tcgrsdK;rSm pGyfus,f tusav;eJY tm;upm; abmif;bDwdkav;yJ 0wfw,f/
abmif;bD&SnfwdkY taEG;xnf tuswdkY 0wfxm;wJholawGudk olu uG,f&mrSm avSmifajymifaew,f/
]]at;vnf; rat;ao;bJeYJ taEG;xnfawG 0wfxm;w,f/ vl<um;awG}} vdv
Yk u
kd af jymaewm/ yg;pyfuom
rat;bl; ajymaewm olYwpfudk,fvkH; MuufoD;(onf;)awG xaewmawGU&w,f/
waygif;wefcl;vdk yltdkufwJh&moDa&mufawmh olu taEG;xnf tusvuf&SnfeJY tm;upm;
abmif;bD&Snf 0wfjyefw,f/ olrsm;awG tusAvm? abmif;bDwdkav;awGeJY ajy;vTm;aewmawGU&if
]]aor,fhaumifawG? ckvdkat;wJh tcgusawmh taEG;xnf r0wfMubl;}}vdkY ajymjyefa&m? ntcgvnf;
csr;f w,fqNkd y;D apmifBu;D NcKt
H yd f aejyefw,f/ yg;pyfuomcsr;f w,f ajymaewm vlu acR;wD;wD;usaeNy/D
tdraf xmifvnf;r&Sb
d ;l / om;orD;vnf; r&Sb
d ;l / vGwcf siv
f u
kd w
f mvnf; wpfyikd ;f udk aoaewmyJ/
axmifpum;eJaY jym&&if vGwaf MumifaMumifaewmaygh/ Ny;D cJw
h hJ 2009 uxde&f moDwek ;f u ausmufqnf
tzGUJ u awmif;pkwBf u;D udk qifacgif;vkyNf y;D aumfzrD pf apwDeYJ uxdet
f wGuf tvSLcHxu
G w
f ,f/ tJ'gudk
oluaMumufNy;D xGuaf jy;aew,f/ axmifrw
S cf sux
f yJ grSmpd;k vdw
Yk hJ tusO;f om;awG pkaygif;Ny;D uxdev
f LS
wmudk b,f0efxrf;u rifeDwm;rSmvJaemf/
'gu rdom;pkESifhvnf; ykHrSefawGU&? pm;eyf&dumvnf; jynfhpkHaeayr,fh pdwfazmufjyefaevdkY 'ku
a&mufaeolawGudk ajymjywm/
- 75 -

t&m&SdBuD; wpfa,mufb0
t&m&SBd u;D wpfa,muf&adS o;w,f/ usxm;wmu ESpaf ygif;&mausm?f rdom;pkeu
YJ a0;? axmif0ifpm
urvm? pma&;awmhvnf; axmifu wdkufdkufrydkY/ Hk;csKyfxd tqifhqifh wifjyNyD;rSpmwkdufuaeydkY&wm
qdkawmh wpfveJY vnf; ra&muf? ESpfveJYvnf; ra&muf? vlcsif;vnf;rawGU&? pmcsif;vnf; tquf
toG,fr&Sd jzpfaevkdY olUrSm pdwfzdpD;rI rsm;ae&Smw,f/
ydkqdk;wmu olUwynfhawGu olYudka&Smif? olu aygif;p&mvlr&Sd/ olUom;t&G,f i,fwynfh&if;
av;uawmif olUudk rdkao? rav;pm; uvefuqef jyefvkyfwmcH&eJY pdwftm;i,fae&Smw,f/ w&m;
pcef;awG0if w&m;awGxikd af yr,fh pdwef u
YJ ,
kd ef YJ vGwaf e&Smw,f/ bke;f bke;f eJY pum;ajym&ifvnf; cifAsm;eJY
usKyf tNraJ jymvdk ajym/ a[hvv
l Ykd trSww
f rJh ac:vdak c:? rif;eJiY geJY owdvufvw
G f oH;k vdo
k ;kH eJY pdwyf rkH eS f
r&Sd&Smbl;/
bkef;bkef;uawmh olUudkoem;jcif;? tm;emjcif;eJYtwl ay;p&m&Sdwmay;? auR;p&m&SdwmauR;eJY
onf;cH&if; wav;wpm; jyefqufqHNrJyg/ udk,fauR;wm vmpm;NyD; udk,fhudkvnf; bkef;BuD;wpfyg;vdk
rqufq&H aumif;vm; qdNk y;D pdwrf qd;k ygbl;/ pdwq
f ;kd vdv
Yk nf; rjzpfb;l av/ olcY Asm tckrS vlUavmuxJ
a&mufvmcJhwm r[kwfvm;/

Hk;tkyfBuD;b0
H;k tkyBf u;D wpfa,mufawmh wu,fu
h kd oem;p&maumif;w,f/ axmif0ifpmvnf; rvm&Smbl;/
rdom;pk u tawmfqif;&Jw,f/ Hk;udkvmwJh vlawGu ig;&m? wpfaxmifvdkrsKd; rkefYzdk;ay;oGm;wmudk
vmbf p m;rI v k y f N yD ; axmif c sxm;w,f / um,uH & S i f ud k , f w d k i f u vmbf a y;wm r[k w f b l ; /
awmif;vdkYay;wmvnf; r[kwfbl;/ vlrIa&;t& ray;&if dkif;&musrSmpdk;vdkY ay;wmyg ajym&ufeJY
tcscH&wm/ pm;p&m r&Sd&Smbl;/ tcsif;csif;u 0dkif;axmufyHhwJhaiGav; av;ig;axmifudk tdrfydkYzdkY
BudK;pm;aewm awGU&w,f/
pdw&f if;vnf; aumif;w,f/ k;kd vnf; d;k w,f? olw
Y &m;eJo
Y l at;at;av;aewwfw,f/ 'gayrJh
olwYkd tcsi;f csi;f u olUudk tdraf zmfvkd uRev
f kd oabmxm;Ny;D uRv
J kd EGm;vdk cdik ;f Mu? pm;<uif; pm;useaf y;MueJY
cGjJ cm; qufqw
H mudk awGU&w,f/ oem;p&myJaemf/ wpdr;f u rESrd &f bJ olwt
Ykd csi;f csi;f u jyefErdS af ew,f/
'Dvkd olawmfaumif;awG 'kua&mufaewmudk jrif&awmh bkef;bkef;&ifrSm rcsdatmif cHpm;&w,f/

oHa,mZOf tusOf;om;
[dt
k &ifwek ;f u bke;f bke;f aemufukd wpfaumufaumuf vdu
k af e&wJh q&mBu;D wpfa,mufvnf;
a&mufvmw,f/ ol[m ausmufqnftzGJUudk Murf;wrf;&ufpufcJhw,fqdkyJ/ ola&mufvmawmh
axmifb;l 0rSmwif em;&if;yg;&if; twD;cH&w,f/ axmifxaJ &mufawmh wef;pD; puxawG&UJ tNzcJ &H w,f/
bke;f bke;f udak wmh oHa,mZOf&ydS &kH w,f/ bke;f bke;f tzrf;cH&wke;f u idv
k u
kd w
f m vGeyf ga&m/ id&k if;eJv
Y nf;
wyfrLS ;awG? wyf&if;rSL;awG eJY twdu
k t
f cHvyk Nf y;D rzrf;zdYk ajymao;w,fw/hJ bke;f bke;f qDvnf; oH;k acgufvm
awGUw,f/ 'DypkH BH u;D eJY rjrif&uf vdq
Yk Nkd y;D q&mae0if;atmifxH aiGtyfay;Ny;D jyefjyefomG ;wmwJ/h ola&muf
- 76 -

vmawmh bkef;bkef; q&m tvkdawmf&dawG tmrcHudk,fawmfBuD;awGu bkef;bkef;udk acsmufcscJhwmawG


tukefod&awmhw,f/ tJ'gvnf; bkef;bkef;uHyJaemf/

vlUavmuudk 'kuay;zdkYoufouf a&mufvmol


[dkt&if a&Tacwfwkef;u tb tbeJY EIwfu wpfbwnf; baeolawG? wyfrSL;? wyfrSL;eJY
wpfrLS ;wnf;rSL; Ny;D aoravmuf aMumufae&olawGu axmifxaJ &mufawmh ykc;kH csi;f ,SOv
f mMuw,f/
ajc&mcsif; wkdif;vmMu w,f/ rif;ubmvJ igbmvJ vkyfvmMuw,f/
ppfaMuma&; umvwkef;u bkef;bkef;udk tMurf;ywrf; qufqHcJhwJh t&mcHBuD;u olUq&m
wyfrLS ;udk ]]rif;uvnf; wyfrLS ;? iguvnf; t&mcH vm-csr,f}}qdNk y;D "g;qG?J wkwq
f eJG YJ pdeaf c:ygava&m/
[du
k vnf; pdeaf c:&if wdraf y:xd vdu
k rf ,fqNkd y;D owfMu jzwfMur,fvyk v
f Ykd t&yfu 0difk ;f zseaf jz&awm
hw,f/ [dkuvnf; 'DrSm rcsbl;/ arQmfpifuRef;rSm csr,fqdkNyD; jyefcsdef;xm;wmawGU&w,f/
tJ'D tMurf;ywrf; t&mcHBu;D udk axmifxrJ mS awmh a*gufBu;D vdYk ac:Muw,f/ tJ'aD *gufBu;D [m
wyfrSL; wpfa,mufeJY pum;rsm;&mrS vufygukefMuvdkY wyfrSL;vnf; EIwfcrf;uGJ? a*gufBuD;vnf; eHdk;em
jzpfcJh&ao;w,f/
wpfaxmifvHk;udk 'kuvdkufay;aevdkY olUqdk csifMu? &GHMu? rkef;wD;Muw,f/ bkef;BuD;tcsif;csif;
wdkufay; w,f/ vltcsif;csif;wdkufay;w,f/ bkef;BuD;eJYvludk wdkufay;w,f/ tusOf;om; tcsif;csif;
wdkufvdkYr&&if tusOf;om;eJYaxmifudk wdkufay;w,f/ ausmufqnfq&mawmfBuD;udkawmif ra&Smifbl;
ol'kuay;w,f/ vlUavmuudk 'kuay;zdkY oufoufeJY a&muf&SdvmcJhol jzpfw,f/ olrsm;'kuray;&&if
pm;r0if? tdyrf aysmo
f l jzpfw,f/ wpfaxmifv;kH u olUudk a&SmifMuvdYk txD;useaf *gufBu;D jzpfaeawmhw,f/

av;pm;p&m vGrf;p&m aysmfp&m awGvnf;pHk


use;f rma&; vdu
k pf m;rIet
YJ wl w&m;xdik ?f pmzwfeYJ em;at;yg;at; ud,
k t
hf vkyf ud,
k v
f yk af eolawG
vnf; &Sdygw,f/ olwdkY[m twdwfudk c0gcsypfNyD; t&yfol t&yfom;awGeJY wpfom;wnf; jzpfoGm;wm
awGU&w,f/ av;pm;p&maygh/
tm;vH;k vdv
k [
kd m axmifusNy;D oH;k ESpaf usmu
f mvtxd olwu
Ykd kd jyefcefv
Y rd rhf ,fvYkd xifaeMuwke;f yJ/
ig;ESpaf usmv
f mwJt
h cgrS vGwv
f rf;udyk J wrf;wawmhwm/ 'gawmif yifpifav;awmh jyefay;zdYk aumif;w,f
qdkNyD; yifpifawmifhwaeoluvnf; renf;bl;/
axmifxrJ mS taeMumvmvdv
Yk m; rodb;l / pdwaf wG jyefi,fomG ;Muw,f/ 0g;wpf&yfavmuf&w
dS hJ
a&uefav;xJ puLavSuav;awG? yvyfpwpfavSuav;awG vTwNf y;D aumfzrD pfaMu;avmif;Mu? jiif;Mu
ckefMueJY aysmfp&mawmh tawmfaumif;w,f/

udk,fhtcsif;csif;awmif rk'dwm ryGm;EdkifwJhol


t&m&Sdtrsm;pk[m tNydKiftqdkif &Sdawmh olwdkYtcsif;csif; rac:Edkif? rajymEdkifwJholawGvnf;
&SdMuw,f/ txkyfNydKif? tykwfNydKif? tpm;NydKifMuwm awGU&w,f/ axmif0ifpm txkyftBuD; NydKifwm?
axmif0ifpm txkyf rsm;NydKifwm? olUxufig ydkpm;jywm? pm;p&mawG tykyfcH? rdIwufcHNyD; tNydKiftqdkif
vTwfypfMuaewmawGvnf; awGU&w,f/ jynfolUOpmawG tv[ qHk;HI;oGm;&w,f/ ESajrmp&mBuD;
aemf/
- 77 -

tJ'v
D kd tNyKd it
f qdik af wG Mum;xJrmS rS Ny;D cJw
h hJ 2009 ckEpS ?f pufwifbmvwke;f u ESp(f 20)orm;awG
vGwo
f mG ;Ny;D ? (7)ESpu
f sou
l usecf v
hJ Ykd remvdpk w
d af wGyg jyif;jyif;xefxef cHpm;&pfawmhw,f/ vGwo
f mG ;wJv
h l
uyJ tdrjf yefruyfEikd b
f J xGuaf jy;ae&ovdv
k /kd rD',
D mawGu atmfaeNyv
D Ykd ajymvdak jym? vlUtcGit
hf a&;udk
wdik v
f Ykd ukvor*uyJ ckcsucf si;f vmNy;D ppfaq;awmhrvdv
k dk t&Suaf jy avQmufviT ahf ewm awGU&w,f/
'guvnf; oem;p&myJaemf/ tusO;f om;tcsi;f csi;f olrsm;vGwo
f mG ;wmudk rk'w
d mryGm;Edik &f mS bl;/
rausreyfeJY aygufuGJusef&pf&Smw,f/

b0qufwdkif;
tusO;f pH tH;I orm; trsm;pkuawmh "rukd vufeuftjzpf toH;k rcsMubl;/ tumtuG,t
f jzpf
vnf; toH;k rcsMubl;/ tazmfreG f tjzpfvnf; toH;k rcsMubl;/ rdwaf qGaumif;tjzpf? cdv
k &IH mtjzpfvnf;
toHk;rcsMubl;/ 'gaMumifh olwdkY&JUESvHk;om;awG[m trkef;yGm;p&mawGeJY jynfhESufaewm/
HI;edrfhcsdefrSm w&m;rzufawmh pdwfqif;&J&vdkY udk,fa&mpdwfyg ESpfcgHI;&awmhwmaygh/
"r[m b0rSm r&Sdrjzpf ta&;BuD;w,fqdkwm olwdkYodzdkY aumif;w,faemf/ tJ'Dvdk rodvdkYvnf;
olwdkYb0awG[m aMuuGJp&mtxd jzpfaeawmhwmaygh/
bkef;bkef;awmh olwdkYudk MunfhNyD;? aMumufoGm;w,f/ tukvodkvfudk aMumufoGm;wm/ &mxl;
tmPmyg0gawGudk aMumufoGm;wm/
oHo&mwpfavQmufrmS H;I edro
f v
l nf; rjzpfyg&apeJ?Y atmifEikd o
f v
l nf; rjzpfyg&apeJY cH&olvnf;
rjzpfyg&apeJY/ vkyf&olvnf; rjzpfyg&apeJY/
tJ'DqefYusifbuf ESpfckteuf wpfckckudk rjzpfrae a&G;&r,fqdk&if HI;edrfholyJ jzpfcsifw,f/
cH&olyJ jzpfcsifw,f/
t*Fvdyfvdk atmifEdkifwmrsKd; rjzpfcsifbl;/
t*Fvdyfvdk vkyf&wmrsKd; rjzpfcsifbl;/
wu,fyg/ bkef;bkef; tNrJ qkawmif;w,f/ ow0gawGudk axmifoGif;tusOf;csNyD; nOf;yef;
vSnfhpm; &ufpufrS vl&m0ifhr,f b0rsKd; b0qufwdkif; b,faomtcgrQ rjzpfyg&apeJY ..... rjzpf&
ygvdk\ .... jrwfpGmbk&m; .... jrwfpGmbk&m; ...../

0D&ol
3-10-2010

- 78 -

rm;\ tni;f cHE


o
;
H
I

t
H
SvHk;o
f;p
O
s
m;
tu

A
- 79 -

You might also like