Trkiyede ocuk Edebiyat n n Geli im izgisi Necdet Neydim YIL:4 SAYI:16 EKIM/ARALIK 2006

Bat da ayd nlanman n rn olan ocuk ve genlik edebiyat (GE) XVII. yzy l n n sonlar nda ba larken, Osmanl da Tanzimat n ard ndan, ancak XIX. yzy l n 2. yar s nda ba layabilmi tir. Ayd nlanmayla birlikte Bat da ortaya kan GE salt ayd nlanman n dnya gr n yans tmam , ayn zamanda ayd nlanmaya tepki olan Romantizmin ve dinin bak a lar n ve tepkilerini yans tan ve onlar n zmn ortaya koyan rneklerle de temsil edilmi tir. Ayd nlanma dnya gr n yans tan kitaplar n yan s ra, ayn dnemde buna tepki olan gr lerin yans d ocuk ve genlik edebiyat , 60l y llarda byk bir anlay de i imi geirmi tir. Bu y llara kadar ocu a biimlendirilebilecek bir nesne anlay yla yakla an edebiyat e itim sistemi, bu y llarda nemli bir sorgulamadan geirilmi ; temel anlay nda byk de i imler ya am t r. Bu anlay de i iminde 68 renci Hareketlerinin nemli bir etkisi olmu tur. Bu anlay edebiyatta ocu u merkez konuma ykseltmi ve ocuk gerekli i ve e itli i edebiyata daha fazla yans maya ba lam t r.

Bat da GE bu sreci ve at may ya am ken, bizde yakla k yzelli y l sonra ba layan ocuk ve genlik Edebiyat n n ilk rnleri eviriler olmu tur (ilk eviriler 1860larda ba l yor). eviri kitaplar n tm sanki btnyle ayd nlanman n bir rn ve yans mas olarak alg lanm t r. Bat da farkl amalar do rultusunda ortaya konan bu edebiyat rnleri Osmanl da ve Trkiyede tek bir kapta birle tirilerek temel ama olan modernle me do rultusunda kullan lm t r. Bu anlay ok byk bir de i ime u ramadan 80li y llara kadar devam etmi tir. 80li y llardan sonra Trkiyede nemli de i imler ya anm ve toplumun ya am biimine yans m t r. Ancak bu de i im talep (ocuklar n talebi) olmas na kar n edebiyata tam anlam yla yans mam t r

Paradigma kavram na bak : Tarihsel sre ierisinde meydana gelen ekonomik, sosyal ve bilimsel geli meler sosyal paradigmalarda da de i imler yaratm t r. Bu de i imler sonucu ocu a bak ta da farkl l klar ortaya km t r. Sosyal a dan bilinen tarih olan antik a dan bu yana ocu un toplum ierisindeki yeri ve nemi de i imlere u ram t r. Ekonomik ve sosyal geli melere ko ut olarak ocuk, de er olarak alg lanmaya ba lanm ancak bu alg lama srecine ba l olarak farkl anlamlar yklenmi tir. Feodal kltrde soyu devam ettirecek bir varl k olarak grlrken, Ayd nlanman n bir sonucu olan ulus devletlerin ortaya k n n ard ndan lkenin gelece ini srdrecek varl k olarak alg lanm t r. Modernle me srecinde ocu a bak ta Bat da temel paradigmal de i imler meydana gelmi ve bunun etkileri dolayl olarak bize de yans m t r.

Tarihsel sre ierisinde ocu a ve ocuklu a bak : ocuk edebiyat n ele almadan nce tarihsel sre iinde ocu un ve ocuklu un geirdi i evreleri genel olarak ele almak, ocu un ve ocuklu un edebiyata giri inin nedenlerini saptamak ve bu kavramlar yerli yerine oturtmak gerekir. ocuklar, bizim belki de art k yer alamayaca m z bir zamana gnderdi imiz canl elilerdir. Biyolojik a dan bakt m zda, kendisini yenilemek gerekti ini unutan bir kltr d nlemez. "ocuk" dendi inde, genelde insan n O-7 ya aras ndaki belirli bir kategorisi akla gelir. Bu kategoride "ocuk" bak ma, e itilmeye ve korunmaya ihtiya duyar. Bu tan mlaman n yan nda as l "ocuk" kavram Rnesansla birlikte kullan lmaya ba lanm ve ayd nlanma dneminde bugnk ieri ini kazanm t r. ocukluk d ncesi Rnesans n en byk bulu lar ndan biridir, belki de en insanca olan d r (

Postman, 1992, s.8).

Bilim, ulusal devlet ve dinsel zgrl n yan nda "ocukluk", sosyal bir yap ve psikolojik bir varl k olarak XVI. yzy lda ortaya konmu ve gnmze de in geli me gstermi tir. Antik a da ve Ortaa da yedi ya la birlikte yeti kinler dnyas na kat lan ocu a dnk bir edebiyat olmam t r. Ancak sanayile menin ba lamas yla birlikte feodal ili kiler de bozulmaya ba lam , feodalitenin etkin oldu u dnemlerde aile ii ili kileri ve i levleri birbirine benzer olan bireyler aras nda grev farkl l klar ortaya km t r. Ayd nlanma ve sanayile menin ba lad XVIII. yzy la kadar ortak edebiyat olarak szl yaz n n temelini olu turan masallar n nemli bir yer tuttu u grlr. lkel ve feodal toplumlarda masal, nemli bir e itim arac olarak da kullan lm t r. Ortaa da ocuklar ve yeti kinler ayn oyunlar oynarken, ayn oyuncaklara sahipken ve ayn masallar dinlerken, Ayd nlanma dnemiyle birlikte bunlar ayr lmaya ba lam t r. Bu ayr m n tohumlar matbaan n icad yla birlikte at lm t r. Matbaa, yeni bir dnyan n yarat lmas na ve bu yeni dnyada yeti kinli in nem kazanmas na yol am t r. Ba lang ta bu dnya, ocuklar tan ms z b rakm t r. ocuklar, yeti kinler dnyas ndan at l rken, onlara ya ayabilecekleri bir ba ka dnya sunulmu tur. te bu ba ka dnyaya "ocukluk" denmi tir. Bu tan mla birlikte ocuk, ocukluk dnyas ndan k p, yeti kinler dnyas na kat labilmek iin belli sreleri a mak zorunlulu uyla kar kar ya kalm t r. Matbaan n icad yla birlikte yaz nsal geli im artm , tinsel ve bilimsel eserler yayg nl k kazanm t r. XVI. yzy l n sonuna do ru astronomi, anatomi ve fizik dal nda eserler verilmi tir. te bu dnya, yeni bir davran biimi ve yeni bir bilin getirmi tir. Bireysellik, kavramsal d nme yetene i, bas l szn otoritesine inan, a kl k tutkusu, ak l Ortaa n belirli anlay ba nt s srecine kar l k daha da nem kazanmaya ba lam t r. Bu dnemde ortaya kan yaz nsall kt r, yani okuma ve yazma kltrdr. Bu ortaya karken de ocuklar geride b rak lm t r. Ortaa da ne genler, ne de ya l lar okuyabiliyordu. Bu nedenle ocukluk gibi bir kavram n d nlmesi gerekmiyordu; nk herkes ayn bilgi dnyas n n iindeydi ve hepsi ayn toplumsal ve kltrel formasyonu payla yordu. Matbaan n icad yla birlikte yeti kinlik ortaya kt ve ocuklar belli geli im a amalar ndan geerek yeti kin olmaya zorland . Bunun iin nce okumay renmeleri gerekiyordu ve e itime gereksinmeleri vard . Bu nedenle edebiyat bir ara olarak kullan ld .

Sanayile meyle birlikte Bat da ortaya kan yeni sosyal ve ekonomik ili kiler yeni bir ahlak ve e itim anlay gereksinmesini de getirmi tir. Bu anlay burjuva ahlak anlay d r.

KAYNAK: http://www.siviltoplum.com.tr/?ynt=icerikdetay&id=609