LUY N T P T

DUY PH PHN

Ch c h n b n c l n nghe n ph ng php t duy ph phn (critical thinking) v t m khng bi t n l g v vi c luy n t p n c kh khng? Bi vi t hm nay c a Global Education s c p n ph ng php t duy ny.

T duy ph phn (critical thinking) l m t k n ng trong ng i suy ngh ch ng h ng t i nh ng v n v tnh hu ng ph c t p d a trn nh ng suy ngh , quan i m v ni m tin c a mnh. Ng i ny hon ton c th khi n chnh nh ng suy ngh , quan i m v ni m tin c a mnh tr nn h p l v chnh xc h n b ng cch t khm ph, t ra hng lo t cu h i v tm ra cu tr l i hay gi i php cho chnh nh ng cu h i . Nhn chung, t duy ph phn i h i c k n ng l p lu n l n k n ng gi i quy t v n (reasoning and problem solving). Trn th c t 2 k n ng ny b sung v c ng c th thay th cho nhau. i vo tm hi u m t cch c th , chng ta s th y k n ng t duy ph phn bao g m nh ng k n ng, chnh xc h n l nh ng kh n ng sau y: - Quan st - Lun lun t m t cu h i v tm nh ng ngu n tr l i c n thi t cho mnh mnh

- Lun ki m tra v t th thch nh ng i u mnh v n tin, nh ng quan i m, suy ngh , nh ng gi s hay ng i khc t ra xem chng c ng s th t khng? - Nh n th c nh gi c v nu ra v ng ch c c a t cv n duy v l p lu n c nh ng gi i php, nh ng l i gi i v ng ch c

a ra nh ng quy t

nh sng su t v tm ra

- Hi u v t

duy logic v logic ni chung kh n ng c a mnh m t trong nh ng ph n ny, ho c c ng c th b n ng ny t u. D th no i ch ng n a th 20 k n ng luy n t p t duy cho b n. Ch c n lm theo nh ng b c r t n gi n sau y, b n hon duy ph phn (critical thinking) c a mnh.

C th b n hon ton t tin v c m th y c n h c t t c cc k n ph phn d i y c ng s c ch ton c th t tin v i kh n ng t 1. Nh n th c v n

(Recognizing a problem)

Khi nh n ra r ng mnh ang im tv im tv n no , b n c ng c n ng th i nh n ra s c n thi t c a vi c ph i hnh ng ng theo nh ng g mnh ph o lm. Tuy nhin, c n l u r ng hnh ng c a b n ph thu c vo lo i v n m b n ang g p ph i. Li u v n c qu nghim tr ng hay khng? N u nh g p ph i nhi u h n m t v n cng m t lc th v n no c n c t ln gi i quy t tr c, v n no gi i quy t sau? S d ng nh ng k n ng t duy ph phn c a mnh ch ra m i v n ang g p ph i (pinpoint any problem or problems) tr c khi c p n gi i php (anticipate a solution). Luy n t p nh th no?

Th ln danh sch nh ng vi c c n lm, s p x p chung theo th t vi c no c n u t nhi u th i gian nh t, ho c vi c no c n hon thi n tr c, hay vi c no quan tr ng nh t. B n c ng c th s p x p theo c 3 cch khi mu n luy n t p. Khi xem/ c b n tin: sau khi nghe 1 b n tin, b n th tra kh n ng nh n th c v n c a b n. 2. Nu ra v n (Defining a problem) c li t k ra 3 v n c th gy nn h u qu ki m

Cch gi i quy t v n m t cch hi u qu tr c h t yu c u vi c nu ra cv n th c s ang c n gi i quy t v trnh nh m l n v i v n gi t ng. ng b n thn mnh v l i gi i cho bi ton kh b c n tr b i cc nhn t sau y:

m c gi s

c av n c a b n thn b n

thi u th n thng tin Hy t p trung suy ngh k v tnh hu ng hi n t i v ng b nh h ng r i gi i quy t u v n ra nh ng h u qu ho c hi n t ng do chnh v n c a b n thay v b n thn v n . Luy n t p nh th no? r i l i gy

T by gi , b t c khi no b n ph i b t u th c hi n m t qu trnh no , n gi n nh n u m t mn n no theo cng th c, ho c h c cch s d ng m t thi t b i n t gia d ng no trn b n h ng d n km theo s n ph m, hy dnh ra t nh t 10 pht c k v xem tr c t t c cc h ng d n tr c khi b t tay vo lm. Cch gi i quy t hi u qu m t v n ch n khi tr c h t b n bi t ch xc mnh ang ph i i m t v i nh ng ci g. 3. T p trung quan st (Focused observation) Khi t ng c ng nh n th c c a mnh, b n s quan st c nhi u h n v c ng t nh n th c cao h n c v nh ng v n m mnh quan st b ng cch s d ng cc gic quan c a mnh, l ng nghe nh ng ng i xung quanh ni v tm ki m nhi u chi ti t h n. Thm vo , khi b n ang trong qu trnh thu th p thng tin, hy t p trung, t mnh vo v n c nh v suy ngh xuyn su t. Ch c n ch m t cht, b n s khng b st m t chi ti t no v s d n d n tr thnh m t ng i a ra nh ng quy t nh sng su t h n c ng nh nh ng gi i php kh thi h n. Luy n t p nh th no? n ngoi. T p ng nh n th c i b d i ph n nh v y thi.

Tm m t a i m nhi u ng i qua l i v t t p, v d nh m t qun caf hay m t c a hi u quan st nh ng ng i xung quanh, s d ng nh ng gic quan c a mnh v i m c tiu t ng c cho b n thn. Hy xem li u 2 ng i ni chuy n ng kia c s p ci nhau khng? Xem ng i kia c ang m i i qu m c nguy c m vo m t con v t ngay g n khng? R t n gi Nh ng hy lm m t cch t nh v kn o trnh b hi u l m b n nh!

Vo m t l n no khi i xe, tr c khi n my, hy th l p ra trong u m t danh sch nh ng th m b n c n ph i nh n th c c nh ng g c th x y ra n u nh b n khng ch quan st. c th l m t ng i li xe m t ki m sot, m t a tr i xe p, m t cng ty xy d ng i n n c i n tho i ang thi hnh cng vi c v xe ngay trn ng ..v..v.. 4. ng no thng qu organizer) vi c s d ng cng c h at duy (Brainstorming with graphic

Cng c h a t duy l m t cng c tuy t v i gip b n ng no. Chng t o ra m t bi u b ng hnh nh trong no c a b n, ch ra cho b n cc c c u v c u trc c a m t v n m b n khng ng t i. Cng c h a t duy cn gip b n t p trung vo m c tiu chnh c a mnh, ch ra m t cch r rng con ng i t i nh ng gi i php hi u qu cng nh ng quy t nh t i u. Luy n t p nh th no?

L p ra m t bi u khi b n ph i a ra m t quy t nh no , n gi n nh : i n qun no hay i ngh u. S d ng nh ng tiu ch b n cho l quan tr ng nh : khng kh, d ch v , cc a i m du l ch vui ch i t i vng , ..v..v.. so snh v i chi u cc l a ch n c a mnh. T p s d ng cng c h a t duy b ng cch nhn l i m t v n mnh t ng ph i gi i quy t trong qu kh nh mua xe ho c chuy n cng vi c. L p m t h th ng cho th y cc hi n t ng ho c nguyn nhn gy ra cc v n cng cc gi i php dnh cho chng. ng no v th tm ra nh ng h ng gi i quy t khc bn c nh cch m b n lm trong qu kh v i v n . 5. t ra cc m c tiu (Setting goals) b n it v n c th chuy n nh t ng gi i quy t. M t c m c tiu tr nn

t ra cc m c tiu chi n l c ngh a l t ra m t k ho ch khi b n bi t r mnh mu n i n u v cc b c n

th t d dng. B ng cch s d ng b n cng c t duy v a ni trn, b n c th l p ra cho mnh m t bi u bi u th cch th c d n n cch gi i quy t c a m t v n no . Vi c t ra cc m c tiu i h i b n ph i u t t duy t i m t chi n l c v b chng ra lm nhi u ph n nh d gi i quy t. i u c ngh a l b nc n t ra cho chnh mnh cc deadline hon thnh cho t ng vi c, quy t nh ch xc mnh c n lm nh ng g, khi no c n lm nh m t c m c tiu c a mnh. i u c ng c ngh a l b n c n ghi nh 5 tiu ch c a m t m c tiu c gi tr . Chng l 5 tiu ch dng nh gi li u m c tiu m b n ang t ra c th t c v t c m t cch thnh cng hay khng? Nh ng m c tiu c gi tr l nh ng m c tiu: c vi t ra

Chi ti t, c th C th Th c t H ng t i 1 deadline c th n, t kh i u ph i i nh gi c

B ng cch t ra m c tiu cho mnh, b n c th xu t pht v i t i n i mnh mu n m tv iv n n ch a ra c m t gi i php hi u qu . Luy n t p nh th no?

Ch n cho mnh m t m c tiu ng n h n nh vi c d n phng l m t v d . S d ng 5 tiu ch ni trn l p ra m c tiu cho mnh v quy t nh xem mnh s hon thnh cng vi c d n phng nh th no. t ra m t deadline cho mnh, i vo c th m t cch chnh xc nh ng g mnh c n lm, vi t chng ra d i d ng hnh nh ti n theo di v nh c nh chnh mnh. i v i nh ng m c tiu di h n nh i du l ch di ngy hay tham gia m t kha h c no ho c b t k m c tiu no khi n b n ph i m t vi tu n tr i hon thnh, b n nn s d ng b n t m c tiu. Chia lm nhi u m c tiu nh n u th y c n thi t, trong c m i b c m b n cho l ph i th c hi n v s c th c hi n. V m t b n trong ch ra cch th c b n t c m c tiu v ch m b n s n. (P2) 5. Gi i quy t cc v n

chnh (Troubleshooting)

K n ng ny tr c h t yu c u b n ph i nh n d ng c nh ng v n c th c n tr b n trn con ng ti n t i m c tiu (identifying problems that will or may get in the way of your achieving your goals). B n c n bi t tr c r ng nh ng v n nh th s x y ra v th m ch cn c n ph i bi t cch ng n ch n chng, ng n khng cho nh ng v n nh l n d n ln (keep minor problems from becoming major). C ng c th b n ch n cch i m t ngay khi chng xu t hi n m khng c n c bo tr c. i v i c 2 cch, b n uc n bi t cch tm ra gi i php v t ti p t c t c m c tiu c a mnh. Nh th , ch c ch n vi c t i ch s khng cn b c n tr n a. Luy n t p nh th no?

Luy n t p k n ng gi i quy t cc v n chnh c a ng i khc. Khi ai ho c m t ng i b n ni v i b n v v n m h ang g p ph i, c th ang m c ti n thoi l ng nan (dilemma), hy ngh xem n u l h th b n s ng n ch n ho c gi i quy t v n nh th no. Th t p gi i quy t cc v n chnh mang tnh ton c u no m b n c c trn bo ho c c p nh t c trn cc ph ng ti n truy n thng, v d nh cc v n v Trung ng (Middle East) ho c s m ln ton c u (Global warming). Tm ra nh ng ph ng n kh thi trnh ho c gi i quy t cc kh kh n c th n y sinh t v n . 6. Tm ra ngu n t li u c n thi t (Finding resources)

i khi b n c n ph i a ra quy t nh cho m t v n no m khng c ngu n t li u tham kh o c n thi t trong tay. Nh ng lc nh th b n s lm th no? Cc gi i php v quy t nh c a b n c ng quan tr ng nh l nh ng thng tin, c n c gip b n a ra gi i php v y. i lc b n s th y nh ng thng tin m b n c n ang r t g n (close-at-hand) r i v b n g n nh ch ph i s d ng nh ng d n ch ng bi t. Tuy nhin, c ng s c nh ng lc b n c n ph i lm m t s tra c u (do some research) v khi 3 ngu n t li u

ng tin c y v c s d ng ph bi n nh t l Internet (ti li u i n t ), th vi n (t i li u in n) v tham kh o ki n c a chuyn gia (consulting experts). Vi c bi t cch dng nh ng ngu n t li u khi no v nh th no ng ngh a v i vi c phn bi t r rng gi a a ra quy t nh d a trn hng lo t c n c khc nhau v a ra quy t nh m t cch o o khng d a vo nh ng d n ch ng, d ki n c n c. Luy n t p nh th no?

Trn Internet c r t nhi u trang cng c tm ki m nh google, yahoo. B n hy th tm ki n thng tin b ng nh ng cng c tm ki m khc, t s d ng h n v so snh chng v i k t qu tm ki m c t nh ng ngu n m b n th ng xuyn s d ng c c nhi u h n nh ng thng tin m b n quan tm. Trong l n t i khi b n c c h i g p m t chuyn vin ho c chuyn gia trong l nh v c no , v d nh i g p chuyn gia t v n du h c, ho c chuyn gia t v n tm l, tr c khi i hy th t ra m t s cu h i c lin quan m b n mong mu n c tr l i. Vi t nh ng cu h i ra v l ng nghe cu tr l i c a cc chuyn gia trong khi b n tr chuy n. 7. nh gi thng tin (Evaluating facts)

Thng tin mang tnh chnh xc v khch quan cn quan i m t nhi u b nh h ng b i nh ki n v s thin v . y l 2 kha c nh hon ton khc nhau. N u nh m c 6 ni v t m quan tr ng c a thng tin v d ki n trong vi c a ra quy t nh v gi i php th n b c ny, b n c n nh gi thng tin v d ki n m b n c, c ng nh phn bi t r rng gi a thng tin (facts) v quan i m c nhn (opinion). Sau , b n c n xc nh n tnh chn th t v ng tin c y (credentials) c a ngu n thng tin m b n c, c ng nh tnh khch quan c a chng. ng bao gi qu tin t ng vo m t ti li u no m khng c n ki m tra l i chng, c ng nh ng bao gi nghi m nhin cho r ng m t ngu n ti li u c a m t tc gi no l khch quan v b n khng c n suy ngh l i. Luy n t p nh th no?

c m t bi bo in ra t m t t p ch v ghi l i tn tc gi c a bi . Sau hy th suy ngh li u b n thn t bo hay t p ch c ch ng minh c tin c y c a tc gi bi vi t hay khng? Th tm tn c a tc gi ny trn Internet v xem ng i c chuyn mn nhi u hay t trong l nh v c m ng i vi t bi hay khng. L n t i khi b n nghe ho c xem m t thng tin no , hy th ch ng minh ngu n t li u ng tin c y k trn tr c khi b n ch p nh n thng tin . 8. Cc k n ng thuy t ph c (Persuasion techniques) K n ng ny ng ngh a v i vi c b n c n h c cch gy nh h ng n tm l ng i khc v khi n h thay i ki n khi c n. Trong l ch s , r t nhi u nh v n, nh chnh tr , nh kinh doanh, chuyn gia qu ng co vv d d ng k n ng ny li ko (manipulate) s ng c gi , thnh gi v khch hng v pha h . Chnh v th hng ngy b n c n lm quen v s d ng r t nhi u th thu t (tactics) t c m c ch li ko m ng nh th . Luy n t p nh th no? xc th c c a n thng qua 3

Xem k m t m ng tin m b n yu thch nh t trong s bo g n y nh t, nh t ra 2 bi qu ng co v th nh gi chng theo cc tiu ch sau y: - Thng tin v s n ph m (tn, ch ng lo i) -M c -M c h p d n, nh ng nhn t gy h p d n kh ng nh, nh ng nhn t dng h pd n kh ng nh kh ng nh

- Tnh hi u qu c a m c - Tnh hi u qu c a m c

9. Ki m tra c m xc c a b n (Checking your emotions)

N u nh c nh n ra v s d ng h p l (recognized and used appropriately), c m xc c th ng gp m t ph n ng k cho t duy ph phn c a b n. ng v i b qua n, v trong qu trnh t duy logic nh m a ra quy t nh (going through the logical steps toward making a choice), b n c n c s tham gia c a nh ng c m xc nh t nh. Nh ng c m xc tiu c c nh thnh ki n (bias) hay r p khun (stereotyping) c ng c n c s m nh n ra nh m lo i b ngay khi c th . Hy th a nh n c m xc c a b n ch ng b qua n v c ng ng n ki m sot b n, i u ny s ng m t vai tr tch c c trong qu trnh rn luy n k n ng t duy ph phn. Nh ng c m xc tiu c c nh thnh ki n (bias) hay r p khun (stereotyping) c ng c n c s m nh n ra nh m lo i b ngay khi c th . Hy th a nh n c m xc c a b n ch ng b qua n v c ng ng n ki m sot b n, i u ny s ng m t vai tr tch c c trong qu trnh rn luy n k n ng t duy ph phn. Luy n t p nh th no?

B n c ph i l ng i thch bng khng? L n t i khi b n xem m t tr n u bng , hy ch cch m khn gi ph n ng sau m i l n tr ng ti th i ph t. Li u h c nh ng ph n ng nh t nh khi (ph n i khi tr ng ti x sai v ng h n u ng) hay cho m t ph n c m xc tc ng vo l i ph n ng c a mnh (s thin v cho i nh ch ng h n)? Cn nh c m t tnh hu ng khi n b n t c gi n, gi pht bi u tr c m ng v nh n cs ng h ph i gnh ch u m t s b t cng no trong cch v n ch (Misfotune never comes alone). Khi c c v tch c c n tnh hu ng nh th no? 10. T duy suy on (Judgement calls) s nh vi c b n ph i nghe m t ng i mnh khng a nhi t li t trong khi mnh th khng, ho c gi s b n ch m i m bi thi tr ng, hay r i vo tnh tr ng h a , b n s c m xc c a mnh nh h ng m t cch tiu

T duy suy on c dng trong cc tnh hu ng r i ro cao v khng c s phn bi t r rng gi a NG v SAI (stakes are high, and there are no obvious right or wrong). Nh ng lc nh th , cho d khng mu n nh ng b n v n ph i a ra nh ng quy t nh hon ton d a trn ch quan v thi u ch t ch . Nh ng g b n c n ph i lm l: cn nh c m i thng tin m b n c, l ng nghe l i khuyn c a m i ng i xung quanh, l ng nghe cc tr c gic (intuition) c a mnh, th m ch xem l i cc gi tr c a b n thn. Hy dnh th i gian t p lm quen v i t duy suy on, d n d n b n s tr nn t tin h n m i khi th c hi n n. Luy n t p nh th no?

Th m phn c a cc Quan ta th ng xuyn ph i a ra nh ng quy t nh d a trn phn on, m c d cng vi c c a h ch y u d a trn nh ng b ng ch ng xc th c. Hy th tm l i m t v n ph c t p ng trn bo ho c ngu n t li u tin c y no v tm thm thng tin trn m ng v v n ny, trong bao g m nh ng d n ch ng c khai b i c 2 bn. Sau nh ng g b n c n lm l xem li u phn quy t cu i cng c a quan ta d a vo u. B n c download nh c khng c b n quy n trn m ng v khng (downloading music without permission from the Internet)? C l l khng, nh ng ch c b n c ng bi t vi ng i nh th . Hy tm hi u xem m i khi quy t nh down nh c v nh th , ng i a m t quy t nh d a trn phn on hay l nh ng b ng ch ng xc th c nh! Trn y l nh ng k n ng gip b n luy n t p t duy ph phn m Global Education t ng h p gip b n. Hy kin tr m i ngy 20 pht v i m i k n ng v ch c ch n b n s thnh cng!