GII TCH MNG

CHNG 3
M HNH HA CC PHN T TRONG H
THNG IN
3.1. GII THIU:
Trong h thng in gm c cc thnh phn c bn sau:
a. Mng li truyn ti gm:
- ng dy truyn ti.
- Bin p.
- Cc b t in tnh, khng in.
b. Ph ti.
c. My pht ng b v cc b phn lin hp: H thng kch t, iu khin....
Cc vn cn xem xt y l: Ngn mch, tro lu cng sut, n nh qu . Mng li
truyn ti c gi thit l trng thi n nh v thi hng ca n nh hn nhiu so vi my
pht ng b.

3.2. M HNH NG DY TRUYN TI.

3.2.1. ng dy di ng nht.
ng dy di ng nht l ng dy c in tr, in khng, dung khng, in dn
r phn b u dc theo chiu di ng dy, c th tnh theo tng pha v theo n v di.
Trong thc t in dn r rt nh c th b qua. Chng ta ch quan tm n quan h gia in
p v dng in gia hai u ng dy, mt u cp v mt u nhn. Khong cch tnh t
u cp n u nhn.
tnh ton v xem xt mi quan h gia in p v dng in trn tng im ca
ng dy ta c m hnh ton hc nh sau: (xem hnh 3.1). Ti ta x ly vi phn dx trn
mi pha so vi trung tnh v kho st phn t dx.

IS
+
VS
x =1
u cp

I + dI

IR
V

V + dV
dx

+
VR
-

Hnh 3.1 : Quan h in p

v dng in phn t di
ca ng dy truyn ti

x=0
u nhn

Vi phn t dx ny ta c th vit:
dV = I .z .dx
dV
Hay
= I .z
dx
V
dI = V. y . dx
Vi z: Tng tr ni tip ca mi pha trn mi n v di
y: Tng dn r nhnh ca mi pha trn mi n v di
dI
Hay
= V. y
dx

(3.1)

(3.2)

Trang 29

GII TCH MNG

Ly vi phn bc 2 ca (3.1) v (3.2) theo x ta c:
d 2V
dI
= z.
2
dx
dx
2
d I
dV
= y.
2
dx
dx
Th (3.1) v (3.2) vo (3.3) v (3.4) ta c:
d 2V
= z. y.V
dx2
d2I
= z. y.I
dx2
Gii (3.5) ta c dng nghim nh sau:
V = A1 exp( zy.x) + A2 exp( zy.x)
Thay (3.7) vo o hm bc nht (3.1) ta c dng in
1
1
I =
A1 exp( zy.x)
A2 exp( zy.x)
z
z
y
y
A1 v A2 c xc nh t iu kin bin:
V = VR v I = IR x = 0;
Thay vo (3.7) v (3.8) cn bng ta c:
z
.I R
VR +
y
A1 =
2
z
.I R
VR
y
A2 =
2
: Gi l tng tr ng dy
t Z c = z
y

(3.3)
(3.4)

(3.5)
(3.6)
(3.7)
(3.8)

(3.9)

(3.10)

= z. y : Gi l hng s truyn sng

Vy (3.9) v (3.10) c vit gn nh sau:
V + I R .Z c
V I R .Z c
(3.11)
V ( x) = R
exp( .x) + R
exp( .x)
2
2
VR + I
VR I
R
R
Zc
Zc
I ( x) =
exp( .x)
exp( .x)
(3.12)
2
2
Cng thc (3.11) v (3.12) dng xc nh in p v dng in ti bt c im no ca
ng dy theo ta x.
Ta vit (3.11) li nh sau:
V ( x) = VR . 1 . [exp ( . x) + exp ( . x)] + I R . ZC . 1 [ exp ( . x) exp ( . x)]
2
2
(3.13)
= VR .ch ( . x) + I R .ZC .sh( . x)
Tng t (3.12)
I ( x) = I R ch( . x) + VR
.sh( . x)
(3.14)
ZC
Khi x = 1 ta c in p v dng in u cp:

Trang 30

GII TCH MNG

(3.15)

VS = VR . ch ( .x) + I R . ZC .sh( .x)

I S = VR

ZC

. sh( .x) + I R . ch( .x)

(3.16)

3.2.2. S tng ng ng dy di (l > 240):

S dng cng thc (3.15) v (3.16) lp s tng ng ca ng dy di nh
hnh 3.2 (gi l s hnh ).
IS
+
VS
-

Y1 Y2

IR
+
VR
-

Hnh 3.2 : S ca ng dy
truyn ti

T s hnh 3.2 ta c:
VS = VR + Z . I R + VR .Y 2 .Z = (1 + Y 2 .Z )VR + Z .I R
(3.17)
I S = ( I R + VR .Y 2 ) + VSY 1
(3.18)
Thay VS (3.17) vo (3.18) v n gin ha ta c:
I S = [(Y 1 + Y 2 ) + Z .Y 1 .Y 2 ].YR + (1 + Z .Y 1 ) I R
(3.19)
ng nht (3.17) v (3.19) tng ng vi (3.15) v (3.16) ta c:
Z = ZC sh ( .l)
(3.20)
(3.21)
Y1 = Y2 = Y
(1+Z.Y) = ch ( .l)
(3.22)
ch( .l ) 1
1
.l
=
. th
(3.23)
Vy: Y =
ZC .sh( .l ) ZC
2
Vit gn (3.20) v (3.23) li ta c:
sh( .l ) z. l .sh( .l )
=
Z = ZC . y.l
(3.24)
.l
.l
y. l th ( . l ) y.l th ( . l )
2
2.
2 =
(3.25)
Y =
.
l
l
ZC
2
. 2
. 2
S dng s hnh (3.3) v khai trin sh v ch ta c th tnh Y v Z n chnh xc cn
thit. Thng thng trong s ni tip ch cn ly 2 hay 3 phn t l t yu cu chnh xc:
x3 x5
Sh( x) = x +
+
+ ...... + .......
3! 5!
x2 x4
(3.26)
Ch ( x) = 1 +
+
+ ...... + .......
2!
4!
x3
2
17 7
Th ( x) = x
+ x5
x + .........
3 15
315

Trang 31

GII TCH MNG

z. l .

Is

sh( . l )
.l

IR
+

+
y. ( l ) th ( . l )
2 .
2
Zc
. l 2

VS
-

l
y. l th ( . 2 )
.
2 .( l )
2

VR
-

Hnh 3.3 : S ca mng tuyn ti

Nu ch ly hai s hng u.
( . l ) 2
Z z.l . 1 +

.l

2
2
1 .l .l .l
Y
=

1
1
2 3 2 2 2

(3.27)

3.2.3. S tng ng ca ng dy trung bnh:

Gm cc ng dy c .l << 1 gi l ng dy trung bnh (240km)
Z = z.l = Z (tng cc tng tr ni tip)
y. l Y
(na ca tng dn r)
Y =
=
2
2
ZT1
ZT1
IS
Z
IS
IR
+
VS
-

+
Y/2 Y/2

VR
-

Hnh 3.4 : S i xng ca

ng dy truyn ti

+
VS
-

YT

IR
+
VR
-

Hnh 3.5 : S i xng T ca

ng dy truyn ti

S thu c theo gi thit gi l s i xng (hnh 3.4) v cn c mt s th hin

khc na gi l s i xng T (hnh 3.5)
Tnh ton tng t nh s ta c (s T)
l
z. l th ( . 2 )
.
Z T 1 = ZT 2 = ZT =
2
. l 2
sh( .l )
YT = y. l
V
.l
Vi s i xng T (yl << 1) c th rt gn nh hnh 3.6
Hai s tng xng ny c chnh xc nh nhau nhng thng thng hay dng s p v
khng phi tnh thm na.
Trong trng hp ng dy kh ngn (l [ 80km) c th b qua tng dn mch r c hai s
p v T v thu gn ch cn mt tng dn ni tip Z (hnh 3.7)

Trang 32

GII TCH MNG

IS

Z/2

Z/2

+
VS
-

IR

IS

+
VR
-

IR

+
VS
-

+
VR
-

Hnh 3.7 : S tng ng ca ng

dy tuyn ti ngn

Hnh 3.6 : S i xng T

3.2.4. Thng s A, B, C, D:
Cc thng s A, B, C, D c s dng thit lp cc phng trnh quan h gia in p v
dng in u cung cp v u nhn ca ng dy truyn ti.
Bng 3.1 : Tham s A, B, C, D cho tng loi s

Loi ng dy
-ng dy di
ng nht
-ng dy trung
bnh
.S i xng T
.S i xng p
-ng dy ngn

B
C
D
Y.Z ZC .sh( . l ) = Z(1 + sh( . l )
ch( . l ) = A
ch ( . l ) = 1 +
= Y(1 +
2
2
2 Y .Z Y .Z
ZC
+
+
...
2
2
Y .Z
6
240
Y .Z Y 2 . Z 2
+
+ ...
+
+ ...
24
6
120

Y.Z
1+
2
1+

Y.Z
2

Y.Z
Z (1 +
)
4

Y.Z
Y (1 +
)
4

A
A

A
1
V d: ng thc 3.15 v 3.16 c vit li nh sau:
VS = A.VR + B.IR
IS = C.VR + D.IR
Bng 3.1 cho gi tr A, B, C, D ca tng loi ng dy truyn ti. ng dy di, ng dy
trung bnh v ng dy ngn, cc thng s ny c c tnh quan trng l:
A.D - B.C = 1
(3.28)
iu ny c chng minh.

3.2.5. Cc dng tng tr v tng dn:

Xt cc ng dy truyn ti theo cc tham s A, B, C, D cc phng trnh c vit di
dng ma trn:
VS A B VR
(3.29)
I = C D I
R
S
Phng trnh 3.29 c vit li theo bin IS v IR s dng kt qu:
A.D - B.C = 1
Nh sau:

Trang 33

GII TCH MNG

VS Z SS
V = Z
R RS

Z SR I S

Z RR I R
Vi ZSS = A/C; ZSR = -1/C; ZRS = 1/C; ZRR = -D/C
Cng thc (3.30) c vit di dng k hiu:
V = Z.I
Thm mt cch biu din IS, IR theo bin VS, VR nh sau:
I S YSS YSR VS

I = Y
R RS YRR VR

(3.30)

(3.31)
(3.32)

Hay
I = Y. V
Vi: YSS = D/B; YSR = -1/B; YRS = 1/B; YRR = -A/B
y ma trn Z l ma trn tng tr mch h, ma trn Y l ma trn tng dn ngn mch v m
bo Z = Y-1 ca mng hai ca. chng sau s tnh m rng cho mng n ca.

3.2.6. Cc thng s Z v Y dng cho cc gii thiu khc:

T bng 3.1 cc ng thc 3.30 v 3.31 thng s Z v Y c tnh nh sau (dng cho s p)
Y.Z
YSS = D = (1 +
)/Z = 1 +Y
B
2
2
2
YSR = 1 = 1 ; YRS = 1
(3.33) Cc
B
2
2
Y.Z
YRR = A = (1 +
) / Z = ( 1 + Y )
B
2
2
2
tham s ny c th tnh trc tip t s hnh 3.4 vit ra cc phng trnh nt v loi dng
nhnh gia.

3.3. MY BIN P:
3.3.1. My bin p 2 cun dy:
S tng ng ca my bin p (MBA) nh hnh 3.8. Cc tham s c quy v pha s
cp (pha 1).

I1

R1

X1

N1

N2

R2 1

N2
2

I2 +

+
V1
-

X 2

Rm

Xm

V2
-

Hnh 3.8 : S tng ng ca my bin p

Trang 34

GII TCH MNG

Trong MBA lc, nhnh t ha c dng kh nh c th lt i v s tng ng c rt
gn nh hnh 3.9
2

I1

N
R1 + 1 R2
N2

N
X 1 + 1
N2

X 2

I2

+
V1
-

+
V2
-

I1
+
V1
-

I2
+
V2
-

Hnh 3.9 : S tng ng n gin ha ca MBA

3.3.2. My bin p t ngu:

My bin p t ngu (MBATN) gm c mt cun dy chung c s vng N1 v mt cun dy
ni tip c s vng N2, s 1 pha v 3 pha di.
u cc a-n i din cho pha in p thp v u cc a-n i din cho pha in p cao. T l
vng ton b l:
N
Va'
= 1+ 2 = 1+ a = N
Ia
Va
N1
(a)
(a)
N2
(a)
N2
IN1
(a)
Va
(c)
Va N1
(b)
N1
IN2
(n)
(n)
(b)
(c)
Hnh 3.11 : S 1 pha ca MBATN
Hnh 3.10 : MBA t ngu 3 pha
Hnh
9: S3.12,
trong
tng

n gitr
no
S tng ng ca MBATN c m phng
nh 3hnh
Zexngltng
c pha h khi pha cap p ngn mch.
Hai tng tr ngn mch na c tnh l:
- ZeH: Tng tr o c pha cao p khi s vng N1 b ngn mch ni tt cc a-n. V d
dng chng minh t hnh 3.12 (php quy i)
(3.34)
ZeH = Zex N2
- ZeL: Tng tr o c pha h p khi s vng N2 b ngn mch ni tt cc a-a

Trang 35

GII TCH MNG

hnh 3.13.
Ia
a

Zex

1:N

Ia
a

Va
-

Va
-

Hnh 3.12 : S tng ng ca MBATN

Ia
a

+ I1
Va
-

1:N
Zex

Ia

a
+
Va

Hnh 3.13 : S tng ng khi

ni a-a ca MBATN

T s hnh 3.13 ta c:
Va = Va
V
( N 1)
I 1 = (Va a' ) / Z ex = Va
/ Z ex
N
N
i vi my bin p l tng s ampe vng bng zero cho nn chng ta c:
I1 = Ia N
Hay Ia = I1/N
Vi: Ia + Ia = I1
V vy:
N 1
I a = I1 .
N
Tng tr :
2
V
V
N
N
Z eL = a = a
=
Z ex
Ia
I 1 ( N 1) N 1
Do :

(3.35)

N 1
(3.36)
Zex =
ZeL
N
S dng (3.34) ta c:
ZeH = (N-1)2 Z eL = a2ZeL
* Nhc im ca MBATN:
- Hai pha cao v h p khng tch nhau v in nn km an ton
- Tng tr ni tip thp hn MBA 2 cun dy gy ra dng ngn mch ln
* u im ca MBATN:
- Cng sut n v ln hn MBA 2 cun dy nn ti c nhiu hn
- li cng ln khi t s vng l 2:1 hoc thp hn
V d minh ha: Cho mt MBA 2 cun dy c thng s nh mc l 22KVA, 220/110V, f =
50Hz. Cun A l 220V c Z = 0,22 + j0,4 () cun B l 110V c tng tr l Z = 0,05 + j0,09
().
MBA u theo dng t ngu cung cp cho ti 110V vi ngun 330V. Tnh Zex, ZeL, ZeH dng
ph ti l 30A. Tm mc iu tit in p.
Gii:
Cun B l cun chung c N1 vng, cun A l cun ni tip c N2 vng.
Vy N2 /N1 = 2 = a v N = a+1 = 3, do ZA = 0,24 + j0,4 (), ZB = 0,05 + j0,09 ()
Nn:
ZeH = ZA + a2ZB = 0,44+ j0,76 ()
ZeL = ZB + ZA/a2 = 0,11+j0,19 ()

Trang 36

GII TCH MNG

2

N 1
= Z eL
= 0,049 + j 0,08 ()
N
N
I . R. cos + I . X . sin
Mc iu chnh in p =
.100%
V
30 0,44 . 0,9 + 0,76 . 0,437
= .
.100% = 2,21%
3
330
Z ex =

Z eH
2

3.3.3. My bin p c b iu p:
Do ph ti lun thay i theo thi gian dn n in p ca h thng in cng thay i theo.
gi cho in p trn cc dy dn nm trong gii hn cho php ngi ta iu chnh in p
mt hoc hai pha ca MBA bng cch t b phn p vo MBA ni chung l t pha cao p
iu chnh mm hn. Khi t s vng N bng t s in p nh mc ta ni l t l ng
nht. Khi chng khng bng ta ni t l l khng ng nht. B iu p c hai loi:
-B iu p di ti
-B iu p khng ti
B iu p di ti c th iu chnh t ng hoc bng tay, khi iu chnh bng tay phi da
vo kinh nghim v tnh ton tro lu cng sut trc . T s u phn p c th l s thc
hay s phc trong trng hp l s phc in p hai pha khc nhau v ln v gc pha.
MBA ny gi l MBA chuyn pha.

3.3.4. My bin p c t s vng khng ng nht:

Chng ta xt trng hp t s vng khng ng nht l s thc cn xt hai vn sau:
- Gi tr tng i ca tng tr ni tip ca MBA t ni tip trong my bin p l tng cho
php c s khc nhau trong in p, t l khng ng nht c m t trn s bng ch a v
gi thit rng a nm xung quanh 1 (a 1)
- Gi thit tng tr ni tip ca MBA khng i khi u phn p thay i v tr.
MBA khng ng nht c m t theo hai cch nh hnh 3.14, tng dn ni tip trong hai
cch c quan h l Y1 = Y1/a2.
a:1

Y1
q

(1)
a:1

Y1
p

Hnh 3.14 : Hai cch gii thiu

my bin p khng
ng nht

q
(2)

Vi t l bin p bnh thng l a:1 pha a gi l pha iu p. V vy trong s 1 tng dn

ni tip c ni n pha 1 cn s 2 th c ni n pha a.
a:1

Y1

q
a

Hnh 3.15 : S tng ng ca MBA khng ng nht

Xt hnh 3.15 ca MBA khng ng nht y tng tr ni tip c ni n pha n v ca
b iu p.
Mng hai ca tng ng ca n l:

Trang 37

GII TCH MNG

nt p:
I pq = (Vp aVq )Y1 / a 2
=

V pY1

a2
nt q:
'
= (Vq
I pq

Vp

= Vq .Y1

Ipq

+
Vp
0 -

(3.37)

VqY1
a

)Y
a 1
V p .Y1

(3.38)

Y1

Ipq

Y2 Y3

q
+
Vq
- 0

Y1/a

Ipq
+
Vp
-

Y1

(1 a)
a2

(a)

Y1

Ipq
(a 1)
a2

q
+
Vq
- 0

(b)
Ipq
p

+
Vp
0-

aY1
(1-a)Y1

a(a-1)Y1

Ipq
q
+
Vq
- 0

(c)
Hnh 3.16 : S tng ng ca MBA khng ng nht

s hnh 3.16a ta c:
(3.39)
Ipq = VpY2 + (Vp-Vq)Y1
(3.40)
Ipq = VqY3 + (Vq-Vp)Y1
ng nht (3.39) v (3.40) vi (3.37) v (3.38) ta c:
Y1 + Y2 = Y1/a2
Y1 =Y1/a
Y1 + Y3 = Y1
Y
Y Y
Y
Gii ra ta c: Y1 = 1 ; Y2 = 12 1 ; Y3 = Y 1 1
a
a
a
a
S l hnh 3.16b. Ch tt c tng dn trong s tng ng l hm ca t s vng a. V
du lin hp gia Y2 v Y 3 lun ngc. V d: Nu Y1 l in khng a > 1; Y2 l in khng;
Y3 l in dung; nu a < 1; Y2 l dung khng v Y3 l in khng.
S hnh 3.16c l s tng ng theo Y1 khi a 1 th tng tr mch r v tng
dn ni tip tin n Y1.

3.3.5. My bin p chuyn pha:

Trong h thng in lin kt c mch vng hay ng dy song song, cng sut tht truyn
trn ng dy c iu khin bng my bin p chuyn pha, MBA c t s vng l s phc
th ln v gc pha in p ph thuc vo v tr ca b iu p.
Khi cun s cp v cun th cp c qun trn cng mt li th chng c cng pha v t l
phn p l thc. Tuy nhin trong my bin p t ngu chuyn pha cun s cp v cun th cp
c b tr ty theo lch pha khi thay i u phn p th gc pha cng thay i theo. S
minh ha hnh 3.17a, s n gin ha ch c mt pha ca MBATN chuyn pha l y
cho gn gng, d thy cun dy th 2 ca pha a b lm lch in p i 900 so vi pha a.

Trang 38

GII TCH MNG

s vect hnh 3.17b khi u phn p chy t R A th in p thay i t zero n aa
kt qu l in p th cp thay i t oa n oa.
a

R
A

b
c

c
(b)

(a)

Hnh 3.17 : My bin p t ngu chuyn pha gm c ba pha

a. S u dy
b. S vect

Nh hnh 3.17 ta thy rng in p cun ni tip cao hn bnh thng cho php cng sut ln
hn chy trn ng dy ngha l: Thay v lp my bin p thng ta lp my bin p chuyn
pha s cho php nng cao in p cp v ng dy mang ti nhiu hn.

3.3.6. My bin p ba cun dy.

My bin p ba cun dy s dng trong nhng trng hp cn cung cp cho ph ti
hai cp in p t mt cun dy cung cp. Hai cun dy ny gi l cun th hai v cun th ba
(hnh 3.18). Cun th 3 ngoi mc ch trn cn c mc ch khc, chng hn c ni vo t
chn sng bc 3. Trn s ta k hiu 11 l cun s cp (P), 22 l cun th 2 (S), 33 l
cun th 3 (T).
P

d
Hnh 3.18 : My bin p ba
cun dy

Cc tham s o c t th nghim l:
ZPS: L tng tr cun s cp khi ngn mch cun 2 v h mch cun 3
ZPT: L tng tr cun s cp khi ngn mch cun 3 v h mch cun 2
ZST: L tng tr cun th cp khi cun s cp h mch v cun 3 ngn mch
2

N
quy i v pha s cp l: Z ST = P . Z ' ST
NS
S tng ng ca MBA ba cun dy hnh 3.19 ZPS, ZPT, ZST, quy i v pha s cp.
Theo cch o ngn mch ta c:
ZPS = ZP + ZS
(3.41)
(3.42)
ZPT = ZP + ZT
ZST = ZS + ZT
(3.43)
Tr (3.42) i (3.43) ta c:

ZST

Trang 39

GII TCH MNG

(3.44)

ZPT - ZST = ZP - ZS
T (3.41) v (3.44) ta c:
ZP =1/2 (ZPS + ZPT -ZST)
ZS =1/2 (ZPS + ZST -ZPT)
ZT =1/2 (ZST + ZPT - ZPS)

(3.45)
(3.46)
(3.47)
Zp

ZS
ZT

e
e

Hnh 3.19 : S tng ng ca MBA ba cun dy

B qua tng tr mch r nn nt t q tch ri u cc 1 ni vi ngun cung cp, u cc 2 v

3 ni n ti, nu cun 3 dng chn sng hi th th ni.

3.3.7. Ph ti:
Chng ta nghin cu v ph ti lin quan n tro lu cng sut v n nh. iu quan trng l
phi bit s thay i ca cng sut tc dng v cng sut phn khng theo in p. cc nt
in hnh cc loi ti gm c:
- ng c khng ng b 5070 %
- Nhit v nh sng
2030 %
- ng c ng b
510 %
tnh chnh xc ngi ta dng c tnh P-V v Q-V ca tng loi ti nhng x l phn tch
rt phc tp. V vy ngi ta a ra ba cch gii thiu chnh v ti dng cho mc ch phn
tch.
- Gii thiu theo cng sut khng i: C lng MVA v MVAR u bng hng s
thng dng nghin cu tro lu cng sut.
- Gii thiu theo dng in khng i: Dng in ti I trong trng hp ny c tnh
P jQ
I=
| V | ( )
V
V = |V|q v = tan-1 (Q/P) l gc h s cng sut, ln ca I c gi khng i.
- Gii thiu theo tng tr khng i: y l cch gii thiu thng xuyn khi nghin
cu n nh nu lng MVA v MVAR bit v khng i th tng tr ti tnh nh sau:
V
| V |2
Z= =
I P jQ
V tng dn:
1 P jQ
Y= =
Z
| V |2

3.4. KT LUN:
Trong chng ny ta xem xt cc phn t ca h thng in nh ng dy truyn ti, bin p,
ph ti. M hnh ha chng trong h thng in vi trng thi n nh nghin cu cc
trng thi c bn ca h thng: Ngn mch, phn b dng chy cng sut, v n nh qu .

Trang 40