Chng m u NHP MN NHNG NGUYN L C BN CA CH NGHA MC LNIN

I. KHI LC V CH NGHA MC LNIN 1. Ba b phn cu thnh ca Ch ngha Mc Lnin - Trit hc: nghin cu nhng quy lut vn ng, pht trin chung nht ca t nhin, x hi v t duy; nh hng th gii quan v phng php lun chung nht ca nhn thc khoa hc v thc tin cch mng. - Kinh t chnh tr: nghin cu nhng quy lut kinh t ca x hi, c bit l nhng quy lut kinh t ca qu trnh ra i, pht trin, suy tn ca phng thc sn xut t bn ch ngha v s ra i, pht trin ca phng thc sn xut cng sn ch ngha. - Ch ngha x hi khoa hc l kt qu s vn dng th gii quan, phng php lun trit hc v kinh t chnh tr lm sng t nhng quy lut ca qu trnh cch mng x hi ch ngha, bc chuyn bin lch s t ch ngha t bn ln ch ngha x hi v tin ti ch ngha cng sn. 2. Khi lc s ra i v pht trin ca ch ngha Mc - Lnin a. Nhng iu kin, tin s ra i ch ngha Mc - iu kin kinh t - x hi Nhng nm 40 ca th k XIX, phng thc sn xut t bn ch ngha cc nc Ty u pht trin mnh m. Cuc cch mng cng nghip khng nhng nh du bc chuyn ha t nn tng sn xut th cng t bn ch ngha sang nn sn xut i cng nghip t bn ch ngha m cn lm thay i su sc cc din x hi, trc ht l s hnh thnh v pht trin ca giai cp v sn. Cuc khng hong kinh t nm 1825 ko theo hng lot cuc u tranh ca cng nhn chng li ch ngha t bn, tiu biu l: + Cuc khi ngha ca cng nhn dt Ling (Php) nm 1831 va 1834 + Phong tro Hin chng (Anh) t nm 1838 n nm 1848 + Cuc khi ngha ca cng nhn dt Sildi (c) nm 1844. Thc tin cch mng ca giai cp v sn yu cu khch quan l n cn phi c l lun khoa hc. Ch ngha Mc ra i l s p ng yu cu khch quan ; ng thi chnh thc tin cch mng cng tr thnh tin thc tin cho s khi qut v pht trin l lun cua ch ngha Mc - Tin l lun Ch ngha Mc ra i cn l kt qu ca s k tha tinh hoa di sn l lun ca nhn loi nh: +Trit hc c in c, c bit l trit hc ca G.Hghen (George W.Friedrich Hegel, 1770-1831) v L.Ph bch (Ludwig Feuerbach, 1804-1872). 1

G.Hghen din t c ni dung ca php bin chng di dng l lun thng qua h thng cc quy lut, phm tr. Trn c s ph phn C.Mc v Ph.ngghen tha xy dng php bin chng duy vt. Vi Ph bch, mc d cn nhiu hn ch v quan im lin quan n cc vn x hi; song, C.Mc v Ph.ngghen nh gi cao vai tr t tng ca Ph bch trong cuc u tranh chng ch ngha duy tm, tn gio, khng nh gii t nhin l tnh th nht, tn ti vnh vin, khng ph thuc vo thc ca con ngi. to tin cho bc chuyn bin ca C.Mc v Ph.ngghen t th gii quan duy tm sang th gii quan duy vt. + Kinh t chnh tr c in Anh nh A.Xmt (Adam Smith, 1723-1790) v .Ricc (David Ricardo, 1772-1823) gp phn tch cc vo qu trnh hnh thnh quan nim duy vt v lch s ca ch ngha Mc. A.Xmt v .Ricc l nhng ngi m u l lun v gi tr trong kinh t chnh tr hc bng vic xy dng hc thuyt v gi tr lao ng. Cc ng a ra nhng kt lun quan trng v gi tr v ngun gc ca li nhun, v tnh cht ca qu trnh sn xut vt cht, v nhng quy lut kinh t khch quan Mc k tha xy dng nn l lun v gi tr thng d, lun chng v bn cht bc lt ca ch ngha t bn. + Ch ngha x hi khng tng c cc nh t tng tiu biu nh: H.Xanh Ximng (Henri De Saint Simon, 1760-1825), S.Phuri (Charles Fourier, 1772-1837) ngi Php v R. oen (Robert Owen, 1771-1858) ngi Anh. Ch ngha x hi khng tng th hin m nt tinh thn nhn o, ph phn mnh m ch ngha t bn trn c s vch trn cnh khn cng c v vt cht ln tinh thn ca ngi lao ng trong nn sn xut t bn ch ngha v a ra nhiu quan im cng nh d on v x hi tng lai. Song, ch ngha x hi khng tng khng lun chng c mt cch khoa hc v bn cht ca ch ngha t bn, khng pht hin c quy lut vn ng ca ch ngha t bn v vai tr, s mnh ca giai cp cng nhn vi t cch l lc lng x hi c kh nng xa b ch ngha t bn xy dng mt x hi bnh ng, khng c bc lt. Trn tinh thn nhn o n tr thnh nhng tin l lun cho ch ngha x hi khoa hc. - Tin khoa hc t nhin Cng vi nhng iu kin kinh t x hi, tin l lun, th nhng thnh tu khoa hc t nhin cng khng nh tnh ng n ca ch ngha Mc: + nh lut bo ton v chuyn ha nng lng ( Ra i vo gia TKXIX do Mayer, Helmholt, Faraday, Joule, Lence) chng minh v cc hnh thc vn ng khng tch ri nhau ca vt cht, s chuyn ha ln nhau v c bo ton + Thuyt tin ha ( Ra i gia TKXIX do Charles Darwin, nh sinh vt hc ngi Anh) em li c s khoa hc v s pht sinh, pht trin a dng bi tnh di truyn, bin d v mi lin h hu c gia cc loi thc vt, ng vt trong qu trnh chn lc t nhin. 2

+ Thuyt t bo ( Ra i nm 1839, do hai nh sinh vt hc ngi c l Scheiden v Schwan) xc nh s thng nht v mt ngun gc, hnh thi v cu to vt cht ca c th thc vt, ng vt v gii thch qu trnh pht trin trong mi lin h ca chng. Quy lut bo ton v chuyn ha nng lng, thuyt tin ha v thuyt t bo l nhng thnh tu khoa hc bc b t duy siu hnh v quan im thn hc v vai tr ca ng sng to; khng nh tnh ng n quan im v th gii vt cht v cng, v tn, t tn ti, t vn ng, t chuyn ha ca th gii quan duy vt bin chng; khng nh tnh khoa hc ca t duy bin chng duy vt trong nhn thc v thc tin. Nh vy, s ra i cu ch ngha Mc l hin tng hp quy lut; n va l sn phm ca iu kin kinh t x hi ng thi, ca tri thc nhn loi th hin trong cc lnh vc khoa hc, va l sn phm nng lc t duy v tinh thn nhn vn ca nhng ngi sng lp ra n. b. Giai on hnh thnh v pht trin ch ngha Mc -Giai on hnh thnh v pht trin ch ngha Mc do C.Mc v Ph.ngghen thc hin din ra t nhng nm 1842, 1843 n nhng nm 1847, 1848. C.Marx: 5/5/1818 - 14/3/1883. Friedrich Engels: 28/11/1820 - 5/8/1895. Nhng tc phm chnh: nh Bn tho kinh t trit hc nm 1844 (C.Mc), Gia nh thn thnh (C.Mc v Ph.ngghen, 1845), Lun cng v Ph bch (C.Mc, 1845), H t tng c (C.Mc v Ph.ngghen, 1845 - 1846), v.v th hin r nt vic C.Mc v Ph.ngghen k tha tinh hoa quan im duy vt v php bin chng ca cc bc tin bi xy dng th gii quan duy vt bin chng v php bin chng duy vt. n tc phm S khn cng ca trit hc (C.Mc, 1847) v Tuyn ngn ca ng Cng sn (C.Mc v Ph.ngghen, 1848), ch ngha Mc c trnh by nh mt chnh th cc quan im nn tng vi ba b phn l lun cu thnh. Trong tc phm S khn cng ca trit hc, C.Mc xut nhng nguyn l ca ch ngha duy vt bin chng, ch ngha x hi khoa hc v bc u th hin t tng v gi tr thng d. Tuyn ngn ca ng Cng sn l vn kin c tnh cng lnh u tin ca ch ngha Mc. Trong tc phm ny, c s trit hc c th hin sc so trong s thng nht hu c vi cc quan im kinh t v cc quan im chnh tr - x hi. Tuyn ngn ca ng Cng sn l tc phm bc u ch ra nhng quy lut vn ng ca lch s, th hin t tng c bn v l lun hnh thi kinh t x hi. Theo t tng , sn xut vt cht c vai tr quyt nh s tn ti v pht trin ca x hi; phng thc sn xut vt cht quyt nh qu trnh sinh hot, i sng chnh tr v i sng tinh thn ca x hi. Tuyn ngn ca ng Cng sn cng cho thy t khi c giai cp th lch s pht trin ca x hi l lch s u tranh giai cp, giai cp v sn ch c th t gii phng mnh nu ng thi v vnh vin gii phng ton th nhn loi. Vi nhng quan im c bn ny, C.Mc v Ph.ngghen sng lp ra ch ngha duy vt lch s. 3

Vn dng ch ngha duy vt lch s vo vic nghin cu ton din phng thc sn xut t bn ch ngha, C.Mc pht hin ra rng: vic tch nhng ngi sn xut nh khi t liu sn xut bng bo lc l khi im ca s xc lp phng thc sn xut t bn ch ngha. Ngi lao ng khng cn t liu sn xut t mnh thc hin cc hot ng lao ng, cho nn mun lao ng c thu nhp, ngi lao ng buc phi bn sc lao ng ca mnh cho nh t bn. Sc lao ng tr thnh mt loi hng ha c bit, ngi bn n tr thnh cng nhn lm thu cho nh t bn. Gi tr do lao ng ca cng nhn to ra ln hn gi tr sc lao ng ca h, hnh thnh nn gi tr thng d nhng n li khng thuc v ngi lao ng m thuc v ngi nm gi t liu sn xut, l nh t bn. Nh vy, bng vic tm ra ngun gc ca vic hnh thnh gi tr thng d, C.Mc ch ra bn cht ca s bc lt t bn ch ngha, cho d bn cht ny b che y bi quan h tin - hng. L lun v gi tr thng d c C.Mc v Ph.ngghen nghin cu v trnh by ton din, su sc trong b T bn. L lun ny trnh by h thng cc quy lut vn ng v pht trin ca x hi, cho thy s vn ng v pht trin y l mt qu trnh lch s - t nhin thng qua s tc ng bin chhng gia lc lng sn xut v quan h sn xut; gia c s h tng v kin trc thng tng. T tng duy vt v lch s, v cch mng v sn tip tc c pht trin trong tc phm Ph phn cng lnh Gta (C.Mc, 1875). Trong tc phm ny, nhng vn v nh nc chuyn chnh v sn, v thi k qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi, nhng giai on trong qu trnh xy dng ch ngha cng sn, v.v c. Giai on bo v v pht trin ch ngha Mc - Bi cnh lch s v nhu cu bo v, pht trin ch ngha Mc. Nhng nm cui th k XIX, u th k XX, ch ngha t bn pht trin sang mt giai on mi l giai on ch ngha quc. Bn cht bc lt v thng tr ca ch ngha t bn ngy cng bc l r nt; mu thun trong x hi t bn ngy cng su sc m in hnh l mu thun gia giai cp t sn v v sn. Ti cc nc thuc a, cuc u tranh chng ch ngha quc to nn s thng nht gia cch mng gii phng dn tc vi cch mng v sn, gia nhn dn cc nc thuc a vi giai cp cng nhn chnh quc. Trung tm ca cc cuc cch mng giai on ny l nc Nga. Giai cp v sn v nhn dn lao ng Nga di s lnh o ca ng Bnsvch tr thnh ngn c ca cch mng th gii. - Vai tr V.I.Lnin i vi vic bo v v pht trin ch ngha Mc Vladimir Ilich Lenin, sinh ngy 22/4/1870 ti Xim bic (Simbirsk) nc Nga trong mt gia nh trung lu, cha l gio vin dy lch s v ting Latinh c t tng tin b. V.I.Lnin tt nghip th khoa ngnh Lut i hc Saint Peterburg nm 1891. V.I.Lnin l ngi k s nghip ca C.Mc v Ph. ngghen. Qu trnh V.I.Lnin bo v v pht trin ch ngha Mc c th chia thnh ba thi k, tng ng vi ba nhu cu c bn khc nhau ca thc tin, l: 4

+ Thi k t 1893 n 1907 + Thi k t 1907 n 1917 + Thi k t sau khi Cch mng x hi ch ngha Thng Mi Nga thnh cng (1917) n khi V.I.Lnin t trn ( 21/1/1924). Nhng tc phm Nhng ngi bn dn l th no v h u tranh chng nhng ngi dn ch x hi ra sao? (1894) ca V.I.Lnin va ph phn tnh cht duy tm v nhng sai lm nghim trng ca phi dn ty khi nhn thc nhng vn lch s x hi, va vch ra ca h khi mun xuyn tc ch ngha Mc bng cch xa nha ranh gii gia php bin chng duy vt ca ch ngha Mc vi php bin chng duy tm ca Hghen. Trong tc phm Lm g? (1902) V.I.Lnin pht trin quan im ca ch ngha Mc v cc hnh thc u tranh giai cp ca giai cp v sn trc khi ginh chnh quyn. Cuc cch mng Nga 1905 1907 tht bi. Thc tin cuc cch mng ny c V.I.Lnin tng kt trong tc phm Hai sch lc ca ng dn ch x hi trong cch mng dn ch (1905). c Lnin pht trin nhng vn v phng php cch mng, nhn t ch quan v nhn t khch quan, vai tr ca qun chng nhn dn, vai tr ca cc ng chnh tr, v.v trong cch mng t sn giai on quc ch ngha. Nhng nm 1907 1917 l nhng nm vt l hc c cuc khng hong v th gii quan tc ng n vic xut hin nhiu t tng duy tm theo quan im ca ch ngha Makh ph nhn ch ngha Mc. V.I.Lnin tng kt ton b thnh tu khoa hc t nhin cui th k XIX, u th k XX; tng kt nhng s kin lch s giai on ny vit tc phm Ch ngha duy vt v ch ngha kinh nghim ph phn (1909). Bng vic a ra nh ngha v vt cht, mi quan h gia vt cht v thc, gia tn ti x hi v thc x hi, nhng nguyn tc ca nhn thc, v.v Trong tc phm Ba ngun gc v ba b phn cu thnh ch ngha Mc (1913), v php bin chng trong Bt k trit hc (1914 1916), v nh nc chuyn chnh v sn, bo lc cch mng, vai tr ca ng Cng Sn v con ng xy dng ch ngha x hi trong Nh nc v cch mng (1917), v.v Cch mng Thng Mi Nga nm 1917 m ra mt thi i mi thi i qu t ch ngha t bn i ln ch ngha x hi trn phm vi ton cu. S kin ny lm ny sinh nhng nhu cu mi v l lun m C.Mc, Ph.ngghen cha c t ra. V.I.Lnin tng kt thc tin cch mng ca qun chng nhn dn, tip tc bo v v pht trin ch ngha Mc v s thng li ca giai cp v sn, v chin lc v sch lc ca cc ng v sn trong iu kin lch s mi, v thi k qu , v k hoch xy dng ch ngha x hi theo chnh sch kinh t mi (NEP), v.v qua mt lot cc tc phm ni ting nh: Bnh u tr t khuynh trong phong tro cng sn (1920), Li bn v cng on, v tnh hnh trc mt v v nhng sai lm 5

ca cc ng ch Trtxki v Bukharin (1921), V chnh sch kinh t mi (1921), Bn v thu lng thc (1921), v.v Ngy 30/8/1918, V.I.Lnin b bn x hi cch mng mu st. Ong mt ngy 21/1/1924 ti lng Gorki( ngoi Matxcva). Vi nhng cng hin to ln c ba b phn l lun cu thnh ch ngha Mc, tn tui ca V.I.Lnin gn lin vi ch ngha ny, nh du bc pht trin ton din ca ch ngha Mc thnh ch ngha Mc Lnin. d. Ch ngha Mc Lnin v thc tin phong tro cch mng th gii Cuc cch mng thng 3 nm 1871 Php (Cng x Pari) c th coi y mt nh nc kiu mi nh nc chuyn chnh v sn c thnh lp. Thng 8 nm 1903 ng Bnsvch Nga c thnh lp n nm 1905 thc hin mt cuc din tp u tin ca giai cp v sn, n thng Mi nm 1917, cuc cch mng x hi ch ngha thng li m ra mt k nguyn mi cho nhn loi, chng minh tnh hin thc ca ch ngha Mc Lnin trong lch s. Nm 1919, Quc t Cng sn c thnh lp; nm 1922, Lin bang Cng ha X hi ch ngha X - vit ra i. Vi sc mnh ca lin minh, cng cuc chng pht-xt trong Chin tranh th gii ln th II khng ch bo v c thnh qu ca giai cp v sn m cn a ch ngha x hi pht trin ra ngoi bin gii LinX, hnh thnh nn cng ng cc nc x hi ch ngha do Lin X dn u, vi cc thnh vin nh Mng C, Ba Lan, Rumani, Hunggari, Vit Nam, Tip Khc, Nam T, Anbani, Bungari, Cng ha dn ch nhn dn Triu Tin, Cng ha dn ch c, Trung Quc, Cu Ba. S kin ny lm cho ch ngha t bn khng cn l h thng duy nht. Nhng s kin trn c v mnh m phong tro cch mng ca giai cp cng nhn ton th gii; thc tnh, c v mnh m phong tro u tranh gii phng ca nhn dn cc nc thuc a. Vai tr nh hng ca ch ngha Mc Lnin em li nhng thnh qu ln lao cho s nghip v ha bnh, c lp dn tc, dn ch v tin b x hi, v ngay c khi h thng x hi ch ngha b khng hong v ri vo thoi tro th t tng x hi ch ngha vn tn ti, ch ngha x hi vn c khng nh nhiu quc gia v chiu hng i theo con ng x hi ch ngha cc nc khu vc M Latinh. II. I TNG, MC CH, PHNG PHP HC TP, NGHIN CU 1. i tng v mc ch ca vic hc tp, nghin cu i tng nghin cu ca ch ngha Mc Lnin, bao gm trit hc, kinh tchnh tr, ch ngha x hi khoa hc. Mc ch ca vic hc tp, nghin cu mn hc Nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc Lnin l: nm vng nhng quan im khoa hc, cch mng, nhn vn ca ch ngha Mc Lnin; hiu r c s l lun quan trng nht ca t tng H Ch Minh, ng li cch mng ca ng Cng sn Vit Nam, trn c s xy dng th gii quan, phng php lun khoa hc, nhn sinh quan cch mng, xy dng nim tin v l tng cch mng. 6

2. Mt s yu cu c bn v phng php hc tp, nghin cu - Th nht, nhng lun im ca ch ngha Mc Lnin c th hin trong nhng bi cnh c th khc nhau, nhm gii quyt nhng vn c th khc nhau; hc tp, nghin cu ch ngha Mc Lnin cn phi hiu thc cht ca n; chng hc theo li kinh vin, gio iu. - Th hai, s hnh thnh, pht trin nhng lun im ca ch ngha Mc Lnin l mt qu trnh. Trong qu trnh y, nhng lun im ca ch ngha Mc Lnin c quan h mt thit vi nhau, b sung, h tr nhau; v vy, hc tp, nghin cu mi lun im ca ch ngha Mc Lnin phi t chng trong mi lin h vi cc lun im khc thy c s thng nht trong tnh a dng v nht qun ca mi t tng ni ring, ca ton b ch ngha Mc Lnin ni chung. - Th ba, hc tp, nghin cu nhng nguyn l ch ngha Mc Lnin l hiu r c s l lun ca t tng H Ch Minh, ng li cch mng ca ng Cng sn Vit Nam trong tng giai on lch s. - Th t, hc tp, nghin cu, nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc Lnin p ng nhng yu cu ca con ngi Vit Nam trong giai on mi; v vy, phi t gio dc, tu dng v rn luyn tng bc hon thin mnh trong i sng c nhn cng nh trong i sng cng ng x hi. - Th nm, ch ngha Mc Lnin khng phi l h thng l lun bt bin, m tri li l h thng l lun khng ngng pht trin trn c s pht trin ca thc tin thi i; v vy, qu trnh hc tp, nghin cu nhng nguyn l c bn ca ch ngha Mc Lnin ng thi cng phi l qu trnh tng kt, c kt kinh nghim gp phn pht trin tnh khoa hc vn c ca n.

Chng I CH NGHA DUY VT BIN CHNG

I. VN C BN CA TRIT HC 1. S i lp ca ch ngha duy vt v ch ngha duy tm. Trong qu trnh nhn thc th gii, mi trit hc u phi tr li cu hi th gii xung quanh ta l g, do u m c, chng c thc hay khng? V vy, vn tn ti ca th gii c thc hay khng c t ra cho c trit hc Phng ng ln trit hc Phng Ty, c duy tm ln duy vt. Nhn chung cc nh trit hc duy tm u xem tn ti ca th gii l do c mt lc lng tinh thn siu nhin c trc, sng to ra th gii. Th gii vt cht ang tn ti ch l bn sao ca th gii tinh thn. Ch ngha duy vt ph nhn gi thuyt ny v cho rng bn cht ca th gii l vt cht, khng sinh ra, khng mt i, lun lun vn ng t trng thi ny sang trng thi khc, tn ti khch quan. Trn c s m mi trit hcu phi gii quyt hai vn : + Mt l, gia thc v vt cht, ci no c trc, ci no c sau, ci no quyt nh ci no? + Hai l, t duy ca con ngi c phn nh trung thc th gii khch quan khng? Con ngi c kh nng nhn thc th gii hay khng? - gii p hai vn nu trn m trong lch s trit hc hnh thnh cc trng phi trit hc khc nhau, nhng chung quy, cng ch c hai trng phi l duy tm v duy vt. 2. Cc trng phi trit hc a. Trit hc duy tm: Cng l ch ngha duy tm, nhng trit hc duy tm khch quan coi thc nh l mt ci g huyn b, c trc th gii vt cht, sinh ra mi s vt. c Pla-tn gi l nim cn H-ghen gi l nim tuyt i (C th coi l mt lc lng siu nhin huyn b c quyn nng tuyt i ). Cn trit hc duy tm ch quan i biu l Bc c li, Hi um, Phch t cng cho rng thc c trc, nhng khng phi l mt lc lng siu nhin huyn b t bn ngoi a vo m h coi cm gic ca con ngi quyt nh tn ti ( khng cm gic c, th s vt khng c ). Ngoi ra cn c thuyt nh nguyn, coi vt cht v thc l hai nguyn th u tin, cng tn ti c lp. Thc cht, thuyt nh nguyn cng l mt dng ca ch ngha duy tm. 8

Tm li: trit hc duy tm tuyt i ho vai tr ca thc, ph nhn hin thc khch quan, ph nhn kh nng nhn thc ca con ngi, lm cho con ngi tr nn th ng, bt lc trc mi hin tng t nhin, x hi. Do trit hc duy tm thng c tn gio s dng lm c s l lun gii thch th gii xung quanh chng ta do u m c, con ngi t u sinh ra, cht ri s i v u. Tuy nhin cng c s khc nhau gia duy tm trong trit hc vi duy tm trong tn gio. Th gii quan tn gio, lng tin ng vai tr ch o, cn ch ngha duy tm trong trit hc li l sn phm ca t duy tru tng. b.Trit hc duy vt: + M u l trit hc duy vt ngy th cht phc thi c i. Tiu biu l trit hc Trung Quc, n v Hy Lp. Thi k ny cc nh trit hc duy vt cng khng nh th gii xung quanh chng ta l th gii vt cht, khng do ai sinh ra, khng mt i, nhng li ng nht vt cht vi mt hay mt s cht c th no . + Trit hc duy vt siu hnh i biu l T mt hp x ngi Anh (1588-1679 ). Quan nim, cc s vt hin tng tn ti bit lp khng ph thuc vo nhau, khng coi u tranh gia cc mt i lp l ngun gc l ng lc ca s pht trin. Tuy khng phn nh ng hin thc, nhng trit hc duy vt siu hnh cng gp phn khng nh v vic chng li th gii quan duy tm v tn gio thi by gi. + Ch ngha duy vt bin chng do Mc v ng ghen xy dng vo nhng nm 40 ca th k XIX, sau c Lnin pht trin. Ngay t khi mi ra i n khc phc c hn ch ca ch ngha duy vt cht phc thi c i, ch ngha duy vt siu hnh, v n phn nh ng hin thc khch quan, n tr thnh cng c gip nhng lc lng tin b chinh phc v ci to th gii II. QUAN IM DUY VT BIN CHNG V VT CHT, THC V MI QUAN H BIN CHNG GIA VT CHT V THC 1. Phm tr vt cht. a. Cc quan im duy vt trc Mc quan nim v vt cht. Ngay t thi c i cc nh trit hc duy vt cng ph nhn vai tr ca thn linh sinh ra th gii vt cht. Nhng, tr li cho cu hi ci g sinh ra mi s vt trong th gii ny. Trn tinh thn y m cc nh trit hc duy vt thi c i c gng i tm v gii thch ci ngun ca th gii vt cht. Do trnh 9

ca khoa hc cha pht trin, s hiu bit cn gii hn, v vy hu ht cc nh trit hc thi u cho rng ci u tin to nn th gii vt cht l mt dng vt cht c th no nh: nc, la, khng kh v sau m crt c on dng vt cht u tin to nn cc s vt, hin tng trong th gii vt cht l nguyn t, v t dn n thi quen xem vt cht l mt vt th ban u no , c gii hn cui cng, khng bin i, khng th phn chia. Quan im ny cng c khng nh th k XVIII khi Niu tn pht hin dng vt cht c khi lng nh nht l nguyn t v t tr i ngi ta ng nht vt cht vi nguyn t. Nhng n cui th k XIX u th k XX khoa hc t nhin pht trin mnh m, c bit l khoa hc vt l. V d: nm 1895 Rn ghen pht hin ra tia X. 1896 Bc c nen pht hin ra hin tng phng x ca nguyn t Uran; 1897 Tm xn pht hin in, in t; 1898 1902 ng b Ma ri quy ri khm ph ra cc cht phng x. Tt c nhng pht hin ni ln rng, nguyn t khng phi l phn t nh nht, m n cn c th b phn r chuyn ha, li dng c hi ny cc nh trit hc duy tm phn cng. Rng: khng c th gii vt cht, vt cht bin mt, gy ra mt cuc khng hong v th gii quan ca ch ngha duy vt, t c mt s nh trit hc ang t ch ngha duy vt siu hnh my mc chuyn sang ch ngha hoi nghi ri ng v ch ngha duy tm. Lnin cho rng: l mt bc ngot nht thi, l mt thi k m au ca lch s khoa hc v trit hc, mt chng bnh ca trng thnh . gii quyt cuc khng hong ny. Lnin khi qut nhng thnh tu mi nht ca khoa hc thi , ng a ra nh ngha v vt cht, mt nh ngha m cho ti nay cc khoa hc hin i vn phi tha nhn tnh ng n ca n. b. nh ngha vt cht ca Lnin: vt cht l mt phm tr (khi nim ) trit hc dng ch thc ti khch quan c em li cho con ngi trong cm gic, c cm gic ca chng ta sao li, chp li, chp li, phn nh v tn ti khng l thuc vo cm gic . - nh ngha vt cht ca Lnin c hai vn c bn cn nm vng: + Vn th nht: vt cht l mt khi nim dng ch thc ti khch quan... C ngha l th gii xung quanh chng ta c v vn cc s vt v hin tng khc nhau nhng chng u c chung mt c tnh ging nhau, l tnh vt cht (tn ti khch quan, khng sinh ra, khng mt i). Do , chng ta khng c nhm ln khi nim vt cht ni chung vi cc s vt c th. Cc s vt c 10

th n c qu trnh sinh ra ri mt i, nhng tnh vt cht ca n khng mt i m n ch chuyn t dng vt cht c th ny sang dng vt cht c th khc thng qua vn ng, do , mt hnh thc vn ng no ca vt cht mt i, tt yu s ny sinh mt hnh thc vn ng khc thay th. Nh vy, vt cht khng bin mt, vt cht khng phi l v hnh m ngi ta vn c th bit c vt cht tn ti di dng cc s vt c th khc thng qua vn ng. + Vn th hai: vt cht l mt khi nim dng ch thc ti khch quan, em li cho con ngi cm gic, c ngha l, th gii khch quan tc ng vo cc gic quan ca con ngi, nh c s phn x ca h thn kinh chuyn v b c m con ngi nhn bit c n l ci g, (tc thc). Nh vy, vt cht l ci phi c trc, thc c sau. thc ch l s sao li, chp li, chp li (lu gi li trong b c). thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. - nh ngha vt cht ca Lnin bao gm nhng ni c bn sau y: + Mt l, nh ngha khi qut c thuc tnh bn cht nht ca vt cht l tn ti khch quan khng ph thuc vo thc ca con ngi, khng sinh ra khng mt i, m ch chuyn ho t dng ny sang dng khc. + Hai l, nh ngha vt cht ca Lnin gii p c vn c bn ca trit hc. Vt cht c trc, thc c sau, vt cht quyt nh thc. + Ba l, nh ngha vt cht ca Lnin khc phc c tnh siu hnh ca ch ngha duy vt c quy vt cht vo mt dng tn ti c th no , bc b nhng quan nim sai lm ca ch ngha duy tm ( thc c trc ). + Bn l, nh ngha vt cht ca Lnin l c s cho cc khoa hc pht trin, em li nim tin cho con ngi trong vic nhn thc v ci to th gii bng chnh sc lc, tr tu ca chnh mnh ch khng phi ch i mt php mu no . Tm li, nh ngha vt cht ca Lnin bao qut c c v th gii quan cng nh v phng php lun, c v l lun v thc tin. N khc phc c t tng ca trit hc duy vt cht phc, trit hc siu hnh, l c s l lun vng chc bc b trit hc duy tm mt cch trit , vch ng cho khoa hc v nhng t tng tin b. c. Vt cht v cc hnh thc tn ti ca n

11

- Theo Ph.ng - ghen: Vn ng c hiu theo ngha chung nht l bao gm tt c mi s thay i din ra trong v tr, k t s thay i v tr n gin cho n t duy , vn ng l s bin i ni chung. Vn ng l thuc tnh c hu ca vt cht . Vn ng l phng thc tn ti ca vt cht . iu ny c ngha l ngi ta bit c vt cht tn ti di cc dng c th thng qua vn ng giai on ng im tng i. Thng qua vn ng m cc dng vt cht biu hin, bc l n l ci g. Do , khng th c vt cht m khng c vn ng v ngc li khng c s vn ng no li khng phi l vn ng ca vt cht, khng thuc v vt cht. Vi tnh cch vn ng l thuc tnh c hu ca vt cht, t thn vn ng. Nguyn nhn ca s vn ng y l do kt qu s tc ng ln nhau ca chnh cc thnh t ni ti trong cu trc ca vt cht gy ra. Do vn ng ca vt cht l v tn, khng sinh ra, khng mt i l mt thuc tnh khng th tch ri vt cht. Nu mt hnh thc vn ng no ca vt cht mt i, tt yu s ny sinh mt hnh thc vn ng khc thay th. Trn tinh thn , ch ngha duy vt bin chng khng nh, vn ng l phng thc tn ti, l thuc tnh c hu ca vt cht, bao gm tt c mi qu trnh din ra trong v tr, t s vt nh nh l nguyn t, t bo ca thc vt, ng vt cho n cc thin th, cc hnh tinh trong v tr cho n t duy u vn ng khng ngng...Trong qu trnh tn ti cc s vt, hin tng khng nhng vn ng m chng cn c lin h vi nhau, khng tch ri nhau, rng buc ln nhau, mi lin h y khng nhng ch xy ra gia s vt ny vi s vt khc m ngay trong bn thn mt s vt, hin tng cng c mi lin h. V d, trong mt nguyn t c cc ht prtn v ntron to thnh ht nhn (mang in dng +), cn cc lectrn xoay xung quanh ht nhn vi tc rt ln (mang in m -) i lp vi nhau, nhng nhng mt i lp tri ngc nhau y chng li c lin h vi nhau, nh hng ln nhau, tc ng ln nhau, khng th thiu nhau. Hoc trong mt t bo ta cng thy, mi b phn ca t bo m nhn nhng chc nng ring bit, nhng chng u c mi lin h vi nhau thnh mt chnh th. Hoc gia tri t ca chng ta vi cc hnh tinh trong h mt tri cng khng ngng vn ng v c mi lin h rng buc ln nhau bng lc ht v lc y, cn trong x hi th nhng mi lin h li cng phc tp hn, nh s lin h 12

gia cng nghip vi nng nghip, gia chn nui vi trng trt, gia sn xut vi tiu dng, v trong s pht trin cng l kt qu ca s lin h ni tip k tha ca qu trnh trc vi cc qu trnh sau. Nhng mi lin h hnh thnh khch quan ngi ch ca con ngi, n l hin tng khch quan vn c ca cc s vt hin tng c trong t nhin, x hi v t duy. Ngun gc ca mi s vn ng nm ngay bn trong bn thn ca s vt, ch khng phi t bn ngoi, tc t thn vn ng. Nh c s vn ng, vt cht mi bc l ra l ci g. Cho nn mun nhn thc c s vt phi nghin cu chng trong trng thi vn ng, v vy nhim v ca mi khoa hc khng c g khc l nghin cu s vn ng ca vt cht. d. Nhng hnh thc vn ng c bn ca vt cht: + Mt l, vn ng c hc ca cc vt th trong khng gian. + Hai l, vn ng vt l, l s vn ng ca cc phn t, cc ht c bn + Ba l, vn ng ha hc l cc qu trnh ha hp v phn gii cc cht. + Bn l, vn ng sinh vt l s trao i cht trong c th sng. + Nm l, vn ng x hi l s thay th cc hnh thi kinh t - x hi. Mi hnh thc vn ng c bn li bao hm rt nhiu hnh thc vn ng khc nhau, song li c quan h vi nhau. Hnh thc vn ng cao c thc hin thng qua cc hnh thc vn ng thp. Nu khng c s thay i ha hc th s khng c s thay i v nhit ; nu khng c s vn ng ca v c, th cng khng c i sng hu c. e. Vn ng v ng im: - Mi s vt, hin tng u vn ng, ng im ch l tm thi - ng im ch xy ra trong mt quan h nht nh, v d: con tu ng im l trong mi quan h vi bn cng, cn trong mi quan h vi mt tri v cc thin th khc th n ang vn ng trong s vn ng ca tri t. - ng im ch xy ra vi mt hnh thc vn ng no , ch khng phi vi mi hnh thc vn ng trong cng mt lc. Ni con tu ng im nhng trong bn thn n th s vn ng v vt l, vn ng v ho hc vn ang din ra. - ng im, tc l vn ng trong thng bng, di dng s vt c th. - ng im ch l tm thi, ngha l khng c s vt n tn ti vnh vin. 13

f. Vt cht vn ng trong khng gian v thi gian - Vt cht lun lun vn ng trong khng gian v thi gian, c ngha l, bt c s vt, hin tng no trong qu trnh tn ti u c kch thc to nh khc nhau, thi gian tn ti ca s vt ngn hay di. + Khng gian c ba chiu, chiu di, chiu rng, chiu cao. + Thi gian ch c mt chiu t qu kh n tng lai. Cn khi nim khng gian nhiu chiu m ta thng thy trong ti liu khoa hc l khi nim tru tng ca khoa hc dng ch tp hp mt s i lng c trng cho cc thuc tnh khc nhau ca khch th nghin cu v tun theo nhng nguyn tc bin i nht nh. l mt cng c ton hc dng nghin cu ch khng phi ch khng gian thc, khng gian thc ch c ba chiu. 2. thc, ngun gc, Kt cu ca thc a. Ngun gc ca thc thc l g, do u m c, tr li cho cu hi ny m trong lch s trit hc c nhiu quan im khc nhau: - Trit hc duy tm quan nim, thc l mt thc th c lp khng ph thuc vo th gii vt cht, c trc th gii vt cht, sng to ra th gii vt cht v chi phi th gii vt cht c Pla - tn gi l nim , H - ghen gi l nim tuyt i - Ch ngha duy vt trc Mc khng tha nhn tnh cht siu t nhin ny ca thc, nhng li cho rng t tng c tit ra t c cng nh gan tit ra mt. - Trn c s tng kt thnh tu ca nhiu khoa hc, c bit l khoa hc sinh l h thn kinh. Ch ngha duy vt bin chng Mc bc b nhng quan nim sai lm trn v a ra nhn nh mi v ngun gc ca thc: thc l mt thuc tnh ca vt cht, nhng khng phi l ca mi dng vt cht, m ch l thuc tnh ca mt dng vt cht c t chc cao l b c ngi c chc nng phn nh, nhng khng phi l phn nh gin n, m l phn nh nng ng sng to. - Trc ht chng ta u bit: phn nh l thuc tnh vn c ca mi i tng vt cht. V d: 14

+ Phn nh ca gii v c nh mt nc, mt gng phn chiu nh sng. S phn nh ny mang tnh n gin, khng phn bit, khng la chn. + Phn nh ca thc vt nh hoa hng dng bit hng v pha mt tri hp th c nhiu nng lng, r cy pht trin mnh v hng c nhiu phn. S phn nh ny c s la chn. + Phn nh ca ng vt li pht trin cao hn mt bc di dng cm gic, tri gic v biu tng l nh c h thng thn kinh v b c . Nu vy, cc loi ng vt chng c thc khng? Tr li rng khng, ch con ngi mi c thc. Phn nh di dng cm gic, tri gic v biu tng mi ch l hin tng sinh l v tm l chung ca ng vt, ch cha phi l thc. thc ch c hnh thnh gn lin vi lao ng v sau lao ng l ngn ng th thc mi c th xut hin. Nh vy, s ra i ca thc c hai ngun gc: - Ngun gc t nhin l b c ngi, c chc nng phn nh: B c ngi l c quan vt cht ca thc, n cng c mt qu trnh tin ha lu di hng t nm cng vi s hnh thnh ca tri t, t mm sng u tin v pht trin n nh cao nht ca s tin ho l xut hin loi ngi. B c ngi (nng trung bnh 1,7 kg c khong15 t t bo), c chc nng thu nhn v iu khin c th vi th gii bn ngoi, nh m chng ta mi bit c mi v, m thanh, mu sc, nng lnh. c Pp - lp nh sinh vt hc ngi Nga gi l phn x c iu kin v khng c iu kin. Do , khi b c b tn thng th phn x s khng chnh xc na. Nu vy th con vt c thc khng? Tr li rng khng, ch c con ngi mi c thc. Nh vy, r rng l con ngi c mt ci g c bit. Ci c bit chnh l thng qua lao ng, vn bin thnh ngi v sau lao ng l ngn ng th thc mi xut hin. b. Ngun gc x hi: cho thc ra i, ngun gc t nhin rt quan trng, khng th thiu c, nhng cha . iu kin quyt nh cho s ra i ca thc l lao ng . - Lao ng l iu kin ch yu con ngi tn ti, pht trin. l s khc nhau cn bn gia con ngi vi ng vt. Nu nh ng vt kinh nghim sng c truyn qua bn nng di truyn, nh c ci t sn trong b gien, chng ch bit s dng cc sn phm c sn trong t nhin, nhng 15

nhng th khng cn na th con vt s b cht i, nhng con ngi th hon ton khc, con ngi khng nhng bit s dng cc th c sn trong t nhin m cn tm ti, khm ph, chinh phc, ci to t nhin theo ca mnh, nh m con ngi dn dn nhn bit c nhng thuc tnh, nhng kt cu, nhng quy lut vn ng ca t nhin, ca x hi di dng nhng kinh nghim, nhng tri thc, nh vy m kho tng tri thc ca loi ngi ngy cng c b sung thm phong ph. V vy, thc khng th l t bn ngoi a vo trong b c, m n c hnh thnh t khm ph v ci to th gii khch quan, t lao ng sn xut gn lin vi s ra i ca ngn ng. - Lao ng khng phi l mt hot ng n l, m ngay t bui u s khai con ngi bit quy t li vi nhau mang tnh tp th, tnh x hi. V vy, trong qu trnh lao ng tp th ny sinh nhu cu cn phi trao i kinh nghim v t chc lao ng tp th m t ci cung hng ca loi vn bin i dn dn thch ng vi mt li pht m ngy cng pht trin. Nh c lao ng m ngn ng mi c hnh thnh. N tr thnh h thng tn hiu mang ni dung ca thc. Nu khng c h thng tn hiu ny th thc khng th tn ti v th hin c. Ngn ng l phng tin, l cng c khi qut ho, tru tng ha, ngn ng dng giao tip, truyn kinh nghim t ngi ny sang ngi khc, th h ny sang th h khc. V vy, thc khng phi l hin tng thun ty c nhn m l mt hin tng mang tnh lch s, tnh x hi. Nu khng c ngn ng th x hi khng th pht trin. V nhng l trn, ng - ghen vit: Trc ht l lao ng, sau lao ng v ng thi vi lao ng l ngn ng, l hai sc kch thch ch yu nh hng n b c ca con vn, lm cho b c dn bin chuyn thnh b c con ngi . c. Bn cht ca thc Da trn c s l lun phn nh, ch ngha duy vt bin chng khng nh: thc l s phn nh hin thc khch quan vo trong b c con ngi nhng khng phi l s phn nh gin n, m phn nh mt cch nng ng v sng to. thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan. - hiu r hn bn cht ca thc, chng ta phi bit rng: c vt cht v thc u tn ti. Nhng gia chng c s khc nhau mang tnh i lp. Vt cht l ci c phn nh tn ti khch quan, nhng khi n c chuyn vo trong u c ngi ta th n li tr thnh hnh nh ch quan, l hnh nh tinh thn 16

ca s vt khch quan, (tc thc). V vy, khng th ng nht hoc tch ri ci c phn nh (vt cht) vi ci phn nh ( thc). - Th hai, khi ni thc l hnh nh ch quan ca th gii khch quan, nhng n khng phi nh l hnh nh vt l hay hnh nh tm l ng vt v s vt, m l s phn nh nng ng sng to. Do ch con ngi mi c thc, thc c ra i trong qu trnh con ngi hot ng ci to th gii, chnh v vy C.Mc vit: thc chng qua ch l vt cht c em chuyn vo trong u c con ngi v c ci bin i trong . Tnh sng to ca thc c th hin thng nht ca ba mt sau: - Mt l, nhn thc ca con ngi bao gi cng xut pht t yu cu ca cuc sng t ra, do nhng tng, tc s suy tnh phi c trc khi hnh ng, l qu trnh chn lc cc thng tin, la chn phng thc hnh ng, ch khng th ng nh ng vt. - Hai l, nhng thng tin c sao, chp li, di dng hnh nh tinh thn c lu gi li trong c. Thc cht, y l qu trnh bt u sng to, c ngha l i tng vt cht tr thnh tng phi vt cht ri suy din, tng tng theo tng ca mnh. - Ba l, chuyn s tng tng t trong c ra bn ngoi, v bng lao ng con ngi bin nhng tng thnh hin thc, giai on ny con ngi phi la chn nhng phng php, phng tin, cng c tin hnh lao ng nhm t c mc tiu ra. Do chng ta phi thy c thc bao gi cng gn lin vi hot ng thc tin, chu s chi phi khng ch bi cc quy lut sinh hc m ch yu l cc quy lut x hi, cc quy c c hnh thnh trong quan h sn xut, do thc mang bn cht x hi v lch s. d. Kt cu thc : - Cu trc theo chiu ngang: gm c tri thc v tnh cm. + Tri thc l kt qu nhn thc ca con ngi v th gii, c din t di hnh thc ngn ng hoc cc h thng k hiu. c tch ra lm hai loi tri thc. Tri thc thng thng, l nhng nhn thc thu nhn c t hot ng hng ngy ca mi c nhn, mang tnh cht cm tnh trc tip, b ngoi ri rc cha c h thng ho. Tri thc khoa hc l nhng nhn thc c c kt t thc tin thnh l lun, kinh nghim. Ngy nay, tri thc ang l yu t gi vai 17

tr quyt nh i vi s pht trin kinh t, v vy, u t vo tri thc tr thnh yu t then cht cho s tng trng kinh t di hn bn vng. + Tnh cm l s rung ng ca con ngi vi xung quanh gy cho con ngi c cm gic vui bun, yu thng, cm gin V vy, mt khi tri thc c gn vi tnh cm th hot ng ca con ngi s c tng thm gp bi ln. -. Cu trc theo chiu dc: + T thc, thc v bn thn mnh trong mi quan h vi th gii. + Tim thc l nhng tri thc m ch th c c t trc nhng gn nh tr thnh bn nng, thnh k nng nm trong tng sau ca thc ch th, l thc di dng tim tng. + V thc l nhng trng thi tm l chiu su, s suy ngh, hnh vi, thi ng x ca con ngi xy ra m cha c s tranh lun ca ni tm, cha c s kim tra, tnh ton ca l tr c biu hin thnh nhiu hin tng khc nhau v ch l mt khu trong cuc sng c thc ca con ngi. 3. Mi quan h gia vt cht v thc. Vai tr tc dng ca thc. ngha phng php lun Da trn c s l lun phn nh, ch ngha duy vt bin chng khng nh: vt cht l ci c trc thc l ci c sau, vt cht l ngun gc ca thc, quyt nh thc, song thc c th tc ng tr li vt cht thng qua hot ng thc tin ca con ngi, v vy con ngi phi tn trng thc tin khch quan, ng thi pht huy tnh nng ng ch quan ca mnh. a. Mi quan h gia vt cht v thc c th hin : + Vt cht tn ti khch quan, khng ph thuc vo thc, l ci c trc, ci c phn nh. thc l ci c sau, l ci phn nh + Vt cht l ci c phn nh, nhng khi nhng hnh nh ca vt cht, tc th gii khch quan c chuyn vo trong c ngi ta ( sao chp, chp li, chp li) th n li tr thnh hnh nh ch quan, l hnh nh tinh thn ca th gii khch quan (tc thc). Chnh v vy, Mc vit Chng qua ch l vt cht c em chuyn vo trong u c con ngi v c ci bin i trong .

18

+ thc l ci phn nh: Trc ht xt v ngun gc, thc l mt thuc tnh ca vt cht, nhng khng phi l ca mi dng vt cht, m ch l thuc tnh ca mt dng vt cht sng c t chc cao l b c ngi. + B c ngi l c quan vt cht ca thc, c chc nng phn nh, nhng khng phi l s phn nh gin n, m phn nh mang tnh nng ng sng to trn c s gn lin vi lao ng v sau lao ng l ngn ng th thc mi c th xut hin, nh vy thc ph thuc vo hot ng ca b c ngi. Do , khi b c b tn thng th nhn thc s khng chnh xc na. V vy, khi cha c b c ngi th khng th c thc. b. S tc ng tr li ca thc i vi vt cht: thc l s phn nh th gii khch quan hin thc vo b c con ngi, song thc li c kh nng ci to, lm thay i hin thc khch quan, nhng bn thn ca thc khng th t n lm thay i c hin thc khch quan. thc ch mi l khu nhn thc, cn vic ci to hin thc khch quan li cn phi c s n lc hnh ng ca con ngi th lc nhng tng, nhng sng to mi c th tr thnh hin thc c, do nhn thc ng c quy lut vn ng ca th gii khch quan th mi l c s hot ng ca con ngi t c mc tiu, v phng hng ra. Ngc li, thc ca con ngi phn nh sai th gii khch quan th kt qu s khng th t c nh mong mun. c. Vai tr ca thc: nh c thc m trong qu trnh thc tin con ngi c th la chn phng n, phng thc no c hiu qu nht hot ng v bit phn bit c ci no ng, ci no sai, li hi, ci g nn lm, ci g nn trnh. d. ngha v phng php lun: pht huy c tnh nng ng ch quan ca con ngi th trong hot ng nhn thc v hot ng thc tin, phi tn trng tnh khch quan, do trong hot ng nhn thc, hot ng thc tin phi xut pht t thc t khch quan, phi ly thc t khch quan lm cn c cho hot ng ca mnh ch khng c ly tnh cm lm im xut pht cho chng trnh hnh ng, nu ly ch p t cho thc t, ly o tng thay cho hin thc th s mc phi bnh duy ch. Trn c s ng ta rt ra bi hc Mi ng li, ch trng ca ng 19

phi xut pht t thc t, phi tn trng quy lut khch quan. pht huy c nhn t ch quan, vai tr tch cc sng to ca thc nhm p ng c yu cu xy dng lc lng sn xut trong sut thi k qu ln ch ngha x hi m nhim v trung tm l phi cng nghip ha v hin i ho, phi ly vic pht huy ngun lc con ngi lm yu t c bn cho s pht trin nhanh v bn vng, mun vy phi khi dy trong nhn dn lng yu nc, ch qut cng, pht huy ti tr ca ngi Vit Nam, quyt tm a nc nh ra khi ngho nn, lc hu.

Chng II PHP BIN CHNG DUY VT

20

I. PHP BIN CHNG V PHP BIN CHNG DUY VT 1. Cc hnh thc c bn ca php bin chng a. Khi nim bin chng, php bin chng - Khi nim bin chng: Bin chng c ngha l, trong qu trnh tn ti cc s vt, hin tng u c lin h vi nhau, nh hng ln nhau, rng buc ln nhau, tc ng ln nhau trong trng thi vn ng bin i theo khuynh hng pht trin i ln. Ngun gc ca mi s vn ng thay i y u c nguyn nhn l do u tranh ca cc mt i lp nm ngay bn trong ca s vt. - C hai loi bin chng: bin chng khch quan v bin chng ch quan, (cn c gi l bin chng siu hnh), quan nim ca bin chng siu hnh cho rng, cc s vt hin tng trong qu trnh tn ti chng khng ph thuc vo nhau v khng coi vic u tranh gia cc mt i lp l ngun gc l ng lc ca s pht trin, v vy, thut ng siu hnh cng c dng ch nhng ngi c t tng v hnh ng khi xem xt gii quyt s vic khng t chng trong mi lin h gia s vt ny vi s vt khc, m coi chng tn ti c lp, tch ri khng c lin h vi nhau, mi s vt u tn ti trng thi tnh ti, khng bin i. b. Cc hnh thc c bn ca php bin chng - Php bin chng thi c i: cc nh trit hc phng ng v phng Ty thi k c i u cho rng cc s vt, hin tng ca th gii lun trng thi sinh thnh, bin ha trong mi lin h chng cht. Nhng quan nim ny mi ch l da trn c s quan st trc quan, cha c iu kin kim chng bng khoa hc, mang tnh ngy th cht phc nhng v c bn l ng - Php bin chng duy tm: khi u l trit hc ca Can - t, sau c H - ghen trnh by thnh mt h thng. Song bin chng ca H - ghen l bin chng duy tm, quan nim th gii tinh thn sn sinh ra th gii vt cht, v cui cng th gii vt cht li tr v vi th gii tinh thn. - Php bin chng duy vt: trn c s khi qut nhng thnh tu mi nht ca khoa hc thi , k tha c chn lc nhng tinh hoa ca nhn loi, Mc v ng - ghen sng lp ch ngha duy vt bin chng, sau c Lnin tip tc pht trin hon thin thnh mt h thng hon chnh. Php bin chng duy

21

vt c hai nguyn l c bn: nguyn l v mi lin h ph bin. Nguyn l v s pht trin. T rt ra ba quan im: ton din, pht trin, lch s c th. 2. Nhng c trng c bn v vai tr ca php bin chng duy vt - Mt l, php bin chng duy vt ca ch ngha Mc Lnin c xc lp trn nn tng ca th gii quan duy vt khoa hc. - Hai l, trong php bin chng duy vt ca ch ngha Mc Lnin c s thng nht gia th gii v phng php lun, do n khng dng li s gii thch th gii m cn l cng c nhn thc th gii v ci to th gii. II. HAI NGUYN L C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT 1. Nguyn l v mi lin h ph bin - Nhng nh trit hc siu hnh cho rng gia cc s vt v hin tng trong th gii chng khng c lin h vi nhau, tch ri nhau, ci no ring ci y, ci ny bn cnh ci kia, nu chng c lin h vi nhau th cng ch l mi lin h bn ngoi. - Xut pht t quan im, th gii thng nht tnh vt cht, c chung mt ngun gc. Trit hc duy vt bin electron proton chng khng nh: cc s vt, hin tng trong qu trnh tn ti chng u c lin h vi nhau. Mi lin h c biu hin di cc dng: khng th thiu nhau, khng tch neutron ri nhau, rng buc ln nhau, tc ng qua li ln nhau, chuyn ho l n nhau, s vt ny tn ti c l nh da vo s vt hin tng khc, nu s vt ny thay i th s vt hin tng khc sm mun cng s thay i theo. Nhng mi lin h y khng nhng ch xy ra gia s vt ny vi s vt khc m ngay trong bn thn mt s vt, hin tng cng c mi lin h. V d, trong nguyn t c nhng lectrn mang in m, xoay xung quanh ht nhn mang in dng, i lp vi nhau, nhng chng li c lin h vi nhau, nh hng ln nhau, tc ng ln nhau, khng th thiu nhau bng lc ht v lc y. Nu v nguyn t mt i mt hoc nhiu lectrn th s lm cho nguyn t khng cn cn bng v in, s tr thnh Ion dng, v ngc li . Hoc trong mt t bo ta cng thy (t bo ng vt) gm c: 22

1/ Mng t bo: bo v cc bo quan bn trong t bo. 2/ T bo cht: - Mng li ni cht: + C ht: tng hp protein cho t bo. + Khng ht: tng hp lipit, gluxit cho t bo. - Ribosome: tham gia qu trnh sinh tng hp protein. - Ty th: tng hp nng lng cho t bo hot ng. - Lyzosome: thc hin chc nng tiu ho cho t bo. B Golgi: bi tham gia qu trnh tit cho t bo (thi cc cht cn b). Trung th: v trung tm iu khin tham gia vo qu trnh phn chia t bo. 3/ Nhn: - Mng nhn: bo v nhn bn trong. - Ht nhn: tng hp v hnh thnh ribosome. - Cht nhim sc: l c s ch yu ca s di truyn. - Chc nng ca nhn: + Lu tr v truyn t thng tin di truyn. + Duy tr s sng cho t bo. Chng ta thy mi b phn ca t bo m nhn nhng chc nng ring bit, nhng chng u c mi lin h vi nhau khng th tch ri nhau to thnh mt chnh th. Do , nu c mt chc nng no ca t bo h hng th cc b phn khc ca t bo cng s khng hot ng bnh thng c na. - Hoc gia tri t ca chng ta vi cc hnh tinh trong h mt tri cng c mi lin h rng buc ln nhau bng lc ht v lc y, nu c mt hnh tinh 23

no b hu dit th n s ko theo c h mt tri thay i. Cn trong x hi th nhng mi lin h li cng phc tp hn, V d: Ngi nng dn mun cy rung phi c ci cy, ci ba, nhng nhng th li do ngi cng nhn sn xut. sn xut cy, ba phi c nguyn liu nh st, thp, v.v st thp li ph thuc vo ngi khai thc qung, ngha l con ngi khng th sn xut n c c m phi da vo nhau, ph thuc vo nhau trong qu trnh sn xut, trao i. Tm li, lin h l mt khi nim dng ch s quy nh, s tc ng qua li, s chuyn ha ln nhau gia cc s vt, hin tng hay gia cc mt ca mt s vt, hin tng. Lin h l khch quan, ph bin, a dng vn c ca cc s vt hin tng c trong t nhin, x hi v t duy. - Th no l mi lin h ph bin: tnh ph bin c biu hin n xy ra c t nhin, x hi v t duy. - Th no l tnh khch quan ca mi lin h: tnh khch quan ca mi lin h biu hin n khng ph thuc vo mun ch quan ca con ngi. - Th no l mi lin h a dng, phong ph: tnh a dng, phong ph c biu hin lin h bn trong, lin h bn ngoi, lin h ch yu, lin h th yu, lin h bn cht, lin h khng bn cht, lin h tt nhin, lin h ngu nhin + Mi lin h bn trong l s tc ng qua li, s quy nh, s chuyn ha ln nhau gia cc yu t, cc thuc tnh, cc mt ca mt s vt. Mi lin h ny gi vai tr quyt nh ti s tn ti v pht trin ca s vt. + Mi lin h bn ngoi l mi lin h gia cc s vt, hin tng vi nhau. Mi lin h ny nhn chung khng gi vai tr quyt nh i vi s tn ti, vn ng, pht trin ca s vt, v nu c n cng phi thng qua mi lin h bn trong mi thc hin c. V d, s lnh hi tri thc ca ngi hc c quyt nh bi chnh ngi , cn s tc ng bn ngoi d c tt my i chng na m ngi hc khng chu hc th khng c cch no a tri thc vo anh ta c, hoc th gii ang bc vo nn kinh t tri thc n va to nn thi c, va l thch thc i vi cc nc chm v km pht trin nh nc ta. t nc ta c tranh th thi c, vt qua c th thch tr thnh con rng, con h ca Chu hay khng, 24

trc ht phi ph thuc vo trnh ca nhn dn ta, v nu chng ta khng vt qua c th thch ny th cng s khng xy dng c mt nc mnh, dn giu, x hi cng bng, dn ch, vn minh. 2. Nguyn l v s pht trin tr li cho cu hi, cc s vt v hin tng trong th gii trong qu trnh vn ng din ra nh th no m t trong lch s trit hc c nhng quan im khc nhau: a. Quan im siu hnh: Nhng nh trit hc duy vt trc Mc xem s vn ng pht trin ca th gii ch l s tng ln hay gim i v lng m khng c s thay i v cht, tc l s vt ra i nh th no th trong qu trnh vn ng, cht ca n vn c gi nguyn, nu c thay i th cng ch din ra theo mt vng khp kn, ch khng c s sinh thnh ra ci mi, cht mi. S pht trin l mt qua trnh tin ln lin tc. b. Quan im bin chng (ni dung ca nguyn l): i lp vi phng php siu hnh, ch ngha duy vt bin chng khng nh: mi s vt hin tng trong th gii u vn ng bin i, chuyn ho t trng thi ny sang trng thi khc. S vn ng bin i y l v cng tn khng c kt thc, c nhiu tnh cht, khuynh hng khc nhau, c s vn ng bin i t thp ti cao, tri li c s vn ng bin i dn n tan r, i xung tht li. Do , khi nim vn ng ni chung v khi nim pht trin khng ng ngha vi nhau. V vy, chng ta phi xc nh: pht trin l ni v s vn ng theo mt xu hng i ln, c c im tin ln t thp ti cao, t n gin n phc tp, t cha hon thin n hon thin hn, ci mi thay th cho ci c li thi, nhng khng loi b hon ton ci c m k tha, chn lc ci c. + Pht trin khng phi din ra theo mt con ng thng tp m quanh co, phc tp theo ng vng xoy trn c ging nh lp li ci c nhng cao hn. + Pht trin l qu trnh tch lu v lng dn n s thay i v cht. + Ngun gc ca s pht trin l do mu thun nm ngay bn trong ca s vt u tranh vi nhau, khng ph thuc vo mun, nguyn vng, ch ca con ngi. 25

+ Pht trin l khch quan ph bin, v n din ra mi lnh vc t t nhin cho n x hi v c trong t duy. Chng minh v phn tch nguyn l pht trin: + Pht trin l mt qu trnh vn ng tin ln t thp n cao, t n gin n phc tp t cha hon thin n hon thin hn. V d: Tri t ca chng ta tri qua hng t nm bin i phc tp, n mt mc pht trin no , trn mt t xut hin s sng, t n bo n a bo v nh cao nht ca s tin ho l con ngi, trong x hi loi ngi, s bin i v pht trin li cng din ra nhanh chng bng nhiu phng thc sn xut k tip trong lch s. So vi thi thng c, thi i ngy nay t n trnh pht trin vi tc phi thng, cuc cch mng khoa hc k thut ang din ra mnh m trn mi lnh vc. Do php bin chng yu cu chng ta phi hng ti ci mi, pht hin ra n, nhn v pha trc, bi dng cho ci mi mau ln mnh, hot ng theo hng tin ln. + Pht trin l mt qu trnh tch lu dn dn v lng, dn n s thay i v cht, nhng do iu kin m c th c nhng khuynh hng vn ng dn n s thay i v cht. V d: trong gii sinh vt, do iu kin hon cnh m c s t bin v gien th nhng c trng trc y ca s vt c khng cn na chng dn dn n nh v thch ng vi mi trng lm xut hin mt ging loi mi, chng hn nh vi rt cm g chng ch c th ly qua gia cm lng v, nhng do iu kin n bin th thnh vi rt H5N1 n thch ng vi mi trng v tr thnh mt dng vi rt mi ly lan qua ngi. + Pht trin khng phi din ra theo mt con ng thng tp, m quanh co theo ng vng xoy trn c ging nh lp li ban u nhng cao hn. Tm li: pht trin l mt khi nim dng ch s bin i theo chiu hng i ln t thp n cao, t n gin n phc tp, t cha hon thin n hon thin hn. 3. ngha v phng php lun - Lin h v pht trin i ln khng ngng l c im chung vn c ca gii t nhin, x hi v nhn thc ca con ngi cho nn khi xem xt s vt phi c quan im pht trin, quan im ton din, quan im lch s c th.

26

+ V quan im ton din i hi khi phn tch s vt phi xem xt s vt trong mi quan h gia s vt vi ci khc; v phi phn bit c ci no l tt yu, ci no l c bn, ch yu, ci no l ngu nhin, khng c bn, khng ch yu. ng thi phi chng li quan im siu hnh. V phng php siu hnh l tri vi khoa hc. + V quan im pht trin: quan im ny i hi khi xem xt s vt phi vch ra c ci tng lai trong ci hin ti, ci mi trong ci c, nhng khng phi l hon ton loi b ci c, m c s chn lc k tha nhng ci g cn tin b ca ci c, phi bit ng h ci mi. ng thi nm vng quan im ny cn gip cho chng ta trnh c hoang mang dao ng khi s pht trin gp lc thoi tro v gi vng c nim tin ca s pht trin i ln + V quan im lch s c th: gip chng ta nhn thc ng n s pht trin bao gi cng xy ra trong nhng iu kin hon cnh c th, khng gian, thi gian xc nh. Cng mt s vt nu tn ti trong nhng iu kin hn cnh khc nhau, khng gian thi gian khc nhau th tnh cht ca mi lin h v s pht trin ca n s thay i khc nhau. III. NHNG CP PHM TR C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT 1. PHM TR L G? a. Phm tr l khi nim chung nht, phn nh nhng mt, nhng thuc tnh, nhng mi lin h c bn v ph bin ca cc s vt hin tng thuc mt lnh vc nht nh ca hin thc. b. c im ca phm tr - c im th 1: t cuc sng thc t, v c bit trong lnh vc nghin cu khoa hc ngi ta cn phi khi qut ho, h thng ho cc s vt, cc hin tng trong th gii hin thc m hnh thnh nn cc khi nim, cc phm tr. Nh vy, phm tr c xut pht t thc tin. Song cng c nhng phm tr sai lm nh phm tr trn gian, a ngc, thin ng l nhng khi nim khng c cn c chun xc m ch dng trao i thng tin trong dn gian. - c im th 2: phm tr thuc lnh vc nhn thc ca con ngi, bi vy bao gi n cng mang tnh x hi, tnh lch s. 2. Phm tr ci ring, ci chung v ci n nht 27

a. Khi nim ci ring, ci chung v ci n nht: Trong th gii vt cht c v vn cc s vt, hin tng, tn ti ring bit, c tn gi ring, nhng gia chng cng c nhng mt ging nhau. V d: ng, vng, bc, st, khc nhau v tnh cht ha, l cng nh hnh thc, nhng gia chng li c nhng thuc tnh ging nhau nh dn in, d dt mng. Hoc cy thuc h lng thc nh la, khoai, bp, rt khc nhau nhng li c thuc tnh chung l dinh dng, hoc cc nc M, Anh, Ty Ban Nha l nhng nc t bn khc nhau, nhng li c nhng nt ging nhau: bc lt, hiu chin. T suy ra: - Ci ring l mt khi nim dng ch mt s vt, mt hin tng mt qu trnh ring l nht nh. - Ci chung l mt khi nim dng ch nhng mt, nhng thuc tnh chung khng ch c mt s vt, m cn c lp li trong nhiu s vt, hin tng hay qu trnh ring l khc. - Ngoi ra cn c khi nim ci n nht. Tc l phm tr dng ch mt s vt m khng lp li s vt hin tng khc. b. Mi quan h bin chng gia ci ring v ci chung : Trong lch s trit hc khi gii quyt mi quan h gia ci chung v ci ring cng c nhng quan im rt khc nhau, chng hn nh Pla-tn quan nim, ci chung tn ti vnh vin, ci ring ch l tm thi. V d: cy xoi l ch mt s vt c th, n c qu trnh sinh ra, tn ti trng thnh ri mt i, nhng khi nim chung v ci cy th tn ti mi mi. T ng i n kt lun, ci chung sinh ra ci ring. Ngc li Can - t li cho rng, ci ring mi l c thc, ci chung ch l ci tn trng rng, do con ngi tng tng t ra. Cc quan nim trn u sai lm, h tch ri ci ring ra khi ci chung, tuyt i ha ci ring, ph nhn ci chung v ngc li, trn c s k tha pht trin chn lc thnh tu ca cc khoa hc, php bin chng duy vt khng nh ci ring v ci chung u c tht, tn ti khch quan, gia chng c mi quan h bin chng vi nhau, v c th hin nhng mt sau y: - Th nht, ci chung tn ti c l nh c mi lin h vi ci ring v phi thng qua ci ring mi biu hin s tn ti ca mnh. V d: kim loi c thuc tnh chung l dn in, nhng dn in li phi thng qua ng, vng, bc, 28

st. Hoc cy thuc h lng thc c thuc tnh chung l dinh dng, nhng cht dinh dng phi thng qua cy la, cy bp, cy khoai th ngi ta mi bit c chng c cha cc cht dinh dng g? Hoc c im chung v ni bt ca ch ngha t bn l bc lt, hiu chin, nhng bc lt, hiu chin phi thng qua hnh vi ca tng nc c th l M, Anh, Ty Ban Nha. Hoc ngi Vit Nam c c tnh cn c trong lao ng, dng cm trong u tranh, nhng cn c trong lao ng, dng cm trong u tranh ch bc l thng qua tng con ngi c th th mi c th bit c hnh vi anh hng. Nh vy, r rng ci chung l c thc, ci chung khng phi tn ti ngoi ci ring m phi thng qua ci ring th mi biu hin c mnh. - Th hai, ci ring ch tn ti trong mi quan h vi ci chung. V d: i sng kinh t mi gia nh Vit nam ngy cng kh ln (l ci ring), nhng mi gia nh li khng th tch ra khi cc chnh sch kinh t - x hi v phi chu s qun l ca x hi. Nh vy, khng c ci ring no tn ti m khng lin h vi ci chung. - Th ba, ci ring l ton b, do n mang tnh trn vn, cn ci chung ch l b phn do n mang tnh phong ph l ch m ci khc khng th c c. V d, vng c gi tr ln, d dt mng, dn in tt hn. Cn dn in ch l b phn, mt thuc tnh m kim loi no cng c, n mang tnh su sc l v n gn lin vi bn cht ca s vt, l ci quy nh phng hng tn ti, pht trin ca s vt. - Th t, ci chung v ci ring c th chuyn ha ln nhau trong qu trnh pht trin ca s vt: v d: sng kin pht minh l ca mt c nhn nhng khi mang ng dng th n li tr thnh ci chung hoc vi rt cm g ch ly qua gia cm lng v, nhng n bin th thnh vi rtt H5N1 v thch ng vi mi trng v n tr thnh mt dng vi rt mi. c. ngha: lm vic g cng vy phi bit kt hp li ch ca ci chung v ci ring mt cch hi ha hp l th s vt mi pht trin c. Nu qu cao ci chung th s tr thnh gio iu, siu hnh khng thc t v khng thy c tnh a dng phong ph ca ci ring cn qu cao ci ring th s tr nn hp hi ch k c nhn cc b. 3. Phm tr nguyn nhn v kt qu 29

a. Khi nim: + Nguyn nhn l s tng tc gia cc mt trong cng mt s vt, hoc gia cc s vt vi nhau, gy ra nhng bin i nht nh. + Kt qu l nhng bin i xut hin do s tc ng ln nhau ca cc mt trong mt s vt hoc gia cc s vt vi nhau Thng thng, ngi ta thng hiu khi nim nguyn nhn v kt qu mt cch n gin l do hin tng A tc ng gy nn ko theo sau n l hin tng B xut hin. V d: ht u gieo xung t gp m, nh sng thch hp lm cho ht u ny mm. Mm cy u l kt qu, cn nguyn nhn chnh l s tng tc ca m, nh sng. Nhng tm hiu su hn v nguyn nhn th chng ta thy khng phi ch c m, nh sng khng thi m cn c s tc ng ca c ch bn trong (phi v cht dinh dng) ca ht u gy kch thch lm cho ht u ny mm (nguyn nhn bn trong), cn m, nh sng l nguyn nhn bn ngoi. Hoc hu qu gy ra l lt, hn hn, nguyn nhn l do cht ph rng, bu khng kh b nng ln do s tc ng ca con ngi, thi tit tri t thay i. Hoc kt qu ca vic gi xng du trn th gii tng ln lin tc, nguyn nhn l do M nh Irc, do ngun nhin liu trn th gii ang cn kit dn, do nhu cu s dng ca th gii ngy cng nhiu... hoc nn kinh t nc ta tng trng nht khu vc ng Nam . Nguyn nhn l do c ng li ng, ph hp vi lng dn, nguyn nhn do thi tit thun li, nguyn nhn do quan h quc t rng... T nhng phn tch trn ta thy: nguyn nhn l ci sinh ra kt qu nn nguyn nhn bao gi cng phi c trc v c mt kt qu ra i thng khng phi do mt nguyn nhn m c th c nhiu nguyn nhn gy ra, ng thi mt nguyn nhn cng c th sn sinh ra nhiu kt qu, v n lt kt qu li tr thnh nguyn nhn tip theo. Tuy nhin khng phi bt c s ni tip no trong thi gian cng u l mi lin h nhn qu, m phi bit rng: gia nguyn nhn v kt qu l mi quan h sn sinh. Do trn thc t chng ta phi thy cng mt nguyn nhn ging nhau, nhng do iu kin khc nhau, th kt qu s khng ging nhau. V vy, trong i sng vic pht hin, s phi hp, tc ng ca nhiu nguyn nhn hay nguyn nhn tng hp i hi mi chng ta phi phn tch n iu kin c th bit c tnh cht, vai tr ca mi loi nguyn nhn i vi kt qu. 30

Tm li: lin h nhn qu gia cc s vt hin tng mang tnh khch quan, tnh ph bin, tnh tt yu. b. Nhn qu mang tnh khch quan, tnh ph bin, tnh tt yu: - Th no l tnh khch quan: khng ph thuc vo thc ca con ngi. - Th no l tnh ph bin: xy ra mi s vt hin tng. - Th no l tnh tt yu: Nguyn nhn tt sinh ra kt qu tt v ngc li. c. Mi quan h nhn qu: Nguyn nhn l ci sinh ra kt qu nn nguyn nhn bao gi cng phi c trc, nhng ri n lt kt qu li tr thnh nguyn nhn. V d: + S tc ng ca t thng bin thin trn dy dn (nguyn nhn) to ra dng in cm ng (kt qu) + Cuc u tranh gia nhng li ch i khng l nguyn nhn ca s xut hin Nh nc v giai cp + S tc ng ca kinh t (nguyn nhn) sn sinh ra nhng quan h v chnh tr v t tng (kt qu). Tuy nhin khng phi bt c s ni tip no trong thi gian cng u l mi lin h nhn qu, v d s ni tip ca ngy v m, m phi bit rng: gia nguyn nhn v kt qu l mi quan h sn sinh. - T s phn tch trn ta thy: khng phi bt c mi quan h ni tip no v mt thi gian cng l quan h nhn qu, m ch c nhng mi quan h trong s tng tc, sn sinh mi thc s l nguyn nhn. Nhng vic phn bit v pht hin ra mi lin h nhn qu trong i sng hin thc rt phc tp, m phi thy rng: + Mt kt qu ra i thng khng phi do mt nguyn nhn m c th c nhiu nguyn nhn gy ra. + Mt nguyn nhn cng c th sn sinh ra nhiu kt qu. + Kt qu ra i l do nguyn nhn sn sinh, nhng ri n lt kt qu li tr thnh nguyn nhn. Do , nu l nguyn nhn tt s sinh ra kt qu tt v ngc li, v trn thc t chng ta cng phi thy c: cng mt s vt, hin tng c nguyn nhn ging nhau, nhng do iu kin khc nhau, th kt qu s khng ging nhau. V vy trong i sng vic pht hin, s phi hp, tc ng 31

ca nhiu nguyn nhn hay nguyn nhn tng hp i hi mi chng ta phi phn tch n iu kin c th bit c tnh cht, vai tr ca mi loi nguyn nhn i vi kt qu. d. Phn bit cc loi nguyn nhn : - Nguyn nhn ch yu, nguyn nhn th yu: + Nguyn nhn ch yu l nu khng c n th kt qu khng xut hin. + Nguyn nhn th yu l nguyn nhn ch quyt nh nhng mt, nhng c im nht thi, tc ng c gii hn v mc vo vic sn sinh ra kt qu. - Nguyn nhn bn trong, nguyn nhn bn ngoi: + Nguyn nhn bn trong l nhng yu t, nhng mt nm bn trong s vt s tc ng ln nhau gy nn s bin i. Nguyn nhn bn ngoi l s tc ng ln nhau gia cc s vt khc nhau em li s bin i gia cc s vt. + Nguyn nhn bn trong thng gi vai tr quyt nh, nguyn nhn bn ngoi i khi cng c vai tr quyt nh, nhng khng th thay th nguyn nhn bn trong. C hai loi nguyn nhn trn u c mi lin h cht ch vi nhau mi pht huy tc dng. e. ngha v phng php lun: + Mt l, nguyn nhn v kt qu thng xuyn thay i v tr cho nhau, do trong hot ng thc tin, cn phi nghin cu s vt hin tng nm trong mi quan h, phm vi, gii hn, iu kin vo mt thi gian c th. + Hai l, mt hin tng do nhiu nguyn nhn sn sinh ra, nn khi nghin cu mt hin tng khng nn vi vng kt lun v nguyn nhn ca n m phi nghin cu xem xt nhiu mt, ng thi phi phn loi cc nguyn nhn c bin php hnh ng thch hp, khng rp khun, my mc. + Ba l, trong cc nguyn nhn, phi tm ra nguyn nhn no l ch yu, nguyn nhn bn trong hay nguyn nhn bn ngoi, v cn phi ch n s tc ng ca nhiu nguyn nhn 4. Phm tr kh nng v hin thc a. Khi nim:

32

+ Kh nng l phm tr dng ch ci cn l mm mng trong qu trnh ca s vt , l ci ch mi l tin ca khuynh hng pht trin v ch c th ra i khi c iu kin thch hp. + Hin thc l phm tr ch ci ra i, xut hin, c thc hin, l s vt v hin tng ang tn ti trong thc t. b. Mi quan h gia kh nng v hin thc: Ch ngha duy vt bin chng xem kh nng nh l tin ca ci mi, l xu hng pht trin ca s vt. Kh nng nm bn trong bn thn s vt, khi gp nhng iu kin thch hp n s tr thnh hin thc, hin thc li sn sinh ra nhng kh nng mi, nhng kh nng ny trong nhng iu kin thch hp li tr thnh hin thc. iu ni ln qu trnh pht trin v cng tn ca th gii vt cht. Php bin chng ch ra rng khng c tch ri kh nng v hin thc v hin thc no cng cha ng kh nng ca n v kh nng bao gi cng c ngun gc t trong hin thc v c xu hng chuyn thnh hin thc. Song, khng c ng nht chng v khng phi bt k kh nng no cng c chuyn ha thnh hin thc. Kh nng s tr thnh tt yu, khi c iu kin th s bin thnh hin thc. Kh nng bin thnh hin thc l mt qu trnh mu thun phc tp. Khng phi bao gi kh nng cng d dng tr thnh hin thc, s chuyn ha phi c nhng iu kin nht nh. Ht ging c kh nng mc thnh cy, th phi c nhng iu kin nh t, nh sng, nhit thch hp. V vy trong thc t cuc sng khi nm c kh nng, con ngi c th can thip thc y hoc l ngn chn kh nng bin thnh hin thc. V d: thi k kinh t th trng nht nh s xy ra hin tng phn ho giu ngho, bc lt v b bc lt, kh nng s xy ra, v vy trong cng tc qun l kinh t x hi phi c bin php ch trng c th, l qu trnh u tranh bn b ca nhng con ngi do li ch giai cp, li ch x hi thc y. 5. Phm tr tt nhin v ngu nhin a. Khi nim tt nhin v ngu nhin? - Tt nhin l phm tr dng ch ci bt ngun mt cch hp quy lut t nhng mi lin h c bn bn trong s vt nht nh phi xy ra. - Ngu nhin l phm tr dng ch ci bt ngun t nhng mi lin h bn ngoi ca s vt do n c th xy ra hoc khng xy ra. 33

V d: nh t bn bc lt sc lao ng ca ngi cng nhn l tt nhin. Cn vic nh t bn m x nghip sn xut mt hng g, thu ai, th hon ton l ngu nhin. Bi v ci m nh t bn quan tm ch l li nhun, do nh t bn s nhm vo mt hng no c li nhiu th s u t vo sn xut, c th s l sn xut hng tiu dng v cng c th l sn xut v kh git ngi hng lot v.v.. hoc, chng ta ai cng phi tun theo quy lut: sinh lo bnh -t, nhng t nh th no, bao gi, l ngu nhin... b. Mi lin h bin chng tt nhin v ngu nhin + Tt nhin v ngu nhin u tn ti khch quan, l s thng nht ca cc mt i lp v c quan h bin chng vi nhau. S thng nht ca cc mt i lp trong phm tr tt nhin v ngu nhin c biu hin, v d: nn kinh t th trng t do cnh tranh thng xy ra hin tng nh ph sn, tht nghip, di chuyn vn t ngnh ny sang ngnh khc, hin tng ny l do c nhiu nguyn nhn ngu nhin gy nn nh u c, cnh tranh u t k thut, chin tranh xung t, khng b, cung cu ca th trng . . ., nhng thng qua s ph sn, tht nghip, di chuyn vn t ngnh ny sang ngnh khc m ci tt nhin c biu hin l do quy lut gi tr iu tit chi phi th trng. Nh vy, ci tt nhin c th hin bao gi cng phi xuyn qua v s ci ngu nhin, cn ci ngu nhin l hnh thc ca ci tt nhin. Ci tt nhin ca nn kinh t th trng t do cnh tranh s dn n ph sn, dn n di chuyn vn t ngnh ny sang ngnh khc, nhng vic dn n ph sn, di chuyn vn t ngnh ny sang ngnh khc li l ngu nhin v thng qua ci ngu nhin ny m ci tt nhin c th hin, nh vy, ci ngu nhin bao gi cng l hnh thc ca ci tt nhin. + Tt nhin v ngu nhin u tn ti khch quan v chng u c mt vai tr v tr i vi s tn ti, pht trin ca s vt. Vai tr, v tr ca tt nhin v ngu nhin c biu hin ch: Nu nh ci tt nhin c tc dng chi phi s pht trin ca s vt, th ci ngu nhin li c vai tr lm s pht trin y din ra nhanh hoc chm. V d: Tng Thng M l Bush i din phi Diu Hu l ng Cng ha, l tp on t bn cng nghip sn xut phng tin phc v cho chin tranh cho nn tt nhin ng ta ch trng u tin cho vic m rng chin tranh, xung t, mun nh nhanh thng 34

nhanh IRc, nhng nhng yu t ngu nhin ca chin tranh lm cho lnh M cht nhiu, s ni dy ca cc phe phi m M khng lng trc c, phn i ca cng ng quc t, nhn dn M phn i, H vin M khng thng qua ngn sch chin tranh, i rt qun khi IRc, tt c nhng yu t ngu nhin y lm cho nc M sa ly IRc khng th nh nhanh thng nhanh + Tt nhin v ngu nhin cn c th chuyn ha cho nhau: v d, trong gii sinh vt, mt khi c bin i ngu nhin t bin v gien th nhng c trng trc y khng cn na i vi mt ging loi v dn dn chng n nh v thch ng vi mi trng th n s tr thnh tt nhin ri c mt ging loi mi ra i. c. ngha, phng php lun: - Mt l, mun khm ph tnh tt nhin ca s vt, trc ht chng ta phi nghin cu hng lot nhng hin tng ngu nhin tm ra ci chung, mt khc ng sau nhng ngu nhin, c nhng ngu nhin m con ngi khng mong mun th phi tm cch hn ch, ng thi phi pht hin ra ci ngu nhin c li phc v cho cng vic ca mnh. - Hai l, nu tt nhin l ci nht nh phi xut hin theo quy lut ca n th ci ngu nhin c th xut hin hoc khng xut hin. Do trong hot ng thc tin, chng ta phi da vo ci tt nhin, phi cn c vo ci tt nhin ra nhim v phng hng hot ng ch khng th da vo ngu nhin y phiu lu mo him, may ri. 6. Phm tr bn cht v hin tng a. Khi nim: + Bn cht l mt phm tr trit hc dng ch tt c nhng mt, nhng mi lin h hp thnh mt h thng hu c bn trong, quy nh s vn ng v pht trin ca s vt. + Hin tng l phm tr dng ch nhng mt, nhng mi lin h biu hin ra bn ngoi ca mt bn cht nht nh. V d: bn cht mt con ngi l ton b nhng mi quan h ca anh ta vi x hi, cn hin tng l nhng hnh vi c bc l ra bn ngoi khi giao tip. Bn cht ca nn kinh t th trng t do cnh tranh, hin tng l s hu t nhn v t liu sn xut, ngi bc lt ngi, ph sn tht nghip... 35

b. Mi lin h bn cht v hin tng c th hin nh sau: + S thng nht gia bn cht v hin tng: bn cht, hin tng tn ti khch quan v c lin h hu c vi nhau, bn cht bao gi cng bc l ra qua cc hin tng, cn hin tng th bao gi cng l s biu hin bn cht: v d bn cht ch bao cp, do Nh nc phn phi vi gi r, nhng t khi chuyn sang c ch th trng, tt c cc ch u a vo tin lng th nhng hin tng phn phi theo tem phiu cng mt theo. Do , bn cht ca mt s vt hin tng b tiu dit th hin tng do n sinh ra cng mt theo. Bn cht mi th cc hin tng mi gn lin vi n cng ra i. Gia bn cht v hin tng c s thng nht, nhng l s thng nht bin chng, s thng nht gia hai mt i lp. + Tnh mu thun ca s thng nht gia bn cht v hin tng: thng nht gia bn cht v hin tng khng phi l mt nguyn tc tuyt i, i khi ta thy mt s hin tng nhn b ngoi khng c s n khp gia bn cht v hin tng. Trong trng hp y, s gp rt nhiu kh khn tm ra bn cht thc s, chng hn, trong mi quan h gia nh t bn vi cng nhn c th c nhng kt lun sai lm, nh t bn mua sc lao ng ca ngi cng nhn v h c tr cng y . Kt lun lm cho ci bn cht tht s ca mi quan h gia nh t bn vi ngi cng nhn khng nhng khng c vch ra m cn b che giu v b xuyn tc. Cn thy rng hin tng bc l bn cht, biu hin bn cht, nhng bc l di b xuyn tc ni dung thc s ca bn cht. iu ni ln rng mun nhn thc c s vt hin tng th khng th dng li bn ngoi, m i hi chng ta phi i t hin tng n bn cht. Trn c s chng ta rt ra nhng ngha v phng php lun nh sau: - Mt l, nhn thc khng c dng li bn ngoi s vt, m phi i su vo bn trong lm sng t bn cht c n giu ng sau hin tng. - Hai l, trong hot ng thc tin, khng nn cn c vo hin tng m cn phi da vo bn cht. 7. Phm tr ni dung v hnh thc a. Khi nim:

36

+ Ni dung l ton b nhng yu t, nhng mt v nhng qu trnh to nn s vt do s tc ng ln nhau gia chng nm ngay bn trong ca cc s vt hay hin tng. + Hnh thc l phng thc tn ti v pht trin ca s vt, l h thng cc mi lin h tng i bn vng ca s vt . V d: ni dung ca mt con ngi l ton b nhng yu t nh l t bo, c quan cm gic, h thn kinh v.v Hnh thc l kt cu, sp xp ca cc b phn c bp, hoc ni dung ca mt x hi l cc quan h sn sn xut, cn hnh thc c biu hin di hnh thc cc chnh sch kinh t - x hi. b. Mi lin h ni dung v hnh thc: - Ni dung v hnh thc bao gi cng l mt th thng nht. Ni dung no th c hnh thc y, ni dung quyt nh hnh thc. Do s bin i ca mt s vt no , ni dung phi bin i trc v khi ni dung bin i n ko theo hnh thc cng bin i. Nhng khng c ngha l hnh thc ch th ng, ngoan ngon i theo ni dung m hnh thc cn c vai tr tc ng tr li i vi ni dung, s tc ng thng din ra theo hai hng: + Mt l, nu hnh thc ph hp vi ni dung th n s tr thnh ng lc tch cc thc y ni dung pht trin. + Hai l, nu hnh thc khng ph hp vi ni dung n s cn tr s pht trin. V d: s chuyn bin t ch kinh t quan liu bao cp sang nn kinh t th trng nc ta l c mt qu trnh gii quyt cc mu thun gia ni dung v hnh thc. Hnh thc mi, tc l cc chnh sch kinh t mi ra i, n tr thnh ng lc gii phng sc sn xut, to ra nhiu ca ci cho x hi (ni dung). - Hnh thc v ni dung khng ch c mi lin h hu c ph thuc vo nhau m chng cn chuyn ha ln nhau. T tnh quy lut ca ni dung v hnh thc, chng ta rt ra mt s kt lun: - Mt l, hnh thc do ni dung bn trong quyt nh, v vy mun thay i s vt no trc ht phi thay i ni dung bn trong trc, hnh thc cng c vai tr tc ng n s pht trin ca ni dung khi n c s ph hp vi ni dung, do mun thc y mt s vt hin tng no pht trin, cn phi ch theo di mi quan h gia ni dung vi hnh thc. Khi gia chng c s ph 37

hp th con ngi phi can thip vo tin trnh pht trin lm cho s vt pht trin nhanh chng hn . - Hai l, trong i sng hin thc, nu tch ri hnh thc khi ni dung s tr thnh quan liu, siu hnh, tuyt i ni dung, xem nh hnh thc cng l sai lm, c hi cho s pht trin, bi v ni dung ch c th biu hin thng qua hnh thc. Trong sn xut m coi thng bao b mu m th khng thu ht c khch hng, sn xut khng pht trin khng bo m c tnh cnh tranh. - Ba l, ngy nay, cuc sng ang bin i tng ngy. Ci mi khng ngng pht trin ln mnh. V vy, cn nm vng php bin chng gia hnh thc v ni dung, cn phi chm ch theo di st tnh hnh thc t. Mt khi c triu chng bo hiu hnh thc khng cn thc y ni dung pht trin na, th phi kp thi ci bin n, kin quyt vt b hnh thc li thi, ra sc pht hin v ng h nhng hnh thc mi song cn trnh bnh ch quan, ty tin trong vic thay i hnh thc mt cch khng c cn c, tch ri ni dung. IV. NHNG QUY LUT C BN CA PHP BIN CHNG DUY VT 1. nh ngha Quy lut l mi lin h bn cht, tt nhin, ph bin v lp i lp li gia cc s vt, hin tng hay gia cc mt trong cng mt s vt v hin tng. C nhiu quy lut vn ng trong th gii khch quan. C nhng quy lut ch tc ng trong mt lnh vc no nh quy lut vn ng ca vt l, ha, sinh vt nhng cng c quy lut chung tc ng trong mi lnh vc ca th gii. 2. Quy lut t nhin v quy lut x hi Quy lut t nhin v quy lut x hi hnh thnh vn ng u mang tnh khch quan. Quy lut t nhin hnh thnh vn ng thng qua s tc ng gia cc lc lng ca t nhin, cn quy lut x hi hnh thnh vn ng thng qua hot ng ca con ngi, nhng li khng ph thuc vo thc ca con ngi. 3. Tnh khch quan ca quy lut v vai tr ca con ngi Ni n quy lut l ni n tnh tt yu khch quan, nhng iu khng c ngha l con ngi b tay phc tng chu s chi phi ca tnh tt yu nh mt nh mnh, tri li con ngi c th pht hin ra quy lut, nhn thc, vn dng cc quy lut nhm phc v cho mc ch ca mnh, to iu kin cho quy lut mau chng pht sinh tc dng hoc hn ch nhng quy lut no khng c li 38

Lch s chng minh, khi no con ngi cha nhn thc c quy lut hoc hnh ng tu tin th s b quy lut tr th, khi con ngi s tr thnh n l ca tnh tt yu, nhng khi con ngi nhn thc c quy lut th con ngi c th iu khin hot ng ca mnh hp quy lut s tr thnh t do. V vy, ng ta cho rng, s lc hu v nhn thc l lun l mt trong nhng nguyn nhn dn n sai lm trong lnh o kinh t - x hi. Cho nn, i mi t duy chnh l nhn thc v vn dng ng n nhng quy lut khch quan ang l mt yu cu bc thit ca cng cuc i mi nc ta hin nay. 4. Quy lut chuyn ha t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht v ngc li a. Tm tt ni dung quy lut cht lng Bt c s vt hin tng no trong qu trnh tn ti cng c hai mt cht v lng thng nht vi nhau mt nht nh, nhng do lng thng xuyn bin i, s bin i ca lng vt qu gii hn quy nh v , tc im nt ca s vt s nhy sang cht mi. S vt c mt i s vt mi ra i. S vt mi li t quy nh cho mnh cht mi, lng mi v li tip tc u tranh chuyn ha ln nhau, c th lm cho s vt hin tng trong th gii khng ngng vn ng pht trin t thp ln cao, l c im vn c trong t nhin cng nh trong x hi v t duy. Vy: lng, cht, , im nt, bc nhy l g ? - Cht l mt khi nim dng ch tnh quy nh khch quan vn c ca s vt, l s thng nht hu c ca nhng thuc tnh ca s vt, lm cho n khc vi cc s vt khc. V d: Cht khch quan vn c ca ng l ngt, ca mui l mn, ca kim loi l dn in, cht vn c ca ch ngha quc l bc lt, hiu chin, nh vy m chng ta mi phn bit c gia s vt ny vi s vt khc. Nhng nhn bit c cht ca s vt rt phc tp, m phi bit rng: Cht l bao gm tt c cc yu t cu thnh nn s vt, l hnh thc t chc nht nh ca s vt, l tng hp cc thuc tnh, l s thng nht hu c ca cc thuc tnh. V d: Cht ca nc ( H2O ) + C cc yu t cu thnh: 2 nguyn t H v 1 nguyn t O. 39

+ Hnh thc t chc: tn ti th lng, trong sut, khng mi v . + Tng hp nhng thuc tnh ca nc: ung, nu n, tm, ti cy, lm mt my, li dng nc nng vt nng, vn chuyn hng ha . . . Nh vy, nc trong qu trnh tn ti khng phi ch c mt, m c rt nhiu cng dng, tnh cht, v mi cng dng, tnh cht ca nc cn c gi l thuc tnh v mi thuc tnh li tu thuc vo mi lin h vi s vt khc m xc nh l cht hay thuc tnh, v vy, mun nhn bit c cht ca mt s vt no chng ta phi nhn thc chng trong trng thi vn ng, lin h. Do , cht ca mt s vt, hin tng khng phi mt lc tc thi m ngi ta c th pht hin ra ht, ng thi chng ta cng thy: mt s vt, hin tng trong qu trnh tn ti c cht c bn v nhng cht khng c bn, cho nn, trong qu trnh vn ng c mt s thuc tnh khng c bn thay i, thm ch mt i, nhng cht ni chung ca s vt vn khng thay i v ch khi no thuc tnh c bn khng cn na th cht ni chung ca s vt mi thay i. V d: Thuc tnh t do cnh tranh ca ch ngha t bn ngy nay v c bn c thay th bng t bn c quyn Nh nc nhng bn cht c bn ca ch ngha t bn l bc lt, hiu chin vn khng thay i. - Lng l khi nim dng ch tnh quy nh bn trong vn c ca cc s vt, hin tng, nhng cha ni r ln c gia s vt ny vi s vt khc, m ch mi ni ln c trnh , s lng, qui m pht trin cng nh cc thuc tnh ca s vt. V d: Phn t ca H2O nht thit phi l 2 nguyn t H v 1 nguyn t O, lc ny lng c din t bng con s chnh xc c th o m c. Nhng c khi, lng khng th o m bng nhng s liu c th m ch c th nhn thc c bng t duy tru tng, th lc ny lng li l yu t bn trong. - l khong gii hn m trong s thay i v lng ca s vt cha lm thay i cn bn cht ca s vt. V d, nc tn ti nhit t 00C 1000C, nhng khi tng dn ln t 10C n 500C - 800C - 900C, ri 1000C, mc d c s thay i t nhiu c cht v lng, song n vn l nc tn ti trng thi lng, trong sut, khng mi v. - im nt ca s vt l khi nim dng ch thi im m ti s thay i v lng lm thay i v cht ca s vt. V d: Nc tn ti nhit t 00C - 1000C, nhng khi nhit vt trn 1000C nc s chuyn 40

thnh th hi v nu gim nhit xung di 00C nc s chuyn thnh th rn . - Bc nhy l s chuyn ho ca cht v s vt t trng thi ny sang trng thi khc, nguyn nhn l do s thay i v lng trc gy nn. V d: Nc tn ti nhit t 00C - 1000C, nhng tng trn 1000C nc s chuyn thnh th hi, gim di 00C nc s chuyn thnh th rn . b. Quan h bin chng gia cht lng - Lng v cht thng nht vi nhau mt nht nh Bt c s vt hin tng no trong qu trnh tn ti cng u c cht v lng l hai mt i lp ca mt th thng nht, c lin h vi nhau. V d: nc tn ti th lng trong iu kin t 00C - 1000C - Lng i dn n cht i v ngc li. + Lng i dn n cht i: S bin i v lng dn n s bin i v cht, tc chuyn t trng thi ny sang trng thi khc ca cc s vt hin tng. V d: Nc tn ti nhit t 00C - 1000C, nhng tng trn 1000C nc s chuyn thnh th hi, gim di 00C nc s chuyn thnh th rn . Ghi nh v lu : + S bin i ca cc s vt hin tng trong th gii u phi tun theo nguyn tc: lng bin i dn dn, khi lng vt qu gii hn quy nh ca s vt s nhy sang cht mi. S vt c mt i s vt mi ra i. + S tch ly v lng trong thc t khng phi khi no cng ging nhau m n cn ty thuc vo hon cnh iu kin ch quan khch quan, c s vt, hin tng c tch ly dn dn v lng, nhng cng c s vt, hin tng li tch ly theo hng nhy vt . + Bc nhy t cht ny sang cht khc trong thc t cng khng phi khi no cng ging nhau m n cn ty thuc hon cnh iu kin ch quan hay khch quan, c s vt, hin tng thc hin bc nhy vt t bin, tc bc nhy ch xy ra trong mt thi gian ngn lm thay i cht ca s vt, ng thi li c nhng bc nhy cc b ch lm thay i tng b phn, li c nhng bc nhy dn dn.

41

+ Nhng thay i v cht dn n s thay i v lng: S vt c mt i, s vt mi ra i, tc cht mi ra i li t quy nh cho mnh cht mi v lng mi. V d: gii hn tn ti ca nc t 00C - 1000C. Nhng khi nhit vt trn 1000C nc s nhy sang th hi lc ny lng, tc vn tc ca cc phn t s cao hn, th tch ln hn, ngc li nhit gim xung di 00C vn tc, tc lng ca cc phn t s chm hn, th tch s nh li. - Nhn xt: T s phn tch trn ta thy + Mt l, bt c s vt hin tng no trong qu trnh tn ti cng u c cht v lng l hai mt i lp thng nht vi nhau mt nht nh. + Hai l, s bin i ca cc s vt hin tng bao gi cng c bt u t bin i dn dn v lng, l s tng ln hoc gim i v quy m, v tc + Ba l, nu so snh gia cht v lng th ta thy: cht l mt tng i n nh, lng l mt bin ng hn, khi lng bin i vt qu phm vi gii hn ca , im m ti phi xy ra bc nhy, s vt c s mt i s vt mi ra i. + Bn l, mi bc nhy l kt thc mt giai on bin i v lng, l s gin on ca mt qu trnh vn ng lin tc ca s vt, nhng khng phi l chm dt s vn ng ni chung, m ch chm dt mt dng tn ti c th ca s vt. + Nm l, s vt mi ra i li c th thng nht ca cht mi v lng mi. Nhng s bin i dn dn v lng li tip tc v khi vt qu li din ra bc nhy thay i v cht, c nh th lm cho s vt, hin tng trong th gii vn ng pht trin khng ngng. kt lun: + S chuyn ho t nhng thay i v lng thnh nhng thay i v cht din ra mt cch ph bin trong t nhin, x hi v t duy. Trong ho hc, ch cn tng, hoc gim bt n gin v lng ca cc nguyn t l c s thay i v cht. V d, tinh bt c cng thc C6H10O5, nu tng H10 thnh H12, O5 thnh O6 = gluc, cn trong lch s, s pht trin ca x hi loi ngi s thay th t hnh thi kinh t - x hi ny bng hnh thi kinh t - x hi khc cao hn l do kt qu tch lu v lng khng ngng ca lc lng sn xut (din ra lu di v kh 42

thy hn), n mt pht trin nht nh ca lc lng sn xut s xy ra xung t vi quan h sn xut hin c, i hi phi thay th bng quan h sn xut mi. + S phn bit gia cht v lng ch l tng i, c ci l lng trong mi lin h ny th li l cht trong mi lin h khc. V d: xt v s tng trng kinh t hin nay v kha cnh i sng x hi l s thay i v cht nhng xt v yu t xy dng nn kinh t x hi ch ngha n li l lng. Do vic phn bit cht v lng khng c my mc. Vic xc nh mt ci g l cht hay lng cn phi tu vo mi lin quan c th ca s vt. - ngha v phng php lun Nm vng quy lut lng - cht c ngha quan trng v mt phng php lun i vi hot ng nhn thc v hot ng thc tin: + Xc nh c ca s vt l rt quan trng, v vy khng c nn nng, bt chp vic tch lu v lng, hoc t tng lng chng do d khi lng tch lu t ti im nt, thi c chn mui m khng hnh ng, b l c hi. + Quy lut ny xy ra ph thuc vo iu kin quan h gia lng v cht cho nn trong hot ng thc tin, nu thy n c li th phi to iu kin cho lng pht trin nhanh chng, ngc li th phi tm cch hn ch. V. QUY LUT THNG NHT V U TRANH CA CC MT I LP V NGHA PHNG PHP LUN (quy lut mu thun) 1. Ni dung v cc khi nim a. Tm tt ni dung: Mi s vt hin tng trong qu trnh tn ti u l mt th thng nht ca nhng mt khc nhau, nhng khuynh hng tri ngc nhau, i lp nhau, nhng li khng th thiu nhau, lin h vi nhau, nh hng ln nhau, rng buc ln nhau, tc ng ln nhau v u tranh chuyn ho ln nhau dn n s vt c mt i, s vt mi ra i v s vt mi li c mu thun mi ri li tip tc u tranh, chuyn ho ln nhau. Vy, th no l mt i lp, thng nht ca cc mt i lp, u tranh ca cc mt i lp b. Cc khi nim: - Th no l mt i lp: i lp l nhng mt c nhng c im, nhng thuc tnh, nhng quy nh c khuynh hng bin i tri ngc nhau. 43

V d: Trong nguyn t c cc ht prtn v ntron to thnh ht nhn mang in tch dng, cn cc lectrn xoay quanh ht nhn mang in tch m. Trong mt c th sng ca sinh vt cng c ng ha i lp vi d ha. Trong t duy c chn l i lp vi sai lm, chng l nhng mt i lp nhau, nhng khng th thiu nhau. T nhng v d trn chng ta thy: mu thun l hin tng khch quan vn c ca cc s vt hin tng c trong t nhin, x hi v t duy. - Th no l thng nht ca cc mt i lp: thng nht ca cc mt i lp l s nng ta vo nhau, khng tch ri nhau gia cc mt i lp, s tn ti ca mt ny phi ly s tn ti ca mt kia lm tin , nu mt ny thay i th mt kia sm mun cng bin i theo V d: Trong mt nguyn t c cc ht prtn v ntron to thnh ht nhn (mang in dng +), cn cc lectrn xoay xung quanh ht nhn vi tc rt ln (mang in m -) i lp vi nhau, nhng nhng mt i lp tri ngc nhau y chng li c lin h vi nhau, nh hng ln nhau, tc ng ln nhau, khng th thiu nhau. T v d trn ta thy s thng nht ca cc mt i lp cn bao hm c nhng nhn t ging nhau ca cc mt i lp l s ngang bng nhau ca cc mt i lp. - Th no l s u tranh ca cc mt i lp: u tranh ca cc mt i lp l s tc ng qua li theo xu hng bi tr v ph nh ln nhau Trong x hi u tranh ca cc mt i lp thng c dng ch s xung t gia cc lc lng x hi i ch. Nhng u tranh ca cc mt i lp n cn c mt ngh rng hn, l s trin khai ca cc mt i lp, l s chuyn ho ca cc mt i lp. V d nh u tranh ph v t ph bnh, hoc phn u khng ngng nng cao trnh chuyn mn v mi mt, cn trong sinh vt u tranh ca cc mt i lp l qu trnh hp th nhng cht cn thit bi b cho c th v qu trnh bi tit nhng cn b khng cn thit i vi c th, u tranh ca cc mt i lp n cn c ngha l s ph nh ln nhau ca cc mt i lp, l s bi tr ln nhau ca cc mt i lp nh gia in dng v in m, gia hp th v bi tit, gia tch lu v tiu dng, gia cng v tr Nh vy, u tranh ca cc mt i lp v hnh thc rt a dng. 44

c. u tranh ca cc mt i lp l ngun gc, l ng lc ca s pht trin . - Mi s vt, hin tng trong qu trnh tn ti u c cc mt va i lp vi nhau li va thng nht vi nhau, khng th thiu nhau, nhng li va u tranh vi nhau. Trong gii t nhin s u tranh gia cc mt i lp nh sc ht v sc y, ho hp v phn gii ca cc phn t, ng ho v d ho, di truyn v bin d lm cho th gii vt cht vn ng pht trin t thp n cao, t v c n hu c v nh cao ca s pht trin l x hi loi ngi, cn trong x hi c giai cp, cuc u tranh giai cp ca cc giai cp b p bc bc lt chng li cc giai cp thng tr bc lt l ng lc thc y x hi pht trin. Qu trnh t duy ca con ngi cng l qu trnh khng ngng ny sinh mu thun v u tranh gii quyt mu thun gia nhu cu cn hiu bit v kh nng hiu bit c hn, gia chn l v sai lm, qu trnh thc y nhn thc ca con ngi pht trin t thp n cao, t kinh nghim n l lun, t hin tng n bn cht. - u tranh ca cc mt i lp l mt qu trnh din ra phc tp. Thng thng lc u hai mt i lp ngang nhau, u tranh cha gay gt vi nhau, nhng trong qu trnh pht trin ca mu thun, cuc u tranh ca cc mt i lp ngy cng tr nn quyt lit v cui cng dn n s chuyn ho ln nhau, mu thun c gii quyt, s vt c mt i, s vt mi ra i, li c mu thun mi ri li u tranh vi nhau, mu thun c gii quyt, th thng nht c b ph v, th thng nht mi cao hn ra i. - Nh vy, s thng nht ca cc mt i lp ch c tnh cht tm thi tng i, cn u tranh ca cc mt i lp l tuyt i l khng ngng. Qu trnh c lp i lp li khng ngng lm cho cc s vt hin tng pht trin din ra lin tc, ngy cng cao, chnh v vy Lnin vit: Pht trin l u tranh gia cc mt i lp. 2. Mt s loi mu thun a. Mu thun bn trong v mu thun bn ngoi: Mu thun bn trong l mu thun gia cc mt i lp nm ngay bn trong ca s vt. Mu thun bn ngoi l mu thun gia s vt ny vi s vt khc. 45

S phn bit mu thun bn trong v mu thun bn ngoi cng ch c tnh cht tng i. Cng mt mu thun trong mi lin h ny l mu thun bn trong, nhng trong mi lin h khc li l mu thun bn ngoi. Mi loi mu thun gi vai tr khc nhau i vi s vn ng, pht trin ca s vt. Mu thun bn trong gi vai tr quyt nh i vi s vn ng, pht trin ca s vt. N l ngun gc ng lc bn trong ca s vn ng, pht trin ca s vt, l t thn vn ng, t thn pht trin ca s vt. Tuy nhin trong nhn thc v hot ng thc tin, chng ta khng c coi nh mu thun bn ngoi, nhng cng khng thi phng, ph nhn mu thun bn trong. b. Mu thun c bn v mu thun khng c bn: Mu thun c bn l mu thun tn ti trong sut qu trnh tn ti ca s vt (t khi pht sinh n khi kt thc), quyt nh bn cht v qu trnh pht trin ca s vt. Mu thun khng c bn l mu thun ni ln hng u, mang tnh giai on. Mu thun c bn c vai tr rt quan trng, cho nn mun tm hiu bn cht s vt, hin tng, trc ht phi xc nh c mu thun c bn. Mun gii quyt mu thun c bn phi xc nh c mu thun ni ln hng u, mang tnh giai on gii quyt ch khng th gii quyt mu thun c bn ngay mt lc. c. Mu thun i khng v khng i khng: Mu thun i khng l mu thun gia nhng giai cp, nhng lc lng x hi m li ch cn bn i lp nhau,khng th iu ho c. V d nh mu thun gia giai cp ch n v n l trong x hi chim hu n l; gia giai cp a ch vi nng dn trong x hi phong kin; giai cp t sn v v sn trong x hi t bn. Mu thun khng i khng l mu thun gia nhng giai cp, nhng lc lng x hi m li ch nht tr vi nhau l cn bn, nhng c mu thun v nhng mt khng cn bn. Mu thun trong ni b nhn dn l mu thun khng i khng, nh mu thun gia cng nhn v nng dn lao ng, gia cng nhn v tiu t sn Mu thun i khng v mu thun khng i khng l hai loi mu thun c th, ch tn ti trong x hi c giai cp. Hai loi mu thun ny khc nhau v tnh 46

cht v xu hng pht trin. Mu thun i khng pht trin c xu hng ngy cng gay gt. Tuy nhin, mu thun khng i khng nu tch t, khng c gii quyt kp thi th n cng s tr thnh i khng. Phn bit mu thun i khng v mu thun khng i khng l rt quan trng c bin php gii quyt thch hp vi tng loi mu thun. Theo quy lut chung, mu thun i khng i hi phi gii quyt bng bo lc cch mng. Song, trong nhng iu kin nht nh mu thun i khng cng c kh nng gii quyt bng phng php ho bnh. Cn mu thun khng i khng v nguyn tc phi c gii quyt bng gio dc, thuyt phc, ph bnh t ph bnh Tuy nhin cc bin php cng l nhng hnh thc u tranh gii quyt mu thun, ch khng phi l qu trnh iu ho mu thun. Nghin cu mu thun i khng v khng i khng i hi trong hot ng thc tin khng c nhm ln hai loi mu thun trn, c phng php gii quyt mt cch ng n khoa hc. 3. ngha phng php lun . a. Mu thun l khch quan vn c ca mi s vt hin tng, l ngun gc, l ng lc ca s vn ng v pht trin, do mun nhn thc ng v mt s vt hin tng th cn phi pht hin l loi mu thun g, khng c che giu, lng trnh. Nhn thc mu thun ca s vt l qu trnh t duy phn i ci thng nht thnh cc mt i lp nhn thc cc mt i lp . b. Mu thun ch c gii quyt thng qua qu trnh u tranh ca cc mt i lp din ra theo quy lut ph v ci c thit lp ci mi tin b hn. V vy, trong i sng x hi, hnh vi u tranh c coi l chn chnh l khi n c tc dng thc y s pht trin. c. S vt khc nhau th mu thun khc nhau. VI. QUY LUT PH NH CA PH NH 1. Khi nim ph nh v c im ca ph nh bin chng Bt c s vt, hin tng no cng c qu trnh sinh ra, tn ti, pht trin v dit vong. S vt c mt i c thay th bng s vt mi. S thay th c gi l ph nh. Trong lch s trit hc quan im v ph nh cng c nhiu kin khc nhau. V d: Pi ta - go cho rng, s vt mi ra i thay th s vt c hu nh lp li ton b qu trnh ca s vt c v phi tri qua mt chu k l 47

78 vn nm. Cn trit hc Pht gio li quan nim kip ngi tun theo vng lun hi v tu thuc vo kip trc. Nhng ngi theo quan im siu hnh li coi s ph nh l s tiu dit xo sch hon ton ci c, l s ph nh sch trn, l chm dt hon ton s vn ng pht trin ca s vt. - Bc b cc quan im trn, ch ngha duy vt bin chng khng nh ph nh l s pht trin t thn vn ng mang tnh khch quan, tnh k tha. + Tnh khch quan, s vt c mt, i s vt mi ra i l mt tt yu, khng ai c th cng li c, nguyn nhn ca s ph nh y l do u tranh ca cc mt i lp nm ngay bn trong ca cc s vt hin tng, ch khng phi t bn ngoi . + Tnh k tha, s vt c mt, i s vt mi ra i l mt tt yu, nhng ci mi ra i n khng loi b hon ton ci c, m n ch gt b nhng mt tiu cc, li thi lc hu ca ci c, v chn lc, gi li, ci to nhng mt cn thch hp, tch cc, b sung vo ci mi. V d: trong sinh vt cc ging loi u c tnh di truyn l k tha cc yu t tch cc ca th h b m, cn trong lch s pht trin ca x hi loi ngi, x hi mi ra i l trn c s k tha nhng gi tr vt cht v tinh thn ca x hi trc, ng thi b sung thm nhng gi tr mi. Trong lnh vc nhn thc, cc hc thuyt khoa hc ra i sau bao gi cng k tha nhng gi tr ca cc hc thuyt khoa hc ra i trc. 2. Ni dung ca quy lut ph nh ca ph nh Trong s vn ng ca vt cht, si dy chuyn ph nh ca ph nh l v tn, ci mi ph nh ci c, ri n lt ci mi ny li tr thnh ci c v b ci mi khc ph nh. S pht trin ca th gii thng qua v s ln ph nh tri qua t thp n cao c tnh chu k, khng c ph nh cui cng. V d: ht la cy la - bng la. Cy la ph nh ht la ri n lt bng la ph nh cy la. Ph nh ln th nht l bc trung gian, l qu trnh chn lc. Ph nh ln th hai ging nh lp li ci c nhng cao hn gi l ph nh ca ph nh, s vt n gin t ra cng phi qua hai ln ph nh mi c c s pht trin. Cn cc s vt phc tp th s ln ph nh c th tri qua nhiu ln trung gian. V d, vng i ca con tm: con tm - kn - bm - trng - con tm. Ph nh ca ph nh l hon thnh mt chu k pht trin, ng thi li l im xut pht

48

ca mt chu k mi v c th tip tc mi mi, v tn to nn hnh thi xoy trn c ca s pht trin. 3. ngha phng php lun - Qu trnh pht trin khng phi bao gi cng i theo mt ng thng, m n din ra quanh co, phc tp, c nhiu chu k. Chu k sau tin b hn chu k trc. Do , chng ta phi hiu nu s vt c ch li cho con ngi th phi y nhanh s pht trin ca n, cn nu c hi th phi km hm s pht trin ca n. - Theo quy lut ph nh ca ph nh, ci mi thay th ci c, ci tin b thay th ci lc hu, ci mi ra i t ci c trn c s k tha tt c nhng nhn t tch cc ca ci c. iu ny trnh cho chng ta thi ph nh sch trn ci c. Chnh v th, trong hot ng chng ta phi bit pht hin ci mi v ng h n, v ci mi ra i thng cn non yu, v vy chng ta phi ra sc bi dng, to iu kin cho n chin thng ci c, pht huy u th ca n. Trong khi u tranh chng li ci c chng ta phi bit chn lc, ci to ci c n ph hp vi iu kin mi, phi bit trn trng nhng gi tr ca qu kh. ng thi, chng ta phi khc phc t tng bo th, kh kh gi ly nhng ci gi ci li thi cn tr s pht trin ca con ngi v x hi. VII. L LUN NHN THC DUY VT BIN CHNG 1. Mt s quan im trit hc trc Mc v nhn thc Nhn thc l g? Con ng nhn thc din ra nh th no. Con ngi c th nhn thc c quy lut vn ng ca n hay khng? tr li cho cu hi ny, trong lch s trit hc cng c nhiu quan im tri ngc nhau: - Thuyt hoi nghi: i biu l Hi um cho rng con ngi ch nhn thc c hin tng bn ngoi ca s vt, ch khng c kh nng bit ch thc c bn cht bn trong ca s vt, hin tng. - Duy tm khch quan: i biu l H - ghen tha nhn kh nng nhn thc ca con ngi, nhng li coi nhn thc l mt qu trnh t nhn thc ca nim tuyt i. H cho rng th gii vt cht k c con ngi u l sn phm ca nim tuyt i. - Duy tm ch quan: i biu l Bc - cli (George Berkeley 1684-1753) coi nhn thc ch l tp hp nhng cm gic. Th d ci bn, khng phi l mt 49

vt th hu hnh m ch l do mt ta nhn thy n c hnh khi; mu sc, nhng chng khng c tht, tn ti chng qua ch l cm gic, ch tr ch th ang nhn thc tc con ngi cm gic, ci ti m thi. - Ch ngha duy vt trc Mc: i biu l Ph - bch cho rng con ngi c kh nng nhn thc v lm bin i th gii vt cht theo mc ch ca mnh, nhng li coi nhn thc l s phn nh trc quan, n gin, l bn sao chp nguyn xi trng thi bt ng ca s vt m khng thy c vai tr ca thc tin i vi nhn thc, khng gii thch c qu trnh ca nhn thc mang tnh bin chng. 2. Quan im ca trit hc Mc v bn cht ca nhn thc Trn c s k tha v pht trin c chn lc ca cc khoa hc, trit hc Mc khng nh: bn cht ca nhn thc l qu trnh phn nh th gii khch quan vo trong b c ca con ngi, l qu trnh to thnh tri thc trong b c con ngi v hin thc khch quan. Qa trnh nhn thc din ra theo con ng bin chng t trc quan sinh ng n t duy tru tng, l s phn nh nng ng, sng to. - Nhn thc l mt qu trnh t thp n cao, t cha bit n bit - Tnh nng ng sng to l trn c s nhng ci c, ri tng tng, sng to ra nhng ci khng c trong hin thc nhm tho mn nhng nhu cu ca con ngi. - Nhn thc c bt ngun t thc tin, trc ht l thc tin hot ng sn xut vt cht, hot ng u tranh chnh tr lm bin i x hi, hot ng thc nghim khoa hc. Chnh v vy Lnin vit: thc tin l mc ch, l c s, l ng lc ca nhn thc v l tiu chun ca chn l. 3. Thc tin v vai tr ca thc tin i vi nhn thc a. Khi nim: thc tin l ton b nhng hot ng vt cht c mc ch, mang tnh lch s - x hi ca con ngi, nhm ci to t nhin v x hi. - Thc tin rt a dng, nhng c ba hnh thc c bn sau y: + Mt l, hot ng sn xut ra ca ci vt cht. + Hai l, hot ng u tranh chnh tr x hi. + Ba l, hot ng quan st thc nghim khoa hc. 50

- Trong ba lnh vc trn th hot ng sn xut ra ca ci vt cht l dng hot ng c bn nht i vi nhn thc. Bi v trong lao ng sn xut m khng nhn thc c cc quy lut vn ng ca hin thc khch quan th khng th sn xut ra ca ci vt cht c con ngi s cht i, x hi cng khng th tn ti pht trin c v suy cho cng th cc dng hot ng thc tin khc nh hot ng chnh tr, hot ng khoa hc ngh thut, tn gio cng u t lao ng sn xut m ra v cng ch nhm phc v cho hot ng sn xut, do cc lnh vc ny u c mi lin h vi nhau, tc ng ln nhau, v vy nhn thc bao gi cng mang tnh lch s x hi. b. Vai tr ca thc tin i vi nhn thc: - Thc tin l mc ch ca nhn thc: Thc tin l tt c nhng g xung quanh chng ta, c lin quan ti cuc sng ca con ngi, k c t nhin v x hi, v vy chng u l i tng nhn thc ca con ngi, nu con ngi nhn thc c cc quy lut vn ng ca chng th hnh ng mi thnh cng, cn nu nhn thc sai lm s tht bi. - Thc tin l ng lc ca nhn thc: Thc tin cuc sng lun lun vn ng v t ra nhng vn buc con ngi phi tm cch gii quyt, chng hn nh vn lng thc, thc phm, nng lng, dn s, xung t sc tc, khng b, chy ua v trang, chin tranh hy dit, xung t tn gio, v nhng cn bnh him ngho ca thi iNhng vn t ra buc con ngi phi suy ngh, phi tm cch nhn thc, nu khng nhn thc c th con ngi, x hi loi ngi s khng pht trin c. Chnh v vy m cc ngnh khoa hc x hi, khoa hc t nhin ni tip nhau ra i ngy cng cao hn, hin i hn gip cho con ngi tip tc khm ph nhng b n ca th gii thun li hn. - Thc tin l c s ca nhn thc: Chnh v nhu cu n, , mc m con ngi khng ngng phi khm ph, chinh phc v ci to th gii, v thng qua hot ng y m con ngi dn dn nhn thc c cc c tnh, cc thuc tnh, cc quy lut vn ng ca cc s vt hin tng. V vy, con ngi cng i su khm ph th gii th thc tin cng cung cp thm nhng kinh nghim to iu kin cho nhn thc pht trin. Do , khng c hot ng thc tin, th khng c nhn thc, khng c l lun, 51

khng c khoa hc. ng thi thng qua lao ng m cc gic quan ca con ngi, c bit l b c khng ngng hon thin, to iu kin cho nhn thc chnh xc hn. - Thc tin l tiu chun ca chn l: C th ni ton b kin thc ca nhn loi u c tng kt t thc tin. Nhng kin thc c ph bin bng trc tip, hay gin tip cho ngi khc, cho i sau. Nhng bit c nhn thc no ng hay sai th khng c con ng no khc l phi a tr v vi thc tin kim nghim, nu gia l lun v thc tin ph hp th l chn l. ng thi cng qua thc tin tip tc b sung thm vo nhng nhn thc trc . Ngoi thc tin ra th khng cn ng no khc kim tra nhn thc v ch c thng qua thc tin mi kim tra c nhn thc c phn nh ng hay khng. Tuy nhin cng c nhng trng hp khng nht thit phi tri qua thc tin mi bit c nhn thc ng hay sai, m ngi ta c th thng qua nhng tiu chun ca lgc, tc l theo nhng quy tc lgc chng minh. Song suy n cng nhng quy tc y cng c chng minh trong thc tin th mi tr thnh tiu chun kim tra nhn thc ca con ngi. Cho nn xt n cng th thc tin vn l tiu chun kim tra nhn thc. 4. Hai giai on ca qu trnh nhn thc Lnin vit: con ng bin chng ca qu trnh nhn thc ng n l phi i t trc quan sinh ng n t duy tru tng. a. Trc quan sinh ng (nhn thc cm tnh) - L giai on u ca qu trnh nhn thc: + Cm gic: l s phn nh nhng thuc tnh ring l ca cc s vt hin tng khi chng ang tc ng vo cc gic quan ca con ngi. + Tri gic: l hnh nh tng i trn vn v s vt khi s vt ang trc tip tc ng vo cc gic quan, n l s tng hp ca nhiu cm gic. + Biu tng: l hnh thc phn nh cao nht v phc tp nht ca giai on trc quan, tng i hon chnh c lu li trong b c v mt s vt no khng cn trc tip tc ng vo cc gic quan ca con ngi.

52

- c im ca nhn thc cm tnh. N l giai on u ca qu trnh nhn thc, l s phn nh trc tip, sinh ng ca hin thc. Song mi ch b ngoi ca s vt, cha phn bit c ci tt nhin v ci ngu nhin, cha i c vo bn cht, quy lut ca s vt. V vy nhn thc tt yu phi pht trin ln giai on cao hn, t duy tru tng. b. T duy tru tng (nhn thc l tnh) - L giai on phn nh gin tip tru tng. N c thc hin bng cc hnh thc nh: khi nim - Phn on - Suy lun + Khi nim c hnh thnh l da trn c s ti liu ca cm tnh v phi tri qua qu trnh so snh phn tch tng hp, tru tng ho, khi qut ho tm ra cc mi lin h chung, bn cht ca s vt. V d: vt cht tn ti di nhiu dng khc nhau nhng chng u c thuc tnh chung l tn ti khch quan v vn ng + Phn on: l s lin kt ca nhiu khi nim khng nh hay ph nh mt hay nhiu thuc tnh ca s vt, nu khi nim c biu hin bng t th phn on c biu hin bng mnh , theo lut vn bn. V d: dn tc ta l mt dn tc cn c trong lao ng, dng cm trong u tranh. Bn cht ca ch ngha quc l hiu chin. + Suy lun: l da vo nhng phn on c a ra mt phn on mi c tnh cht kt lun, a ti mt s hiu bit mi. V d: mun xy dng thnh cng ch ngha x hi Vit Nam th phi cng c v pht huy vai tr lnh o ca ng Cng Sn Vit Nam, nu t b vai tr lnh o ca ng Cng Sn Vit Nam th khng th ni n vic xy dng thnh cng ch ngha x hi Vit Nam. Nh vy suy l n cho php con ngi c th i su vo nhng vn m con ngi khng th trc tip tip xc c, n cho chng ta bit c khng nhng ci v ang xy ra, m n cn c th d on c nhng ci s xy ra. c im ca nhn thc l tnh l phn nh gin tip, khi qut, tru tng; phn nh c bn cht, quy lut ca s vt, l nhn thc ng tin cy, gn vi chn l khch quan. T nhn thc cm tnh n nhn thc l tnh l s thay i v cht, l bc nhy vt ca qu trnh nhn thc. Mun nhn thc ng phi c nhng ti liu do nhn thc ca cm tnh cung cp y , chnh xc v phi gn 53

vi hot ng thc tin, phi da vo kt qu ca thc tin b sung, kim tra nhn thc mi. c. Mi quan h gia nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh - Nhn thc cm tnh v nhn thc l tnh l hai giai on khc nhau v trnh phn nh, hnh thc phn nh v phng thc phn nh hin thc khch quan, song chng c mi lin h bin chng mt thit vi nhau. + Nhn thc cm tnh l tin , l iu kin khng th thiu c ca giai on nhn thc l tnh (t duy tru tng). Nhng mt khi nhn thc l tnh c hnh thnh, n s tc ng tr li, v hng dn nhn thc cm tnh nhy bn hn, hnh ng chnh xc hn. Tm li: mun nhn thc ng n v mt s vt no , trc ht phi c nhng ti liu ban u do nhn thc ca cm tnh mang li. Nhn thc phi bt ngun t thc tin, nu tch ri nhn thc cm tnh vi nhn thc l tnh v ngc li u l sai lm s dn n nhng hu qu xu trong nhn thc v hnh ng. Trong thc tin, sai lm v vn ny thng biu hin hai cn bnh l ch ngha kinh nghim v ch ngha gio iu. Ngi mc bnh kinh nghim thng ngi hc tp l lun, coi thng l lun, dt v l lun. Cn ngi mc bnh gio iu th tch ri l lun vi thc tin, khng iu tra nghin cu, khng xut pht t iu kin hon cnh c th, coi thng kinh nghim ca qun chng, ch bm ly trong sch v, p dng my mc. Trong thc t, nu ni no, lc no cho ch ngha kinh nghim, ch ngha gio iu thm nhp vo s d mc sai lm, gy lng ph sc ngi sc ca . d. Nhn thc kinh nghim v nhn thc l lun C hai loi nhn thc kinh nghim, nhn thc kinh nghim c hnh thnh mt cch t pht, do tip xc hng ngy vi thc tin cuc sng, nhn thc kinh nghim thu nhn t s kho st cc th nghim. Gia nhn thc thng thng v nhn thc t s kho st c quan h cht ch vi nhau b sung cho nhau, tc l t thc tin ngi ta phi a vo phng th nghim c c tri thc mi, ri t phng th nghim li a ra p dng bn ngoi. Nhn thc l lun, c hnh thnh mt cch t gic v gin tip, n ch tp trung phn nh ci bn cht mang tnh quy lut di dng tru tng lgic c th hin bng cc khi nim, quy lut, nh lut c tnh h thng, c s 54

dng c ngn ng thng thng v thut ng khoa hc din t i tng nghin cu. V th nhn thc l lun chnh xc hn, c h thng hn, n c vai tr ngy cng ln trong hot ng thc tin, c bit trong thi i khoa hc cng ngh hin i ngy nay. 5. Vn chn l v tiu chun ca chn l a. Khi nim chn l - Vn chn l cng c rt nhiu quan im khc nhau. + Thuyt ngy bin xem chn l l c li cho mnh. + Ch ngha Pht Xt coi chn l thuc v k mnh. - Bc b nhng quan im trn, ch ngha duy vt bin chng khng nh: chn l l nhng tri thc ph hp vi hin thc khch quan v c thc tin kim nghim. b. Cc tnh cht ca chn l Chn l khng phi l sn phm ch quan ca con ngi m n do th gii khch quan quy nh. V d: Tri t quay quanh mt tri. - Tnh tuyt i v tnh tng i ca chn l: + Chn l tuyt i l tri thc hon ton ng v y . V d: nc c hai nguyn t hydro, mt nguyn t oxy. + Chn l tng i ni ln nhn thc ca con ngi cha hon ton y , m cn phi c b sung theo s vn ng ca thc tin, hoc n ch ng mt giai on, hoc mt thi im no . - Tnh c th ca chn l l ni dung phn nh vi mt i tng nht nh cng cc iu kin, hon cnh lch s c th. iu c ngha l mi tri thc ng n bao gi cng c ni dung nht nh. Ni dung khng phi l tru tng thun ty thot ly hin thc m lun gn lin vi mt i tng xc nh din ra trong mt khng gian, thi gian hay hon cnh no trong mt mi lin h, quan h c th. V vy bt c chn l no cng gn lin vi nhng iu kin lch s c th. Nu thot ly nhng iu kin lch s c th th tri thc c hnh thnh trong qu trnh nhn thc s ri vo tru tng thun ty. 6. Cc phng php nhn thc khoa hc a. Phng php l g? 55

Phng php l mt h thng cc nguyn tc, cc phm tr, cc quy lut, cc quy tc, cc nh ngha hng dn hot ng thc tin v hot ng nhn thc ca con ngi, nhng bn thn nhng quy lut, quy tc, phm tr cha phi l phng php, m ch khi no l lun hng dn cho hnh ng th khi l lun mi tr thnh phng php. C nhiu phng php khc nhau. C phng php ring cho tng lnh vc, tng ngnh khoa hc chuyn mn, c phng php chung c ph bin v p dng cho nhiu lnh vc khoa hc khc nhau. V d: phng php ton hc khng ch s dng trong ton hc m cn dng trong c vt l, ha hc, kinh t hc v.v v c phng php chung nht, c p dng cho mi lnh vc khoa hc, mi hot ng thc tin, phng php trit hc Mc - Lnin. Quan h gia phng php trit hc vi cc phng php ca khoa hc c th tuy khc nhau v ni dung, nhng l mi lin h bin chng v mi phng php n c v tr nht nh, do khng th coi cc phng php l ngang bng nhau hoc thay th ln nhau. V vy mi ngi chng ta, d hot ng bt k trong lnh vc chuyn mn no cng phi nm vng khng ch phng php ring m cn phi nm vng phng php ca trit hc Mc Lnin, l phng php lun chung nht gip chng ta nh hng ng n trn con ng i ti chn l khch quan v hot ng thc tin c hiu qu. Phng php bin chng hon ton i lp vi phng php siu hnh trn tt c mi vn . Phng php siu hnh xem xt s vt hin tng mt cch c lp tch ri, khng thy c mi lin h, vn ng v pht trin ca s vt. Phng php bin chng duy vt i hi phi xem xt s vt mt cch ton din, phi tnh n mi lin h ph bin v s rng buc ln nhau gia cc s vt v hin tng, phi vch ra ton b nhng quan h nng ng, linh hot, khng cng nhc mt chiu, c nh th mi phn nh c i sng sinh ng. Phi chng li li suy ngh my mc, phin din, c tnh cht hnh thc ch ngha, ch dng li kt cu hnh thc ca t tng m khng i su vo phn tch mu thun, hon cnh c th ca s vt. b. Mt s phng php nhn thc khoa hc Phng php thu nhn tri thc kinh nghim:

56

Tri thc kinh nghim c chia lm hai dng sau y: Mt l, t trong lao ng sn xut bng quan st m ngi ta thu nhn tch lu c nhng kinh nghim. Hai l, tri thc thu nhn c c ch nh t trc t cc cuc th nghim, phng php ny c s dng cc cng c, phng tin k thut tr gip khm ph cc thuc tnh ca s vt, m trong iu kin bnh thng khng th tm c. Ngy nay th nghim ang c s dng rng ri trong tt c cc lnh vc khoa hc. Cc phng php xy dng v pht trin l thuyt khoa hc: - Phng php phn tch v tng hp: + Phn tch l phn chia ci ton b ra thnh tng b phn nh i su nhn thc cc b phn . + Tng hp l phng php lin kt, thng nht cc b phn c phn tch li nhm nhn thc ci ton b. + Phn tch v tng hp l hai phng php nhn thc khc nhau song li bin chng vi nhau, cho nn khng c tch ri phn tch v tng hp hoc cng iu phng php ny coi nh phng php kia. - Phng php quy np v din dch: + Phng php quy np (suy l, suy lun) l qu trnh quan st mt lot nhng s vt ring l rt ra c mt kt lun chung. N c vai tr khm ph ra tnh quy lut ca cc s vt hin tng, nhng n c hn ch l theo li lit k cho nn c mt s hin tng c rt ra li khng lin quan g n bn cht ca s vt hin tng cn nghin cu, phng php quy np cng cn mt hn ch na l n cha th xc nh c cc thuc tnh no l tt nhin hay ngu nhin, do khc phc tnh hn ch ca phng php ny th cn phi b sung phng php din dch. + Phng php din dch l qu trnh vn dng nguyn l chung xem xt ci ring, rt ra kt lun ring t nguyn l chung bit. Tuy nhin mun rt ra kt lun bng con ng din dch th tin phi ng, phi tun theo cc quy tc lgc v lch s. - Phng php lch s v lgc: + Phng php lch s l ni ln mi s vt, hin tng u c qu trnh sinh ra, pht trin v dit vong. Mi s vt hin tng u c tnh lch s. thc, 57

t tng cng c lch s ca mnh vi tnh cch l lch s ca qu trnh phn nh. + Phng php Lgc (suy lun ng n) c hai ngha. Ngha th nht n ch tnh tt nhin, tnh quy lut ca s vt. Ngha th hai n ch mi lin h gia s phn nh ca th gii khch quan vo b c con ngi, c ti to di dng hnh nh tinh thn theo mt trt t ca cc khi nim, phm tr, l thuyt. Phng php lgc vch ra bn cht tnh tt nhin, tnh quy lut ca s vt di hnh thc l lun tru tng v khi qut. Bt u t khi im ca lch s v phi tp trung nghin cu s vt di hnh thc pht trin hon thin v chn mui nht ca n. Ni cch khc lch s bt u t u th qu trnh t duy bt u t v s vn ng tip tc ca n chng qua l s phn nh c un nn, nhng un nn theo nhng quy lut m bn thn qu trnh lch s hin thc cung cp, hn na mi nhn t u c th c xem xt ci im pht trin t ti ch hon ton chn mui, t ti hnh thc c in ca n. So vi phng php lch s th phng php lgc c u th ch n khng nhng phn nh bn cht, tnh tt nhin, quy lut ca s vt m cn phn nh c lch s pht trin ca s vt (mt cch tm tt, khi qut trn nhng giai on ch yu). Phng php lgc c kh nng kt hp trong mnh hai yu t ca s nghin cu. Nghin cu kt cu ca s vt cng vi hiu lch s ca s vt trong s thng nht cht ch ca chng phng php lgc c vai tr to ln trong cc khoa hc l thuyt. Phng php lch s v phng php lgc l hai phng php khc nhau, nhng li thng nht bin chng vi nhau, gn b chi phi nhau. Bi v mun hiu bit bn cht, quy lut ca s vt th phi hiu c lch s pht sinh, pht trin ca n v c nm c bn cht quy lut ca s vt th mi nhn thc c tnh lch s ca s vt ng n v su sc. Trong thc t ty theo i tng nghin cu v yu cu c th m ngi ta s dng phng php lch s hay lgc v d trong trng hp no cng phi qun trit nguyn tc thng nht gia lgc v lch s nu thiu lgc l m qung, cn lgc thiu lch s th d ri vo ch quan. T tru tng n c th: nhn thc l s thng nht ca hai qu trnh t c th n tru tng v t tru tng tr v c th. Theo qu trnh th nht, nhn thc phi xut pht t nhng ti liu cm tnh, qua phn tch rt ra 58

nhng khi nim, nhng nh ngha tru tng phn nh tng mt, tng thuc tnh ca s vt. Trong qu trnh ny ton b i tng c tru tng ho, qu trnh th hai, nhn thc tru tng li dng m t li ci c th bng con ng t duy. Mc coi con ng i t tru tng n c th l phng php nhn thc khoa hc. Tuy nhin khng phi ci tru tng no cng l khu xut pht, m ci tru tng xut pht phi l ci phn nh nhng mi quan h ph bin tt yu, bn cht, nhng quy lut vn ng, pht trin ca n.

Chng III CH NGHA DUY VT LCH S

I. VAI TR CA SN XUT VT CHT V QUY LUT QUAN H SN XUT PH HP VI TRNH PHT TRIN CA LC LNG SN XUT 1. Sn xut vt cht v vai tr ca n - Sn xut vt cht l qu trnh con ngi s dng cng c lao ng tc ng vo t nhin, ci bin cc dng vt cht ca gii t nhin nhm to ra ca ci vt cht tha mn nhu cu tn ti v pht trin ca con ngi. 59

- Trong qu trnh tn ti v pht trin, con ngi lun tin hnh sn xut vt cht nhm to ra cc t liu sinh hot, tha mn nhu cu ngy cng phong ph, a dng. - Trong qu trnh sn xut ra ca ci vt cht, ng thi con ngi cng sng to ra ton b cc mt ca i sng x hi, lm bin i t nhin, bin i x hi v bn thn. S pht trin ca sn xut vt cht quyt nh s tn ti, pht trin x hi, v vy, phi tm c s su xa ca cc hin tng x hi trong nn sn xut vt cht. 2. Khi nim phng thc sn xut Phng thc sn xut l cch thc con ngi s dng cng c lao ng sn xut ra ca ca ci vt cht nhng giai on lch s nht nh ca x hi loi ngi. Phng thc sn xut bao gm : Lc lng sn xut v quan h sn xut. a. Lc lng sn xut Lc lng sn xut biu hin mi quan h gia con ngi vi t nhin trong qu trnh sn xut ; th hin nng lc thc tin ca con ngi - Lc lng sn xut bao gm hai yu t : + Con ngi: Ngi lao ng vi sc mnh v k nng lao ng ca mnh, s dng t liu lao ng (trc ht l cng c lao ng) tc ng vo i tng lao ng sn xut ra ca ci vt cht. + Cng c lao ng: Cng c lao ng l thc o trnh chinh phc t nhin ca con ngi. b. Quan h sn xut Quan h sn xut l quan h gia ngi vi ngi trong qu trnh sn xut. Quan h sn xut gm ba mt : Quan h s hu i vi t liu sn xut Quan h t chc v qun l sn xut Quan h phn phi sn phm

Trong ba mt ca quan h sn xut, quan h s hu v t liu sn xut quyt nh quan h t chc qun l sn xut v quan h phn phi sn phm x hi cng nh cc quan h khc. Lch s nhn loi chng kin c hai loi hnh s hu v t liu sn xut: s hu t nhn v s hu x hi. + S hu t nhn l loi hnh s hu m t liu sn xut tp trung vo tay mt s ngi, cn i a s khng c t liu sn xut. Tnh cht ca quan h s hu t nhn v t liu sn xut quy nh quan h gia ngi vi ngi l quan h thng tr v b thng tr. + Cn s hu x hi l loi hnh s hu trong , t liu sn xut thuc v tt c thnh vin ca cng ng. Nh , quan h gia ngi vi ngi l quan h bnh ng, hp tc. Quan h t chc v qun l sn xut cng trc tip tc ng n sn xut, n do quan h s hu quyt nh. Quan h phn phi sn phm gn lin vi li ch ca ngi lao ng, n c th thc y hoc km hm sn xut pht trin. 60

3. Quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut a. S vn ng, pht trin ca lc lng sn xut quyt nh v lm thay i quan h sn xut - S pht trin lc lng sn xut c nh du bng trnh ca lc lng sn xut. Trnh ca lc lng sn xut trong tng giai on biu hin trnh ca cng c lao ng, kinh nghim, k nng lao ng ca con ngi, trnh t chc, phn cng lao ng, trnh ng dng khoa hc k thut Gn lin vi trnh l tnh cht ca lc lng sn xut. Khi sn xut da trn cng c th cng, lc lng sn xut ch yu c tnh cht t nhn, c th. Khi sn xut t n trnh c kh, hin i. Phn cng lao ng x hi pht trin th lc lng sn xut c tnh cht x hi ha. Khi mt phng thc sn xut mi ra i, quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut, n biu hin l mt trng thi m trong , quan h sn xut l hnh thc pht trin ca lc lng sn xut. Trong trng thi , tt c cc mt ca quan h sn xut u to iu kin cho lc lng sn xut pht trin. iu c ngha, n to iu kin s dng v kt hp ti u t liu sn xut v sc lao ng. - S pht trin ca lc lng sn xut t n mt trnh nht nh lm cho quan h sn xut t ch ph hp tr thnh khng ph hp vi lc lng sn xut. Khi , quan h sn xut tr thnh lc cn, km hm s pht trin lc lng sn xut. Yu cu khch quan ca s pht trin lc lng sn xut tt yu dn n thay th quan h sn xut c bng quan h sn xut mi ph hp vi trnh pht trin mi ca lc lng sn xut. Thay th quan h sn xut c bng quan h sn xut mi cng c ngha l phng thc sn xut c mt i, phng thc sn xut mi ra i. b. S tc ng tr li ca quan h sn xut i vi lc lng sn xut - Lc lng sn xut quyt nh quan h sn xut, nhng quan h sn xut c tnh c lp tng i v tc ng tr li s pht trin ca lc lng sn xut. Quan h sn xut quy nh mc ch ca sn xut, tc ng n thi ca con ngi, n t chc, phn cng lao ng, n pht trin v ng dng khoa hc cng ngh. Do , tc ng n s pht trin ca lc lng sn xut. Quan h sn xut ph hp vi trnh ca lc lng sn xut, tr thnh ng lc thc y lc lng sn xut pht trin. Ngc li quan h sn xut li thi, lc hu s km hm s pht trin ca lc lng sn xut. - Khi quan h sn xut km hm s pht trin ca lc lng sn xut, th theo quy lut chung, quan h sn xut s c thay th bng quan h sn xut mi ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut thc y lc lng sn xut pht trin. Tuy nhin, vic gii quyt mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut th khng gin n. N phi thng qua nhn thc v hot ng ci to x hi ca con ngi. Trong x hi c giai cp phi thng qua u tranh giai cp, thng qua cch mng x hi. c. ngha phng php lun 61

- Quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin lc lng sn xut l quy lut ph bin, tc ng trong ton b tin trnh lch s nhn loi. S thay th, pht trin lch s nhn loi t ch nguyn thy, ch chim hu n l, ch phong kin, ch t bn v ch cng sn ch ngha trong tng lai l do s tc ng ca mt h thng cc quy lut x hi, trong quy lut quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut l quy lut c bn nht. II. BIN CHNG GIA C S H TNG V KIN TRC THNG TNG 1. Khi nim c s h tng v kin trc thng tng a. Khi nim, kt cu c s h tng C s h tng l ton b nhng quan h sn xut ca mt x hi hp thnh c cu kinh t ca mt ch x hi nht nh. C s h tng ca mt x hi c th bao gm quan h sn xut thng tr, quan h sn xut tn d ca x hi c v quan h sn xut mm mng ca x hi tng lai. Trong quan h sn xut thng tr bao gi cng gi vai tr ch o, chi phi cc quan h sn xut khc, n quy nh xu hng chung ca i sng kinh t x hi. V th, c s h tng ca mt x hi c th c c trng bi quan h sn xut thng tr. b.Khi nim, kt cu kin trc thng tng Kin trc thng tng l ton b nhng quan im chnh tr, php quyn, trit hc, o c, tn gio, ngh thut, cng vi nhng thit ch tng ng nh nh nc, ng phi c hnh thnh trn c s h tng nht nh. Mi yu t ca kin trc thng tng u c c im, quy lut vn ng ring, nhng chng lin h, tc ng ln nhau v u hnh thnh trn c s h tng nht nh. Song, mi yu t khc nhau c quan h khc nhau vi c s h tng. Trong x hi c giai cp, kin trc thng tng c tnh giai cp. chnh l cuc u tranh v mt chnh tr, t tng ca cc giai cp i khng trong c trng l s thng tr v chnh tr, t tng ca giai cp thng tr. Trong kin trc thng tng ca x hi c giai cp, nh nc c vai tr c bit quan trng. N tiu biu cho ch chnh tr ca mt x hi nht nh. Nh c nh nc, giai cp thng tr mi thc hin c s thng tr ca mnh i vi x hi. 2. Quan h bin chng gia c s h tng v kin trc thng tng a.Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng - C s h tng v kin trc thng tng l hai mt ca i sng x hi, chng thng nht bin chng vi nhau, trong c s h tng quyt nh kin trc thng tng. - Vai tr quyt nh ca c s h tng i vi kin trc thng tng th hin ch: Mi c s h tng s hnh thnh nn mt kin trc thng tng tng ng. Tnh cht ca kin trc thng tng do tnh cht ca c s h tng quyt nh. - Trong x hi c giai cp, giai cp no thng tr v kinh t th cng thng tr v chnh tr v i sng tinh thn ca x hi. Cc mu thun trong kinh t, xt n cng, quyt nh cc mu thun trong lnh vc chnh tr, cuc u tranh giai cp v chnh tr l biu hin nhng i khng trong lnh vc kinh t. Tt c nhng yu t ca kin trc 62

thng tng nh nh nc, php quyn, trit hc, tn gio u trc tip hay gin tip ph thuc vo c s h tng, do c s h tng quyt nh. - Vai tr quyt nh ca c s h tng vi kin trc thng tng cn th hin ch : c s h tng thay i th sm hay mun kin trc thng tng cng bin i theo. - Qu trnh din ra khng ch trong giai on thay i hnh thi kinh t x hi ny bng hnh thi kinh t x hi khc, m cn din ra ngay trong mt hnh thi kinh t x hi. S thay i cng gn vi s pht trin ca lc lng sn xut, nhng lc lng sn xut khng trc tip tc ng ln kin trc thng tng m thng qua c s h tng. - S thay i ca c s h tng dn n thay i kin trc thng tng din ra rt phc tp. Trong , c nhng yu t ca kin trc thng tng thay i nhanh chng cng vi s thay i ca c s h tng nh : nh nc, php lut, chnh tr Cn nhng yu t thay i chm nh tn gio, ngh thut, hoc c nhng yu t c k tha trong x hi mi. Trong x hi c giai cp, s thay i phi thng qua u tranh giai cp v cch mng x hi. ngha phng php lun Vai tr ca c s h tng i vi kin trc thng tng: khng nh quan im : tn ti x hi quyt nh thc x hi ca ch ngha duy vt lch s. b. S tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng - Tan b kin trc thng tng cng nh cc yu t cu thnh n u c tnh c lp tng i trong qu trnh vn ng, pht trin v tc ng mt cch mnh m i vi c s h tng. - Tt c cc yu t cu thnh kin trc thng tng u c tc ng n c s h tng. Tuy nhin, mi yu t c vai tr khc nhau, c cch tc ng khc nhau. + Trong x hi c giai cp, nh nc l yu t tc ng mnh m nht i vi c s h tng, v nh nc l b my bo lc tp trung ca giai cp thng tr v kinh t. Cc yu t khc ca kin trc thng tng cng tc ng n c s h tng nhng thng phi thng qua nh nc, php lut hoc qua nhiu khu trung gian. Trong mt ch x hi, s tc ng ca kin trc thng tng khng phi bao gi cng theo mt xu hng. + Chc nng x hi c bn ca kin trc thng tng l xy dng, bo v v pht trin c s h tng sinh ra n, chng li mi nguy c lm suy yu hoc ph hoi ch kinh t . Tuy kin trc thng tng c tc ng mnh m i vi s pht trin kinh t, nhng khng lm thay i c tin trnh pht trin khch quan ca x hi. Xt n cng, nhn t kinh t ng vai tr quyt nh i vi kin trc thng tng. Nu kin trc thng tng km hm s pht trin kinh t th sm hay mun, bng cch nay hay cch khc, kin trc thng tng c s c thay th bng kin trc thng tng mi tin b thc y kinh t pht trin. - ngha phng php lun : 63

+ Nghin cu s tc ng tr li ca kin trc thng tng i vi c s h tng gip ta nhn thc r hn v vai tr tch cc v c tiu cc ca h t tng chnh tr, chnh quyn nh nc v cc hnh thi thc x hi khc i vi c s h tng. + Pht huy vai tr ch ng ca con ngi s dng kin trc thng tng nh mt cng c hu hiu thit lp trt t x hi mi. III. TN TI X HI QUYT NH THC X HI, TNH C LP TNG I CA THC X HI 1. Tn ti x hi quyt nh thc x hi a. Khi nim tn ti x hi v thc x hi - Tn ti x hi l sinh hot vt cht v nhng iu kin sinh hot vt cht ca x hi. Tn ti x hi bao gm cc yu t chnh l phng thc sn xut, iu kin t nhin, hon cnh a l, dn s v mt dn s Trong , phng thc sn xut l yu t c bn nht. - thc x hi l mt tinh thn ca i sng x hi, bao gm nhng quan im, t tng, tm l ca cng ng x hi. thc x hi ny sinh t tn ti x hi, phn nh tn ti x hi. thc x hi bao gm : + thc thng thng v thc l lun : thc thng thng l nhng tri thc, nhng quan nim phn nh trc tip nhiu mt cuc sng hng ngy ca con ngi v thng xuyn chi phi cuc sng , n tr thnh tin cho cc l thuyt x hi. thc l lun l nhng t tng, quan im c h thng ha, khi qut ha thnh cc hc thuyt x hi. thc l lun phn nh khi qut, vch ra mi lin h bn cht ca cc s vt, hin tng. + Tm l x hi v h t tng : Tm l x hi bao gm ton b tnh cm, c mun, thi quen, tp qun phi nh mt cch trc tip c tnh cht t pht iu kin sinh sng hng ngy ca con ngi. Nhng quan nim trnh tm l x hi cn mang tnh cht kinh nghim, yu t tr tu an xen vo yu t tnh cm. H t tng l trnh cao ca thc x hi, l nhn thc l lun v tn ti x hi, l h thng nhng quan im, t tng (chnh tr, trit hc, tn gio, ngh thut ) H t tng kt qu khi qut ha nhng kinh nghim x hi, c hnh thnh mt cch t gic, ngha l c to ra bi cc nh t tng ca nhng giai cp nht nh v c truyn b trong x hi. Tm l x hi v h t tng l hai trnh , hai phng thc phn nh khc nhau ca thc x hi, nhng c mi quan h tc ng qua li, chng u l s phn nh tn ti x hi. Tm l x hi to iu kin thun li cho cc thnh vin ca giai cp tip thu h t tng ca giai cp.

64

H t tng gia tng yu t tr tu cho tm l x hi. H t tng mc d khng ra i trc tip t tm l x hi nhng c mi lin h hu c v chu s tc ng ca tm l x hi. - Cc hnh thi thc x hi + thc chnh tr Hnh thi thc chnh tr xut hin trong x hi c giai cp v nh nc. N phn nh cc quan h chnh tr, kinh t, x hi gia cc giai cp, cng nh thi ca cc giai cp i vi quyn lc nh nc. c trng c bn nht ca thc chnh tr l th hin trc tip v tp trung li ch giai cp. + thc php quyn thc php quyn l ton b cc t tng, quan im ca mt giai cp v bn cht, vai tr ca php lut, v quyn v ngha v ca nh nc, v cc t chc x hi v tnh hp php hay khng hp php ca hnh vi con ngi. + thc o c thc o c l ton b nhng quan nim v thin, c, lng tm, trch nhim, hnh phc, cng bng v v cc quy tc nh gi, iu chnh hnh vi ng x ca con ngi. Trong tin trnh pht trin ca x hi hnh thnh nhng chun mc o c mang tnh nhn loi, tn ti trong mi x hi. Tuy nhin trong x hi c giai cp, o c cng mang tnh giai cp. Cc phm tr o c phn nh a v v li ch giai cp. + thc khoa hc thc khoa hc va l mt hnh thi thc x hi va l mt hin tng x hi c bit. thc khoa hc l h thng tri thc phn nh chn thc di dng logich tru tng v th gii c kim nghim qua thc tin. thc khoa hc khi thm nhp vo cc hnh thi thc x hi khc, hnh thnh cc khoa hc tng ng vi tng hnh thi thc . + thc thm m thc thm m l s phn nh hin thc vo thc con ngi trong quan h vi nhu cu thng thc v sng to ci p. Trong hnh thc hot ng thng thc v sng to ci p th ngh thut l hnh thc biu hin cao nht ca thc thm m. c trng c bn ca ngh thut l s phn nh hin thc thng qua hnh tng ngh thut. Hnh tng ngh thut cng phn nh ci bn cht ca i sng hin thc nhng thng qua ci c th, c bit, c th cm tnh, sinh ng. + thc tn gio Tn gio ch l s phn nh h o vo trong u c con ngi nhng lc lng bn ngoi chi phi cuc sng hng ngy ca h; ch l s phn nh trong nhng lc lng trn th mang hnh thc ca lc lng siu trn th. Tn gio c ngun gc t kinh t-x hi, t nhn thc v tm l. b.Vai tr quyt nh ca tn ti x hoi i vi thc x hi 65

- Ch ngha duy vt lch s cho rng : tn ti x hi quyt nh thc x hi, thc x hi l s phn nh tn ti x hi. Mi khi tn ti x hi thay i nht l phng thc sn xut bin i th nhng t tng v thc x hi sm mun cng s bin i theo. - Tn ti x hi quyt nh thc x hi nhng khng phi trc tip m thng thng qua nhng khu trung gian. 2. Tnh c lp tng i ca thc x hi a. thc x hi thng lc hu hn so vi tn ti x hi Lch s cho thy, nhiu khi x hi c mt i, nhng thc do n sinh ra vn tn ti trong mt thi gian di. Tnh c lp tng i ny biu hin c bit r trong tm l x hi. thc x hi thng lc hu hn tn ti x hi do nhng nguyn nhn : thng c gi li v truyn b nhm chng li cc lc lng tin b x hi. b. thc x hi c th vt trc tn ti x hi Nhng t tng tin tin, khoa hc c th vt trc s pht trin ca tn ti, d bo s pht trin tng lai, c tc dng hng dn, ch o thc tin, hng n gii quyt nhng nhim v mi ca x hi t ra. c. thc x hi c tnh k tha Tt c cc hnh thi thc x hi u c tnh k tha nhng yu t tch cc trong s pht trin, v th chng ta khng ch da trn tn ti x hi gii thch thc x hi m phi da trn c quan h k tha ca thc x hi t cc x hi trc nh th no. d. S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi S tc ng qua li gia cc hnh thi thc x hi khin cho mi hnh thi c nhng mt, nhng tnh cht khng th gii thch c mt cch trc tip bng tn ti x hi hay cc iu kin vt cht. . thc x hi tc ng tr li tn ti x hi Cc hnh thi thc x hi u c nh hng ln nhau v u tc ng tr li tn ti x hi. Mc nh hng ca thc x hi ph thuc vo iu kin lch s c th, vo tnh cht ca nhng mi quan h kinh t, vo vai tr ca con ngi, vo mc nh hng trong qung i qun chng k c thc tin b ln thc lc hu. IV.HNH THI KINH T X HI. S PHT TRIN CC HNH THI KINH T X HI L MT QU TRNH LCH S T NHIN 1. Khi nim, kt cu hnh thi kinh t x hi Hnh thi kinh t - x hi l mt phm tr ca ch ngha duy vt lch s dng ch x hi tng giai on lch s nht nh, vi mt kiu quan h sn xut c trng cho x hi ph hp vi mt trnh nht nh ca lc lng sn xut v

66

vi mt kin trc thng tng c xy dng trn quan h sn xut y.

Hnh thi KT-XH cng sn CN Hnh thi KT-XH t bn ch ngha Hnh thi KT-XH phong kin Hnh thi KT-XH chim hu n l Hnh thi KT-XH cng sn ng. thy
Thi gian

Hnh thi kinh t x hi l mt h thng hon chnh, c cu trc phc tp gm c cc mt c bn l lc lng sn xut, quan h sn xut, kin trc thng tng. Mi mt c v tr ring v tc ng qua li thng nht vi nhau. Trong , lc lng sn xut l nn tng vt cht k thut ca mi hnh thi kinh t x hi. S pht trin ca lc lng sn xut quyt nh s hnh thnh, pht trin v thay th ln nhau ca cc hnh thi kinh t x hi. Quan h sn xut l quan h c bn, ban u v quyt nh cc quan h khc. Quan h sn xut ph hp vi trnh pht trin ca lc lng sn xut v tc ng tch cc tr li lc lng sn xut. Mi hnh thi kinh t x hi c mt kiu quan h sn xut c trng. Quan h sn xut l tiu chun khch quan phn bit cc ch x hi. Cc quan h sn xut to thnh c s h tng ca x hi. Kin trc thng tng chnh tr, o c v cc thit ch nh nc, ng phi c hnh thnh, pht trin trn c s h tng x hi. Kin trc thng tng c hnh thnh ph hp vi c s h tng, n l cng c bo v, duy tr, pht trin c s h tng. Ngoi cc mt c bn trn y, cc hnh thi kinh t x hi cn c cc quan h gia nh, dn tc v cc quan h x hi khc. Cc quan h gn b cht ch vi quan h sn xut, bin i cng vi s bin i ca quan h sn xut. 2. S pht trin cc hnh thi kinh t-x hi l lch s t nhin Ngun gc su xa ca s pht trin x hi t hnh thi kinh t ny sang hnh thi kinh t khc l do s pht trin ca lc lng sn xut dn n lm thay i quan h sn xut. n lt mnh, quan h sn xut thay i s lm kin trc thng tng thay i theo v do , hnh thi kinh t x hi pht trin thay th nhau t thp n cao l con ng pht trin chung ca nhn loi. Song, con ng pht trin ca mi dn tc khng nhng b chi phi bi quy lut chung, m cn b tc ng bi cc iu kin t nhin, v chnh tr, truyn thng vn ha, iu 67

kin quc t. V vy, c nhng dn tc tri qua ln lt cc hnh thi kinh t x hi; c dn tc b qua mt, hay mt s hnh thi kinh t x hi no .

nh hng

Php quyn

Nh nc

Tn gio

Trit hc

KIN TRC THN G TNG Quyt nh C S H TNG

Nhng quan h sn xut (Cc hnh thc s hu, trao i, phn phi) Lc lng sn xut (gm t liu sn xut v ngi lao ng)

3. Gi tr khoa hc ca l lun hnh thi kinh t-x hi L lun hnh thi kinh t-x hi cung cp mt phng php lun thc s khoa hc trong nghin cu v lnh vc x hi. - Th nht, sn xut vt cht chnh l c s ca i sng x hi, phng thc sn xut quyt nh trnh pht trin ca nn sn xut x hi, do cng l nhn t quyt nh trnh pht trin ca i sng x hi v lch s ni chung, v vy khng th xut pht t thc, t tng hoc t ch ch quan ca con ngi gii thch cc hin tng trong i sng x hi m phi xut pht t bn thn thc trng pht trin ca nn sn xut x hi, c bit l t trnh pht trin ca lc lng sn xut. - Th hai, x hi khng phi l s kt hp mt cch ngu nhin, my mc gia cc c nhn m l mt c th sng ng trong cc phng din ca i sng x hi tn ti trong mt h thng cu trc thng nht cht ch, tc ng qua li ln nhau, trong quan h sn xut ng vai tr l quan h c bn nht, quyt nh cc quan h khc, l tiu chun khch quan phn bit cc ch x hi khc nhau. V vy, l gii chnh xc i sng x hi cn phi s dng phng php lun tru tng ha khoa hc, l xut pht t quan h sn xut hin thc phn tch cc phng din khc nhau( chnh tr, php lut, vn ha, khoa hc) v mi quan h ln nhau gia chng. - Th ba, s vn ng v pht trin ca x hi l mt qu trnh lch s - t nhin, tc l qu trnh din ra theo cc quy lut khch quan ch khng theo mun ch quan, do vy mun nhn thc v gii quyt ng n nhng vn ca i sng x hi th phi i su nghin cu cc quy lut vn ng, pht trin ca x hi.

68

H t tng chnh tr

Ngh thut

Khoa hc

o c

Nhng gi tr khoa hc trn y l nhng gi tr v mt phng php lun chung nht ca vic nghin cu v x hi v lch s nhn loi, n khng th thay th cho nhng phng php c th trong cc qu trnh nghin cu v tng lnh vc c th ca x hi. V.I.Lnin vit: l lun khng bao gi c tham vng gii thch tt c, m ch c mun vch ra mt phng phpduy nht khoa hc gii thch lch s(V.I.Lnin:Ton tp-1974, tp 1,tr.171) ngha phng php lun - Hc thuyt hnh thi kinh t x hi mang li mt phng php thc s khoa hc t vch ra phng hng v gii php ng n cho hot ng thc tin. - Hc thuyt l c s l lun cc khoa hc x hi phn k lch s x hi mt cch ng n; nhn thc c tin trnh khch quan ca con ng tin ha x hi l mt qu trnh lch s t nhin; ch ra mi quan h nhn qu ca cc s kin lch s. V. GIAI CP, U TRANH GIAI CP V CCH MNG X HI 1. Giai cp v vai tr ca u tranh giai cp. a. Khi nim giai cp, tng lp x hi - Giai cp Cc nh t tng trc Mc nh: Chieri, Ghid, Gin, U Cc nh kinh t hc nh: Ricc, Min, Xy, Trenx trnh by cc quan im v s hnh thnh cc giai cp. Tuy nhin, cc nh t tng cha thy c xu hng vn ng ca cuc u tranh giai cp trong lch s x hi. H thng cn c vo nhng c trng khng c bn phn nh giai cp, h cho rng giai cp l tp hp nhng ngi c cng mt chc nng x hi, cng mt li sng, mc thu nhp, cng mt ngh nghip, thm ch cng mt nng lc, uy tn trong x hi v.v... + K tha nhng yu t hp l, ng thi khc phc nhng mt hn ch trong cc hc thuyt v giai cp. Mc trnh by quan im ca mnh v giai cp trong bc th gi cho Ixp Vymay ngy 5-3-1853: 1. S tn ti ca cc giai cp ch gn vi nhng giai on pht trin lch s nht nh ca sn xut. 2. u tranh giai cp tt yu dn n chuyn chnh v sn. 3. Bn thn nn chuyn chnh ny ch l bc qu tin ti x hi khng c giai cp. Pht trin quan im ca C.Mc v Ph.ngghen v giai cp trong iu kin mi, trong tc phm Sng kin v i, V.I.Lnin a ra nh ngha v giai cp: Giai cp l nhng tp on ngi khc nhau v a v ca h trong mt h thng sn xut x hi nht nh trong lch s, khc nhau v quan h ca h (thng thng th nhng quan h ny c php lut quy nh v tha nhn) i vi nhng t liu sn xut, v vai tr ca h trong t chc lao ng x hi v nh vy l khc nhau v cch thc hng th v v phn ca ci x hi t hoc nhiu m h c hng. Giai cp l nhng tp on ngi m tp on ny c th chim ot lao 69

ng ca tp on khc, do ch cc tp on c a v khc nhau trong mt ch kinh t x hi nht nh . - Theo nh ngha v giai cp ca Lnin: + Giai cp l nhng tp on ngi khc nhau v a v trong h thng x hi l do s hu nhng t liu sn xut ch yu ca x hi. + T ch khc nhau v a v v s hu nhng t liu sn xut m dn n s khc nhau ca ca h v vai tr t chc, qun l sn xut, qun l x hi, cng nh s khc nhau v phng thc, quy m thu nhp. Trong nhng s khc nhau trn y, s khc nhau v s hu t liu sn xut quyt nh nht tp on ngi no nm gi t liu sn xut ch yu s tr thnh giai cp thng tr x hi, tt yu nm quyn t chc, qun l sn xut v phn phi sn phm. Trong cc x hi c giai cp, ngoi giai cp thng tr v giai cp b thng tr, cn c cc giai cp v tng lp trung gian khc. B phn ny khng c v tr c bn trong phng thc sn xut, thng b phn ha. - Khi nim tng lp x hi Khi nim tng lp x hi khng ng nht vi khi nim giai cp, mc d hai khi nim ny c quan h mt thit vi nhau. Khi nim tng lp x hi cng ni n nhng tp on ngi c nhng c trng chung tng i n nh no , nhng nhng c trng ny khng ng nht vi nhng c trng kinh t-x hi c tnh lch s nh trong khi nim giai cp, ngha l khng do mt phng thc sn xut c trng ca x hi mt giai on lch s nht nh sn sinh ra. V d, tng lp tr thc l nhng ngi lao ng tr c. Phng thc lao ng ca h khng l thuc vo mt phng thc sn xut nht nh no ca x hi. Tng lp tr thc tn ti trong nhiu phng thc sn xut. S thay i phng thc sn xut x hi khng lm thay i phng thc lao ng ca tr thc. Nh vy, khi nim tng lp x hi l mt khi nim rng, c nhiu cp khc nhau. C th tng lp x hi l khi nim rt rng, bao qut nhiu giai cp trong . V d, tng lp thanh nin, tng lp trung nin v.v.. C th tng lp x hi l khi nim ch nhng ngi hay nhng lc lng x hi tn ti trong nhiu phng thc sn xut hoc cha thuc mt phng thc sn xut no nh tng lp tr thc, tng lp t sn nc ta. C th tng lp x hi l khi nim hp hn khi nim giai cp, nm trong khi nim giai cp, ch l nhng b phn khc nhau ca mt giai cp. V d, giai cp v sn bao gm nhiu tng lp khc nhau cn c theo mc sng nh: tng lp giu, tng lp trung lu, tng lp ngho, thm ch nh Ph.ngghen ni c c tng lp v sn lu manh. Giai cp t sn cng bao gm nhiu tng lp t sn khc nhau nh: tng lp t sn nh, tng lp t sn trung bnh, tng lp t sn ln, tng lp trm ti chnh( cn gi l tp on ti phit). Hin nay, do tc ng ca cuc cch mng khoa hc-cng ngh, s pht trin ca sn xut t trnh rt cao, dn n s phn ha trong giai cp v sn v giai cp t sn cc nc t bn pht trin ang din ra ht sc phc tp. T , ngi ta c th phn chia thnh nhiu tng lp khc nhau theo nhng tiu ch mi. V du, tng 70

lp cng nhn c cn, cng nhn qu tc c thu nhp cao do trnh ngh nghip ca h. Tm li, khi nim giai cp v khi nim tng lp x hi c nhng ni hm khc nhau, khng ng nht vi nhau, nhng c quan h vi nhau. Trong nhng iu kin nht nh, tng lp c th chuyn ha thnh giai cp v ngc li. V du, tng lp t sn nc ta hin nay l mt b phn ca tng lp doanh nhn. Trong qu trnh xy dng v pht trin nn kinh t th trng nh hng x hi ch ngha, trong iu kin hi nhp vi nn kinh t th gii, nu khng t di s lnh o ca ng v qun l ca nh nc x hi ch ngha, khng gi vng c nh hng x hi ch ngha, nn kinh t th trng pht trin mt cch t pht th rt c th tng lp t sn s chuyn ha thnh mt giai cp t sn thc th. b. Ngun gc giai cp Trong x hi nguyn thy, lc lng sn xut cha pht trin nn cha c giai cp, giai cp ch xut hin khi cng c sn xut bng kim loi ra i lm cho nng sut lao ng tng ln ng k, ca ci d tha xut hin, nhng ngi c chc quyn trong x hi chim ot lm ca ring, ch t hu xut hin. chnh l c s ca s xut hin giai cp. c. Vai tr ca u tranh giai cp i vi s vn ng, pht trin ca x hi c i khng giai cp - Trong x hi c giai cp, tt yu ny sinh u tranh giai cp. Thc cht ca u tranh giai cp l cuc u tranh gii quyt mu thun v mt li ch gia qun chng b p bc ca v sn lm thu chng li giai cp thng tr, chng li bn c quyn, c li, nhng k p bc bc lt. u tranh giai cp cn c nguyn nhn khch quan t s pht trin mang tnh x hi ha su rng ca lc lng sn xut vi quan h sn xut chim hu t nhn v t liu sn xut : Biu hin ca mu thun gia tnh cht x hi ha lc lng sn xut vi quan h chim hu t nhn t liu sn xut v mt x hi l: Mu thun gia mt bn l giai cp tin b, cch mng, i din cho lc lng sn xut mi vi mt bn l giai cp thng tr, bc lt, i biu cho nhng li ch gn vi quan h sn xut li thi, lc hu. - u tranh giai cp, mt trong nhng ng lc pht trin ca x hi c giai cp + nh cao ca u tranh giai cp tt yu s dn n cch mng x hi, thay th phng thc sn xut c bng mt phng thc sn xut mi tin b hn. Phng thc sn xut mi ra i m ra a bn mi cho s pht trin ca sn xut x hi. u tranh giai cp gp phn xa b cc th lc phn ng, lc hu, ng thi ci to c bn thn cc giai cp cch mng. Thnh tu m loi ngi t c gn vi u tranh giai cp gia giai cp tin b chng cc th lc th ch phn ng. + u tranh giai cp gia giai cp v sn vi giai cp t sn l cuc u tranh sau cng trong lch s x hi c giai cp. N l cuc u tranh khc v cht so vi cc cuc u tranh trc . Bi v, mc tiu ca n l thay i v c bn s hu t nhn bng s hu x hi, trc khi ginh chnh quyn, ni dung ca u tranh 71

giai cp gia t sn v v sn l u tranh v kinh t, t tng v chnh tr. Sau khi ginh chnh quyn, mc tiu, hnh thc u tranh giai cp cng thay i. Trong cuc u tranh ny, giai cp v sn phi bit cch s dng tng hp mi ngun lc, vn dng linh hot cc hnh thc u tranh. Mc tiu ca cuc u tranh ny l gi vng thnh qu cch mng, xy dng v cng c chnh quyn nhn dn, t chc, qun l sn xut, qun l x hi, trn c s , th tiu ch bc lt, xy dng x hi mi cng bng, dn ch, vn minh. l mc tiu, ng thi l nhn t bo m thng li cho cuc u tranh ca giai cp v sn chng li giai cp t sn. d. Nh nc, cng c chuyn chnh giai cp Nh nc ra i ta h ng trn x hi, lm cho x hi tn ti trong vng trt t. Nhng trn thc t, ch giai cp c th lc nht giai cp thng tr v kinh t mi c iu kin lp ra v s dng b my nh nc. Nh c nh nc, giai cp ny tr thnh giai cp thng tr v chnh tr. V bn cht, nh nc ch l b my quyn lc v cng c chuyn chnh ca mt giai cp i vi ton b x hi. Nh nc chnh l mt b my do giai cp thng tr v kinh t thit lp ra nhm hp php ha v cng c s p bc ca chng i vi qun chng lao ng. Nh nc l b phn quan trng nht ca kin trc thng tng, n khng phi l lc lng iu ha mu thun m lm cho mu thun ngy cng gay gt. Tuy nhin, trong nhng trng hp c th, Nh nc gi c mt mc c lp no i vi hai giai cp i lp. l khi cuc u tranh gia chng t ti th cn bng nht nh hoc nh nc cng c th thc hin s tha hip v quyn li tm thi gia cc giai cp chng li mt giai cp khc. S pht trin ca nn kinh t x hi ni chung v cuc u tranh giai cp ni ring, s ph v th cn bng, ph v s tha hip tm thi gia cc giai cp th ch tp trung quyn lc vo tay mt giai cp nht nh. 2. Cch mng x hi v vai tr ca n i vi s pht trin ca x hi c i khng giai cp a. Khi nim cch mng x hi v nguyn nhn ca n - Cch mng x hi l s bin i c tnh cht bc ngot v c bn v cht mi lnh vc i sng x hi, l phng thc thay th hnh thi kinh t x hi li thi bng hnh thi kinh t x hi cao hn. + Vn ginh chnh quyn l vn c bn ca mi cuc cch mng x hi, bi v ch khi no ginh c chnh quyn, giai cp cch mng mi xc lp c nn chuyn chnh, tin ti xc lp quyn lc ca mnh. + Tin ha cng l mt hnh thc pht trin x hi, n l qu trnh pht trin din ra tun t lm thay i tng mt ca hnh thi kinh t x hi. Tin ha v cch mng x hi thng nht bin chng vi nhau. Trong , tin ha chun b cho cch mng x hi. Cch mng x hi m ng cho tin ha nh l nhng qu trnh k tip nhau khng ngng trong s pht trin x hi. - Nguyn nhn ca cch mng x hi 72

Nguyn nhn su xa ca cch mng x hi l do mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut. Trong x hi c giai cp, mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut biu hin v mt x hi l mu thun gia giai cp cch mng v giai cp thng tr. Giai cp thng tr s dng nh nc duy tr, bo v quan h sn xut li thi. thay th quan h sn xut c bng quan h sn xut mi cao hn, giai cp cch mng phi tin hnh u tranh chng li giai cp thng tr, ginh ly chnh quyn nh nc. Do vy, cch mng x hi l nh cao ca u tranh giai cp m vn ginh chnh quyn l vn c bn ca mi cuc cch mng x hi. (V.I. Lnin). b. Vai tr ca cch mng x hi - Ch c cch mng x hi mi thay th c quan h sn xut lc hu bng quan h sn xut tin b, thay th hnh thi kinh t x hi c bng hnh thi kinh t x hi mi. - Cch mng x hi l bc chuyn bin v i trong i sng x hi v kinh t, chnh tr, vn ha. Trong cch mng x hi, nng lc sng to ca qun chng c pht huy mt cch cao . - Trong cc cuc cch mng x hi th cch mng v sn l cuc cch mng trit nht v n xa b tn gc ch p bc bc lt. c. ngha phng php lun - Nghin cu vai tr ca cch mng x hi gip ta nhn thc c cch mng x hi l nh cao ca u tranh giai cp, l ct mc nh du tng chng ng ca tin b x hi, l s thay i v cht theo xu hng vn ng i ln ca x hi, ca vn minh nhn loi. - S chuyn i t thi i ny sang thi i khc ca lch s ch c th thc hin c bng cch mng x hi. Nu khng c cch mng x hi, lch s ch c th tin tng bc chm dn u (tim tin) ch khng th c bc nhy t bin lm thay i cn bn v cht ca cc hnh thi kinh t x hi. VI. QUAN IM CA CH NGHA MC V CON NGI, V VAI TR CA QUN CHNG NHN DN 1. Con ngi v bn cht ca con ngi a. Con ngi l mt thc th thng nht gia mt sinh vt v mt x hi - Trit hc Mc k tha nhng quan nim v con ngi trong lch s v khng nh con ngi hin thc l s thng nht gia yu t sinh hc v yu t x hi. Con ngi t nhin l con ngi mang y bn tnh sinh hc. Yu t sinh hc l iu kin u tin quy nh s tn ti ca con ngi. Con ngi l sn phm ca qu trnh pht trin lu di ca gii t nhin. Cc giai on mang tnh sinh hc m con ngi tri qua t sinh thnh, pht trin n mt i quy nh bn tnh sinh hc trong i sng con ngi. Nh vy, con ngi trc ht l mt tn ti sinh vt, biu hin trong nhng c nhn l t chc c th ngi v quan h ca n vi t nhin. Nhng thuc tnh, nhng c im sinh hc, cc giai on pht trin khc nhau ni ln bn cht sinh hc ca c nhn con ngi. 73

Tuy nhin, mt t nhin khng phi l yu t duy nht quy nh bn cht con ngi. c trng c bn quy nh s khc bit con ngi vi th gii loi vt l mt x hi. - Vi phng php bin chng duy vt, trit hc Mc nhn thc bn cht con ngi mt cch ton din, c th trong ton b tnh hin thc x hi ca n, m trc ht l vn sn xut ra ca ci vt cht. Tnh x hi ca con ngi biu hin trong sn xut vt cht. Thng qua sn xut vt cht, con ngi t tha mn nhu cu vt cht v tinh thn, hnh thnh ngn ng, pht trin cc nng lc t duy, xc lp cc quan h x hi. Bi vy, lao ng l yu t quyt nh s hnh thnh bn cht x hi ca con ngi, ng thi hnh thnh nhn cch c nhn trong cng ng x hi. L sn phm ca t nhin v x hi, con ngi lun lun b quyt nh bi ba h thng quy lut khc nhau nhng thng nht vi nhau. l : + H thng cc quy lut t nhin nh quy lut v s ph hp gia c th vi mi trng, quy lut v s trao i cht, v di truyn, bin d, tin ha chng quy nh bn cht sinh hc ca con ngi. + H thng quy lut tm l, thc hnh thnh v pht trin trn nn tng sinh hc ca con ngi nh tnh cm, kht vng, nin tin, ch + H thng cc quy lut x hi quy nh quan h x hi gia ngi vi ngi. Ba h thng quy lut trn cng tc ng to nn th thng nht hon chnh trong i sng con ngi bao gm c mt sinh hc v mt x hi. Mi quan h sinh hc v x hi l c s hnh thnh h thng cc nhu cu sinh hc v nhu cu x hi trong i sng con ngi nh nhu cu n, mc, , nhu cu ti sn xut x hi, nhu cu tnh cm, nhu cu thm m v hng th cc gi tr tinh thn Quan h gia mt sinh hc v mt x hi, cng nh nhu cu x hi trong mi con ngi l thng nht. Mt sinh hc l c s t nhin tt yu, cn mt x hi l c trng bn cht phn bit con ngi vi cc loi ng vt khc. Thng qua cc mi quan h x hi, cc nhu cu sinh hc ca con ngi mang gi tr vn ha, vn minh; n lt n, nhu cu x hi khng th thot ly khi tin sinh hc. Hai mt trn thng nht, ha quyn vo nhau to thnh con ngi t nhin x hi. b. Bn cht con ngi l tng ha cc mi quan h x hi T nhng quan nim trn, chng ta thy rng, con ngi vt trn th gii loi vt c ba phng din : quan h vi t nhin, quan h vi x hi v quan h vi chnh bn thn. C ba mi quan h suy n cng, u mang tnh x hi, trong quan h x hi gia ngi vi ngi l quan h bn cht, bao trm ln tt c cc mi quan h khc. nhn mnh bn cht x hi ca con ngi, trong Lun cng v Phoi-bc, C.Mc nu ln lun ni ting : Bn cht con ngi khng phi l mt ci tru tng c hu ca c nhn ring bit. Trong tnh hin thc ca n, bn cht con ngi l tng ha nhng quan h x hi. 74

Lun trn khng nh, khng c con ngi tru tng thot ly mi iu kin, hon cnh lch s x hi. Con ngi lun c th, xc nh, sng trong mt thi i nht nh. Trong iu kin lch s , bng hot ng thc tin ca mnh, con ngi to ra nhng gi tr vt cht, tinh thn tn ti, pht trin c th lc v t duy tr tu, ch trong cc mi quan h x hi , con ngi mi bc l ton b bn cht x hi ca mnh. iu cn ch l, lun trn khng nh bn cht x hi khng c ngha ph nhn mt t nhin; tri li iu nhn mnh s phn bit con ngi vi th gii ng vt trc ht bn cht x hi ca n. c. Con ngi l ch th, l sn phm ca lch s Khng c th gii t nhin, khng c lch s x hi th khng tn ti con ngi. Bi vy, con ngi l sn phm ca lch s, ca s tin ha lu di ca gii hu sinh. Song, iu quan trng hn c l con ngi l ch th ca lch s x hi. Vi t cch l thc th x hi, con ngi hot ng thc tin, tc ng vo t nhin, ci bin gii t nhin, ng thi thc y s vn ng pht trin ca lch s, x hi. Trong qu trnh ci bin gii t nhin, con ngi cng lm ra lch s ca mnh. Con ngi l sn phm ca lch s, ng thi l ch th sng to ra lch s. Hot ng lao ng sn xut va l iu kin cho s tn ti va l phng tin lm bin i i sng x hi. Trn c s nm bt cc quy lut ca t nhin v x hi, con ngi thng qua hot ng thc tin thc y x hi pht trin t thp n cao, ph hp vi mc tiu v nhu cu do con ngi ra. Bn cht con ngi trong mi quan h vi iu kin lch s, x hi lun vn ng, bin i, cng phi thay i cho ph hp. Bn cht con ngi khng phi l mt h thng ng kn, m l mt h thng m, tng ng vi iu kin tn ti ca con ngi. C th ni rng, mi s vn ng tin ln ca lch s s quy nh tng ng vi s vn ng v bin i ca bn cht con ngi. 2. Khi nim qun chng nhn dn, vai tr ca qun chng nhn dn a. Khi nim qun chng nhn dn Qun chng nhn dn l b phn c cng chung li ch c bn, bao gm nhng thnh phn, nhng tng lp v nhng giai cp lin kt li thnh tp th di s lnh o ca mt c nhn, t chc, ng phi nhm gii quyt nhng vn kinh t, chnh tr, x hi ca mt thi i nht nh. b.Vai tr ca qun chng nhn dn Qun chng nhn dn l ngi sng to chn chnh ra lch s, lc lng quyt nh s pht trin ca lch s; do , lch s trc ht l lch s hot ng ca qun chng nhn dn trn tt c cc lnh vc ca i sng kinh t - x hi. Vai tr quyt nh lch s ca qun chng nhn dn c biu hin ba ni dung : -Th nht, qun chng nhn dn l lc lng sn xut c bn, trc tip sn xut ra ca ci vt cht, c s ca s tn ti v pht trin x hi.

75

-Th hai, qun chng nhn dn l ng lc ca mi cuc cch mng x hi. Trong cuc cch mng x hi chuyn bin t hnh thi kinh t x hi ny sang hnh thi x hi khc, qun chng nhn dn l lc lng tham gia ng o. -Th ba, qun chng nhn dn l ngi sng to ra cc gi tr vn ha tinh thn. Nhng sng to v vn hc, ngh thut, khoa hc, chnh tr, o c ca nhn dn va l ci ngun va l iu kin thc y s pht trin nn vn ha tinh thn ca cc dn tc trong mi thi i. Hot ng ca qun chng nhn dn trong thc tin l ngun cm hng v tn ca mi sng to tinh thn trong i sng x hi. 3. Vai tr ca c nhn trong lch s a. Khi nim c nhn Khi nim c nhn dng ch mi con ngi c th sng trong mt cng ng x hi nht nh v c phn bit vi nhng con ngi khc thng qua tnh n nht v tnh ph bin ca n. Theo quan nim , mi c nhn l mt chnh th thng nht, va mang tnh c bit, va mang tnh ph bin, l ch th ca lao ng, ca mi quan h x hi v ca nhn thc nhm thc hin chc nng c nhn v chc nng x hi trong mt giai on pht trin nht nh ca lch s. Trong qu trnh qun chng nhn dn sng to lch s th mi c nhn ty theo v tr, chc nng, vai tr v nng lc sng to c th m h c th tham gia vo qu trnh sng to lch s vi nhng mc v phm vi khc nhau. Nhng li nhng du n su sc nht trong tin trnh lch s thng l nhng th lnh m c bit l nhng th lnh tm v nhn. V nhn l nhng c nhn kit xut trong cc lnh vc chnh tr, kinh t, khoa hc, ngh thut b. Khi nim lnh t Lnh t l nhng c nhn kit xut do phong tro cch mng ca qun chng nhn dn to nn, gn b mt thit vi qun chng nhn dn, c qun chng tn nhim v nguyn hy sinh qun mnh cho li ch ca qun chng nhn dn. Nh vy, lnh t l ngi c cc phm cht sau : - Mt l, c tri thc khoa hc uyn bc, nm bt c xu th vn ng ca dn tc, quc t, thi i. - Hai l, c nng lc t chc, tp hp qun chng nhn dn, thng nht ch v hnh ng ca qun chng nhn dn. - Ba l, gn b mt thit vi qun chng nhn dn, hy sinh qun mnh v li ch ca dn tc, quc t, thi i. Bt c mt dn tc no, nu lch s t ra nhng nhim v cn gii quyt th t trong phong tro qun chng nhn dn, tt yu xut hin nhng lnh t, p ng yu cu ca lch s. Trong mi quan h vi qun chng nhn dn, lnh t c nhim v nm bt xu th ca dn tc, quc t, thi i. nh hng chin lc v chng trnh hnh ng. T chc lc lng, gio dc qun chng, thng nht ch hnh ng. T nhng nhim v trn, lnh t c vai tr to ln i vi qun chng nh : thc y hoc km hm tin b x hi, sng lp ra cc t chc chnh tr, x hi, l linh hn ca cc t chc . 76

V vy, lnh t l ngi t chc, iu khin, v qun l cc t chc chnh tr x hi, c vai tr v nh hng to ln n s tn ti, pht trin v hot ng ca cc t chc y. Lnh t ca mi thi i ch c th han thnh nhim v ca thi i mnh t ra. Sau khi hon thnh vai tr ca mnh, lnh t tr thnh biu tng tinh thn, sng mi trong nim tin ca qun chng. Nh vy, tuyt i ha vai tr ca qun chng nhn dn m b qun vai tr ca c nhn hoc tuyt i ha vai tr ca c nhn, th lnh, lnh t, v nhn m xem thng vai tr ca qun chng nhn dn th u l khng bin chng trong vic nghin cu v lch s, do khng th l gii chnh xc tin trnh vn ng, pht trin ca lch s nhn loi ni chung cng nh mi cng ng x hi ni ring. 4. ngha phng php lun L lun ca ch ngha Mc-Lnin v vai tr ca qun chng nhn dn cung cp mt phng php lun cho hot ng nhn thc v thc tin: - Th nht, n xa b c sai lm ca ch ngha duy tm tng thng tr lu di trong lch s nhn thc v ng lc v lc lng sng to ra lch s, ng thi em li mt phng php lun khoa hc trong vic nghin cu lch s cng nh vic nghin cu v nh gi vai tr ca c nhn, th lnh, v nhn, lnh t. - Th hai, n cung cp phng php lun cc ng cng sn phn tch cc lc lng x hi, t chc xy dng lc lng qun chng nhn dn trong cch mng x hi ch ngha, l s lin minh giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v i ng tr thc di s lnh o ca ng cng sn, trn c s tp hp mi lc lng nhm to ra ng lc to ln trong cch mng x hi ch ngha.

77

CHNG IV HC THUYT GI TR
I. IU KIN RA I, C TRNG V U TH CA SN XUT HNG HA. 1. Sn xut hng ha, iu kin ra i ca sn xut hng ha. Trong lch s tng c hai kiu sn xut: sn xut t cung t cp v sn xut hng ha. Sn xut hng ha l sn xut trao i, mua bn. Sn xut hng ha l mt phm tr lch s. N ch xut hin v tn ti vi iu kin sau y: - iu kin th nht l s phn cng lao ng x hi. Phn cng lao ng x hi l s chuyn mn ha sn xut, mt s ngi ch chuyn sn xut ra mt s loi sn phm no , mt s ngi khc sn xut sn phm khc dn n nhng ngi sn xut phi ph thuc vo nhau. V vy, phn cng lao ng x hi l c s ca sn xut hng ha. Nhng, ch c phn cng lao ng x hi th cha m phi c iu kin th hai. - iu kin th hai l s tn ti ch t hu, hoc nhng hnh thc s hu khc nhau v t liu sn xut. Ch t hu t nhn v t liu sn xut, tt nhin sn phm lm ra phi thuc quyn s hu ring ca tng ch s hu, do ngi ny mun c c sn phm ca ngi kia phi thng qua trao i, mua bn. Tm li: cng vi s phn cng lao ng x hi, th ch t hu v t liu sn xut l yu t c bn lm cho nn sn xut hng ha ra i. 2. c trng v u th ca sn xut hng ha - c trng th nht: nhm tha mn nhu cu ngi tiu dng, v mc ch chy theo li nhun, v m thc y sn xut pht trin mnh m. - c trng th hai: v mc ch li nhun thi thc ngi sn xut hng ha phi khng ngng ci tin k thut, hp l ha sn xut nng cao nng sut lao ng, v vy m lm cho lc lng sn xut x hi pht trin nhanh chng. - c trng th ba: mi lin h ph thuc gia cc ngnh, cc vng ngy cng cht ch, xa b tnh trng bo th, tr tr, thc y x hi ha sn xut. - c trng th t: lm cho mi quan h hng ha - tin t c m rng, giao lu kinh t trong v ngoi nc, to iu kin cho mi nc pht huy c li th ca mnh, em li li ch chung cho cc nc. - Ngoi nhng u th nu trn, sn xut hng ha cng c nhng mt tri nh: khng hong kinh t, phn ha giu ngho, ph hy mi trng, lm ny sinh nhng hin tng tiu cc trong sn xut, kinh doanhNhn thc ng nhng u th v mt tri ca sn xut hng ha, hn ch nhng tiu cc v pht huy nhng u th ca n. II. HNG HA 78

1. Hng ha v hai thuc tnh c bn ca hng ha a. Hng ha l sn phm lao ng do con ngi to ra, n c th lm tha mn mt hoc mt s nhu cu no ca ngi tiu dng, ng thi c dng trao i, bn. Hng ha l sn phm ca lao ng ca con ngi lm ra, n tn ti rt a dng phong ph di nhiu dng vt th nh nh ca, xe choc di dng phi vt th nh du lch, truyn hnh cp, sng in thoi di ngn cng c th cng mt lc p ng cho nhiu ngi cng s dng cng cng nh cu ng, dch v Internethoc cng c th ch cho mt c nhn s dng nh qun o, dy dp Nhng d nhng c tnh ca mi hng ha c khc nhau nh th no i chng na th chng cng u c hai thuc tnh c bn l: gi tr s dng v gi tr b. Hai thuc tnh c bn ca hng ha - Thuc tnh gi tr s dng ca hng ha l ni ln cng dng no ca sn phm, n cho php ngi ta tha mn mt hoc mt s nhu cu no ca ngi tiu dng. V d: go nu n, vi mc, st thp ch to myGi tr s dng ch c th hin thng qua tiu dng, thng qua tiu dng, con ngi mi nh gi chnh xc gi tr s dng ca tng loi hng ha. Gi tr s dng ca hng ha l phm tr vnh vin. Lu : Khng phi bt k vt no c gi tr s dng u l hng ha, nh nc trong t nhin, khng kh con ngi ht th mc d c gi tr s dng rt ln, nhng khng phi l hng ha. tr thnh hng ha phi c gi tr trao i. - Thuc gi tr ca hng ha l ni ln s hao ph sc lao ng x hi cn thit ca ngi sn xut hng ha c kt tinh trong hng ha. hiu r bn cht ca gi tr, phi thng qua gi tr trao i V d: 1m vi = 5 kg go. Vi v go l hai hng ha c gi tr s dng khc nhau, ti sao chng li c th trao i c vi nhau. Nh vy, gia go v vi phi c ci chung ging nhau, ci chung chnh l hao ph sc lao ng sn xut ra vi v go. Do , khi nhng ngi sn xut hng ha, trao i sn phm vi nhau, thc cht l trao i lng lao ng bng nhau c n du trong nhng hng ha . Hao ph lao ng to ra hng ha l c s chung ca trao i. Gi tr trao i l biu hin bn ngoi, cn gi tr l bn cht bn trong ca hng ha. c. c tnh ca gi tr - Tt c cc hng ha u c gi tr ging nhau v bn cht l hao ph sc lao ng. V vy, khi trao i hng ha vi nhau thc cht l ngi ta trao i sc lao ng vi nhau, v vic trao i phi trn c s ngang gi . - Gi tr ca hng ho l mt phm tr lch s v n ch c trong nn sn xut hng ha v ch khi no din ra mua bn trao i ngi ta mi quy gi tr ca hng ho l hao ph lao ng. Tm li: sn phm vi t cch l hng ha phi ng thi c c hai thuc tnh l gi tr s dng v gi tr. d. Mi quan h gia hai thuc tnh ca hng ha - Hai thuc tnh ca hng ha va c s thng nht va c s i lp: 79

+ Thng nht: hai thuc tnh ca hng ha khng tch ri nhau, nu thiu mt trong hai thuc tnh th sn phm khng phi l hng ha. + i lp: ngi sn xut hng ha quan tm l gi tr. Ngc li, ngi tiu dng l gi tr s dng, nhng mun c c gi tr s dng h phi tr ng gi tr cho ngi bn hng. - Mu thun: ngi tiu dng lun i hi gi tr s dng ngy cng cao, cht lng tt, mu m kiu dng p, gi r, ngc li nh sn xut th mun bn hng ha c gi cao, chi ph thp. 2. Tnh hai mt ca lao ng sn xut hng ha. a. Mt th nht biu hin l lao ng c th di hnh thc thao tc ca ngi lao ng trong nhng ngnh ngh chuyn mn to ra gi tr s dng. - Lao ng c th ca nhng ngh nghip chuyn mn khc nhau th c mc ch khc nhau, c i tng khc nhau, c phng php khc nhau v kt qu ring, to ra nhiu gi tr s dng khc nhau, biu hin rt a dng, phong ph. Lao ng c th c th thay i v hnh thc lao ng theo iu kin lch s nht nh, n l mt phm tr vnh vin. b. Mt th hai, lao ng tru tng: l ni ln s hao ph sc lao ng ca ngi sn xut hng ha ni chung c kt tinh vo hng ha. V vy, lao ng tru tng mang tnh x hi, n l mt phm tr lch s. c. Mi quan h, v ngha: - Lao ng tru tng l mt phm tr lch s, v n ch c trong nn sn xut hng ha. V, khi trao i mua bn ngi ta phi quy lao ng c th v lao ng tru tng lm c s trao i mua bn hng ha - Lao ng c th v lao ng tru tng l hai mt ca cng mt qu trnh lao ng sn xut hng ha, n khng phi l hai loi lao ng khc nhau, nu nh lao ng c th mang tnh cht lao ng t nhn th lao ng tru tng li phn nh tnh cht x hi ca sn xut hng ha. - Nu sn xut hng ho c mc hao ph c bit cao hn so vi hao ph lao ng trung bnh ca x hi s dn n l vn, ph sn. - Sn xut hng ha, mt mt to ra nhng ng lc thc y sn xut pht trin, mt khc cha ng nguy c khng hong kinh t. 3. Lng gi tr ca hng ha v cc nhn t nh hng n lng gi tr hng ha. a. Thc o lng gi tr ca hng ha Trong i sng thc t, nhiu ngi cng sn xut mt mt hng nh nhau, nhng s lng thi gian lao ng hao ph li khc nhau. V vy, mun o lng c lng gi tr ca hng ha ngi ta phi cn c vo thi gian hao ph lao ng trung bnh ca x hi ch khng phi hao ph lao ng c bit ca tng ngi sn xut. Trong thc t, thi gian lao ng x hi cn thit cng c th l mc thi gian lao ng c bit ca nh sn xut cung ng i b phn mt loi hng ha trn th trng (c quyn). 80

Vy, thi gian lao ng x hi cn thit l: thi gian cn thit lm ra mt loi hng ha vi mt trnh k thut trung bnh, trnh chuyn mn tay ngh trung bnh, cng lao ng trung bnh, trong iu kin bnh thng ca mt x hi nht nh b. Cc nhn t nh hng n lng gi tr ca hng ha Th nht, nng sut lao ng x hi l sc sn xut ca lao ng, n c tnh bng s lng sn phm sn xut ra trong mt n v thi gian, hoc s lng thi gian lao ng hao ph lm ra mt n v sn phm. Do , cn phn bit nng sut lao ng c bit v nng sut lao ng x hi: + Nng sut lao ng c bit l ni ln nng sut lao ng ca tng nh sn xut ring l, khi sn xut ra mt hng ha no . + Nng sut lao ng x hi l ni ln ca chung ton x hi. Nu nng sut lao ng x hi tng th lng gi tr ca mt n v hng ha gim, v ngc li. Do , c c lng gi tr ca mt n v hng ha gim cn phi ci tin k thut cng ngh, nng cao trnh chuyn mn, tay ngh cho ngi lao ng, nng cao trnh qun l. + Cng lao ng phn nh mc khn trng, mt nhc, cng thng trong qu trnh lao ng. Do , khi tng cng lao ng, th lng gi tr ca mt n v hng ha khng thay i. Th hai: mc phc tp ca lao ng: Lao ng gin n v lao ng phc tp: Lao ng gin n l nhng loi lao ng cha tri qua hun luyn chuyn mn ngh nghip, m bt k ngi lao ng no c kh nng lao ng bnh thng u c th lm c, cn lao ng phc tp l nhng loi lao ng tri qua hun luyn chuyn mn ngh nghip, c c mt trnh thnh tho nht nh. Trong cng mt thi gian lao ng, ngi c trnh lao ng phc tp s to ra mt lng gi tr ln hn, so vi lao ng gin n. Lao ng gin n l c s tnh ton lng gi tr ca hng ha, v vy kt qu ca lao ng phc tp s c quy v lao ng gim n xc nh lng gi tr ca hng ha. Theo C.Mc: lao ng phc tp, ch l bi s ca lao ng gin n. Tm li: qua phn tch cc nhn t nh hng n lng gi tr ca hng ha, chng ta rt ra c kt lun l lng gi tr ca hng ha c o bng thi gian lao ng x hi cn thit, gin n trung bnh. c. C cu lng gi tr ca hng ha - Lng gi tr ca hng ha bao gm: + Lao ng qu kh c chuyn dn vo hng ha trong qu trnh sn xut. + Lao ng sng, tc lao ng trc tip ca ngi cng nhn. - Nh vy, c cu lng gi tr ca hng ha = gi tr c (lao ng qu kh, tc t liu sn xut c chuyn dn vo hng ha) + gi tr mi (tc lao ng trc tip ca ngi cng nhn c kt tinh vo hng ha to ra gi tr mi) III. TIN T 1. Lch s pht trin cc hnh thi ga tr, bn cht ca tin t 81

a. Lch s pht trin cc hnh thi gi tr. Vic mua bn trao i thi nguyn thy din ra ht sc ngu nhin, gin n. V d: 1 m vi = 5 kg go. V sao, 1 m vi li i c 5 kg go. Thc cht h trao i go v vi c vi nhau l trao i nhng lng lao ng, trao i nhng lng gi tr nht nh. V sau, vic trao i tr thnh tp qun th gi tr ca mt hng ha c th biu hin nhiu hng ha khc.

= 10 kg go = 3 ci cuc V d: 2m vi = 1 con d = 2 ci ba Khi x hi pht trin, s trao i hng ha rng ri th tnh trng c nhiu vt ngang gi ring bit nh trn gy kh khn cho trao i th dn dn gi tr ca tt c hng ha c biu hin mt vt ngang gi chung. 10 kg go V d: 3 ci cuc 2 ci ba = = = 1 con d

Tuy nhin, n vn cha n nh, mi vng c mt vt ngang gi chung khc nhau. Sn xut v trao i hng ha pht trin hn na, th trng ngy cng m rng, tnh trng c nhiu vt ngang gi chung lm cho trao i gia cc a phng, cc vng tr nn kh khn i hi khch quan phi hnh thnh mt vt ngang gi chung vng chc l vng v bc, ng thi xut hin hnh thi tin t. 5 kg go V d: 01 m vi = 0,2 gr vng, hoc 0,4 gr bc = 02 kg caf =

b. Bn cht ca tin t. Tin t l mt loi hng ha c bit (vng) c tch ra khi th gii hng ha ng vai tr lm vt ngang gi chung cho cc hng ha khc trong trao i. 2. Cc chc nng ca tin t. a. Chc nng thc o gi tr: o lng gi tr, bn thn tin cng phi c gi tr l tin vng, bi v gia gi tr ca vng v gi tr ca hng ha trong thc t c mt t l nht nh da trn thi gian hao ph lao ng x hi cn thit, tuy nhin mi quc gia, tiu chun gi c cng rt khc nhau. V d, M 1 USD c hm lng vng 0,736662gr; Php 1 Franch Franc c hm lng 0,160000gr vng; Anh 1 Pound Sterling c hm lng 2,13281gr vng... Tc dng ca tin t khi dng lm tiu chun gi c khng ging vi tc dng ca n khi lm thc o gi tr, ng thi n cn chu s tc ca 82

nhiu nhn t nh: gi tr hng ha; gi tr tin t; quan h cung cu hng ha; cnh tranh. b. Chc nng lu thng: Tin lm cho qu trnh mua bn c din ra thun li, n phc v cho s vn ng ca hng ha. Lu thng hng ha v lu thng tin t l hai mt ca qu trnh thng nht vi nhau, lu thng hng ha bao gi cng i hi mt lng tin cn thit cho s lu thng, c din ra theo qui lut ph bin l: tng s gi c ca hng ha chia cho s vng lu thng ca cc ng tin cng loi trong mt thi gian nht nh.(1) Qui lut ny c th hin nh sau: G T= N Trong cng thc trn, cn gi nh s lng tin cn thit cho lu thng phi l tin vng, hoc tin giy c gi tr khng i, c xt trn cng mt thi gian v khng gian. Trong lu thng, lc u tin xut hin di hnh thc vng thoi, bc nn, sau l tin c v cui cng l tin giy ra i. Bn thn tin giy khng c gi tr thc (khng k chi ph in tin) n ch l quy c gi tr do nh nc pht hnh v buc x hi cng nhn. khi khi lng tin giy do nh nc pht hnh a vo lu thng vt qu khi lng tin cn thit cho lu thng, th tnh trng lm pht s xut hin. Do : vic pht hnh tin giy phi cn i vi s lng vng (hay bc) c tin giy i biu(1). c. Chc nng thanh ton: Chc nng thanh ton nh dng chi tr sau khi cng vic giao dch, mua bn hon thnh, v d: np thu, tr tin in, mua chu hng ha...n c tc dng p ng kp thi nhu cu cho ngi sn xut hoc tiu dng ngay c khi h cha c tin, hoc cha c tin chi tr cho cc giao dch hng ha, iu ny s thc y trao i hng ha. Trong hnh thc giao dch ny, trc tin tin lm chc nng thc o gi tr nh gi c ca hng ha. Nhng l v mua bn chu nn n k hn, tin mi c a vo lu thng thanh ton. S pht trin ca quan h mua bn chu ny mt mt to kh nng tr n bng cch thanh ton khu tr ln nhau khng dng tin mt. Mt khc, khi h thng ch n v con n pht trin rng ri, n k ( Ghi ch: T: l s lng tin cn thit cho lu thng G: l tng s gi c hng ha lu thng. N: s vng lu thng ca n v tin t cng loi. ( Gbc: l tng s gi c hng ha bn chu Gkt: l tng s gi c hng ha khu tr cho nhau Gk: l tng s gi c hng ha n k hn tr. 83

thanh ton, nu mt khu thanh ton no khng thc hin c h thng thanh ton s b ph v, khng hoang kinh t s gia tng. Khi tin t lm chc nng phng tin thanh ton, th cng thc s lng tin t cn thit cho lu thng c xc nh nh sau: G (Gbc + Gkt) + Gk T= N Trong qu trnh thc hin chc nng phng tin thanh ton xut hin mt loi tin mi: tin tn dng, di cc hnh thc: th thanh ton; ti khon sc; tin in t...iu ny lm cho cc hnh thc thanh ton ca tin ngy cng phong ph a dng. d. Chc nng ct tr: Tin c rt khi lu thng v ct tr khi cn thit li a vo lu thng s dng. lm chc nng ct tr, tin phi c gi tr, ngha l tin vng, bc. Chc nng ct tr lm cho tin trong lu thng thch ng mt cch t pht vi nhu cu tin cn thit cho lu thng. Nu sn xut gia tng tin a vo lu thng tng ln v ngc li. e. Tin t th gii: Chc nng ny xut hin khi trao i hng ha mang tnh quc t, v hnh thnh quan h mua bn gia cc ch th kinh t thuc nhiu nc khc nhau. Trong chc nng tin t th gii, vng c dng lm: thc o gi tr, phng tin lu thng, phng tin thanh ton di chuyn ca ci t nc ny sang nc khc, vi s qui nh hm lng c th hoc tin tn dng c cng nhn l phng tin thanh ton quc t. Vic qui i tin ca nc ny ra tin ca nc khc c tin hnh theo t gi hi oi. l quan h t l v gi tr ng tin ca nc ny so vi gi tr ng tin ca nc khc. Tm li, tin t c nhiu chc nng. S pht trin cc chc nng ca tin phn nh s pht trin ca sn xut v lu thng hng ha. IV. QUI LUT GI TR 1. Ni dung ca qui lut gi tr Theo yu cu ca qui lut gi tr, vic sn xut v trao i hng ha phi da trn c s hao ph lao ng x hi cn thit. Do , khi trao i phi tun theo nguyn tc ngang gi. Do , qui lut gi tr i hi ngi sn xut hng ha phi tun theo mnh lnh gi c ca th trng, v ch thng qua gi c ln xung ca th trng, ngi ta mi thy c s hot ng ca qui lut gi tr, s tc ng ca chng lm cho gi c hng ha trn th trng ln xung xoay quanh gi tr ca n. S vn ng gi c ca hng ha trn th trng xoay quanh trc gi tr, chnh l c ch hot ng ca qui lut gi tr, v thng qua s vn ng ca gi c th trng m qui lut gi tr pht huy nhng tc dng ca n trong nn sn xut hng ha. 84

2. Tc dng ca qui lut gi tr Trong sn xut, thot nhn b ngoi hnh nh mi ngi t quyt nh mnh sn xut ci g theo mun, khng b rng buc. Tht ra, mi hot ng ca h trong lnh vc sn xut v lu thng u b qui lut gi tr chi phi di cc hnh thc sau y: a. iu tit sn xut: ngnh sn xut no thu li nhun cao, ngi sn xut s tng qui m, v nhng ngi sn xut khc cng x vo ngnh , kt qu l t liu sn xut v sc lao ng c chuyn dch vo ngnh ny tng ln. Ngc li, nu cung ngnh vt qu cu, gi c hng ha gim xung, sn xut l vn, ngi sn xut phi thu hp qui m hoc chuyn sang u t vo ngnh khc c gi c hng ha cao hn. b. lu thng hng ha: Trn th trng lu thng hng ha vn ng theo xu hng ngi ta di chuyn hng ha t ni hng ha c gi c thp sang ni c gi c cao hn. c. Kch thch ci tin k thut, hp l ha sn xut, tng nng sut lao ng, thc y lc lng sn xut x hi pht trin. ginh li th trong cnh tranh, buc ngi sn xut phi h thp hao ph lao ng c bit hng ha do mnh sn xut sao cho bng hoc thp hn hao ph lao ng x hi. iu ny kch thch ngi sn xut lun tm cch ci tin k thut, ci tin t chc qun l, thc hin tit kim, tng nng sut lao ng. d. Phn ha ngi sn xut, x hi c k giu ngi ngho Qu trnh ginh ly li th trong cnh tranh v theo ui li nhun tt yu dn n kt qu l: ngi sn xut no c trnh k thut cao, t chc qun l tt s c hao ph lao ng c bit thp hn hao ph lao ng x hi cn thit, nh giu ln. Ngc li, s b thua l, dn ti ph sn v tr thnh ngi lm thu.

85

Chng V HC THUYT GI TR THNG D

I. S CHUYN HA CA TIN T THNH T BN 1. Cng thc chung ca t bn Bn thn tin t khng phi l t bn, tin ch tr thnh t bn khi s dng n bc lt ngi khc, mang li thu nhp cho ngi ch tin t. hiu r tin bin thnh t bn nh th no. Mc dng cng thc lu thng hng ha gin n v cng thc chung ca t bn sau y so snh: + Lu thng hng ha gin n: H T H (hng tin hng) + Lu thng tin l t bn: T H T (tin hng tin). - So snh cng thc lu thng hng ha gin n v lu thng t bn + im ging nhau: c hai cng thc u din ra mua v bn; u c hai nhn t l tin v hng; c quan h kinh t gia ngi mua v ngi bn. Tuy nhin, ging nhau ch l hnh thc, cn bn cht hon ton khc nhau. + Cng thc H T H: Qu trnh bt u bng hnh vi bn (H T), kt thc bng hnh vi mua (T H). im bt u v im kt thc u l hng ha, tin t ch ng vai tr trung gian. + Ngc li cng thc: T H T, im xut pht l mua (T H), im kt thc l bn (H T), tin l im xut pht v cng l im kt thc, hng ha ng vai tr trung gian. - Trn c s so snh, chng ta nhn thy: Mc ch ca vn ng ca T H T khng phi l gi tr s dng, m l gi tr. Nu tin ng trc v tin thu v sau khi bn hng bng nhau th qu trnh vn ng T H T l v ngha. V vy, trong 86

qu trnh vn ng t bn phi c s tng ln v lng, ngha l s tin thu v phi ln hn s tin ng trc. Do , cng thc vn ng y ca t bn phi l: T H T trong T = T + t, t l s tin tng thm c Mc gi l gi tr thng d. Cng thc T H T c gi l cng thc chung ca t bn, v n phn nh mc ch vn ng ca t bn, v tt c cc loi hnh t bn nh: t bn cng nghip, t bn thng nghip, t bn cho vay u vn ng di dng . Nh vy, mc ch lu thng ca t bn l s ln ln ca gi tr, l gi tr thng d. Do , s vn ng ca t bn l khng c gii hn, chng ta c th biu din bng s : T H T H T v.v 2. Mu thun ca cng thc chung Thot nhn vo s : T H T H T vv, ngi ta thy hnh nh qu trnh lu thng ra gi tr thng d cho nh t bn. ng, nu khng c lu thng, tc l nh t bn khng b tin ra lu thng th cng khng thu c gi tr thng d. Nhng trong mi trng hp th d trao i ngang gi hay khng ngang gi bn thn tin t trong lu thng u khng to ra mt gi tr no. V sao ? Mt l: gi tr v gi tr s dng ca hng ha thng nht trong bn thn hng ha. Gi tr ch c to ra ng thi vi gi tr s dng. Lu thng ch l qu trnh thay i hnh thc tn ti ca gi tr (H T). Hai l: Theo yu cu ca quy lut gi tr, trao i phi ngang gi, v vy, gi tr cng khng th tng thm qua lu thng. Ba l, trong i sng thc t, khng phi bao gi ngi ta cng trao i ngang gi m c hin tng mua r bn t, trong trng hp ny gi tr cng khng th tng thm. V trong sn xut hng ha, vic mua bn trao i phi c tin hnh ngang gi (mua ng gi, bn ng gi), th c ngi mua v ngi bn u khng thu c gi tr tng thm, tuy nhin h s c c gi tr s dng m mi bn cn. Bn l, gi s tt c mi ngi u bn gi cao hn gi tr hng ha 10%, nh vy khi anh ta bn hng s thu li c 10%, nhng khi ng vai tr l ngi mua, anh ta li b mt 10%, nh vy cui cng anh ta cng khng thu c gi tr ln hn. Trng hp mua bn hng thp hn gi tr 10% cng vy. Li gi s trong x hi c mt bn ngi chuyn u c, bp bm chuyn mua r bn t m kim c nhiu li. Trong trng hp ny, phn gi tr m anh ta thu c khi l ngi bn hoc ngi mua, chng qua l phn gi tr m ngi khc b mt i. Cn gi tr thc ca hng ha, vn khng thay i. Nh vy, d trao i ngang gi hay khng ngang gi, u khng thu c gi tr thng d, tm hiu ngun gc ca gi tr thng d phi nghin cu t trong qu trnh sn xut. Tuy nhin, sn xut hng ha phi c lu thng. V vy, gi tr thng d c to ra t lu thng, nhng khng phi trong lu thng. chnh l mu thun cng thc chung ca t bn. tm ra ngun gc gi tr thng d c sn xut ra nh th no Mc phi i tm t hng ha sc lao ng. 3. Hng ha sc lao ng 87

a. Sc lao ng l ton b th lc v tr lc tn ti trong mi con ngi, m ngi c kh nng em ra s dng to ra ca ci vt cht b. iu kin, sc lao ng bin thnh hng ha: Mt l, ngi c sc lao ng phi c t do v thn th c quyn em bn sc lao ng ca mnh. Hai l, ngi c sc lao ng hon ton mt ht mi t liu sn xut, ch cn li sc lao ng l ti sn duy nht. khi cht i h khng cn con ng no khc l phi bn sc lao ng nui sng bn thn v gia nh. Hng ha sc lao ng ra i nh du mt giai on mi trong x hi t bn, n l mt phm tr lch s, sinh ra v mt i cng vi phng thc sn xut ca n, v cng nh mi hng ha khc, hng ha sc lao ng cng c hai thuc tnh gi tr v gi tr s dng . c. Gi tr v gi tr s dng ca hng ha sc lao ng: - Gi tr ca hng ha sc lao ng l thi gian lao ng x hi cn thit sn xut v ti sn xut sc lao ng. Ni mt cch c th: Gi tr ca hng ha sc lao ng bng gi tr nhng t liu tiu dng cn thit v vt cht v tinh thn nui sng ngi lao ng v gia nh h, cng nh nhng chi ph o to chuyn mn. Gi tr hng ha sc lao ng c tnh lch s v x hi, do ty thuc vo iu kin mi nc v tng thi k m gi tr ca hng ha sc lao ng cao hay thp. - Gi tr s dng ca hng ha sc lao ng: Gi tr s dng ca hng ha sc lao ng cng ging nh hng ha thng thng l ch n lm tha mn nhu cu no ca ngi mua, nhng hng ha sc lao ng khc vi hng ha thng thng l qu trnh tiu dng n sn xut ra mt gi tr ln hn gi tr bn thn n m nh t bn mua. Phn ln hn , chnh l gi tr thng d. V vy, nghin cu gi tr s dng ca hng ha sc lao ng l cha kha gii quyt mu thun cng thc chung ca t bn. II. QU TRNH SN XUT RA GI TR THNG D 1. S thng nht gia sn xut ra gi tr s dng v sn xut ra gi tr thng d Qu trnh sn xut ca ch nha t bn, trc ht vn l vic kt hp sc lao ng vi t liu sn xut sn xut ra gi tr s dng. Qu trnh sn xut, nh t bn l ngi nm t liu sn xut, bc lt sc lao ng ca ngi lm thu. Vy, hnh thc bc lt din ra nh th no ? Gi s nh t bn mua sc lao ng ca ngi cng nhn ng gi tr l 3 USD s dng trong 10 gi. Gi nh c 1 gi lao ng ngi cng nhn to ra mt lng gi tr mi l 0,60 USD. Kt qu sau 5 gi lm vic, ngi lao ng bin s t liu sn xut c gi tr l 20 USD thnh hng ha mi c gi tr l 23 USD. Nu dng li y th ngi cng nhn khng b bc lt. Nhng, v l nh t bn mua sc lao ng trong 10 gi ch khng phi 5 gi. V vy, ngi cng nhn phi tip tc lao ng thm 5 gi na. Ln ny, nh t bn ch cn b ra 20 USD mua t 88

liu sn xut v ngi cng nhn tip tc lao ng 5 gi na v nh t bn li thu 23 USD na. T gi thit trn cho chng ta thy: nh t bn ch b ra 43 USD v thu v 46 USD, phn chnh lch 3 USD do u m c, 3 USD chnh l do sc lao ng ca ngi cng nhn to ra. Vy, gi tr thng d l mt b phn ca gi tr mi di ra ngoi gi tr sc lao ng, l phn lao ng khng cng ca cng nhn b nh t bn chim ot. c Mc dng k hiu l: m Kt lun: + Mt l, qu trnh sn xut gi tr thng d l qu trnh to ra gi tr vt qu im m gi tr sc lao ng c tr, gi tr thng d l lao ng khng cng ca cng nhn. + Hai l, ngy lao ng ca cng nhn lun c hai phn: thi gian lao ng cn thit b p li gi tr sc lao ng; thi gian lao ng thng d, to ra gi tr thng d cho nh t bn. + Ba l, vic chuyn ha ca tin thnh t bn din ra trong lu thng, m ng thi khng din ra trong lnh vc , v ch c trong lu thng nh t bn mi mua c th hng ha c bit, hng ha sc lao ng, qu trnh s dng hng ha sc lao ng em li gi tr thng d cho nh t bn. 2. Bn cht ca t bn. T bn bt bin v t bn kh bin. a. Bn cht ca t bn: Theo Mc, khng phi mi t liu sn xut u l t bn. T liu sn xut ch tr thnh t bn khi n nm trong tay nh t bn v s dng bc lt lao ng lm thu. Khi nghin cu qu trnh chuyn ha ca tin t thnh t bn, Mc xc nh: t bn l gi tr mang li gi tr thng d bng cch bc lt cng nhn lm thu. b. T bn bt bin v t bn kh bin - T bn bt bin: Trong t liu sn xut, khi tham gia vo qu trnh sn xut c b phn ch hao mn dn, gi tr c chuyn dn dn vo sn phm mi nh: my mc, thit b, nh xng, c loi li c chuyn ton b vo sn phm mi nh nguyn liu, nhin liu. Qu trnh bo tn v chuyn gi tr vo trong sn phm mi ca cc loi t bn l nh c lao ng c th ca ngi lao ng v qu trnh di chuyn chng cng khng h lm tng ln v s lng gi tr ca hng ha sau qu trnh sn xut. (c Mc dng k hiu l c - constant), tc t bn bt bin, ngha l gi tr khng thay i. Vy, t bn bt bin l b phn t bn tn ti di hnh thi l t liu sn xut, gi tr ca n c bo tn v chuyn vo sn phm, khng thay i v lng sau qu trnh sn xut. - T bn kh bin: B phn t bn dng mua sc lao ng ca cng nhn, mt mt gi tr ca n chuyn thnh t liu tiu dng ca ngi cng nhn; mt khc trong qu trnh lao ng, bng lao ng tru tng ngi cng nhn to ra gi tr mi bao gm gi tr sc lao ng cng vi gi tr thng d. (c Mc dng k hiu l v variable), tc t bn kh bin. Vy, t bn kh bin l b phn t bn biu hin l gi tr sc lao ng khng ti hin ra, nhng thng qua lao ng tru 89

tng ca cng nhn lm thu m tng ln, tc l bin i v lng sau qu trnh sn xut. Tm li: T bn bt bin l iu kin cn thit khng th thiu sn xut ra gi tr thng d, cn t bn kh bin mi l b phn trc tip to ra gi tr thng d. Cn c C.Mc phn chia t bn bt bin v t bn kh bin, xut pht t tnh cht hai mt ca lao ng sn xut hng ha l lao ng c th v lao ng tru tng. S phn chia ny ch r vai tr khc nhau ca cc b phn t bn ny, qua vch r hn ngun gc ca gi tr thng d l do t bn kh bin to ra, nh t bn thu gi tr thng d l bc lt cng nhn lm thu. 1. T sut gi tr thng d v khi lng gi tr thng d Sau khi nghin cu ngun gc v bn cht ca gi tr thng d, chng ta nghin cu mt s lng ca vic bc lt gi tr thng d, tc l nghin cu t sut v khi lng gi tr thng d a. T sut gi tr thng d (m): T sut gi tr thng d l t l gia gi tr thng d v t bn kh bin. Mc trnh by t sut gi tr thng d bng ch m v xc nh cng thc ca t sut gi tr thng d l: m m = ---- x 100% v Theo gi thit nu trong phn qu trnh sn xut ra gi tr thng d, th: 3 USD (m) m = ---------------- x 100 = 100% 3 USD (v) iu c ngha l, nh t bn c ng ra 100 USD thu ngi lao ng th nh t bn cng bc lt c 100 USD. (Thc t t sut gi tr thng d hin nay cc nc t bn pht trin l 300 %) b. Khi lng ga tr thng d (M) Mc dng ch M l k hiu khi lng gi tr thng d v V l tng s t bn kh bin. Do , cng thc v khi lng gi tr thng d l: m M = ------- x V v Nh vy, khi lng gi tr thng d l s lng tuyt i v gi tr thng d m nh t bn thu c. Khi lng gi tr thng d ph thuc vo t sut gi tr thng d v tng t bn kh bin. Khi lng gi tr thng d phn nh quy m v lng tuyt i ca gi tr thng d thu c, n t l thun vi mc bc lt lao ng v quy m ca t bn kh bin 2. Nhng phng php sn xut gi tr thng d 90

a. Phng php sn xut gi tr thng d tuyt i Gi tr thng d tuyt i l gi tr thng d thu c do ko di thi gian lao ng. Ngy lao ng b ko di, nhng thi gian lao ng cn thit, khng thay i, thi gian lao ng thng d di thm ra. Do , ngy lao ng cng di th t sut gi tr thng d cng cao, gi tr thng d tuyt i cng nhiu V d: thi gian lao ng ca mt ngi trong mt ngy l 10 gi, trong :
thi gian lao ng cn thit:5 gi thi gian lao ng thng d: 5 gi

5 m = ---- x 100%, t sut gi tr thng d l 100% 5 Nu thi gian lao ng cn thit khng i, m ngy lao ng b ko di t 10 gi thnh 12 gi th t sut gi tr thng d l:

thi gian lao ng cn thit:5 gi

thi gian lao ng thng d:7 gi

7 m = ---- x 100% t sut gi tr thng d l 140% 5 Vic ko di thi gian lao ng trong ngy ch c gii hn v vp phi s phn khng ca ngi lao ng nn nh t bn tm phng php bc lt mi. Phng php sn xut gi tr thng d tng i b. Phng php sn xut gi tr thng d tng i Gi tr thng d tng i l gi tr thng d thu c l do rt ngn thi gian lao ng cn thit, nhng khng thay i thi gian ngy lao ng, do , thi gian lao ng thng d tng ln mt cch tng ng. V d: thi gian lao ng ca mt ngi trong mt ngy l 8 gi, trong :
thi gian lao ng cn thit:3 gi thi gian lao ng thng d:5 gi

5 m = ---- x 100% t sut gi tr thng d l 166% 3 Phng php sn xut gi tr thng d tng i c p dng khi tin b khoa hc, k thut ngy cng pht trin, n lm tng gi tr thng d cho nh t bn 91

m khng cn phi ko di ngy lao ng hoc tng cng lao ng, t gii quyt c mt phn mu thun gia t bn v lao ng. Tuy nhin, vi mc ch l ti a ha gi tr thng d nh t bn vn tm cch ko di ngy lao ng hoc tng cng lao ng nu c th c, ng thi tm cch bt xn tin lng ca cng nhn, v vy mu thun gia t bn v lao ng vn khng c gii quyt. c. Gi tr thng d siu ngch Gi tr thng d siu ngch l gi tr thng d c c do gi tr c bit ca hng ha thp hn gi tr x hi c c gi tr thng d siu ngch, nh t bn phi i u trong vic ci tin k thut, cng ngh, lm cho gi tr c bit ca hng ha gim xung thp hn gi tr x hi. Nu xt ring i vi tng nh t bn, th gi tr thng d siu ngch ch l hin tng tm thi, nhng xt trn phm vi x hi, gi tr thng d siu ngch l hin tng tn ti thng xuyn, n c th mt i nh t bn ny, ng thi li xut hin nh t bn khc. Theo ui gi tr thng d siu ngch, l ng lc mnh m thc y cc nh t bn ci tin k thut, cng ngh mi, tm kim b quyt cng ngh nng cao nng sut lao ng, gim gi tr c bit ca hng ha, t cng nng cao nng sut lao ng ca x hi ni chung. Gi tr thng d siu ngch cn c gi l hnh thc bin tng ca gi tr thng d tng i v c hai u da trn c s tng nng sut lao ng, ng thi gi tr thng d siu ngch ch tn ti tm thi, sau mt thi gian khi tin b k thut cng ngh mi c ph bin n s c chuyn thnh gi tr thng d tng i. Gi tr thng d siu ngch cng c nhng im khc vi gi tr thng d tng i : - Gi tr thng d siu ngch phn nh quan h bc lt trong tng x nghip t bn, cn gi tr thng d tng i phn nh quan h bc lt ca ton b giai cp t sn i vi ton b giai cp cng nhn lm thu. - Gi tr thng d siu ngch da trn c s tng nng sut lao ng c bit, cn gi tr thng d tng i da trn c s tng nng sut lao ng x hi. - Gi tr thng d siu ngch ch tn ti tm thi, cn gi tr thng d tng i tn ti tng i lu di. 5. Sn xut gi tr thng d - quy lut kinh t tuyt i ca CNTB Mc ch ca nn sn xut TBCN l sn xut ra gi tr thng d. Phng tin t c gi tr thng d l: ko di ngy lao ng, tng cng lao ng, m rng sn xut, tng nng sut lao ng hoc tm kim b quyt cng ngh mi. Quy lut gi tr thng d c tc dng thc y s pht trin ca nn sn xut TBCN; mt khc n cng lm cho mu thun ca CNTB ngy cng gay gt. Ngy nay, CNTB hin i c nhng iu chnh mi trong quan h s hu, qun l v phn phi, nhng bn cht bc lt ca t bn i vi lao ng vn khng thay i. III. TIN LNG TRONG CH NGHA T BN 1. Bn cht ca tin lng trong CNTB 92

Tin lng trong CNTB. Thot nhn, ngi cng nhn nhn tin lng ging nh tin tr cng cho ngi lao ng sau mt thi gian lm vic. Nhng thc cht, tin lng trong ch t bn cng l hnh thc bc lt. Bi v, trong CNTB sc lao ng cng l hng ha, vi t cch l hng ha th khi mua, ngi mua, tc nh t bn ng l phi tr tin trc cho ngi cng nhn, nhng thc cht phi sau mt thi gian lao ng, tc nh t bn s dng ri ngi lao ng mi c nhn tin cng. Nh vy, bn cht ca tin lng trong CNTB l tin tr cng cho gi tr sc lao ng, l gi c ca hng ha sc lao ng, nhng c biu hin ra bn ngoi nh l gi c ca lao ng. 2. Tin lng trong trong ch ngha t bn. a. Tin lng danh ngha v tin lng thc t. Tin lng danh ngha l s tin m ngi lao ng nhn c do bn sc lao ng cho nh t bn, tin cng c s dng ti sn xut ra sc lao ng. Tin lng thc t l s tin m ngi cng nhn nhn c l do bn sc lao ng m c, dng mua hng ha tiu dng, nhng do gi c t liu tiu dng tng nhanh, trong khi tin lng li khng c tng. V vy, cuc sng ca ngi lao ng ngy cng gim st. Trong khi do s tin b khoa hc k thut cng lm gia tng nn tht nghip, v khng hong kinh t cng lm cho i sng ngi lao ng thm kh khn. b. Hai hnh thc tin lng c bn trong ch ngha t bn : Tin lng tnh theo thi gian: l tin lng c tr cn c vo thi gian lm vic ca ngi cng nhn (gi, ngy, tun, thng). Tin lng theo ngy, tun hoc thng cha phn nh chnh xc mc tin lng v n cn ty thuc vo thi gian lao ng trong mt ngy v cng lao ng ca cng nhn. Khi tr lng theo thi gian, cc nh t bn thng tm cch tng cng lao ng, qun l cht ch thi gian lm vic ca ngi cng nhn. Tin lng theo sn phm: l tin lng c tr cn c vo s lng v cht lng sn phm m ngi cng nhn lm ra. Tin lng theo sn phm gip cho nh t bn gim bt chi ph qun l, ng thi kch thch ngi lao ng nng cao nng sut lao ng. Tuy nhin n c nhc im l ngi cng nhn s chy theo s lng sn phm, m khng ch n cht lng. Khi tr lng theo sn phm, cc nh t bn thng tm cch xy dng n gi khon sn phm thp, qun l cht ch cht lng sn phm. IV. S CHUYN HA CA GI TR THNG D THNH T BN - TCH LY T BN 1. Tch ly t bn, thc cht v ng c: Tch ly t bn l t bn ha mt phn gi tr thng d, hay l s chuyn ha mt phn gi tr thng d thnh t bn m rng sn xut. Nghin cu qu trnh tch ly t bn, C. Mc rt ra nhng kt lun : Mt l, ngun gc duy nht ca tch ly t bn l gi tr thng d v n chim t l ngy cng ln trong ton b vn ca nh t bn.

93

Hai l, qu trnh tch ly t bn lm cho quyn s hu trong nn kinh t hng ha chuyn thnh quyn chim ot TBCN. Trong qu trnh tch ly, t bn chim ot mt phn lao ng khng cng ca cng nhn, mt cch hp php. Khi nghin cu thc cht v tch ly t bn Mc bt u t ti sn xut gin n. Ti sn xut gin n l qu trnh ti sn xut c lp li vi quy m nh c, khng c tch ly, ton b gi tr thng d c cc nh t bn tiu dng ht cho c nhn v gia nh. Ti sn xut m rng l ti sn xut vi quy m ngy cng ln, c tch ly v m rng sn xut, khc vi ti sn xut gin n l nh t bn khng tiu dng ht phn gi tr thng d m tch ly li mt phn m rng sn xut, bao gm tng thm cho (c) v (v) ca c hai khu vc theo mt t l nht nh. Tm li: ti sn xut (tch ly t bn) l bin mt phn gi tr thng d t bn m rng sn xut, tng quy m bc lt. Ngun gc duy nht ca tch ly t bn l gi tr thng d, l lao ng khng c tr cng ca ngi lao ng. 2. Tch t v tp trung t bn Tch t t bn: l s tng thm quy m ca t bn c bit bng cch t bn ha mt phn gi tr thng d. Tch t t bn l yu cu ca ti sn xut m rng, ng thi cng l i hi tng gi tr thng d cho nh t bn Tp trung t bn: l s tng thm quy m ca t bn c bit bng cch hp nht t bn c bit c sn trong x hi thnh mt t bn c bit ln hn. Tp trung t bn l i hi tt yu ca cnh tranh, ng thi s pht trin ca tn dng t bn cng gp phn thc y cnh tranh. Tp trung t bn c vai tr to ln, n dn n s ra i ca nhng tp on t bn ln trong mt thi gian ngn Tch t v tp trung t bn c im chung l u lm tng quy m ca t bn c bit, nng cao sc cnh tranh. Khc nhau gia tch t v tp trung t bn l : - Tch t t bn lm tng quy m ca t bn c bit, ng thi cng lm tng quy m t bn x hi. Tp trung t bn ch lm tng quy m t bn c bit, cn t bn x hi vn khng thay i. - Tch t t bn phn nh mi quan h trc tip gia t bn v lao ng trong tng x nghip t bn. Tp trung t bn phn nh mi quan h x hi, quan h gia cc nh t bn vi nhau. -Tch t t bn c gii hn v n ph thuc vo khi lng gi tr thng d ca tng nh t bn. Tp trung t bn c quy m v kh nng rt ln, n ty thuc vo tng t bn c bit trong x hi. - Tch t t bn l mt qu trnh thng xuyn, lin tc i vi tng nh t bn. Tp trung t bn ch din ra mt thi im nht nh, i vi tng nh t bn. Tch t v tp trung t bn c mi quan h tc ng thc y ln nhau: tch t t bn lm tng quy m ca t bn, thc y cnh tranh quyt lit dn n tp trung t bn nhanh hn. ng thi tp trung t bn, s tng thm sc mnh cho t bn, to iu kin thu c gi tr thng d cao, t lm tng tch t ca t bn. Nh vy tch t v tp trung t bn lm cho tch ly ca t bn tng, x hi ha sn xut ngy cng cao, dn n mu thun c bn ca CNTB ngy cng gay gt. 94

3. Cu to hu c ca t bn - Cu to hu c t bn c hai mt: cu to k thut v cu to gi tr. + Mt th nht: cu to k thut ca t bn l t l gia s lng t liu sn xut v s lng sc lao ng c s dng trong qu trnh sn xut. biu th cu to k thut ca t bn, ngi ta thng dng cc ch tiu nh s nng lng, hoc s lng my mc do mt cng nhn s dng trong sn xut. V d, mi cng nhn ph trch 5 my dt trong mt ca sn xut. Cu to k thut cao hay thp l do trnh k thut sn xut quyt nh. Do , tn ti trong cuc cnh tranh v chim c nhiu gi tr thng d cc nh t bn phi khng ngng ci tin k thut. iu cng c ngha l mt cng nhn trc y trong mt ca sn xut ch ph trch 5 my dt th nay phi ph trch 7 my trong mt ca. Cu to k thut ca t bn hin nay c xu hng ngy cng tng. + Mt th hai: cu to gi tr ca t bn l t l gia s lng gi tr ca t bn bt bin, vi s lng gi tr ca t bn kh bin (c+v). V d: nh t bn u t 1200 USD tin hnh sn xut. Trong : 1000 l c v 200 l v th s c cu to gi tr ca t bn l 1000 : 200 = 5 : 1. Nh vy ta thy t trng ca t bn bt bin trong ton b t bn cng ln th cu to gi tr t bn cng cao, phn nh ngi cng nhn b bc lt v c v cng , v tr tu. Gia cu to k thut v cu to gi tr ca t bn c mi quan h cht ch vi nhau, khi cu to k thut thay i th cu to gi tr cng thay i. Trong phn gi tr t liu sn xut (c) tng ln tuyt i v tng i, cn phn gi tr sc lao ng (v) tng ln tuyt i v gim xung tng i. Nguyn nhn ca hin tng ny l do tin b khoa hc, k thut tng nhanh, nng sut lao ng cao cho php s dng mt khi lng t liu sn xut ln, trong khi s lao ng v tin lng ca cng nhn li tng ln chm chp. T dn n t l tht nghip cao v tin lng ca cng nhn tng chm hn so vi s gia tng ca nng sut lao ng. Nh vy s gia tng ca cu to hu c, lm cho mu thun c bn ca ch ngha t bn ngy cng thm gay gt. IV. QU TRNH LU THNG CA T BN V GI TR THNG D 1. Tun hon v chu chuyn ca t bn a. Tun hon ca t bn Qu trnh vn ng ca t bn c khi qut trong cng thc chung ca t bn: T H T = T + t. Cng thc ny ch mi th hin qu trnh vn ng ca t bn m cha ni y cc giai on trong qu trnh vn ng , tun hon t bn phi tri qua 3 giai on: Giai on 1: lu thng Nh t bn dng tin mua t liu sn xut v sc lao ng tin hnh sn xut. c th hin bng cng thc sau y: TLSX TH SL 95

Giai on 2: t bn tn ti di hnh thc t bn sn xut to ra hng ha mi. Kt thc giai on ny, t bn sn xut c chuyn thnh t bn hng ha, c gi tr ln hn gi tr hng ha ban u m nh t bn b tin ra mua. c th hin bng cng thc sau y: SL H TLSX Giai on 3: giai on lu thng Nh t bn tr li th trng thc hin chc nng bn hng ha thu tin v vi gi tr ln hn. Kt thc giai on 3 t bn hng ha chuyn thnh t bn tin t, nhng vi s tin ln hn s tin ban u m nh t bn b ra. n y mc ch ca nh t bn c thc hin, t bn quay tr li hnh thi ban u l tin vi s lng ln hn. Qu trnh ny li c tip tc lp li, qu trnh gi l tun hon ca t bn. Tng hp ba giai on vn ng tun hon ca t bn cng nghip, chng ta c cng thc: H - T Tm li: tun hon ca t bn cng nghip tri qua ba giai on l t bn tin t, t bn sn xut v t bn hng ha, ng thi thc hin ba chc nng ri quay tr li hnh thi ban u, vi gi tr c tng ln. Qu trnh vn ng ca ba hnh thi nu trn cha ng kh nng hnh thnh cc tp on t bn cho vay, t bn thng nghip. Cc tp on t bn ny s phn chia gi tr thng d do lao ng to ra. b. Chu chuyn ca t bn. Tun hon ca t bn c lp i lp li v c nh k c gi l chu chuyn ca t bn. Thi gian chu chuyn ca t bn, bao gm thi gian sn xut v thi gian lu thng. Tuy nhin, ty theo tng ngnh, m thi gian v tc chu chuyn c khc nhau. Thi gian sn xut bao gm: Thi gian lao ng: l thi gian m ngi lao ng s dng cc cng c lao ng tc ng vo i tng lao ng to ra ca ci vt cht. Thi gian gin on lao ng: l thi gian m sn phm chu s tc ng ca iu kin t nhin nh gch, ngi phi phi kh trc khi a vo nung, sy; sau khi b tng phi i kh thi cng tip Thi gian d tr sn xut: l thi gian chun b iu kin cho sn xut nh d tr nguyn vt liu. Thi gian sn xut di hay ngn ngoi tc ng ca k thut cng ngh, cn chu nh hng bi tnh cht ca ngnh sn xut; c tnh ca tng loi sn phm; quy m sn xut; d tr cc yu t sn xut; s tc ng ca t nhin i vi tng loi sn phm. Thi gian lu thng: Thi gian lu thng bao gm thi gian mua cc yu t sn xut nh nguyn nhin vt liu, my mc, thit b v thi gian bn sn phm. Cng vi s pht trin ca nn sn xut hng ha, th thi gian bn ngy cng ng vai tr quan trng. Thi gian lu thng di hay ngn ph thuc vo cc nhn t nh: 96 SXH

khong cch th trng xa hay gn, phng tin giao thng hin i hay th s, quy m th trng ln hay nh, sc mua ca th trng, hot ng tip th. Thi gian chu chuyn v tc chu chuyn cng nhanh, s to iu kin t bn thu c gi tr thng d ngy cng ln. Tc chu chuyn ca t bn khng ging nhau, ty theo tng ngnh sn xut. so snh v xc nh tc chu chuyn ca cc t bn khc nhau, ngi ta tnh s vng chu chuyn ca tng loi t bn, trong mt khong thi gian nht nh, thng l mt nm. T ta c cng thc sau: CH n = -----------ch Trong : n l s vng chu chuyn trong mt nm. CH l thi gian trong mt nm ch l thi gian chu chuyn ca mt vng. V d: Mt t bn c thi gian chu chuyn mt vng l 4 thng, s vng chu chuyn trong mt nm ca t bn l: 12 thng n = -------------- = 3 vng/nm 4 thng T cng thc tnh s vng chu chuyn ca t bn, chng ta thy tc chu chuyn ca t bn, t l nghch vi thi gian chu chuyn ca mt vng. Mun y nhanh tc chu chuyn ca t bn, nhm thu c gi tr thng d cao, cc nh t bn phi y nhanh thi gian sn xut v thi gian lu thng ca t bn. Trong qu trnh sn xut, cc b phn t bn chu chuyn khng ging nhau, cn c vo tnh cht chuyn gi tr ca cc b phn t bn vo trong sn phm mi Mc chia t bn thnh hai b phn l t bn c nh v t bn lu ng. T bn c nh: l b phn ca t bn sn xut c chuyn dn tng phn mt vo trong sn phm mi nh: my mc, thit b, nh xng, trong , c hai loi hao mn t bn c nh l hao mn hu hnh v hao mn v hnh. Hao mn hu hnh l hao mn vt cht sau mt thi gian s dng, cng nh hao mn do my mc b g st, hng hc sau mt thi gian s dng; nh xng xung cp do ma nng. Hao mn v hnh: l hao mn thun ty v gi tr do tc ng ca tin b khoa hc k thut, lm cho my mc, thit b gim gi tr trong khi gi tr s dng vn khng i. gim bt hao mn v hnh, cc nh t bn thng tm cch ko di thi gian s dng my mc, thit b trong ngy nh lm 3 ca mt ngy, hoc tng cng lao ng, rt ngn thi gian khu hao, nhanh chng i mi my mc, thit b. T bn lu ng: l mt b phn ca t bn sn xut, khi tham gia vo qu trnh sn xut, gi tr ca n c chuyn ngay mt ln v ton b vo trong sn phm mi nh: nguyn nhin vt liu v tin cng lao ng. T bn lu ng c tc chu chuyn nhanh hn so vi t bn c nh, trong mt nm t bn lu ng c 97

th quay c nhiu vng. Vic y nhanh tc chu chuyn ca t bn lu ng s gp phn tng hiu qu s dng vn t bn, tit kim t bn ng trc, ng thi tng t sut v khi lng gi tr thng d cho nh t bn. Vic phn chia t bn c nh v t bn lu ng ch din ra i vi t bn sn xut, cn c tnh cht chuyn gi tr vo trong sn phm mi. T bn c nh chuyn gi tr dn dn, tng phn mt vo trong sn phm mi; t bn lu ng chuyn gi tr ngay mt ln v ton b vo trong sn phm mi sau qu trnh sn xut. S phn chia ny gip cho chng ta thy c qu trnh chuyn gi tr ca t bn c nh v t bn lu ng vo trong sn phm mi nh th no, ng thi c cn c xc nh chi ph sn xut. Cn c phn chia t bn c nh v t bn lu ng khc vi phn chia t bn bt bin v t bn kh bin. Vic phn chia t bn bt bin v t bn kh bin l cn c vo vai tr ca cc b phn ny trong qu trnh sn xut gi tr thng d, qua vch r ngun gc ca gi tr thng d l do t bn kh bin to ra. 2. Ti sn xut v lu thng ca t bn x hi a. Mt s khi nim c bn ca ti sn xut t bn x hi T bn x hi gm: T bn cng nghip, t bn thng nghip, t bn cho vay v t bn kinh doanh nng nghip, cc t bn ny trong qu trnh vn ng an xen nhau, lin h v ph thuc ln nhau. Tng sn phm x hi: l ton b sn phm m x hi sn xut ra thng l mt nm, n c biu hin hai mt sau y: V mt gi tr, tng sn phm x hi gm c: tng gi tr t bn bt bin, tng gi tr t bn kh bin, tng khi lng gi tr thng d: (C + V + M). C l tng gi tr c, V+M l tng gi tr mi c to ra V mt hin vt, tng sn phm x hi bao gm tng t liu sn xut v tng t liu tiu dng. (trong c loi sn phm c th va s dng cho sn xut, ng thi cng c th s dng cho tiu dng ty theo mc ch. V d: in dng cho sn xut l t liu sn xut, cn in dng cho sinh hot l t liu tiu dng). Hai khu vc ca nn sn xut x hi Khu vc I: sn xut ra t liu sn xut Khu vc II: sn xut ra t liu tiu dng. S phn chia nn sn xut x hi thnh hai khu vc ln, mang tnh khi qut. Ngy nay ngi ta phn chia nn sn xut x hi thnh cc ngnh nh: cng nghip, nng nghip, dch v. Trong cng mt ngnh c th bao hm c hai khu vc. V d: cng nghip c kh ch to my thuc khu vc I, nhng cng nghip hng tiu dng li thuc khu vc II. - Nhng gi nh ca Mc v ti sn xut t bn x hi: 1) Nn kinh t thun ty ch c hai giai cp l t bn v cng nhn. 2) Hng ha c bn ng gi tr, gi c bng gi tr. 3) Cu to hu c t bn khng thay i. 4) Ton b t bn c nh chuyn ht vo sn phm trong 1 nm. 98

5) Nn kinh t ng, khng xt n ngoi thng. Nhng gi nh trn nhm n gin ha vic tnh ton v thun li cho vic nghin cu ti sn xut, n khng lm mt i ngha khoa hc. b. iu kin thc hin trong ti sn xut gin n v ti sn xut m rng t bn x hi. Ti sn xut gin n l qu trnh ti sn xut c lp li vi quy m nh c, khng c tch ly, ton b gi tr thng d c cc nh t bn tiu dng ht cho c nhn v gia nh. V d: nh t bn u t 10.000 USD tin hnh sn xut, trong c 8000 USD l t bn bt bin, 2000 USD l t bn kh bin, t xut gi tr thng d l 100%, hng nm nh t bn thu c 2000 USD l gi tr thng d. Nu hng nm nh t bn tiu dng l 2000 USD cho c nhn v gia nh th qu trnh ti sn xut c lp li vi quy m nh c. Nm th I: 8000c + 2000v + 2000m Nm th II: 8000c + 2000v + 2000m vn ..vv Tm li: mc ch nghin cu ti sn xut gin n ca Mc l nhm vch r t bn kh bin, hay qu lng l do lao ng ca giai cp cng nhn to ra trong qu trnh sn xut nui sng mnh, ng thi to ra gi tr thng d nui sng nh t bn. c. Ti sn xut m rng Ti sn xut m rng l ti sn xut vi quy m ngy cng ln, c tch ly v m rng sn xut, khc vi ti sn xut gin n l nh t bn khng tiu dng ht phn gi tr thng d m tch ly li mt phn m rng sn xut, bao gm tng thm cho (c) v (v) ca c hai khu vc theo mt t l nht nh, v d: 1.000 (tiu dng) Nm th I: 8000c + 2000v + 2000m 1.000 (tch ly) 1.200 (tiu dng) Nm th II: 8800c + 2200v + 2200m 1.000 (tch ly) Nm th III: 9600c + 2400v + 2400m V.V Tm li: ti sn xut l bin mt phn gi tr thng d m rng sn xut, tng quy m bc lt. Ngun gc duy nht ca tch ly t bn l gi tr thng d, l lao ng khng c tr cng ca ngi lao ng. d. Lnin pht trin l lun ti sn xut t bn x hi Nghin cu l lun ti sn xut ca t bn x hi trong iu kin tin b khoa hc k thut, lm cho cu to hu c ca c hai khu vc u tng ln, trong khu vc I tng nhanh hn khu vc II. Lnin rt ra quy lut: Ngnh sn xut t liu sn 99

xut sn xut t liu sn xut pht trin nhanh nht, sau n ngnh sn xut t liu sn xut to ra t liu tiu dng v cui cng l s pht trin ca ngnh sn xut t liu tiu dng. Vn dng quy lut ny vo thc tin, l u tin pht trin sn xut t liu sn xut (tc cng nghip nng). 3. Khng hong kinh t trong CNTB a. Bn cht, nguyn nhn ca khng hong kinh t trong CNTB Cuc khng hong kinh t u tin ca CNTB n ra nc Anh vo nm 1825, sau khng hong kinh t n ra thng xuyn hn v c tnh chu k. Thc cht khng hong kinh t ca CNTB l khng hong sn xut tha, biu hin l hng ha khng tiu th c, dn n sn xut b thu hp, doanh nghip ph sn, tht nghip. Khng hong sn xut tha y c hiu l tha so vi sc mua c hn, thm ch phi i, trong khi nhiu ngi khng c tin mua. Ngy nay khng hong kinh t khng ch c khng hong tha, m cn khng hong thiu, i km vi khng hong ti chnh tin t, nh hng n nhiu nc, nhiu khu vc. Nguyn nhn do lc lng sn xut pht trin mang tnh x hi ha cao mu thun vi quan h sn xut t nhn t bn ch ngha. b. Tnh chu k ca khng hong kinh t trong CNTB Chu k ca cc cuc khng hong kinh t trong CNTB, c th khi qut thnh 4 giai on c bn: Khng hong tiu iu phc hi hng thnh. Khng hong: giai on u ca khng hong l hng ha tn ng khng tiu th c, gi c hng ha gim mnh, nh my x nghip ng ca, hoc ph sn, tin lng gim, doanh nghip khng c kh nng thanh ton lng, tht nghip cao, cc ngun lc ca x hi b ph hy. Tiu iu: nn kinh t ri vo tnh trng tr tr, vn nhn ri tng nhng cha c ni u t, sn xut cm chng, hng ha vn khng tiu th c. giai on ny, i hi cc nh t bn phi i mi cng ngh, i mi sn phm, to tin cho s phc hi ca nn kinh t. Phc hi: cc doanh nghip bt u c khi phc v m rng sn xut, cng ngh v sn phm mi c ra i, vic lm tng, sn lng hng ha v sc tiu th tng, t bn thu c li nhun cao. Hng thnh: sn xut t n nh cao, sc sn xut v tiu th u tng cao, quy m xut c m rng, tn dng m rng, lng cung vn tng cao, v cng l bo hiu nguy c mt cuc khng hong mi. Khng hong kinh t c th din ra trn phm vi ton b nn kinh t v lan rng nhiu nc nh cuc i khng hong v suy thoi kinh t giai on 1929-1933. Hoc cng c th din ra tng nc, trong tng ngnh nh: cng nghip, nng nghip, nng lng, ti chnh, sn xut tKhng hong kinh t l hin tng kh ph bin trong nn kinh t th trng. Ngy nay khng hong kinh t vn thng xuyn n ra, nhng nh s can thip ca nh nc m tc ng ca n khng nghim trng nh trc y. Tuy nhin, do xu hng ton cu ha v quc t ha kinh t nn khng hong kinh t thng mang tnh quc t, nh hng n nhiu nc, nhiu khu vc, v vy 100

chng khng hong kinh t khng ch i hi phi c s can thip mnh m ca nh nc, m cn cn c s phi hp ca chnh ph nhiu nc. VI. CC HNH THI T BN V CC HNH THC BIU HIN CA GA TR THNG D 1. Chi ph sn xut t bn ch ngha, li nhun v t sut li nhun a. Chi ph sn xut t bn ch ngha (k) : sn xut hng ha nh t bn ng trc mt s mt s tin mua sm t liu sn xut (c: lao ng qu kh, lao ng vt ha) v thu mn cng nhn (v: lao ng hin ti, lao ng sng to ra ga tr mi v + m). Nh t bn gp hai b phn (c + v) li gi l chi ph sn xut, iu lm cho khng thy c gi tr thng d c sn xut ra nh th no, m cn lm cho ngi ta ng nhn chi ph sn xut l ngun gc sinh ra gi tr thng d. Nhng tht ra, ton b gi tr hng ha sn xut ra trong x nghip t bn ch ngha bao gm ba b phn c + v + m. Nu ly ga tr hng ha k hiu l (w) th ga tr hng ha phi l: w=c+v+m Nu gi chi ph sn xut t bn ch ngha l (k), th k = c + v Vy: Chi ph sn xut t bn ch ngha l chi ph v t bn m nh t bn b ra sn xut hng ha hay l phn b li ga tr ca nhng t liu sn xut (c) v ga tr sc lao ng (v) sn xut ra hng ha cho nh t bn. Khi xut hin phm tr chi ph sn xut t bn ch ngha, th cng thc ga tr hng ha (w = c + v+ m) s chuyn thnh (w = k + m). Nh vy, gia chi ph thc t (gi tr hng ha) v chi ph sn xut t bn ch ngha c s khc nhau v c mt lng ln mt cht. V mt lng: Chi ph sn xut t bn ch ngha lun lun nh hn chi ph thc t hay ga tr hng ha : (c + v) < (c + v + m) Khi nghin cu phm tr chi ph sn xut, C. Mc gi nh t bn c nh hao mn ht trong mt nm, nn tng t bn ng trc v tng chi ph sn xut bng nhau v cng k hiu l (k = c + v). Tuy nhin, trong thc t t bn ng trc bao gm t bn c nh v t bn lu ng, trong t bn c nh c s dng lu di v hao mn dn, cho nn chi ph sn xut t bn ch ngha lun nh hn t bn ng trc. V d: T bn ng trc l 1.000 USD, trong c 500 USD l t bn c nh; 500 USD l t bn lu ng trong bao gm 400 USD l nguyn, nhin, vt liu v 100 USD l tin cng lao ng. Nu t bn c nh hao mn ht trong 10 nm, ngha l khu hao 50 USD mi nm, th : Chi ph sn xut (k): 400 + 50 + 100 = 550 USD T bn ng trc: 500 + 400 + 100 = 1000 USD V mt cht: Chi ph thc t l chi ph lao ng, phn nh ng, y hao ph lao ng x hi cn thit sn xut v to ra ga tr hng ha, cn chi ph sn xut 101

t bn ch ngha (k) ch phn nh chi ph m nh t bn b ra sn xut. Vic hnh thnh phm tr chi ph sn xut t bn ch ngha (k), che y thc cht bc lt ca t bn i vi lao ng. V ga tr hng ha (w) = k + m, trong k = c+v. Nhn vo cng thc trn th s khc bit gia c v v bin mt v tng nh k sinh ra m. Chnh y chi ph thc t (chi ph lao ng) b che lp bi chi ph sn xut t bn (k), sc lao ng (v) l ngun gc ca ga tr b bin mt v gi y hnh nh ton b chi ph sn xut t bn ch ngha (k) sinh ra ga tr thng d (m). Chi ph sn xut l biu hin bn ngoi ca kinh doanh t bn. b. Li nhun (p) : Gia ga tr hng ha v chi ph sn xut t bn ch ngha lun lun c khong chnh lch, cho nn sau khi bn hng ha, gi nh ga c = ga tr, th nh t bn khng nhng b p c chi ph sn xut, m cn thu v c s tin li ngang bng vi m. S tin ny c nh t bn gi l li nhun, k hiu l p. Nh vy, li nhun thc cht l ga tr thng d nhng c quan nim l con ca ton b chi ph sn xut (t bn ng trc). Khi hnh thnh phm tr chi ph sn xut TBCN v li nhun, th ga tr hng ha by gi c biu hin: w=k+p So snh li nhun v ga tr thng d cho thy : V mt lng: Xt tng t bn c bit, li nhun v ga tr thng d c th khng bng nhau, li nhun c th cao hn, thp hn hoc ngang bng vi ga tr thng d, tu thuc vo ga c hng ha do tc ng ca quan h cung - cu, cnh tranh... Nhng xt trong ton x hi, th tng li nhun vn ngang bng vi tng ga tr thng d do tng ga c hng ha= tng ga tr hng ha V mt cht: thc cht li nhun v ga tr thng d l mt, li nhun chng qua l biu hin bn ngoi ca gi tr thng d. C. Mc vit: Ga tr thng d hay l li nhun, chnh l phn ga tr di ra y ca ga tr hng ha so vi chi ph sn xut ca n, ngha l phn di ra ca tng s lng lao ng cha ng trong hng ha so vi s lng lao ng c tr cng cha ng trong hng ha . Phm tr li nhun phn nh sai lch bn cht quan h gia t bn v lao ng lm thu, n lm cho ngi ta tng rng ga tr thng d khng phi ch do lao ng lm thu to ra, m cn do c t liu sn xut to ra. c. T sut li nhun (p): T sut li nhun l t l phn trm gia li nhun v chi ph sn xut t bn ch ngha. Li nhun thc cht l ga tr thng d (m), cn chi ph sn xut t bn ch ngha chnh l t bn bt bin v t bn kh bin (c+v), v vy cng thc t sut li nhun (p) l: P = m --------------- x c+v 102 100 %

Trong thc t, ngi ta thng tnh t sut li nhun hng nm bng t l % gia tng s li nhun thu c trong nm (P) vi tng chi ph sn xut (K) P P = --------------- x 100% K Li nhun l hnh thc biu hin ca ga tr thng d, nn t sut li nhun cng l s biu hin ca t sut ga tr thng d, v vy chng c mi quan h vi nhau. V mt lng: p< m v : P m = --------c+v cn m= x 100% ; m ----------- x 100% v

Nhn vo hai cng thc trn ta thy, nu lng m (p) bng nhau, th p < m v p phi chia cho ton b chi ph sn xut (c +v), trong khi m ch chia cho t bn kh bin (v) V mt cht: m phn nh trnh bc lt ca nh t bn i vi cng nhn lm thu. Cn pch ni ln mc doanh li v hiu qu ca vic u t t bn. Nh vy, phm tr t sut li nhun che du mc bc lt ca t bn i vi lao ng d. Nhng nhn t nh hng n t sut li nhun : * T sut ga tr thng d: T sut li nhun t l thun vi t sut gi tr thng d. V d: mt t bn c chi ph sn xut (t bn ng trc) l 1000$, trong c 800$ gi tr t liu sn xut (c) v 200$ gi tr sc lao ng (v) Nu m = 100% th: 800c + 200v + 200m 800c + 200v + 400m => p = 20% => p = 40% Nu m = 200%, th * Cu to hu c ca t bn: Trong iu kin t sut ga tr thng d khng i nu cu to hu c ca t bn cng cao th t sut li nhun cng gim v ngc li. V d: mt t bn c chi ph sn xut (t bn ng trc) l 1000$. Nu m = 100% v cu to hu c (c/v = 4/1), th: 800c + 200v + 200m => p = 20% Nu m = 100% v cu to hu c (c/v = 9/1), th 103

900c + 100v + 100m

=> p = 10%

* Tc chu chuyn ca t bn: T sut li nhun t l thun vi s vng chu chuyn ca t bn v t l nghch vi thi gian chu chuyn ca t bn. * Tit kim t bn bt bin: Trong iu kin lng ga tr thng d v bn kh bin khng i, nu t bn bt bin cng nh th t sut li nhun cng ln. Nh vy, tit kim t bn bt bin s lm tng t sut li nhun. tit kim t bn bt bin, cc nh t bn tm cch tit kim nguyn, nhin, vt liu trong sn xut v gim t l khu hao trong mt n v sn phm. Bn nhn t trn y c cc nh t bn s dng khai thc mt cch trit nhm thu c t sut li nhun cao nht. 2. Cnh tranh trong ni b ngnh v hnh thnh ga tr th trng Cnh tranh ni b ngnh, l s cnh tranh gia cc x nghip trong cng mt ngnh, cng sn xut ra mt loi hng ha nhm ginh nhng iu kin thun li nht trong sn xut v tiu th hng ha thu li nhun siu ngch . Bin php cnh tranh trong ni b ngnh l ci tin k thut, cng ngh nng cao nng sut lao ng lm cho ga tr c bit ca hng ha xung thp hn ga tr x hi thu c li nhun siu ngch. Kt qu cnh tranh ni b ngnh dn n s hnh thnh ga tr ga tr x hi ca hng ha. Nh vy, s hnh thnh ga tr x hi ca hng ha din ra mt cch t pht, lm cho ga tr c bit ca hng ha xung thp hn ga tr x hi, v c xu hng gim xung. Tuy nhin, gi tr th trng khng ch chu tc ng ca gi tr x hi, m cn chu tc ng bi gi tr c bit ca nh sn xut cung ng i b phn mt loi hng ha cho th trng. Theo Mc, mt mt phi coi ga tr th trng l ga tr trung bnh ca nhng hng ha c sn xut ra trong mt khu vc sn xut no . Mt khc, phi coi ga tr th trng l ga tr c bit ca nhng hng ha c sn xut ra trong nhng iu kin trung bnh ca khu vc v chim mt khi lng ln trong tng s nhng sn phm ca khu vc ny 3. Cnh tranh gia cc ngnh v hnh thnh li nhun bnh qun a. Cnh tranh gia cc ngnh v s hnh thnh li nhun bnh qun Cnh tranh gia cc ngnh l s cnh tranh gia cc nh sn xut cc ngnh khc nhau, sn xut ra nhng hng ha khc nhau, nhm mc ch tm ni u t c li hn. Mc ch cnh tranh gia cc ngnh l tm kim ngnh u t c li nhun cao, do trong x hi c hin tng nh sn xut di chuyn vn t ngnh c t sut li nhun thp sang ngnh c t sut li nhun cao. V d: c 3 ngnh sn xut khc nhau, t bn u t vo mi ngnh u bng nhau l 100 USD, t sut ga tr thng d u bng 100% (m =100%); tc chu chuyn ca t bn cc ngnh u bng nhau, nhng cu to hu c khc nhau, nn t sut li nhun khc nhau. 104

Ngnh sn xut C kh Dt Da

Chi ph sn xut (k) 80c +20v 70c +30v 60c +40v

100% 100% 100%

20 30 40

20% 30% 40%

Nh vy, cng vi mt lng t bn u t bng nhau, nhng cu to hu c khc nhau nn t sut li nhun khc nhau. Nh t bn khng th yn phn kinh doanh ngnh c t sut li nhun thp. Do , nh t bn ngnh c kh s di chuyn t bn ca mnh sang ngnh da, lm cho sn phm ca ngnh da tng ln, kt qu ga c ca ngnh da s h xung, t sut li nhun gim. Trong khi , s nh t bn u t ngnh c kh gim, ko theo lng hng ha gim, s lm cho ga c ca sn phm ca ngnh c kh s tng ln, t sut li nhun s tng ln. Hin tng di chuyn t bn t ngnh ny sang ngnh khc sau mt thi gian t sut li nhun ca cc ngnh s xp x bng nhau, c gi l t sut li nhun bnh qun. T sut li nhun bnh qun (p) l t s tnh theo phn trm gia tng ga tr thng d v tng s t bn x hi u t vo cc ngnh khc nhau ca nn sn xut t bn ch ngha.

P =

m .x 100 % (C+v)

Theo v d trn th : 90 P = ------------ x 100% = 30% 300 Khi t sut li nhun bnh qun c hnh thnh th s li nhun ca cc ngnh sn xut u c tnh theo t sut li nhun bnh qun, v do nu c s t bn bng nhau, d u t vo ngnh no cng u thu c li nhun bng nhau, gi l li nhun bnh qun. Vy, li nhun bnh qun l s li nhun bng nhau, ca nhng lng vn t bn u t bng nhau khi u t vo cc ngnh khc nhau, c k hiu l: p p = p x k Theo v d trn : P = 30% x 100 = 30 Tuy nhin, cn ch s hnh thnh li nhun bnh qun v t sut li nhun 105

bnh qun ch l mt xu hng trong iu kin t do cnh tranh cao, trong thc t khng th c con s li nhun bnh qun v t sut li nhun bnh qun bng nhau tuyt i gia cc ngnh S bnh qun ha t sut li nhun ch c thc hin khi nn sn xut t bn ch ngha pht trin n mt trnh nht nh, cnh tranh cao v kh nng di chuyn vn u t nhanh chng. S hnh thnh t sut li nhun bnh qun v li nhun bnh qun khng lm chm dt qu trnh cnh tranh trong x hi t bn, tri li cnh tranh vn tip din. Trong giai on t do cnh tranh ca CNTB, gi tr thng d biu hin thnh li nhun bnh qun v quy lut gi tr thng d biu hin thnh quy lut li nhun bnh qun. S hnh thnh t sut li nhun bnh qun v li nhun bnh qun, che du hn na thc cht bc lt ca ch ngha t bn, ng thi n phn nh s phn chia gi tr thng d gia cc nh t bn cc ngnh khc nhau. b. S chuyn ha ca ga tr hng ha thnh ga c sn xut : Khi c s hnh thnh t sut li nhun bnh qun v li nhun bnh qun th ga tr hng ha c chuyn ha thnh ga c sn xut. Ga c sn xut bng chi ph sn xut cng vi li nhun bnh qun. Nu k hiu gi c sn xut l Gsx th: Gsx = k + p Tin trc tip ca ga c sn xut chnh l s hnh thnh li nhun bnh qun v t sut li nhun bnh qun. Khi ga tr hng ha chuyn thnh ga c sn xut th ga c th trng ca hng ha xoay quanh ga c sn xut. C. Mc cho rng: xt v mt lng, tng ngnh sn xut, ga c sn xut v ga tr hng ha c th khng bng nhau, nhng xt trong ton x hi th tng ga c sn xut vn bng tng ga tr hng ha. V d: Qu trnh hnh thnh li nhun bnh qun v ga c sn xut Ngnh C SX Clch Gsx Gsx v w

M C+V+M 120 130 140 390

C kh 80 20 100% 20 Dt Da 70 30 100% 30 60 40 100% 40 90

30% 130 + 10 30% 130 390 0 0 30% 130 - 10

T. 210 90 cng

Nh vy, trong giai on CNTB t do cnh tranh, quy lut ga tr thng d quy lut kinh t c bn ca CNTB biu hin thnh quy lut li nhun bnh qun. Quy lut ga tr quy lut kinh t c bn ca nn sn xut hng ha biu hin thnh quy lut ga c sn xut. 106

4. S phn chia ga tr thng d gia cc tp on t bn: a. T bn thng nghip : *T bn thng nghip di ch ngha t bn : Trong ch ngha t bn, t bn thng nghip l mt b phn ca t bn cng nghip tch ra chuyn m nhn khu lu thng hng ha. Cng thc vn ng ca t bn thng nghip : T H T Cng thc ny ging cng thc chung ca t bn, tuy nhin n ch gii hn trong lnh vc lu thng. cng thc ny, t bn thng nghip thay mt ngi mua ng t bn tin t mua hng ha ca nh t bn cng nghip. T bn thng nghip ch l mt b phn trong qu trnh tun hon ca t bn cng nghip c tch ra, c nhim v chuyn hng thnh tin (H T), n ch hot ng trong lnh vc lu thng v khng mang hnh thi t bn sn xut. T bn thng nghip trong ch ngha t bn c tch ra t t bn cng nghip do s pht trin ca phn cng lao ng x hi, nhng vi chc nng chuyn mn ring nn t bn thng nghip va ph thuc, va c lp vi t bn cng nghip. S ra i v pht trin ca t bn thng nghip lm cho lu thng hng ha thun li, th trng m rng, tc chu chuyn ca t bn tng ln v t thc y s pht trin ca nn sn xut t bn ch ngha ni chung. * Li nhun thng nghip: Hot ng ca t bn thng nghip, nu gt i nhng chc nng khc lin quan nh: bo qun, ng gi, chuyn ch, m ch gii hn chc nng ch yu l mua v bn, th khng to ra ga tr cng nh ga tr thng d. N ch lm nhim v thc hin ga tr v ga tr thng d v gp phn quan trng thc y s pht trin sn xut v ti sn xut TBCN. Tuy khng to ra gi tr v gi tr thng d, nhng n vn tham gia vo qu trnh phn chia ga tr thng d, di hnh thc li nhun thng nghip. Li nhun thng nghip trn thc t l chnh lch gia ga bn v ga mua. Nh t bn thng nghip mua hng ha thp hn ga tr v khi bn th h bn ng vi ga tr ca hng ha, nhng vn c c li nhun do t bn cng nghip chuyn nhng cho. V d : Mt nh t bn cng nghip c lng t bn ng trc (k) l 900 n v tin t (vtt); vi t l c/v = 4/1, nh vy s c: 720c +180v; gi s m =100%, th tng ga tr hng ha s l : 720c + 180v + 180m = 1080 vtt Nu t bn cng nghip trc tip bn hng ha ng vi gi tr, th h s thu c ton b 180m v t sut li nhun cng nghip s l: 180vtt PCN = -------------- x 100% = 20% 900vtt Ga s nh t bn cng nghip khng bn hng ha m chuyn cho t bn thng nghip bn hng ha v t bn thng nghip ng ra 100 vtt t bn 107

mua tng phn hng ha ca t bn cng nghip. Nh vy, tng t bn ng ra l 900 vttt + 100 vtt = 1000 vtt . T sut li nhun bnh qun ca t bn cng nghip v t bn thng nghip s l : 180 Pchung = --------------- x 100% = 18% 900 + 100 Theo t sut li nhun chung ny th li nhun m nh t bn cng nghip v thng nghip thu c l: PCN = 900vtt x 18% = 162vtt PTN = 100vtt x 18% = 18vtt Nh vy, nh t bn cng nghip s bn hng ha cho nh t bn thng nghip vi ga l: 900vtt + 162vtt = 1062vtt. Nh t bn thng nghip s bn hng ha cho ngi tiu dng theo ng ga tr hng ha, tc l: 1062vtt + 18vtt = 1080vtt. Chnh lch gia ga bn v ga mua chnh l li nhun thng nghip (phn chnh lch ny cn gi l chit khu thng nghip). Vy li nhun thng nghip l mt phn gi tr thng d c to ra trong qu trnh sn xut, m nh t bn cng nghip phi chuyn nhng cho t bn thng nghip, do bn hng ha cho nh t bn cng nghip. Ngoi ra, t bn thng nghip cn thu c li nhun cao hn do u c nng gi bn, hoc bn cao hn gi tr thc ca hng ha. b. T bn cho vay v li tc cho vay: * T bn cho vay di ch ngha t bn: T bn cho vay l t bn tin t tm thi nhn ri m ngi ch ca n cho ngi khc s dng trong mt thi gian nht nh nhn c s tin li. S tin c gi l li tc, k hiu : z T bn cho vay di ch ngha t bn l mt b phn ca t bn tin t trong qu trnh vn ng tun hon ca t bn cng nghip tch ra. Trong qu trnh tun hon ca t bn thng xy ra hin tng mt s nh t bn c mt s tin tm thi nhn ri nh: tin mua nguyn nhin vt liu nhng cha n k hn mua, tin lng ca cng nhn cha n k tr, ga tr thng d ginh cho tch lu, qu khu hao . . . c th em cho vay thu li tc. Trong khi , mt s nh t bn li cn tin mua vt t, nguyn liu duy tr sn xut, tin i mi cng ngh, m rng sn xut, kinh doanh T nhng quan h cung cu v vn tin t , t bn cho vay ra i v pht trin . c im ca t bn cho vay: - T bn cho vay vn ng theo cng thc T T, trong : T = T + z - Quyn s dng t bn tch ri quyn s hu t bn. - T bn cho vay l hng ha c bit. - T bn cho vay l t bn c sng bi nht. * Li tc v t sut li tc: 108

T bn cho vay l t bn sinh li tc, i vi nh t bn cho vay, h l ch s hu t bn nhng nhng quyn s dng t bn ca mnh cho ngi khc trong mt thi gian nht nh, nn thu c li tc. i vi nh t bn i vay, h vay tin sn xut kinh doanh (t bn hot ng) nn h thu c li nhun bnh qun, do h phi trch mt phn li nhun thu c tr cho nh t bn cho vay di hnh thc gi l li tc, phn cn li ca li nhun bnh qun l thu nhp ca ngi nh t bn i vay, c gi l li nhun doanh nghip. Nh vy, li tc ( z ) chnh l mt phn ca li nhun bnh qun m nh t bn i vay phi tr cho nh t bn cho vay, cn c vo s t bn tin t m nh t bn cho vay a cho nh t bn i vay s dng. Ngun gc ca li tc cho vay chnh l phn ga tr thng d do cng nhn to ra trong qu trnh sn xut. T sut li tc l t l tnh theo phn trm gia tng s li tc v tng s t bn tin t cho vay. K hiu: z T sut li tc c th c tnh theo thng, qu hoc nm Nu k hiu: t sut li tc l z; Kcv l tng vn t bn cho vay, ta c: z z = ---------------- x 100 (%) Kcv T sut li tc ph thuc vo cc nhn t sau: -T sut li nhun bnh qun. -T l phn chia li nhun bnh qun thnh li tc v li nhun doanh nghip. - Quan h cung cu v t bn cho vay. - T l lm pht. Gii hn ti a ca t sut li tc (tr trng hp khng hong) l t sut li nhun bnh qun. T sut li tc khng c gii hn ti thiu nhng phi ln hn khng (0< z < p). Trong gii hn y t sut li tc ln xung, ph thuc vo quan h cung cu ca t bn cho vay v bin ng theo chu k vn ng ca t bn cng nghip. Trong iu kin ca ch ngha t bn ngy nay, t sut li tc c xu hng gim, ng thi cn l cng c iu tit nn kinh t, h tr cho cc tp on t bn khi gp kh khn. c. Quan h tn dng t bn ch ngha, ngn hng v li nhun ngn hng: * Quan h tn dng t bn ch ngha: Tn dng t bn ch ngha l hnh thc ca t bn cho vay, c th hin di hai hnh thc c bn l tn dng thng nghip v tn dng ngn hng. Tn dng thng nghip: l hnh thc tn dng gia cc nh t bn trc tip kinh doanh, mua bn chu (bn tr chm) hng ha vi nhau. i tng ca tn dng thng nghip l hng ha, v thng th ga bn chu phi cao hn ga bn hng ha ly tin ngay bi v trong gm c li tc. Tuy 109

nhin, mc ch ch yu ca tn dng thng nghip khng phi l thu li tc, m thc hin ga tr hng ha, gp phn tiu th hng ha nhanh chng t thc y sn xut pht trin. Tn dng ngn hng l quan h vay mn thng qua ngn hng lm mi gii, l hnh thc tn dng gia ngn hng vi cc nh t bn trc tip kinh doanh v cc tng lp dn c khc trong x hi . Tn dng ngn hng ra i v pht trin d trn s pht trin ca tn dng thng nghip. ng thi, tn dng ngn hng to iu kin cho tn dng thng nghip pht trin hn. * Ngn hng v li nhun ngn hng: Ngn hng t bn ch ngha l t chc kinh doanh t bn tin t, lm mi gii gia ngi i vay v ngi cho vay. Ngn hng c 2 nghip v chnh l: nhn gi v cho vay. Trong nghip v nhn gi, ngn hng tr li tc cho ngi gi tin, trong nghip v cho vay ngn hng thu li tc ca ngi i vay. T sut li tc cho vay phi cao hn t sut li tc nhn gi. Li nhun ngn hng l khong chnh lch gia li tc cho vay v li tc nhn gi, tr i nhng khon chi ph cn thit v nghip v ngn hng cng vi cc khon thu khc v kinh doanh t bn tin t. Trong cnh tranh, ngn hng cng tham gia qu trnh bnh qun ha t sut li nhun, ngha l li nhun ngn hng cng c xu hng ngang bng li nhun bnh qun. Ngn hng cn ng vai tr th qu cho x hi, qun l tin mt, pht hnh tin giy, trung tm thanh ton ca x hi. Nh c ngn hng m cc nh t bn c iu kin vay vn m rng sn xut kinh doanh, di chuyn t bn t ngnh ny sang ngnh khc d dng hn, tng nhanh tc chu chuyn ca tin t, gim lng tin mt lu thng. * Phn bit t bn ngn hng v t bn cho vay: T bn cho vay l t bn tim th, t bn khng hot ng, thu nhp ca t bn cho vay l li tc (ch l mt phn ca li nhun bnh qun). Li tc vn ng theo quy lut ca t sut li tc. Ngun vn ca t bn cho vay l t bn nhn ri. T bn ngn hng l t bn hot ng, t bn chc nng nn t bn ngn hng cng tham gia vo qu trnh bnh qun ha t sut li nhun, li nhun ngn hng vn ng theo quy lut t sut li nhun bnh qun. Ngun vn ca ngn hng gm c: t bn tin t ca ch ngn hng, t bn tin t nhn ri ca cc nh t bn cng thng nghip, t bn tin t ca cc nh t bn chuyn cho vay, tin tit kim ca cc tng lp dn c. d. Cng ty c phn, t bn gi v th trng chng khon: * Cng ty c phn: Cng ty c phn l mt loi hnh doanh nghip ln m vn ca n c hnh thnh t s ng gp ca nhiu ngi thng qua vic pht hnh c phiu. 110

C phiu l mt th chng khon c ga tr do cng ty c phn pht hnh, ghi nhn quyn s hu c phn ca ngi mua c phiu (c ng), ng thi cn m bo cho c ng c quyn c lnh mt phn thu nhp (gi l c tc) ca cng ty cn c vo ga tr c phn v tnh hnh sn xut kinh doanh ca cng ty. C phiu c mua, bn trn th trng chng khon theo th ga c phiu. Th ga c phiu ph thuc vo hai nhn t chnh: - Mc c tc m c phiu mang li, c tc cng cao th th ga c phiu cng ln v ngc li. - T sut li tc tin gi ngn hng. T sut li tc tin gi ngn hng cng cao th th ga c phiu cng thp v ngc li. Ngy nay, th gi c phiu, cn chu tc ng ca nhiu yu t nh: k vng v c tc, trin vng pht trin ca cng ty c phn, tnh hnh chnh tr trong v ngoi nc, tm l nh u t * T bn gi: Th gi chng khon thng xuyn bin ng, c C. Mc gi l t bn gi T bn gi l t bn tn ti di hnh thc cc chng khon c ga v mang li thu nhp cho nhng ngi s hu chng khon . T bn gi c cc c im sau: C th mang li thu nhp cho ngi s hu n, c th mua bn c. V l t bn gi nn s tng hay gim gi mua bn ca n trn th trng khng cn c s thay i tng ng ca t bn tht. * Th trng chng khon: Th trng chng khon l ni mua bn cc loi chng khon nh: c phiu, tri phiu, cng tri... Th trng chng khon c chia thnh: th trng s cp v th trng th cp. Th trng khng chnh thc (OTC) v th trng chnh thc. Trong nn kinh t th trng t bn, th trng chng khon l th trng phn ng rt nhy bn vi nhng thay i ca nn kinh t. V vy, ngi ta v th trng chng khon nh l phong v biu ca nn kinh t t bn. e. a t t bn ch ngha : * S hnh thnh quan h sn xut TBCN trong nng nghip Trong lch s, quan h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip c hnh thnh theo hai con ng chnh: Th nht, dn dn chuyn nn nng nghip a ch phong kin sang kinh doanh theo phng thc sn xut t bn ch ngha, s dng lao ng lm thu. l con ng ca cc nc c, , Nga, . . . Th hai, thng qua cuc cch mng dn ch t sn, xa b ch canh tc rung t theo kiu phong kin, pht trin ch ngha t bn trong nng nghip. l con ng din ra cc nc Php, Anh, . . . c im ni bt ca quan h sn xut t bn ch ngha trong nng nghip l s tham gia ca 3 giai cp ch yu: ch s hu rung t (a ch), nh t bn thu rung t sn xut kinh doanh nng nghip v cng nhn nng nghip lm thu 111

cho nh t bn. * Bn cht ca a t t bn ch ngha: Cng ging nh cc nh t bn kinh doanh trong cng nghip, cc nh t bn kinh doanh trong nng nghip cng phi thu c li nhun bnh qun. Nhng v phi thu rung t ca a ch nn ngoi li nhun bnh qun, nh t bn kinh doanh nng nghip cn phi thu thm c mt phn ga tr thng d di ra na, tc l li nhun siu ngch. Li nhun siu ngch ny tng i n nh v lu di, do tnh c quyn trong sn xut nng nghip, phn li nhun siu ngch ny c nh t bn kinh doanh nng nghip tr cho ch t di hnh thi a t. Nh vy, a t t bn ch ngha (R) l phn li nhun siu ngch do cng nhn lm thu trong nng nghip to ra v nh t bn thu t phi np cho ch s hu rung t. a t chnh l mt b phn ga tr thng d ngoi li nhun bnh qun ca t bn u t vo nng nghip (li nhun siu ngch trong nng nghip). * Cc hnh thc a t t bn ch ngha: a t chnh lch: Trong nng nghip cng nh trong cng nghip, li nhun siu ngch c xc nh bng chnh lch gia ga c sn xut chung ca th trng vi ga c sn xut c bit ca mt s doanh nghip. Nhng khc vi cng nghip, li nhun siu ngch trong nng nghip n nh nhng doanh nghip c iu kin thun li, do rung t l t liu sn xut c bn, rung t tt xu khc nhau, iu kin thun li khc nhau dn n ga c sn xut c bit ca tng n v sn phm trn tng loi t c s khc nhau, m ga c ca sn phm nng nghip c xc nh bi iu kin sn xut trn rung t xu nht, m bo cho nh u t vo nng nghip trn rung t xu vn thu c li nhun bnh qun. Khong chnh lch v ga tr thng d thu c iu kin sn xut thun li so vi iu kin sn xut xu nht l li nhun siu ngch. Li nhun siu ngch ny s c chuyn ha thnh a t chnh lch. Nh vy, a t chnh lch l li nhun siu ngch, thu c trn nhng rung t c iu kin sn xut thun li hn, n l chnh lch gia ga c sn xut chung c quyt nh bi iu kin sn xut trn rung t xu nht v ga c sn xut c bit trn rung t tt, trung bnh, hoc c v tr thun li. Thc cht ca a t chnh lch l li nhun siu ngch, ngun gc ca n l phn ga tr thng d do cng nhn nng nghip to ra. a t chnh lch gn lin vi c quyn kinh doanh nng nghip theo li t bn ch ngha. C hai loi a t chnh lch: a t chnh lch I v a t chnh lch_II. a t chnh lch I : l a t chnh lch thu c trn rung t c mu m t nhin thun li (trung bnh v tt), c v tr thun li (gn ni tiu th, gn ng giao thng). V d: a t chnh lch I thu c trn rung t c mu m v tt. Loi TB p Sn Gsx 112 Gsx R

rung Tt Xu

u t 100 20 100 20

lng

c bit chung chnh Tng ca ca Tng lch I ( t) SL 1 t 1 t SL 6 120 20 30 180 60 5 4 120 120 24 30 30 30 150 120 30 0

T.Bnh 100 20

a t chnh lch II : l a t thu c do thm canh. Thm canh l tng v, hoc a tin b k thut mi lm tng mu m trn mnh rung , t nng cao sn lng trn mt n v din tch canh tc. a t tuyt i: a t tuyt i l a t m tt c cc nh t bn kinh doanh nng nghip u phi np cho ch t d thu rung t tt hay xu. Di ch t bn ch ngha, do c s c quyn t hu rung t, nn cn tr s pht trin ca sn xut trong nng nghip, nn nng nghip thng lc hu hn so vi cng nghip, v th cu to hu c ca t bn trong nng nghip thng thp hn trong cng nghip. V vy, nu t sut gi tr thng d ngang nhau, v vi mt lng t bn ng ra bng nhau, th lng ga tr thng d thu c trong nng nghip bao gi cng cao hn lng ga tr thng d thu c trong cng nghip. V d: c hai nh t bn u t vo nng nghip v cng nghip u c s t bn 100, cu to hu c (c/v) ca t bn trong cng nghip l 4/1, cu to hu c ca t bn trong nng nghip l 7/3, v nng nghip thng s dng nhiu lao ng hn. Gi s m = 100% (c nng nghip v cng nghip), th tng gi tr sn phm v ga tr thng d sn xut ra trong tng lnh vc s l : CN: NN: 80C + 20v + 20m = 120 70C + 30v + 30m = 130

Chnh lch gia tng ga tr sn phm nng nghip vi tng gi tr sn phm cng nghip l: 130 - 120 = 10 y chnh l a t tuyt i, phn chnh lch ny nh t bn i thu t phi tr cho a ch. S c quyn t hu rung t ngn cn qu trnh t do di chuyn t bn t cc ngnh khc vo nng nghip v do ngn cn qu trnh bnh qun ha t sut li nhun gia nng nghip vi cng nghip v cc ngnh khc. Vy a t tuyt i l li nhun siu ngch di ra ngoi li nhun bnh qun, c hnh thnh do cu to hu c ca t bn trong nng nghip thp hn cu to hu c ca t bn trong cng nghip, n l chnh lch gia ga tr nng sn phm v ga c sn xut chung ca cc ngnh khc trong x hi.. So snh gia a t chnh lch v a t tuyt i: Ging nhau: v thc cht, a t tuyt i v a t chnh lch u l li nhun siu ngch, u c ngun gc l ga tr thng d do lao ng khng cng ca cng nhn lm thu trong lnh vc nng nghip to ra. Khc nhau: c quyn kinh doanh rung t l nguyn nhn sinh ra a t 113

chnh lch, c quyn t hu rung t l nguyn nhn sinh ra a t tuyt i. * Ga c rung t: Theo Mc gi c rung t l a t t bn ha. Bi t ai em li a t, tc mang li mt thu nhp n nh bng tin, n ging nh l t bn cho vay em li li tc cho ngi ch s hu t bn. V vy, ga c rung t ph thuc vo a t do rung t em li v t sut li tc hin hnh. R Gr Trong = -------------z Gr: l gi c rung t R : l a t z : t sut li tc Khi t sut li tc gim xung th ga c rung t s tng ln, ng thi khi a t tng, th gi c rng t cng tng. Ngy nay, quan h cung-cu v t ai b mt cn i, do nhu cu t ai ngy cng tng lm cho a t c xu hng tng ln. ng thi, tnh trng u c t ai lm cho ga c t ai tng cao.

Chng VI HC THUYT KINH T V CH NGHA T BN C QUYN V CH NGHA T BN C QUYN NH NC

I. CH NGHA T BN C QUYN 1. S chuyn bin t ch ngha t bn t do cnh tranh sang ch ngha t bn c quyn Nghin cu CNTB trong giai on t do cnh tranh, Mc d bo: t do cnh tranh s dn n tch t v tp trung sn xut, tch t v tp trung sn xut s dn n s ra i ca cc t chc c quyn. n cui th k XIX, u th k XX, Lnin nhn nh v s hnh thnh CNTB c quyn l do: - Tc ng ca tin b khoa hc k thut lm cho lc lng sn xut ca CNTB pht trin cao, dn n qu trnh tch t v tp trung sn xut, t hnh thnh cc x nghip c quy m ln. - S pht trin ca khoa hc k thut, dn n nng cao nng sut lao ng, tng tch ly, hnh thnh nhng x nghip quy m ln, to iu kin hnh thnh cc t chc c quyn. - Do s tc ng bi cc quy lut kinh t c bn ca CNTB nh: quy lut gi tr, quy lut gi tr thng d, quy lut tch ly, quy lut cnh tranhlm thay i c cu kinh t ca nn sn xut t bn theo hng tp trung quy m ln. 114

- Cnh tranh quyt lit i hi tch t v tp trung sn xut, ng thi lm ph sn nhng nh sn xut nh, hoc gia nhp nhng t chc kinh t ln, t to iu kin cho cc t chc c quyn ra i. - Nhng cuc khng hong kinh t n ra thng xuyn, lm ph sn cc x nghip nh, thay i c cu kinh t, thc y qu trnh tch t v tp trung. - S pht trin ca h thng tn dng v th trng chng khon, gp phn hnh thnh cc doanh nghip ln v cc cng ty c phn, c kh nng chi phi nn kinh t. 2. Nhng c im kinh t c bn ca ch ngha t bn c quyn. a. Tp trung sn xut v cc t chc c quyn Vo u th k XX, cc nc t bn pht trin nh: Anh, Php, M, xut hin nhng t chc kinh t ln, chi phi mt s ngnh nh in lc, khai khong, ch to my, du la, st thpcc t chc kinh t ny c quy m ln, nn kh b nh bi trong cnh tranh, t dn n s tha hip, lin kt, nm gi c quyn mt s ngnh. Nh vy, t chc c quyn kinh t l nhng doanh nghip ln, hoc lin minh ca cc nh t bn ln, nm trong tay phn ln vic sn xut v tiu th mt hoc mt s loi sn phm, nhm thu li nhun c quyn cao. lin kt gia cc nh t bn nhm to th c quyn. h c th thc hin di cc hnh thc nh: - Lin kt dc, tc lin kt gia cc nh t bn trong cng ngnh sn xut, kinh doanh. - Lin kt ngang l lin kt gia cc nh t bn cc ngnh sn xut, kinh doanh khc nhau. b. Cc t chc c quyn ra i v pht trin t thp n cao, di cc hnh thc c bn sau: - Cc-ten (cartel) l hnh thc t chc c quyn da trn s k kt hip nh gia cc x nghip thnh vin tha thun vi nhau v gi c, quy m sn lng, th trng tiu th, thi hn thanh ton cn vic sn xut v tiu th vn do bn thn mi thnh vin thc hin. - Xanh-i-ca (Syndicat) l hnh thc t chc c quyn trong vic lu thng, tiu th sn phm do mt ban qun tr chung m nhim, nhng sn xut vn l cng vic c lp ca mi thnh vin. - T-rt (Trusts) l mt hnh thc c quyn cao hn ccten v xanhica, nhm thng nht c vic sn xut, tiu th, ti chnh u do mt ban qun tr qun l, iu hnh. Cc nh t bn tham gia trt tr thnh nhng c ng thu li nhun theo gi tr c phn ng gp v hiu qu kinh doanh. - Cng-xoc-xi-om (Comsortium) l hnh thc t chc c quyn c trnh v quy m ln hn cc hnh thc c quyn trn. Tham gia cngxocxiom khong ch c cc nh t bn ln m cn c cc xanhica, trt, thuc cc ngnh khc nhau nhng lin quan vi nhau v kinh t, k thut. Vi kiu lin kt dc nh vy, mt cngxocxiom c th c hng trm x nghip lin ket trn c s hon ton ph thuc v ti chnh vo mt nhm t bn kch s. N c kh nng chi phi v nh hng 115

n nn kinh t ca mt nc. - Cng-g-l-m-rt (Conglomerate) l lin minh c quyn mang tnh quc t, n hot ng v chi phi nhiu ngnh, nhiu lnh vc khc nhau v nh hng n nhiu nc. Ngy nay cc Cng-g-l-me-rt chnh l cc tp on t bn ti chnh quc t, c kh nng chi phi v nh hng n nn kinh t ca nhiu nc. c. T bn ti chnh Khi hnh thnh cc t chc c quyn trong cng nghip, th ng thi trong ngn hng cng din ra qu trnh tch t v tp trung t bn vi quy m ln, dn n hnh thnh cc t chc c quyn trong ngn hng. Cnh tranh lm cho cc ngn hng nh b ph sn, hoc phi st nhp vo nhng ngn hng ln, ngoi ra cc t chc c quyn trong cng nghip i hi phi c nhng ngn hng ln p ng vn cho n, t cc t chc c quyn trong ngn hng ra i. S xut hin ca cc t chc c quyn ln v ngn hng, lm thay i vai tr ca ngn hng, t ch ch l trung gian trong thanh ton v tn dng, n nay nm gi v chi phi mt lng ln t bn tin t, t c th chi phi, khng ch cc t chc c quyn cng nghip v cc hot ng ca nn kinh t. Trc s chi phi ngy cng ln ca cc t chc c quyn trong ngn hng, cc t chc c quyn trong cng nghip tm cch xm nhp vo hot ng ca ngn hng, hoc thnh lp ngn hng ring huy ng vn. Qu trnh lin kt gia cc t chc c quyn trong cng nghip vi cc t chc c quyn trong ngn hng, hnh thnh cc tp on t bn ti chnh. Lnin gi l bn u s ti chnh. Cc tp on u s ti chnh chi phi hot ng kinh t thng qua ch tham d, bng cch mua v nm gi c phiu khng ch trong cc cng ty m, tip theo cc cng ty ny li chi phi cc cng ty cont gip cho cc tp on u s ti chnh c th chi phi mt lng t bn ln hn nhiu ln so vi s vn ca n. Ngoi ra, t bn ti chnh cn pht hnh thm c phiu, tri phiu, u c bt ng sn tng quy m vn v thu li nhun cao. Cc tp on u s ti chnh chi phi hot ng chnh tr thng qua vic a ngi vo b my nh nc, hoc mua chuc hi l cc vin chc nh nc, chi phi ng li, chnh sch ca nh nc nhm phc v li ch cho cc tp on t bn ti chnh. d. Xut khu t bn Xut khu t bn l u t t bn ra nc ngoi, nhm thu c li nhun cao t cc nc nhp khu. Nguyn nhn xut khu t bn trong giai on CNTB c quyn l do: - Cc nc t bn pht trin v cc tp on t bn ti chnh ln tch ly c mt lng ln t bn v c mt lng t bn tha cn u t ra nc ngoi nhm thu li nhun cao hn so vi u t trong nc. - Cc nc cn km pht trin thng thiu vn u t trong khi li c ngun nguyn liu di do, gi nhn cng r, t hp dn cc nh u t nc ngoi. Xut khu t bn c th nh nc hoc t nhn thc hin, di hai hnh thc ch yu l: 116

- Xut khu t bn hot ng (u t trc tip) c thc hin di hnh thc t bn nc ngoi mua li cc doanh nghip ca nc s ti, u t mi 100% vn, hoc gp vn c phn vi nh nc hoc t nhn ca nc s ti. - Xut khu t bn cho vay (u t gin tip) l hnh thc m cc tp on t bn ti chnh cho chnh ph, doanh nghip nc ngoi vay vn, hoc u t vo th trng chng khon nc ngoi. - Xut khu t bn nh nc l nh nc t sn dng ngun vn ngn sch u t ra nc ngoi, hoc cho vay. Nh nc cng dng ngn sch vin tr u i, hoc vin tr khng han li, nhm thc hin nhng mc tiu v kinh t, chnh tr, qun s. - Xut khu t bn t nhn l hnh thc xut khu do cc tp on t bn ti chnh t nhn thc hin, thng c u t vo nhng ngnh, lnh vc c li nhun cao, kh nng thu hi vn nhanh. e. S phn chia th trng th gii gia cc t chc c quyn Khi cc tp on t bn ti chnh m rng xut khu t bn ra nc ngoi, s dn n mu thun gay gt gia cc tp on t bn, t i hi phi c s phn chia th trng th gii gia cc tp on t bn ti chnh ln. Th trng ca cc nc ang pht trin l ni c nhiu tim nng v ngun lc to ln, c th em li li nhun cao cho cc tp on t bn ti chnh, t dn n s cnh tranh quyt lit v phn chia li th trng th gii gia cc tp on t bn ti chnh ln. S phn chia th trng th gii gip cho cc tp on t bn ti chnh cng c v tr c quyn, m bo li ch cho cc t chc c quyn, hn ch thit hi. f. S phn chia th gii v lnh th gia cc cng quc quc S phn chia th trng th gii gia cc t chc c quyn ln, vn khng gii quyt c nhng mu thun, ng thi do s pht trin khng u v kinh t, qun s dn n thay i tng quan lc lng gia cc nc quc, nh s pht trin nhanh chng ca c, Nht, , i phn chia li thuc a vi cc nc nh: Anh, Php, t dn n cuc chin tranh th gii ln th nht (1914-1918) v chin tranh th gii ln th hai (1939-1945), phn chia li thuc a gia cc nc quc. S phn chia lnh th ngy nay, khng phi bng xm chim thuc a nh trc y, m thng qua chiu bi vin tr kinh t, qun s, dn n cc nc km pht trin phi l thuc vo cc nc t bn pht trin c v kinh t, qun s, chnh tr, ngoi giao. 3. S hot ng ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d trong giai on CNTB c quyn. a. Quan h gia c quyn v cnh tranh Trong giai on c quyn cnh tranh vn khng b xa b, m cn gay gt, quyt lit, a dng v c nhng tc ng nghim trng. Cnh tranh trong giai on c quyn bao gm: - Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi nhau: bao gm cnh tranh gia cc t chc c quyn trong cng mt ngnh, hoc gia cc t chc c quyn 117

trong ngnh c lin quan vi nhau. S cnh tranh ny thng dn n s tha hip, hoc lin kt vi nhau em li li ch chung, m bo li nhun c quyn cao. - Cnh tranh gia cc t chc c quyn vi cc t chc ngoi c quyn thng lm ph sn hoc thn tnh cc t chc ngoi c quyn. - Cnh tranh trong ni b cc t chc c quyn: thng din ra i vi cc c ng nm gi c phn ln, hoc thnh vin hi ng qun tr, nhm ginh c phiu khng ch nm quyn kim sot, chi phi cc t chc c quyn. b. Hot ng ca quy lut gi tr v quy lut gi tr thng d CNTB c quyn c nhng biu hin mi, nhng khng vt ra khi cc quy lut vn ng ca CNTB ni chung. Tuy nhin, trong giai on CNTB c quyn, cc quy lut kinh t ca sn xut hng ha TBCN c nhng biu hin mi: - V quy lut gi tr: s thng tr ca cc t chc c quyn dn n vic p t gi c c quyn bao gm: gi c c quyn thp khi cc t chc c quyn mua sn phm ca cc nh sn xut nh; gi c c quyn cao khi cc t chc c quyn bn sn phm. Gi c c quyn vn khng hon ton thot ly khi gi tr, m thc cht thng qua gi c c quyn m cc t chc c quyn, chim ot mt phn gi tr thng d ca nhng ngi sn xut nh v thu nhp ca ngi tiu dng. Gi c c quyn vn phi m bo b p chi ph sn xut cng vi khon li nhun c quyn cao. Quy lut gi c c quyn, chnh l s biu hin ca quy lut gi tr trong giai on CNTB c quyn. - Quy lut gi tr thng d: trong giai on CNTB c quyn, thng qua gi c c quyn, cc t chc c quyn thu c li nhun c quyn cao. Li nhun c quyn chnh l biu hin ca quy lut gi tr thng d trong giai on CNTB c quyn. Ngun gc ca li nhun c quyn bao gm: phn lao ng khng cng ca cng nhn trong cc x nghip c quyn; phn lao ng khng cng ca cc x nghip khng c quyn; mt phn gi tr thng d ca cc nh t bn nh b cc t chc c quyn chn p; mt phn lao ng ca nhng ngi sn xut nh; phn lao ng khng cng ca cng nhn cc nc m cc t chc c quyn u t. Nh vy, quy lut li nhun c quyn chnh l biu hin ca quy lut gi tr thng d, trong giai on CNTB c quyn. II. CH NGHA T BN C QUYN NH NC 1. Nguyn nhn hnh thnh v bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc. a. Nguyn nhn hnh thnh ch ngha t bn c quyn nh nc: Khi nghin cu v ch ngha t bn c quyn Lnin ch r: Ch ngha t bn c quyn chuyn thnh ch ngha t bn c quyn nh nc, l khuynh hng tt yu. Do nhng nguyn nhn sau y: Mt l, Tch t v tp trung t bn tng dn n s ra i ca cc t chc kinh t ln, i hi phi c s iu tit, can thip mnh m ca nh nc. Ni cch khc, lc lng sn xut pht trin mang tnh x hi ha cao dn n mu thun gay gt vi quan h sn xut mng tnh cht t nhn TBCN, do tt yu phi c s iu chnh v quan h sn xut, t CNTB c quyn nh nc ra i. 118

Hai l, Phn cng lao ng x hi ngy cng pht trin, dn n hnh thnh mt s ngnh m cc t chc c quyn t nhn, khng mun u t v pht trin do vn u t ln, thu hi vn chm, t li nhun nh: nghin cu v tr, khoa hc c bn, giao thng, nng lngt i hi phi c s tham gia ca nh nc, hnh thnh cc t chc kinh t ca nh nc trong cc ngnh trn, lm cho CNTB c quyn nh nc ra i. Ba l, s chi phi v thng tr ca cc t chc c quyn t nhn, dn n mu thun gay gt gia giai cp t sn vi v sn v cc tng lp nhn dn, i hi nh nc phi can thip thng qua nhng hnh thc nh: nng cao phc li x hi, iu tit thu nhp, tr cp tht nghip xoa du nhng mu thun. Bn l, S bnh trng v pht trin ca cc lin minh c quyn quc t, dn n nhng mu thun v xung t gia cc nc t bn vi nhau, gia cc tp on t bn c quyn quc t vi cc nc. Do , phi c s can thip tch cc ca nh nc t sn vo cc quan h kinh t i ngoi. Ngoi ra, do mu thun gia cc nc t bn vi nhau dn n nhng cuc chin tranh th gii, ng thi chng li nh hng ca phong tro XHCN, m u l cch mng Thng Mi Nga, t i hi phi tng cng s can thip v iu tit ca nh nc, dn n s ra i ca CNTB c quyn nh nc. b. Bn cht ca ch ngha t bn c quyn nh nc Nu ni ngn gn th CNTB c quyn nh nc l s kt hp sc mnh ca cc t chc c quyn t nhn, vi sc mnh ca nh nc t sn, hnh thnh mt thit ch v th ch thng nht, nhm phc v trc ht li ch ca cc t chc c quyn v cu nguy cho CNTB. Ni c th, CNTB c quyn nh nc l nc thang pht trin mi ca CNTB ni chung v CNTB c quyn ni ring. N l s thng nht ca ba qu trnh: Tng cng sc mnh cho cc t chc c quyn; tng cng vai tr can thip ca nh nc vo kinh t; kt hp sc mnh ca cc t chc c quyn t nhn vi sc mnh ca nh nc, trong nh nc b chi phi v ph thuc vo cc t chc c quyn t nhn. Trong giai on CNTB c quyn nh nc, nh nc t bn tr thnh mt nh t bn khng l, s hu nhng doanh nghip ln, gp vn c phn vo cc tp on t bn, tin hnh cc hot ng sn xut kinh doanh, thu mn v bc lt lao ng lm thuTuy nhin, ngoi chc nng ca nh t bn, nh nc t sn c c chc nng chnh tr, s dng cc cng c bo lc trn p x hi, ng thi thc hin mt s chc nng x hi xoa du mu thun. Nh vy, CNTB c quyn nh nc l mt quan h kinh t, chnh tr, x hi trong giai on CNTB c quyn, ch khng phi l mt chnh sch nht thi. Nh chng ta bit, bt k mt nh nc no cng u c vai tr kinh t nht nh, song do c s khc nhau v bn cht ca mi mt ch x hi v s pht trin tng giai on, m nh nc c vai tr kinh t khc nhau. Trong giai on CNTB t do cnh tranh, nh nc t can thip vo kinh t, ch yu s dng cng c lut php v thu, n giai on CNTB c quyn v c quyn nh nc, nh nc khng ch can thip su vo cc hat ng kinh t, iu tit cc hot ng sn 119

xut, phn phi, trao i v tiu dng, ng thi cn nm gi v chi phi khu vc kinh t ca nh nc. Tm li: CNTB c quyn nh nc l hnh thc vn ng mi ca quan h sn xut TBCN trong giai on c quyn nhm xoa du nhng mu thun, thch nghi vi iu kin mi, ng thi duy tr s tn ti ca CNTB. 2. Nhng biu hin ca ch ngha t bn c quyn nh nc. a. S kt hp v nhn s gia cc t chc c quyn vi nh nc CNTB c quyn nh nc ra i dn n tnh trng: Mt s c nhn, hm nay l b trng, ngy mai l ch ngn hng, hm nay l ch ngn hng, ngy mai l b trng. S kt hp v nhn s cn c thc hin thng qua cc Hi ch doanh nghip, cc hi ny nm trong tay ngun lc kinh t ln, t chi phi, chnh sch kinh t v ng li chnh tr c li cho cc t chc c quyn v cc tp on t bn ti chnh ln. Trong mt s giai on vai tr ca cc hi ny rt ln, m ngi ta gi chng l: Quyn lc thc t ng sau quyn lc chnh quyn, chnh ph ng sau chnh ph. Thng qua cc Hi ch doanh nghip, m cc t chc c quyn a ngi vo trong b my ca nh nc, nm gi cc chc v quan trng, ng thi nh nc cng ci ngi vo trong cc t chc c quyn, gi nhng chc v chnh thc hoc danh d, t tr thnh ngi u cho cc t chc c quyn, cu nguy cho cc tp on t bn khi cn thit. S kt hp v xm nhp ny, phn nh s kt hp v nhn s gia cc t chc c quyn vi b my ca nh nc. Ngy nay s kt hp v nhn s c thc hin qua vic cc tp on t bn ti chnh, ti tr tin cho cc ngh s, hoc ng c vin tng thng khi tranh c, t s chi phi cc nhn vt ny sau khi trng c. b. S hnh thnh v pht trin ca s hu nh nc Ch ngha t bn c quyn nh nc ra i v pht trin th s hu nh nc cng c tng cng. S hu nh nc c quyn l s hu ca tp th giai cp t bn c quyn, n ng h v phc v li ch ca cc tp on t bn c quyn. S hu c quyn nh nc khng ch tng v quy m, m cn kt hp vi s hu c quyn t nhn, tng thm sc mnh v kinh t. S hu c quyn nh nc bao gm: Ti nguyn, bt ng sn, ng sn, nhng doanh nghip m nh nc nm gi vn 100% hoc vn ca nh nc chi phi, ngn sch nh nc, cc lnh vc thuc kt cu h tng nh giao thng, nng lng, bo him x hi, gio dc, y t S hu c quyn nh nc c hnh thnh di cc hnh thc: nh nc xy dng cc doanh nghip bng 100% vn ngn sch ca nh nc; mua li cc doanh nghip ca t nhn khi lm n thua l; gp vn c phn vo trong cc doanh nghip ca t nhn; lin doanh, lin kt vi nc ngoi S hu c quyn nh nc c chc nng v nhim v: Mt l, m rng quy m sn xut ca ch ngha t bn c quyn, to iu kin cho s pht trin ca CNTB. Chc nng ny c th hin thng qua vic nh 120

nc u t pht cc lnh vc m t nhn khng khng c kh nng u t, khng mun u t, hoc u t khng hiu qu. Hai l, to iu kin thun li cho cc t chc c quyn t nhn u t vo nhng ngnh c hiu qu. H tr cc t chc c quyn khi gp kh khn. Ba l, s hu c quyn nh nc l ch da v kinh t ca nh nc, iu tit cc hot ng kinh t, tng cng vai tr kinh t ca nh nc, chng khng hong v m bo li ch cho cc tp on t bn t nhn. S hu c quyn nh nc biu hin ra bn ngoi nh l s hu c tnh x hi, nhng thc cht vn l s hu t nhn TBCN, s hu nh nc vn phc v quyn li cho cc tp on t bn c quyn ln. Ngi lao ng d c c phn trong cc doanh nghip ca nh nc, th c phn ch chim mt t l rt nh, bn thn h vn l ngi lao ng lm thu. c. S iu tit kinh t ca nh nc t sn Trong giai on CNTB c quyn nh nc, nh nc tham gia tch cc vo vic iu tit cc hot ng kinh t. Khi nghin cu vai tr ca nh nc trong giai on CNTB c quyn, Lnin ch r: Ch ngha t bn c quyn chuyn thnh ch ngha t bn c quyn nh nc, do tnh hnh thc t thc bch, nh nc tng cng iu tit i vi cc hot ng sn xut v phn phi. S iu tit kinh t ca nh nc t sn c quyn thng qua nhng thit ch v th ch kinh t ca nh nc. N bao gm b my qun l ca nh nc, gn vi h thng chnh sch, cng c iu tit s vn ng ca ton b nn kinh t, nhm m bo li ch cho cc tp on t bn c quyn, ng thi gii quyt mt s mu thun v kinh t, x hi. V d trong thi k chin tranh lnh trc y, v nhng xung t qun s mt s khu vc hin nay, nh nc t sn gip cho cc tp on t bn sn xut v kh thu hng t la li nhun. Ngy nay, h thng iu tit kinh t ca nh nc t sn c thc hin di cc hnh thc nh: hng dn, iu tit, kim sot, d bo, k hochng thi s dng cc cng c lut php, kinh t v hnh chnh, kt hp vi u i v trng pht. Chnh sch kinh t ca nh nc t sn ngy nay, bao gm: Chnh sch chng khng hong kinh t, chnh sch tng trng kinh t, chnh sch kinh t i ngoi, chnh sch chng lm pht, chnh sch h tr cc tp on t bn khi gp kh khnngoi chnh sch kinh t, nh nc t sn cng thc hin mt s chnh sch x hi nh: tr cp tht nghip, iu tit thu nhp, tng phc li x hi, gii quyt mu thun x hi. thc hin cc chnh sch kinh t v x hi, nh nc t sn s dng cc ngun lc v cng c nh: ngn sch nh nc, thu, u t, h tr, h thng ti chnh-tin t, ngun lc ca cc doanh nghip nh nc. III. VAI TR, HN CH V XU HNG VN NG CA CH NGHA T BN. 1. Vai tr ca CNTB i vi s pht trin ca nn sn xut x hi. S pht trin ca CNTB t giai on t do cnh tranh, n giai on c quyn, c quyn nh nc, nu cha xt n nhng mt tri ca n, th CNTB c nhng ng gp tch cc i vi nn sn xut x hi 121

Mt l, Pht trin sn xut hng ha ln, nng cao nng sut lao ng, to ra mt khi lng ca ci vt cht to ln. S ra i v pht trin ca CNTB gii phng loi ngi thot khi m trng trung c, on tuyt vi nn kinh t t nhin, t cp, t tc, chuyn t sn xut nh ln sn xut ln, ng thi pht trin nn kinh t hng ha ln TBCN. Di tc ng ca quy lut gi tr v gi tr thng d, cng vi cc quy lut kinh t ca sn xut hng ha, CNTB nng cao nng sut lao ng v to ra mt khi lng ca ci vt cht khng l, nh Cc Mc khng nh: CNTB ra i cha y 100 nm, nhng n to ra mt khi lng ca ci vt cht khng l bng tt cc cc x hi trc cng li. Hai l, Pht trin lc lng sn xut. Cng vi s pht trin ca CNTB, thc y lc lng sn xut pht trin mnh m, trnh k thut-cng ngh ngy cng c nng cao, chuyn t lao ng th cng ln c kh ha, t ng ha, hin i ha. Ngy nay, cc nc t bn pht trin vn l cc nc i u trong vic ng dng v pht trin nhng cng ngh mi, tng bc pht trin kinh t tri thc. Cng vi s pht trin ca k thut, cng ngh, l qu trnh chinh phc t nhin, nng cao nng sut lao ng, hiu qu kinh t, gii phng sc lao ng. Ba l, thc hin x hi ha sn xut. Cng vi s pht trin ca nn sn xut hng ha ln, CNTB thc y qu trnh x hi ha sn xut c v chiu rng v chiu su. Th hin qua s pht trin ca phn cng lao ng x hi, chuyn mn ha sn xut, mi lin h gia cc ngnh, cc vng, cc lnh vc ngy cng cht ch, tch t v tp trung sn xut, lm cho qu trnh sn xut c lin kt v ph thuc ln nhau, hnh thnh h thng sn xut mang tnh x hi. ng thi, m rng phn cng lao ng ng v hp tc quc t, thc y qu trnh ton cu ha v quc t ha kinh t. Bn l, nng cao trnh qun l, hnh thnh tc phong lao ng cng nghip. Thng qua cuc cch mng k thut v cch mng khoa hc k thut, CNTB nng cao dn trnh t chc, qun l sn xut, xa b n np, thi quen ca ngi sn xut nh, hnh thnh tc phong lao ng cng nghip. Nm l, thit lp nn dn ch t sn. CNTB xy dng v thit lp nn dn ch t sn, hn hn so vi h thng chnh tr ca ch x hi chim hu n l v x hi phong kin, m ng cho s pht trin ca ch x hi mi t do, dn ch v vn minh. Tm li: s pht trin ca CNTB, vi nhng ng v thnh tu ca n i vi cc lnh vc kinh t v x hi, to nhng iu kin, tin cn thit cho s ra i, xy dng v pht trin ca CNXH. Tuy nhin, s ra i ca CNXH khng phi din ra mt cch t nhin, t pht, m phi thng qua cuc cch mng x hi, cuc cch mng ny c th din ra bng phng php ha bnh, hay bo lc, phi ty theo bi cnh quc t tng thi im, iu kin c th ca mi nc trong tng giai on.

2. Nhng hn ch ca ch ngha t bn 122

Ngoi nhng ng gp tch cc, CNTB cng c nhng hn ch v mu thun cha gii quyt c. Th nht, hn ch v lch s ra i ca ch ngha t bn. Khi nghin cu lch s ra i ca CNTB trong giai on u, gn lin vi qu trnh tch ly nguyn thy. Cc Mc vch r thc cht tch ly nguyn thy ca CNTB l xm chim, cp bc thuc a, tc ot nhng ngi sn xut nh m trc tip l nng dn, bun bn, trao i khng ngang gi, qu trnh ny c lch s ghi li vi nhng trang m mu v la. Th hai, s bc lt lao ng. C s cho s tn ti v pht trin ca CNTB l qu trnh bc lt ca t bn i vi lao ng lm thu. Mc d s bc lt ca t bn i vi lao ng, c nhng bc tin nht nh so vi cc x hi trc , ng thi to ra ng lc cho s pht trin, tuy nhin s bc lt ny cng dn n mu thun gay gt gia t bn v lao ng, phn ha giu ngho v bt bnh ng trong x hi. Th ba, mu thun gay gt gia cc nc t bn dn n nhng cuc chin tranh th gii v xung t cc khu vc. in hnh l cuc chin tranh th gii ln th nht (1914-1918) v cuc chin tranh th gii ln th hai (1939-1945), vi mc ch l tranh ginh th trng thuc a v khu vc nh hng, t li cho loi ngi nhng hu qu nng n nh hng triu ngi v ti b git hi, c s h tng b ph hy, nn kinh t b khng hong, tht nghip, mi trng b tn ph. Ngy nay, CNTB cng chnh l tc nhn gy ra cuc chy ua v trang, xung t qun s cc nc, cc khu vc, c th nh vic NATO xy dng h thng phng th tn la chu u, st bin gii vi Nga, M a qun vo Afganistan, Irc, hu thun cho Israel gy bt n Trung ng, s can thip ca M ra bn ngoi, cng vi chi ph qun s tng cao l nguyn nhn ca khng hong kinh t mang tnh ton cu, ang lan rng nm 2008-2009. Th t, CNTB to ra s phn ha giu, ngho ngy cng ln. Theo tnh ton ca cc chuyn gia, th mc chnh lch v mc sng v thu nhp gia nhng nc giu nht vi nhng nc ngho nht khong 250 ln. Cc nc ngho, do tc ng ca khng hong kinh t v chin tranh mc sng, thu nhp v iu kin sng b gim i nhanh chng nh: Xomali, Afganistan, Irac, Palestin. Trong khi cc nc t bn pht trin v cc tp on t bn ln, thu c nhng khon li nhun khng l t vic bn v kh, bn cng ngh, xut khu t bn, cho vayCc nc ngho khng ch b gim st v thu nhp m cn ko theo gng nng n nn, ngun ti nguyn b cn kit, mi trng b tn ph. Th nm, nhng mu thun v hn ch ngay trong lng cc nc t bn, nh mu thun gia cc tp on t bn ln vi cc nh sn xut nh, mu thun gia t bn vi lao ng, mu thun gia cc tp on t bn vi cc tng lp nhn dn, ti phm v cc t nn x hi tng, mt cn bng v mi trng sinh thi, khng hong kinh t. 3. Gii hn lch s ca CNTB Nhng mu thun v hn ch ca CNTB, bt ngun t mu thun c bn ca CNTB l: mu thun gia s pht trin cao ca lc lng sn xut, mang tnh x 123

hi ha, vi quan h sn xut t nhn TBCN dn n km hm s pht trin ca lc lng sn xut. Mc d ngy nay, CNTB c s iu chnh nht nh nh: tng cng quy m s hu v t liu sn xut, m rng h thng phn phi v nng cao trnh qun l, qua gim bt c cc mu thun. Nhng s iu chnh , vn khng vt qua c gii hn ca s hu t nhn v t liu sn xut v li ch ca cc nh t bn. Trn c s Cc Mc v V.I.Lnin nhn nh: khi CNTB pht trin n giai on nht nh, quan h s hu t nhn TBCN, s b ph v, thay vo l quan h s hu cng cng v t liu sn xut, thay vo l phng thc sn xut cng sn ch ngha, nhng phng thc sn xut t bn ch ngha.

124

Chng VII S MNH LCH S CA GIAI CP CNG NHN V CCH MNG X HI CH NGHA
I. S MNH LCH S CA GIAI CP CNG NHN 1. Giai cp cng nhn v s mnh lch s ca n a. Khi nim giai cp cng nhn Mc-ngghen dng nhiu thut ng khc nhau ni v giai cp cng nhn gia th k XIX nh: giai cp v sn, giai cp hon ton ch da vo bn sc lao ng ca mnh, giai cp lao ng lm thu th k XIX; giai cp v sn hin i; giai cp cng nhn hin i; giai cp cng nhn i cng nghip Nhng thut ng ny u ng ngha biu th khi nim giai cp cng nhn. D tn gi c khc nhau nhng nhn chung, theo cch din t ca Mc v Ph.ngghen, giai cp cng nhn c hai c trng c bn sau: Th nht, xt v phng thc lao ng, giai cp cng nhn l nhng ngi lao ng trc tip hay gin tip vn hnh cc cng c sn xut c tnh cht cng nghip ngy cng hin i v x hi ha cao. y l c trng c bn phn bit ngi cng nhn hin i vi ngi th th cng thi trung c, vi nhng ngi th trong cng trng th cng. Th hai, xt v a v trong quan h sn xut t bn ch ngha, giai cp cng nhn khng c t liu sn xut, phi bn sc lao ng, b nh t bn bc lt gi tr thng d. ( y l c trng c bn ca giai cp cng nhn trong x hi t bn, v vy C.Mc v Ph.ngghen thng s dng khi nim giai cp v sn). Ngy nay vi s pht trin ca ch ngha t bn v s pht trin ca khoa hc cng ngh, giai cp cng nhn c nhiu thay i so vi thi k ca C.Mc, c th nh sau: - Bn cnh b phn cng nhn ca nn cng nghip c kh, xut hin b phn cng nhn trong nn cng nghip t ng ha, do p dng ph bin cng ngh thng tin vo sn xut. - Xut hin b phn cng nhn dch v gn vi nn sn xut cng nghip v hot ng theo li cng nghip. - Giai cp cng nhn c trnh mi mt ngy cng cao, ngy cng c nhiu ngi thuc tng lp tr thc tham gia vo i ng cng nhn, nn b phn cng nhn bn sc lao ng bng tr c ngy cng tng, do , gi tr thng d do giai cp cng nhn lm ra cho nh t bn ngy cng nhiu. 125

- Mt s cng nhn c t liu sn xut ph ti gia nh, c c phn nh my, x nghip, i sng ca cng nhn c ci thin v nng cao. Tuy nhin, trong thc t s c phn v t liu sn xut ca h ch chim mt t l rt nh, cn tuyt i b phn t liu sn xut trong cc nc t bn ch ngha vn nm trong tay giai cp t sn. Giai cp cng nhn v c bn vn khng c t liu sn xut, vn phi bn sc lao ng cho nh t bn. Xut pht t quan nim ca cc nh sng lp ch ngha Mc-Lnin, nghin cu s bin i ca giai cp cng nhn trong giai on hin nay, chng ta c th nh ngha: Giai cp cng nhn l mt tp on x hi n nh, hnh thnh v pht trin cng vi qu trnh pht trin ca nn cng nghip hin i, vi nhp pht trin ca lc lng sn xut c tnh x hi ha ngy cng cao. L lc lng sn xut c bn tin tin, trc tip hay gin tip tham gia vo qu trnh sn xut, ti sn xut ra ca ci vt cht v ci to cc quan h x hi. L lc lng ch yu ca tin trnh lch s qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi. cc nc t bn ch ngha, giai cp cng nhn v c bn khng c t liu sn xut, phi lm thu cho giai cp t sn v b bc lt gi tr thng d. cc nc x hi ch ngha, giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng lm ch nhng t liu sn xut ch yu v cng nhau hp tc lao ng v li ch chung ca ton x hi trong c li ch chnh ng ca bn thn h. - Trong thi k qu ln ch ngha x hi khi xem xt giai cp cng nhn, ch yu da vo c trng th nht, cn c trng th hai, nu xt ton b giai cp th giai cp cng nhn l ngi ch x hi, gi vai tr lnh o. Song xt v mt c nhn vn cn mt b phn cng nhn i lm thu, b nh t bn bc lt gi tr thng d. Nh vy, chng ta c th coi nhng ngi lao ng trong cc ngnh sn xut cng nghip, dch v cng nghip l cng nhn. Cn nhng ngi lm cng n lng trong cc ngnh khc khng lin quan trc tip n sn xut cng nghip, khng hot ng theo kiu cng nghip nh: y t, vn ha, gio dc l ngi lao ng ni chung, khng phi l cng nhn. b. Ni dung s mnh lch s ca giai cp cng nhn Giai cp cng nhn c s mnh lch s: xa b ch t bn ch ngha, xa b ch ngi bc lt ngi, gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v ton th nhn loi thot khi mi s p bc, bc lt, ngho nn, lc hu Xy dng x hi cng sn ch ngha vn minh. S mnh lch s ca giai cp cng nhn phi tri qua hai bc: - Th nht, giai cp v sn chim ly chnh quyn nh nc v bin t liu sn xut trc ht tr thnh s hu nh nc. - Th hai, giai cp v sn cng t th tiu vi t cch l giai cp v sn, chnh v th m n cng xa b mi s phn bit giai cp v mi i khng giai cp v xa b nh nc vi t cch l nh nc. (C.Mc-Ph.ngghen:Ton tp-2002, tp 20, tr.389) 126

Bc th nht rt kh khn, nhng bc th hai li cng kh hn. l xy dng mt x hi mi khng c p bc bc lt, tin ln mt x hi khng cn giai cp v thc hin nguyn tc lm theo nng lc, hng theo nhu cu 2. Nhng iu kin khch quan quy nh s mnh lch s ca giai cp cng nhn a. a v kinh t x hi ca giai cp cng nhn trong x hi t bn V s lng: Trong nn sn xut i cng nghip, giai cp cng nhn chim u th v s lng. ng nh Mc d bo: Khi sn xut i cng nghip ngy cng m rng, ngy cng pht trin th Tt c cc giai cp khc u suy tn v tiu vong cng vi s pht trin ca i cng nghip, cn giai cp v sn li l sn phm ca bn thn nn i cng nghip V cht lng: do iu kin lao ng gn lin vi nn sn xut i cng nghip hin i, v tn ti buc giai cp cng nhn phi khng ngng hc tp vn ln sao cho p ng c yu cu ca nn sn xut ngy cng hin i. do vy i ng cng nhn c tri thc ha cng ngy cng tng. V quyn li: Trong ch t bn ch ngha, giai cp cng nhn c li ch c bn i lp trc tip vi li ch ca giai cp t sn. Giai cp t sn mun duy tr ch t hu t bn ch ngha v t liu sn xut, duy tr ch p bc bc lt i vi qun chng lao ng. Ngc li, li ch c bn ca giai cp cng nhn l xa b ch t hu t bn ch ngha v t liu sn xut, ginh ly chnh quyn v tay giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. b. c im chnh tr - x hi ca giai cp cng nhn Khi nghin cu v a v Kinh t - x hi ca giai cp cng nhn C.McPh.ngghen nhn thy: - Giai cp cng nhn l giai cp c tinh thn cch mng trit nht. Do khng c t liu sn xut, b giai cp t sn bc lt nng n; li c trang b hc thuyt cch mng khoa hc l ch ngha Mc-Lnin v c ng tin phong lnh o ti luyn cho giai cp cng nhn tr thnh giai cp c tinh thn trit cch mng. Mc v Ph.ngghen vit: Trong tt c cc giai cp hin ang i lp vi giai cp t sn th ch c giai cp v sn l giai cp tht s cch mng ( Tuyn ngn ca ng Cng sn) - Giai cp cng nhn l giai cp c thc t chc k lut cao. Do iu kin sn xut tp trung v trnh k thut-cng c c cu t chc sn xut cht ch rn luyn cho giai cp cng nhn tnh t chc v k lut. Cuc u tranh kinh t, chnh tr chng giai cp t sn ti luyn h tr thnh giai cp c thc t chc k lut cao. - Giai cp cng nhn l giai cp c bn cht quc t. Do giai cp cng nhn cc nc t bn ni chung u c a v kinh t- x hi ging nhau, gn vi nn cng nghip hin i c trnh x hi ha ngy cng cao chng nhng mi nc m cn trn phm vi quc t. Giai cp cng nhn u c k th chung, c mc tiu u tranh chung l xa b ch ngha t bn, xy dng ch ngha cng sn trn ton th gii. y l nhng c s khch quan to nn bn cht quc t ca giai cp cng nhn. 127

3. Vai tr ca ng Cng sn trong qu trnh thc hin s mnh lch s ca giai cp cng nhn a. Tnh tt yu, quy lut hnh thnh v pht trin chnh ng ca giai cp cng nhn Mc v Ph.ngghen nghin cu s pht trin ca ch ngha t bn v phong tro u tranh ca giai cp cng nhn. hai ng xy dng nn thuyt v mt x hi mi. Hc thuyt ny phn nh ng nhng quy lut ca t nhin, x hi v t duy, phn nh c tm t nguyn vng ca giai cp cng nhn. c bit, ch ra mt cch ng n con ng, iu kin, bin php thc hin nguyn vng . V vy, n c giai cp cng nhn tip thu nhanh chng v coi l v kh l lun ca giai cp mnh. Ch ngha Mc c nhu cu xm nhp vo phong tro cng nhn hng dn cuc u tranh ca giai cp cng nhn v qua kim nghim, b sung hon chnh hc thuyt ca mnh. Cn giai cp cng nhn, t tht bi trong cc cuc u tranh vi giai cp t sn, h ang rt cn c l lun cch mng, khoa hc dn ng. Khi l lun ca ch ngha Mc thm nhp vo phong tro cng nhn, mt b phn tin tin trong giai cp cng nhn tip thu c hc thuyt cch mng ca Mc. H da vo l lun ca ch ngha Mc xc nh cng lnh, ng li, chin lc, sch lc H ng ra t chc lnh o cuc u tranh ca giai cp cng nhn nc mnh. Chnh b phn u t hnh thnh nn chnh ng ca giai cp cng nhn l ng Cng sn. V.I.Lnin khi qut qu trnh hnh thnh chnh ng ca giai cp cng nhn v nu thnh quy lut: ng Cng sn l sn phm ca s kt hp ch ngha Mc vi phong tro cng nhn. Tuy nhin trong mi nc, s kt hp y l sn phm ca lch s li c thc hin bng nhng con ng c bit, ty theo iu kin khng gian v thi gian. nhng nc thuc a, na thuc a, ch ngha Mc thng kt hp vi phong tro cng nhn v phong tro yu nc thnh lp ra ng Cng sn. Di s lnh o ca ng Cng sn, giai cp cng nhn chuyn t u tranh t pht sang u tranh t gic trong mi hnh ng vi t cch mt giai cp t gic v thc s cch mng. b. Mi quan h gia ng cng sn vi giai cp cng nhn ng chnh tr l t chc cao nht ca mt giai cp, n i biu tp trung cho nguyn vng, tr tu, li ch ca giai cp . V vy, mi quan h gia ng Cng sn vi giai cp cng nhn c th hin nh sau: - ng Cng sn l t chc cao nht, cht ch nht ca giai cp cng nhn, l i tin phong chin u, l b tham mu c trnh l lun cao nht lnh o giai cp cng nhn v c dn tc hon thnh s mnh lch s ca mnh. - ng Cng sn l t chc biu hin tp trung li ch, nguyn vng, phm cht, tr tu ca giai cp cng nhn, ca nhn dn lao ng v dn tc. - Giai cp cng nhn l c s x hi chnh tr ca ng Cng sn, l ngun b sung lc lng ch yu lm cho ng tn ti v ln mnh. 128

Do , ng Cng sn v giai cp cng nhn c mi quan h hu c, khng th tch ri. Nhng ng vin ca ng Cng sn c th khng phi l cng nhn, nhng phi l ngi gic ng v s mnh ca giai cp cng nhn, phi ng trn lp trng ca giai cp cng nhn. Vi mt ng Cng sn chn chnh, th s lnh o ca ng chnh l s lnh o ca giai cp cng nhn i vi ton x hi. c.Vai tr ca ng cng sn - ng vn dng sng to ch ngha Mc-Lnin, phn tch ng n hon cnh lch s, ra mc tiu, ng li chnh sch ng n, ph hp vi yu cu pht trin ca t nc. - ng gio dc em li gic ng cho ton b giai cp, sc mnh on kt, ngh lc cch mng, tr tu v hnh ng cch mng ca ton b giai cp, trn c s li cun tt c cc tng lp nhn dn lao ng v c dn tc ng ln hnh ng theo ng li chnh sch ca ng nhm hon thnh thng li nhng mc tiu ra, xy dng ch ngha x hi v ch ngha cng sn. II. CCH MNG X HI CH NGHA 1. Cch mng x hi ch ngha v nguyn nhn ca n a. Khi nim cch mng x hi ch ngha - Cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng nhm thay th ch t bn hoc tin t bn bng ch x hi ch ngha, trong giai cp cng nhn ng vai tr lnh o cng vi nhn dn lao ng ng ln xy dng mt x hi mi cng bng, dn ch, vn minh. - Cch mng x hi ch ngha c hiu theo hai ngha: + Theo ngha hp: cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng chnh tr, cuc cch mng ny kt thc khi giai cp cng nhn cng nhn dn lao ng ginh c chnh quyn, thit lp nn nh nc ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. + Theo ngha rng: cch mng x hi ch ngha l qu trnh ci bin cch mng ton din trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi. N bt u bng mt cuc cch mng chnh tr nhm ginh chnh quyn v tay giai cp cng nhn v nhn dn lao ng v kt thc khi xy dng thnh cng ch ngha x hi. b. Nguyn nhn ca cch mng x hi ch ngha Tt c cc cuc cch mng din ra trong lch s xt cho cng, u bt ngun t nhu cu khch quan, l nhm gii phng lc lng sn xut khi s km hm ca quan h sn xut li thi. Tng t nh vy, cch mng x hi ch ngha c nguyn nhn su xa xut pht t s pht trin vt tri ca lc lng sn xut trong x hi ng thi. Khi quan h sn xut t bn ch ngha khng cn thch ng vi tnh cht v trnh pht trin ca lc lng sn xut, s dn n mu thun gia lc lng sn xut v quan h sn xut. y l ngun gc to nn i khng gia lao ng v t bn, gia giai cp cng nhn v giai cp t sn. n giai on ch ngha quc, nhng mu thun trn ngy cng trm trng a n kh nng cch mng x hi 129

ch ngha c th n ra v thng li trong tng nc v khu yu nht trong h thng t bn ch ngha khi c y nhng iu kin khch quan v ch quan. 2. Mc tiu, ni dung v ng lc ca cch mng x hi ch ngha a. Mc tiu giai on mt ca cch mng x hi ch ngha l ginh chnh quyn v tay nhn dn. Ginh chnh quyn l vn c bn ca mi cuc cch mng (V.I.Lnin). Mc tiu giai on hai ca cch mng x hi ch ngha l gii phng con ngi khi p bc n dch, gii phng x hi khi s tr tr v tip tc pht trin, xy dng mt x hi mi trn c s cng bng, dn ch, vn minh. Khi m Xa b tnh trng ngi bc lt ngi th tnh trng dn tc ny bc lt dn tc khc cng s b xa b. b. Ni dung ca cuc cch mng x hi ch ngha Trn lnh vc chnh tr: Giai cp cng nhn v nhn dn lao ng di s lnh o ca ng Cng sn, dng bo lc cch mng u tranh ginh chnh quyn. Trong xy dng ch ngha x hi: khng ngng nng cao trnh dn tr cho nhn dn lao ng, m rng dn ch, thu ht nhn dn lao ng tham gia vo cng vic qun l nh nc, qun l x hi, lm cho nh nc tht s l ca dn, do dn, v dn. Trn lnh vc kinh t: Nhim v trng tm c ngha quyt nh l ra sc pht trin kinh t, khng ngng nng cao nng sut lao ng, ci thin i sng nhn dn. Mun vy i hi: phi thay i vai tr ca ngi lao ng i vi t liu sn xut bng vic thay th ch chim hu t nhn v t liu sn xut bng ch s hu x hi ch ngha di nhiu hnh thc thch hp, gn ngi lao ng vi t liu sn xut; p dng tin b khoa hc k thut vo sn xut, khng ngng nng cao nng sut lao ng, to ca ci di do cho x hi; thc hin phn phi theo lao ng, nng cao i sng vt cht v tinh thn ca nhn dn. Trn lnh vc t tng vn ha: Trn c s k tha c chn lc v nng cao cc gi tr vn ha truyn thng ca dn tc, tip thu nhng gi tr vn ha vn minh trn th gii, cch mng x hi ch ngha tng bc xy dng th gii quan, nhn sinh quan mi cho ngi lao ng, hnh thnh con ngi mi x hi ch ngha giu lng yu nc, thng dn, c bn lnh chnh tr, c hiu bit, c nng lc lm ch x hi. c. ng lc ca cch mng x hi ch ngha Cch mng x hi ch ngha vi mc ch gii phng giai cp cng nhn, nhn dn lao ng ra khi xing xch n l, nn ng lc cch x hi ch ngha cng chnh l giai cp cng nhn v cc tng lp nhn dn lao ng. - Giai cp cng nhn: L giai cp i biu cho phng thc sn xut mi, c h t tng tin tin v cch mng. Thng qua i tin phong ca mnh l ng Cng sn, giai cp cng nhn cng gic ng v li ch giai cp, li ch dn tc, do giai cp cng nhn va l ng lc c bn, ch yu, va gi vai tr lnh o cch mng x hi ch ngha. 130

y l yu t quyt nh hng u, m bo cho s thng li ca cch mng x hi ch ngha. - Giai cp nng dn: L giai cp c nhiu li ch c bn thng nht vi li ch ca giai cp cng nhn. Vi s lng ng o trong dn c, y l ng lc cch mng to ln ca cch mng x hi ch ngha. Trong u tranh ginh chnh quyn cng nh trong xy dng ch ngha x hi, giai cp cng nhn ch c th hon thnh c s mnh lch s khi c i a s nng dn tham gia ng h, y l iu kin m bo cho s lnh o ca ng Cng sn, l c s xy dng chnh quyn nh nc, m bo cho cch mng x hi ch ngha thng li. - Tng lp tr thc: Tng lp tr thc khng i biu cho bt k mt phng thc sn xut no, khng c h t tng c lp. Tr thc phc v cho ch no th mang thc h ca giai cp . Trong u tranh ginh chnh quyn, cng nh trong xy dng ch ngha x hi, tr thc c vai tr rt quan trng. Tr thc l nhng ngi c ng gp to ln trong chm sc sc khe nhn dn, pht trin dn tr, o to ngun nhn lc cho t nc; tham gia xy dng ng li ca ng, chnh sch ca nh nc v t chc thc hin ng li, chnh sch . Trong cch mng khoa hc v cng ngh hin i, lng gi tr cht xm trong sn phm ngy cng tng th vai tr ng lc pht trin x hi ca tr thc ngy cng cao. 3. Lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc trong cch mng x hi ch ngha a. Tnh tt yu, c s khch quan ca lin minh gia giai cp cng nhn vi nng dn v cc tng lp lao ng khc - Tnh tt yu + Khi tng kt phong tro cng nhn Chu u nht l Anh, Php na cui th ky XIX, C.Mc v Ph.ngghen ch ra nguyn nhn tht bi l do giai cp cng nhn khng lin minh c vi ngi bn ng minh t nhin ca mnh l giai cp nng dn. Do , giai cp cng nhn lun lun n c v cch mng v sn tr thnh bi ca ai iu. + Trong giai on ch ngha quc, V.I.Lnin vn dng v pht trin nguyn l lin minh cng, nng ca C.Mc Ph.ngghen v ginh thng li trong Cch mng Thng Mi Nga 1917. V.I.Lnin ch r, giai cp cng nhn khng ch lin minh vi nng dn m cn lin minh vi cc tng lp lao ng khc nh tiu thng, th th cng, tr thc to thnh sc mnh, hon thnh nhim v ca thi k qu ln ch ngha x hi. Ngay c trong chuyn chnh v sn, V.I. Lnin khng nh: Chuyn chnh v sn l mt hnh thc c bit ca lin minh giai cp gia giai cp v sn, i tin 131

phong ca nhng ngi lao ng, vi ng o nhng tng lp lao ng khng phi v sn (tiu t sn, tiu ch, nng dn, tr thc, v.v (V.I.Lnin:Ton tp1997, tp38, tr.452). + Trong mt nc nng nghip i a s dn c l nng dn th vn giai cp cng nhn lin minh vi h l iu tt yu. V.I. Lnin c bit lu mi lin minh cng, nng trong cc giai on xy dng ch ngha x hi: Nguyn tc cao nht ca chuyn chnh l duy tr khi lin minh gia giai cp v sn v nng dn giai cp v sn c th gi c vai tr lnh o v chnh quyn nh nc. Qua mi lin minh ny, lc lng ng o nht trong x hi l nng dn, cng nhn c tp hp v mc tiu chung l xy dng ch ngha x hi, v li ch ca ton th dn tc. y l iu kin giai cp cng nhn gi vai tr lnh o. chnh l tnh tt yu v mt chnh tr x hi, l yu t quyt nh trc tin trong cch mng x hi ch ngha. - C s khch quan ca vic xy dng khi lin minh +Th nht, di ch ngha t bn giai cp cng nhn, giai cp nng dn u l nhng ngi lao ng, u b p bc bc lt. Do vy giai cp cng nhn v giai cp nng dn d dng thng cm, d dng lin minh vi nhau chng k th chung l giai cp t sn. +Th hai, trong qu trnh xy dng x hi ch ngha, cng nghip v nng nghip l hai ngnh sn xut chnh trong x hi. Nu khng c s lin minh cht ch gia cng nhn v nng dn th hai ngnh kinh t ny khng th pht trin c. Cng nghip to ra nhng sn phm phc v cho nng nghip v b con nng dn. Nng nghip to ra lng thc, thc phm phc v cho ton x hi, to ra nng sn phc v cho cng nghip. V.I.Lnin khng nh: Cng xng xa hi ha s cung cp nhng sn phm ca mnh cho nng dn v nng dn li cung cp li la m. l hnh thc tn ti duy nht c th c ca x hi x hi ch ngha, l hnh thc duy nht xy dng ch ngha x hi. +Th ba, xt v mt chnh tr x hi giai cp cng nhn v nhng ngi lao ng khc l lc lng chnh tr to ln trong xy dng v bo v chnh quyn nh nc, trong xy dng khi on kt dn tc. Do vy c th ni giai cp nng dn l ngi bn t nhin, tt yu ca giai cp cng nhn. b. Ni dung c bn ca lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc - Lin minh v chnh tr: trong thi k u tranh ginh chnh quyn l nhm ginh ly chnh quyn v tay giai cp cng nhn cng vi nhn dn lao ng. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, lin minh v chnh tr gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc l cng nhau tham gia vo chnh quyn nh nc t c s n trung ng, cng nhau bo v ch x hi ch ngha ngy cng vng mnh. Khi lin minh ny tr thnh c s vng chc cho nh nc x hi ch ngha, to thnh nng ct trong mt trn dn tc thng nht. - Lin minh v kinh t: y l ni dung c bn, quyt nh nht, v c lin minh v kinh t cht ch mi thc hin c s lin minh trong cc lnh vc khc. 132

V.I.Lnin ch ra ni dung ch yu ca giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong thi k u tranh ginh chnh quyn l lin minh v qun s, th khi tin hnh xy dng ch ngha x hi, trng tm l lin minh v kinh t. Thc hin lin minh v kinh t gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn trong qu trnh xy dng ch ngha x hi l phi kt hp ng n li ch gia hai giai cp. Hot ng kinh t phi va m bo li ch ca nh nc, ca x hi, ng thi phi thng xuyn quan tm ti li ch ca giai cp nng dn. Nu kt hp ng n cc li ch kinh t ca cc giai cp trong x hi, n tr thnh mt ng lc to ln thc y x hi pht trin, ngc li n tr thnh lc cn i vi s pht trin ca x hi. ng v nh nc x hi ch ngha phi thng xuyn quan tm ti xy dng mt h thng chnh sch ph hp i vi nng dn, nng nghip v nng thn. Tin hnh xy dng ch ngha x hi nc Nga x vit, V.I.Lnin khng ch quan tm ti xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn, m ng cn quan tm ti xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi tng lp tr thc. V.I.Lnin cho rng: Nu khng quan tm ti iu th khng th xy dng c mt nn sn xut cng nghip hin i v khng th ng vng c trong cuc u tranh chng ch ngha t bn. V Trc s lin minh ca cc i biu khoa hc, giai cp v sn v gii k thut, khng mt th lc en ti no ng vng c.(V.I.Lnin:Ton tp-1978, tp 40, tr.218) - Ni dung vn ha - x hi ca lin minh Ni dung vn ha-x hi l mt ni dung quan trng trong xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc. iu c ct ngha bi cc l do sau y: + Mt l, ch ngha x hi c xy dng trn mt nn tng cng nghip hin i. Nhng ngi m ch, nhng ngi c trnh vn ha thp khng th to ra c mt x hi nh vy. + Hai l, ch ngha x hi vi mong mun xy dng mt x hi nhn vn, nhn o, quan h gia con ngi vi con ngi, gia dn tc ny vi dn tc khc l quan h hu ngh tng tr ln nhau. iu ch c th c c trn c s mt nn vn ha pht trin ca nhn dn. + Ba l, ch ngha x hi to iu kin cho qun chng nhn dn lao ng tham gia qun l kinh t, qun l x hi, qun l nh nc. Nhn dn mun thc hin c cng vic qun l ca mnh cn phi c mt trnh vn ha, phi hiu bit v chnh sch, php lut. Theo V.I.Lnin cuc u tranh khc phc nhng t tng lc hu, bo th, tr tr, thi quan liu ca quyn l mt cng vic kh khn, v k th ngay chng ta l ch ngha t bn v chnh ph v vic trao i hng ha v chnh ph. y l k th giu mt, chng ta kh nhn ra v phi tra qua mt thi k lu di khng th thc hin nhanh c nh nhim v chnh tr v nhim v qun s. Trong qu trnh xy dng ch ngha x hi, lin minh di gc kinh t gi vai tr quyt nh. iu ny do s nghip xy dng ch ngha x hi quy nh, do 133

phi gn cht nng nghip vi cng nghip, vi dch v, thc hin vic tha mn li ch kinh t c trc mt v c lu di, c bn ca x hi. Nh vy, s lin minh v kinh t l do yu cu khch quan ca s nghip xy dng ch ngha x hi quy nh. c. Nhng nguyn tc c bn trong xy dng khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc Mun xy dng c khi lin minh vng chc gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, cn phi m bo nhng nguyn tc sau: - Mt l, phi m bo vai tr lnh o ca giai cp cng nhn trong khi lin minh. Giai cp nng dn l giai cp gn vi phng thc sn xut nh, cc b, phn tn, khng c h t tng oc lp. Do , ch i theo h t tng ca giai cp cng nhn mi c th tin ln nn sn xut ln x hi ch ngha. V.I.Lnin khng nh: ch c s lnh o ca giai cp v sn mi c th gii phng qun chng tiu nng thot khi ch n l t bn v dn h ti ch ngha x hi - Hai l, phi m bo nguyn tc t nguyn. V.I.Lnin nhiu ln nhc nh nhng ngi cng sn Nga l phi bng nhng vic lm c th cho giai cp nng dn thy rng i vi giai cp v sn c li hn i vi giai cp t sn, t h t nguyn i vi giai cp cng nhn. C thc hin trn tinh thn t nguyn th khi lin minh gia giai cp cng nhn vi giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc mi bn vng v lu di. - Ba l, kt hp ng n cc li ch. Giai cp cng nhn, giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc c nhng li ch c bn l thng nht: h u l nhng ngi lao ng, u b bc lt di ch ngha t bn. S thng nht li ch ny to iu kin thc hin s lin minh gia h. Song gia cc giai tng ny l nhng ch th kinh t khc nhau. Giai cp cng nhn i din cho phng thc sn xut mi cng sn ch ngha. Giai cp nng dn v cc tng lp lao ng khc gn vi ch t hu nho, mu thun vi phng thc sn xut cng sn ch ngha. Do vy cn phi quan tm gii quyt mu thun ny, phi ch ti nhng li ch thit thc ca nng dn, cc tng lp lao ng khc. Sau ni chin Nga, V.I.Lnin p dng chnh sch kinh t mi, thay chnh sch trng thu lng thc tha, bng chnh sch thu lng thc. Nh nc quy nh ngha v ng thu lng thc cho nng dn, sau khi hon thnh ngha v thu, ngi nng dn t do trao i phn lng thc tha. iu pht huy c tnh tch cc ca ngi nng dn, nhanh chng a nc Nga thot khi nhng kh khn sau thi k ni chin. V.I.Lnin cho rng: Chng ta phi cho nng dn, vi t cch l ngi sn xut nh c c mt phm vi t do kh ln. Khng nng cao kinh t nng dn, chng ta khng th gii quyt c tnh hnh lng thc( Sd,tp 43, tr.373), cn phi c nhng nhng b nht nh i vi nng dn. III. HNH THI KINH T X HI CNG SN CH NGHA 1. Xu th tt yu ca s ra i hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha 134

Trnh pht Trin Kinh t X hi

Hnh thi KT-XH cng sn ch ngha - Cc nh sng lp ch ngha x hi khoa hc pht hin ra quy Hnh thi KT-XH t bn ch ngha lut khch quan ca qu trnh chuyn bin cch mng cn bn v khng nh lch s x hi loi ngi lthi KT-XH tip nhau ca cc hnh thi kinh Hnh lch s k phong kin t x hi pht trin t thp n cao din ra nh mt qu trnh lch s t Hnh thi KT-XH chim hu n l nhin.

- S ra i ca hnh thi kinh t xcng Cng sn ch ngha l mt tt Hnh thi KT-XH hi sn nguyn thy yu khch quan. Trong x hi t bn ch ngha, lc lng sn xut c Thi gian bit l nn cng nghip hin i, da trn cc thnh tu khoa hc cng ngh pht trin ngy cng cao th trnh x hi ha cng cng cao. iu to ra mu thun ngy cng gay gt vi quan h sn xut da trn ch chim hu t nhn t bn ch ngha v t liu sn xut ch yu. Biu hin v mt x hi l mu thun gia giai cp cng nhn v giai cp t sn. y l mu thun i khng, khng th iu ha. Giai cp t sn dng rt nhiu bin php nh tng cng s can thip ca nh nc vo kinh t, thnh lp cc tp on t bn vi mong mun lm gim nhng mu thun gia t sn v cng nhn. Song s hu nh nc trong ch ngha t bn thc cht ch l giai cp t sn li dng nh nc, nhn danh nh nc nm t liu sn xut. Do vy, mu thun i khng trong kinh t v trong x hi khng h suy gim. i hi phi gii quyt mu thun trn bng mt cuc cch mng x hi ch ngha a n s ra i hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha. 2. Cc giai on pht trin ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha a. Thi k qu ln ch ngha x hi - Khi nim: + Bc qu l bc chuyn tip t trng thi ny sang trng thi khc ca s vt, hin tng trong t nhin, x hi v t duy. + Thi k qu ln ch ngha x hi l thi k chuyn tip t x hi t bn v tin t bn ln x hi x hi ch ngha. Thi k qu ln Ch ngha x hi bt u t khi giai cp cng nhn ginh c chnh quyn nh nc cho n khi Ch ngha x hi to ra c nhng c s ca mnh trong cc lnh vc ca i sng x hi. - Tnh tt yu: + Theo C.Mc: Gia x hi t bn ch ngha v x hi Cng sn ch ngha l mt thi k ci bin cch mng t x hi n sang x hi kia. Thch ng vi thi k y l mt thi k qu chnh tr + Theo V.I.Lnin:

135

 Cn phi c mt thi k qu kh lu di t ch ngha t bn ln ch ngha x hi v ci t sn xut l vic kh khn, v cn phi c thi gian mi thc hin c nhng thay i cn bn trong mi lnh vc trong cuc sng v phi tri qua mt cuc u tranh quyt lit, lu di mi c th thng c sc mnh to ln ca thi quen qun l theo kiu tiu t sn v t sn). Tnh tt yu ca thi k qu ln ch ngha x hi: - Mt l, ch ngha t bn v ch ngha x hi khc nhau v bn cht. Ch ngha x hi c xy dng trn c s ch cng hu v t liu sn xut ch yu, khng cn i khng giai cp, khng cn tnh trng p bc bc lt. Mun c x hi nh vy cn phi c mt thi gian ci bin cch mng kh lu di. - Hai l, ch ngha x hi c xy dng trn nn sn xut i cng nghip c trnh cao. Qu trnh pht trin ca ch ngha t bn to ra c s vt cht- k thut nht nh cho ch ngha x hi, nhng phi c thi gian t chc, sp xp li. - Ba l, cc quan h x hi ca ch ngha x hi khng t pht ny sinh trong lng x hi t bn, chng l kt qu ca qu trnh xy dng v ci to x hi ch ngha. Do vy cn phi c thi gian nht nh xy dng v pht trin nhng quan h . - Bn l, cng cuc xy dng ch ngha x hi l mt cng vic mi m, kh khn v phc tp, cn phi c thi gian giai cp cng nhn tng bc lm quen vi nhng cng vic . - Hai loi hnh qu ln Ch ngha x hi: + Qu trc tip t nhng nc T bn ch ngha pht trin ln ch ngha x hi th thi k qu c th tng i ngn v nhng nc ny c i cng nghip v c s vt cht k thut hin i. + Qu gin tip t nhng nc t bn ch ngha trung bnh v nhng nc cha qua t bn ch ngha ln ch ngha x hi. Theo V.I.Lnin, l kiu qu c bit hoc c bit ca c bit phi tri qua rt nhiu kh khn, phc tp, lu di, ch yu v cc nc ny cha qua trng hc dn ch t sn v cha c c s vt cht-k thut hin i. - c im ca thi k qu ln ch ngha x hi: c im ni bt ca thi k qu ln ch ngha x hi l nhng nhn t ca x hi mi v nhng tn tch ca x hi c tn ti an xen ln nhau, u tranh vi nhau trn tt c cc lnh vc ca i sng x hi: chnh tr, kinh t, vn ha, t tng, tp qun + Ni dung kinh t: l nn kinh t nhiu thnh phn Theo V.I.Lnin: Vy th danh t qu c ngha l g? Vn dng vo kinh t, c phi n c ngha l trong ch hin nay c nhng thnh phn, nhng b phn, nhng mnh ca c ch ngha t bn ln ch ngha x hi? Bt c ai cng tha nhn l c V.I.Lnin nu ra 5 thnh phn kinh t gm: + Kinh t nh nc. + Kinh t tp th. 136

+ Kinh t c th, tiu ch. + Kinh t t bn t nhn. + Kinh t t bn nh nc. Trong kinh t nh nc chim v tr quan trng trong nn kinh t, m nhn cc khu then cht v cc lnh vc trng yu, nht l trong cng nghip, c s h tng v ti chnh, tn dng. + Ni dung chnh tr: Nh nc chuyn chnh v sn c thit lp, cng c, ngy cng hon thin. Do kt cu kinh t a dng, phc tp nn kt cu giai cp x hi cng a dng, phc tp. Thi k ny bao gm: giai cp cng nhn, giai cp nng dn, tng lp tr thc, nhng ngi sn xut nh, tng lp t sn. Cc giai tng ny va hp tc, va u tranh vi nhau. Trong mt giai cp, tng lp cng c nhiu b phn c trnh , thc khc nhau. Thu nhp, thc chnh tr ca cc b phn khc nhau c s khc nhau. + Ni dung vn ha t tng: Ch ngha Mc-Lnin, th gii quan v h t tng ca giai cp cng nhn tng bc gi vai tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi. Bn cnh , cn tn ti t tng t sn, tiu t sn, tm l tiu nng v. v V.I.Lnin cho rng, tnh t pht tiu t sn l k th giu mt ht sc nguy him, nguy him hn c bn phn cch mng cng khai. Trn lnh vc vn ha cng tn ti vn ha c, vn ha mi, chng thng xuyn u tranh vi nhau. -Thc cht ca thi k qu l thi k din ra cuc u tranh giai cp gia giai cp t sn b lt nhng cha b xa b hon ton vi giai cp cng nhn v qun chng lao ng ginh c chnh quyn ang ra sc a t nc i ln ch ngha x hi. Cuc u tranh giai cp vi nhng ni dung, hnh thc mi, din ra trong lnh vc chnh tr, kinh t, vn ha t tng, bng tuyn truyn vn ng l ch yu, bng hnh chnh v lut php. b. Ch ngha x hi (hay x hi x hi ch ngha) - Khi nim Ch ngha x hi: Ch ngha x hi l giai on thp ca x hi cng sn theo cch gi ca Cc Mc v Ph.ngghen. Theo hai ng th trong giai on ny, trnh pht trin kinh t x hi trc ht l trnh pht trin ca lc lng sn xut cn thp. Ca ci lm ra cha tht di do do phi ly lao ng lm thc o trong phn phi ca ci vt cht (Tuyn ngn ca ng Cng sn). - Nhng c trng c bn ca x hi x hi ch ngha: +Th nht, c s vt cht k thut l nn i cng nghip. Mi ch x hi u c mt c s vt cht k thut tng ng ca n, phn nh trnh pht trin kinh t k thut ca ch . Cng c th cng l c trng cho c s vt cht k thut ca cc x hi tin t bn ch ngha. Nn i cng nghip c kh l c s vt cht k thut cho ch ngha t bn. Ch ngha x hi ny sinh vi tnh cch l mt ch x hi ph nh ch t bn ch ngha, do vy c s vt cht k thut ca n phi l nn sn xut i cng nghip c trnh cao hn so vi trnh ca x hi t bn ch ngha. V.I.Lnin ra k hoch in kh ha ton nc Nga, ng nu ln quan nim: [ ch ngha x hi = chnh 137

quyn x vit + in kh ha ton quc]. Ngy nay, c s vt cht k thut ca ch ngha x hi phi c trnh cao hn nhiu, phi l t ng ha. +Th hai, ch ngha x hi xa b ch t hu t bn ch ngha, thit lp ch cng hu v t liu sn xut. Trong tc phm Tuyn ngn ca ng Cng sn, C.Mc v Ph.ngghen ch r: Giai cp v sn s dng s thng tr chnh tr ca mnh tng bc ot ly ton b t bn trong tay giai cp t sn, tp trung tt c cng c sn xut vo trong tay nh nc Do vy ch n ch ngha x hi th quan h sn xut x hi ch ngha mi c xc lp y . Ti thi k ny, t liu sn xut cn hai hnh thc l s hu tp th v s hu ton dn, ngi lao ng lm ch cc t liu sn xut ca x hi; khng cn tnh trng ngi bc lt ngi. +Th ba, x hi x hi ch ngha l mt ch x hi to ra c cch t chc lao ng v k lut lao ng mi. Ti x hi x hi ch ngha, t liu sn xut mang tnh x hi ha, khng cn ch t hu v t liu sn xut, do vy to iu kin cho ngi lao ng kt hp hi ha gia li ch c nhn, li ch tp th, li ch ton x hi. Thi k ny, ch ngha x hi cng to ra cch t chc lao ng mi da trn tinh thn t gic ca nhn dn, di s lnh o, hng dn ca ng Cng sn v nh nc x hi ch ngha. ng nhin, c mt kiu t chc lao ng k lut v t gic cao nh vy, mt mt i hi chng ta phi y mnh hot ng tuyn truyn vn ng, mt khc phi y mnh cuc u tranh khc phc t tng, tc phong ca ngi sn xut nh. +Th t, x hi x hi ch ngha l mt ch x hi thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng, coi l nguyn tc c bn nht. Trong x hi x hi ch ngha, tuy sn xut pht trin, nhng vn cn c nhng hn ch, v vy thc hin nguyn tc phn phi theo lao ng l c bn nht. Ngoi phn phi theo lao ng, ngi lao ng cn c phn phi theo phc li x hi. Bng thu thu, nhng ng gp khc ca x hi, nh nc x hi ch ngha xy dng trng hc, bnh vin, cng vin, ng giao thng v.v phc v mi ngi trong x hi. Nguyn tc phn phi ny va ph hp vi trnh pht trin kinh t x hi, va th hin tnh u vit ca ch ngha x hi. y l mt ni dung quan trng trong thc hin cng bng x hi trong giai on ny. +Th nm, x hi ch ngha l mt x hi m nh nc mang bn cht giai cp cng nhn, c tnh nhn dn rng ri, tnh dn tc su sc; thc hin quyn lc v li ch ca nhn dn. Nh nc x hi ch ngha mang bn cht giai cp cng nhn v nh nc l c quan quyn lc tp trung ca giai cp cng nhn, nhn dn lao ng, t di s lnh o ca ng Cng sn nhm bo v li ch ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng; thc hin trn p nhng th lc phn ng, nhng lc lng chng i ch ngha x hi. 138

Nh nc x hi ch ngha mang tnh nhn dn rng ri. Nh nc ny tp hp i biu cc tng lp nhn dn, nhm bo v nhng li ch chnh ng ca nhn dn, to iu kin nhn dn tham gia ngy cng nhiu vo cng vic ca nh nc vi tinh thn t gic, t qun. Nh nc x hi ch ngha khng cn nguyn ngha nh nh nc t bn ch ngha m l nh nc na nh nc, vi tnh t qun, t gic ngy cng cao ca nhn dn, quyn t do dn ch ca nhn dn ngy cng c m rng; bin php bo lc trn p ngy cng gim i. Tt c nhng iu nhm chun b cho s t tiu vong ca nh nc trong giai on cao l ch ngha cng sn. Nh nc x hi ch ngha mang tnh dn tc su sc. Thi i ngy nay, giai cp cng nhn l ngi i din chn chnh cho dn tc, c nhng li ch c bn thng nht vi li ch ca dn tc. Nh nc x hi ch ngha phi on kt c cc dn tc, to nn s bnh ng v mi mt gia cc dn tc c trn c s php l v trong thc tin cuc sng, u tranh bo v nhng li ch chn chnh ca dn tc, khng ngng pht huy nhng gi tr ca dn tc, nng chng ln ngang tm vi yu cu ca thi i. +Th su, x hi x hi ch ngha l mt x hi thc hin c s gii phng con ngi khi ch p bc, bc lt; thc hin bnh ng x hi, to iu kin cho con ngi pht trin ton din. Mc tiu cao nht ca ch ngha x hi l gii phng con ngi khi s bc lt v kinh t, n dch v tinh thn, to iu kin cho con ngi pht trin ton din. Ti x hi x hi ch ngha thc hin xa b ch chim hu t nhn i vi t liu sn xut, cng vi s pht trin ca lc lng sn xut thc hin vic xa b i khng giai cp, xa b bc lt, con ngi c iu kin pht trin ti nng c nhn, mang ti nng ng gp cho x hi; thc hin c cng bng, bnh ng x hi, trc ht l bnh ng v a v x hi ca con ngi, bnh ng nam n, bnh ng gia cc dn tc v.v Nhng c trng trn tng bc c hnh thnh v hon thin trong qu trnh xy dng ch ngha x hi. c. Giai on cao ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha C.Mc trn c s nghin cu qu trnh pht trin lc lng sn xut ca x hi loi ngi c nhng d bo v s xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha (giai on cao ca ch ngha cng sn). - V mt kinh t: Lc lng sn xut pht trin v cng mnh m, ca ci x hi tun ra di do, thc con ngi c nng ln, khoa hc pht trin, lao ng ca con ngi c gim nh, lc nhn loi mi thc hin c nguyn tc lm theo nng lc hng theo nhu cu. Trong tc phm Ph phn cng lnh Gta, C.Mc vit: Khi m lao ng tr thnh khng nhng l mt phng tin sinh sng m bn thn n cn l mt nhu cu bc nht ca i sng, khi m cng vi s pht trin ton din ca c nhn, sc sn xut ca h ngy cng tng ln v tt c cc ngun ca ci x hi u tun ra di do ch khi ngi ta mi c th vt hn ra khi gii hn cht hp ca php quyn t sn v x hi mi c th ghi trn l c ca mnh: lm theo nng lc, hng theo nhu cu. 139

- V mt x hi: Trnh x hi ngy cng pht trin, con ngi c iu kin pht trin nng lc ca mnh, tri thc con ngi c nng cao, khng cn c s khc bit gia thnh th v nng thn, ti khi bn t bn tiu tan i ri v khng cn giai cp na (ngha l gia cc thnh vin trong x hi khng cn c s phn bit no na v nhng quan h x hi ca h i vi nhng t liu sn xut x hi) ch lc nh nc mi khng cn na v mi c th ni n t do. Ch lc , mt nn dn ch thc s hon b, tht s khng hn ch mi c th c c v c thc hin. Ch lc , ch dn ch mi bt u tiu vong v l do n gin l mt khi thot khi ch n l t bn ch ngha, thot khi nhng s khng khip, nhng s d man th ngi ta s dn dn quen vi vic tn trng cc qui tc s thiu ca i sng chung x hi. Qua phn tch ca V.I.Lnin cho thy, khi x hi t c trnh pht trin cao nh vy th dn ch mi thc hin y , dn ch cho mi ngi, khng cn i tng b hn ch dn ch, do vy, dn ch cng khng cn; nh nc, lut php t tiu vong, v lc ny khng cn ti s trn p ca nh nc, php lut tr thnh phong tc, tp qun, thnh quan nim o c mi ngi t gic thc hin. Qua phn tch ca C.Mc, Ph.ngghen v V.I.Lnin v giai on cao ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha, cho chng ta nhng nhn thc ng n v giai on hin nay: Mt l, C.Mc, Ph.ngghen, V.I.Lnin d bo v giai on cao ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha khi c nhng iu kin kinh t x hi m bo cho s xut hin ca giai on ny. Hai l, s xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha l mt qu trnh lu di, bng vic khng ngng pht trin mnh m lc lng sn xut, t chc x hi v mi mt, gio dc nng cao tinh thn t gic ca con ngi. Ba l, qu trnh xut hin giai on cao ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha cc nc khc nhau din ra vi nhng qu trnh khc nhau, ty thuc vo s n lc phn u v mi phng din. Khi cha xut hin giai on cao th trong mt thi gian nht nh, di ch cng sn, khng nhng vn cn php quyn t sn, m vn cn c nh nc kiu t sn nhng khng c giai cp t sn. Khi cha t n giai on cao ca hnh thi kinh t x hi cng sn ch ngha, trong iu kin vn cn ch ngha t bn, ch ngha quc trn th gii th nhng vn l lun ca ch ngha Mc v nh nc, v dn ch vn cn nguyn gi tr. Tnh cht giai cp ca nh nc, ca dn ch vn tn ti.

140

Chng VIII NHNG VN CHNH TR X HI C TNH QUY LUT TRONG TIN TRNH CCH MNG X HI CH NGHA
I. XY DNG NN DN CH V NH NC X HI CH NGHA 1. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha a. Quan nim v dn ch v nn dn ch - c quan im ng n v dn ch v nn dn ch, ta cn nghin cu mt cch khi qut lch s ca vn dn ch. T thi nguyn thy, cch y hng ngn nm, con ngi bit hp lc nhau sn xut, chng thin tai, th d, t chc ra nhng hot ng chung mang tnh cng ng v c ra nhng ngi ng u, ng thi sn sng ph trut h nu h khng thc thi c nhng quy nh m cng ng yu cu. Thi Hy Lp c i, khi c ngn ng, ch vit th vic c ra v ph b ngi ng u l do quyn v sc lc ca nhn dn. Khi ch chim hu n l ra i ( Aten, Hy Lp c i t th k th VIII n th k th VI trc cng nguyn) giai cp ch n lp ra nh nc ly tn l nh nc dn ch. Khi khi nim dn ch chnh thc c s dng (t dn ch do hai t Dmos v kratos tc nhn dn v quyn lc ghp li). Nhng dn lc ny theo lut php ca gii ch n quy nh gm: giai cp ch n, tng l, thng gia, mt s tr thc v ngi t do, cn i a s l n l th khng c coi l dn. V thc cht, y l nh nc dn ch ca giai cp ch n. Trong ch t hu ni chung (phong kin, t bn) do cc giai cp t hu thng tr x hi, nh nc vn l nh nc p bc bc lt nhn dn. Ngay c trong ch dn ch t sn t c nhiu thnh tu to ln v dn ch, nhng nh nc v thc cht vn khng phi l nh nc thc hin quyn lc thc s ca nhn dn, m ch l nh nc ca giai cp t sn thng tr nhn dn. Ch n khi Cch mng x hi Ch ngha Thng Mi Nga (1917) thng li, mi bt u mt thi i mi, khi nhn dn lao ng ginh li chnh quyn, t liu sn xut, ginh li quyn lc thc s ca nhn dn, tc l dn ch thc s v lp ra Nh nc dn ch x hi ch ngha, thit lp nn dn ch x hi ch ngha thc hin quyn lc ca nhn dn. Tm li, nhn loi t lu i c nhu cu v bc u thc hin dn ch v c quan nim v dn ch, l vic thc thi quyn lc ca dn. (Dn l nhng ai cn ph thuc vo quan nim ca giai cp thng tr x hi). - Quan nim ca ch ngha Mc-Lnin v dn ch 141

+ Th nht, dn ch l sn phm tin ha ca lch s, l nhu cu khch quan ca con ngi. Vi t cch l quyn lc ca nhn dn, dn ch l s phn nh nhng gi tr nhn vn, l kt qu ca cuc u tranh lu di ca nhn dn chng li p bc, bc lt, bt cng. + Th hai, dn ch vi t cch l mt phm tr chnh tr gn vi mt kiu nh nc v mt giai cp cm quyn th s khng c dn ch phi giai cp, dn ch chung chung. Trong x hi c giai cp, vic thc hin dn ch cho nhng tp on ngi ny l loi tr hay hn ch dn ch ca tp on ngi khc. Mi ch dn ch gn vi nh nc u mang bn cht ca giai cp thng tr. iu ny l tt yu cho mi ch dn ch, k c ch dn ch x hi ch ngha. + Th ba, dn ch cn c hiu vi t cch l mt h gi tr phn nh trnh pht trin c nhn v cng ng x hi trong qu trnh gii phng x hi, chng p bc, bc lt v n dch tin ti t do, bnh ng. Theo V.I.Lnin dn ch l bnh ng. R rng l cuc u tranh ca giai cp v sn dnh quyn bnh ng c mt ngha rt ln, ngha l phi hiu bnh ng cho ng, hiu theo ngha xa b giai cp. Trong x hi c giai cp v nh nc, quyn lc ca nhn dn c th ch ha bng ch nh nc, php lut v cng t khi x hi c giai cp, dn ch c thc hin di hnh thc mi hnh thc nh nc vi tn gi l chnh th dn ch hay nn dn ch. - Nn dn ch hay ch dn ch l hnh thi dn ch gn vi bn cht, tnh cht ca nh nc, l trng thi c xc nh trong nhng iu kin lch s c th ca x hi c giai cp. Nn dn ch do giai cp thng tr t ra c th ch ha bng lut php. V.I.Lnin vit: Ch dn ch l mt hnh thc nh nc, mt trong nhng hnh thi ca nh nc. Cho nn, cng nh mi nh nc, ch dn ch l vic thi hnh c t chc, c h thng s cng bc i vi ngi ta (V.I.Lnin:Sd, tp 33, tr.123). Do , nn dn ch lun gn vi nh nc nh l c ch thc thi dn ch v mang bn cht ca giai cp thng tr. Chnh v vy, k t khi nn dn ch ra i th dn ch tr thnh mt phm tr lch s, phm tr chnh tr, phm tr a ngha. b. Nhng c trng c bn ca nn dn ch x hi ch ngha S tt yu din ra v thng li ca cch mng x hi ch ngha cng l s tt yu ra i ca mt nn dn ch mi dn ch x hi ch ngha. Qu trnh gn lin vi qu trnh ra i ca ch ngha x hi. S hnh thnh dn ch x hi ch ngha nh du bc pht trin mi v cht ca dn ch. Ln u tin trong lch s, ch dn ch cho tuyt i a s nhn dn c hnh thnh dn ch va l mc tiu, va l ng lc ca tin trnh cch mng x hi ch ngha v dn ch x hi ch ngha s c hnh thnh, pht trin dn dn, tng bc ph hp vi qu trnh pht trin ca kinh t, chnh tr v vn ha x hi. Trong qu trnh hnh thnh v pht trin, dn ch x hi ch ngha c nhng c trng c bn sau y: 142

- Mt l, vi t cch l ch nh nc c sng to bi qun chng nhn dn lao ng di s lnh o ca ng Cng sn, dn ch x hi ch ngha m bo mi quyn lc u thuc v nhn dn. Nh nc m bo tha mn ngy cng cao cc nhu cu v li ch ca nhn dn, trong c li ch ca giai cp cng nhn. y chnh l c trng bn cht chnh tr ca dn ch x hi ch ngha. iu cho thy dn ch x hi ch ngha va c bn cht giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc. - Hai l, nn dn ch x hi ch ngha c c s kinh t l ch cng hu v nhng t liu sn xut ch yu ca ton x hi. Ch s hu ph hp vi qu trnh x hi ha ngy cng cao ca sn xut nhm tha mn nhu cu khng ngng tng ln v vt cht v tinh thn ca tt c qun chng nhn dn lao ng. c trng ny c hnh thnh v bc l ngy cng y cng vi qu trnh hnh thnh v hon thin ca nn kinh t x hi ch ngha. - Ba l, trn c s ca s kt hp hi ha li ch c nhn, li ch tp th v li ch ca ton x hi (do Nh nc ca giai cp cng nhn i din) nn dn ch x hi ch ngha c sc ng vin, thu ht mi tim nng sng to, tnh tch cc x hi ca nhn dn trong s nghip xy dng x hi mi. Trong nn dn ch x hi ch ngha, tt c cc t chc chnh tr x hi, cc on th v mi cng dn u c tham gia vo cng vic ca nh nc (bng tho lun, gp kin xy dng chnh sch, hin php, php lut). Mi cng dn u c bu c, ng c v c vo cc c quan nh nc cc cp. - Bn l, nn dn ch x hi ch ngha cn c v phi c nhng iu kin tn ti vi t cch l mt nn dn ch rng ri nht trong lch s nhng vn l nn dn ch mang tnh giai cp. Thc hin dn ch rng ri vi ng o qun chng nhn dn, ng thi hn ch dn ch v thc hin trn p vi thiu s giai cp p bc, bc lt v phn ng. Trong nn dn ch , chuyn chnh v dn ch l hai mt, hai yu t quy nh ln nhau, tc ng, b sung cho nhau. y chnh l chuyn chnh kiu mi v dn ch theo li mi trong lch s. c. Tnh tt yu ca vic xy dng nn dn ch x hi ch ngha T vic nm vng v phn tch thc t lch s din ra trong s pht trin dn ch ca nhn loi, nht l qua nhng quy lut pht trin ca cc nn dn ch ch n, nn dn ch t sn, cc nh sng lp ch ngha x hi khoa hc d bo khoa hc qua nhiu lun im c bn v tnh tt yu n ra v thng li ca cch mng x hi ch ngha, ca nn dn ch x hi ch ngha, gn lin vi tt yu ca ch ngha x hi. - ng lc ca qu trnh pht trin x hi, xy dng ch ngha x hi l dn ch. Dn ch phi c m rng pht huy cao tnh tch cc, sng to ca nhn dn, nhn dn tham gia vo cng vic qun l nh nc, qun l x hi. Nh vy, thc hin dn ch y , rng ri tr thnh mt yu cu khch quan, mt ng lc ca s nghip xy dng ch ngha x hi. - Thc hnh dn ch rng ri trn mi lnh vc ca i sng x hi cng chnh l qu trnh xy dng nn dn ch x hi ch ngha, mt nn dn ch mi m bo cho s thnh cng ca ch ngha x hi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l 143

quy lut ca s hnh thnh v t hon thin ca h thng chnh tr x hi ch ngha. Dn ch va l mc tiu, va l ng lc ca cng cuc xy dng ch ngha x hi. - Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng l qu trnh vn ng v thc hnh dn ch, l qu trnh vn ng bin dn ch t kh nng thnh hin thc trong mi lnh vc ca i sng x hi, l qu trnh a cc gi tr , chun mc nguyn tc ca dn ch vo thc tin xy dng cuc sng mi. Xy dng nn dn ch x hi ch ngha thc s tr thnh mt cuc cch mng chuyn giao quyn lc thc s v cho nhn dn vi mc ch li cun nhn dn vo qu trnh sng to x hi mi. - Xy dng nn dn ch x hi ch ngha l qu trnh tt yu din ra nhm xy dng, pht trin v hon thin dn ch, p ng nhu cu ca nhn dn. Trc ht, n tr thnh iu kin, tin thc hin quyn lc, quyn lm ch ca nhn dn, l iu kin cn thit tt yu mi cng dn c sng trong bu khng kh thc s dn ch. - Xy dng nn dn ch x hi ch ngha cng chnh l qu trnh thc hin dn ch ha i sng x hi di s lnh o ca giai cp cng nhn thng qua ng cng sn. y cng l nhn t quan trng chng li nhng biu hin ca dn ch cc oan, v chnh ph, ngn nga mi hnh vi coi thng k cng, php lut. Vi ngha Dn ch l quy lut hnh thnh, pht trin v t hon thin h thng chnh tr x hi ch ngha, n va l mc tiu, ng lc ca cng cuc i mi. 2. Xy dng nh nc x hi ch ngha a. Khi nim nh nc x hi ch ngha - Nh nc x hi ch ngha l mt trong nhng t chc chnh tr c bn nht ca h thng chnh tr x hi ch ngha, mt cng c qun l m ng Cng sn lnh o nhn dn t chc ra qua , nhn dn lao ng thc hin quyn lc v li ch ca mnh; cng qua m giai cp cng nhn v ng Cng sn lnh o c ton x hi trong cng cuc xy dng x hi mi. - Nh nc x hi ch ngha cng k tha v pht huy nhng thnh tu m nhn loi t c trong lch s v vn nh nc v dn ch. V d: + Tha nhn quyn lc nh nc l thuc v nhn dn. Nhn dn c quyn bu c v bi min cc thnh vin nh nc. + K tha tnh hp l v c cu t chc c tnh php quyn ca Nh nc T sn: cng c cc c quan lp php (Quc hi), c quan hnh php (Chnh ph) v c quan t php (Ta n, Vin Kim st) nhng quyn lc l thng nht, khng c tam quyn phn lp nh nh nc t sn. b. c trng, chc nng v nhim v ca nh nc x hi ch ngha Theo quan im ca ch ngha Mc Lnin th bt k nh nc no cng c ba c trng c bn: qun l dn c trn mt vng lnh th nht nh; c mt h thng cc c quan quyn lc chuyn nghip mang tnh cng ch i vi mi thnh vin trong x hi; hnh thnh h thng thu kha nui b my nh nc. Tuy nhin, do bn cht ca nh nc x hi ch ngha va mang bn cht ca giai cp cng nhn, va c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc nn nh nc x 144

hi ch ngha cn c nhng c trng ring ca n, l nhng c trng c bn sau y: - Mt l, nh nc x hi ch ngha khng phi l cng c n p mt giai cp no , nh nc thc hin mt chnh sch giai cp v li ch ca tt c nhng ngi lao ng nhng ng thi vai tr lnh o ca giai cp cng nhn thng qua chnh ng ca n i vi nh nc vn c duy tr. - Hai l, nh nc x hi ch ngha c c trng v nguyn tc khc hn vi nh nc t sn. Cng l cng c ca chuyn chnh giai cp, nhng v li ch ca tt c nhng ngi lao ng tc l tuyt i a s nhn dn, nh nc chuyn chnh v sn thc hin s trn p nhng k chng i ph hoi s nghip cch mng x hi ch ngha. - Ba l, trong khi nhn mnh s cn thit ca bo lc v trn p, cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin vn xem mt t chc xy dng l c trng c bn ca nh nc x hi ch ngha, ca chuyn chnh v sn. V.I.Lnin cho rng, chuyn chnh v sn khng phi ch l bo lc i vi bn bc lt, v cng khng phi ch yu l bo lc m mt c bn ca n l t chc xy dng ton din x hi mi x hi x hi ch ngha v cng sn ch ngha. - Bn l, nh nc x hi ch ngha nm trong nn dn ch x hi ch ngha, v theo V.I.Lnin, con ng vn ng, pht trin ca n l: ngy cng hon thin cc hnh thc i din nhn dn, m rng dn ch nhm li cun ng o qun chng nhn dn tham gia qun l nh nc, qun l x hi. - Nm l, Nh nc x hi ch ngha l mt kiu nh nc c bit, nh nc khng cn nguyn ngha, l na nh nc. Sau khi nhng c s kinh t x hi cho s tn ti ca nh nc mt i th nh nc cng khng cn, nh nc t tiu vong. y cng l mt c trng ni bt ca nh nc v sn. Vi nhng c trng , chc nng, nhim v ca nh nc x hi ch ngha biu hin tp trung vic qun l x hi trn tt c cc lnh vc bng php lut. Chc nng giai cp ca nh nc x hi ch ngha c thc hin c bng t chc c hiu qu cng vic xy dng ton din x hi mi, c bng vic s dng nhng cng c bo lc p tan s phn khng ca k th chng li s nghip xy dng ch ngha x hi, bo v c lp, ch quyn ca t nc, gi vng an ninh x hi. Bo lc, trn p l ci vn c ca mi nh nc, do bo lc, trn p cng l ci vn c ca nh nc x hi ch ngha. Tuy nhin, cc nh kinh in ca ch ngha Mc Lnin u cho rng vi bn cht ca nh nc v sn, th vic t chc, xy dng mang tnh sng to nhm ci bin x hi c, xy dng x hi mi x hi ch ngha v cng sn ch ngha l chc nng cn bn, ch yu ca Nh nc x hi ch ngha. C.Mc v Ph.ngghen cho rng, vic giai cp cng nhn ginh ly quyn lc nh nc mi ch l giai on u tin. Giai on tip theo l phi s dng quyn lc nh nc tng tht nhanh s lng nhng lc lng sn xut. Nh vy, r rng chc nng t chc v xy dng phi l chc nng ch yu ca Nh nc ca giai cp cng nhn. 145

Pht trin quan im ca C.Mc v Ph.ngghen v vn ny, V.I.Lnin khng nh, vic tch cc xy dng ch ngha cng sn, sng to ra mt x hi mi, l chc nng quan trng ca nh nc x hi ch ngha, quan trng hn c vic p tan s phn khng ca giai cp t sn. T hai chc nng trn, nh nc x hi ch ngha c nhng nhim v: + Qun l kinh t, xy dng v pht trin kinh t; ci thin khng ngng i sng vt cht v tinh thn cho nhn dn; + Qun l vn ha x hi, xy dng nn vn ha x hi ch ngha, + Thc hin s nghip gio dc o to con ngi pht trin ton din + Ngoi ra, nh nc x hi ch ngha cn c chc nng, nhim v i ngoi nhm m rng quan h hp tc hu ngh, bnh ng, tn trng ln nhau v s pht trin v tin b x hi i vi nhn dn cc nc trn th gii. T thc t xy dng x hi mi nc Nga X vit, V.I.Lnin lm r nhim v ca nh nc v sn trn hai lnh vc kinh t v x hi. i vi lnh vc kinh t, nh nc v sn phi nhanh chng pht trin mnh s lng sn phm, cng c k lut lao ng mi v nng cao nng sut lao ng c xem l nhim v quan trng. i vi lnh vc x hi, phi xy dng c quan h x hi mi, hnh thnh nhng t chc lao ng mi, tp hp c ng o nhng ngi lao ng c kh nng vn dng nhng thnh tu ca khoa hc k thut vo sn xut, thc hin tng bc ci to nhng ngi tiu sn xut hng ha thng qua nhng t chc thch hp. c. Tnh tt yu ca vic xy dng nh nc x hi ch ngha C.Mc v Ph.ngghen cho rng, giai cp cng nhn khi thc hin s mnh lch s ca mnh, xa b tnh trng ngi bc lt ngi v mi s tha ha ca con ngi do ch t hu sn sinh ra, th trc ht h phi cng vi nhn dn lao ng ph hy nh nc t sn chim ly chnh quyn, thit lp chuyn chnh v sn. S cn thit tt yu phi xc lp chuyn chnh v sn, xy dng nh nc x hi ch ngha vng mnh cn xut pht t thc tin ca thi k qu ln ch ngha x hi l thi k cn tn ti cc giai cp bc lt, chng hot ng chng li s nghip xy dng ch ngha x hi. iu khin cho giai cp cng nhn v nhn dn lao ng thng qua nh nc phi trn p bng bo lc khi cn thit. ng thi, trong thi k qu cng cn c cc giai cp, tng lp trung gian khc v do a v kinh t x hi vn c, cc giai cp ny thng dao ng, h khng th t mnh i ln ch ngha x hi. Trc thc t , giai cp cng nhn phi tuyn truyn, thuyt phc, li cun h i theo mnh trong cng cuc xy dng x hi mi. Do , nh nc x hi ch ngha ng vai tr l thit ch cn thit m bo s lnh o ca giai cp cng nhn i vi ton x hi. m rng dn ch ti mc ti a vi mi tng lp nhn dn, kin quyt u tranh chng li mi hnh vi i ngc li nhng chun mc dn ch, vi phm nhng gi tr dn ch chn chnh ca nhn dn, i hi phi c mt thit ch nh nc ph 146

hp. Dn ch cn phi c chuyn chnh gi ly dn ch, nhng hnh vi gy tc hi ti quyn dn ch ca nhn dn c x l kp thi Cc quyn phi c th ch ha trong hin php, php lut v c thc hin bng nhng thit ch tng ng ca nh nc x hi ch ngha. Do , qu trnh xy dng Nh nc x hi ch ngha l qu trnh tt yu gn lin vi qu trnh xy dng nn dn ch x hi ch ngha. Qu trnh ny cho thy, dn ch v php lut, dn ch v k cng khng bi tr v ph nh nhau, tri li, chnh l s thng nht bin chng, l iu kin, tin tn ti v pht trin ca nhau. Xy dng ch ngha x hi l qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi trn tt c cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, t tng. Bi vy m bo cho s nghip xy dng ch ngha x hi thnh cng th vic xy dng v khng ngng hon thin nh nc x hi ch ngha mt trong nhng cng c ch yu ca qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi l mt yu cu tt yu khch quan trong tin trnh cch mng x hi ch ngha. II. XY DNG NN VN HA X HI CH NGHA 1. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha a. Khi nim vn ha Vn ha l mt t Vit gc Hn: Vn c ngha l v p, ha c ngha l thay i, bin i, lm cho thay i, bin ha. Ni gp li, vn ha hiu theo ngha gc l lm cho tr nn p , vn v. C nhiu nh ngha v vn ha: - nh ngha nu trong Tuyn b v nhng chnh sch vn ha ca Hi ngh quc t v vn ha Mhic nm 1982: Vn ha hm nay c th coi l tng th nhng nt ring bit tinh thn v vt cht, tr tu v xc cm quyt nh tnh cch ca mt x hi hay ca mt nhm ngi trong x hi. Vn ha bao gm ngh thut v vn chng, nhng li sng, nhng quyn c bn ca con ngi, nhng h thng cc gi tr, nhng tp tc v tn ngng. Vn ha em li cho con ngi kh nng suy xt v bn thn. Chnh vn ha lm cho chng ta tr thnh nhng sinh vt c bit nhn bn, c l tnh, c c ph phn v dn thn mt cch o l. Chnh nh vn ha m con ngi th hin, t thc c bn thn, t bit mnh l mt phng n cha hon thnh t ra xem xt nhng thnh tu ca bn thn, tm ti khng bit mt mi nhng ngh mi m v sng to nn nhng cng trnh vt tri ln bn thn. - nh ngha nu trong gio trnh Ch ngha x hi khoa hc( 2003): Vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi v loi ngi sng to ra nh lao ng v hot ng thc tin trong qu trnh lch s ca mnh. Vn ha biu hin trnh pht trin m x hi t c trong tng giai on lch s nht nh. Theo ngha rng, vn ha bao gm c vn ha vt cht v vn ha tinh thn. Theo ngha hp, vn ha c hiu ch yu l vn ha tinh thn, trc ht l t tng, l lun v nhng g c sng to ra trong i sng tinh thn v hot ng 147

tinh thn ca con ngi. T tng cng nh vn hc, ngh thut l nhng biu hin trc tip ca vn ha tinh thn. Ch tch H Ch Minh nu r quan nim v vn ha bao hm c hai cp rng, hp . Ngi vit: V l sinh tn cng nh mc ch ca cuc sng, loi ngi mi sng to v pht minh ra ngn ng, ch vit, o c, php lut, khoa hc, tn gio,vn hc, ngh thut, nhng cng c cho sinh hot hng ngy v mc, n, v cc phng thc s dng. Ton b nhng sng to v pht minh tc l vn ha. Vn ha l s tng hp ca mi phng thc sinh hot cng vi biu hin ca n m loi ngi sn sinh ra nhm thch ng nhng nhu cu i sng v i hi ca s sinh tn.(H Ch Minh:Ton tp -1995,tp 53,tr.431) Vn ha vi Vn minh, Vn hin, Vn vt Trong cc t in, t vn minh thng c mt ngha chung l trnh pht trin. Trong khi vn ha lun c b dy ca qu kh (tnh lch s) th vn minh l mt lt ct ng i, n cho bit trnh pht trin ca vn ha tng giai on. Ni n vn minh, ngi ta cn ngh n cc tin nghi. Nh vy, vn ha v vn minh cn khc nhau tnh gi tr: trong khi vn ha cha c cc gi tr vt cht ln tinh thn, th vn minh ch yu thin v cc gi tr vt cht m thi. S khc bit ca vn ha v vn minh v gi tr tinh thn v tnh lch s dn n s khc bit v phm vi: Vn ha mang tnh dn tc; cn vn minh th c tnh quc t, n c trng cho mt khu vc rng ln hoc c nhn loi, bi l ci vt cht th d ph bin, ly lan. Vn ha gn b nhiu hn vi phng ng nng nghip, cn vn minh gn b nhiu hn vi phng Ty th. Trong qu trnh pht trin ca lch s nhn loi, ti cu lc a u (Eurasia) hnh thnh hai vng vn ha ln l phng Ty v phng ng: phng Ty l khu vc ty bc gm ton b chu u (n dy Uran); phng ng l khu vc ng nam gm chu v chu Phi. Cc nn vn ha c i ln nht m nhn loi tng bit n u xut pht t phng ng: Trung Hoa, n , Lng H, Ai Cp.. Vit Nam cn c cc khi nim vn hin v vn vt. S phn bit bn khi nim vn ha, vn minh, vn hin, vn vt c trnh by trong bng sau: VN VT Thin v gi tr vt cht VN HIN Thin v gi tr tinh thn VN HA Cha c gi tr vt cht ln tinh thn C b dy lch s C tnh dn tc Gn b nhiu hn vi phng ng nng nghip Ch trnh pht trin C tnh quc t Gn b nhiu hn vi phng Ty th (Theo gio s Trn Ngc Thm trong C s vn ha Vit Nam ) VN MINH Thin v gi tr vt cht k thut

b. Khi nim nn vn ha 148

Khi nim vn ha c ni n y l hiu theo ngha hp, ch yu l vn ha tinh thn. Theo ngha ny, nn vn ha l tng th nhng hnh vi v suy t m nhng ngi cng sng trong mt cng ng cn phi chia s, thc hin, m phng, hc tp, sng to. Da vo nn vn ha c th phn bit cc cng ng khc nhau. (Nn vn ha ca mt dn tc bao gm: nim tin, quy tc ng x, ngn ng, tp tc, l nghi, ngh thut, k thut, trang phc, cch sn xut v ch bin thc n, cc h thng chnh tr, kinh t, tn gio tn ngng v.v). Tm li khi nim nn vn ha thng gn vi mt x hi trong i a s thnh vin, nu khng mun ni l tt c, u c chung phng cch sng v t duy. Ni n nn vn ha thng l ni n i sng vn ha c chiu di lch s, c chiu cao l nhng nhn ti vi nhng sn phm tiu biu c gi tr cao v vn ha. c. Khi nim nn vn ha x hi ch ngha Nn vn ha X hi ch ngha l s pht trin t nhin, hp quy lut khi phng thc sn xut t bn ch ngha li thi v phng thc sn xut mi x hi ch ngha hnh thnh. Theo V.I.Lnin, vn ha v sn khng phi ngu nhin m c, n khng phi do nhng ngi t cho mnh l chuyn gia v vn ha v sn pht minh ra. Vn ha v sn phi l s pht trin hp quy lut ca tng s nhng kin thc m loi ng tch ly c di ch thng tr ca ch ngha t bn, x hi ca bn a ch v x hi ca bn quan liu. Ch mi x hi ch ngha c xc lp vi hai tin quan trng l tin chnh tr v tin kinh t. T hai tin , tin trnh cch mng x hi ch ngha tip tc c pht trin trn mi lnh vc ca i sng x hi trong c lnh vc i sng tinh thn v nn vn ha v sn hay cn gi l nn vn ha mi x hi ch ngha c xy dng. Nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha c xy dng v pht trin trn nn tng h t tng ca giai cp cng nhn, do ng cng sn lnh o nhm tha mn nhu cu khng ngng tng ln v i sng vn ha tinh thn ca nhn dn, a nhn dn lao ng thc s tr thnh ch th sng to v hng th vn ha. Cch mng x hi ch ngha l mt cuc cch mng ton din, trit trn tt c cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha Chnh v vy, V.I.Lnin khng nh s thay th nn vn ha t sn bng nn vn ha v sn l mt s thay i ln v t tng, lch s t tng l lch s ca qu trnh thay th ca t tng, do l lch s u tranh t tng. d. Nhng c trng c bn ca nn vn ha x hi ch ngha - Mt l, ch ngha Mc-Lnin vi t cch l h t tng ca giai cp cng nhn gi vai tr ch o v l nn tng t tng, quyt nh phng hng pht trin ni dung ca nn vn ha x hi ch ngha. T tng, thc l ct li ca mi nn vn ha. Trong mi thi i, t tng ca giai cp thng tr l t tng thng tr ca thi i . Chnh v vy, sau khi giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn th ch ngha Mc-Lnin gi vai tr ch o trong i sng tinh thn ca x hi l mt tt yu. Vai tr ch o ca ch ngha Mc-Lnin i vi nn vn ha x hi ch ngha l iu kin quyt nh a nhn 149

dn lao ng thc s tr thnh ch th t gic sng to v hng th vn ha ca x hi mi. - Hai l, nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha c tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc. c trng ny th hin mc ch v ng lc ni ti ca qu trnh xy dng nn vn ha x hi ch ngha, qu trnh xy dng x hi mi. Trong cc x hi c, giai cp thng tr bc lt c quyn chim hu t liu sn xut v trn c s cng c quyn chi phi i sng tinh thn, nn vn ha ca x hi. Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, hot ng sng to v hng th vn ha khng cn l c quyn c li ca thiu s giai cp bc lt. Giai cp cng nhn, nhn dn lao ng v ton th dn tc l ch th sng to v hng th vn ha. Cng cuc ci bin cch mng ton din trn cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha x hi tng bc to ra tin vt cht, tinh thn ng o nhn dn tham gia xy dng nn vn ha mi. Chnh trong qu trnh , vn ha hng ti nhn dn, dn tc va mi thnh tu vn ha tr thnh ti sn ca nhn dn. Vn ha lun c s k tha. S k tha v sng to ca nn vn ha x hi ch ngha lun mang tnh giai cp cng nhn vi t tng chnh tr tin tin ca thi i v hng ti nhn dn, dn tc. Do , nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha mang tnh nhn dn rng ri v tnh dn tc su sc. - Ba la, nn vn ha x hi ch ngha l nn vn ha c hnh thnh, pht trin mt cch t gic, t di s lnh o ca giai cp cng nhn thng qua ng cng sn, c s qun l ca nh nc x hi ch ngha. Mi s coi nh hoc ph nhn vai tr lnh o ca ng v vai tr qun l ca nh nc i vi vn ha s lm cho i sng vn ha tinh thn ca x hi mt phng hng chnh tr. Nn vn ha x hi ch ngha nc ta ang xy dng chnh l nn vn ha tin tin, m bn sc dn tc. - Khi ni n nn vn ha tin tin l ni n vn minh tinh thn trnh cao, th hin nhng gi tr truyn thng ca dn tc ha quyn lm mt vi nhng tinh hoa ca th gii hin i. Nn vn ha pht trin trn c s mt mt bng dn tr cao v mt nn khoa hc cng ngh sc gii quyt cc vn ca cuc sng, p ng nhng nhu cu vt cht v tinh thn ngy cng tng ln ca qung i qun chng nhn dn. - Nn vn ha tin tin phi l mt nn vn ha thm nhun nhng t tng yu nc v tin b, m ct li l ch ngha Mc Lnin, l l tng c lp dn tc v Ch ngha x hi, l mc tiu tt c v con ngi, v hnh phc v s pht trin phong ph, ton din ca con ngi. - Nn vn ha tin tin khng ch v ni dung t tng m c trong hnh thc biu hin, trong phng thc, phng tin chuyn ti ni dung. - Nn vn ha tin tin nht thit phi l nn vn ha m bn sc dn tc. Ni dn tc l ni vn ha, cng nh ni vn ha khng c qun ci ngun dn tc. 150

2. Tnh tt yu ca vic xy dng nn vn ha x hi ch ngha Vic xy dng nn vn ha x hi Ch ngha c t ra mt cch tt yu, xut pht t nhng cn c sau: - Th nht, xy dng nn vn ha x hi ch ngha l cn thit v tt yu thay i phng thc sn xut tinh thn, lm cho n ph hp vi phng thc sn xut mi xt v mt kinh t hnh thnh. Ch ngha x hi hnh thnh vi t cch l mt ch x hi kiu mi khng ch da trn nhng tin hin thc v kinh t v chnh tr m cn l tin vn ha. Cch mng vn ha bao hm trong n c nhng ci bin cch mng v t tng v h t tng, c nhim v gii quyt trc tip tin vn ha . - Th hai, xy dng nn vn ha X hi ch ngha l tt yu trong qu trnh ci to tm l, thc v i sng tinh thn ca x hi c li, thanh ton trit nhng t tng lc hu, li thi, phn ng ca giai cp thng tr c hn su trong t tng v thc cc tng lp nhn dn, khc phc nhng nh hng tiu cc c trong nhng di sn truyn thng v phong tc, tp qun v li sng. - Th ba, xy dng nn vn ha X hi ch ngha l tt yu trong qu trnh khc phc tnh trng thiu thn vn ha. Theo V.I.Lnin, s thiu thn ny l tr ngi ln nht i vi nhng ngi xy dng ch ngha x hi sau khi h ginh c chnh quyn. V.I.Lnin vit: V mt kinh t v chnh tr, chnh sch kinh t mi hon ton m bo cho chng ta c kh nng xy dng c nn mng cho nn kinh t X hi ch ngha. Tt c ch l ty lc lng vn ha ca giai cp v sn v ca i tin phong ca n (V.I.Lnin ton tp, Tp 45, tr.74) - Th t, xy dng nn vn ha x hi ch ngha l tt yu xut pht t yu cu khch quan: vn ha va l mc tiu, va l ng lc ca qu trnh xy dng ch ngha x hi. Xy dng v pht trin kinh te - x hi phi nhm mc tiu vn ha, v mt x hi cng bng dn ch vn minh, v s pht trin t do, ton din ca con ngi. iu cho thy vn ha l kt qu ca nn kinh t x hi ch ngha, nhng ng thi cc nhn t vn ha cng lun lun gn b vi i sng kinh t x hi v tr thnh ng lc ca s pht trin kinh t x hi. Ngh quyt Hi ngh trung ng 5 (Kha VIII) ca ng ta nu r: Vn ha l nn tng tinh thn ca x hi, va l mc tiu, va l ng lc thc y s pht trin kinh t x hi. Chm lo vn ha l chm lo cng c nn tng tinh thn ca x hi. Thiu nn tng tinh thn tin b v lnh mnh, khng quan tm gii quyt tt mi quan h gia pht trin kinh t vi tin b v cng bng x hi th khng th c s pht trin kinh t x hi bn vng. Xy dng v pht trin kinh t phi nhm mc tiu vn ha, v x hi cng bng, vn minh, con ngi pht trin ton din. Vn ha l kt qu ca kinh t ng thi l ng lc ca s pht trin kinh t. Cc nhn t vn ha phi gn kt cht ch vi i sng v hot ng x hi trn mi phng din chnh tr, kinh t, x hi, lut php, k cng bin thnh ngun lc ni sinh quan trng nht ca pht trin. 3. Ni dung v phng thc xy dng nn vn ha x hi ch ngha a. Nhng ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha 151

- Mt l, cn phi nng cao trnh dn tr, hnh thnh i ng tr thc ca x hi mi. Xy dng ch ngha x hi l mt qu trnh hot ng t gic, sng to ca qun chng nhn dn. Do , nng cao trnh dn tr, hnh thnh i ng tr thc mi tr thnh ni dung c bn ca nn vn ha x hi ch ngha. Nng cao tr tu va l nhu cu cp bch, va l nhu cu lu di ca s nghip xy dng ch ngha x hi. Nng cao dn tr tr thnh mt iu kin ch quan tip nhn, k tha tri thc m nhn loi c c xy dng x hi mi x hi ch ngha. Nng cao dn tr gn lin vi s nghip o to, bi dng, hnh thnh i ng tr thc mi. Mun vy, cn hnh thnh trong cc th h thanh nin, c bit l trong cc th h sinh vin mt h thng tri thc hin i, mt tm hn thm m gi tr vn ha dn tc. - Hai l, xy dng con ngi pht trin ton din vi o c v li sng vn ha lnh mnh lm cho ngun lc con ngi v nn vn ha mi, thc s l ng lc pht trin v mc tiu ca Ch ngha x hi Nhim v ny c t ra nh l s phn nh kt qu tng hp ca ton b qu trnh gio dc vn ha, xy dng v pht trin vn ha trong Ch ngha x hi. y chnh l tnh hng ch ca cch mng t tng v vn ha ph hp vi bn cht v mc tiu ca Ch ngh a x hi. Con ngi X hi ch ngha l sn phm ca x hi mi c biu hin ph bin trong qun chng lao ng: cng nhn, nng dn, tr thc, thanh nin, ph n, hc sinh, sinh vin. l th h nhng ngi c rn luyn, th thch trong u tranh cch mng, l nhng ngi lao ng trng thnh, l cc th h tr k tip. C.Mc tng ni: tng lai ca Ch ngha cng sn nh th no, iu ty thuc vo vic gio dc th h tr ang ln ln ca giai cp cng nhn. Nhng con ngi X hi ch ngha th hin mt mu nhn cch mi: sng c l tng, sng c trch nhim vi cng vic, vi x hi, vi mi ngi v vi chnh mnh. H phi l nhng con ngi c hc thc, c nim tin khoa hc, c nng lc hot ng sng to, lm vic vi tnh t chc, tnh k lut cao, u tranh cho l phi, chn l, cho s cng bng, bnh ng v dn ch. l nhng con ngi c s pht trin lnh mnh v th cht, tr tu, o c, s phong ph v i sng tinh thn. Nhng con ngi v li sng mi X hi ch ngha l s th hin trnh pht trin vn ha cao ca c nhn v cng ng. i sng vn ha tinh thn lnh mnh ca x hi va c biu hin i sng vn ha c nhn, i sng vn ha gia nh li va thc y mi c nhn tr thnh mt nhn cch vn ha, va to dng cc gia nh nhng t bo ca x hi thnh cc gia nh vn ha. Nh th, i sng vn ha tinh thn ca Ch ngha x hi va nh mt mi trng x hi vi cht lng cao v o c, vn ha v li sng, li va ng thi l s tng hp phong ph cc hot ng vn ha ca x hi hng vo s pht trin c nhn v cng ng nhm to ra vn ha nhn cch ca c nhn, vn ha gia nh v vn ha ca x hi. Cht lng sng to, cm th vn ha, giao tip vn ha c to ra t , nh iu m V.I.Lnin ni: phi lm 152

cho nhng ngi lao ng c th thc s hng c tt c nhng phc li ca nn vn ha, vn minh v dn ch. - Ba l, xy dng li sng mi x hi ch ngha Li sng l biu hin s khc bit gia nhng cng ng ngi khc nhau, l tng th cc hnh thi hot ng ca con ngi, phn nh iu kin vt cht, tinh thn ca con ngi; l sn phm tt yu ca mt hnh thi kinh te - x hi v c tc ng n hnh thi kinh t x hi . Li sng mi x hi ch ngha l mt c trng c tnh nguyn tc ca x hi x hi ch ngha v vic xy dng li sng mi tt yu tr thnh mt ni dung ca nn vn ha x hi ch ngha. - Bn l, xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha + Gia nh l mt trong nhng hnh thc t chc c bn trong i sng cng ng ca con ngi, mt thit ch vn ha x hi c th, c hnh thnh, tn ti v pht trin trn c s ca quan h hn nhn, quan h huyt thng, quan h nui dng v gio dc gia cc thnh vin. + Gia nh l mt thit ch vn ha x hi c th Nu nh vn ha l ton b nhng gi tr vt cht v tinh thn do con ngi sng to ra, nhm tha mn, p ng cc nhu cu ca chnh mnh th gia nh chnh l mt thit ch vn ha x hi c th. Tnh cht, bn sc ca gia nh c duy tr, bo tn, c sng to v pht trin nhm tha mn nhng nhu cu ca mi thnh vin gia nh trong s tng tc, gn b vi vn ha cng ng dn tc, cng ng giai cp v tng lp ca mi giai on lch s, mi quc gia, dn tc. + Khi nim gia nh vn ha x hi ch ngha Gia nh vn ha x hi ch ngha l gia nh hnh thnh trong qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi x hi ch ngha. Gia nh vn ha x hi ch ngha l sn phm ca cuc cch mng x hi ch ngha trn lnh vc t tng vn ha. Lut hn nhn gia nh ngy cng hon thin l c s php l thc hin ch hn nhn t nguyn v tin b, mt v, mt chng, xy dng gia nh bnh ng, dn ch, ha thun, m bo cuc sng hnh phc, bn vng. S nghip gio dc v o to em li nhiu c hi, iu kin pht huy y kh nng ca mi cng dn, mi gia nh, nng cao trnh vn ha v chuyn mn ca mi thnh vin, gp phn xy dng gia nh bnh ng, tin b, hnh phc. Thc cht ca vic xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha l nhm gp phn xy dng nn vn ha x hi ch ngha. Quan im ny xut pht t mi quan h gia gia nh v x hi. Gia nh l t bo ca x hi, mi gia nh ha thun hnh phc, n nh s gp phn cho s pht trin n nh, lnh mnh ca x hi. Ngc li, x hi pht trin n nh, lnh mnh s to iu kin cho gia nh m no, hnh phc. Hn na, xt v mi quan h li ch th trong ch ngha x hi, li ch ca gia nh v li ch ca x hi v c bn l ph hp. Gia nh vn ha x hi ch ngha l gia nh c xy dng, tn ti v pht trin trn c s gi gn v pht huy gi tr vn ha tt p ca dn tc, xa b 153

nhng yu t lc hu, nhng tn tch ca ch hn nhn v gia nh phong kin, t bn ch ngha, ng thi tip thu nhng gi tr tin b ca nhn loi v gia nh. Gia nh vn ha x hi ch ngha l gia nh tin b, nh du bc pht trin ca cc hnh thc gia nh trong lch s nhn loi. Xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha em li li ch cho c nhn v x hi. Con ngi mi ca x hi mi khi to dng cho hnh phc gia nh cng l gp phn cho s pht trin ca x hi. Vi ngha , vic xy dng gia nh vn ha x hi ch ngha tr thnh mt ni dung quan trng ca nn vn ha x hi ch ngha; l s th hin tnh u vit ca nn vn ha y so vi cc nn vn ha trc . C nhiu ni dung quan trng cn phi thc hin trong qu trnh xy dng gia nh vn ha mi x hi ch ngha, nhng vic xy dng mi quan h gia cc thnh vin trong gia nh v gia gia nh vi x hi l ni dung quan trng nht. Mi quan h trong gia nh l mt b phn ca quan h x hi ng thi l biu hin ca quan h x hi. Phi to dng mi quan h v chng bnh ng, thng yu, gip nhau v mi mt. Bnh ng, thng yu, tn trng nhau l nhng yu t gn b mt thit vi nhau trong quan h v chng. Mi quan h gia cha m v con ci, gia anh ch em trong gia nh l mi quan h huyt thng, tnh cm ca tnh thng yu v trch nhim. Ch ngha x hi lun lun to iu kin vt cht v tinh thn tt nht trong iu kin c th mi gia nh m no hnh phc v cng i hi gia nh cung cp cho x hi nhng ngi cng dn c sc khe tt, c tr tu pht trin. To dng c mi quan h tt p gia cc thnh vin trong gia nh v gia gia nh vi x hi l yu t c bn xy dng gia nh m no, bnh ng, tin b v hnh phc, lm cho gia nh thc s l t bo lnh mnh ca x hi, l t m ca mi con ngi, gp phn trc tip xy dng cuc sng mi, x hi mi. b. Phng thc xy dng nn vn ha x hi ch ngha - Th nht, gi vng v tng cng vai tr ch o ca h t tng giai cp cng nhn trong i sng tinh thn ca x hi. Xy dng nn vn ha x hi ch ngha l hot ng c mc ch ca giai cp cng nhn thng qua ng cng sn v Nh nc x hi ch ngha nhm xy dng v pht trin h t tng x hi ch ngha, h t tng ca giai cp cng nhn tr thnh h t tng ch o trong x hi. - Th hai, khng ngng tng cng s lnh o ca ng cng sn v vai tr qun l ca nh nc x hi ch ngha i vi hot ng vn ha. y l vn c tnh nguyn tc, l nhn t quyt nh thng li s nghip xy dng nn vn ha x hi ch ngha. ng lnh o nn vn ha bng cng lnh, ng li chnh sch vn ha ca mnh v s lnh o ca ng phi c th ch ha trong hin php, php lut, chnh sch. Nh nc thc hin qun l vn ha theo ng cc nguyn tc, quan im, ch trng ca ng cng sn. - Th ba, xy dng nn vn ha x hi ch ngha phi theo phng thc kt hp vic k tha nhng gi tr trong di sn vn ha dn tc vi vic tip thu c chn lc nhng tinh hoa ca vn ha nhn loi. V.I.Lnin vit: Vn ha v sn l s pht trin hp quy lut ca tng s nhng kin thc m loi ngi tch ly c, l 154

con ng ang v s tip tc a vn ha v sn, cng nh chnh tr-kinh t hc do Mc hon chnh li. - Th t, t chc v li cun qun chng nhn dn vo cc hot ng v sng to vn ha. Trong tin trnh cch mng x hi ch ngha, trong s nghip xy dng ch ngha x hi, nhn dn lao ng tr thnh ch th sng to v hng th vn ha. Tuy nhin, pht huy ti a tnh ch ng, sng to ca qun chng, ng cng sn v Nh nc x hi ch ngha cn phi t chc nhiu phong tro nhm li cun ng o nhn dn tham gia vo cc hot ng v sng to vn ha. III. GII QUYT VN DN TC V TN GIO 1. Vn dn tc v nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc a. Khi nim v nhng c trng c bn ca dn tc - Khi nim dn tc Dn tc l sn phm ca mt qu trnh pht trin lu di ca x hi loi ngi. Trc khi dn tc xut hin, loi ngi tri qua nhng hnh thc cng ng t thp n cao: th tc, b lc, b tc. phng Ty, dn tc xut hin khi phng thc sn xut t bn ch ngha c xc lp v thay th vai tr ca phng thc sn xut phong kin. mt s nc phng ng, do tc ng ca hon cnh mang tnh c th, c bit do s thc y ca qu trnh u tranh dng nc v gi nc, dn tc hnh thnh trc khi ch ngha t bn c xc lp. Cho n nay, khi nim dn tc c hiu theo nhiu ngha khc nhau, trong c hai ngha c dng ph bin nht: +Mt l, ch cng ng ngi c mi lin h cht ch v bn vng, c sinh hot kinh t chung, c ngn ng ring v nhng nt vn ha c th; xut hin sau b lc, b tc; k tha pht trin cao hn nhng nhn t tc ngi b lc, b tc v th hin thnh thc t gic tc ngi ca dn c cng ng . +Hai l, ch mt cng ng ngi n nh hp thnh nhn dn mt nc, c lnh th quc gia, nn kinh t thng nht, quc ng chung v thc v s thng nht quc gia ca mnh, gn b vi nhau bi li ch chnh tr, kinh t, truyn thng vn ha v truyn thng u tranh chung trong sut qu trnh lch s lu di dng nc v gi nc. Vi ngha th nht, dn tc l mt b phn ca quc gia, vi ngha th hai, dn tc l ton b nhn dn ca quc gia quc gia dn tc. Di gic mn hc ch ngha x hi khoa hc, dn tc c hiu theo ngha th nht. Tuy nhin, ch khi t n bn cnh ngha th hai, trong mi lin h vi ngha th hai th sc thi ni dung ca n mi bc l y . - Cc c trng c bn ca dn tc + C chung mt phng thc sinh hot kinh t. y l c trng quan trng nht ca dn tc. Cc mi quan h kinh t l c s lin kt cc b phn, cc thnh vin ca dn tc, to nn nn tng vng chc ca cng ng dn tc. 155

+ C tr tp trung trn mt vng lnh th ca mt quc gia hoc c tr an xen vi nhiu dn tc anh em. + C ngn ng ring v c th c ch vit ring (trn c s ngn ng chung ca quc gia) lm cng c giao tip trn mi lnh vc ca i sng x hi. + C nt tm l ring (tm l dn tc) biu hin kt tinh trong nn vn ha dn tc v to nn bn sc ring ca nn vn ha dn tc, gn b vi nn vn ha ca c cng ng cc dn tc (quc gia dn tc). Nh vy, cng ng ngi n nh ch tr thnh dn tc khi c cc c trng trn, cc c trng ca dn tc l mt chnh th gn b cht ch vi nhau, ng thi mi c trng c mt v tr xc nh. Dn tc x hi ch ngha ch xut hin do kt qu ca s ci to, xy dng tng bc cng ng dn tc v cc mi quan h dn tc theo cc nguyn l ca ch ngha x hi khoa hc. b. Hai xu hng pht trin ca cc dn tc v vn dn tc trong xy dng ch ngha x hi Nghin cu vn dn tc v phong tro dn tc trong iu kin ca ch ngha t bn, V.I.Lnin pht hin ra hai xu hng khch quan ca s pht trin cc dn tc. - Xu hng th nht: Do s thc tnh, s trng thnh ca thc dn tc m cc cng ng dn c mun tch ra xc lp cc cng ng dn tc c lp. Trong thc t xu hng ny biu hin thnh phong tro u tranh chng p bc dn tc, thnh lp cc quc gia dn tc c lp. Xu hng ny pht huy tc ng ni bt trong giai on u ca ch ngha t bn v vn cn tc ng trong giai on quc ch ngha. - Xu hng th hai: Cc dn tc trong tng quc gia, thm ch cc dn tc nhiu quc gia mun lin hip li vi nhau. Xu hng ny pht huy tc dng ni bt trong giai on quc ch ngha. Chnh s pht trin ca lc lng sn xut, ca khoa hc v cng ngh, ca giao lu kinh t v vn ha trong x hi t bn lm xut hin nhu cu xa b hng ro ngn cch gia cc dn tc, to nn mi lin h quc gia v quc t rng ln gia cc dn tc, thc y cc dn tc xch li gn nhau. Trong iu kin ca ch ngha quc, s vn ng ca hai xu hng trn gp rt nhiu kh khn, tr ngi. Xu hng cc dn tc xch li gn nhau trn c s t nguyn v bnh ng b ch ngha quc ph nhn, thay vo l nhng khi lin hip vi s p t, thng tr ca ch ngha quc nhm p bc, bc lt cc dn tc cn ngho nn, lc hu. Hai xu hng khch quan ca phong tro dn tc do V.I.Lnin pht hin ang pht huy tc dng trong thi i ngy nay vi nhng biu hin rt phong ph v a dng. * Xt trn phm vi cc quc gia x hi ch ngha c nhiu dn tc: Xu hng th nht biu hin trong s n lc ca tng dn tc i ti s t ch v phn vinh ca bn thn dn tc mnh. Xu hng th hai to nn s thc y mnh m cc 156

dn tc trong cng ng quc gia xch li gn nhau hn, ha hp vi nhau mc cao hn trong mi lnh vc ca i sng. Hai xu hng pht huy tc ng cng chiu, b sung h tr cho nhau v din ra trong tng dn tc, trong c cng ng quc gia v n tt c cc quan h dn tc. S xch li gn nhau trn c s t nguyn, bnh ng gia cc dn tc s to iu kin cho tng dn tc i nhanh ti s t ch v phn vinh. Trong ch x hi ch ngha, c hai xu hng trn u loi tr cc t tng v hnh vi k th dn tc, chia r dn tc, t ti dn tc, dn tc hp hi, xung t dn tc. * Ch ngha Mc-Lnin khng nh rng, ch trong iu kin ch ngha x hi, khi tnh trng p bc giai cp, tnh trng ngi bc lt ngi b th tiu th tnh trng p bc dn tc cng s b xa b. Vi thng li ca cch mng v sn, giai cp cng nhn tr thnh giai cp cm quyn, to tin cho tin trnh xy dng ch ngha x hi, ng thi cng m ra qu trnh hnh thnh v pht trin ca dn tc x hi ch ngha. Tuy nhin, dn tc x hi ch ngha ch xut hin khi s ci to, xy dng tng bc cng ng dn tc v cc mi quan h x hi, quan h dn tc theo cc nguyn l ca ch ngha x hi khoa hc. ng thi, dn tc x hi ch ngha ch c th ra i t kt qu ton din trn mi lnh vc ca cng cuc xy dng ch ngha x hi t kinh t, chnh tr, x hi v vn ha, t tng. Da trn s phn tch hai xu hng khch quan ca phong tro dn tc trong thi i ngy nay, ng Cng sn Vit Nam khng nh gi vng c lp t ch i i vi m rng hp tc quc t, a phng ha, a dng ha quan h i ngoi l nguyn tc thng nht ca ng li i ngoi ca ng v Nh nc Vit Nam.( Vn kin i hi i biu ton quc ln 8 ca ng,1996,tr.84 ) c. Nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mc-Lnin trong vic gii quyt vn dn tc Cng vi vn giai cp, vn dn tc lun lun l mt ni dung quan trng c ngha chin lc ca cch mng x hi ch ngha. Gii quyt vn dn tc l mt trong nhng vn c ngha quyt nh n s n nh, pht trin hay khng hong, tan r ca mt quc gia dn tc. Vn dn tc l mt b phn ca nhng vn chung v cch mng v sn v chuyn chnh v sn. Do , gii quyt vn dn tc phi gn vi cch mng v sn v trn lp trng ca giai cp cng nhn. iu cng c ngha l vic gii quyt vn dn tc phi trn c s v v li ch c bn, lu di ca dn tc. Gii quyt vn dn tc thc cht l xc lp quan h cng bng, bnh ng gia cc dn tc trong mt quc gia, gia cc quc gia dn tc trn cc lnh vc kinh t, chnh tr, vn ha, x hi. Da trn c s t tng ca C.Mc v Ph.ngghen v vn dn tc; da vo s tng kt kinh nghim u tranh ca phong tro cch mng th gii v cch mng Nga; phn tch su sc hai xu hng khch quan ca phong tro dn tc gn lin vi qu trnh pht trin ca ch ngha t bn, nht l khi bc vo giai on quc ch ngha, V.I.Lnin khi qut li thnh Cng lnh dn tc ca ng Cng sn. Trong tc phm V quyn dn tc t quyt, Ngi nu r: Cc dn tc 157

hon ton bnh ng, cc dn tc c quyn t quyt, lin hip cng nhn tt c cc dn tc li. - Cc dn tc hon ton bnh ng y l quyn thing ling ca cc dn tc trong mi quan h gia cc dn tc. Cc dn tc hon ton bnh ng c ngha l: cc dn tc ln hay nh (k c b tc v chng tc) khng phn bit trnh pht trin cao hay thp u c ngha v v quyn li ngang nhau; khng mt dn tc no c gi c quyn c li v c quyn i p bc bc lt dn tc khc, th hin trong lut php ca mi nc v lut php quc t. Trong mt quc gia c nhiu dn tc, quyn bnh ng gia cc dn tc phi c php lut bo v v c th hin trong mi lnh vc ca i sng x hi, trong vic phn u khc phc s chnh lch v trnh pht trin kinh t, vn ha do lch s li c ngha c bn. Trn phm vi gia cc quc gia dn tc, u tranh cho s bnh ng gia cc dn tc trong giai on hin nay gn lin vi cuc u tranh chng ch ngha phn bit chng tc, ch ngha svanh; gn lin vi cuc u tranh xy dng mt trt t kinh t th gii mi; chng s p bc bc lt ca cc nh nc t bn pht trin i vi cc nc chm pht trin v kinh t. Thc hin quyn bnh ng gia cc dn tc l c s thc hin quyn dn tc t quyt v xy dng mi quan h hp tc, hu ngh gia cc dn tc. - Cc dn tc c quyn t quyt Quyn dn tc t quyt l quyn lm ch ca mi dn tc i vi vn mnh dn tc mnh, quyn t quyt nh ch chnh tr x hi v con ng pht trin ca dn tc mnh. Quyn t quyt bao gm quyn t do c lp v chnh tr tch ra thnh lp mt quc gia dn tc c lp v li ch ca cc dn tc (ch khng phi v mu v li ch ca mt nhm ngi no) v cng bao gm quyn t nguyn lin hip vi cc dn tc khc trn c s bnh ng cng c li c sc mnh chng nguy c xm lc t bn ngoi, gi vng c lp ch quyn v c thm nhng iu kin thun li cho s pht trin quc gia dn tc. Khi xem xt, gii quyt quyn t quyt ca dn tc cn ng vng trn lp trng ca giai cp cng nhn. Trit ng h cc phong tro dn tc tin b ph hp vi li ch chnh ng ca giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Kin quyt u tranh chng li mi m mu, th on ca cc th lc quc v phn ng li dng chiu bi dn tc t quyt can thip vo cng vic ni b ca cc nc, gip cc th lc phn ng dn tc ch ngha (svanh, hp hi) n p cc lc lng tin b, i ly khai v i vo qu o ca ch ngha thc dn mi, ch ngha t bn. - Lin hip cng nhn tt c cc dn tc Lin hip cng nhn tt c cc dn tc l t tng c bn trong cng lnh dn tc ca cc ng cng sn: n phn nh bn cht quc t ca phong tro cng nhn, phn nh s thng nht gia s nghip gii phng dn tc v gii phng giai cp. N bo m cho phong tro dn tc c sc mnh ginh thng li. 158

Lin hip cng nhn tt c cc dn tc quy nh mc tiu hng ti; quy nh ng li, phng php xem xt cch gii quyt quyn dn tc t quyt, quyn bnh ng dn tc. ng thi, n l yu t sc mnh m bo cho giai cp cng nhn v cc dn tc b p bc chin thng k th ca mnh. Ch tch H Ch Minh khng nh: Mun cu nc v gii phng dn tc khng c con ng no khc con ng cch mng v sn. 2. Vn tn gio v nguyn tc c bn ca Ch ngha Mc - Lnin trong vic gii quyt vn tn gio a. Khi nim tn gio Ch ngha Mc Lnin coi tn ngng, tn gio l mt hnh thi thc x hi phn nh mt cch hoang ng, h o hin thc khch quan. Qua hnh thc phn nh ca tn gio, nhng sc mnh t pht trong t nhin v x hi u tr thnh thn b. Trong tc phm Chng uyrinh, Ph. ngghen vit: Tt c mi tn gio chng qua ch l s phn nh h o vo trong u c ca con ngi ca nhng lc lng bn ngoi chi phi cuc sng hng ngy ca h; ch l s phn nh trong nhng lc lng trn th mang hnh thc nhng lc lng siu trn th. C. Mc v Ph. ngghen cn cho rng, tn gio l mt hin tng x hi, vn ha, lch s; mt lc lng x hi, trn th.(C.Mc v Ph.ngghen:Ton tp-1994, tp 20, tr.437) Tn gio c ngun gc t s bt lc v s s hi ca con ngi trc sc mnh ca gii t nhin. Ngoi ra trong x hi c giai cp, tn gio cn bt ngun t s p bc bc lt giai cp. Tn gio l sn phm ca con ngi, gn vi nhng iu kin lch s t nhin v lch s x hi xc nh. Do , xt v mt bn cht, tn gio l mt hin tng x hi phn nh s bt lc, b tc ca con ngi trc t nhin v x hi. Theo C. Mc: S ngho nn ca tn gio va l biu hin ca s ngho nn hin thc, va l s phn khng chng s ngho nn hin thc y. Tn gio l ting th di ca chng sinh b p bc, l tri tim ca th gii khng c tri tim, cng ging nh n l tinh thn ca nhng trt t khng c tinh thn. Tn gio l thuc phin ca nhn dn ( Sd, tp 1,tr.570) Tuy nhin, tn gio cng cha ng mt s gi tr ph hp vi o c, o l ca con ngi. Trong h thng nhng li rn dy ca gio l tn gio cng c nhng iu gp phn hng con ngi n nhng vic thin, trnh iu c. b. Vn tn gio trong tin trnh xy dng ch ngha x hi Nguyn nhn tn ti ca tn gio trong x hi x hi ch ngha - Nguyn nhn nhn thc: Ngy nay, nhn loi t c nhng thnh tu to ln v khoa hc v cng ngh, gip con ngi c thm kh nng nhn thc x hi v lm ch t nhin. Song th gii khch quan cn nhiu vn khoa hc cha th lm r. Do , tm l s hi, trng ch v tin tng vo thn, thnh, pht cha th gt b khi thc ca con ngi trong x hi. - Nguyn nhn tm l: Tn gio l mt hnh thi thc x hi bo th nht. Tn ngng, tn gio n su vo i sng tinh thn, li sng ca mt b phn nhn 159

dn qua nhiu th h, tr thnh mt kiu sinh hot vn ha tinh thn khng th thiu ca cuc sng. Mc d, x hi c nhng bin i ln v kinh t, chnh tr, x hi nhng tn ngng, tn gio khng thay i kp tin ca nhng bin i kinh t, x hi m n phn nh. - Nguyn nhn chnh tr x hi: Trong cc nguyn tc tn gio, c nhng im cn ph hp vi Ch ngha x hi, vi ng li chnh sch ca Nh nc X hi ch ngha, p ng c yu cu tinh thn ca b phn nhn dn. V vy tn gio vn tn ti trong Ch ngha x hi. Cuc u tranh giai cp vn ang din ra di nhiu hnh thc, cc th lc chnh tr vn li dng tn gio thc hin cho mu chnh tr ca mnh. Cng vi ni lo s v chin tranh, bnh tt, i ngho l iu kin thun li cho tn gio tn ti. - Nguyn nhn kinh t: Trong Ch ngha x hi nht l giai on u ca thi k qu cn tn ti nhiu thnh phn kinh t vi nhng li ch khc nhau ca cc giai tng x hi, i sng vt cht, tinh thn ca nhn dn cha cao, con ngi cn chu tc ng ca nhiu yu t ngu nhin, may ri. iu lm cho con ngi c tm l th ng, cu mong vo nhng lc lng siu nhin. - Nguyn nhn v vn ha: Sinh hot tn ngng tn gio c kh nng p ng mt mc no nhu cu vn ha tinh thn v c ngha nht nh v gio dc thc cng ng, o c, phong cch, li sng. V vy, vic k tha, bo tn v pht huy vn ha (c chn lc) ca nhn loi trong c o c tn gio l cn thit. c. Nhng nguyn tc c bn ca ch ngha Mc Lnin trong vic gii quyt vn tn gio Tn ngng, tn gio l mt vn t nh, nhy cm v phc tp. V vy vic gii quyt vn tn gio trong qu trnh xy dng Ch ngha x hi cn da trn nhng quan im sau: - Mt l: Ch ngha Mc Lnin, h t tng ch o ca x hi X hi ch ngha v h t tng tn gio c s khc nhau c bn v th gii quan, nhn sinh quan v con ng mu cu hnh phc cho nhn dn. Vi h thng tn iu v gio l ca mnh, tn gio phn no lm hn ch kh nng vn ln lm ch ca con ngi. V vy, khc phc dn nhng nh hng tiu cc ca tn gio trong i sng x hi phi gn lin vi qu trnh ci to x hi c, xy dng x hi mi l yu cu khch quan ca cng cuc xy dng Ch ngha x hi. - Hai l: Mt khi tn ngng tn gio cn l nhu cu tinh thn ca mt b phn qun chng nhn dn th chnh sch nht qun ca Nh nc x hi ch ngha l tn trng v bo m quyn t do tn ngng v quyn t do khng tn ngng ca cng dn. Mi cng dn theo tn gio hoc khng theo tn gio u bnh ng trc php lut, u c ngha v v quyn li nh nhau. Cn pht huy nhng nhn t tch cc ca tn gio, c bit l nhng gi tr o c, ch ngha nhn o v tinh thn yu nc. Nghim cm mi hnh vi xm phm t do tn ngng ca cng dn. 160

- Ba l: Thc hin on kt gia nhng ngi theo vi nhng ngi khng theo mt tn gio no, on kt cc tn gio hp php, chn chnh, on kt dn tc xy dng v bo v T quc. Nghim cm mi hnh vi chia r v l do tn ngng tn gio. Thng qua qu trnh cng nhau on kt xy dng t nc v bo v T quc, nng cao mc sng v trnh kin thc ca qun chng, nhng ngi lao ng c tn ngng, tn gio s dn dn n vi Ch ngha x hi. ng nhin, nh vy khng c ngha l coi nh vic gio dc ch ngha v thn khoa hc, th gii quan duy vt cho ton dn, trong c nhng tn tn gio. - Bn l: Phn bit r hai mt chnh tr v t tng trong vic gii quyt vn tn gio. Mt t tng th hin s tn ngng trong tn gio. Khc phc mt ny l nhim v thng xuyn, lu di, gn lin vi qu trnh xy dng Ch ngha x hi, nng cao i sng vt cht v tinh thn ca ng bo c tn ngng. Mt chnh tr th hin s li dng tn gio chng li s nghip u tranh cch mng, xy dng Ch ngha x hi ca nhng phn t phn ng i lt tn gio. u tranh loi b mt chnh tr trong lnh vc tn gio l nhim v thng xuyn, i hi phi nng cao cnh gic kp thi chng li nhng m mu v hnh ng ca cc th lc th ch li dng tn gio chng ph s nghip cch mng ca nhn dn, nhm bo v thnh qu cch mng, xy dng x hi mi. Gii quyt vn ny phi khn trng, kin quyt, va thn trng va c sch lc ng n. - Nm l: Phi c quan im lch s-c th khi gii quyt vn tn gio. nhng thi k lch s khc nhau, vai tr, tc ng ca tng tn gio i vi i sng x hi khng ging nhau. Quan im, thi ca cc gio hi, gio s, gio dn v cc lnh vc ca i sng x hi cng khc nhau. V vy cn phi c quan im lch s- c th khi xem xt, nh gi v ng x i vi nhng vn lin quan n tn gio.

161

Chng IX CH NGHA X HI HIN THC V TRIN VNG

I. CH NGHA X HI HIN THC 1. Cch mng Thng Mi Nga v m hnh ch ngha x hi hin thc u tin trn th gii a. Cch mng Thng Mi Nga (1917) Trn c s k tha v vn dng sng to cc nguyn l c bn ca ch ngha x hi khoa hc, phn tch v tng kt cc s kin lch s din ra trong i sng kinh t x hi ca hon cnh lch s mi, V.I.Lnin tng bc lnh o ng ca giai cp cng nhn nc Nga tp hp lc lng u tranh chng ch chuyn ch Nga hong, tin ti khi ngha ginh chnh quyn vo ngy 7 thng 11 nm 1917 ( theo lch hin nay l ngy 25 thng 10) . Vi thng li ca Cch mng thng Mi Nga, ln u tin trong lch s, Nh nc X Vit do V.I.Lnin ng u ra i trong mi ngy rung chuyn th gii . Ch tch H Ch Minh nhn nh: Ging nh mt tri chi li, Cch mng Thng Mi Nga chiu sng khp nm chu, thc tnh hng triu ngi b p bc, bc lt trn tri t. Trong lch s loi ngi cha tng c cuc cch mng no c ngha to ln v su xa nh th.( H Ch Minh: Ton tp-2000, Tp 12, tr. 300) b. ngha lch s t cuc cch mng Thng Mi Nga v i - Cch mng Thng Mi Nga thnh cng chng minh nhng d bo thin ti ca Cc Mc v Ph.Angghen v s ra i tt yu ca hnh thi kinh t x hi Cng sn ch ngha. - Cch mng Thng Mi m u mt thi i mi trong lch s th gii: Mt k nguyn mi m ra trong lch s th gii. Nhn loi ang vt b hnh thc cui cng ca ch n l: ch n l t bn hay ch n l lm thu. Thot khi c ch n l , ln u tin nhn loi s bc vo ch t do chn chnh.( V.I.Lnin:Ton tp-1978, tp 38, tr.364 ) - S thng li ca cch mng Thng Mi l ct mc nh du s m u mt thi i lch s mi, thi i qu t ch ngha t bn ln ch ngha x hi trn ton th gii. - Cch mng Thng Mi thng li c v hng lot cc nc ng ln u tranh ginh c lp cho dn tc, dn ch cho nhn dn, xa b tn tch ca ch thc dn phong kin. Nhiu nc trong s la chn con ng i ln ch ngha x hi. Ch ngha x hi vt ra khi phm vi mt nc, tr thnh h thng trn th gii. c. M hnh ch ngha x hi u tin trn th gii Sau cch mng Thng Mi, c bit l sau khi Lin bang cng ha x hi ch ngha X Vit (gi tt l Lin X) ra i xy dng mt m hnh t chc x hi da trn th ch kinh t k hoch ha tp trung, bao cp, ngi ta gi l m hnh X Vit. 162

- iu kin kinh t-x hi Lin X lc ny cc k kh khn v phc tp: nn kinh t vn lc hu li b tn ph nng n trong chin tranh th gii th nht, sau l ni chin, tip l chin tranh can thip ca 14 nc quc v b bao vy cm vn v kinh t. - T nm 1918 n ma xun 1921 bo m cung cp lng thc cho qun i, cho tin tuyn, cho nhn dn thnh th trong iu kin lng thc cc k khan him, ng Cng sn Nga ng u l V.I.Lnin ra chnh sch cng sn thi chin, tin hnh quc hu ha ti sn, t liu sn xut quan trng nht ca bn t bn c quyn, i a ch v cc th lc chng ph cch mng khc. - Thng 3 nm 1921, sau khi ni chin kt thc, ti i hi X ng Cng sn Nga vi vic ra chnh sch kinh t mi (NEP), V.I.Lnin ch r trong nhng iu kin mi, vic s dng nhng hnh thc kinh t qu ca ch ngha t bn nh nc l mt b phn rt quan trng ca chnh sch ny. S d ch ngha t bn nh nc di iu kin chuyn chnh v sn c ngha quan trng v tc dng to ln nh vy v theo V.I.Lnin, l mt th ch ngha t bn c lin quan vi nh nc. Nh nc l nh nc ca giai cp v sn, i tin phong ca chng ta. Thng qua vic s dng ch ngha t bn nh nc, giai cp v sn c th hc tp, k tha v pht huy c chn lc tt c nhng ti sn vt cht-k thut v tinh hoa cht xm trong kinh nghim sn xut kinh doanh ca cc nh t bn cng nh tri thc khoa hc- k thut v trnh khoa hc qun l kinh t ca cc chuyn gia t sn. - Ch ngha t bn nh nc cn c th coi l mt trong nhng phng thc phng tin, con ng c hiu qu trong vic thc y x hi ha v lm tng nhanh lc lng sn xut ca ch ngha x hi m kt qu cn bn ca s x hi ha ny l th hin vic pht trin ngy cng mnh m mt nn sn xut hng ha qu x hi ch ngha, giai on trung gian ca nn sn xut hng ha x hi ch ngha trong tng lai. - Sau khi V.I.Lnin mt, ng li ng n ny khng c thc hin y . Hn na, ng li thc hin cha c bao lu th t cui nhng nm 20, u nhng nm 30 ( TKXX) nguy c mt cuc chin tranh th gii mi ngy cng l r. Trong iu kin nh vy, nhanh chng bin nc Nga lc hu thnh cng quc cng nghip, nh nc X Vit khng th khng p dng c ch k hoch ha tp trung cao, mt c ch c th thc hin c khi chnh quyn thuc v giai cp cng nhn v nhn dn lao ng. Thc t Lin X thnh cng rc r trong s nghip cng nghip ha vi thi gian cha y 20 nm, m trong hai thp k y, mt qu na thi gian ni chin, chng chin tranh can thip v khi phc kinh t sau chin tranh. Ch c ch ngha x hi mi c th cho php pht huy cao tinh thn anh dng hy sinh ca hng trm triu qun chng nhn dn, mi c th thc hin nhng k tch nh vy. Khng th ph nhn vai tr to ln c ngha lch s ca m hnh u tin ny ca ch ngha x hi. 2. S ra i ca h thng cc nc x hi ch ngha v nhng thnh tu a. S ra i v pht trin ca h thng cc nc x hi ch ngha 163

Sau thng li ca cch mng x hi ch ngha Thng 10 Nga nm 1917 v c bit l t nm 1922, Lin bang cng ha x hi ch ngha X Vit (gi tt l Lin X) ra i m u mt thi i mi trong lch s, thi i qu t Ch ngha t bn ln Ch ngha x hi trn ton th gii. Nm 1924 cch mng x hi ch ngha thnh cng Mng C, ra i nh nc cng ha x hi ch ngha th hai trn th gii. Sau chin tranh th gii ln th hai, hng lot cc nc x hi ch ngha ra i ng Au (Anbani, BaLan, Bungari, Cng ha dn ch c, Hunggary, Nam T, Rumani, TipKhc), Vit Nam (9/1945), Triu Tin (9/1948) v Trung Quc (10/1949), Cu Ba (1/1959). Ch ngha x hi pht trin thnh mt h thng trn th gii, t c nhng thnh tu to ln v kinh t, x hi, vn ha, khoa hc k thut, tr thnh ch da vng chc cho phong tro u tranh v ha bnh, tin b trn th gii, y li nguy c chin tranh ca cc th lc phn ng quc t. Hi ngh 81 ng cng sn v cng nhn ca cc nc trn th gii ( thng 11 nm 1960 ti Matxcva, Lin X) khng nh: c im ch yu ca thi i chng ta l h thng x hi ch ngha th gii ang tr thnh nhn t quyt nh s pht trin ca x hi loi ngi( Hi ngh 81 ng cng sn v cng nhn Matxcva, 1960, NXB S tht, H Ni, 1961) b. Nhng thnh tu ca ch ngha x hi hin thc Trong qu trnh hnh thnh pht trin, hn 70 nm qua, Lin X v cc nc x hi ch ngha t c nhng thnh tu to ln v nhiu mt, c ngha lch s trng i: - xy dng c mt h thng gi tr ring ca mnh, pht trin lc lng sn xut v nng cao trnh sn xut gp nhiu ln so vi trc cch mng: Trc nm 1917, Nga l nc t bn trung bnh, ng th 5 th gii v sn xut cng nghip. Sau 20 nm cch mng (1937) tng sn lng cng nghip Lin X vn ln ng u Chu Au v th 2 trn th gii, ch sau M. T nm 1961 1970, GDP ca Lin X tng bnh qun 8,5% /nm. Tnh n nm 1960, h thng x hi ch ngha th gii gm 13 nc, vi dn s 1 t ngi (ton th gii l 3 t ngi), GDP ca cc nc x hi ch ngha chim khong 1/3 ca th gii. Nm 1985: tng sn phm ca M: 4.166,8 t USD; Lin X: 2.234,78 t USD; Nht: 1.958,5 t USD. - xa b v c bn ch ngi bc lt ngi. - thc hin mt ch phc li x hi v gio dc, vn ha, y t cho ton dn. Trc cch mng thng Mi, nhn dn Nga m ch, ch sau 20 nm, nn m ch xa xong. Cui nm 1980, Lin X l mt trong nhng nc c trnh hc vn cao nht th gii( 164 triu ngi c trnh trung hc v i hc, s lng cc nh khoa hc trn nhiu lnh vc ng vo hng u th gii) - i u trong lnh vc chinh phc v tr: 1957: Lin X phng v tinh nhn to u tin trn th gii. 164

 1961: Phng con tu v tr u tin c ngi iu khin. 1986: Ch to trm khng gian u tin trn v tr. - Lin X cu loi ngi khi thm ha pht xt, gp phn y li nguy c chin tranh ht nhn. - tng l ch da cho phong tro ha bnh v cch mng trn th gii, gp phn quan trng vo s nghip u tranh v ha bnh, c lp dn tc, dn ch v tin b x hi: Cc nc x hi ch ngha gp phn lm pht trin mnh m phong tro gii phng dn tc. Nm 1919, cc nc thuc a chim 72% din tch v 70% dn s th gii, ti nay ch cn 0,7% din tch v 5,3% dn s th gii. Hng trm nc ginh c c lp. Trn mt trm nc tham gia vo phong tro khng lin kt. Ngay ti cc nc phng Ty, nhn dn lao ng c s c v ca h thng x hi ch ngha u tranh i cc quyn dn sinh, dn ch, cng bng x hi Cc nh nc t sn cc nc ny phi nhng b v chp nhn nhiu yu sch ca ngi lao ng. Nhng thnh tu ni ln tnh u vit ca Ch ngha x hi, n su bn r trong x hi, khng th ph nh. II. S KHNG HONG, SP CA M HNH CH NGHA X HI X VIT V NGUYN NHN CA N 1. S khng hoang v sp ca m hnh ch ngha x hi X Vit Trong qu trnh hnh thnh v pht trin, ch ngha x hi hin thc theo m hnh X Vit tri qua con ng khng bng phng, bn cnh nhng thnh tu v sng to cng c nhng vp vp v mc phi khng t nhng sai lm. Nhng sai lm y chm c pht hin v khc phc trit lm cho cc nc X hi ch ngha lm vo khng hong. Cuc khng hong xut hin nhng nm 80 ca TK XX. Lc u din ra trong kinh t, sn xut nh n, ngi lao ng chn nn, t dn n xo trn v chnh tr, x hi. Bt u Ba Lan, cng nhn nh cng nm 1987, thnh lp cng on on kt, tr thnh ng i lp Ba Lan. 9/11/1989: Chnh ph Cng ha dn ch c( ng c) tuyn b gii ta bc tng Bclin, gii ta bin gii gia ng v Ty c. 2/12/1989: Cuc gp khng chnh thc X M, tuyn b chm dt chin tranh lnh. 3/12/1989: y ban trung ng ng X hi ch ngha thng nht c t chc tp th. 21/12/1989: Chnh quyn Rumani b lt bng bo lc, tng b th ng Xe-au-x-xcu( Ceaucescu) b t hnh. 29/12/1989: Haven (ng u phe i lp) ln lm tng thng Tip Khc. 15/1/1990: ng cng nhn thng nht BaLan chm dt hot ng. 5/2/1990: Lin X chp nhn a ng. 27/2/1990: Lin X thc hin ch tng thng theo th ch chnh tr phng Ty. 165

Sau chnh bin ngy 19/8/1991: Gocbachp t chc, tuyn b gii th ng Cng sn. Lin X tan r. 2. Nguyn nhn dn n s khng hong v sp ca m hnh ch ngha x hi X Vit

a. Nguyn nhn su xa dn n s khng hong v sp ca m hnh ch ngha x hi X Vit Bn cnh nhng thnh tu to ln, m hnh ch ngha x hi X Vit cng c nhng sai lm, khuyt tt c tnh nguyn tc m ch yu l: u Xy dng mt x hi trn nn tng gn nh duy nht ch c hai thnh phn kinh t (Quc doanh v tp th), khng chp nhn s tn ti khch quan ca cc thnh phn kinh t khc, khng chp nhn sn xut hng ha v c ch th trng, trong khi lc lng sn xut cn thp km lm km hm nhiu ng lc pht trin kinh t. v Trong qun l, p dng ch tp trung, quan liu, bao cp v phn phi bnh qun lm cho cc n v sn xut th ng, ngi lao ng li, khin nn kinh t lm vo tnh trng tr tr. w Thc hin cng nghip ha theo kiu c truyn ca thi k tin t bn ch ngha, lng ph m khng hiu qu. Trong khi cc nc t bn pht trin, giai cp t sn nhy bn p dng nhng thnh tu cch mng khoa hc cng ngh vo sn xut, thc y nn kinh t pht trin mnh m. iu ny lm cho khong cch pht trin kinh t v nng sut lao ng t nm 1973 cc nc x hi ch ngha ngy cng tht li so vi mt s nc t bn pht trin. x Xy dng mt nn dn ch nng v hnh thc, cha m bo cho nhn dn lao ng thc s lm ch mi mt ca i sng x hi. - V mt x hi, khng ch thch ng n vic xy dng con ngi theo hng pht huy nhn t con ngi, pht huy tnh nng ng sng to ca nhn dn xy dng x hi mi: + tuyt i ha mt x hi ca con ngi, cng iu tnh cng ng, tnh tp th lm cho vai tr c nhn b lu m, khng quan tm ng mc ti nhu cu vt cht, cha thc s ch n li ch c nhn ngi lao ng; c lc, c ni ng nht li ch c nhn vi ch ngha c nhn. + cao qu mc tnh giai cp, tnh quc t coi nh tnh nhn loi, khng ch k tha nhng gi tr truyn thng dn tc. Nhng thiu st ny lm cho nhiu th h ngi sng trong x hi mi lm vo tnh trng th ng, li, xui chiu. Tt c nhng sai lm nu trn hn ch tnh u vit ca ch ngha x hi v cui cng, ch ngha x hi lm vo khng hong ton din, buc cc nc phi ci t, ci cch, i mi. Trong qu trnh ci t, ci cch, i mi, nhiu ng Cng sn li mc phi nhng sai lm mang tnh cht nguyn tc. Li dng tnh hnh , cc th lc th ch bn ngoi, kt hp vi nhng k phn bi bn trong tn cng lm sp ch x hi ch ngha ng Au v Lin X. 166

b. Nguyn nhn ch yu v trc tip Nu ni khi qut v nguyn nhn dn n khng hong v sp o ca ch ngha x hi hin thc vo nhng nm cui thp nin 80 v u thp nin 90(Th k XX) th c th nu ln 3 nguyn nhn: Th nht, do sai lm ch quan ca cc ng Cng sn cc nc X hi ch ngha. Th hai, do s phn bi ca cc phn t c hi trong cc c quan lnh o cao nht ca ng v Nh nc. Th ba, do s tin cng in cung ca ch ngha quc v cc th lc th ch c trong v ngoi nc. Trong ba nguyn nhn nu trn th nguyn nhn ch yu l do sai lm ch quan ca cc ng Cng sn, nhn thc v vn dng khng ng n, sng to Ch ngha Mc-Lnin vo thc tin cuc sng, gio iu, ch quan duy ch, khng tn trng quy lut khch quan ca cuc sng. ( phn tch phn trn). S tht cay ng l ng Cng sn Lin X ri khi v i chnh tr, trc ht bi v ng tch ri c s x hi ca mnh l giai cp cng nhn v nhng ngi lao ng v khng cn i din cho li ch ca h.(Bo s tht, Nga, bi vit ca B.Xlavin: Vt qua nhng tr ngi ca s t la di). S sp ca ng Cng sn Lin X l hu qu ca s sp ca m hnh Ch ngha x hi nh nc quan liu c xy dng nc ta vo cui nhng nm 1920 v cui cng khng vt qua c s cnh tranh vi cc nc t bn pht trin v nng sut lao ng cng nh mc sng nhn dn. c bit iu ny tr nn d thy trong nhng iu kin mi ca cuc cch mng khoa hc k thut . ( Bo s tht, Nga, Sd). V nguyn nhn th hai do s phn bi ca cc phn t c hi trong c quan lnh o cao nht ca ng v Nh nc. Trong s sp ca Lin X, l kt qu trc tip ca s phn bi ca Goc-ba-chp. Goc-ba-chp thc hin ng li hu khuynh, c hi v xt li t sau i hi 29 ca ng Cng sn Lin X (1988): xng tnh cng khai ph nh nhng thnh tu ca Ch ngha x hi hin thc. Thc hnh dn ch ha, tip tay cho bn v chnh ph v bo lon x hi. H ho thuyt a nguyn, ph nh nhng nguyn l v chuyn chnh v sn ca Ch ngha Mc-Lnin. Ch trng ci t tn gc th ch chnh tr, p t th ch chnh tr phng Ty. Thc hin ci t trit i vi ng, tng bc lm tan r ng Cng sn.

Ch ngha duy vt lch s cho rng, khng cn c vo vai tr ni bt ca c nhn m rt ra kt lun sai lm anh hng lm nn lch s nhng cng tha nhn rng, nh lnh o c bit c th ng vai tr quan trng trong thi khc lch s. 167

Goc-ba-chp sut i coi ng Cng sn v Ch ngha x hi l i tng kch, tng bc lm tan r ng Cng sn Lin X v lm sp Ch ngha x hi. Nm 1999, trong bui din ging ti trng i hc An-ka-ra (Th Nh K) ng ta ni: Mc ch i ti l tiu dit Ch ngha cng sn c ti thng tr nhn dn. iu l r ci t ca bn thn ng ta. (Trch trong bi Hi tho khoa hc Ch ngha x hi th gii bc vo th k 21 ca Phng nghin cu Mc-Lnin thuc Vin Khoa hc x hi Trung Quc t chc ngy 19 21/12/2000 ti Bc Kinh) V nguyn nhn th ba, do s tin cng in cung ca Ch ngha quc (Bao vy, cm vn, gy sc p v kinh t, chnh tr v qun s, thc hin chin lc din bin ha bnh). Khng th ph nhn vai tr sc p ca Phng Ty trong ton b lch s ca nh nc X Vit v cc nc x hi Ch ngha khc, nhng khng mt sc p bn ngoi no c th ng vai tr quyt nh i vi s sp ca h thng , nu trong lng h thng x hi ch ngha khng c nhng sai lm, khuyt tt dn n s sp ca n. Cho nn y l mt nguyn nhn quan trng nhng khng quyt nh. III. TRIN VNG CA CH NGHA X HI 1. Ch ngha t bn khng phi l tng lai ca x hi loi ngi a. Bn cht ca ch ngha t bn khng thay i Ch ngha t bn hin i t nhng nm 60 ca th k XX tin hnh nhng bc iu chnh thch nghi, trc mt hin ang cn c tim nng pht trin kinh t nh ng dng c nhng thnh tu mi ca khoa hc cng ngh, ci tin phng php qun l, thay i c cu sn xut, iu chnh cc hnh thc s hu v chnh sch x hi. Tuy vy, Ch ngha t bn trc y v hin nay vn khng h thay i v bn cht. X hi t bn ch ngha vn l mt ch p bc bc lt, y dy nhng bt cng (Th gii ngy nay vn c n 1,2 t ngi phi chu ngho i, bnh tt, m ch, chin tranh, hng mc thu nhp di 1 USD/ ngy; 2,5 t ngi ngho c tng thu nhp ch bng thu nhp ca 250 t ph giu nht th gii gp li; 1/3 lc lng lao ng ton th gii, tc l khong 1 t ngi b tht nghip cc mc khc nhau; ti hn 100 nc ang hoc km pht trin, mc thu nhp bnh qun u ngi gim i so vi thp nin trc, hng ngy c n 30.000 tr em cht bnh m l ra c th c cu sng; s ngi m ch ln n hn 800 triu ngi). Mu thun c bn, vn c ca n, mu thun gia tnh cht x hi ha ngy cng cao ca lc lng sn xut vi ch chim hu t bn ch ngha v t liu sn xut din ra ngy cng su sc. V mt x hi, l mu thun gia 2 giai cp c bn trong x hi (giai cp cng nhn v giai cp t sn) din ra di nhng hnh thc v ni dung mi khng km phn quyt lit. Mu thun gia cc tp on t bn c quyn, cc cng ty xuyn quc gia, cc trung tm t bn ln (M Ty Au Nht Bn) tip tc pht trin. Chnh s vn ng ca cc mu thun ni ti ni trn v cuc u tranh ca nhn dn lao ng v 168

cc dn tc trong h thng cc nc t bn s quyt nh s phn ca Ch ngha t bn. b. Cc yu t x hi ch ngha xut hin trong lng x hi t bn S pht trin ca qu trnh x hi ha, c bit l giai on ch ngha t bn hin i gn lin vi s pht trin cc nhn t ph nh cc quan h kinh t x hi, chnh tr ang tr nn li thi ca ch ngha t bn. Qu trnh x hi ha to ra nhng tin vt cht y cho s ra i ca x hi mi. S chun b tin vt cht c th hin hai mt: K thut hin i v hnh thc t chc x hi mi i vi nn sn xut. Cng vi s pht trin nh v bo ca cuc cch mng khoa hc-cng ngh nhng nm qua v ang ko theo s bin i c tnh cht cch mng ca c cu kinh t v c ch qun l kinh t, ang m ra mt giai on qu t vn minh cng nghip ln nn vn minh mi trong lch s pht trin ca loi ngi; ang hnh thnh mt lc lng sn xut x hi hon ton mi c nng sut v cht lng cao hn nhiu so vi i cng nghip c kh vn l c s k thut xc nh nn vn minh cng nghip v ch ngha t bn. Lc lng sn xut mi i hi phi c quan h sn xut mi ra i. Do , quan h sn xut mi, ch x hi mi ch cng sn ch ngha m giai on thp l ch ngha x hi s ra i thay th cho ch t bn ch ngha. c. Tnh a dng ca cc xu hng pht trin ca th gii ng i c im ni bt ca thi i ngy nay l cuc cch mng Khoa hc Cng ngh ang pht trin nh v bo. B mt ca th gii thay i tng ngy, tng gi di tc ng ca cch mng Khoa hc Cng ngh. Trn th gii c s bng n mnh m v thng tin, gp phn thc tnh cc dn tc, nng cao thc c lp, t ch, t cng. Do , cc dn tc c bc i a dng, c quyn la chn con ng pht trin ph hp vi c im c th ca dn tc mnh. 2. Ch ngha x hi, tng lai ca x hi loi ngi a. Lin X v cc nc x hi ch ngha ng Au sp khng c ngha l s co chung ca ch ngha x hi lm r vn ny ta cn lu 3 im: -Th nht, m hnh Ch ngha x hi theo kiu X Vit lm vo khng hong l hin tng c th xy ra, nhng khng tt yu dn n s sp . Vn quyt nh l ng li ci t, ci cch c ng hay khng. -Th hai, s sp ca cc nc X hi ch ngha ng Au v Lin X khng phi l s sp ca phong tro x hi ch ngha trn th gii ni chung. Ch ngha x hi vn tn ti v pht trin cc nc ng vng trong cn th thch va qua (Trung Quc, Vit Nam, Triu Tin, Cu Ba, Lo vi hn 1,4 t ngi). -Th ba, s sp ca cc nc X hi ch ngha ng Au v Lin X khng bt ngun t bn cht ca ch x hi ch ngha, t nhng nguyn l ca Ch ngha Mc-Lnin. y ch l s sp ca mt m hnh t chc x hi c nhiu im khng ph hp vi l tng nhn o ca Ch ngha Mc-Lnin. 169

b. Cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, i mi, t c nhng thnh tu to ln Sau chn ng ca s kin Lin X ng Au, nhng ngi Cng sn v lc lng x hi ch ngha trn th gii u suy ngm v tng kt bi hc kinh nghim ca phong tro x hi ch ngha trc y, nghin cu cc vn l lun v thc tin khi phc phong tro cng sn v cng nhn quc t. Cc nc x hi ch ngha cn li tin hnh ci cch, i mi tm ra m hnh mi ca Ch ngha x hi. Trung Quc, thnh cng ln nht ca ng Cng sn Trung Quc trong nhng nm ci cch, m ca va qua l tng bc xy dng c mt m hnh x hi ch ngha mang c sc Trung Quc (Da trn Ch ngha Mc-Lnin, t tng Mao Trch ng, l lun ng Tiu Bnh). Xy dng nn kinh t th trng x hi ch ngha a s hu trong quc hu gi vai tr ch th. Thnh tu ni bt nht ca Trung Quc l trn lnh vc kinh t vi tc tng trng nhanh nht th gii (GDP tng mi nm t 9 10%). Trung Quc tr thnh nn kinh t ln th 4 trn th gii (Ch sau M, Nht, c). Chnh tr x hi n nh. Vit Nam, trong cng cuc i mi, ng ta kin nh mc tiu x hi ch ngha. V mt kinh t-x hi: pht trin nn kinh t hng ha nhiu thnh phn, vn hnh theo c ch th trng, c s qun l ca Nh nc theo nh hng x hi ch ngha. a dng ha hnh thc phn phi, coi trng phn phi theo lao ng, m bo quyn kinh doanh bnh ng cho mi loi hnh doanh nghip ; pht trin ng b cc loi th trng t hng ha n dch v, th trng chng khon; thc hin cc chng trnh phc li x hi rng ln, xa i gim ngho, gi gn bn sc vn ha dn tc, bo v mi trng sinh thi. V mt chnh tr-x hi : Xy dng nh nc php quyn x hi ch ngha tng ng vi h thng php lut hin i, ph hp vi nhng cam kt quc t; gim dn s can thip vi m, can thip vo hot ng kinh doanh ca cc doanh nghip, gia tng qun l v m, s phn quyn cho cc a phng; Thc hin dn ch, c bit l cc c s theo hng cng khai, minh bch, gia tng s gim st ca cc cp, ca cng lun, ca Quc hi, ca Hi ng nhn dn cc cp, ca cc t chc x hi, tinh gim b my v bin ch

+ Xy dng cc t chc x hi phi chnh ph a dng gm; cc hi ngh nghip, vn ha, tn gio, x hi cc t chc ny ngy cng c vai tr to ln trong cc lnh vc m Nh nc khng vi tay ti nh t thin, cu tr ngi ngho v.v + Hi nhp quc t su rng, tham gia vo hu ht cc t chc quc t: Lin hp quc, cc t chc khu vc, c bit l gia nhp WTO, tr thnh nhng quc gia tch cc trong hi nhp ASEAN, APEC. + m bo s lnh o ca ng Cng sn i vi cng cuc xy dng v pht trin t nc trn tt c cc mt. S lnh o ca ng ang c i mi theo hng khoa hc, dn ch v hiu qu hn. Cng cuc i mi t 170

nc t c nhng thnh tu rt quan trng, c quc t tha nhn. Tnh hnh kinh t x hi c bc chuyn bin tch cc, to th i ln v khng nh con ng ang i l ng. Cc nc x hi ch ngha khc nh Cu Ba, Lo trong cng cuc i mi cng bc u t c nhng thnh tu quan trng v kinh t, x hi, chnh tr. Cc nc x hi ch ngha cn li, sau khi vt qua nhng th thch gay gt ca cuc khng hong, ra sc tm ti m hnh x hi ch ngha ph hp vi hon cnh v c im ca nc mnh. cng l s ng gp pht trin lm phong ph thm nhng nguyn l ca Ch ngha Mc-Lnin. c. xut hin xu hng i ln ch ngha x hi mt s quc gia trong th gii ng i Trong bi cnh ca tnh hnh th gii, Ch ngha x hi khoa hc ang ng trc nhng kh khn v thch thc mi, song iu khng c ngha l l lun ca Ch ngha x hi khoa hc tr nn lc hu. Thc t lch s cho thy, hc thuyt Mc trc kia cng nh hin nay, cng trong kh khn th thch th cng t r sc sng mi. cc nc t bn pht trin ngy nay, ngi ta cng nghin cu Mc v Ch ngha Mc nhiu hn, v khi i su nghin cu l lun ca Mc, h nhn thy c tnh khoa hc v tnh nh hng ng n trong s pht trin ca x hi loi ngi. (c bit trong bi cnh din ra cc cuc khng hong kinh t ti chnh) phn ln cc nc trong h thng T bn ch ngha (trn 100 nc) ang pht trin hoc cn tnh trng chm pht trin v kinh t, ang gp rt nhiu kh khn v kinh t, nh ngi ta nhn xt Chu ngho, Chu Phi i, Chu M Latinh n nn chng cht. Nhiu nc ang tch cc tham gia vo cuc u tranh v ha bnh, dn ch, tin b x hi, chng p bc bc lt ca cc nc t bn pht trin. Ti Chu M Latinh, t 1998 n nay, cc ng cnh t tin b thng c lin tip ti cc cuc bu c tng thng, tr thnh ng cm quyn ti mt s quc gia Trung v Nam M (Venezuela, Chile, Brazil, Argentina, Panama, Urugoay, Bolivia, Nicaraoa v Ecuador). Tng thng Venezuela, Hugo Chavez tuyn b nc ng s xy dng Ch ngha x hi trong th k XXI da trn ch ngha Mc-Lnin v nhng t tng cch mng, tin b ca Ximn Blivia, t tng nhn o ca Thin Cha gio.V chnh tr, nhn mnh t tng dn ch cch mng, chnh quyn nhn dn, xy dng nh nc php quyn, thc hin cng bng x hi, mi ngi u c vai tr cho d l th dn V kinh t, ch trng thc hin kinh t nhiu thnh phn, trong kinh t nh nc v hp tc x nm vai tr ch o; ginh li ch quyn quc gia i vi ti nguyn thin nhin, c bit l du m, nc sch v mi sinh V x hi, thc hin phn phi cng bng gii quyt vn bt bnh ng v phn ha x hi

171

V i ngoi, thc y khi on kt M Latinh v quan h hu ngh vi tt c cc nc ly hp tc thay th cnh tranh; ly hi nhp thay cho bc lt; u tranh cho mt th gii a cc, dn ch. V cch lm, bc i: k tha nhng mt tt p ca ch ngha x hi Lin X, ng u trc nay; khng rp khun, sao chp, m phi thng xuyn i mi v sng to; bn cnh pht trin kinh t, coi trng cc gi tr o c, tinh thn; on kt dn tc; ch trng kinh nghim quc t ca cc nc x hi ch ngha nh CuBa, Vit Nam, Trung Quc Tng thng Bolivia E.Morales ni: ch ngha x hi l c m ca cc dn tc M Latinh. Ch ngha x hi ny da trn ch ngha Mc-Lnin, n phi c sc mnh nh th no ngi ta c v dn tc h vn ti. Cc nc Ecuador v Nicaraoa cng tuyn b la chn con ng x hi ch ngha. Kt lun Thnh tu ci cch, i mi cc nc X hi ch ngha hin nay cng vi xu hng thin t M Latinh chng minh cho nhn nh ca ng ta ti i hi i biu ton quc ln th IX: Ch ngha x hi trn th gii, t nhng bi hc thnh cng v tht bi cng nh t kht vng v s thc tnh ca cc dn tc, c iu kin v kh nng to ra bc pht trin mi. Theo quy lut tin ha ca lch s, loi ngi nht nh s tin ti Ch ngha x hi. (ng cng sn Vit Nam: Vn kin i hi i biu ton quc ln th X-2001, tr.14) TI LIU THAM KHO TRA CU CC NC TRN TH GII - Din tch tri t - Din tch lc a - Din tch cc i dng - cao trung bnh ca cc lc a - cao nht trn lc a - cao nh nht trn lc a - su trung bnh ca cc i dng: : 510.000.000 km2 : 149.000.000 km2 : 316.000.000 km2 : 850 m : 8.848 m : -392 m :-3.795 m

- C th ca cc chu sau y CHU U Stt Quc gia Din tch (km2) 70.283 102.819 28.748 453 Dn s (nghn ngi) 3.681 276 3.119 72 172 Ngy c lp 17-03(1949) 17-06(1944) 29-11(1944) 08-09(1955) Ngn ng

1 2 3 4

Ailen Aixlen Anbani Anra

Ailen, Anh Aixolen Anbani Catalan

5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 Stt

Lin hip Anh & Bc Ailen Ao Balan Blarut B B o Nha BxniaHcxgvina Bungari Craxia an Mch Lin Bang c Extnia H Lan Hy Lp Hunggari Italia Latvia Litva Lixtenxtai Lucxembua Manta Maxnia Mnac Quc gia

244.100 83.853 312.683 207.600 30.519 92.082 51.129 110.910 56.538 43.069 357.000 45.100 41.548 131.944 93.032 301.268 64.559 65.200 160 2.586 316 25.713 2 Din tch (km2) 33.700 323.895 102.173 17.075.40 0 551.50 0 338.13

58.649 8.140 38.718 10.315 10.141 9.869 3.675 8.336 4.481 5.270 82.133 1.429 15.678 10.600 10.116 57.369 2.424 3.696 32 422 284 2.100 33 Dn s (nghn ngi) 4.378 4.419 103.638 147.434 58.683 5.154 173

21-04 26-10(1955) 03-05(1791) 03-07(1991) 21-07 10-06(1580) 15-10(1991) 03-03(1878) 30-05(1991) 16-04 03-10(1990) 24-02(1990) 30-04-1570 25-03(1821) 20-08(1989) 02-06(1946) 18-11(1918) 06-09(1991) 15-18(1966) 23-06(1921) 21-09(1964) 02-08 19-11 Ngy c lp 27-08(1991) 17-05(1905) 27-04(1992) 12-06(1991) 17-07(1789) 06-12(1917)

Anh c Balan Blarut H Lan, Php B o Nha Xecbi, Craxi Bungari Craxi Xechi an Mch c Extnia H Lan Hy Lp Hungari Italia Latvia Litva c Lecdobuoc Manta Maxni Php Ngn ng

28 29 30 31 32 33

Mnva NaUy Nam T Lin Bang Nga Php Phn Lan

Mnva NaUy Xecbi Nga Php Phn Lan

0 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 Rumani 0 Sec 4 Ty Ban Nha 2 Thy in 4 Thy S 0 Ucraina 0 Vatican 4 Xan Marin Xlvakia Xlvnia 61 49.025 20.251 26 5.377 1.993 03-09 01-09(1992) 25-06(1991) 0.4 1 22-10(1978) Italia, Latinh Xlovac Xlvnia 603.70 50.861 24-08(1991) Ucren 41.29 7.299 01-08(1291) c 449.96 8.875 06-06(1890) 504.78 39.628 12-10 Ty Ban Nha Thuy in 78.86 10.282 28-10 Sec 237.50 22.474 01-12(1918) Rumani

CHU Stt Quc gia Din tch Dn s 174 Ngy c Ngn ng

(km2) 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24 21 5 26 27 28 29 Stt Amnia 0 Adecbaigian 0 Apganixtan Cc tiu VQ Rp thng nht Rp X Ut Tatgikixtan Thi Lan Th Nh K Triu Tin Trung Quc Tuc M Ni Xtan An Ba Ranh Bng La et Bruney Butan Ca Dac Xtan Udo Bekixtan Vit Nam Xingapo Xiri Xrilanca Ye Men Campuchia Cata Gioocani Coet Curoguxtan Grudia Quc gia 652.000 83.600 86.60 29.80

(nghn ngi) 3.530 7.669 21.254 2.353

lp 27-08-1991 30-08-1991 19-08-1991 2-12-1971 23-09-1931 9-09-1991 5-1229-10-1923 9-9-1948 1-10-1949 27-10-1991 26-01-1950 16-12-1971 26-03-1971 23-2-1984 17-2 25-10-1991 1-9-1991 2-9-1945 9-8-1965 17-4-1946 4-2-1948 22-5-1990 9-11-1954 3-9-1971 25-5-1946 25-2-1991 25-5-1946 9-4 Ngy c lp Amnia Adecbaigian Past, Phacxi Rp Rp Tatgic Thi Th Nh K Triu Tin Quan Ha Tucmni Hindu, Anh Rp Bengali M Lai ng Kha Cadac Udobec Vit Nam M Lai A Rp Xinhale A Rp Khme A Rp A Rp A Rp Crg Grudia Ngn ng

2.149.690 20.181 143.100 6.015 513.115 60.300 779.452 64.479 120.540 23.348 9.600.000 1.262.368 488.100 4.309 3.287.590 680 143.998 5.765 47.000 2.717.300 447.400 330.991 639 185.180 65.610 527.968 181.035 11.437 982.223 595 124.774 315 2.004 16.319 23.574 75.355 3.476 15.333 18.455 16.887 10.718 579

89.210 6.304 17.818 1.811 198.500 6.304 69.700 5.059 Din tch Dn s (km2) (nghn ngi) 175

30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48

ng timo Hn Quc Innxia Iran Ixraen Lo Libang Malaixia Maniv Mi an ma Npan Mng C Nht Bn Oman Pakixtan Palextin Philippin Sp IRc

15.000 99.020 1.919.400 1.648.100 14.100 236.800 10.452 329.750 298 676.552 147.181 1.565.000 372.765 212.457 803.944 27.000 27.000 9.251 434.924

857 46.109 206.338 65.758 5.163 7.163 3.191 21.410 271 25.790 22.487 2.579 126.181 2.382 148.166 3.500 72.944 711 21.800

20-5 3-10-1948 17-8-1945 11-2-1979 1948 2-12-1975 22-11-1943 31-08-1957 26-7-1965 11-7-1921 28-12 11-7-1921 23-12 8-11-1970 23-3-1956 1-1-1965 12-6-1960 1-10-1960 17-7-1968

Tetun, giava,Bn Triu Tin Giava Phacxi Hbr Lo A Rp Malai ihvi Min Npan Mng C Nht Arp.. Anh A Rp Rp Philippino Hilap Bt a

CHU I DNG Stt 1 Quc gia Kiribati Din tch 754 176 Dn s Ngy c lp 81 12-7-1979 Ngn ng Anh

2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14

Macsan Micrndi Nauru Niu di len Oxtrylia Palau Papua niughi ne Phitgi Xa Moa Tnga Tuvalu Vanuatu X lmn

181 702 21 270.074 7.668.480 494 462.840 18.274 2.934 748 26 14.763 28.894

60 144 11 3.796 18.520 19 4.600 796 174 98 11 182 417

1-5 3-11 31-1-1968 6-2-1840 26-1-1768 1-10

Anh, macsan Anh Nauru Anh Anh Palau Anh, mtu Anh Anh, xoama Tnga Tuvalu Bixlama Anh

10-10-1970 1- 6-1962 4-6-1970 1-10-1978 30-7-1980 7-7-1978

CHU PHI Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 Stt 14 15 Quc gia Ai cp Angieri Angla Bnanh Botxoana Namibia Namphi Nighe Nighria Ruanda Sat Buockina phaxo Burundi Quc gia Camorun Capve Din tch 1.001.450 2.381.740 1.246.700 12.622 581.730 823.168 1.221.037 1.267.000 923.768 26.338 1.284.000 274.200 27.834 Din tch 475.442 4.033 Dn s 65.987 30.081 12.092 5.781 1.570 1.660 39.357 10.078 106.409 26.338 7.270 11.305 6.457 Dn s 14.305 408 177 Ngy c lp 23-7-1952 5-7-1962 11-11-1975 1-8-1960 30-9-1966 21-3-1990 31-2-1961 20-9-1960 7-10-1960 1-7-1962 20-9-1960 4-8-1983 1-7-1962 Ngy c lp 20-5-1972 5-7-1975 Ngn ng A Rp A rp B o Nha Php Anh Anh Aprican Php Anh Ruanda, Php A Rp, Php Motxi, Php Rundi Ngn ng Anh, Php B o Nha

16 17 18 19 20 21 22 23 24 25 26 27 28 29 30 31 32 33 34 35 36 37 38 39 40 41 42 43 44 45 46 47 48 49 50 51

Coma Congo Tandania Togo Trung Phi Tuynidi Uganda Xao Tome v Prinxir CHDC Congo Cot divoa Dambia Dimbabue Eritoria Etiopi Xarauy Xaysen Xenegan Xiera Leon Xoadilen Xomali Gabong Gana Gambia Gibuti Ghine Ghine bitxao Xudang Ghine xch o Kenia Lexotho Liberia Libi Madagaxca Malauy Mali Maroc

1.862 342.000 945.090 56.785 622.984 163.610 236.860 964 2.344.885 322.464 752.620 390.759 93.679 1.128.220 266.000 455 196.723 71.740 17.365 637.657 267.667 283.533 11.295 23.200 245.957 36.125 2.505.813 28.057 580.370 30.355 111.369 1.759.540 587.041 117.484 1.240.192 458.730

658 2.758 32.102 4.397 3.485 9.335 20.554 141 49.139 14.292 8.781 11.373 3.577 59.649 275 76 9.003 4.568 952 9.237 1.167 19.162 1.229 623 7.337 1.161 28.292 431 29.008 2.062 2.666 5.339 15.057 10.346 10.694 27.377 178

6-7-1975 15-8-1960 26-4-1964 27-4-1960 13-8-1960 20-3-1956 9-10-1962 12-7-1975 30-6-1965 17-2-1960 24-10-1964 18-4-1980 24-5-1993 28-5-1974 27-2-1976 5-6-1976 4-4-1960 27-7-1961 6-9-1968 21-10-1969 17-8-1960 6-3-1957 18-2-1965 27-6-1977 2-10-1958 10-9-1974 1-1-1956 12-10-1968 12-12-1963 4-10-1968 26-7-1847 1-9-1969 20-9-1960 6-7-1964 22-9-1960 3-3-1956

Como, Php Php, Congo Xvahili, Anh Php Sango, Php A Rp Lugana, Anh B o Nha Php Php Anh, Bemba Anh Tirinia, Rp Amharich A Rp Php Php Anh Xixvati, Anh Xomali Php Anh Anh A Rp, Php Phulani, Php B o Nha Rp Ty ban nha Xvahili, Anh Lexotho. Anh Anh A Rp Mangat, Php Anh Php Rp

52 53 54

Morixo Modambich Mritani

2.040 799.380 1.025.520

1.141 18.880 2.529 CHU M

12-3-1968 Anh 25-6-1975 BN 28-11-1960 Rp

Stt 1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 Stt 20 21 22 23 24 25 26

Quc gia Achentina Antigoa & Babbuda Bacbat Bahama Blix Blivia Barxin Canaa Chil Clmbia Cxtra Rica Cuba minica minicana cuao Goatmala Grnaa Guyana Haiti Quc gia Haimaica Hoa K Hnurat Mhic Nicaragoa Panama Paragoay

Din tch 2.776.661 442 431 13.935 22.965 1.098.582 8.511.965 9.976.139 756.945 1.141.748 50.700 114.494 751 48.443 283.561 108.889 344 214.970 27.750 Din tch 10.991 9.170.002 112.088 1.985.200 130.700 77.082 406.752

Dn s 36.123 67 268 269 230 7.957 165.851 30.563 14.824 40.803 3.841 11.116 71 8.232 12.175 10.801 93 850 7.952 Dn s 2.538 274.028 6.147 95.831 4.807 2.767 5.222 179

Ngy c lp 25-5-1810 1-11-1981 30-11-1966 10-7-1873 21-9-1981 6-8-1825 7-9-1822 1-7-1867 18-9-1810 20-7-1819 15-9-1821 1-1-1959 3-11-1978 27-2-1844 10-8-1809 15-9-1809 7-2-1974 26-5-1966 1-1-1804 Ngy .lp 6-8-1962 4-7-1776 15-9-1821 16-9-1810 19-7-1979 3-11-1903 14-5-1811

Ngn ng Tbn Anh Anh Anh Anh Quechua, Tbn BN Anh, Php TBN TBN TBN TBN Anh TBN TBN TBN Anh Anh php Ngn ng Anh Anh TBN TBN TBN TBN Goarani TBN

27 28 29 30 31 32 33 34 35

Pru Triniat & Tbag Urugoay Vnxula Xanta luxia Xanvao Xen kit &nvit Xen vinxen & Grnain Xurinam

1.285.216 5.128 177.410 912.050 616 21.393 261 389 163.265

24.797 1.283 3.289 23.242 150 6.032 39 112 414

28-7-1821 31-8-1962 25-8-1828 5-7-1811 22-2-2979 15-9-1821 19-9-1983 27-10-1979 25-11-1975

TBN Anh TBN TBN Anh TBN Anh Anh H lan

ha khng t tiu vong m phi thng qua mt cuc cch mng x hi.

180