STANBUL TEKNK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

YEL BNA SERTFKA SSTEMLERNN NCELENMES TRKYEDE UYGULANABLRLKLERNN DEERLENDRLMES

YKSEK LSANS TEZ Elif ELK

Anabilim Dal : Mimarlk Program : Mimari Tasarm

HAZRAN 2009

STANBUL TEKNK NVERSTES

FEN BLMLER ENSTTS

YEL BNA SERTFKA SSTEMLERNN NCELENMES TRKYEDE UYGULANABLRLKLERNN DEERLENDRLMES

YKSEK LSANS TEZ Elif ELK (502011010)

Tezin Enstitye Verildii Tarih : 04 Mays 2009 Tezin Savunulduu Tarih : 02 Haziran 2009

Tez Danman : Yrd. Do. Dr Hseyin KAHVECOLU (T) Dier Jri yeleri : Do. Dr. Arda NCEOLU (T) Dr. Duygu ERTEN (SU)

HAZRAN 2009

Sevgili Babama,

iii

iv

NSZ Tez almam sresince almalarma gsterdii ilgi, sayg ve destekleyici tutumuyla her zaman yanmda olan tez danmanm Hseyin Kahvecioluna, Her zaman yanmda olan sevgili aileme, Tezimi bitirmemin bal bana nedeni, ilgin fikirleriyle tezimi gelitiren Volkan Uur Tangre, Tm younluuna ramen tezime katklarn esirgemeyen Duygu Ertene, Tez sresince bilgilerini benimle paylaan, her trl teknik soruma ylmadan cevap veren Asl alkolu, Gze ner, Sevince Bayraka, Azmi ve enerjisiyle bana rnek olan Eylem Ylmaza, Tez sresince uzaklardan bana enerji gnderen Ceren Hancolu ve Aye Evitana, Her anlamda desteklerinden dolay bata Deniz Aslan ve Arda nceolu olmak zere tm Trafo Mimarlar ekibine tm kalbimle teekkr ederim.

Mays 2009

Elif elik Mimar

vi

NDEKLER Sayfa NSZ........................................................................................................................ v NDEKLER ........................................................................................................ vii KISALTMALAR ...................................................................................................... ix ZELGE LSTES .................................................................................................. xi EKL LSTES ......................................................................................................xiii ZET......................................................................................................................... xv SUMMARY ............................................................................................................ xvii 1. GR ...................................................................................................................... 1 2. YEL BNA KAVRAMI VE SERTFKALI DEERLENDRME SSTEMLER............................................................................................................. 5 2.1 Ekolojik Etiketleme ve Yeil Gsterme ............................................................. 5 2.2 Yeil Bina Kavramnn Geliimi ve Sertifika Sistemlerinin Oluum Sreci ..... 8 2.3 Dnyada Uygulanan Balca Sertifika Sistemleri: LEED ve BREEAM ......... 15 2.3.1 BREEAM yaps ve hedefleri..................................................................... 16 2.3.2 BREEAM deerlendirme yntemi ve sertifika kategorileri....................... 17 2.3.3 BREEAM deerlendirme kriterleri ............................................................ 18 2.3.3.1 Ynetim ............................................................................................... 19 2.3.3.2 Salk ve konfor ................................................................................... 20 2.3.3.3 Enerji .................................................................................................... 22 2.3.3.4 Ulam .................................................................................................. 23 2.3.3.5 Su ......................................................................................................... 24 2.3.3.6 Malzeme............................................................................................... 25 2.3.3.7 Atklar .................................................................................................. 26 2.3.3.8 Arazi kullanm ve ekoloji.................................................................... 27 2.3.3.9 Kirlilik .................................................................................................. 28 2.3.4 LEED yaps ve hedefleri ........................................................................... 30 2.3.5 LEED deerlendirme yntemi ve sertifika kategorileri ............................. 30 2.3.6 LEED deerlendirme kriterleri .................................................................. 32 2.3.6.1 Srdrlebilir Arazi ............................................................................ 32 2.3.6.2 Su Kullanmnda Verimlilik................................................................ 36 2.3.6.3 Enerji ve Atmosfer .............................................................................. 37 2.3.6.4 Malzeme ve Kaynaklar ....................................................................... 39 2.3.6.5 Mekan Yaam Kalitesi .................................................................... 40 2.4 Yeil Bina Sertifikalandrma Sistemlerinin Genel Deerlendirmesi ............... 42 3. TRKYEDE ENERJ VERMLL, SRDRLEBLR TASARIM VE YEL BNA KAVRAMLARININ DEERLENDRLMES .................... 49 3.1 Trkiyede Srdrlebilir Tasarm ve Enerji Verimlilii le lgili Yasal ereve ve Standartlar ..................................................................................... 49 3.1.1 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn almalar ............................... 53 3.1.2 evre ve Orman Bakanlnn almalar............................................... 58

vii

3.1.3 Turizm ve Kltr Bakanlnn almalar ............................................. 60 3.1.4 Bayndrlk ve skan Bakanlnn almalar......................................... 64 3.1.5 Belediyelerin almalar........................................................................... 66 3.1.6 Kanun ve Ynetmeliklerin Deerlendirilmesi .......................................... 67 3.2 Bamsz Giriimler.......................................................................................... 71 3.2.1 evre Dostu Yeil Binalar Dernei (EDBK) ........................................ 71 3.2.2 Dier bamsz giriimler.......................................................................... 73 3.3 Trkiye'deki Yeil Bina rnekleri ................................................................... 74 4. SERTFKA SSTEMLERNN TRKYE AISINDAN DEERLENDRLMES........................................................................................ 81 4.1 Uluslararas Sertifika Sitemlerinin Trkiye Adaptasyonu ............................... 81 4.2 Trkiye'ye zg Yerel Bir Sertifika Sisteminin Oluturulmas....................... 84 5. SONU VE DEERLENDRME ...................................................................... 87 KAYNAKLAR.......................................................................................................... 91 ZGEM.............................................................................................................. 97

viii

KISALTMALAR

AB AR-GE ASHRAE

BRE BREEAM CEN CASBEE CCS EDBK CIBSE EN EPC FSC GBP GWP HK-BEAM HVAC IESNA IPCC IPMVP ISO STA T

: Avrupa Birlii : Aratrma ve Gelitirme : American Society of Heating, Refrigerating and Air Conditioning Engineers Istma, Havalandrma, Soutma ve klimlendirme Mhendisleri Topluluu : Building Research Enstitute Bina Arastrmalar Enstits : Building Research Enstitute Environmental Assesment Method Bina Aratrma Kurumu evre Deerlendirme Yntemi : European Committee for Standardization Avrupa Standartlar Komitesi : Comprehensive Assessment System for Building Environmental Efficiency Bina evresel Etkinlii Deerlendirme Sistemi : Considerate Constructors Scheme : evre Dostu Yeil Binalar Dernei : Chartered Institution of Building Services Engineers : European standards Avrupa Standartlar : Energy Performance Certificate Enerji Performans Sertifikas : Forest Stewardship Council Orman Ynetim Konseyi : Green Building Partner Yeil Bina Orta : Global Warming Potential : Hong Kong Building Environmental Assesment Method Hong Kong Bina evresel Degerlendirme Yntemi : Heating, Ventilating and Air-conditioning Istma, Havalandrma ve klimlendirme : Illuminating Engineering Society of North America Kuzey Amerika Aydnlatma Mhendislii Topluluu : Intergovernmental Panel on Climate Change Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli : International Performance Measurement and Verification Protocol : International Organization for Standardization Uluslararas Standartlar Kurumu : stanbul evre Koruma ve Atk Maddeleri Deerlendirme Sanayi ve Ticaret A. : stanbul Teknik niversitesi
ix

LEED MATPUM MTA NATO ODT OPEC SERG SMACNA SRI TMMOB TOK TS TUBTAK UIA UNEP UNDP USGBC VOC WGBC

: Leadership in Energy and Environmental Design Enerji ve evresel Tasarmda Liderlik : Mimarlk Fakltesi Mimarlk, Aratrma, Tasarm, Planlama ve Uygulama Merkezi : Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrl : North Atlantic Treaty Organisation Kuzey Atlantik ttifak : Ortadou Teknik niversitesi : Organization of Petroleum Exporting Countries Petrol hra Eden lkeler rgt : Srdrlebilir Enerji Aratrma Grubu : Sheet Metal and Air Conditioning Contractors' National Association : Solar Reflectance Index : Trk Mhendis ve Mimar Odalar Birlii : Toplu Konut daresi Bakanl : Trk Standartlar : Trkiye Bilimsel ve Teknolojik Aratrma Kurumu : Uluslararas Mimarlar Birlii : United Nations Environment Programme Birlemi Milletler evre Program : United Nations Development Programme Birlemi Milletler Kalknma Program : United States Green Building Council Birleik Devletler Yeil Yap Konseyi : Volatile Organic Compounds Uucu Organik Bileikler : World Green Building Council Dnya Yeil Bina Konseyi

ZELGE LSTES Sayfa izelge 2.1 : Dnyada yaygn kullanlan yeil bina deerlendirme sistemleri. ........ 13 izelge 3.1 : Tketilen kaynaklar ve yerli retime oran. ........................................ 49 izelge 3.2 : Yeil Yldz sertifika sistemi puan tablosu. ......................................... 63

xi

xii

EKL LSTES Sayfa ekil 2.1 : Geri dntrlebilir sembol ve sertifika veren nemli organizasyonlar 6 ekil 2.2 : Yeil rn etiketleri eitliliini gsteren ema. ....................................... 6 ekil 2.3 : rnlerde Enerji verimlilii etiketi. ........................................................... 7 ekil 2.4 : AB enerji etkinlii ve evreseletki sertifikalar........................................ 12 ekil 2.5 : BREEAM Avrupa Versiyonu ile LEED V2.2 ve V3 deerlendirme kriterleri. yzde oranlar [23]. ................................................................. 46 ekil 3.1 : Sektrlere gre nihai enerji tketimi ........................................................ 50 ekil 3.2 : Trkiyenin yenilenebilir enerji potansiyeli ............................................. 51 ekil 3.3 : Binalara verilecek enerji kimlik belgesi ................................................... 66 ekil 3.4 : Diyarbakr Gne Evi. .............................................................................. 75 ekil 3.5 : T Maslak Yerlekesindeki Ekoyap. .................................................. 77 ekil 3.6 : Redevco Erzurum Alveri Merkezi ....................................................... 78 ekil 3.7 : Redevco Ankara Gordion Alveri Merkezi ........................................... 78 ekil 3.8 : Siemens Gebze Yerlekesi ....................................................................... 79

xiii

xiv

YEL BNA SERTFKA SSTEMLERNN NCELENMES, TRKYEDE UYGULANABLRLKLERNN DEERLENDRLMES ZET Tez almas kapsamnda srdrlebilirlik kavramnn mimariye yansmalarndan Yeil Bina kavram ve bu kavramn standartlamas ve llebilir klnmas adna oluturulan sertifikal deerlendirme sistemleri incelenmekte, bu konuda Trkiyedeki ereve deerlendirilmektedir. Tez almasnda, dnyada yeil bina tasarm ile ilgili ereve tantlm, Trkiyede yeil bina, enerji verimlilii ve sertifikalandrma sistemleri ile ilgili almalarn genel bir deerlendirilmesi yaplmtr. Tez almasnn ana amac; Trkiyede kullanlacak bir yeil bina deerlendirme sisteminin Trkiyedeki blgesel, ekonomik ve sektrel koullara adapte edilmesi gerekliliini ortaya koymak, bunun iin devlet destekli ve disiplinler aras almalarn koordineli ve belirli bir altyap erevesinde oluturulmas gerekliliini vurgulamaktr. Sertifika sistemlerinin Trkiye asndan deerlendirilmesi sonucu yeil bina sektrnde yer alan aktrlere den grevlerin ortaya konmas hedeflenmektedir. Tez almasnda sertifika sistemleri ama deil ara olarak ele alnmaktadr ve yeil bina retiminin koutu olarak deerlendirilmemektedir. Tez kapsamnda enerji verimli yap ile evre dostu yapnn ayn kavramlar olmad vurgulanarak, yeil bina tasarm btnsel ve disiplinler aras bir kavram olarak ele alnmtr. Tezin ikinci blmnde; yeil bina kavram ve deerlendirme sistemlerinin oluum sreleri incelenerek dnyada uygulanan balca sertifika sistemleri BREEAM ve LEED tantlm, sertifika sistemleri ile ilgili genel bir deerlendirme yaplmtr. nc blmde; srdrlebilirlik, enerji verimlilii, yeil bina tasarm ve retimi konusunda lkemizdeki yasal ereve tantlm, bu konularda bamsz kurumlar tarafndan yaplan almalar deerlendirilmitir. Trkiyede az saydaki yeil bina rneklerine deinilmitir. Drdnc blmde; sertifika sistemlerinin Trkiyede uygulanabilirlii incelenmi, karlalan sorunlar ve neri zmler zerinde durularak bir durum deerlendirmesi yaplmtr. Bu blm uluslararas geerlilii olan bir sistemin Trkiyeye adaptasyonu ve Trkiyeye zg yerel bir sertifika sisteminin oluturulmas olarak iki blm altnda incelenmitir. Sonu ksmnda Trkiyedeki yeil bina sektrn gelitirmek iin neriler ve deerlendirmeler yaplmtr. Trkiyenin gelimekte olan potansiyelini gz nnde bulundurarak ilk planda yaplmas gereken almalar ve neriler belirtilmitir.

xv

xvi

ASSESMENT ON GREEN BUILDING RATING SYSTEMS AND THEIR ADAPTATIONS TO TURKEY SUMMARY This thesis studies one of the reflections of sustainability concept to architecture, the Green Building concept and certificated assessment systems, which are formed to standardize and evaluate this concept and the situation in Turkey on this subject. Thesis study also gives the circumstances on green building design in the world and makes an assessment of Turkeys situation in green building, energy efficiency and rating systems. The main purpose of this thesis is to put forward the necessity of adaptation of green building assessment system that is going to be used in Turkey to regional economic and sectoral requirements and the need of well-coordinated and governmentally supported interdisciplinary study on this subject. The assessment of rating systems for Turkey aims to put forward the tasks of stakeholders in the green building sector. In this thesis, the rating systems are taken as a method of research rather then a purpose of research and a parallel for production of ecological buildings. This thesis will underline that concepts of energy efficient building and ecological building are not identical and environmentally friendly building design should be taken as a holistic and interdisciplinary concept. In the second part of the thesis, the formation and content of green building concept are examined and, the two major rating systems in the world; the BREEAM and LEED rating systems are presented and a general evaluation on these systems is put forward. In the third part, recent independent and legitimate studies on sustainability, energy efficiency and ecological design in Turkey is evaluated and green building cases in Turkey is observed. In the fourth part, feasibility of rating systems in Turkey is observed and an assessment is made according to the encountered problems and the solutions proposed to these problems. In this part; adaptation of an international certificate system to Turkey and a new national certificate system are underlined in different sections. In the conclusion, an evaluation and proposal is formed for the development of the green building sector in Turkey. Considering the increasing potential of Turkey sugestions and primary studies are indicated.

xvii

xviii

1. GR evre konusundaki bilinlenmenin son otuz yln gndem konusu olduunu syleyebiliriz. Tketim arlkl toplum yaps, enerji kaynaklarnn hzla tkenmesi, gzle grlr evresel deiimler bu konudaki bilincin artmasna neden olmulardr. Hkmetleraras klim Deiiklii Paneli (IPCC) Drdnc Deerlendirme Raporunda, dnyada mevcut politika ve nlemlerle devam edildii takdirde, 2030dan nce toplam sera gaz emisyonlarnn 2000 yl deerinin %25%90 zerinde olacan ortaya koymaktadr [1]. Srdrlebilirlik ve srdrlebilir kalknma kavramlar ilk kez olarak ortaya atld 1972 nsan ve evre konferansndan, 1997 Kyoto Birlemi Milletler klim Deiimi ereve Konvansiyonuna ve son olarak 2002 Dnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesine kadar srekli gelitirilmi, lkelerin devlet politikalarnn nemli bir paras haline gelmitir [2]. Srdrlebilirlik ve mimariye yansmalar bal bana bir tez konusudur. Tez almas kapsamnda srdrlebilirlik kavramnn mimariye yansmalarndan Yeil Bina kavram ile bu kavramn standartlamas ve llebilir klnmas adna oluturulan sertifikal deerlendirme sistemleri incelenecek, bu konularda Trkiyedeki almalar deerlendirilecektir. Tez almasnn ana amac Trkiyede kullanlacak bir yeil bina deerlendirme sisteminin Trkiyedeki blgesel, ekonomik ve sektrel koullara adapte edilmesinin gerekliliini ortaya koymak, bunun iin de devlet destekli ve disiplinler aras almalarn koordineli ve belirli bir altyap erevesinde oluturulmas gerekliliini vurgulamaktr. almada ayrca, dnyada ve Trkiyede yeil bina tasarm ile ilgili almalar tantlacak, yeil bina, enerji verimlilii ve sertifikalandrma sistemleri konularnda Trkiye iin durum deerlendirilmesi yaplacaktr. Sertifika sistemlerinin Trkiye asndan deerlendirilmesi sonucu yeil bina sektrnde yer alan aktrlere den grevlerin ortaya konmas ve uygun modelin aratrlmas hedeflenmektedir.

Tez almasnda sertifika sistemleri ama deil ara olarak ele alnmaktadr ve yeil yap retiminin koutu olarak deerlendirilmemektedir. Tez kapsamnda enerji verimli yap ile yeil yapnn ayn kavramlar olmad vurgulanacak, evre dostu yap tasarm btnsel ve disiplinler aras bir kavram olarak ele alnacaktr. Tez almasnn ikinci blmnn ilk ksmnda ekolojik etiketlendirme

sistemlerinin oluum sreleri ve yaplar incelenecektir. Tez kurgusunda ekolojik etiketlendirmenin binalar iin karl olarak deerlendirebileceimiz sertifika sistemlerinden nce, rn baznda etiketlendirme sistemleri ile ekolojik duyarlln bir pazar aracna dnmesinin sonularndan yeil gsterme kavramlarna deinilmektedir. kinci blmn ikinci ksmnda ise yeil bina kavramnn geliimi, srdrlebilir tasarm iin alan uluslararas organizasyonlar ve dnyada kullanlan sistem ve standartlarn tantlmas amalanmaktadr. kinci blmn nc ksmnda zellikle BREEAM ve LEED sertifikalar zerinde durulmaktadr. Bu iki sertifika sistemi gnmzde Trkiye dahil uluslararas alanda da yaygn olarak kullanldklar iin zellikle seilmilerdir. Bu blmn amac kaynaklara ulalabilirliin zorluu ve Trkiye iin yeni bir konu alan olmas nedeniyle zerinde yeterli sayda aratrma oluturulamam BREEAM ve LEED sertifika sitemlerini tantmaktr. Geni bir zet almasnn baka aratrmalara ve Trkiye iin oluturulabilecek deerlendirme yntemlerine kaynak oluturabilecei dnlmektedir. kinci blmn son ksmnda yeil bina deerlendirme sistemlerinden BREEAM ve LEEDin karlatrlmas ve sertifikalandrma sistemleri ile ilgili genel bir deerlendirme yaplacaktr. nc blmde srdrlebilirlik, enerji verimlilii ve ekolojik tasarm konusunda son yllarda lkemizde yaplan almalarn incelenmesi amalanmaktadr. Bu blmde yer alan almalar iki balk altnda incelenecektir. lk olarak devlet tarafndan yrtlen yasal faaliyetler ve uygulamalar eitli bakanlklarn yapt almalar zerinden tantlacaktr. Trkiyedeki kanun ve ilgili ynetmeliklerinin yeil bina retimi ve enerji verimlilii konusunda yeterli olup olmadnn incelenmesi amalanmaktadr. kinci olarak eitli bamsz kurulular, sivil toplum

rgtleri ve niversiteler tarafndan yaplan almalar incelenecektir. Son olarak da Trkiyedeki yeil bina rnekleri deerlendirilecektir. Drdnc blmde; sertifika sistemlerinin Trkiyede uygulanabilirliklerinin incelenmesi amalanmaktadr. Bu inceleme; uluslararas sertifika sitemlerinin Trkiyeye adaptasyonu ve Trkiyeye zg yerel bir sertifika sisteminin oluturulmas olarak iki blmde incelenmitir. Trkiyeye adaptasyonun formasyonu, karlalan sorunlar ve neri zmler zerinde durularak bir durum deerlendirmesi yaplmas amalanmtr. Tez almas sonucunda Trkiyedeki yeil bina retiminin gelimesi iin yaplabilecek almalar zerine genel bir deerlendirme yaplacaktr. Trkiyenin gelimekte olan potansiyelini ve zel koullarn gz nnde bulundurarak ilk planda yaplmas gereken almalar ve neriler belirtilmi, konunun aktrlerine den grevler tanmlanmtr.

2. YEL BNA KAVRAMI VE SERTFKALI DEERLENDRME SSTEMLER 2.1 Ekolojik Etiketleme ve Yeil Gsterme zellikle son yllarda evre bilinli tketimin yaygnlamas sonucu ekolojik rn pazar hzla gelimitir. Ekolojik etiketlemenin kn, evre koruma konusunda devlet, reticiler ve genel kamuoyunda artan kresel endieye dayandrabiliriz. Genellikle gelimi lkelerde ticari iletmelerin evresel endielerin bir pazarlama avantajna dntrlebileceini fark etmeleriyle belirli rnlerle ilgili geri dnml, evre dostu, enerji verimli gibi eitli evresel beyanlar ve iddialar ortaya atlmaya balanmtr. Bu eit sfatlar, satn aldklar rnlerin evreye verdii zarardan rahatszlk duyan belirli bir tketicinin dikkatini ekmitir. Bu etiketler nc ahslar tarafndan oluturulmu bamsz bir kurum tarafndan verilmedii takdirde tketici iin yanltc sonular dourabilmektedir [3]. Bir irketin evresel eylemleri ya da bir rn ya da hizmetin evresel avantajlar hakknda kullancy yanltma eylemi" anlamna gelen "yeil gsterme1 faaliyetlerini anlamak ve kamuoyunu bu konuda bilgilendirmek amacyla danmanlk ve aratrma hizmetleri veren eitli kurulular bulunmaktadr. Terrachoice adl kuruluun yapt aratrmann sonular arpcdr. Terrachoice, aratrma kapsamnda 1028 adet rn incelemi ve bu rnlerin evre konusunda toplam 1753 iddiada bulunduklarn belirlemitir. Aratrmaya gre 1028 rnden biri hari hepsinin, Terrachoice tarafndan oluturulan kant gstermemek, belirsiz ifadeler kullanmak, yalan bildirimler yapmak gibi eitli "yeil gsterme" suundan en az birini ilemi durumda olduu belirtilmitir [4].

Yeil gsterme ngilizce Greenwash teriminin karl olarak kullanlmaktadr. eitli kaynaklarda Yeile boyama olarak da kullanlmtr. Tez kapsamnda Yeil gsterme olarak kullanlmas uygun grlmtr.

Genel olarak eko-etiketleme bir rnn ya da servisin yaam dngs erevesinde genel evresel nceliklerini ortaya karmay amalayan bir hizmettir [5]. Eko-etiketler rnn greceli evresel kalitesi konusunda tketiciyi bilgilendirmeyi salamaktadr. ISOya gre dorulanabilir ve hatasz bilgi ileten, evresel beyanlarnda yanl ynlendirme yapmayan rnler veya servisler, evre zerindeki negatif etkiyi azaltr, rnlere olan arz ve talebin artmasn salar [3]. ekil 2.1de eitli rnlerde grmeye alkn olduumuz geri dntrlebilir semboln ve sertifika veren nemli organizasyonlar grmekteyiz. ekil 2.2de ise gnmzde ekolojik rn etiketlerinin eitliliini, farkl birok rn ve hizmette kullanldn grebiliriz. Ekolojik rn ve hizmetlerin eitlilii konunun poplerliini de ifade etmektedir.

ekil 2.1: Geri dntrlebilir sembol ve sertifika veren nemli organizasyonlar.

ekil 2.2: Yeil rn etiketleri eitliliini gsteren ema.

ekil 2.3de grlen enerji verimlilii etiketi ABnin oluturduu ve tm elektrikli eyalar iin geerli standart bir etikettir. Bugn Trkiyede de tm beyaz eyalarda bu etiketi grmek mmkndr.

ekil 2.3: rnlerde enerji verimlilii etiketi Eko-etiketli birok rnle gndelik hayatmzda karlamaktayz. Binann da bir rn olduunu dnr ve evreye olan etkilerini gz nne alrsak bir binann evreye duyarl olarak ina edildii tm dnyada tannan bir sistemle belirlenmesinin gvenilirlik ve tercih edilebilirlik asndan olumlu olduunu syleyebiliriz. Birleik Devletler Yeil Yap Konseyi USGBCnin bakanlarndan Michelle Moore alclarn artan bir biimde yeil gsterme savlar ile kar karya geldii bir pazar ortamnda uluslararas tannrl olan gvenilir sertifikalarn byk nem tadn belirtmitir [6]. 2.2 Yeil Bina Kavramnn Geliimi ve Sertifika Sistemlerinin Oluum Sreci Yeil bina kavramnn tanm, ortaya k sreci ve yeil bina retimini destekleyen uluslararas organizasyonlar ve almalarn ksaca tantmann sertifika sistemlerini deerlendirmede yararl olaca dnlmektedir.

Srdrlebilir bina; yaam dngs sresince arazi seimi, yerleim, tasarm, konstrksiyon, iletim, bakm ve ykm sreleriyle insan sal ve evre zerindeki negatif etkileri azaltlm, enerji, su ve malzemenin etkin olarak kullanmna odaklanm bir tasarm sonucu ortaya kan rndr [7]. Srdrlebilirlik; ekonominden kalknmaya, tarmdan evreye kadar her trl konuyu kapsayan derin bir kavramdr. Yeil bina teriminin daha ok bir etiketleme olarak kullanldn, srdrlebilir bina kavramnn ise daha geni kapsaml ifade edildiini gryoruz. Yeil bina kavram zellikle sertifikalandrma sistemleri ile zdelemi bir terim haline gelmitir ve ou zaman enerji etkin bina ya da yksek performansl bina kavramlar ile ayn anlamda kullanlmaktadr. Tez kapsamnda yeil bina kavram salt enerji verimlilii ya da sertifikalandrma ile snrl kalmayan son derece geni kapsaml bir kavram olarak ele alnmaktadr. Yeil yaplar doal k ve iyi bir i mekan hava kalitesiyle kullanclarn saln ve retkenliini korur ve gelitirirken, yapm ve kullanm srasnda doal kaynaklarn tketimine duyarldr, evre kirliliine neden olmaz, ykmndan sonra dier yaplar iin kaynak oluturur ya da evreye zarar vermeden doadaki yerine geri dner [2]. 1930larda zellikle Amerikada yeni bina teknolojileri kentsel evreyi olduka deitirmitir. Yapay havalandrma sistemlerinin icad, strktrel eliin ve reflektif camn kullanmnn artmasyla HVAC sistemleri ile stma ve soutma yaplan yaplarda hzl bir art olmutur [7]. Cassidye gre; Sava sonras ekonomik patlama ve Amerikada fosil yaktlarn ucuz olmas ile birlikte elik ve cam strktrl yksek yaplar Amerikan ehirlerinin tasarm ikonu haline gelmitir [7]. 1973 ylndaki OPECin petrol ambargosu ve buna bal enerji krizi fosil yaktlara alternatif kaynaklar arama almalarn hzlandrmtr. 1987de Birlemi Milletler Dnya evre ve Kalknma Komisyonu srdrlebilir kalknma kavramn gndeme getirmitir. Yaynlanan raporda srdrlebilir kalknma; Bugnn gereksinmelerini, gelecek nesilleri, kendi gereksinmelerini karlama olanandan yoksun brakmadan karlayarak kalknma olarak tanmlanmtr [8]. 1992de Rio de Jeneiroda 178 lkenin katlm ile gerekleen Birlemi Milletler evre ve Kalknma konferansnda llemeyle mcadele, iklim deiiklii ve

biyolojik eitlilik ile ilgili Gndem 212 isimli bir bildiri yaynlanmtr. Gndem 21 global, ulusal ve yerel organizasyonlar ya da hkmetler tarafndan uygulanacak, insann evreye etkisinin olduu her alan kapsayan geni kapsaml bir eylem plandr. Rio evre ve Kalknma Deklerasyonunda srdrlebilirlii destekleyen birok uluslararas antlamaya imza atlmtr [8]. klim Deiiklii ereve Szlemesi ye lkelerin imzasna alm olup bu szleme ile gelimi lkelere, 2000 ylnda sera gaz emisyonlarn 1990 dzeylerine indirme ykmll getirilmitir [7]. 1997 ylnda Kyotoda dzenlenen Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Konvansiyonunun nc toplantsnda hava kirliliini azaltma ve sera gaz salnm ile ilgili 2012 ylna kadar balayc hedefler konulmutur. 2002 tarihinde Johannesburgda gerekleen Dnya Srdrlebilir Kalknma Zirvesinde Gndem 21 ve Rio Deklerasyonundaki prensipler ve taahhtlerin yeniden zerinde durulmu, yeni stratejiler gelitirilmitir [9]. Btn bu oluumlara paralel olarak srdrlebilir tasarm olarak baktmzda 1993 ylnda Chicagoda dzenlenen Uluslararas Mimarlar Birlii Konferansnn nemli bir rol oynadn syleyebiliriz. Dnm Noktasndaki Mimarlk konferans bugn yeil bina hareketinde nemli bir nokta olarak kabul edilmektedir [7]. Yeil bina endstrisi 90l yllardan sonra hzla gelimi ve birok rnek proje retilmi, aratrmalar yaplmtr. Gnmzde srdrlebilir mimarlk adna yeil bina kavram bir adm ileri gtrlm, sfr karbon ve sfr enerji yaplar tartlmaktadr. Bugnn teknolojisiyle ideal bir durum olarak gsterilen karbon salnm sfr ya da ihtiyac olan tm enerjiyi kendi reten yaplar ngilterede devlet politikas hedefi haline gelmitir. RIBA Srdrlebilirlik Komitesi bakan Bill Gethingin belirttiine gre sfr karbon yap; 2013de tm kamu finansmanl konutlar, 2016da tm yeni ev ve okullar, 2018de tm kamu binalar, 2050de tm mevcut binalar iin art koulacaktr [10]. Sfr karbon yaplar yaam dngs boyunca tm enerjilerini kendileri retmekte ve karbon salnm yaratmamaktadr. ngilterede Citu firmas

Gndem 21; BM evre ve Kalknma konferansnda yaynlanan Agenda 21 bildirisinin evirisi olarak kullanlmtr.

tarafndan gerekletirilen Leeds Yeil Ev Projesi rettii enerjiden daha azn harcayarak kalan enerjisini ngiltere Elektrik daresine vermektedir. Yap bu zelliiyle karbon negatif olarak deerlendirilmektedir [11]. Gnmzde yap sektr doadan elde edilen ham maddenin %50sini kullanr, kresel enerjinin %40n ve suyun %16sn tketirken oluan atklarn da %50sinden sorumludur [2]. Enerji tketim verilerinin ulam, endstri sektrlerinden bile fazla olmas dndrcdr. Binalarn evreye verdii zararl etkileri azaltmak amacyla son otuz ylda srdrlebilir bina retimini ve buna bal sektrleri destekleyen bamsz kar amac gtmeyen, nc kiiler tarafndan yrtlen ve ok katlml birok organizasyon olumutur. Sertifika sistemleri oluturan bamsz organizasyonlar dnda Birlemi Milletler evresel Program UNEP, srdrlebilir kalknma departman UNDP, Avrupa Birlii dahilinde Ulam ve Enerji Direktrl, Srdrlebilirlik Aratrmalar, Enerji Sistemleri Direktrlkleri, IES evresel Srdrlebilirlik Enstitsnn yaynladklar aratrmalar, pilot uygulamalar ve devletler st gelitirdikleri stratejilerle srdrlebilir dnya oluturmaya katkda bulunmaktadrlar. Amerikada Clinton klim Giriimi, Al Gore tarafndan desteklenen klim Koruma Birlii, Amerika evre Koruma Ajans tarafndan oluturulan Energy Star gibi eitli oluumlar bulunmakta ve almalar yapmaktadrlar. Tm bu oluumlarn dnda uluslararas evresel standartlar oluturmak adna eitli almalar yaplmaktadr. Amerikan Istma, Soutma ve Havalandrma Mhendisleri Dernei (ASHRAE) tarafndan oluturulan mekanik standartlarn k noktas srdrlebilir bir retim iin srdrlebilir standartlar retmektir. ASHRAE standartlar Amerikan kl sertifika sistemlerinin gnderme yapt standartlardr ve aktif gne stmas, gne kolektrleri, kullanc i hava kalitesi gibi kriterleri srdrlebilir yap tasarmnda kullanlmaktadr [12]. zellikle ASHRAE 90.1 Yaplar in Enerji Standartlar yaygn olarak kullanlmaktadr. CEN (Avrupa Standartlar Enstits)nin 2005de oluturduu CEN/TC 350 Bina retiminde Srdrlebilir Standartlar; yeni ve mevcut binalarda srdrlebilir yaklamlarn deerlendirilmesi ve inaat rnlerinin evresel beyanlar ile ilgili

10

standartlar belirlemitir [13]. Avrupa Birlii erevesinde bu standartlara uyulmaktadr. Uluslararas standartlar olarak baktmzda; ISOnun kartt 14000 evre Ynetim Sistemi Standartlar serisi; hem iletmeler hem de rnler iin evre faaliyetlerinin analiz edilmesi, etiketleme, denetleme ve ynetme sistem ve aralarn kapsamaktadr. ISO 14020 evre Ynetimi-evre ile ilgili Etiketlemenin Temel Prensipleri, ISO 14021 evresel etiketler ve evre ile ilgili iddialarn beyan ile ilgili standartlar belirlemitir [14]. ISO 14021, rnlerle ilgili ifadeler, semboller ve grafikler dahil olmak zere tek tarafl beyan edilen evresel iddialara ilikin artlar kapsar. Bu standartlar TS EN ISO 14020 ve standartlar TS EN ISO 14021 olarak TS standartlarna da girmeye balamtr. ISOnun 2007de kartt ISO 21930 standartlar binalarda srdrlebilirlik ve inaat malzemelerinin evresel deklarasyonu standartlar; inaat ilerinin evresel etkilerinin genel prensip ve erevesini belirler, inaat rnlerinin evresel beyanlar iin binann yaam dngs boyunca dikkate alnmas gereken bir ereve oluturur [14]. 4 Ocak 2003 tarihinde yrrle giren, Avrupa Parlamentosu ve Konseyinin Binalarda Enerji Performans Direktifi (2002/91/EC), Avrupada hem mevcut hem de yeni yaplacak binalarda enerji performans deerlendirmesine ilikin belirli standartlar ve ortak bir yntem getirmenin yan sra, dzenli bir denetim ve deerlendirme mekanizmas kurarak, binalarda enerjinin daha verimli kullanlmasnn salanmasn amalamaktadr. 2010a kadar enerji tketiminde %22lik bir azalma hedeflenmektedir. Direktif ile enerji performans deerlerini gsterecek en fazla 10 yllk geerlilie sahip olacak biimde binalara sertifika verilmesi art getirilmitir. Enerji etkinlii ve evresel etki olarak iki ayr sertifika dzenlenmitir. Bu sistem Trkiyede de AB uyum almalarnn paras olarak uygulanmaya balanacaktr. Direktif kapsamnda; binalarn btncl enerji performansn hesaplamak iin kullanlacak ortak bir metodoloji, yeni binalar iin minimum enerji performans artlar, yenilenecek mevcut byk lekli binalar iin minimum enerji performans artlar, binalara enerji sertifikas uygulamas, scak su kazanlar ve iklimlendirme sistemlerinin dzenli denetimi ile ilgili esaslar yer almaktadr. ekil 2.4de ngiltere

11

ve Galler iin hazrlanm enerji verimlilii ve evresel etki snflarn belirten etiketler gsterilmitir.

ekil 2.4: AB enerji etkinlii ve evresel etki sertifikalar Avrupa Birliinin bir dier almas olan Yeil Bina Program (GBP) 2004de almalarna balam ve 2005-2006 yllarnda altyap ve pilot uygulama almalar gerekletirmitir. Programn ana amac; konut d projelerde enerji verimliliini ve yenilenebilir enerjilerin entegrasyonunu arttrmak olarak belirtilmitir. Enerji ile ilgili belirlenen kriterlere uyan yaplara veya irketlere Yeil Bina Orta olma hakk verilmektedir. Bunun iin yapnn enerji denetlemesi yaplr, sonrasnda enerji etkinliini arttrmak amacyla bir aksiyon plan hazrlanr, bu plan AB komisyonu tarafndan onaylanr, son aamada aksiyon plan uygulanp bir rapor halinde komisyona sunulur. Aksiyon plannda enerji verimlilii ile ilgili konular; bina kabuu, srdrlebilir s konforu, stma, kojenerasyon sistemleri, gn ile scak su ve stma, havalandrma, aydnlatma, ofis ekipmanlar, genel kyaslama kriterleri altnda deerlendirmeye alnmtr. Amerikada 2006da oluturulan performansl yeil bina tasarmna ynelik 189 Standartlar, karlanmas gereken minimum kriterleri bir strktr altnda toplar ve n koul niteliinde ifade eder. Burada ama sertifika alacak projelerde ve bamsz yeil bina retiminde temel olarak bu standartlarn kullanlmasdr. ASHRAE, USGBC ve IESNAnn birlikte oluturduu bu standartlar sertifika sistemlerinden bamsz olarak almakta ve temel prensipleri belirlemektedir. Zorunluluk

12

niteliindeki standartlar bina kodlar belirleyicileri danmanlnda oluturulmutur. LEED gibi zel sertifika sistemlerinin bu standartlar temel almasnn amalanmas dnda daha geni bir perspektifle yeil bina retiminde bu standartlar tabana yaymak amalanmaktadr [15]. Yukarda incelenen standartlarda enerji verimlilii konusu arlktadr. Yeil bina oluumunda enerji verimlilii, tasarm kriterlerinden yalnzca biridir. Enerjinin verimli kullanm, binann kendi enerjisini retmesi yeil bina kriterlerinin nemli bir ksmn oluturmakla birlikte, sera gaz salnmn sfra indirmek, atk ynetimi, geri dnml malzeme kullanm, arazi yerleimi gibi kriterler bir btn olarak alglanmaldr. Bir binann evresel performans o binann yeil bina olmasn salayan grnen ve grnmeyen kriterlerin her ikisini de salamasyla llmelidir. Grnr yeil metotlar (fotovoltaik paneller, yeil atlar vb.) bina zerinde net bir biimde alglanabilirler, bunun yannda enerji verimlilii, kaynaklarn efektif kullanm, binann evre ve insan zerindeki etkileri gibi grnr olmayan kriterler ok daha nemlidir ve ancak bir lme sistemi ile belirlenebilirler [16]. Sertifika sistemleri bu ihtiyac karlamaktadrlar. Yeil bina sertifika sistemleri, bina bazndaki projelerin evre zerindeki etkilerini ve doal kaynaklar korumadaki duyarllklarn ortaya karmada llebilir bir referans salamaya alan bir tr derecelendirme sistemi olarak tanmlanabilir [17]. Sertifika sistemlerinin bir binay yeil yapan kriterlerin tanmlanmas adna nemli baarlar olduunu syleyebiliriz. Sertifika alan bir binann ne derecede ve hangi bakmdan yeil olduunu bilmemiz mmkn olmaktadr. USGBC Ynetim Kurulu yesi Mark MacCrackenin belirttii zere sertifika sistemleri; yeil binay bir kavram olmaktan karp gereklik kazandrmtr. Sistemlerin pazarlamadaki baarlar sonucu yeil bina kavramnn tannmas ve yaygnlamas da olduka nemlidir. ngilterede 1926 ylnda konutlarn iyiletirilmesi iin devlet tarafndan kurulan Bina Aratrma Enstits (BRE); bina bazndaki aratrmalar tevik amacyla hizmet veren, ngilterede yerel kodlarn ve standartlarn olumasnda aktif rol oynayan bir kurulutur. 1997 ylnda zelletirilen ve bina sektr tarafndan desteklenen kar

13

amac gtmeyen, bamsz bir organizasyondur. 1990 ylnda BREnin oluturduu evresel deerlendirme yntemi BREEAM sertifika sistemlerinin ilkidir [19]. Amerikada ise 1993 ylnda binalarn tasarm, ina ve iletimleri srasnda srdrlebilirliin arttrlmasna ynelik almalar yapan bamsz ve kar amac gtmeyen USGBC kurulmu ve 1998 ylnda LEED sertifika sitemini oluturmutur [20]. lk klarnda daha prestijli ve byk bteli projelerde uygulandklarn grdmz sertifika sistemleri gnmzde birok lkede devlet politikalar ile tevik edilmekte ve bu da sertifika almay bir gereklilik haline getirmektedir. Kaliforniya eyalet yasalar tm kamu binalarnn ve okullarn yeil olmasn ve minimum LEED sertifikas standartlarn salamasn art komutur [18]. ngilterede ise tm konutlar ve devlet destei ile yaplacak tm okullarda BREEAM sertifikas alnmas zorunlu hale getirilmitir. Ayrca devlet dairelerinde yaplacak her trl yenileme ve ek yapnn BREEAM sertifikas almas zorunluluu da bulunmaktadr. izelge 2.1de belirtildii zere ngiltere kl BREEAM, Amerika kl LEED, Kanada kl fakat uluslararas bir sistem olarak kendini tanmlayan SBTOOL, Hong Kongda kullanlan HK-BEAM, Avustralyada kullanlan GREEN STAR, Japonyada kullanlan CASBEE gibi birok yeil bina deerlendirme sistemi bulunmaktadr. WGBC (Dnya Yeil Bina Konseyi) yesi lkelerin byk oranda kabul ettii BREEAM, LEED, CASBEE ve GREEN STAR olmak zere drt sistem dikkati ekmektedir. izelge 2.1de eitli lkelerde kullanlan evresel deerlendirme metotlar zetlenmektedir.

14

izelge 2.1: Dnyada yaygn kullanlan yeil bina deerlendirme sistemleri.

2.3 Dnyada Uygulanan Balca Sertifika Sistemleri: LEED ve BREEAM Bu blmde ngiltere ve Amerika kl olmalarna ramen dnyann eitli blgelerinde yaygn olarak kullanlan yeil bina deerlendirme sistemleri olan BREEAM ve LEEDin ayrntl olarak tantlmas amalanmtr. Trkiyede bu konudaki almalarn henz yeni olmas nedeniyle tez almasnn bu ksmnda sertifika sistemlerini tantc ayrntl biz zet yaplmas uygun grlmtr. Ayrca bu iki sistemin Trkiye iin oluturulabilecek adaptasyonlar veya Trkiyeye zg yeni bir sertifika sistemi iin temel oluturabilecei dnlmektedir. Sistemler genel olarak ana ereve altnda incelenecektir. lki sistemlerin yaps ve hedefleri,

15

ikincisi sertifikalandrma yntemi ve kategorileri, ncs deerlendirme kriterleridir. Deerlendirme kriterleri bir sonraki blmde yaplacak karlatrma iin ayrntl olarak ele alnacaktr. BREEAM ilk gelitirilen ve dier sistemlere temel tekil eden sistem olmasndan dolay ilk inceleme konusu olarak seilmitir. kinci olarak Amerika kl olmasna ramen byk bir ticari baar yakalam ve birok blgede kullanlan LEED sistemi incelenecektir. 2.3.1 BREEAM yaps ve hedefleri Bina Aratrma Kurumu (BRE) ngilterede faaliyet gsteren bina endstrisine evre koruma ve srdrlebilir kalknma ile ilgili destekleyici metotlar aratrarak bilgi salayan devlet destekli bamsz bir kurulutur [21]. BREEAM (Bina Aratrma Kurumu evre Deerlendirme Yntemi), BREnin bamsz uzmanlarla birlikte almas sonucu ilk olarak 1990 ylnda oluturulan ve hala en geni kullanml olan evresel deerlendirme yntemidir [22]. ngilteredeki yap sektr, i evresi ve devletin desteini almas sistemin etkinliini arttrmaktadr [23]. 1998 ylnda ilk olarak ngilterede ofis ve konut yaplarn kapsayan iki versiyon olarak kullanlmaya balanmtr. Versiyonlar ngiltere inaat ynetmelikleri ile paralel olarak srekli gncellenmekte ve eitli bina tiplerine uygulanacak ekilde geniletilmektedir. Son olarak 2008 ylnda BREEAM 2008 versiyonu kartlmtr [19]. ngilterede BREEAMin oluturulmasndan sonra ou lke sertifika sistemlerinin yerel dzenlemeler, iklimsel koullar ve tedarik zincirine uymasn salamak iin kendi sertifika sitemlerini gelitirmilerdir [16]. Sistemin amac hangi bina performanslarnn kontrol edildii ve gelitirildiini belirlemek amal bir evresel kriterler listesi oluturmaktr. Crawley ve Aho ya gre sistem bina sahiplerini ve profesyonelleri yaplan inaatta hangi evresel konularn dikkate alnd konusunda baarl bir ekilde uyarmaktadr [24]. BREye gre BREEAMin amalar; yaplarn evre zerindeki negatif etkisini azaltmak, binalar evresel avantajlar ile tannr klmak, kanunlarda belirtilenlerin zerine kan kriter ve standartlar belirlemek, inaat pazarn binalarn evresel etkilerini minimize edecek yaratc zmler retmeye tevik etmek, srdrlebilir

16

binalara olan talebi arttrmak, bina sahiplerinin, kullanclarn, tasarmclarn ve iletimcilerin evre zerindeki etkisi azaltlm binalara kar bilinlenmesini salamak, dzenlemelerin kurumsal evre hedeflerine doru ilerleme gstermelerini salamaktr [25]. 2.3.2 BREEAM Deerlendirme yntemi ve sertifika kategorileri Deerlendirmeler BRE tarafndan zel bir eitim ve snav sonras bu hakk kazanm BREEAM deerlendirme uzmanlar tarafndan yaplr. nce projenin hangi kategoriye ait olduu belirlenir sonra hangi aama iin sertifika alaca belirlenir. BREEAM sertifikas; projenin Tasarm, Konstrksiyon Sonras ya da Ynetim ve Operasyon aamalarnda alnabilir. BREEAM sertifika kategorileri yaygn grlen bina tipleri zerinden

oluturulmutur. Her binaya sertifika verilebilir. Breeam Sertifika Kategorileri; Ekolojik Konutlar Adliye Binalar Eitim Binalar Endstriyel Binalar Salk Yaplar Ofis Yaplar Alveri Merkezleri oklu Konaklama (Yurtlar, huzur evleri) zel Bespoke Uluslararas olarak belirtilmitir. Uluslararas kategoride ngiltere dndaki yaplar deerlendirilmektedir. Talep olduu srece BREEAM emalar spesifik lke veya blgeler iin uyarlanabilmektedir. Uluslararas versiyonda Krfez ve Avrupa Blgeleri iin oluturulmu iki kategori bulunmaktadr. Kriterler ya da arlklar; iklim, doal yap gibi evresel kriterler, konstrksiyon ve retim yntemleri, yerel rn ve materyaller, yerel kod ve standartlar ile uygulama teknik artnamelerine gre

17

farkllaabilmektedir [25]. Standart tiplerin dnda Bespoke-zel kategorisinde farkl projeler deerlendirmeye alnabilmekte, kriterler bina trne zg belirlenebilmektedir [23]. Kategori belirleme ve kayt ilemlerinden sonra sertifika srecinin lisansl bir deneti tarafndan yrtlmesi zorunludur. Proje bu uzman tarafndan denetlenir ve deerlendirme raporu BREEAMe sunulur [23]. Yap, eitli performans kriterlerine gre deerlendirilir. Bu kriterlerden alnan puanlar nceden blgelere gre belirlenmi arlk katsaylar ile arplr ve sonu puan elde edilir. Anketler ve bilimsel almalar sonucu blgesel farkllklara gre belirlenen arlk katsaylar sistemin uluslararas adaptasyonunu kolaylatrmaktadr. lgili kategorideki projeler deerlendirme kriterlerinden aldklar sonu puanna gre; Geer, yi, ok yi, Mkemmel, Sekin olmak zere birden bee kadar aralkta derecelendirilir [25]. 2.3.3 BREEAM deerlendirme kriterleri BREEAM; yaplar; Ynetim Salk ve konfor Enerji Ulam Su Malzeme Atklar Arazi kullanm ve ekoloji Kirlilik olmak zere dokuz ana kriter ve bunlarn alt kriterleri erevesinde incelemektedir [19]. Deerlendirme kriterleri BREEAM Office 2008 Issue 2.0 zerinden ayrntl olarak incelenecektir.

18

2.3.3.1 Ynetim Ynetim ana kriterinde bina iletmesinin; sistemleri devreye alma, bakm, izleme ve gelimeye ynelik hedefleri belirleme asndan bina performansna nemli etkisi olduu belirtilmitir. BREEAMe gre efektif bina operasyonu; sistemleri devreye almada tecrbe, st dzey ynetimde uygulanacak politikalar, efektif kullanm ve bakm rehberleri, operasyonel evresel iletim sistemi gerektirir [19]. Sistemsel devreye alma Comissioning3 Sistemleri devreye alma alt kriterinde bina servislerinin kullanc konfor koullarna ve belirtilen teknik zelliklere uygunluunun bir uzman tarafndan kontrol edilmesi istenmektedir. Uzman deneti sistemlerin tasarm, uygulama, montaj, test ve devreye alma aamalarndan sorumludur. Uzman; mekanik ve doal havalandrma, bina iletim sistemleri, yenilenebilir enerji kaynaklar, mikrobiyolojik gvenlik, soutma sistemleri ve depolarn denetler. lk hizmetten minimum 12 ay sonra tam kapasite kullanm sonucu ilgili sistemlerin tekrar kontrol edilmesi durumunda ek kredi alnabilmektedir. evreye saygl inaat Bu kriterde ngilterede uygulanan CCS standartlarna uygun bir inaat plan hazrlanmas ve bu plana uyulmas istenmektedir. CCS standartlarnn zerinde bir arazi ynetimi yaplm ise ek bir kredi daha alnabilir. CCS standartlar; hassasiyet, evresel farkndalk, saha temizlii, iyi komuluk ilikileri, bakm, gvenlik, sorumluluk ve mesuliyet kriterlerine gre deerlendirme yapmaktadr. Bu sistemin kullanlamad blgelerde belirtilen listelerdeki kriterlere gre projeye zel bir arazi ynetim plan oluturulmaldr. naat sahas etkileri Sahadaki almalar, sahaya ulam ve nakliyat srasnda oluan CO2 miktarnn, enerjinin ve tketilen su miktarnn llmesi, raporlanmas ve bu konuda hedeflerin belirlenmesi, saha almasnda oluan toz nedeniyle oluan hava ve su kirliliinin nlenmesi, ana yklenicinin evreye duyarl malzeme kullanmas ve evre ynetim

Commissioning kavramnn Trke karl eitli kaynaklarda sistemi devreye alma, iletmeye alma, devreye sokma olarak tanmlanm; tez kapsamnda sistemsel devreye alma olarak kullanlmas uygun grlmtr.

19

plannn olmas, kullanlacak tm ahaplarn legal, en az %80inin evre dostu olmas kriterlerinden gerekletirilen kriter saysna gre puan alnmaktadr. Bina kullanc rehberi Bu kriter kirac ve kullancy ilgilendiren konular, iletim ve binann evresel etkilerini ieren basit bir rehber hazrlanmasn istemekte ve tariflemektedir Gvenlik lgili birimlerce projenin tasarm aamasnda gvenlik senaryosunun oluturulmas ve nerilerin bina tasarmna yanstlmasn kapsamaktadr. 2.3.3.2 Salk ve konfor Salk ve konfor ana kriterinde; iinde yaanlan veya allan binann performansnn yaam kalitesini etkiledii belirtilmitir. BREEAM bu alanda stma, aydnlatma, hava kalitesi gibi evresel etkenlerin kullanc kontrolnde olmasn nermektedir. [27-30]. Gn Bu kriter zemin alannn kullanlan ksmnn en az %80inin gn almasn belirtmektedir. Mekan derinlikleri, gn faktrleri, pencere boyutlar, yanstma katsaylar ile ilgili standartlar belirtilmitir. D mekan ile grsel temas Bu kritere gre zellikle ofis binalarnda gz yorgunluu ve monotonluu engellemek amacyla her kullancnn d mekan ile gz ilikisi kurmas salanmaldr. Kamama kontrol Parlama ve kamamay nlemek adna projede gerekli glgeleme sistemlerinin tasarlanmas ve bunlarn kullanc kontrolnde olmasn belirtmitir. Yksek frekansl aydnlatma Bu alt kriterde yksek frekansl aydnlatma kullanarak floresandan kaynaklanan titremenin engellenmesi istenmektedir.

20

 ve d aydnlatma seviyeleri ve d aydnlatmann grsel performans ve konforu salayacak optimum ekilde tasarlanmas gerektiini belirtmitir. CIBSE standartlarnda belirtilen deerlere uygun tasarm ve uygulama yaplmas istenmektedir. Aydnlatma blgeleri ve kontrol Bu kritere gre binann gerekli her blmnde aydnlatma iin blgeleme yaplmal ve aydnlatma sistemleri kullanc kontrolnde olmaldr. Blgelemenin kriterleri belirtilmitir. Doal havalandrma potansiyeli Bu kriterde; binalarda mmkn olduunca doal havalandrma kullanmak, mekanik havalandrma yaplan mekanlarda da sistemde esneklik salayarak doal havalandrma da yaplabilmesini salamak istenmektedir. Kullanc kontrolnde bir doal havalandrma stratejisi gelitirmek, temiz hava girii salamak ve apraz havalandrma ile sirklasyon salamak nerilmitir. hava kalitesi hava kalitesini arttrmak amacyla temiz hava girileri egzoz klarndan ve kirlilik olan yerlerden uzakta konumlanmaldr. Doal ve yapay havalandrmal binalarda temiz hava giriinin konumu ile ilgili standartlar belirtilmitir. Uucu organik bileikler Projede kullanlan tm malzemeler; deme ve tavan kaplamalar, duvar panelleri, hallar, boya ve cilalar; dk emisyonlu uucu organik bileenli (VOC) olmaldr. Malzemelerle ilgili EN standartlar belirtilmitir. Isl konfor Tasarm aamasndan balayarak binann hizmet tipine, kullanc saysna vb. gre belirlenen sl konfor deerleri salanmal ve korunmaldr. Isl blgeleme Bina iinde farkl kullanmlara uygun bir sl blgeleme yaplmas ve kullanc kontrolnn salanmas belirtilmitir.

21

Bakteriyel kirlenme Su ve havadan kaynaklanan bakteri oluumunun engellenmesi belirtilmitir. zellikle lejyoner bakteri olarak bilinen ve zatrreye yol aan bakterinin olumamas iin gerekli nlemler ve uyulmas gereken standartlar belirtilmitir. Akustik performans Binann kullanm amacna gre belirlenmi akustik performans salamas, kapal ortam grlt dzeylerini amamas iin standartlar belirtilmitir. Bu kriter ayrca akustik olarak zel tasarlanmas gereken alanlarla dier alanlar arasnda uygun ses izolasyonlarnn yaplmasn istemektedir. 2.3.3.3 Enerji Enerji ana kriteri; bina iletiminden ve inasndan doan CO2 toplam emisyonlarn dk enerjili aydnlatma, llebilen sistemler, A enerji snfnda rnler ve baarl bir enerji ynetimi ile azaltmay amalamaktadr [27-30]. CO2 emisyonlarnn azaltlmas Binann inaat ve iletim sistemlerinden kaynaklanan CO2 emisyonlarnn belirtilen deerlerde olmasn istemektedir. Bina tiplerine gre belirlenmi AB direktifinde de belirtilen EPC standartlarndaki deerlere uygunluk aranmaktadr. Bu kriterde bina lisansl enerji denetileri tarafndan eitli simlasyonlarla test edilir ve enerji snf belirlenir. Genel ve kullanc enerji kullanmnn llmesi ki ayr kriter olarak belirtilen maddelerde; kullanmdaki temel sistemlerin ve kiracnn enerji tketiminin ayr ayr llmesi iin bamsz bir lme sisteminin yerletirilmesi istenmektedir. Istma, scak su, nem alma, soutma, fanlar ve aydnlatma ile varsa bunlarn dndaki ana sistemler llmelidir. D mekan aydnlatmas D mekan aydnlatma elemanlarnn enerji verimli elemanlar olarak seilmesi gerektiini belirtir. Aydnlatma elemanlarnn kullanm amacna gre aydnlatma deerleri belirtilmitir. Tm aydnlatmalarn gn sensrl olmas istenmektedir.

22

Dk ya da sfr karbon teknolojileri Bu kriter, enerji ihtiyacnn byk bir blmnn yerel yenilenebilir kaynaklardan salanmasn hedeflemektedir. Bunun iin yakn blgeden salanan dk ya da sfr karbonlu enerji kaynaklarnn fizibilite ve uygulamasna iliin bir alma istenmektedir. Bu uygulamann sonucunda binann CO2 emisyonunu %10-%15 arasnda azaltlmas durumunda farkl krediler alnabilmektedir. Bunun dnda binaya elektrik salayan sistemlerin elektrik enerjisinin %100n yenilenebilir kaynaklardan elde etmesi durumunda ek kredi alnr. Dier alt kriterlerde; bina eperlerinden hava szmasnn engellenmesi iin gerekli izolasyonlarn yaplmas iin kredi verilmektedir Asansr, yryen merdivenler, yryen bantlar, souk hava depolar gibi sistemlerde enerji verimlilii yksek ekipmanlar kullanlmas gereklilii belirtilmi ve her bir kritere uygun standartlar salanmas durumunda kredi verilmektedir. 2.3.3.4 Ulam Bu ana kriterde; binaya ulam srasnda oluan CO2 toplam emisyonunu azaltmak amalanmtr. Toplu ulam salanmas Belirtilen ulalabilirlik indeksi ve buna uygun hesaplama metotlarna gre bu kriterden 1-3 aras kredi alnabilmektedir. Ulalabilirlik indeksi; binann giriinden ilk toplu ulam noktasna olan mesafeye, toplu ulamn cinsine, binaya saatte ka servis aracnn uradna gre belirlenmektedir. Hizmet tesislerine yaknlk Market, bankamatik, postane gibi hizmet noktalarna 500mden daha uzak olmama art aranmaktadr. Bisiklet tesisleri Bisiklet kullanmn tevik etmek amacyla gvenli ve belirtilen sayda bisiklet park alan, du ve soyunma odalar tesis edilmesi art aranmaktadr. Bisikleti ve yaya gvenlii Bina evresinde yeterli alan olan projelerde bisiklet ve yaya yollarnn gvenlii, boyutlar ile ilgili standartlar belirtir.

23

Ulam plan Fizibilite ve tasarm aamasnda bina tipine ve kullanc profiline gre binaya yaya, bisiklet ve dier ulam sistemleri ile engelli ulamn gsteren bir ulam plan hazrlanmasn kapsamaktadr. Ara kullanmn minimuma indirmek iin ara paylam yapanlara ncelikli park alan tahsis edilmesini, toplu ulam iin bekleme alanlarnn konforlu olmasn, otobs hatt salamay, ara parkn creti hale getirmeyi veya yasaklamay, toplu ulam ile ilgili bilgi verici alanlar yaratmay, yaya ve bisiklet yollarn zendirici hale getirmeyi nermektedir. Maksimum otopark kapasitesi Toplu tamay zendirmek ve tekil ara kullanmn engellemek amacyla otopark kapasitesinin limitli hale getirilmesini istemektedir. Her 3 ya da 4 kullancya bir ara park yeri salamay nermektedir. 2.3.3.5 Su Su tasarrufu Bir kiinin yllk su tasarruf oranna gre kredi vermektedir. Az su harcayan ekipmanlarn kullanlmas, kullanm suyu, yamur suyu, gri su vb. geri dnmnden kazanlan suyun kullanlmas kriterlerini ierir, geri dnm standartlarn ve gerekli hesaplar tanmlar. ebeke suyu kullanmnn minimuma indirilmesini amalar. Suyun lm Su tasarrufunu llebilir klmak adna suyun ana klarna lm cihazlar yerletirmeyi kapsamaktadr. Bamsz binalarda her binaya ayr cihaz konmasn belirtir. Byk szntlarn engellenmesi Bina iindeki ve evresindeki tm ana su klarnda sznt ve tama kontrol yaplmas ve bunun bir otomasyonla bina ynetimine veya kullancya bildirilmesini kapsamaktadr.

24

Shhi tesisatlarn kapatlabilmesi zellikle tuvaletlerde oluan kk apl szntlarn engellenmesi iin, sensrl ya da kzl tesi sistemlerin kullanlmasn bylece her kullanmdan sonra sistemin kendini kapatmasn belirtir. 2.3.3.6 Malzeme Bu ana kriter; sadece hammaddelerde deil binadaki tm malzemelerde BREEAM tarafndan oluturulmu standartlar ieren Yeil Rehber4e uyumlu A snf enerji verimli ve geri dnml ierikli malzemelerin kullanlmas esaslarn kapsamaktadr. Malzeme teknik zellikleri Binann tm yaam dngs boyunca evresel etkisi az olan malzemelerin kullanlmasn amalar. Binann temel yap malzemelerinin Yeil Rehbere uygun kullanlmas durumunda 4, biti ve kaplama malzemelerinin Yeil Rehbere uygun kullanlmas durumunda 2 krediye kadar puan vermektedir. Sert peyzaj ve snr elemanlar D mekan sert peyzajda ve snr elemanlarnda kullanlacak malzemelerin en az %80inin Yeil Rehberde belirtilen A veya A+ snfnda olmas gerektiini belirtir. Bina cephesinin yeniden kullanm Mevcut bina cephesinin yerinde tekrar kullanmn tevik etmek amalanmaktadr. Binann yeni cephe alannn en az %50si yeniden kullanm ile oluturulmu ise veya eski cephenin ktle olarak %80inin yerinde yeniden kullanlm olmas durumunda bu kredi alnabilir. Bina strktrnn yeniden kullanm Mevcut bina strktrnn hacim olarak minimum %80inin herhangi bir glendirme gerektirmeden yeniden kullanlmas istenmektedir. Yenileme projesi ise yeniden kullanlacak strktrn yeni binann strktrnn hacim olarak en az %50sini iermesi gerekmektedir.

Yeil Rehber (Gren Guide); BRE tarafndan gelitirilen malzeme ve elamnlarn yaam dngs boyunca evresel zelliklerini belirten bir artnamedir.

25

Duyarl kaynaklardan retilmi malzemeler Yeni yaplacak projelerin strktr, zemin ve kat demeleri, at, i ve d duvarlar, temel ve merdivenlerinin en az %80inin evreye duyarl kaynaklardan retilmi olmas gerekmektedir. Ayrca kullanlacak her trl ahabn %100 legal kaynaklardan salanmaldr. Malzeme ve gerekli standartlar detayl olarak belirtilmitir. zolasyon Yeil rehbere uygun olarak yaltm katsaylar belirlenmi, en az %80i evreye duyarl kaynaklardan retilmi s yaltm malzemelerinin kullanlmas belirtilmitir. Salamlk D koullara, ara ve youn yaya trafiine ak blgelerdeki malzemelerin dayankl olmas bylece yenilenme sklnn azaltlmas kriterlerini iermektedir. 2.3.3.7 Atklar naat sahas atk ynetimi Kaynak verimliliini salamak amacyla inat atklarnn etkin ve uygun bir ekilde deerlendirilmesini amalamaktadr. Toplam kat alannn her 100 m2sine den atk metrekpne gre bir oran belirlenir ve orann byklne gre 1-3 kredi alnabilir. Ama inaat atklarnn azaltlmas ve tehlikeli olmayan atklarn dolgu gibi amalarla sahada yeniden kullanlmasdr. Geri dnml agrega kullanm naatta geri dnml ya da daha nceden kullanlm agregann kullanlmasn belirtir. Geri dnml ya da ikincil kullanlan agregalar toplam bina agregasnn en az %25ini oluturmaldr. Agregann kayna inaatn kendisinden ya da 30 km. apl alandaki bir inaat, ykm ya da hafriyattan olmaldr. Geri dnml atklarn toplanmas Binadaki geri dntrlebilir atklarn toplanmas iin bir alan ayrlmas gerektiini belirtir. Bu alan net bir ekilde iaretlenmeli, binadan ulam ve toplama aralar iin kolay eriim salanmaldr.

26

Deme kaplamalar Binada kullanlacak kaplama malzemelerinin kullanc tarafndan belirlenmesine imkan verilmesini belirtir, bylece materyallerin israf edilmesi nlenmi olur. Bu nedenle kaplamalarn rnek bir alanda gsterilmesi ve kiralayacak kullancnn kararna gre uygulanmas nerilmektedir. 2.3.3.8 Arazi kullanm ve ekoloji Brenin verilerine gre ngilterede 1990-1998 yllar arasnda 54.000 HA yaplamam alan yap alanna dnmtr. ngilterede 1998-2016 yllar iin 110.000 HA krsal alann kentsel alana dnecei ngrlmtr [25]. Bu kriter; atk ya da kirletilmi alanlarn yeniden kullanmn, arazinin ekolojik deerini arttrmay, mevcut ekolojik yapy korumay ve tehlikeye atmamay, bina metrekaresinin optimizasyonunu ve arazi yerleimini en iyi ekilde yapmay hedeflemektedir. Arazinin yeniden kullanm Daha nce zerinde yerleim yaplm bir arazi yerine yerlemeyi tevik etmek amalanmaktadr. Yeni yaplacak binann oturum alannn %75i, arazinin son 50 yl ierisinde endstriyel, ticari ya da konut ilevli olarak yaplam olan blgesinde olmaldr. Daha nce rekreasyon alan, park, tarm arazisi, ormanlk vb. olan arazilerde bu kriter geerli deildir. Kirlilik ieren alanlar Yerleimden nce tm negatif etkilerden arndrmak suretiyle kirlilik ieren alanlara yerlemeyi tevik etmektedir. Kirliliin derecesi, nedeni ve arndrma ilemleri en batan uzman kiilerce belirlenmelidir. Arazinin ekolojik deeri ve bu deerlerin korunmas Arazinin ierisinde yerleim yaplacak alann ekolojik deerinin dk olduu belirlenmeli ve inaat ilerinden ve yerleimden doacak her trl zarar engellenmelidir. Arazi ierisindeki, su alanlar, aa tipleri, canl trleri bir uzman tarafndan belirlenmelidir. Yklenici inaat hazrlk almalarndan itibaren saha ekolojisini korumakla ykmldr.

27

Ekolojik etkiyi azaltmak naat sonrasnda binann ekolojik evreye negatif etkisi olmadnn ya da bu etkinin minimum olduunun belirlenmesi gerekmektedir. Arazinin ekolojik deerini arttrmak Tasarm ekibi uzman bir ekolojistle alr ve projenin arazinin ekolojik deerini arttrdn, mevcut ekolojik deeri azaltmadn ispat ederse bu kredi alnabilir. Ekolojik deeri 6 yeni tr olarak arttrarak1 kredi, 6dan daha fazla yeni tr olarak arttrarak 2 kredi alnabilir. Ekolojik deerin nasl arttrlabilecei belirtilmitir. Biyolojik eitlilie uzun vadedeki etki Binann yapmndan sonra ekolojik etkilerini azaltmak amacyla, n koul ve ek kriterler belirlenmitir. Uzman bir ekolojist bina fonksiyonlar kullanlmaya balamadan nce, yapm aamasnda ve binann kendi zellikleriyle ekolojik bir zarar verilmediini raporlandrmaldr. Binann kullanma almasndan en az be yl sonrasn kapsayan bir peyzaj ve doal ortam iletim plan hazrlanmaldr. Bunun dnda ek istenenlerden 2 veya 4 maddenin yerine getirilmesi durumunda 1-2 kredi alnabilir. 2.3.3.9 Kirlilik Bu kriter; dk kresel snma potansiyeli olan soutucu ve izolasyonlar kullanlmasn, sera gaz salnm minimum olan stma sistemlerinin kullanlmasn, dk sel riski olan alanlarda yerleimi ve yzey suyu akn azaltmay, kritik alanlarda yakt szntsn nlemeyi ve filtreleme yapmay nermektedir [27-30]. Soutucularn Kresel Isnma Potansiyeli (GWP) Bina servislerinde ve souk hava depolarnda global snma yaratan soutucularn kullanlmamasn belirtir. Soutucu kullanmamak ya da kullanlan soutucularn GWP deerlerinin 5den az olmasn salamak gerekmektedir. Soutucu szntlarndan korunma Soutucularn szntlarndan doan emisyonlar en aza indirmeyi amalar. Bamsz bir sznt tespit ve nleme sistemi kurulmasn belirtir.

28

Istmadan kaynaklanan NOx emisyonlar Istma sisteminin en az NOx emisyonu yaratacak ekilde seilmesi gerektiini belirtir. Emisyonlarn sistemin normal almas srasnda llmesi gerektiini belirtir. Kriterde ayrntl hesaplama teknikleri ve istenen deerler tanmlanmtr. Takn riski Seilen arazinin takn riski dk bir blgede olmas, takn riski olan blgelerde yaplan yerleimin zemin ve bodrum katlarnn tama kotundan en az 60cm yksekte olmas gereklilii belirtilmitir. Dere yataklarnn kirlenmesini engellemek Binann sert zeminlerinden srklenen silt, ar metaller, kimyasallar ve ya atklarnn doal dere yataklarn kirletmemesi amalanmtr. Bunun iin srdrlebilir bir drenaj sistemi ve ya tutucularn kullanlmas gereklilii belirtilmitir. Gece k kirliliini engellemek Gece klandrmasnn sadece gerekli alanlarda ve minimumda yaplmasn bylece k kirliliini nlemeyi amalamaktadr. D mekan aydnlatma stratejileri ve teknik artnameleri ile ilgili bilgiler verilmitir. Gerekli saatlerde, enerji verimli ekipmanlarla, blgelemeler yaplarak, binann tipi ve yerleim blgesine uygun olarak aydnlatlmas gerektii belirtilmitir. Grltnn engellenmesi evrede sese hassas yerleimler varsa bunlara minimum 800 m apl mesafede yerleim yaparak, bina yapm sonrasndaki ses dzeyi yapm ncekine eit veya dk ise bu kredi alnabilir. Sese hassas alanlar ve hesaplama kriterleri kriterde belirtilmitir. Son olarak 2008de gncellenen BREEAM versiyonunda tasarm ve konstrksiyon sonras deerlendirme aamalar eklenmitir. Ayrca n koul kredilerde ve BREEAM Sekin versiyonu deerlendirme dzeyinde deiiklik yaplmtr. En nemli deiikliklerden biri zellikle karbondioksit salnm ile ilgili kriterler Avrupa Birliinin kabul ettii enerji performans sertifikas EPC sistemi ile uyumlu hale getirilmi, bylece binalarn enerji performans lmlerini yaymay hedeflemilerdir.

29

Ayrca 2008 ylnda Breeam Avrupa versiyonu oluturulmu ve sistem Avrupa lkelerinin yerel standartlarna adapte edilmeye allmtr. BREEAM bu versiyondaki deiikliklerin toplumda son yllarda srdrlebilirlik konusunda artan bilin sonucu deien inaat sektrne bir cevap niteliinde olduunu belirtir [25]. 2.3.4 LEED yaps ve hedefleri 1993 ylnda Amerikada kurulan Yeil Bina Konseyinin (USGBC) srdrlebilir bina endstrisinde yeil bina tanmlama ve deerlendirmeye ynelik bir sistem aray sonucu LEED sertifika sistemi oluturulmutur. Dnyada kullanlan sistemlerin gnll ve ok katlml bir komiteyle incelenmesinin ardndan 1998 ylnda LEEDin pilot versiyonu, Austos 1998 ylnda yaymlanmtr. LEED, gnll ve konsensusa dayal bir sistemdir. evresel performans btn bina perspektifinde ve kullanm sresi zerinden deerlendirir ve yeil binay oluturan net standartlar oluturmaya alr [20]. LEEDin ana hedefi; yap sektrnde pay olan btn kii ve kurulularn, yaplarn, yaam dngs srecinde oluturduklar evresel etkilere dikkat ekerek, etkinliklerini ve rnlerini bu etkileri azaltmak dorultusunda gerekletirmeleridir [23]. USGBC ye gre LEEDin amalar, genel geer lme standartlar oluturarak Yeil Binay tanmlamak, btnsel bir bina tasarm yntemi gelitirmek, yap sektrnde evresel liderlik oluturmak, yeil rekabeti tevik etmek, yeil binann yararlar konusunda tketici bilincini artrmak ve bina pazarn dntrmek olarak belirtilmitir [31]. 2.3.5 LEED deerlendirme yntemi ve sertifika kategorileri Deerlendirme, hedeflerin belirlendii tm gruplarn katld Eco-charette ad verilen atlye almas ile balamaktadr. Bunun sonrasnda yap USGBCye kayt ettirilir. LEED sertifika srecinde deneti sistemi yoktur. USGBCni at uzmanlk snavndan geen kiiler LEED danman olabilirler. Fakat sre boyunca LEED danman ile alma zorunluluu yoktur, danman ile birlikte almak ayr bir puan getirir. Sistem denetleme deil belgeleme esasna dayaldr ve tamamen effaf bir sretir. Puan alnmas ngrlen kriterlere gre hazrlanan belirli dokmanlarn USGBC web sayfasna yklenmesi ve USGBC tarafndan incelenmesi sonras

30

puanlama yaplr. Sertifika dokmanlarnda n koul olarak belirtilen artlar salanmazsa bavuru kabul edilmez. LEED Sertifika Kategorileri; Yeni Konstrksiyonlar Mevcut Bina Yenilemesi Ticari Mimari Kaba naat ve D Cephe Okullar Hastane ve Klinikler Konutlar Mahalle Gelitirme ve Alveri Merkezleri olarak belirlenmitir [20]. lgili kategorideki projeler, deerlendirme kriterlerine gre yaplan puanlama sonucu; Sertifikal, Gm, Altn, veya Platin sertifika almaya hak kazanrlar. 2009da gncellenen LEED V.3de; uyumluluk ve blgeselleme konularna arlk verilmi, kredi arlklarnda deiiklikler yaplmtr [32]. Versiyon 3de sera gaz salnm ve iklim deiikliine etkisi olan ltlerin arl arttrlmtr [23]. Bu balamda toplu ulam alarna yaknlk, suyun verimli kullanlmas, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanlmas gibi kriterlerin puanlar arttrlmtr. Blgesel kredilendirme sisteminde ise projenin zel konumuna bal olarak alt farkl ek puan kategorisi belirlenmitir. rnein Florida eyaletinin kentsel ksmlar iin mevcut yap stounun kullanlmas ek puan getirirken, Michigan Gller Blgesinde tarmsal alanlarn korunmas ve gllere giden atk suyun kalitesinin arttrlmas ek puan kazandrmaktadr [32]. Ayrca Haziran 2009dan itibaren uygulamaya konulmak zere LEED danman olma sreci de aamal hale getirilmitir. Puanlama sistemi toplamda 69 puan zerinden yaplrken 100 puan zerinden yaplacak ekilde deitirilmitir. Blgesel ek puanlar henz sadece Amerikann farkl eyaletleri ve Meksika iin oluturulmutur [32].

31

2.3.6 LEED deerlendirme kriterleri Leed binalar; Srdrlebilir Arazi Su Kullanmnda Verimlilik Enerji ve Atmosfer Malzeme ve Kaynaklar Mekan Yaam Kalitesi Tasarmda Yeni Bulular olmak zere alt ana evresel kategori ve bunlarn alt kategorileri erevesinde incelemektedir [32-35]. Puanlama sertifika kategorilerine gre deiiklik gsterebilmektedir. Kriterlerin ierisinde n koul olarak istenen kriterler ayrca belirtilmi, puanlar n koul kriterlerinin dnda kalan kriterlerden elde edilmektedir. 2.3.6.1 Srdrlebilir Arazi Srdrlebilir arazi kriterleri genel yaklam olarak; yeil alanlar ile daha nceden yerleim yaplmam alanlarda yeni bir yerleim yaplmasndan ve tarm alanlarnda, doal habitata zarar verecek, yerel ya da blgesel erozyona sebep olacak ekilde yerleim yaplmasndan kanlmas gerektiini belirtir. Yeni yerleimlerin mevcut yerleimlere, ulam alarna ve kentsel alt yaplara yakn olmas tercih edilmelidir [32-35]. naat faaliyeti kirliliini nleme Bu kriter kapsamnda, inaat faaliyetleri esnasnda ortaya kan topran yamur suyu ebekesine karmasnn engellenmesi, bu amala uygun bir erozyon ve sedimantasyon plannn yaplmas ve uygulanmas n koul olarak belirtilmitir. Geici ve kalc tohumlama, mal uygulama, toprak hendekler, silt bariyerleri ve sedimantasyon ukurlar yaplmas nerilmitir. Arazi seimi Arazi seiminin peyzaj mimarlar, evre mhendisleri, yerel profesyoneller, ekolojistler, belediye grevlileri ve eitli uzmanlarla birlikte karar verilmesi gereken

32

bir konu olduu belirtilmitir. Master plan kararlar ve yerel belediye tarafndan oluturulmu zonlamalara uyarak fizibilite almalar yaplmas gerekmektedir. . Yeil alan, nehir, gl havzalar, doal yaam koruma sahas, tarm arazisi gibi verimli ve ekolojik nemi olan araziler proje alan olarak seilmemelidir. Bina oturumunun minimuma indirilmesine allmaldr. lgili kurumlardan arazinin tanmlanm zel alanlardan herhangi birinin zelliklerine sahip olmad kantlandnda bu kategoriden puan alnabilir. Geliim younluu ve yerleim alan balants Geliim younluu ve yerleim alan balants alt kriteri ile kentsel doku iindeki yerleimlere ncelik verilerek kentsel alanlarn niteliklerinin arttrlmas ve birbiriyle iletiim iinde bir komuluk yaratlmas amalanmtr. Bu kriterde net geliim younluu veya bina yerleim younluu belirtilen deerden az olmayan bir alanda yerleim yaplmas ve market; ocuk yuvas, kuru temizleme, salk merkezi, park, eczane, okul, vb. birimlerinden en az 10 tanesinin yarm mil yarapl alann iinde olmas koulu aranmaktadr. Atk, zehirli, terk edilmi alanlarn slah ve tekrar kullanm Bu alt maddede yerel birimler tarafndan Brownfield5 olarak snflandrlm bir araziye yerleilmesi ve bu arazinin dntrlmesi tevik edilmitir. Arazide kirlilik varsa uygun yntemlerle yeralt ve yer st temizlik yaplarak iyiletirilmesi gerekliliini belirtir. Alternatif ulama uygunluk ve toplu tamaya eriim Bu alt kriterde; zellikle tekil otomobil kullanmndan doan kirlilii ve alan kullanmn azaltmak amalanmaktadr. Mevcut ulam alarnn kullanm ve yeni hatlarn almasnn minimize edilmesi nerilir. Kritere gre; herhangi bir tren veya metro istasyonuna en fazla yarm mil yrme mesafesinde olan bir arazi ya da iki ya da daha fazla otobs hattnn getii bir otobs durana en fazla eyrek mil yrme mesafesinde bir arazi seilmelidir.

Brownfield; tarma, doal hayata uygun olmayan daha ncesinde endstriyel, ticari vb. amalarla kullanlan zamanla terk edilmi, yeniden kullanlmasnda saknca olmayan arazi olarak tanmlanabilir.

33

Alternatif ulam; bisiklet park yeri ve soyunma odalar Kritere gre; bisiklet gibi alternatif ulam aralar tevik edilmeli ve bunlarn destek nitelerine projede yer verilmelidir. Gvenli bisiklet yollar ve depo niteleri salanmaldr. Projenin byklne ve kullanc saysna bal olarak belirlenen hesaplamalara uygun sayda bisiklet park yeri ve ekipman salanmaldr. Alternatif ulam; alternatif yakt kullanan ve yakt verimli aralar Alternatif yakt kullanan aralara ncelikli park yeri salayarak kullanmn tevik edilmesi amalanmtr. Alternatif yakt kullanan ve yakt verimli aralar iin kolay ulalabilir ve yeterli sayda park yeri bulundurmak ve gvenlii salanmak koulu ile alternatif yakt istasyonu kurmak puan kazandrmaktadr. Alternatif ulam; park kapasitesi ve servis aralarnn ulaabilirlii Tek kullancl ara kullanmna snr getirmek, otopark alanlarn optimize etmek amalanmtr. Gereksinim dnda otopark alan yapmamak amacyla bina toplam park yeri says yerel ynetmeliklerde tavsiye edilenden daha fazla olmamaldr. Servis aralar ve ortak kullanlan aralar iin ncelikli park yerleri oluturulmal, eriim kolayl salanmaldr. Arazi gelitirme; doal yaam koruma ve gelitirme Arazi gelitirme kriterinde binann mevcut ekosisteme minimum zarar vermesi, mevcut doal alanlar korumak, zarar grm doal alanlar restore etmek amalanmtr. Korunma altna alnmam yeil arazilerde inaat etki alannn belirtilen aplarn zerine kmamas ve arazi alannn minimum %50sinin yeil olarak tasarlanmas gerekmektedir. Doal evreyi korumak ya da yenilemek alt kriterinde, gerekli olmayan yerlerde kaplama malzemesi kullanlmamas, yerel ya da adapte olabilen bitkilerin kullanlmas ile biyolojik eitlilii arttrmak nerilmitir. Altyap almalarn koordine ederek hafriyat en aza indirmek nerilmitir. Arazi gelitirme; ak alan maksimize etme Biyolojik eitlilii arttrmak amacyla ak alanlarn maksimize edilmesi ve yerel bitkilerle yeillendirilmesi nerilir. Yerel ynetmelik ve imar planlarnda belirtilen ak alann %25 arttrlmas, herhangi bir zorunluluk yoksa yeillendirilmi ak alann bina oturum alanna eit olmas veya arazi alannn minimum %20sine eit

34

olmas istenmektedir. Strktr asndan deerlendirmek ve uygun detaylar kullanmak artyla yeil at yaplmas nerilmitir, yeil atlar da yeil alan metrekaresine dahil edilebilmektedir. Yamur suyu ynetimi; miktar ve kalite kontrol Yamur suyu ynetimi alt kriterinde bina lokasyonuna, iklimsel ve evresel verilere bal olmakla birlikte genel olarak; doal hidrolojiye minimum zarar verecek ekilde su geirimsiz yzeylerin miktarn azaltmak, sahada filtreleme ve yamur suyu drenaj yaplmas amalanmaktadr. Su kirlilii yaratmamak amacyla yamur sularnn iyiletirilmesi, sahada filtrelendikten sonra sisteme verilmesi, suyu kirletici kaynaklarn ortadan kaldrlmas hedeflenir. Arazinin inaat ncesi yzey geirimsizlik oranna bal olarak yamur suyu planlamas yaplmas gereklidir. Is adalarn azaltma Bu kriterde; mikroklimay korumak iin zellikle kentsel alanlarda younluktan oluan s adalarn azaltmak amalanmtr. Materyaller gne yanstma katsays (SRI) ve salm gc yksek zelliklere sahip olmaldr. Arazideki sert zeminlerin %50sinde SRI deeri minimum 29 olan malzemeler kullanmak, aal ve glgeli alanlar yaratmak ve boluklu malzemeler kullanmak ya da otopark alannn minimum %50sini yeraltnda ya da ats SRI deeri uygun bir malzeme ile kapl olarak yapmak puan kazandrmaktadr. atlarda s etkisini azaltarak da puan alnabilmektedir. at alann %75ini kaplayan malzemenin SRI deeri eimli atlarda minimum 29, dk eimli ve dz atlarda minimum 78 ya da at alannn %50si yeil at olmaldr. ki sistemin kombinasyonu da uygulanabilmektedir. Ik kirliliini azaltma Ik kirliliini azaltma alt kriterinde; k geiini minimize etmek, gece grlebilirlii parlamay azaltarak salamak ve gece oluan ekosisteme zarar vermemek amalanmtr. aydnlatmada acil durum aydnlatmas dndaki btn aydnlatma gc, mesai saatleri dnda en az %50 azaltlmal veya k geiini engellemek amacyla bina kabuu zerinde btn effaf aklklar otomasyon sistemiyle mesai saatleri dnda kapatlmaldr. Bunun dnda d mekanlarda sadece gvenlik ve konfor amacyla zorunlu blgeler aydnlatlmal, d alanlarda

35

ASHRAE 90.1-2004te belirlenmi standartlarn % 80i, bina cephesinde ise ayn standartn % 50si almamaldr. Kiraclar iin srdrlebilir tasarm ve inaat rehberi Srdrlebilir tasarma dahil olmalarn salamak ve bilgilendirmek amacyla kiraclar iin srdrlebilir tasarm ve inaat rehberi hazrlamak art puan kazandrmaktadr. 2.3.6.2 Suyun verimli kullanm Ana kriterlerden biri olan bu kriter; bina ii ekipmanlar su tasarruflu seilmesi, bina yaam dngs boyunca bakm, sulama vb. iin kullanlacak suyun minimumda tutulmas, ime suyunun sulama ve tuvaletlerde kullanlmamas, gri suyun artlmas ve yeniden kullanlmas gibi kriterler gzetilerek suyun verimli kullanlmasn esas alr. Su verimli peyzaj dzenlemeleri Bu alt kriterde sulama suyunda ebeke suyu kullanmnn %50 azaltlmas durumunda 1 puan, sulama suyunda ebeke suyunun hi kullanlmamas veya hi sulama yaplmamas durumunda 2 puan kazanlmaktadr. Kriter, sulamada ebeke suyu yerine yamur suyu, geri dntrlm gri su ve atk su kullanmn tevik etmektedir. Yeniliki atk su deerlendirme teknolojileri Binada retilen atk suyun iindeki ebeke suyunun %50 azaltlmas veya oluan atk suyun %50sinin artlmas puan kazandrmaktadr. Artlan su arazide kullanlmaldr. Atk sudaki ebeke suyu oran yksek verimli ekipmanlar ya da artlm atk suyun kullanlmas ile gerekletirilebilir. Su kullanmn azaltmak Sulama dnda kullanlan ebeke suyunun, bina kullanclarnn says gz nnde alnarak hesaplanmas ve bu miktarn belirtilen standartlardan %20 veya %30 daha az olmas puan kazandrmaktadr.

36

2.3.6.3 Enerji ve atmosfer Yeil bina tasarmnda, enerji gereksinimlerinin azaltlmas ve binann enerji performansn ykselterek iletim maliyetlerini azaltlmas nemli birer kriterdir. Bina enerji sistemlerini devreye alma Bu kriterinde n koul olarak proje kapsam iindeki enerji harcayan sistemlerin teknik kapasite ve ileyi olarak artname ve standartlara uygunluunun denetlenmesi; Commissioning iin profesyonel hizmet alnmas gerekliliini belirtir. Bu kavram bir eit teminat altna alma srecidir. Sistemlerin (genellikle HVAC) uygun tasarlanmas, uygulanmas, fonksiyonel olarak test edilmesi, iletilmesi ve bakmnn yaplmas srelerinin proje sahiplerinin istekleri ile uyumlu olarak gerekletirilmesidir [32-35]. Bu hizmet; binann ilgili enerji sistemlerinin proje sahibince talep edilen, tasarmclar ve mhendisler tarafndan projede ve artnamede belirtilen ekilde uygulanp uygulanmadn ve performanslarn denetlemeyi kapsar. Minimum denetlenmesi gereken sistemler; iklimlendirme sistemleri (klimalar, kaloriferler, kazanlar, pompalar vb.), aydnlatma sistemleri, scak su sistemleri, yenilenebilir enerji sistemleri, binaya zel dier mekanik, elektrik ve otomasyon sistemleri olarak n koulda belirtilmitir. n koul olarak belirtilen temel sistemsel devreye alma dnda bina iletim sresi boyunca gelitirilmi kontrol hizmeti alnrsa ek puan kazanlr. Minimum Enerji Performans Kriterde n koul olarak istenen; proje kapsam iindeki enerji harcayan sistemlerin, ASHRAE/IESNA 90.1-2004 standardna ya da daha kapsaml olduklar ispatlanmak artyla yerel standartlara uygun bir ekilde tasarlanmasdr. LEED sistemi mekanik standartlarda ASHRAE ve IESNA standartlarna gnderme yapmaktadr. Standartlarda belirtilen deerlerden kriterlere gre belirlenmi farkl yzdelerde daha verimli olma artn koymaktadr. Temel Soutma Sistemleri Ynetimi n koul olarak proje kapsam iindeki iklimlendirme sistemlerinde kullanlacak s tayc akkanlar iinde kloroflorokarbon gaz bulunmamas belirtilmitir. Gnmz HVAC sistemlerinde CFC ieren sistemler kullanlmamakla birlikte

37

mevcut bir bina iin alnacak sertifikada mutlaka gerekli dnmlerin yaplmas gerektii belirtilmitir. Enerji performans optimizasyonu n koul olarak binann btncl bir enerji modellemesi ve simlasyonunun yaplmas ve ASHRAE/IESNA 90.1-2004 standardna gre oluturulan temel senaryo ile karlatrlmas istenmektedir. Temel senaryodan %10.5 ile %35 arasnda daha iyi performans gsterme durumuna gre 1-8 aras puan alnabilmektedir. Enerji modellemesi dnda belirli bir metrekareden kk ofis binalar iin ASHRAE Kk Ofis Binalar in Enerji Tasarm Rehberine uygunluk 1-3 puan kazandrabilmektedir. Yerinde yenilenebilir enerji kullanm Fosil yakt kullanmn azaltmak ve yenilenebilir enerji kullanmn tevik etmek amalanmaktadr. Binann ihtiyac olduu elektrik enerjisinin en az %1i binaya zel yenilenebilir enerji sistemleri sayesinde karlanmas durumunda 1-3 puan kazanlabilir. Fotovoltaik sistemler, rzgar, gne, hidro ve biyolojik yaktlardan retilen enerjiler ve jeotermal enerji sistemleri bu kriterde uygun sistemler olarak belirtilmitir. Gelimi lme ve dorulama sistemlerinin kurulmas Binann zaman iindeki enerji tketiminin llebilmesi iin; bina faaliyetlerinin ve kiraclarn enerji tketiminin llebilmesinin salanmas ve IPMVP sistemine uygun bir lme ve deerlendirme plannn oluturulmasn kapsamaktadr. Gelimi soutma ynetimi Global snmay ve ozon incelmesini azaltma amal; soutucu sistem kullanmamak veya soutucu akkan olarak doal soutucular kullanmak veya ozona zarar veren, kresel snmaya yol aan akkan kullanm belirlenen limitlerin altnda sistemleri kullanmak gerekmektedir. Yeil G Binann en az iki yl boyunca kullanaca elektriin en az %35inin yeil enerji kaynaklarndan salanmas gerektiini belirtir.

38

Green-e6nin teknik standartlarna uyan yenilenebilir enerji sertifikalar, yeil etiketli enerji sistemleri kullanlabilmektedir. 2.3.6.4 Materyal ve kaynaklar Materyal ve kaynaklar ana kriteri yap malzemeleri ve kaynaklarda geri dntrlebilirlik, yeniden kullanm konularn deerlendirmektedir. Ayrca yerel malzeme kullanmn destekleyici puanlar bulundurur. Geri dntrlebilir atklarn depolanmas ve toplanmas n koul olarak istenen bu kritere gre kat, karton, cam, plastik ve metal gibi geri dntrlebilen atklarn depolanmas iin kolay eriilebilen bir alan belirlenmeli ve periyodik olarak atklar toplanmaldr. Minimum olarak; kat, karton, cam, plastik ve metaller ayr olarak toplanmal ve depolanmaldr. Proje metrekaresine gre minimum geri dnml malzeme toplama alan belirtilmitir. Bina yeniden kullanm Mevcut bir binann duvar, deme ve at gibi yapsal elemanlarnn %25inin veya %50sini yeniden kullanlmas veya strktrel olmayan elemanlarn (Cephe, at kaplamalar, deme gibi) %75inin bakm yaplarak yeniden kullanlmasn iermektedir. Mevcut binaya ek yaplmas durumunda eklenen yapnn alan mevcut yapnn alannn 6 katndan daha bykse bu kriterden puan alnmaz. naat at geri dnm Bu kriterde inaat srasnda ortaya kan atklarn minimum %50si veya %75inin geri dnm iin toplanmas ve bina iinde tekrar kullanlmas belirtilmektedir, kullanm yzdesine gre puan alnmaktadr. Malzemelerin yeniden kullanm Bu kriterde projede kullanlan malzeme btesinin en az %1i oranndaki ksmnn daha nceden kullanlm olmas istenmektedir.

Green-e; yenilenebilir enerji sistemleri ve sera gaz etkilerini azaltan sistemler ile ilgili sertifika veren, inceleme ve kontrol yapan Amerika kl bamsz bir organizasyondur.

39

Geri dntrlebilir ierikli malzeme kullanm Bu kritere gre proje kapsamndaki mobilyalar dahil tm malzemelerin en az %10 veya %20sinin ISO 14021E uygun geri dnml ierii olmaldr, geri dnm yzdesine gre puan alnmaktadr. Yerel malzeme kullanm Bu kritere gre; proje kapsamnda kullanlan malzemelerin karlmas, ilenmesi ve imalat en fazla 500 millik (800 km) bir yarap ierisinde yaplmaldr. Bu kriter yerel malzemelerin kullanmn tevik etmeyi ve tama srecinin evreye verdii negatif etkileri azaltmay amalamaktadr. Yerel malzeme kullanm yzdesine gre puan alnmaktadr. Sertifikal ahap kullanm Bu kritere gre proje kapsamndaki ahap temelli rnlerin kerestesinin en az %50si FSC (Orman Ynetim Konseyi) kriterlerine uygun olarak sertifikalandrlm olmaldr. Projede kalc olarak kullanlacak elemanlar kapsamaktadr. 2.3.6.5 mekan yaam kalitesi mekan yaam kalitesi ana kriteri, i hava kalitesinin arttrlmas, dk emisyonlu malzemelerin kullanlmas sonucu kullanc sal ve konforunu hedefleyen alt kriterler iermektedir. Minimum i hava kalitesi performansnda Binann i hava kalitesinin ASHRAE 62.1-2004 standardnn 4,5,6 ve 7. blmlerinde n grlen seviyelerde olmas ve bu standarda gre i mekanlarn havalandrlmas n koul olarak istenmektedir. Sigara duman kontrol Bu kritere gre bina ierisinde sigara yasa uygulanmas ve bina dnda belirlenen sigara ime yerlerinin bina hava girilerinden en az 25 ft (8m) uzakta olmas n koul olarak belirtilmitir. Bina ierisinde sigara imek iin ayr bir blm yaplmas istenirse bu blmlerde zel havalandrma sistemleri kurulmaldr. Temiz hava giriinin izlenmesi Bu kriterde; i mekandaki hava kalitesinin tasarland oranlarda tutulmasn salamak iin gerekli yerlere izleme ve alarm sistemleri yerletirilmesi

40

istenmektedir. Mekanik olarak havalandrlan alanlar iin; younluun belirtilen deerlerden fazla olduu yerlere CO2 sensrleri taklmal ve sensrden gelen bilgi sayesinde otomatik taze hava takviyesi yaplmal, dier mekanik olarak havalandrlan alanlar iin; taze hava miktarn len ve n grlen seviyeden en fazla %15 sapma iinde alan cihazlar taklmal, doal havalandrlan alanlar iin ise alarml CO2 sensrleri taklmaldr. Standartlarn zerinde havalandrma yaplmas Mekanik olarak havalandrlan alanlar iin; taze hava giri oranlar nkouldaki ASHRAE 62.1-2004 standardnda ngrlen minimum oranlara kyasla en az %30 daha fazla tasarland takdirde standartlarn zerinde havalandrma yapld iin ek puan kazanlmaktadr. Doal olarak havalandrlan alanlar iin; artnameleri sertifika rehberinde belirtilmi yaynlarnda tavsiye edilen uygulama yntemlerine gre bir doal havalandrma sistemi dizayn edilmeli ve belgelenmelidir. naat srasnda i hava kalitesi ynetimi plan Bu kriterde inaat srasnda oluan hava kirliliinden alanlarn ve kiracnn en az ekilde etkilenmesi iin eitli kriterler belirtilmitir. SMACNA prensiplerine gre Hava Kalitesi Plan oluturulmal ve uygulanmal, sahada depolanan malzemeler nem ve pislie kar korunmal, havalandrma niteleri inaat srasnda kullanlacaksa hava geri dnm kanallarnn her birine belirtilen nitelikte filtre taklmal ve btn havalandrma filtreleri yerleimden hemen nce deitirilmelidir. Dk uucu organik madde ierii Bu kriterde kullanlan btn yaptrc ve macunlarn, boya ve verniklerin, hallarn, kompozit ve lamine ahap malzemelerin ve yapmlarnda kullanlan yaptrclar ve reinelerin iindeki Uucu Organik Madde (VOC) orannn GreenSeal ve belirtilen dier standartlardaki deerlerin altnda kalmas istenmektedir. mekanda kimyasal ve kirletici kaynak kontrol Bu kriterde yaanlan mekanlara insan salna zararl partikllerin girmesini engelleyecek nlemler alnmas istenmektedir. Bu kritere gre kiralanan alann ana girilerine kalc pislik tutucu sistemler konulmal, insan salna zararl maddelerin bulunmas halinde (temizlik

41

malzemeleri, fotokopi makineleri vb.) bu alanlar tavana kadar duvarlar ile dier alanlardan ayrlmal ve oda iinde negatif hava basnc uygulanarak hava sirklasyonu salanmal, havalandrma sistemlerinde filtreler kullanlmaldr. klimlendirme sistemlerinin kontrol edilebilirlii Bu kriter alanlarn en az yarsnn i mekan havasnn scaklk, sirklasyon hz, taze hava miktar, nem oran zelliklerinden en az birini kontrol edebilmesini n koul olarak istemektedir. Bunun dnda ASHRAE 55-2004 standartlarna uygun bir sl konfor salanmas, s ve nem kontrol salayan iklimlendirme sistemleri kullanlmas durumunda ek puan alnmaktadr. Gn ve manzara Bu kriter; mekann gn ndan yararlanmas ve kullanclarn d mekanla grsel temas kurabilmelerine ynelik deerlendirmeler iermektedir. Kritere gre allan alanlarn %75inde veya %90nda en az %2 gn faktr salanmal veya bilgisayar modellemesi ya da gn lm yaplarak istenen deerin saland gsterilmelidir. Gn yansma ve kamama nleyici sistemleri kullanlmaldr. Ayrca bu kriterde kullanclarn %90nn oturduklar yerden dary grebilmeleri istenmektedir. Yeni fikirler ve tasarm sreci Bu kriter, yukarda belirtilen kriterler dnda da evre iin faydal aktiviteler yaplmasn tevik etmeyi amalar. Belirtilen kredilerin llebilir ksmlarnda belirtilen hedeflerin belli bir oranda almas durumunda ek puan alnabilir [32-35]. 2.4 Yeil Bina Sertifikalandrma Sistemlerinin Genel Deerlendirmesi Bu ksmda; nceki blmde ayrntl olarak incelenen sertifika sitemlerinin farkllklarnn ortaya konmas ve avantaj ile dezavantajlarnn deerlendirilmesi amalanmtr. Sertifika sistemleri; genel ve geerli lme standartlar oluturarak yeil binay tanmlamak, btnsel bir bina tasarm yntemi gelitirmek, yap sektrnde evresel liderlik tanmak, yeil rekabeti tevik etmek, yeil binann yararlar konusunda tketici bilincini arttrarak bina pazarn dntrmeyi amalar [21].

42

Genel olarak her iki sistemin de yeil bina kavramnn yaygnlatrlmas, farkndaln ve bilincin arttrlmas sonucu uygulamalarnn oalmasyla srdrlebilir bir evreye katkda bulunmay amaladn syleyebiliriz. USGBCye gre yeil binalarn evresel, ekonomik ve toplumsal yararlar vardr. evresel yararlar; ekosistem ve biyolojik eitlilii koruma ve gelitirme, su ve hava kalitesini arttrma, kat at azaltma, doal kaynaklar koruma olarak belirtilmitir. Ekonomik yararlar; iletim maliyetlerini azaltma, yapnn deerini ve karll arttrma, alanlarn retim ve memnuniyetini arttrma, yaam dngs boyunca ekonomik performans optimize etmek, toplumsal yararlar ise; hava, s ve akustik kaliteyi arttrma, kullanc konforu ve salnda iyiletirme, yerel altyapda yklenmeyi azaltma, genel yaam kalitesini arttrma olarak belirtilmitir [31]. BREye gre yeil binalar; kullanclar asndan; i mekanda gn nn etkin kullanm, ortam artlarnda kullanc kontrolnn salanmas, ortam grltsnn azaltlmas gibi kriterleri salayarak i ortam kalitesinin arttrlmas; verimliliin ve dikkatin artmas, kurumsal imajn gelimesi, alanlarn konforunun artmas sonularn yaratmaktadr. Ayrca esnekliin arttrlmas ve iletimsel maliyetlerin azaltlmas kullanclar asndan avantajldr [25]. Tasarmclar asndan bu konudaki temel bilgilerin artmas, kurumsal kimliin gelimesi, etkin proje ynetiminin gelitirilmesi, mteri memnuniyetinin artmas, evresel malzemelerle sermaye maliyetinin azaltlmas avantaj olarak deerlendirilirken yatrmclar asndan pazarlanabilirliin artmas, yatrmn olumlu bir geri dn getirmesi avantaj olarak gsterilmektedir [25]. Deerlendirme sistemleri Elkingtonun tanmlad srdrlebilirliin alt parametresi olan; sosyal, evresel ve ekonomik etkenlerden sosyal ve ekonomik parametreleri iermedii konusunda eletirilmektedir [37,38]. Dinge gre bu anlamda sadece evresel etkileri kapsayan puanlama sistemine dayanan deerlendirme yntemlerinden ok daha sofistike ve ok boyutlu bir modele ihtiya vardr [21]. Duygu Ertene gre ise evresel etkiler bilimsel verilerdir ve llebilir niteliktedir. Oysa sosyal ve ekonomik etkenlerin sertifika sistemlerine dahil edilmesi ok ayrntl ve dikkatli bir alma gerektirmektedir [39]. Sertifikalandrma sreci yaygn olarak ekonomik maliyetleri arttran bir unsur olarak alglanmaktadr. Bu da yatrmcy ynlendirmek adna zorluklar getirebilmektedir.

43

Fakat eitli aratrmalara gre ilk yatrm maliyetindeki arta ramen bina iletim maliyetlerinin azald ve binalarn pazar deerlerinin artt grlmektedir. Sertifika almann toplam maliyet sertifika tipine gre %1 ile %6 arasnda olduu belirtilmektedir. Larssona gre yatrmc asndan bir yatrmn temel prensibi finansal geri dntr. Bir projenin evresel deeri olabilir fakat inai maliyetleri ok fazla ise yatrmc asndan ekici olmayabilir [22]. Bu nedenle evresel kriterler kadar ekonomik kriterler de deerlendirilmelidir [21]. Ekonomik deerlendirme kriterlerinin BREEAM ve LEED kriterleri ierisine girmedii grlmektedir. Maliyet de kriterlerden biri olarak deerlendirilebilir. Ar maliyetli bir yeil yap tasarlamak evresel ve yapm kriterlerini optimize ederek birletirmeyi amalayan yeil bina kavram ile uyumamaktadr. Yeil bina retimini destekleyen birok firmann sermayelerini oluturma srelerinin ne kadar evre dostu olduu tartmaldr. Dolays ile maliyetin drlmesi kaynaklarn verimli kullanm asndan nemlidir. Yeil bina kavramnn en ok eletirildii noktalardan biri, gnmzde bir trend haline gelmesi ve pazarlama aracna dnmesidir. Baz yatrmclar tarafndan sertifika sisteminin marka deeri ne kmaktadr. Bu da sertifikalandrma sistemlerini pazarlama arac olarak grmeyi beraberinde getirmektedir. Bu durumda da sertifika kriterlerinden bazlar gz ard edilerek kolay puan alnabilecek kriterlerden puan toplama yoluna gidilebilmektedir. Curwella gre bir bina enerji verimlilii gibi baz ana faktrlerden puan alamasa bile baka marjinal kriterlerden yksek puan alarak toplamda hedefledii puana ulaabilir ve sertifika alabilir [36]. Salkl bir yaklam olarak deerlendirilmemekle birlikte yine de ortaya kan sertifikal bina mevcut yntemlerle retilmi bir binaya gre srdrlebilirlie daha ok katks olan bir rn olacaktr. Sertifika alabilmek iin belirtilen kriterlerden alnacak puanlar tasarm ekibine ve iverene bal olarak deimekle birlikte sertifikalandrma sreleri effaf srelerdir ve verilen taahhtler belgelerle kantlanr. Ayrca en nemli kriterler n koul olarak belirtilmitir ve n koullar yerine getirmeyen projeler sertifika alamazlar. Yatrmcnn temel amacnn finansal geri dn olduu kabul edildiinde yeil binalarn pazarlamadaki olumlu katks yatrmclarn bu konuya olan ilgilerini arttrmaktadr. Sertifika sistemleri artan pazar deerinin farkndadr, getirdikleri marka deeri ve pazarlamadaki art deerler

44

sertifika sistemlerinin bu denli yaylmasna neden olmulardr. Genel olarak bakldnda sertifikal bina retimini tercih edenlerin ilerici proje gelitiriciler ve pazar liderleri, yeniliki irketler olduu sylenebilir. Bu anlamda sertifika alma sreci sistemlerin yaps gerei tabana yaylmas zor bir sretir. Konuya hakim uzman kiilerin yetimesi, sertifika srelerinin ksalmas, maliyetlerinin azaltlmas durumunda bile bir yaptrm olmadnda uygulanmalar yatrmclarn vizyonuna kalm olacaktr. Trkiye gibi gelimekte olan lkelerde hatta Avrupann birok lkesinde bile sistemlerin bu haliyle zorunlu olmalar gereki grnmemektedir. ngiltere ve Amerikann baz eyaletlerinde sertifikalandrmann zorunlu olmaya balamas olduka olumlu bir durumdur. evresel deerlendirme yntemlerini bir tasarm rehberi olarak dnebilmek iin yatrm kararnn en erken aamalarnda devreye sokmak gereklidir [21]. Yatrmn karar, yerin seimi gibi birok erken aama kararnda evresel deerlendirmeler dikkate alnmaldr. Crawley ve Ahoya gre evresel kriterler binann tasarm srecinin neredeyse sonunda devreye girmektedir. Oysaki srdrlebilirlii daha etkin klmak iin en salkl yaklam bu kavramlarn binann konsept hatta fizibilite aamasnda devreye girmesi gerekmektedir [24]. Bir dier yandan deerlendirme sistemlerinin her ikisi de mevcut yaplarn dnm iin ayr bir sertifika vermektedir. Mevcut bir yapnn mekanik sistemlerinin iyiletirilmesi, yaltmnn ve malzemelerinin deitirilmesi; gerekletirmesi zor veya pahal yntemler olsalar da mevcut yap stounun evresel etkileri dnldnde bu deiimin katks byktr. Yerellik konusu evresel deerlendirme sistemleri iin olduka kritiktir. evresel deerlendirme yntemleri yerel zellikleri dikkate almadklar iin eletirilmektedirler. Tm dnyada geerli kriterler dizisiyle farkl zelliklere sahip blgelerdeki yaplar deerlendirmeye almak beraberinde sorunlar getirmektedir. Yresel eitlenmeler; iklim koullar, ekonomik ve kltrel deerler, inaat sektrnn yaps, malzeme ve tekniklerdeki farkllklar, politik yaklamlardaki farkllklar uluslararas uygulanabilirlik iddiasnda bulunan sistemlerde mutlaka entegre edilmesi gerekli unsurlardr. Ayrca kredilerin arlklarnn yerel nem konularna gre deitirilmesi ve ncelikli politikalara gre srekli gncellenmesi gereklilii de eletirilerden biridir. Amerikann kendi lke snrlar ierisinde bile eitli iklim kuaklar vardr. Deerlendirme sistemlerinin yeni versiyonlarnda yerel

45

adaptasyonlara ynelik almalar yaptklar grlmektedir. Tm bu eletiriler nda LEED son versiyonunda blgesel kriterler eklenmi fakat bu daha nce de belirtildii gibi henz Amerika eyaletleri ve Meksika ile snrlandrlmtr. BREEAM ise puanlama sisteminde eitli anketler ve bilimsel almalar sonucu blgesel farkllklara gre belirlenmi arlk katsaylar kullanmaktadr [19]. LEEDde bu tarz bir katsay sistemi yoktur. Blgeselletirme almalar kapsamnda drt adet blgesel ek kredi konmutur. Ayrca BREEAMin Avrupa ve Krfez Blgeleri iin ayr versiyonlar bulunmaktadr. Krfez blgesi versiyonunda suyun etkin kullanm kriterlerine arlk verilmitir. Avrupa versiyonu ise EPC standartlar ile uyumlu hale getirilmeye allmaktadr. BRE talep olmas durumunda farkl versiyonlar retilebileceini belirtmektedir. Uluslararas uygulanabilirlik ynnde almalar olan tm sertifika sistemlerinin blgesel zelliklere gre eitlenmeye baladklar grlmektedir. BREnin 2008 deerlendirme raporunda da belirtildii zere LEED kriterlerinin birinden alnacak bir puann BREEAM sisteminde benzer kriterden alnabilecei garanti deildir. Kar durum da geerlidir. Bu durum da hangi sertifika sisteminin seilecei nem kazanmaktadr [16]. ekil 2.5de BREEAM ve LEED V.2 ile V.3 deerlendirme kriterleri yzde oran grafik olarak ifade edilmitir [23].

ekil 2.5: BREEAM Avrupa Versiyonu ile LEED V2.2 ve V3 deerlendirme kriterleri yzde oranlar [23].

46

Genel olarak her iki sertifika sistemi de yerel kodlarn veya standartlarn daha iyi olduu kantlanmak koulu ile kullanlabileceini sylemekle birlikte LEED ASHRAE, IESNA gibi Amerikan standartlarna gnderme yapmaktadr. LEEDin Amerikan standartlarna gnderme yapmas Avrupa Birlii Standartlar kullanan lkelerde sorun yaratmaktadr. Birimlerin farkl olmas hesaplamalar zahmetli ve kompleks hale getirebilmektedir. BREEAM ise ngiliz devleti ile birlikte oluturulan ynetmelikler ve Yeil Rehber zerinden standartlarn tanmlar. BREEAMin metrik birimleri kullanmas ve 2008 versiyonunda EPC ile koordine hale gelme almalar Avrupada uygulanabilirliini kolaylatrmaktadr. LEED kriterleri daha ok kullanc sal ve konfor konularna arlk verirken BREEAM evresel etkilere arlk vermektedir [16]. Fakat her iki sistemin son versiyonlarnda karbondioksit salnmlarnn azaltlmasna dair kredilere arlk verdiklerini gryoruz. Ayrca Julienin belirttiine gre BREEAM Uluslaras sistemi yerel rehberlik iermesi, ynetmelikler ile uyum salamaya almas, yerel iklim deikenlikleri ve evresel ncelikleri dikkate almas bakmndan adaptasyonu daha kolay olmaktadr [16]. BREEAM sertifikasyon srecinin lisansl bir deneti tarafndan yrtlmesi zorunludur. Proje bamsz bir uzman tarafndan deerlendirilir ve raporlar bu kii aracl ile BREEAMe sunulur. BRE alanlar deerlendirme uzman tarafndan teslim edilen bilgiler zerinden iki denetim gerekletirir. Gerekli grld takdirde finalize edilen proje sahada denetlenebilmektedir. LEED srecinde ise lisansl danman kullanma zorunluluk olarak getirilmemekle birlikte ek puan kazandrmaktadr. LEED uzman projenin her aamasnda danman olarak grev alr ve belgelerin hazrlanmasna yardmc olur. Hazrlanan dokmanlar USGBCnin sistemine yklenir ve denetleme belgeler zerinden USGBC tarafndan yaplr. Bu da sistemin yeni kullanmaya balayan lkelerdeki kullanmn daha esnek ve ulalabilir yapmaktadr. BREEAM denetisi olabilmek iin BRE-Globalin kendi verdii eitimleri almak ve sonrasndaki testi gemek ve daha sonrasnda dev projeleri yaparak BREye teslim etmek gerekmektedir. Bunun sre sonucu deneti olup olunamayaca belirlenir. LEED uzman olabilmek iin ise kii kendi alarak girebilecei bir snav sonucu bu hakk alabilir. LEED V.3 ile uzmanlk aamal bir sistemle uygulanmaya balanacaktr [26]. LEED uzman bulundurmann zorunlu klnmamas sistemin uygulanmasn yaygnlatran bir yaklam olarak grlse de

47

srecin bilinli ve ynlendirici olmas asndan uzman bir danman ile almak avantajldr. Her iki sistemde de ilgili kurumlar tarafndan deerlendirilmelerin yaplmas olduka detayl ve uzun srebilen almalardr [23]. Bu nedenle srecin ksa sreli projelere adapte edilmesi zordur. Sertifika alma uzun ve kapsaml bir sre gerektirmektedir. Her iki sistem de inaat bitiminde yakalanlan kalitenin ve kriterlerin binann yaam dngs sresince devam etmesi iin eitli almalar yapmaktadrlar. LEED kredilerinden birinde bina performans yerleimden bir yl sonra yaplacak lm sonucunda belirlenmektedir. BREEAM ise standartlarn binann tm yaam dngs sresince bina operasyonunun etkin bir ekilde denetlenmesi ve llmesi zerine kurgulamaya almaktadr. BREEAMin yaklam uzun dnemli enerji tketiminin azaltlmas iin kritik nem tamaktadr [26]. Her iki sistem de tasarm, uygulama ve hatta kullanc ve iletmecilere ayrntl standartlar ve tarifler getirmektedir. Tm kaynaklara internetten cretsiz ulalabilmesi ve yklenilebilmesi ile BREEAM kolay ulalabilir grnse de LEED sisteminin referans kitapnn daha kolay anlalabildii dnlmektedir. Organizasyon olarak bakldnda USGBC destekli LEEDin gnll bir sisteme gre olduka baarl olduu bilinmektedir. Sistemin yakalad ticari baars ve ksa srede gerekletirdii hzl byme organizasyonunun baarsn kantlamaktadr. USGBCnin ba says ve sektrden ald destek olduka fazladr. BREEAMin ise proje bavurularna younluktan dolay ge cevap verebildii belirtilmektedir. Sistemin bir deneti tarafndan izlenmesi daha doru bir yaklam olarak grnse de uygulamada yavalamalara neden olabilmektedir.

48

3. TRKYEDE ENERJ VERMLL, SRDRLEBLR TASARIM VE YEL BNA KAVRAMLARININ DEERLENDRLMES 3.1 Trkiyedeki Srdrlebilir Tasarm ve Enerji Verimlilii le lgili Yasal ereve ve Standartlar Hkmetler aras klim Deiiklii Paneli IPCC 4. Deerlendirme Raporuna gre 2050 ylndan nce, Akdeniz havzasnda yer alan lkelerde ylda 3 hafta daha az stma ihtiyac olacak, ancak soutma ihtiyac gereken zaman 25 hafta arasnda artacaktr. 2030dan nce Gneydou Akdeniz blgesinde stma ihtiyac %8 azalacak, soutma ihtiyac ise %28 artacaktr. Dier yandan, Akdeniz blgesi lkelerinde hidroelektrik retiminde %50ye varan azalma beklenmektedir. Termik elektrik retimine, soutma suyu ihtiyacnn karlanamamas nedeniyle ara verilebilecei ifade edilen raporda, elektrik iletim ve doalgaz boru hatlarnda verimlilik decei, sel, takn veya ar ya gibi olaand olaylar nedeniyle de enerji altyaps etkilenebilecei belirtilmitir [1]. Enerji Kaynaklar Ett daresi verilerine gre Trkiye 2006 yl enerji tketiminde petrol ve doal gaz % 62 pay almaktadr. Bu kaynaklarda %90n zerinde da bamllk olduunu grmekteyiz. izelge 3.1de doal gaz ve petroldeki da bamllmz aka grlmektedir. Hzl talep art nedeniyle, 2020 ylnda toplam enerji arznn ancak %22sinin yerli retimle karlanabilecei beklenmektedir [40]. izelge 3.1: Tketilen kaynaklar ve yerli retime oran Kaynak Doal Gaz Petrol Kmr Tketimdeki Pay % 29 33 29 Yerli Karlanma Oran % 2,9 7 46,7

49

ekil 3.1de gsterilen sektrel enerji dalmlara baktmzda yap sektrnn tm dnyada olduu gibi Trkiyede de enerji tketiminde olduka byk bir pay olduunu gryoruz.

ekil 3.1: Sektrlere gre nihai enerji tketimi [40]. Bu blmde yukarda belirtilen veriler eliinde Trkiyede yenilenebilir enerji kaynaklar kullanm, enerji verimlilii, evre, srdrlebilir tasarm ile ilgili almalarn deerlendirilmesi amalanmtr. Kanun ve ynetmelikler balamnda Avrupa Birlii uyum srecinde ve ncesinde yaplan almalar incelenecek, yap ve enerji sektrlerinde evre konusu deerlendirilecektir. Trkiyede; Avrupa Enerji art Konferans Nihai Senedi, Enerji art Anlamas ve Ekini Tekil Eden Kararlar ile Enerji Verimlilii ve lgili evresel Hususlar Protokolnn Onaylanmasnn Uygun Bulunduu Hakkndaki 4519 Sayl Kanun 06 ubat 2000 tarih ve 23956 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir. Sz konusu protokoln hedefi; enerji aktivitelerinin, retimden nihai tketime kadar olan tm safhalarnda enerji verimliliini artrmak ve evresel tahribat en az dzeye indirmektir. Protokoln temel prensiplerinde taraflarn, belirtilen hususlar tevik etmek zere enerji verimliliini gelitirmek iin uygun politikalar ve hukuki yapy dzenleyeceine dair hususlar ykmllk olarak yer almaktadr. Bu kapsamda; szlemeyi imzalayan lkelerden, kendi zel durumlarna uygun enerji verimlilii strateji ve politikalarn belirlemeleri, plan ve programlar

50

gelitirmeleri ve yasal ve kurumsal yaplarn oluturmalar gibi nlemleri almalar beklenmektedir. Trkiyede klim Deiiklii ereve Szlemesi'nin kabul, 21 Ekim 2003 tarih ve 25266 sayl Resmi Gazetede yaymlanan 4990 sayl Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesine Katlmamzn Uygun Bulunduuna Dair Kanun ile gereklemitir. Buna gre 24 Mays 2004 tarihi itibar ile BM klim Deiiklii ereve Szlemesi'ne taraf olarak, politikalarn bu durumu gz nne alarak dzenlenmesi taahht edilmitir. Birlemi Milletler klim Deiiklii ereve Szlemesi kapsamnda evre ve Orman Bakanl tarafndan 2005de hazrlanmaya balanp 2007 ylnda tamamlanan klim Deiiklii 1. Ulusal Bildirim Raporunda Trkiyedeki sera gaz ve CO2 edeerleri, sektrlere ve yakt cinsine gre enerji tketim verileri belirlenmi, ulusal CO2 emisyon senaryolar oluturulmutur. Rapora gre Trkiyedeki sera gaz emisyonu 1990-2005 yllar arasnda iki katna kmtr. Raporda ayrca Trkiyenin yenilenebilir enerji potansiyelleri de belirlenmitir. ekil 3.2de gsterildii zere yenilenebilir kaynaklarda potansiyelimizin ok altnda kullanm yaplmaktadr. Rapor, yaplacak almalar ve uygulanacak politikalar asndan nemli veriler iermektedir.
Hidroelektrik
40000 35000 30000 25000 20000 15000 10000 5000 0

Rzgar Enerjisi
36697
100000 90000 80000 70000 60000 50000 40000 30000 20000 10000 0

1,500 M W - 2010 3,000 M W- 2020

88000

MW

MW

13385

10000 50 Kullanlan (2005) Ekonomik Potansiyel

Kullanlan (2005)

Potansiyel

Jeotermal
100 80

98,2

MW

60 40 20 0 Kullanlan (2006) Potansiyel

23

ekil 3.2: Trkiyenin yenilenebilir enerji potansiyeli.

51

24 Temmuz 2003 tarih ve 25178 sayl Resmi Gazetede yaymlanan Avrupa Birlii Mktesebatnn stlenilmesine likin Trkiye Ulusal Program; Avrupa Birliine katlm srecinde ksa ve orta vadede gerekletirilmesi ngrlen almalar iermektedir. Sz konusu programda enerji konusunun yer ald on drdnc blmde "enerji verimlilii ile ilgili mevzuat uyumunun salanmas" ksa vadeli hedefler arasnda yer almaktadr. Mevzuat uyum takviminde Avrupa Topluluunda enerji verimliliine ilikin 7 Aralk 1998 tarihli konsey teklifine karlk gelen Enerji Verimlilii Kanunu 2007 ylnda ve Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik 2008 ylnda yrrle girmitir [41]. Ayrca 15 ubat 2008 tarihli 2008/2 sayl Babakanlk Genelgesi ile, kamu kurum ve kurulularnda enerjinin etkin ve verimli kullanlmasna ynelik tedbirler belirlenmitir. Bu Genelge ile Ulusal Enerji Verimlilii Hareketi balatlm ve 2008 yl Enerji Verimlilii Yl ilan edilmitir. Enerji verimliliinin sratle ve etkili bir ekilde arttrlabilecei tedbirler arasnda, aydnlatma amacyla kullanlmakta olan akkor flamanl lambalarn yaklak 5 kat daha tasarruflu olan kompakt floresan lambalarla deitirilmesi hususuna ncelik verilmektedir. 13 Austos 2008 tarihli 2008/19 sayl Babakanlk Genelgesi ile, tm kamu kurum ve kurulular, belediyeler ve kamu kurumu niteliindeki meslek odalarnn bir ay iinde kendi sorumluluklarnda bulunan yerlerdeki mevcut akkor flamanl lambalar tasarruflu ampullerle deitirmeleri zorunlu klnmtr [42]. 1997 ylnda, DS kapsamnda Kyoto'da yaplan taraflar konferansnda hazrlanan Kyoto Protokol ile de imza sahibi lkelere 2008-2012 yllar arasndaki dnem iin sera gaz salmlarn 1990 seviyelerine gre en az %5 azaltma ykmll getirilmitir. Bu dorultuda, AB hem birlik olarak hem de ye lkeler asndan %8'lik bir azaltma salayacan taahht etmitir. Trkiyede Trkiyenin Kyoto Protokolne katlmasnn uygun bulunduuna ilikin kanun tasars 5 ubat 2009da yasalamtr. Trkiyenin 2009-2012 yllar arasnda son dnem olarak uygulanacak Kyoto Protokolnde bir ykmll bulunmamaktadr. Buna ramen Kyoto Protokolnn imzalanmas, 2012 sonras srete yeni dzenin ekillendirilmesinde Trkiye'yi sz sahibi klmaktadr [43]. lbaa gre; Kyoto protokolndeki ana mekanizma; temiz kalknma, emisyon ticareti ve ortak uygulama mekanizmasnda emisyon ticareti kavram dikkati ekmektedir. Protokole taraf olan gelimi lkelerin karbon dioksit salnm miktar

52

iin belirli kotalar bulunmaktadr. Bu kotalar tutturabilmek iin irket yada lke olarak emisyonlar drc tedbirler alnmaktadr. Karbon ticareti mekanizmas Avrupa Birlii'nde hayata geirilmitir. Sisteme gre rnein, 70 bin ton karbondioksit retmekle snrlandrlm bir firma, 80 bin ton karbondioksit salnmna yol amsa, fazladan ortaya kan 10 bin tonu, emisyon indirimlerini baaryla uygulam dier bir firmann kotasn satn alarak karlamak zorundadr. Bir ton karbon dioksiti atmosfere brakmann karlnda denmesi gereken ve 'karbon fiyat' diye adlandrlan bedel zerinden karbon alm satm yaplmaktadr. Yenilenebilir enerji kaynaklarna (rnein rzgar, hidrolik, gne enerjisi) yaplacak yatrmlar karbon ticareti asndan byk kazan salamaktadr. Karbondioksit emisyonu sfr olduu bilinen rzgar santrali kurulmas halinde santralin kmr ya da doalgaz santrali olmas durumunda yapaca karbondioksit emisyon miktar kadar karbon satma imkan olumaktadr [44]. Avrupa Birlii uyum srecinde, evre ve enerji alannda atk ynetimi, saha rehabilitasyonlar, gerekmektedir. emisyonlar ve grlt konularnda nemli gre ilerlemeler Etki Enerji Bakanl Faaliyet Raporlarna evresel

Deerlendirme Ynetmelii ve Endstriyel Tesislerden Kaynaklanan Hava Kalitesinin Korunmas Ynetmelii yrrlkte olup bu kapsamda yeni ina edilen elektrik retim santralleri, bahse konu ynetmeliklere gre yaplmakta ve santrallerden kaynaklanan emisyon deerleri kontrol edilmektedir [45,46]. Son yllarda Trkiyede evre ve enerji konularnda almalar byk bir hzla artm olsa da henz bilimsel verilerin ve eylem planlarnn ilgili kanun ve ynetmeliklerin hazrlanmas aamasnda olduumuzu belirtmek gerekir, tm bu ilke kararlarnn tm evrelerce benimsenmesi ve hzla uygulamaya geirilmesi gerekmektedir. 3.1.1 Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn almalar Enerji Bakanlna gre insan kaynakl sera gaz salmnda enerji sektrnn tm dier sektrlerden ok daha yksek bir paynn olmas, iklim deiiklii erevesinde alnacak ve uygulanacak nlemlerin de arlkl olarak bu sektrde gereklemesi gerektiini belirtmi, dnyada iklim deiiklii ile enerji politikalar birbirine entegre edilmi olduunu vurgulayarak, zellikle sera gaz azaltm ynnde taahhtte bulunan lkelerin tm enerji politikalarn bu erevede ekillendirmek durumunda kaldklarnn altn izmitir.

53

Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanlnn grevleri arasnda yabanc enerji kaynaklarna bamlln azaltlmas, enerjinin etkin kullanlmas, israfnn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas iin enerji kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda verimliliin artrlmas bulunmaktadr. Bu erevede, enerji sektrnn ncelikli stratejisi, yerli kaynaklarn en etkin biimde kullanm salamak, enerjide arz gvenliini salamak, enerjide da bamllmz azaltmak, enerji retim ve tketiminde verimlilii salamak, mevcut enerji tasarrufu potansiyelini azami lde gerekletirmek, yenilenebilir enerji ve teknolojisinin lke iinde gelitirilmesini salamak olarak belirtilmitir. rnek uygulamalar esas alnarak son yllarda kartlan kanun ve ynetmelikler pratikte farkl uygulamalar beraberinde getirecektir. AB uyum srecinde; Enerji Performans Ynetmeliine uymayan yeni binalara ruhsat verilmemesi, mevcut konutlarda s yaltm yaplmas iin, kat maliklerinin ounluk karar yeterli olmas, tm binalarn Enerji Kimlik Belgesine sahip olmas zorunluluu getirilmesi, binalarda s kontrol cihazlar ve pay lerlerin kullanlmas, sanayide ve binalarda Enerji Ynetimi hizmetinin alnmas, sanayide verimlilik artrc projelerin desteklenmesi, yenilenebilir enerji kayna veya verimli kojenerasyon sistemlerinin tevik edilmesi, Enerji Verimlilii Danmanlk hizmetinin gelitirilmesi gibi uygulama ve yaklamlar pratik hayatmza girmeye balamtr. Enerji Bakanl aratrmalarna gre Trkiyede; bina sektrnde %30, sanayi sektrnde %20 ve ulam sektrnde %15 enerji tasarruf potansiyelinin olduu tespit edilmitir [45]. Enerji bakanl tarafndan; enerji retiminde evreyi en ok kirleten fosil yaktlardan olan kmrn konvansiyonel yakma sistemleriyle yaklmasnn evreye olan olumsuz etkilerini azaltmaya ynelik yeni yakma teknikleri ve baca gaz artma sistemleri uygulanmaya balanmtr. Son yllarda evreyi en az kirletecek teknolojiler uygulamaya konulurken dier taraftan yksek verimle yakt rezervlerinin en ekonomik ekilde kullanmn salayacak dolaysyla daha az evresel etkiyle enerji retebilecek teknolojilerin gelitirmesi ve uygulamaya konulmasna ynelik almalara arlk verilmektedir [45,46].

54

Bykehir Belediyeleri p atklarnn zmne ynelik olarak atk yakma ve enerji retim tesisleri kurmaya balamlardr. Trkiyede toplam 15.6 MWlk kurula gce sahip biyoktle ve atk yakt kaynakl 4 adet yksek verimli kojenerasyon tesisi kurulmutur. Elektrik retim, iletim ve datmndan kaynaklanan kayplarn azalmas emisyonlar azaltlmas hedeflenmi, elektrik datm faaliyetlerinin zelletirilmesi almalar yaplmaya balanmtr. Enerji Bakanl tarafndan Trkiyede elektrik datmnda kayp-kaak orannn drlmesi ve kamu santrallerinde verimlilii ykseltmesi amacyla almalar yaplmaktadr. Rzgar trbinleri, gne, ok amal jeotermal kaynak kullanm gibi yenilenebilir kaynaklar ile yksek verimli ve daha az emisyona yol aan kojenerasyon7 tesislerinin yaplmas desteklendii belirtilmekte, ilgili mevzuatlar ile destek ve tevikler salanmaktadr. Enerji Verimlilii Kanunu 18.Nisan.2007de kabul edilen 5627 nolu Enerji Verimlilii Kanunu; enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesini ve evrenin korunmasn salamak iin, enerji kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda verimliliin artrlmasn amalamaktadr. Kanun, endstriyel iletmeleri, binalar, elektrik enerjisi retim tesislerini, iletim ve datm ebekelerini kapsamaktadr. Kanunun; bilinlendirme ve eitim, enerji verimlilii hizmetlerinin yerine getirilebilmesi iin idari yaplanma ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmn yaygnlatrlmas olmak zere temel stratejisi bulunmaktadr [48]. Kanun; enerjinin retim, iletim, datm ve tketim aamalarnda, endstriyel iletmelerde, binalarda, elektrik enerjisi retim tesislerinde, iletim ve datm ebekeleri ile ulamda enerji verimliliinin artrlmasna ve desteklenmesine, toplum genelinde enerji bilincinin gelitirilmesine, yenilenebilir enerji kaynaklarndan yararlanlmasna ynelik uygulanacak usl ve esaslar kapsar. Enerji verimliliinin artrlmasna ynelik nlemlerin uygulanmas ile zellik veya grnmleri kabul

Kojenerasyon ksaca, enerjinin hem elektrik hem de s formlarnda ayn sistemden beraberce retilmesi olarak tanmlanabilir. Sistemden darya atlacak olan s enerjisinin byk bir blm de kullanlabilir enerjiye dntrlerek toplam enerji giriinin % 70-90 arasnda deerlendirilmesi salanabilir. Bu teknie "birleik s-g sistemleri" ya da ksaca "kojenerasyon" denmektedir [47].

55

edilemez derecede deiecek olan sanayi alanlarnda iletme ve retim faaliyetleri yrtlen, ibadet yeri olarak kullanlan, planlanan kullanm sresi iki yldan az olan, yln drt ayndan daha az kullanlan, toplam kullanm alan elli metrekarenin altnda olan binalar, koruma altndaki bina veya antlar, tarmsal binalar ve atlyeler, bu Kanun kapsam dndadr [48]. Bilinlendirme stratejisinde belirtildii zere; Elektrik leri Ett daresi Genel Mdrl ve yetkilendirilmi niversiteler, bu kanunla ngrlen belirli dzeyin zerinde enerji tketimi olan endstriyel iletmeler ve belirli dzeyin zerinde inaat alan olan kamu ve ticari binalarn atayaca enerji yneticileri ve Enerji Verimlilii Danmanlk irketleri iin dzenlenecek eitim programlarndan sorumlu ana kurululardr. Enerji yneticisi eitim programlar ayn zamanda Enerji Verimlilii Danmanlk irketleri tarafndan da yrtlebilecektir. Kamuoyunun bilinlendirilmesinde, sivil toplum tekilatlarna, meslek odalarna, askeri liselere, ererba eitim merkezlerine, Milli Eitim Bakanlna bal rgn ve yaygn eitim kurumlarna ve televizyon kanallarna baz sorumluluklar verilmektedir [48]. Enerji Verimlilii Hizmetleri iin dari Yaplandrma stratejisinde; enerji verimlilii almalarnn lke genelinde ve tm ilgili kurulular nezdinde etkin olarak yrtlmesi, sonularn izlenmesi ve koordinasyon amacyla, dorudan ilgili Bakanlk, kurum ve kurulu temsilcilerinden oluan bir Enerji Verimlilii Koordinasyon Kurulu tekil edilmektedir. Kurulda TMMOB'den de bir temsilci bulunmaktadr [48]. Kanunda biyoyakt, biyoktle gibi yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn yaygnlatrlmasna ynelik nlemlere de yer verilmektedir. stratejinin uygulanmasnda ana etkenler ise ykmllkler, tevikler ve yaptrmlardr. Enerji Kaynaklarnn Ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik 5627 nolu Enerji Verimlilii Kanununa dayanarak hazrlanm ynetmeliin amac; enerjinin etkin kullanlmas, israfnn nlenmesi, enerji maliyetlerinin ekonomi zerindeki yknn hafifletilmesi ve evrenin korunmas iin enerji kaynaklarnn ve enerjinin kullanmnda verimliliin artrlmasdr. Ynetmelik, niversitelerin, meslek odalarnn ve enerji verimlilii danmanlk irketlerinin yetkilendirilmesine;

56

enerji ynetimi uygulamalarna; enerji yneticileri ile enerji ynetim birimlerinin grev ve sorumluluklarna; enerji verimlilii ile ilgili eitim ve sertifikalandrma faaliyetlerine; enerji ettleri ve verimlilik artrc projelere; endstriyel iletmelerde, verimlilik artrc projelerin desteklenmesine ve gnll anlamalara; talep ynetimine ve idari yaptrmlara ilikin uygulama esaslarn kapsamaktadr [49]. Yetkilendirilmi kurumlarn ve irketlerin faaliyetleri, yetkilendirilmesi, izlenmesi ve denetimi ile yetki ve sertifika belgeleri verilmesinin esaslarn belirtir. Enerji ynetiminin kapsamn tanmlar ve enerji verimliliini arttrc nlemleri ayrntl bir ekilde belirtir. Enerji yneticisi eitim ve sertifikalandrma esaslarn belirler, verimlilik arttrc projelere verilecek destek ve tevik esaslarn tanmlar. Talep taraf ynetimi blmnde enerji verimli rnlerin satlarnn izlenmesi ve zendirilmesi, toplu konut, okullar, kamu kurum ve kurulularnda ve ticari binalarda verimlilik uygulamalar tanmlar. Bu kapsamda toplu konutlarda kojenerasyon, s pompas ve gne enerjisi sistemlerinin kullanmn destekler Toplu Konut daresinin konut maliyetinin yzde onunu gemeyecek ekilde uygulama yapacan belirtir. Okullarda s yaltm uygulamalar iin doal gaz perakende sat lisans sahibi tzel kiilerin, her yl, datm blgelerinde Milli Eitim Bakanlnca belirlenen on okulun d cephe duvarlarna ve pencerelerine ynelik s yaltm uygulamasn, yrrlkteki ilgili standartlara uygun olarak yapmalarn salar. Kamu kurum ve kurulularnda, yllk elektrik tketimlerinin en az yzde ikisi ve yllk scak su tketimlerinin en az yzde otuzu gne enerjisinden karlanr. Bu uygulamalarn projelerinin hazrlanmasnda, Genel Mdrlk teknik destek salar. Kanun kamu kesiminde verimlilik uygulamalarna ayrntl tarifler getirir. Tketicilerin enerji verimlilii konusunda bilinlenmesi iin eitli eitim ve bilgilendirme faaliyetleri tanmlar. Bir dier nemli ksm ise elektrik enerjisi retim, iletim ve datmnda enerji verimliliinin artrlmasna ynelik uygulamalardr. Termik santrallerde kojenerasyon, enerji ynetimi ve lmleri ile enerji iletim ve datm konusunda verimlilik esaslar belirler [49]. Ayrca Enerji Verimlilii Kanunu kapsamnda Ulamda Enerji Verimliliinin Artrlmasna likin Usul ve Esaslar Hakknda Ynetmelik kartlm, Kamuda Akkor Lambalarn Deitirilmesi le lgili Genelge yaynlanmtr. Bu Ynetmelik ulamda enerji verimliliinin artrlmas amacyla; motorlu aralarn birim yakt tketimlerinin drlmesine, aralarda verimlilik standartlarnn ykseltilmesine,

57

toplu tamacln yaygnlatrlmasna, trafik akmnn arttrlmasna ynelik sistemlerin kurulmasna ilikin usul ve esaslar kapsar [49]. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun 10 Mays 2005 tarihinde kabul edilen 5346 numaral Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun; yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik enerjisi retimi amal kullanmnn yaygnlatrlmas, bu kaynaklarn gvenilir, ekonomik ve kaliteli biimde ekonomiye kazandrlmas, kaynak eitliliinin artrlmas, sera gaz emisyonlarnn azaltlmas, atklarn deerlendirilmesi ve evrenin korunmasn amalamaktadr. Bu amalarn gerekletirilmesinde ihtiya duyulan imalat sektrnn gelitirilmesidir [50]. Kanun; yenilenebilir enerji kaynak alanlarnn korunmas, bu kaynaklardan elde edilen elektrik enerjisinin belgelendirilmesi ve bu kaynaklarn kullanmna ilikin usul ve esaslar kapsar. Yenilenebilir enerji kaynak alanlarnn belirlenmesi, korunmas, kullanlmas ile yenilenebilir kaynaklardan elde edilen elektrik enerjisinin belgelendirilmesi konusunda yaptrmlar ierir, yenilenebilir enerji kaynaklarndan elektrik enerjisi retiminde uygulanacak usul ve esaslar ile yetkileri belirtir. Yatrm dnemine ilikin uygulama esaslarn ve uygulama koordinasyonunu tanmlar. Bu kanuna bal olarak yenilenebilir enerji kaynak belgesi verilmesine ilikin usul ve esaslar hakknda ve rzgar enerjisine dayal lisans bavurularnn teknik deerlendirilmesi hakknda ynetmelikler kartlmtr [50]. 3.1.2 evre ve Orman Bakanlnn almalar 9 Austos 1983 ylnda kabul edilen evre Kanununun birincil amac; btn canllarn ortak varl olan evrenin, srdrlebilir evre ve srdrlebilir kalknma ilkeleri dorultusunda korunmasn salamaktr. Kanun kapsamnda srdrlebilir evre; gelecek kuaklarn ihtiya duyaca kaynaklarn varln ve kalitesini tehlikeye atmadan, hem bugnn hem de gelecek kuaklarn evresini oluturan tm evresel deerlerin sosyal, ekonomik, fiziki alanlarda slah, korunmas ve gelitirilmesi sreci olarak tanmlanmtr. Srdrlebilir kalknma kavram ise

58

bugnk ve gelecek kuaklarn, salkl bir evrede yaamasn gvence altna alan evresel, ekonomik ve sosyal hedefler arasnda denge kurulmas esasna dayal kalknma ve gelime olarak tanmlanmtr [51]. Kanuna gre gerekletirmeyi planladklar faaliyetleri sonucu evre sorunlarna yol aabilecek kurum, kurulu ve iletmeler, evresel Etki Deerlendirmesi Raporu veya proje tantm dosyas hazrlamakla ykmldrler [51]. evrenin korunmas, arazi ve kaynak kullanm, atk ynetimi, bozulmann nlenmesi gibi konularda kapsaml ilkeler benimsenmitir. evre kanununa ek olarak; Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii, evre Denetimi Ynetmelii, evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelik, Hava Kalitesi Deerlendirme ve Ynetimi Ynetmelii, Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii, evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmelii, Ambalaj Atklarnn Kontrol Ynetmelii, evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi Ynetmelii, Bitkisel Atk Yalarn Kontrol Ynetmelii ayrca illere gre hazrlanm ayrntl il evre durum raporlar yer almaktadr. Ynetmelikle balklarnda belirtilen konularda ayrntl tarifler getirmektedir [52.53]. Tez konusu ile ilikisi olduu dnlen evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelik ve evresel Etki Deerlendirmesi Ynetmeliine deinilmesi uygun bulunmutur. 11 Kasm 2008de yrrle giren evre Dzeni Planlarna Dair ynetmelik ile; doal, tarihi ve kltrel zenginliin korunarak kalknma planlar ve varsa blge planlar temel alnarak, ekonomik kararlarla ekolojik kararlarn bir arada dnlmesine imkan veren, genel arazi kullanm kararlar ile bunlara ilikin strateji ve politikalar oluturmak ve evre kirliliini nlemek amacyla nazm ve uygulama imar planlarna esas tekil etmek zere blge ve havza baznda 1/50.000-1/100.000 lekteki evre dzeni planlarnn hazrlanmasna, hazrlattrlmasna, onaylanmasna, izlenmesine, denetlenmesine ve bu planlar zerinde yaplacak deiikliklere ilikin usul ve esaslar dzenlemektir. evre dzeni plan; lke ve blge plan kararlarna uygun olarak konut, sanayi, tarm, turizm, ulam gibi yerleme ve arazi kullanlmas kararlarn belirleyen plandr. Ynetmelikte bu evre dzeni plan; ekosistem btnl, arazi kullanm srekliliini salamak, farkl mesleklerden uzmanlarn fiili katlm ile hazrlanan, karlatrlabilir, kirlenme ve

59

deerlendirilebilir, sorgulanabilir, gelitirilebilir ve gncellenebilir standart veri tabanna sahip olan, srdrlebilir kalknma amacna uygun olarak ekolojik ve ekonomik kararlarn bir arada dnlmesini salamak zere, korunmas gereken alanlara ilikin politika ve stratejileri belirleyen bir plan olarak tanmlanmtr [54]. 17 Temmuz.2008de yrrle giren evresel Etki Deerlendirmesi yeni ynetmeliinde evresel Etki Deerlendirmesi; gerekletirilmesi planlanan projelerin evreye olabilecek olumlu ve olumsuz etkilerinin belirlenmesinde, olumsuz yndeki etkilerin nlenmesi ya da evreye zarar vermeyecek lde en aza indirilmesi iin alnacak nlemlerin, seilen yer ile teknoloji alternatiflerinin belirlenerek deerlendirilmesinde ve projelerin uygulanmasnn izlenmesi ve kontrolnde srdrlecek almalar olarak tanmlanmtr. Ynetmelikte ED raporu istenen tesisler; her trl rafineriler, termik g santralleri, Radyasyonlu nkleer yaktlar, her trl fabrika ve retim tesisleri, endstriyel lekte retim yapan kimya tesisleri, patlayc ve parlayc maddelerin retildii tesisler, yollar, geiler ve havaalanlar, su yollar, limanlar ve tersaneler, tehlikeli ve zel ileme tabi atklar, atk depolama tesisleri, atk barajlar, atk havuzlar, yeralt suyu karma veya suyu yeraltnda depolama projeleri, boru ile ime suyu tamalar dnda kalan byk su aktarma projeleri, su depolama tesisleri, nehir tipi santraller, atk su artma tesisleri, et ve st rnleri retim tesisleri, tm hayvan besi tesisleri, her trl entegre retim projeleri, be yz oda ve zeri turizm konaklama tesisleri, tatil kyleri ve turizm kompleksleri, her trl tat retim fabrikalar olarak ayrntl biimde tanmlanmtr. Bunun dnda ynetmelik eitli kanun ve ynetmelikler ile uluslararas antlamalar erevesinde belirlenmi korunmas gerekli alanlar tariflemektedir [55]. Bunlarn dnda bakanln Trkiyenin klim Deiikliine Uyum Kapasitesinin Artrlmas, klim Deiiklii Eylem Plan, klim Deiiklii II. Ulusal Bildirimi Hazrlanmas, Gnll Karbon Piyasalarna Ynelik Kapasitesinin Gelitirilmesi ile ilgili almalar bulunmaktadr. 3.1.3 Turizm ve Kltr Bakanlnn almalar Srdrlebilir turizm kapsamnda, evrenin korunmas, evre bilincinin

gelitirilmesi, turistik tesislerin evreye olan olumlu katklarnn tevik edilmesi ve zendirilmesi amacyla, 1993 ylndan itibaren talep eden ve aranlan nitelikleri

60

tayan konaklama tesislerine, evre Bakanlnca evre Dostu Kurulu Belgesi (am Simgesi) verilmektedir. Bu snflandrma sistemi, Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan gncelletirilmi ve gelitirilmi olup Turizm letmesi Belgeli Konaklama Tesislerine evreye Duyarl Konaklama Tesisi Belgesi Verilmesine Dair 2008/3 nolu Tebli olarak, 22 Eyll 2008 tarih ve 27005 sayl Resmi Gazetede yaymlanarak yrrle girmitir [56]. Kltr ve Turizm Bakanlnn belirttiine gre tebli, enerji, su, evreye zararl maddelerin tketiminin ve atk miktarnn azaltlmasn, enerji verimliliinin arttrlmasn, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn tevik edilmesini, konaklama iletmelerinin yatrm aamasndan itibaren evreye duyarl olarak planlanmalarn ve gerekletirilmelerini, tesisin evreye uyumunu, evreyi gzelletirici dzenleme ve etkinlikleri, ekolojik mimariyi, evreye duyarllk konusunda bilinlendirmeyi, eitim salanmasn ve ilgili kurum ve kurulularla ibirlii yaplmasn kapsamaktadr. Tebli ekinde bulunan snflandrma formu, evreye duyarllk konusunda alma yapan turistik iletmelerin talebi zerine, formun uygulama esaslarnda belirlenen temel kriterlere sahip olan konaklama tesislerine uygulanacaktr [56]. Turizm sektrnn grleriyle AB ve uluslararas kriterler gz nne alnarak hazrlanan proje, gnlllk esasna dayanmaktadr. ''Yeil Yldz'' iin bavuran tesis, su ve enerji tasarrufundan yatak odalarndaki dzenlemelere, dular ve tuvaletlerden, deterjan ve atklarna, 10 balk altnda, farkl puanlara sahip 122 kriter zerinden deerlendirilecektir. Asgari puanlar, konaklama iletmelerinin kapasiteleri ve evreye olan etkileri dikkate alnarak, tesislerin tr ve snflarna gre dzenlenmi puanlama sisteminde, iletmelere temel kriterler dnda kalan, dier kriterler arasnda seim yapma imkan salanmtr [57]. Tr ve snfna ilikin belirlenen asgari puan aan tesislerden, simgesi yldz olan konaklama tesislerinin plaketlerinde snflarn gsteren yeil yldz iareti zerinde evreye Duyarl Tesis ibaresi ile birlikte yer alacaktr. Bakanla gre evreye Duyarllk Kampanyasnn amalar; evrenin korunmas, evre bilincinin gelitirilmesi, Turistik konaklama iletmelerinde evreye duyarl yaplamann ve iletmecilik zelliklerinin tevik edilmesidir.

61

evreye Duyarllk Kampanyas su tasarrufunu, enerji verimliliinin arttrlmasn, evreye zararl maddelerin tketiminin ve atk miktarnn azaltlmasn, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanmnn tevik edilmesini, konaklama iletmelerinin yatrm aamasndan itibaren evreye duyarl olarak planlanmalarn, turistik tesisin evreye uyumunu, evreyi gzelletirici dzenleme ve etkinlikleri, ekolojik mimariyi, evreye duyarllk konusunda bilinlendirmeyi, eitim salanmasn, ilgili kurum ve kurulularla ibirlii yaplmasn amalamaktadr. Deerlendirme Kriterleri aada belirtilmi on kategoride toplam yz yirmi iki kriter toplanmtr [57]. Genel Ynetim Eitim Tesis Yatak Odalarndaki Dzenlemeler Tesisin evreye Uyumu, evreyi Gzelletirici Dzenleme ve Etkinlikler, Ekolojik Mimari Enerji o Tesiste Enerji Verimlilii ve Tasarrufuna Ynelik nlem ve almalar o Tesiste Gne, Rzgar, Jeotermal, Hidro, Dalga Enerjisi, Biogaz vb. Yenilenebilir Enerji Kayna Kullanm Su Deterjanlar, Dezenfektanlar ve Tehlikeli Kimyasal Maddeler Atklar Dier Hizmetler Temel kriterler; letmelerin evre politikas ve eylem plannn olmas, eylem plannn uygulanmas iin tesis bnyesinde konusunda eitim alm zel bir yetkili ile birlikte, bu hizmetin bir uzmandan veya uzman firmadan alnmas, iletmenin, su tketimi, stma ve soutma iin enerji tketimi, elektrik tketimi ve genel enerji tketimi konusunda verileri toplamas ve izlemesi, iletmede kullanlan kimyasal maddelerin (hacim ve/veya arlk olarak) izlenmesi ve verilerin, tesiste ortaya kan atk miktarnn (hacim ve/veya arlk olarak) izlenmesi ve verilerin toplanmas,

62

turizm konaklama iletmesinde kullanlan tm tesisat ve donanmlarn (enerji, stma, havalandrma, iklimlendirme ekipmanlar, bulak, amar makineleri, buzdolaplar, asansrler vb.) koruyucu bakm ve onarmnn periyodik olarak yetkili servise veya konusunda eitim alm uzman kiilere yaptrlmas, iletme tarafndan, evre bilincinin artrlmas, evresel tedbirlerin ve eylem plannn uygulanmasn temin etmek iin personele periyodik olarak eitim verilmesi, yerel idareler tarafndan hazrlanan evreye duyarl atk su planna uyulmas, yerel idarenin atk su plannn olmamas halinde yerel idare tarafndan onaylanm tesise ait evreye duyarl atk su plan olmas olarak belirtilmitir ve uyulmalar zorunludur [57]. Mevcut turizm yaplarnn belirtilen kriterler erevesinde yenilenmeleri ve bunun sonucunda bir sertifika verilmesi Trkiyedeki turizm yaplarnn saysn dndmzde olduka olumludur. Sfrdan yaplan turistik tesisler iin ise ok daha kapsaml bir sistem gereklidir. Ayrca sertifikalandrma srelerinin lm ve denetim hizmetleri effaf ve ok katlml olmal, binann yaam dngs boyunca kriterlerin sreklilii salanmaldr. izelge 3.2de belirtildii gibi tatil tesisleri snf ve lokasyonlarna gre belirlenmi asgari sayda puan almak zorundadrlar [57]. izelge 3.2: Yeil Yldz sertifika sistemi puan tablosu

63

3.1.4 Bayndrlk ve skan Bakanlnn almalar Bayndrlk ve skan Bakanl tarafndan 2000 ylnda yrrle alnan Binalarda Is Yaltm Ynetmelii ile Aralk 2008de yrrle giren Binalarda Enerji Performans Ynetmelii nemli almalardr. Binalarda enerji verimlilii ile ilgili olarak 1998 tarihinde yaymlanan tavsiye niteliindeki TS 825 Binalarda Is Yaltm Kurallar standard; 1999 ylnda resmi gazetede yeniden yaymlanarak ve bu standardn paralelinde hazrlanan Binalarda Is Yaltm Ynetmeliinin 08 Mays 2000 tarihinde resmi gazetede yer almas ile 14 Haziran 2000 tarihinden itibaren uygulamas zorunlu standart olarak yrrle girmitir. 14 Haziran 2000 tarihinden sonra yaplan binalar; standart ve ynetmeliklerin koullarna uymak zorundadr. Is Yaltm Ynetmelii; binalardaki s kayplarnn azaltlmasna, enerji tasarrufu salanmasna ve uygulamaya dair usul ve esaslar kapsamaktadr. Trkiyede binalarda s yaltm uygulamalar bakmndan oluturulan drt blgede yer alan il ve ilelere gre s yaltm projesindeki s geirgenlik katsaylar, yllk stma enerjisi ihtiyac belirlenmi, bina tiplerine gre eitli s yaltm detaylar nerilmi, projelendirme ve denetim esaslar belirtilmitir [58,59]. Kullanlan tm standartlarda TS 825 Binalarda Is Yaltm Kurallarna gnderme yaplmtr. Binalarda Enerji Performans Ynetmeliinin amac; d iklim artlarn, i mekan gereksinimlerini, mahalli artlar ve maliyet etkinliini de dikkate alarak, bir binann btn enerji kullanmlarnn deerlendirilmesini salayacak hesaplama kurallarnn belirlenmesini, birincil enerji ve karbondioksit emisyonu asndan snflandrlmasn, yeni ve nemli oranda tadilat yaplacak mevcut binalar iin minimum enerji performans gereklerinin belirlenmesini, yenilenebilir enerji kaynaklarnn uygulanabilirliliinin deerlendirilmesini, stma ve soutma sistemlerinin kontroln, sera gaz emisyonlarnn snrlandrlmasn, binalarda performans kriterlerinin ve uygulama esaslarnn belirlenmesini ve evrenin korunmasn dzenlemektir [60]. Mevcut ve yeni yaplacak konut, ticari ve hizmet amal kullanlan binalarda uygulanmak zere; mimari tasarm, mekanik tesisat, aydnlatma, elektrik tesisat ve elektrik tketen binalarn sabit ekipmanlar konularndaki asgari performans

64

kriterlerine, enerji performans hesaplama usllerine, enerji kimlik belgesinin hazrlanmasna, binalarn kontrolleri ve enerji kimlik belgesini hazrlayacak ve denetleyecek onaylanm bamsz yetkili kurulularn yetkilendirilmesini ve yetkilerinin dzenlenmesini, lke enerji politikasnn oluturulmasna ynelik gerekli aratrmalar, incelemeler yaplmasna ve bunun sonucunda elde edilen deneyimler ile ilgili bilgilerin toplanmasn, 1000 m2nin zerinde kullanm alanna sahip binalarda; elektrik, s ve shhi scak su ihtiyacnn kojenerasyon sistemi ve yenilenebilir enerji kaynaklarndan retim imkanlarnn aratrlarak, ekonomik yaplabilirlii olan uygulamalar, bina sahipleri ve son kullanclarn bilinlendirilmesi, sektrde faaliyette bulunan kurum ve kurulularn alanlarnn eitimleri ve eitimlerin gncelletirilmesi faaliyetlerini, korunmas gerekli kltr varl olarak tescil edilen binalarda, enerji verimliliinin arttrlmasna ynelik nlemler ve uygulamalar ile ilgili yapnn zelliini ve d grntsn etkilemeyecek biimde enerji verimliliini arttrc uygulamalarn yaplmas esaslarn kapsar [60]. Bina enerji performans asndan Mimari Proje Tasarm ve Mimari Uygulamalar, Is Yaltm Esaslar, Asgari Hava Sirklasyonu ve Szdrmazlk, Is yaltm projesi zorunluluu, Mekanik tesisat yaltm esaslar, Asgari hava sirklasyonu ve szdrmazlk, Istma ve Soutma Sistemleri Tasarm ve Uygulama Esaslar, Havalandrma ve klimlendirme Sistemleri Tasarm ve Uygulama Esaslar, Shhi Scak Su Hazrlama ve Datm Sistemleri, Otomatik Kontrol sistemleri, Elektrik Tesisat ve Aydnlatma Sistemleri, Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Kullanm ve Kojenerasyon Sistemleri, Periyodik Testler, Bakm, Denetim ve Raporlama, Enerji Kimlik Belgesi, Enerji Kimlik Belgesinde Bulunmas Gereken Bilgiler, Yllk Enerji htiyac ile ilgili genel kriterler ierir. Bu kriterlerin deerlendirilmesinde, TSE tarafndan kartlan ilgili standartlar, bulunmamas halinde ilgili Avrupa Standartlarna gnderme yaplmaktadr [61]. Avrupa Birliinde uygulanmaya balanm 2010 itibari ile Trkiyede de zorunlu olarak uygulanacak, Binalar iin Enerji performansn ifade etme yntemleri ve binalar iin enerji belgelendirmesi standard EN 15217ye uygun olarak dzenlenmi Enerji Kimlik Belgeleri tanmlanmtr [60]. ekil 3.3de binalara verilecek enerji kimlik belgesi grlmektedir.

65

ekil 3.3: Binalara verilecek enerji kimlik belgesi. 3.1.5 Belediyelerin almalar Belediyelerin birbiri ile benzeyen strateji raporlarnda benzer genel hedeflerin n plana ktn grebiliriz. Raporlarda; atk su konusunda; atk su ve yamur suyu altyaps olmayan yerlerde 2011 yl sonuna kadar almalarn tamamlanmas, mevcut atk su artm sisteminin bakm ve onarmnn yaplmas; kat atk konusunda; srdrlebilir kat atk bertaraf ve geri dnmn salanmas, yeil alanlar konusunda; kent temizlii ve aktif yeil alanlarn standartlarnn ykseltilmesi, kii bana den aktif yeil alanlarn artrlmas, hava kirlilii konusunda; hava kalitesinin standardnn ykseltilmesi ve kirlilik lmlerinin yaplmas olarak belirtilmitir. stanbul Bykehir Belediyesine bal STAn projeleri arasnda p gazlarndan elektrik retimi, p sznt sularnn artlmas, kat atklarn geri dnm almalarn sayabiliriz. Bu almalar kapsamnda stanbul iin AB evre Mevzuat ile Uyumlu Entegre Kat Atk Ynetimi Stratejik Plan ile 2025 ylna kadar stanbuldaki kat atk ynetimi stratejileri ve hedefleri belirlenmitir [62].

66

3.1.6 Kanun ve Ynetmeliklerin Deerlendirilmesi Trkiyede son yllarda evre ile ilgili bilinlenmenin ve bu konudaki almalarn artarak oaldn gryoruz. Son iki senede ise ekolojik tasarmn gndemindeki yeri olduka artmtr. Mimar Seluk Avc dier lkelerden farkl olarak Trkiyede ekolojik tasarm kavramnn zeminden tepeye doru ilerlediini ifade etmitir. zellikle ngilterede hkmetin yeil politikalar bir yaptrm olarak deerlendirmesi ve tevik etmesi ile sistem tepeden zemine doru olumutur. Dolays ile ilk olarak yatrmc firmalar bu konuyu talep etmektedirler. Avcya gre bu bilin Trkiyede mimar ile balam, mterin bilinlenmesi, politikalarn oluturulmas bunu takip etmitir [63]. Kanunlar asndan baktmzda AB uyum sreci kapsamnda; enerjinin verimli kullanlmas, yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm ile ilgili kanun ve ynetmeliklerin oluturulmaya baladn gryoruz. Tm bu almalarda dikkati eken Trkiyedeki almalarn enerji verimlilii konusuna odaklanddr. Enerji konusu srdrlebilir tasarmn nemli bir parasdr ve enerji konusundaki politikalar ncelikle devlet tarafndan belirlenmeli ve tevik edilmelidir. Bunun yannda malzeme, arazi seimi, atk ynetimi gibi dier srdrlebilir yap kriterleri ile ilgili almalarn artmas gerektiini syleyebiliriz. Enerjinin pahall ve Trkiyenin bu konudaki da bamll dikkate alndnda ncelikli olarak enerji verimlilii konusuna ynelmenin gereki olduu sylenebilir. Enerji verimlilii odakl yaklamda s yaltm konusu arlk kazanmaktadr. 4. Uluslararas Yap Fizii Konferans kapsamnda Bayraktarn belirttiine gre, TS 825 'Binalarda Is Yaltm Kurallar' standard uyarnca, sadece 14 Haziran 2000 tarihinden sonra yaplan binalarda s yaltm yaplmas zorunludur, iyimser bir tahminle lkemizdeki toplam bina stounun %5,6s, toplam konut stounun ise %10,2si TS 825-Binalarda Is Yaltm Kurallarna uygundur." statiklere veri olan yaplar ruhsatl yaplardr. Bunlarn dnda kaak yap orannn %60larda olduu dnldnde durum ok daha arpc bir hal almaktadr. Trkiyede kanunlar incelendiinde bir ok alanda yeterli olduklar grlmekle birlikte uygulamalarnn olduka sorunlu olduu bilinmektedir. AB uygulamalar esas alnarak oluturulan bu kanunlarn ulusal politikalara adapte edilmesi,

67

uygulanabilirliinin arttrlmas ve tm sektrlerin bu konuda bilinlendirilmesi gereklidir. Makina Mhendisleri Odas Enerji Danman Tlin Keskine gre, Enerji Verimlilii Kanunu bugne kadar eksik olan politik destein en st dzeyde verilmesi ve btncl yaklam anlamnda ok olumlu bir giriimdir. nmzdeki sre; kanunun felsefesinin anlalmas ve ikincil mevzuatn bir an nce hazrlanmas ile uygulamaya en ksa srede geilmesi srecidir. Bu sre lkedeki tm kii ve kurulularn ibirliini gerektirmektedir [64]. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanm'na likin Yasa Tasarsnn TMMOB tarafndan yaplan aklamada; lkemiz koullar gz nnde bulundurularak, sektrel planlama, bilimsel aratrma ve teknoloji gelitirme altyaps kurulmakszn, bir tevik mekanizmasna indirgenen mevcut yasa tasla ile, yenilenebilir enerji kaynaklarnn elektrik retimine sokulmasn ksa vadeli politik bir manevra olarak deerlendirmi ve eletirmilerdir. TMMOBye gre; Tasar ile yenilenebilir enerji kaynaklar alannda, kamunun yrtmesi gereken grevleri gz ard edilmekte ve sre sadece eitli tevikler salanarak tamamen piyasa aktrlerinin giriimlerine braklm grnmektedir. ngrlen tevikler sadece en avantajl blgelerdeki rzgar ve baz hidroelektrik projeler iin destek sunabilecektir. Ancak, tasar kapsamnda ngrlen uygulamalarla, dier yenilenebilir enerji kaynaklar seeneklerinin desteklenmesi ve bu sektrlerde herhangi bir gelime yaratlmas mmkn grnmemektedir. Tasarda yenilenebilir enerji kaynaklarndan retilen elektrie alm zorunluluunun, serbest tketici dndaki kesimlere getirilmi olmas da eletirilmitir. Tasarnn 9. maddesinde belirtildii gibi; "... giriimcilerin yenilenebilir enerji kaynaklar sektrnde bir an nce yatrm yapmalarna ynelik kolaylklarn..." salanmasna hibir kamusal kstlama getirilmemi olmas yabanc sermaye konusunu akla getirmektedir. Bu durum da baka anlamda bir da bamllk getirmektedir. Ayrca tasarda yenilenebilir enerji kaynaklarna ilikin kapasitenin arttrlmas ile ilgisi bulunmayan zelletirmeyi kolaylatrc esaslarn da bulunduu belirtilmitir [65]. evre Kanunu incelendiinde Srdrlebilir evre ve Srdrlebilir kalknma tanmlarnn Trkiye iin erken denebilecek bir tarihte yapldn grmekteyiz.

68

1980ler tm dnyann bu konular tartt dnemlerdir. Buna ramen uzun yllar boyunca zellikle evre konusunda kanunlarn her trl mekanizma tarafndan gz ard edildiini biliyoruz. evre Bakanlnn sertifika sistemleri erevesinde byk nem verilen doal yapy koruma, kirliliin azaltlmas, atk ynetimi konularnda detayl ynetmelikler kardn grmekteyiz. 20008de yrrle giren evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelik kapsamnda 2008-2009 Yl Yatrm Program erevesinde on iki ili kapsayan drt Planlama Blgesinin 1/10.000 lekli evre Dzeni Planlarnn ihalelerinin tamamlanmas planlanmaktadr. Duruya gre; Trkiyede hala evresel deerleri koruma kayglar ekonomik

etkinlikler nnde bir engel olarak grlmektedir. evre politikalar ABye giri srecinin zorunluluklar ve serbest piyasa ekonomisinin gerekleri arasnda kalmaktadr. Oysa ki evre ve ekonomi srdrlebilir kalknma yaklamna gre birbirinden ayrlmaz ilkelerdir. evresel karar alma sreci ABye uyum srecinin gereklerini yerine getirmek zere iletilmekte, yasa tasarlar genelde ilerleme raporlarnda belirtilen eksik noktalarn tamamlanmas ynnde olmaktadr. Bunlar da genellikle kamuoyunda fazla tartlmadan, demokratik kitle rgtlerinin, uzman evrelerin grlerine nem verilmeden yaama geirilmektedir [66]. evre ve Orman Bakanl tarafndan yrtlen, Trkiye'de evre Bilgi Deiim Ann Kurulmas Projesi, l evre Durum Raporlar Dzenleme almalar, evre bilinci eitimi iin yaplan almalar heyecan vericidir. Bu almalarn pratikteki uygulamalarla koordine edilmesi ideal durumdur ve Trkiye artlarnda acil nem tamaktadr. Kltr ve Turizm Bakanl tarafndan balatlan; Turizm letmesi Belgeli Konaklama Tesislerine evreye Duyarl Konaklama Tesisi Belgesi Verilmesine Dair Tebli, Trkiye gibi mevcut turizm potansiyeli yksek bir lke iin son derce olumludur. Bir nceki blmde ayrntl olarak akland gibi Trkiyedeki ilk yerel sertifikalandrma sistemi sayabileceimiz uygulamann Trkiye iin nemli bir konu zerinde zellemesi umut vericidir. Sertifika sistemlerinin yurt d rneklerinde zellikle turizm tesisleri iin zellemi bir model grmyoruz. Yeil yldz deerlendirme sisteminin dier sistemlerle karlatrldnda yolun ok banda olduunu grmekle birlikte mevcut turistik tesislerde belirli iyiletirmeler yapabilmek adna bile olumlu deerlendirilmektedir. rnein sekiz maddede ele alnan ekolojik mimari puanlama blmnde; tesisin mimari tasarmnn zel

69

(evreye duyarl) olmas, kriteri on puan vermektedir. Bu kriterin ne gibi yntemlerle deerlendirilecei belirtilmemitir. Tesisin evreye uyumu kriterleri altnda belirtilen peyzaj dzenlemesi ve aalandrma kriterinde, peyzaj dzenlemesine ilikin esaslar ve aalandrma ile ilgili dzenlemeler belirtilmemitir. Bilindii zere sertifika sistemlerinde turizm tesislerinde yaygn olarak kullanlan byk im alanlar sulama suyu tketimi asndan olumsuz nitelenmekte, yerel bitkilerin kullanm istenmektedir. Bu kriter altnda ise ok byk alanlarda im yapmak peyzaj dzenlemesi olarak ele alnabilir. Bu eit sertifika sistemlerinde kriterlerin ncelikle evresel deerleri gzetiyor olmas ve zenle hazrlanmas gerekme, tartma yaratacak deerlendirmeler iermemesi gerekmektedir. Bunun yannda Yeil yldz deerlendirme sisteminin, llebilirlii ve kontrol edilmesi daha kolay olan enerji ve su verimlilii konularnda daha ayrntl detaylar ierdiini grmekteyiz. Binalarda Enerji Performans Ynetmeliinde; yenilenebilir enerji kaynaklarnn kullanm, doal havalandrma ve iklimlendirme sistemlerinin uygulanmas ve gne enerjisi toplayclar ile sistemin desteklenmesi sistemleri konut harici ve bin metrekarenin zerindeki yaplarda zorunlu tutulmutur. Trkiyede birincil yap retiminin konutlarda olduu dnlrse bu uygulamalara konutlarn da dahil edilmesi ok byk avantaj salayacaktr. ngilterede 2009 itibariyle ina edilecek tm yeni konutlara Eko-Evler kriterlerine gre ina edilme zorunluluu getirilmitir [67]. Yenilenebilir enerji kanununda ilk yatrm maliyeti enerji ekonomisi gz nnde bulundurulmak suretiyle, inaat alan 20.000 m2ye kadar olan binalarda on yl, inaat alan 20.000 m2 ve daha byk binalarda on be ylda geri kazanlmas durumunda bu sistemlerin yaplmas zorunludur. maddesinden anlalaca zere zorunluluklar yatrm maliyetlerini gzeterek belirlenmitir. Bu anlamda bin metrekareden az yaplarda zorunluluk konmamasn yatrm maliyeti gerekesiyle aklayabiliriz. Bunun yannda yurt dndaki rneklerde tekil konutlar dahil olmak zere binalara yenilenebilir kaynaklar kullanm iin eitli kredi ve tevikler verilmekte, yatrm maliyetleri karlanabilmekte, bu tarz yaplarda kredi kolaylklar salanmaktadr. Daha nce de belirtildii gibi Binalarda Enerji Performans Ynetmelii s yaltm konusu ayrntl ekler iermektedir. nerilen at katmanlamalar tip detaylarnda; eimli ve teras atlar, metal atlar vb. rnek detay izimleri bulunmakla birlikte s yaltm asndan ekolojik mimarlkta zerinde nemle durulan yeil atlara dahil

70

bir almaya rastlanmamtr. Trkiyede yeil at maliyetlerinin azaltlmasna ynelik malzemelerin retimi, detay bilincinin ve uygulamalarnn yaygnlatrlmas iin almalar yaplmaldr. Trk Tesisat Mhendisleri Derneine gre; enerji verimliliinde yaplarn sadece s yaltm deil, ayn zamanda HVAC sisteminin verimlilii de ele alnmaldr. Bugnk koullarda yenilenebilir enerji kaynaklarnn HVAC sektrnde ve elektrik retiminde kullanm binalar iin anlamldr. Bu nedenle, yenilenebilir enerji teknolojileri ve uygulamalar iin dnyada ve Trkiyede ciddi bir pazar potansiyeli bulunmaktadr. Gelecekteki HVAC aratrma, gelitirme ve uygulama konular iinde yenilenebilir enerji teknolojileri n sralarda yer almaldr. [68]. Yap malzemeleri ynetmeliinde, geri dntrlebilir ierikli sertifikal

malzemelerin retimini yaygnlatran tevik veya yaptrmlara yer verilmedii grlmektedir. Yap malzemeleri ynetmeliinin bu anlamda gelitirilmesi AB standartlarna uygun hale getirilmesi gereklidir. 3.2 Bamsz Giriimler 3.2.1 evre Dostu Binalar Dernei evre Dostu Yeil Binalar Dernei; Ekim 2007de binalarn ve yaanan alanlarn, yaam kalitesini artrmaya ynelik, sosyal ve evresel sorumluluk bilinciyle, salkl ve zengin bir evrede yaayabilmek iin tasarlanmas, ina edilmesi ve yaatlmas amacyla kurulmu kar amac gtmeyen bir sivil toplum rgtdr [69]. Dernek Dnya evre Dostu Binalar Dernei emsiyesi altnda bir konsey amacyla kurulmu ve Trk sertifika siteminin oluturulmas konusunda ulusal ve uluslararas STKlar, akademi, kamu ve zel sektr bir araya getiren bir ynetim organ olmay hedeflemektedir. EDBK, srdrlebilir inaat konusunun evre dostu binalar araclyla yaygnlatrlmasn salamak ve bu konuda almalar yapan veya yapacak kii ve kurululara destek vermektedir. Bu amala bir ok aratrma srdrmekte ve konferans ve yaynlar yapmaktadr [69]. EDBK bakan yardmcs Duygu Ertene gre; Konuyla ilgili yasalar olmakszn hareket kabiliyetimizin son derece snrl olaca aktr. Enerji verimlilii yasasnn

71

binalar iin ngrd enerji kimlik belgesinin uygulamaya konmas, binalar evre dostu olmaya daha yaknlatracak ve sfr karbonlu binalara doru geii hzlandracaktr. [69]. evre ve ekoloji konusunda sivil insiyatifin nemi ok byktr. Yasalarn ileyie geirilmesi, eksiklerinin giderilmesi, her sektrn karlarnn gzetilmesi adna yeil bina sektrnn tm aktrlerinin bilinlenmesi ve uygulamalarn yaygnlamas gerekmektedir. Kamu tevikleri ve vergi insiyatifleri oluturmak, yasal mevzuat takip etmek, hkmet iin politika ve programlar nermek ve bu alanda lobi faaliyetlerinde bulunmak adna EDBK bnyesinde yasal mevzuat komitesi bulunmaktadr. Dernek evre dostu tasarm ve inaata olanak veren alt yapy kurmay ve eko malzeme retimini tevik etmeyi, evre ve Enerji Tasarmnda Liderlik Sertifikas oluturarak mevcut ve yeni yaplan binalarda bu sertifika sisteminin yurt apnda standartlamasn ve uygulamaya geirilmesini desteklemektir [69]. Yerel bir sertifika sistemi olutururken dnyada kullanlan sertifika ve uygulamalarn incelenmesi, Trkiyenin corafya, iklimsel ve depremsel yapsna uygun olarak dzenlenmesine allmaktadr. Dernek mhendisler, mimarlar, planlamaclar, konuyla ilgili baka dernekler, malzeme reticileri mal sahipleri, bina yneticileri binalarda yaayan kiiler ve devletin konuyla ilgili organlarndaki kiilerle birlikte almaktadr. Sertifika komitesi dernein kurulduu ilk senede yeil bina kavram ile ilgili uluslararas almalar Trkiyeye aktarmaya alm, yerel sertifika komitesi 2009 itibariyle almalarna balamtr. Dnyada en yaygn kullanlan sertifika sistemlerinin detayl bir karlatrmasn yaptmzda bunlarn birbirine temelde benzerlik gsterdiini ancak bazlarnn btn lkelerde kullanlrken, bazlarnn yerel olarak kullanldn grrz. Buradan yola karak, EDBK sertifika komitesi dnyada en yaygn olarak kullanlan LEED ve BREEAM sertifikalarna younlam, bu sertifikalarn Trkiyede uygulanrken nasl deiikliklere uramalar gerektiinin almasn yapmaktadr. EDBKe gre; Yerel yeil bina sisteminin zellikle kamu binalar ve toplu konut projelerini de hedefleyerek oluturulmas, sistemin kabul ve sektr dnmnn hz asndan nemlidir. Standartlarn yaklamlarn

72

incelediimizde, Trkiyede bu sistemlerin en etkin ekilde kullanlmas iin gerekli azami artlarn eksiklerle varolduu grlmektedir. [69]. Yerel sertifika sistemi oluturma almalarnn dnda EDBK; BREEAM ve LEED konularnda eitimler de vermektedir. 3.2.2 Dier Bamsz Giriimler T Mimarlk Fakltesi tarafndan geni katlmla yrtlen SERG (Srdrlebilir Enerji Aratrma Grubu) enerji bilinci ve evreye duyarl bina ve yerleimler ile yenilenebilir enerji teknolojileri ile ilgili eitim hizmetleri vermekte, seminer ve yaynlar yapmaktadr [70]. ODT Mimarlk Fakltesi Dekan Prof. Dr. Haluk Pamir tarafndan 2006 ylnda kurulan Mimarlk Fakltesi Mimarlk, Aratrma, Tasarm, Planlama ve Uygulama Merkezi (MATPUM)un temel alma alan, bina leinden blge leine mimarlk, tasarm, planlama ve uygulamay kapsamaktadr. ODT-MATPUM, TBTAK, TC Babakanlk Toplu Konut daresi (TOK), Emniyet Genel Mdrl, Trk Kzlay Dernei, D Ticaret Mstearl, NATO ile birlikte almalar yapmaktadr. MATPUMun temel ilkelerinden birisi de, yapl evreye ilikin almalarna enerji etkin ve yenilenebilir enerji zmlerini entegre edebilmek ve her projeyi bu ereve ierisinde ele almaktr. MATPUMun amac, bu bak asn mekansal ve kentsel tasarm boyutuna tamak ve yapl evre leinde enerji etkin ve yenilenebilir enerji kaynaklarnn btncl bir yaklam ile kullanmn destekleyici zmler retmektir. MATPUMun Do. Dr. Abdi Gzer tarafndan tasarlanan binasnn tasarm, inaat ve iletim sreci Enerji Etkin Bina konseptine en uygun olarak yaplmtr. Binann yenilenebilir-etkin enerjileri farkl lek ve mekansal balamlarda uygulamaya ynelik alternatif modeller gelitiren, uygulama alanndaki aktrlere, sektrlere nemli girdiler salayan, eitli kurum ve kurululara danmanlk ve eitim verebilen, ulusal ve uluslararas ortaklklarla proje gelitiren bir merkez olmas amalanmaktadr [71]. Toplu Konut daresi (TOK) de srdrlebilir yapm teknolojilerini, 40 bin konutluk proje hazrlad stanbul Kayabanda da uygulamak istemektedir. Bu konuda

73

ulusal bir yarma almtr. TOKnin bu kararnn, Trkiyede gne, rzgar ve toprak enerjisinden yararlanmay salamaya ynelik teknolojilerin gelitirilmesi ve pazarn oluturulmas asndan nemli bir aama olduu belirtilirken, bu teknolojilerin retimi konusunda sanayicilerinin harekete geirilmeyi alld kaydedilmitir. Knar; kamunun buna ncelik etmezse, zel sektr risk alp bu ie girmediini belirterek, TOKnin bu boyuttaki bir konut projesinde enerji etkin tasarm kriterlerini uygulamas, bu rnlerin Trkiyede retilmesi iin potansiyel yaratacaktr. TOKnin Kayaba projesindeki karar, ok stratejik ve nemli bir karar olarak deerlendirilmitir [72]. MATPUMun Kzlay iin ODT arazisi iinde yapmna balad Ar-Ge binas Trk Kzlay Aratrma Merkezi (TKAM), "enerji verimlilii" ynnden, Trkiyenin en byk "evre dostu" yaps olmas planlanmaktadr. Gebze Yksek Teknoloji Enstits Rzgar Enerjisi Aratrma Merkezi, Hacettepe niversitesi Yeni ve Temiz Enerji Uygulama ve Aratrma Merkezi, Harran niversitesinde Gne Enerjisi Aratrma ve Uygulama Merkezi, Pamukkale niversitesi Temiz Enerji Evi, Gazi niversitesi Temiz Enerji Aratrma ve Uygulama Merkezi eitli aratrmalar yrtmektedir. Yap Endstri Merkezi ekoloji, srdrlebilirlik, enerji konular ile ilgili bir ok yayn, konferans ve aratrma yrtmektedir. Bunlarn dnda Enerji Verimlilii ile ilgili danmanlk veren ve sertifika sitemlerinin zorunlu kriterlerinden biri olan enerji modellemesi yapan firmalarn says artmaktadr. 3.3 Trkiye'deki Yeil Bina rnekleri Prof. Dr. Necdet Altuntopun 2008de yapt aratrmaya gre Maden Tetkik ve Arama Genel Mdrlnn Marmariste 1977de kurduu gne evi, Trkiyedeki ilk rnek olarak deerlendirilmektedir. Yapnn ihtiya duyduu enerjinin %30u, pasif gne enerjisi sitemiyle elde edilmitir. MTAnn 1981de yine Marmariste kurduu laboratuarda ise aktif gne enerjisi sistemi kullanlmtr. Orta Dou Teknik niversitesi retim yelerinin nclnde 1976da yapmna balanan gne evi, o gnden bu yana eitli revizyonlardan geirilmi ve sistemleri

74

yenilenmitir. ukurova niversitesi bnyesinde 1981de faaliyete geen gne evinde, ihtiya duyulan enerjinin %99a varan ksm pasif sistem tarafndan karlanabilmitir. 1990larda, pasif enerji sistemlerini deneyen projelerinin oaldn gryoruz. Bu dnemde, Ege niversitesi, Ankara Bykehir Belediyesinin, Erciyes niversitesinin, TBTAKn hayata geirdii eitli projeler bulunmaktadr [73]. Bu blmde gnmzde Trkiyede gerekleen ekolojik misyonuyla n plana kan ve sertifika srecindeki rnekler incelenecektir. rnekler; tekil yap baznda butik uygulamalar ve eitli yatrmc firmalarn sertifika alm ya da sertifika srecindeki yaplar olarak iki grupta incelenecektir. Trkiyenin eitli blgelerinde farkl iklim koullarnda farkl malzemelerle tasarlanm ekolojik yaplarn bu konu ile ilgili denemelerin yeni olduu lkemizde yeni projelere, artnamelere veri olmas asndan nemli olduu dnlmektedir. lk olarak Diyarbakr Gne Evi, T Maslak Yerlekesindeki Ekoyap incelenecektir. Trkiyede enerji verimlilii konusunda atlmlar olmakla birlikte byk lekli almalarn zel sektr tarafndan gerekletii grlmektedir. kinci blmde Redevco firmasnn Ankara ve Erzurum'da gerekletirdii alveri merkezleri, Siemens Trkiye'nin Gebze yerlekesi deerlendirilecektir. Diyarbakr Gne Evi

ekil 3.4: Diyarbakr Gne Evi.

75

Diyarbakr Gne Evi Projesi; Diyarbakr Bykehir Belediyesi, Dicle niversitesi ve Gneydou Sanayici ve adamlar Dernei ortaklnda, Avrupa Birlii tarafndan mali bakmdan, Birlemi Milletler Kalknma rgt (UNDP) tarafndan teknik olarak desteklenerek yaplm, 2008 ylnda kullanma almtr. Proje mellifi ve AB danman elik Erengezgindir. Avrupa Komisyonu ve UNDP projelerinin znde yerel katlmclk esastr. Bu gruplardan fon alm proje tamamen yerel sponsorluk ve yerel katlm ile gereklemitir. Proje enerji ve ekoloji adna benimsedii ve yaama geirecei eitimler ile blgede bilinlenme yaratmay amalamtr [74]. Pamir ve Knarn da belirttii gibi bu gibi farkl malzemelerle, farkl blgelerde retilmi projeler bu sektrn gelimekte olduu lkemiz iin veri oluturmak nemlidir. Projenin gne enerjisinin dier enerji gereksinimlerini karlamak zere kullanlmas ekolojik tasarm kriterlerinden ne kan faktrdr. Bu da Diyarbakr iklim koullarn dndmzde blgedeki yapm tekniklerine rnek tekil etmesi asndan nemlidir. Teknik olarak; toprak alt enerji kullanm, tromp duvarlaryla stma ve soutma fotovoltaik paneller ve gne kolektrleri kullanlm, biyolojik artma ve yerel malzemeler kullanarak oluturulan izolasyon teknikleri kullanlmtr. Projenin ierisinde yer alan ktphanenin farkl kesim ve ya gruplar iin eitim programlar dzenlemeyi de kapsayan aratrma faaliyetleri srdrmesi amalanmtr. Kurulmas n grlen otomasyon sistemi ile llmesi planlanan iklimsel deerler AR-GE almalarna veri oluturmay amalamaktadr. Ayrca sertifika sistemlerinde incelendii gibi otomasyon sitemi kullanc kontrol asndan da nemli bir kriterdir. T Maslak Yerlekesindeki Ekoyap Has Mimarlk ve stanbul Teknik niversitesinin YEM koordinatrlnde T Maslak Yerlekesinde projelendirdii Ekoyap sfr enerji hedefiyle ekolojik aratrmalara veri oluturmak iin tasarlanmtr. Aye Hasol Erktine gre projenin amac; Gerek aratrmaclara, gerekse halka, ekolojik mimarln btn almlarn uygulama ortamnda gsterebilmek. olarak belirtilmitir [75]. Yapnn fotovoltaik panellerinin ve rzgar enerjisi trbinlerinin rettii elektrik fazla olduu saatlerde

76

kamps ebekesine geri verilerek yl boyunca tkettii enerji miktarnn sfr olmas planlanmaktadr.

ekil 3.5: T Maslak Yerlekesindeki Ekoyap. Yap LEED ve BREEAM kriterleri deerlendirilerek tasarlan yap World Architecture Community dlne layk grlmtr. Yap LEED kriterleri ierisinde de geen konumlandrma, drenaj ve sert yzey dzenlemesi, alternatif ulamn salanmas, suyun verimli kullanm, atklarn toplanmas, enerji ve atmosfer kriterlerinden, alternatif enerji retimi ve performansn llebilmesi, yap Malzemeleri ve doal kaynaklarn kullanm, i ortam kalitesi kriterlerinden uucu organik bileikler iermeyen malzemelerin kullanm ve kullanc kontrol dikkate alnarak tasarlanmtr [75]. Teknik mahallerin ziyarete ak olacak ve gezilebilecek biimde daha byk tasarlanmasyla ziyaretilerin teknik mahallerin iinde binann aktif sistemlerinin ileyiini birebir grmeleri amalanmtr. Redevco Ankara Gordion ve Erzurum Alveri Merkezleri Redevco adl inaat firmas, Ankara'da 50 bin metrekare brt kiralanabilir alana sahip Gordion Alveri Merkezi ve Erzurum'da 32 bin metrekarelik brt kiralanabilir alana sahip Erzurum Alveri Merkezi ile BREEAM sertifika alma srecinde olduklar belirtilmektedir. Konsept tasarmlar Redevconcepts, mimari projeleri

77

Chapman Taylor tarafndan hazrlanan Gordion Alveri Merkezi ve Erzurum Alveri Merkezi, BREEAMe uygun olarak gelitirilmi olup Trkiyenin BREEAM sertifikasna sahip ilk binalar olmay hedeflemektedir.

ekil 3.6: Redevco Erzurum Alveri Merkezi

ekil 3.7: Redevco Ankara Gordion Alveri Merkezi Redevco yetkilileri, Gordion'da elektrik ihtiyacnn yaklak yzde 50'sinin kojenerasyon tesisi ile karlanacan, tesisin atk s, stma ve soutmada da kullanlacan belirtmektedir [76]. Siemens Gebze yerlekesi Siemensin Gebze Organize Sanayi Blgesindeki Tesisleri LEED GOLD Yeil Bina Sertifikas almay hedefleyen ilk binadr. Bu kapsamda, USGBCye gerekli Siemensin Gebze Organize Sanayi Blgesindeki Tesisleri LEED GOLD Yeil Bina Sertifikas almay hedefleyen ilk binadr. Bu kapsamda, USGBCye gerekli

78

bavuralar yapld, tasarm ve inaatla ilgili yeil bina kriterleri tamamland belirtilmektedir [77].

ekil 3.8: Siemens Gebze Yerlekesi Projenin enerji kaynaklarn etkin bir biimde kullanmay amalad, uzman firmalardan danmanlk alarak, eitli maliyet analizleri ile alld belirtilmitir. Tesiste inaat etkinlikleri srasnda evre kirliliinin en az dzeyde tutulmas, uygun saha seimi, alternatif ulam olanaklar ile karbon salnmnn drlmesi ve fosil yakt kullanmnn azaltlmas, yeil alan kullanmnn arttrlmas, yamur suyu ynetimi ile yer alt su kaynaklarnn korunmas, aalandrma ile s adas etkisinin azaltlmas, inaat atk ynetimi ile atklarn deerlendirilmesi, geri dntrlebilir

79

malzeme kullanm, peyzaj alanlarda ve bina ilerinde su tasarrufu, i hava kalitesinin salanmas ve izlenmesi, sl konforun salanmas ve dk emisyonlu malzeme kullanm kriterlerinin gzetildii belirtilmektedir [77]. Projenin; toplamda 150 bin metrekarelik byk lekli bir yatrm olmas, yeil bina piyasasn tevik etmesi ve kurumsal bir yap tarafndan oluturulmas ile bu konularn kamuoyunda farkndalnn arttrmas nedeniyle nemli olduu dnlmektedir. rneklerden de grlebilecei gibi Trkiyede yeil bina sektr yolun olduka bandadr. Sertifika amac olan ya da olmayan kk leklerdeki butik rnekler kadar kurumsal ve byk lekli projelerin de saysnn hzla artmakta olduunu gryoruz. Bu rnekler dnda Tekfenin LEED sertifika aday Levent Ofis Binas ve Varyapn Ataehir Konutlarn sayabiliriz. Trkiyedeki mevcut rneklerde aratrma amal binalarda mhendislik estetiinin n plana ktn syleyebiliriz. Yeil bina ya da ekolojik bina dediimiz yaplarn mutlaka organik formlarda ve bitkilerle sarl olduunu dnmek kadar uygulanan enerji teknolojilerinin de binann tm karakterine hakim olacak ekilde yerletirilmesi zorunluluu yoktur.

80

4. SERTFKA SSTEMLERNN TRKYE AISINDAN DEERLENDRLMES Bu blmde iki yaklam ele alnacaktr. lk blmde uluslararas sertifika sitemlerinin Trkiye adaptasyonu deerlendirilecek, ikinci blmde Trkiyeye zg yerel bir sertifika siteminin oluturulmasna ynelik deerlendirmeler yaplacaktr. 4.1 Uluslararas Sertifika Sitemlerinin Trkiye Adaptasyonu Uluslararas sertifika sitemleri Trkiyede henz ok uluslu irketlerin ya da byk lekli yerel kurumsal oluumlarn prestijli projelerinde uygulandn grmekteyiz. Alman kkenli Metro, Hollanda kkenli Redevco, Aaolu, Eczacba, Soyak, Siemens, Tekfen, Varyap ve Zorlu gibi yatrmclarn ekolojik tasarm ve yeil bina konularna yatrm yaptklarn gryoruz [78]. Sertifika sitemlerinin daha nce yaplan deerlendirmeler eliinde bir prestij ve pazarlama arac olarak kullanldn syleyebiliriz. Sistemin doas gerei bu durum kanlmazdr ve negatif olarak deerlendirilmemektedir. Sertifikalandrma sistemlerinin ortak amalarnda bina pazarn yeil tasarma doru deitirmek ve piyasada bu anlamdaki rekabeti arttrmak vardr. Bu alardan bakldnda Trkiyede de sertifikal binalarn art prestij ve pazarlama getirisi yadsnamaz ve byk yatrmclarn bu konudaki giriimleri de gerekidir. zellikle ekolojik malzeme sektrndeki yetersizlikler, enerji verimli sistemlerinin ilk yatrm maliyetlerinin yksek olmas yeil bina maliyetlerinin piyasa koullarnn zerinde kalmasna neden olmaktadr. Fakat daha nceki blmlerde belirtildii gibi iletim maliyetleri ve pazarlanabilirlii arttrmas asndan bakldnda yeil binalarn inaat sonraki dnemde maliyet artlar vardr. Ertene gre: zellikle yenilenebilir enerji teknolojilerinin yksek maliyeti, mesela evre dostu malzemelerden KDV alnmamas gibi tevikler olmad iin yatrmn geri dn zamannn uzunluu, eko karneye sahip malzemelerin eksiklii ve baz malzemelerin ithl edilmesinden dolay maliyetlerin daha yksek olduu dorudur. Ancak

81

srdrlebilir mimarinin ilkelerini iselletirmi bir tasarm ekibi bu engelleri aabilir ve ok temel kriterleri yerine getirerek %1-3 gibi bir maliyet art ile evre dostu bina yapabilir. [18]. Trkiyede gereki maliyet analizlerinin yaplmas iin uygulamalarn arttrlmas ve gerekli analiz almalarnn yaplmas gerekmektedir. Siemensin 2008de Gebzede yapt ve LEED-Altn sertifikasna bavuran proje ekibi, maliyetin standart bir binaya gre %1 yksek olduunu aklamtr [18]. Tez kapsamnda ele alnan LEED ve BREEAM sertifikalarnn uygulanabilirlii zerinden bakldnda Trkiyede her iki sistemin de rneklerini grmeye balam bulunmaktayz. Uluslararas sertifika sitemlerinin Trkiyedeki yresel eitlenmeler; iklim koullar, ekonomik ve kltrel deerler, inaat sektrnn yaps, malzeme ve tekniklerdeki farkllklar, politik yaklamlardaki farkllklar asndan mutlaka yerel adaptasyonu yaplmaldr. Trkiyede inaat sektrnn hz dnldnde sertifika srecinin bu sreci uzatmas negatif olarak deerlendirilebilir. Tasarm ve uygulama gruplarna sertifika alma hedefi olan projeler iin yeterli sre verilmesi gereklidir. Doru bir proje ynetimi ile bu sorun alabilir. Unutmamak gerekir ki sertifika sreci yatrm karar ile balar ve srecin projeye ge adapte edilmesi ekonomi ve i gc olarak ok daha fazla yk getirecektir. Trkiyede geri dnml ve evre dostu malzeme sektrnn yeni gelimekte olduu dnldnde sertifika standartlarn salayan yerel malzemelerin bulunmas zorlamaktadr. Bu malzemelerin yurt dndan ithal edilmesi ise sertifika sistemlerinin doasna aykrdr. Bu nedenle evresel etkisi minimum olan yerel malzemelerin retiminin ve tedarik zincirinin gelitirilmesi gerekmektedir. Trkiyenin bir deprem blgesi olduunu unutmamak gerekir. Her ne kadar uygulamas sorunlu da olsa bina tasarmn etkileyen nemli bir ynetmelik de deprem ynetmeliidir. Bu ynetmelik ilkeleri ile sertifika sistemlerinin ierikleri birlikte deerlendirilmeli ve puanlamalar bu zel durumu dikkate alarak dzenlenmelidir. Trkiyeye adaptasyon srecinde BREEAM modelinde olduu gibi blgesel farkllklar gzetilerek oluturulmu blgesel arlk katsays sistemi oluturmak gereklidir. Bunun iin yerel uzmanlarla oluturulacak disiplinler aras bir komite

82

oluturmak ve Trkiyedeki iklimsel, sektrel, corafi verilerin hesaba katld blgesel arlklarn belirlenmesi gerekmektedir. Trkiyenin dousu ve batsndaki iklimsel, sektrel, corafi koullarn farklln dnrsek her iki blgedeki yeil bina retiminin ayn koullarda deerlendirilemeyecei aktr. Her iki sertifika sisteminde de istenen enerji modellemesi nemli bir konudur. Enerji modellemesinde binann tm enerji sistemleri ve yapsal zellikleri bilgisayar ortamnda simle edilir ve temel verilerle oluturulmu senaryo ile karlatrlr. Bunun sonucunda tasarlanan binann belirli bir oranda daha verimli olmas beklenir. Bu modellemenin Trkiye koullarnda henz olduka maliyetli ve kstl uzmanlar tarafndan yaplmas sknt yaratmaktadr. Bu konuda karlanabilir maliyetlerde eitimler yaplabilir. BREEAMin Avrupa iin zelletirilmi bir versiyonunun olmas ve sistemin Avrupa Birliinin Binalarn Enerji Performans 2002/91/EC 16 Direktifi ile koordinasyon almalar Trkiye koullarnda daha kolay adapte edilebileceini dndrmektedir. Bunun yannda BREEAMin ynetimsel olarak skntlarnn olduu ve taleplere yetiemedii ya da ok ge cevap verdii ile ilgili eletiriler yaplmaktadr [16]. LEEDin ynetimsel ve ticari olarak ok byk bir baar salad ve bu nedenle hzla tm dnyada kullanlmaya baland da belirtilmektedir [7]. Bu iki sistemin Trkiyedeki uygulama talebi arttka BREEAM Krfez ve Avrupa versiyonlar gibi zellemi versiyonlar oluturulabilir. Ayrca bu sistemlerin effaf sreleri sayesinde uygulanm projeler dier projeler iin rnek oluturabilmektedir. LEED ve BREEAM kriterlerinin zerinden geilerek Amerikan veya ngiliz kodlarna referans verenler incelenmeli, bu kodlarn Trkiyedeki karl ve uygulanabilirlii aratrlmaldr. Ayn durum gnderme yaplan standartlar iin de geerlidir. Daha nce de belirtildii gibi LEED byk lde ASHRAE standartlarn gnderme yapmaktadr. Trkiyede de baz projelerde bu standartlarn kullanldn gryoruz. BREEAM ise ngilterede kullanlan yapm standartlarna gnderme yapmaktadr ki bu standartlar Trkiyede olduka az bilinmektedir. Sertifika sistemleri gnderme yaplan standartlar, kanun ve yerel kodlarda daha iyisi belirtilmedii srece zorunlu klmaktadr. Bunun yannda Trkiyede ynetmelikler TS, ISO ve EN standartlarna gnderme yapmaktadr. Gnderme yaplan

83

standartlarn Trkiyede kullanlan standartlarla karlatrlmas ve daha iyi olduu kantlanan standartlarn kullanlmasnda esneklik kazandrlmas gerekmektedir. Ruhsat aamasnda belediyelerce ve yap ynetmeliklerince aranan artlarn sertifika kriterleri ile akmamasn salamak iin her iki konuda da uzman teknik elemanlarn yetimesi gerekmektedir. Bunun oluabilmesi konunun talep miktar ile ilikilidir. Ayrca sertifika srelerinin daha etkin ilerleyebilmesi adna uluslararas sertifika sitemlerine danmanlk ve deneti hizmeti verebilecek profesyonellerin saylar artmaldr. Ocak 2009da Trkiyede 4 LEED danman ve 2 BREEAM denetisi bulunduu belirtilmektedir [26]. Arz talep ilikisi sonucu bu saynn artmas beklenmektedir. 4.2 Trkiyeye zg Yerel Bir Sertifika Siteminin Oluturulmas Bir nceki blmde aklanan erevede uluslararas sertifika sistemleri, bu sistemlerin dnya zerindeki tannrl ve gvenilirlii asndan deerlendirildiinde zellikle kurumsal yaplar olan byk yatrmclarn tercihi olmaktadr. Trkiyeye zg yerel bir sertifika sistemi oluturulsa ve bu ideal bir baar ile yap kodlarna girerek tm binalarda uygulanmaya balasa bile uluslararas sertifika sistemleri zel projelerde prestij olarak kullanlmaya devam edecektir. nemli konulardan birisi yurt dnda kamunun ve devletin bu sistemlere yapt yatrm, tevikler ve yaptrmlardr. Bir nceki blmde zetlendii zere Trkiyede enerji ve yeil binalar ile ilgili almalar yaplmakla birlikte uluslararas sertifika sistemlerine devlet tarafndan bir ynlendirme grmyoruz. Baka lkelerin koullarna gre oluturulmu herhangi zel bir sistemin devlet tarafndan yaptrm haline getirilmesi beklenemez. Yurt dndaki uygulamalarda devlet; kendi desteiyle oluturduu ya da bamsz kurulular tarafndan devlet desteiyle oluturulan organizasyonlara destek vermektedir. Dolays ile ancak Trkiyeye zg oluturulabilecek bir sistem devlet destei alabilecektir. Amerikada byk ticari baar yakalam olan USGBC gibi bamsz kurulular byk bir piyasa destei ve fonlar ile ayakta durmaktadrlar. Bamsz bir kuruluun Trkiye iin uygun bir sistemi hakkyla oluturabilmesi iin finansal olarak byk destek gerekmektedir. Ayrca bamsz kurulular tarafndan oluturulabilecek bir sistem devlet tarafndan

84

tannmad takdirde yaygnlamas, tabana yaylmas ve ticari baar yakalamas mmkn grnmemektedir. Bu nedenle uzmanlarn da belirttii zere Trkiye iin oluturulabilecek bir yeil bina deerlendirme sisteminin, devlet, sivil toplum rgtleri ve akademi ibirliiyle gereklemesi ideal olan yntemdir [18]. Seve gre yerel bir deerlendirme metodunun etkili ve uygulanabilir olmas iin performans ltleri ve gsterge snrlarnn, gerek iklim, corafya ve doal kaynak kapasitesi, gerekse ekonomik ve sosyal koullar asndan, ulusal koullara bal olarak belirlenmesi gerekmektedir [23]. Bu nedenle uzun yllardr uygulanan uluslararas standartlar ve sertifika sitemleri, kanun ve ynetmelikler her kurum ve kuruluu temsil eden uzmanlardan oluan bir ekiple incelenerek Trkiyeye zg yeni bir model oluturulabilir. Oluturulacak sistem sertifika veren bir organizasyon olmak zorunda deildir. Yaptrmda bulunan kanun ve ynetmeliklere esas tekil edecek bir Yeil Rehber statsnde olabilir. Daha nceki blmlerde tantld zere ngilterede EkoRehber, Amerikada srdrlebilir mekanik standartlar tarifleyen ASHRAE, yine Amerikada sertifika sitemlerinden bamsz oluturmaya allan 189 P ynetmelii gibi temel standartlarn belirlendii geni alml bir rehber oluturmak ve ilgili kanun ve ynetmeliklerin bu rehbere gnderme yapmasn salamak ideal durumdur. Bylece sistem kamu ve zel kurulularca benimsenen bir model olacaktr. Trkiyeye zg artlar dnldnde sertifikasyon sistemi yerine tabana yaylacak standartlar belirlemek ve ekonomik kriterleri de gz nnde bulundurarak bunlar yaptrm haline getirmek, en nemlisi uygulanmalarn salamak bile olduka nemli bir aamadr. En basit rnekle toplam ruhsatl konut stounun yaklak %10unun s ynetmeliine uygun olduu daha nceki blmlerde belirtilmiti. Trkiye iin oluturulacak bir sistemin ncelikli amalarndan biri de mevcut yap stounun evresel performansn arttrc yaptrmlar oluturmak olmaldr. Herhangi bir sertifika zorunluluu olmadan kanun ve ynetmelikler ve iyi bir denetim mekanizmas ile niteliksiz yap stoumuzu dntrebilmeliyiz. Trkiye AB uyum sreci iindedir ve nceki blmlerde belirtildii zere bu srete yrrle giren eitli kanun ve ynetmeliklere uymak durumundadr. Binalarda AB uyum srecinde uygulanacak enerji verimlilii etiketi sistemi ve binalarda enerji

85

performans ynetmelii gibi zorunluluk ieren uygulamalarn bir anlamda zendirici bir dllendirmeyle desteklenmesi rekabet piyasas ve tannabilirlik asndan olumlu olabilir. Binalar enerji verimlilik ve evresel etkilerde aldklar deerlendirmelere gre pazarlama stratejileri gelitirebilirler. Sertifika verecek bir sistem kurulmaya allmas durumunda oluturulacak model her aamasnda effaf olmal, tm veriler AR-GE almalar, dier bilimsel aratrmalara veri oluturabilecek ekilde llebilir ve ulalabilir olmaldr. Standartlarn zor deien yaps dnldnde neri modelin dinamik ve esnek olmas bir zorunluluktur. Standartlarn binann yaam dngs boyunca ekolojik olma kriterlerini benimsemeleri ve srekli gncellenen bir yaps olmaldr. Gnmzde evresel koullar hzla deimektedir. ok yakn bir zamana kadar sertifika sistemleri pazar getirileri ile tantlmaya allrken bugn temel evresel standartlarn salanmasnn bir zorunluluk olduu grlmektedir. Bu nedenle Trkiye iin ideal modelin AB sreci ile uyumlu, kamu ve zel sektrn karlarn, en nemlisi evresel karlar koruyucu, devlet destekli, Trkiye koullarna uygun ve gereki olmas arttr. Ancak bu artlar salanrsa sistemi tabana yaymak ve genel yap retimini kayda deer anlamda etkilemek mmkn olacaktr. Turizm ve Orman Bakanlnn Yeil Yldz standartlarn bu model iin bir aba olarak deerlendirmek mmkndr. Bu sistem belirli kapasitedeki turistik tesislerde bu uygulamay zorunlu klarken puanlama sonucu yldz vererek sistemi zendirici hale getirmektedir. Burada nemli olan; belirlenen kriterlerin disiplinler aras uzmanlarla yaplacak detayl bir alma sonras oluturulmas gerekliliidir. Kriterler hibir soru iareti iermeyecek ekilde detaylandrlmal ve enerji verimlilii kadar yeil bina retiminin dier dinamiklerini de iermelidir. Kriterler oluturulurken hibir sektre ayrcalk gsterilmemeli tm sektrler eit derecede desteklenmelidir.

86

5. SONU VE DEERLENDRME Tez kapsamnda ekolojik bilinlenmenin dnyadaki ve Trkiyedeki geliimi incelenmi, yeil bina deerlendirme sistemlerinin oluum sreci ortaya konmutur. Dnyada yaygn olarak kullanlan BREEAM ve LEED sertifika sistemleri ayrntl olarak incelenmi ve iki sistemin genel bir deerlendirmesi yaplmtr. Trkiyede srdrlebilir tasarm, enerji verimlilii ile ilgili yasal ereve ve bamsz almalar incelenmitir. Tm bu bilgiler eliinde Trkiyede uygulanabilecek bir yeil bina deerlendirme sistemi ile ilgili neriler ve deerlendirmeler yaplmtr. Tez kapsamnda sertifika sistemleri bir tasarm rehberi olarak alglanm, sertifika sistemlerini destekleyen srdrlebilir standartlarn kullanmnn arttrlmas ve yerel koullara gre eitlendirilmesi gereklilii zerinde durulmutur. Sertifika sreci Yeil Bina retiminin koutu deil bu retimi destekleyen bir sistem olarak deerlendirilmeli ama deil ara olmaldr. Bu anlamda bakldnda yerel adaptasyonlar kolaylar. Trkiye iin yeni bir deerlendirme modeli oluturmak ve uygulanabilir klmak veya uluslararas bir sitemi Trkiyeye adapte etmek, yeil bina kavramn tabana yaylan bir uygulamaya haline getirmek amacyla yaplmas gereken birok alma vardr. Son yllarda zellikle AB uyum sreci erevesinde gerek devlet gerek bamsz kurulular tarafndan bir ok alma yapldn grdk. Yeil Bina retimini destekleyen bir sistem olarak deerlendirilen sertifika sistemlerinin yerel kod ve ynetmeliklerle uyumas ve mutlaka srdrlebilir devlet politikalar ile desteklenmesi gerekmektedir. Devlet politikas olarak benimsenen bu yaklamn kamu ve zel sektrn tm aktrleri ile birlikte oluturulmas ve srekli gelitirilmesi gereklilii vardr. Yeil bina sektr devlet tarafndan verilen tevikler, krediler ve vergi indirimleri ile desteklenmelidir. Tevik sreci gerekli alt yaplarn devlet tarafndan salanmas sonras gereki ve piyasay gelitirici nitelikte olmaldr.

87

Kanun ve ynetmeliklerle desteklenen eitli uzmanlarla Trkiyeye adapte edilmi uluslararas bir sertifika sistemi ya da Trkiye iin oluturulmu yeni bir sistem yaratlabilir. Asl amacn evre dostu bina retimini ve bilincini arttrmak olduunu unutmamak gerekir. Bu nedenle tez almas, dnyada kullanlan srdrlebilir bina teknik standartlarnn uygulanabilirliinin arttrlmas ya da adapte edilmi yerel srdrlebilir standartlarn oluturulmas gerekliliini, sertifika srecine bal kalmakszn, bir zorunluluk olarak deerlendirmektedir. Yerel bir yeil bina deerlendirme modelinin yerel kod-ynetmeliklerle koordine edilmesi ve disiplinler aras bir organizasyonla oluturulmas gereklidir. Bu almada katlm arttr; devlet, sivil toplum rgtleri ve akademi ortaklyla oluturulacak; mimarlk ve mhendislik odalarnn, malzeme reticilerinin, standart belirleyicilerin, karar alma mekanizmalarnn, yatrmclarn katlmyla oluturulacak bir platformda sektrn tm paydalarnn hedefleri gzetilerek hazrlanan bir model retmek gereklidir. Bylece modelin tm sektrler tarafndan benimsenmesi ve devlet destei ile tabana yaylmas salanabilir. Yeil Bina sektrnn Trkiyede yeni gelimekte olduu dnldnde inaat sektrnn tm aktrlerinin bu konulardaki bilgi ve donanm dzeyinin yeterli olmadn syleyebiliriz. Bununla birlikte bu konunun gndemdeki popler yeri ve tm dnyada ekonomik krizden kn yeil yatrmla olabileceine dair ynlenmeler Trkiyedeki ilginin ve almalarn artmasna neden olmaktadr. Yeil tasarm ve retim ile ilgili konular artan bir trend olarak Trkiye gndemine girmitir. Burada mimarlara ve mhendislere nemli bir rol dmektedir. Tasarma zamannda ve doru entegre edilmi ekolojik kriterlerin mimar ve mhendislerce bilinmesi ve bu kriterlerin uygulanabilmesi iin yatrmcnn doru ynlendirilmesi gereklidir. Henz Trkiyede yeil bina retimi iin gerekli kriterler oluturulup, yaptrm dzeyine tanmad iin mimarlarn tasarm bu ynde gelitirmesi sektr ynlendirmek adna byk nem tamaktadr. Ayrca mhendislerin enerji etkin sistemlerle ilgili gelimeleri takip etmeleri ve yatrmc ile mimar ynlendirmeleri gerekmektedir. Enerji verimli sistemlerin ekonomik olarak zorlayc olmadan uygulanabilirliklerini salamak yerel reticiler kadar iyi mhendislerin de sorumluluudur. Enerji modellemesi ve enerji ynetimi ile ilgili uzmanlarn saysnn artmas bunun sonucunda bu hizmetlerin karlanabilir maliyetlerle yerel uzmanlar tarafndan verilebilmesi gereklidir. Bu sistemler standart st tasarm nitelikleri olarak

88

dnlmemeli en temel gereklilik olarak alglanmaldr. Bunu yapabilmek iin Trkiye olarak yap retim alkanlklarmz iverenden, mteahite; mimardan, teknisyene kadar deitirmemiz gerekmektedir. Bina retiminin tm gen paydalar yeni nesil, evreye duyarl teknolojilerin uygulanabilirlii adna eitilmeli ve bilinlendirilmelidir. Ekolojik yap malzeme retiminin desteklenmesi, yenilenebilir enerji teknolojilerinin yaygnlatrlmas ve uygulanabilirliinin arttrlmas, geri dnm sisteminin canlandrlmas potansiyellerinin ile yeil bina olup retimi bunu desteklenmelidir. evreye duyarl Trkiyenin retim zel adna farknda

deerlendirmeliyiz. Trkiyede TOK gibi bir sistemin varolmas bir avantaja dntrlebilir. TOK gibi ok byk miktarda retim yapma imkan olan kurumlarn ekolojik yap esaslarn benimsemeleri, yerel ekolojik malzeme retim sektrnn hareketlendirmek bu konudaki rekabeti arttrmak ve bunun sonucunda malzeme ve teknik konusunda arz olumas adna ok nemlidir. Toplu konut projelerinde optimum ve ekonomik evreye duyarl yap retim teknikleri denenebilir ve bu konularn tabana yaylmas salanabilir. Kamu kurum ve kurulularnn yap retiminde evreye duyarl standartlar benimsemeleri rnek tekil etmesi adna olduka nemlidir. Atklarn toplanmas ve deerlendirilmesi ile ilgili almalarn belediyelerce desteklenmesi ve atk ynetimi politikalarnn gelitirilmesi gereklidir. Toplumun bu konuda bilinlenmesi salanmal geri dnm prensipleri ehirlerin alt yapsna yanstlmaldr. Byk lekli projelerin yannda, farkl iklim ve yerel zellikleri olan blgelerde retilecek butik yaplar AR-GE almalarna veri oluturmas ve o blgede yaayan insanlar bilinlendirme faaliyetleri asndan nemlidir. Bu tarz almalarn says artmal, uygulama blgeleri eitlenmelidir. Bu uygulamalardan elde edilen veriler mutlaka nitelikli olarak llmeli ve aratrmalar iin yaynlanmaldr. Kurumsal firmalarn yeil bina sektrne nclk etmeleri bu konuda byk yatrmlar olumasna neden olmaktadr ve yeil bina sektrndeki rekabeti arttrmak, yeni teknolojileri yaygnlatrmak adna nemlidir. Bu nedenle uluslar aras sertifikalarn uygulamalar yaygnlamal bylece konunun piyasadaki gndemi

89

korunmal, hem gerekli kriterleri salayan hem de mimari anlamda daha nitelikli yeil yaplar retebilmeliyiz. niversiteler ve her trl zel veya kamusal kurumlar tarafndan gerekletirilen bilgilendirme faaliyetleri son derece nem tar. Sektre yeil bina konusunda eitimli uzmanlarn yetitirilmesi, kullanclarn bilinlendirilmesi sonucu bu konuya olan talep artacaktr. Trkiyedeki kanun ve ynetmeliklerin eksiklikleri olmakla birlikte zellikle AB uyum srecinde oluturulmu yasal erevenin detayl ve tevik edici olduu sylenebilir. Bununla birlikte Trkiyede yasal standartlarn uygulamasnda ok byk skntlar yaanmaktadr. Bu kanunlarn uygulanabilirliinin arttrlmas, bina sektrnn tm aktrlerince sahiplenmeleri ve baarl bir denetim mekanizmasyla gerekleecektir. Tez kapsamnda incelenen tm kavramlar Trkiye iin olduka yenidir. Fakat bunu avantajmza dntrmek de bizim elimizdedir. Yeil binalar ile ilgili yaplan tm aratrmalar ve deneyler bu konu ile ilgili geni bir bilgi edinmemizi salamaktadr. Trkiyede yap sektrnde; kaytsz yaplamalar, niteliksiz inaatlar, deprem tehlikesi gibi bir ok sorun henz alamamtr. Bu nedenle yeil bina kavram geri plana atlabilmektadir. Mimarlk gndemimizin yeil tasarm haline gelebilmesi iin tm yaplm evremizin iyiletirilmesi gibi ideal bir yaklamda bulunma lksmz maalesef yoktur. Trkiye i dinamikleri gerei bir yandan prestijli yatrmlarla karbon sfr binalarn yaplabildii, dier yandan %60 kaytsz yapya sahip bir lke olabilmektedir. Bu zel durumumuzu zmseyip yeil bina stratejilerimizi zgn ve gereki olarak belirlememiz gerekmektedir.

90

KAYNAKLAR [1] IPCC, 2007. Climate Change 2007 Synthesis Report: An Assessment of the Intergovernmental Panel on Climate Change, spanya, 12-17.Kasm. [2] Sev, A., 2009. Srdrlebilir Mimarlk, Yem Yayn, stanbul [3] Global Ecolabelling Network, 2004. Introduction 20.Nisan.2009, http//www.gen.gr.jp to Ecolabelling,

[4] Terrachoice, 2009. The Seven Sins of Greenwashing, Environmental Claims in Consumer Markets Summary Report: North America. Nisan.2009, http://sinsofgreenwashing.org/findings/greenwashing-report-2009/ [5] URL < http://www.globalecolabelling.net/whatis.html> Ocak.2009 [6] Moore, M., 2008. Konutlara Ynelik LEED Giriimi Hakknda Michelle Moore ile Soru ve Cevap. ubat.2009, http://www.arkitera.com/h32207konutlara-yonelik-leed-girisimi-hakkinda-michelle-moore-ile-soru-vecevap.html [7] Cassidy, R., ve Wright. G., 2003. A Report on the Green Building Movement, Building Design & Construction, Mart 2009, http://www.bdcnetwork.com/university/community/934/White+Papers /47492.html [8] URL < http://www.undp.org.tr/Gozlem3.aspx?WebSayfaNo=325> Mart.2009 [9] URL <http://www.un.org/esa/sustdev/documents/agenda21/index.html> Mart.2009 [10] Gething. B., 2009. EKOdesign Konferans Bildirisi, Nisan.2009, stanbul [11] Yap Dergisi, 2009. Yapda Ekoloji Haberleri, Yap Dergisi Yapda Ekoloj Eki, say 329, s.12, Yem Yayn, stanbul [12] URL < http://www.ashrae.org/> ubat.2009 [13] URL < http://www.cen.eu/CENORM/aboutus/strategy/index.asp/> ubat.2009 [14] URL < http://www.iso.org/iso/home.htm> ubat.2009 [15] Hogan, J. ve Ferguson, H., 2007. ASHRAE/USGBC/IESNA Standard 189 on High-Performance Green Buildings, Building Safety Journal, Nisan 2009, http://www.iccsafe.org/news/green/pdf/0807BSJ36.pdf [16] Julien, A., 2009, Assesing The Assesor: Breeam vs Leed, Sustain Magazine, say 6, s. 33, Mart 2009, http://www.breeam.org/filelibrary/BREEAM _v_LEED_Sustain_Magazine.pdf [17] URL < http://www.arkitera.com/g152-leed.html > Ocak.2009 [18] Erten, D., 2008. Kazanca Dnen Maliyet, Blgesel evre Merkezi Dergisi, 2008. say 4, s.18-19

91

[19] URL < http://www.breeam.org/ > Ocak-Nisan.2009 [20] URL < http://www.usgbc.org/DisplayPage.aspx?CategoryID=19> ubat.2009 [21] Ding, G.K.C., 2008. Sustainable constructionThe role of environmental assessment tools, Journal of Environmental Management, say 86, s. 451464 [22] Larsson, N.K., Cole, R.J., 2001. Green Building Challenge: The Development of An Idea, Building Research and Information, say 29 (5), s. 336 345 [23] Sev, A. ve Canbay, N., 2009. Dnya Genelinde Uygulanan Yeil Bina Deerlendirme ve Sertifika Sistemleri, Yap Dergisi Yapda Ekoloji Eki, say 329, s.42-47, Yem Yayn, stanbul [24] Crawley, D., Aho, I., 1999. Building Environmental Assessment Methods: Application and Development Trends. Building Research and Information, say 27 (4/5), s. 300308. [25] URL < http://www.bre.co.uk/ > Ocak-Nisan.2009 [26] Erten, D., 2009. Trkiye in Yeil Bina Sertifikas ve zm nerileri. Yap Dergisi Yapda Ekoloji Eki, say 329, s.50-55, Yem Yayn, stanbul [27] BreGlobal, 2008. BREEAM Offices 2008 Assessor Manual, BreGlobal, ngiltere [28] BreGlobal, 2007. BREEAM International Rev.02, BreGlobal, ngiltere [29] BreGlobal, 2008. BREEAM Retail 2008 Assessor Manual, BreGlobal, ngiltere [30] BreGlobal, 2008. BREEAM Multi-Residential 2008 Assessor Manual, BreGlobal, ngiltere [31] URL < http://www.usgbc.org/> Ocak-Nisan.2009 [32] URL < http://www.usgbc.org/DisplayPage.aspx?CMSPageID=1971> Nisan. 2009 [33] U.S. Green Building Council, 2007. Leed Core and Shell Development V.2 Reference Guide, Leed, Washington [34] USGBC, 2006. LEED Green Building Rating System For Core & Shell Development V.2, USGBC, Amerika [35] USGBC, 2005. LEED for New Construction & Major Renovations V.2.2, USGBC, Amerika [36] Curwell, S., 1996. Specifying For Greener Buildings. The Architects Journal, say. Ocak, s. 3840. [37] Cole, R.J., 1999. Building Environmental Assessment Methods: Clarifying Intentions. Building Research & Information, say 27(4/5), s.230246. [38] Cole, R.J., 2005. Building Environmental Assessment Methods: Redefining Intentions and Roles, Building Research & Information, say 35(5), s.455467.

92

[39] Erten, D., Henderson K. ve Kobas, B., 2009. Uluslararasi Yesil Bina Sertifikalarina Bir Bakis: Turkiye icin bir Yesil Bina Sertifikasi Olusturmak icin Yol Haritasi, Fifth International Conference on Construction in the 21st Century (CITC-V) Collaboration and Integration in Engineering, Management and Technology stanbul, 22.Mays [40] URL < http://www.eie.gov.tr/ > Nisan.2009 [41] URL <http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=mevzuat& bn=240&hn=240&id=400> Nisan.2009 [42] Babakanlk, 2008. 2008 Enerji Verimlilii Yl Genelgesi, Resmi Gazete Says: 26966, Resmi Gazete Tarihi: 13.Austos.2008 [43] URL <http://www.arkitera.com/h30385-kyoto-protokolu-turkiyeyi-soz-sahibi yapacak.html> Nisan.2009 [44] URL <http://www.ortadogugazetesi.net/makale.php?yid=&makale=Karbon+Tic areti&id=1598> Nisan.2009 [45] URL <http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=enerjiverim liligi&bn=217&hn=&id=587> Nisan.2009 [46] URL <http://www.enerji.gov.tr/index.php?dil=tr&sf=webpages&b=enerji_cev re_ iklim&bn=218&hn=&nm=4303&id=4303> Nisan.2009 [47] URL < www.kojenerasyon.com> Nisan.2009 [48] Enerji ve Tabii Kaynaklar Bakanl, 2007. 5627 Nolu Enerji Verimlilii Kanunu, Resmi Gazete Says: 26510, Resmi Gazete Tarihi: 2.Mays.2007 [49] Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, 2008. Enerji Kaynaklarnn ve Enerjinin Kullanmnda Verimliliin Artrlmasna Dair Ynetmelik, Resmi Gazete Says: 27035, Resmi Gazete Tarihi: 25.Ekim.2008 [50] Enerji ve Tabi Kaynaklar Bakanl, 2005. 5346 Nolu Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanmna likin Kanun, Resmi Gazete Says: 25819, Resmi Gazete Tarihi: 18.Mays.2005 [51] evre ve Orman Bakanl, 1983. 2872 Nolu evre Kanunu, Resmi Gazete Says: 18132, Resmi Gazete Tarihi: 11.Austos.1983 [52] evre ve Orman Bakanl, 2009. Isnmadan Kaynaklanan Hava Kirliliinin Kontrol Ynetmelii, Resmi Gazete Says: 27134, Resmi Gazete Tarihi: 7.ubat.2009 [53] evre ve Orman Bakanl, 2008. evresel Grltnn Deerlendirilmesi ve Ynetimi, Resmi Gazete Says: 26809, Resmi Gazete Tarihi: 7.Mart.2008 [54] evre ve Orman Bakanl, 2008. evre Dzeni Planlarna Dair Ynetmelik, Resmi Gazete Says: 27051, Resmi Gazete Tarihi: 11.Kasm.2008 [55] evre ve Orman Bakanl, 2008. evre Denetimi Ynetmelii, Resmi Gazete Says: 27061, Resmi Gazete Tarihi: 21.Kasm.2008

93

[56] URL <http://www.kultur.gov.tr/tr/BelgeGoster.aspx? 6E10F8892433CFF3DF 828A179298319FD3F4F8A07CDF7468> Nisan.2009 [57] Kltr ve Turizm Bakanl, 2008. Turizm letmesi Belgeli Konaklama Tesislerine evreye Duyarl Konaklama Tesisi Belgesi Verilmesine Dair 2008/3 nolu Tebli, Resmi Gazete Says: 27005, Resmi Gazete Tarihi: 22.Eyll.2008 [58] Bayndrlk ve skan Bakanl, 2008. Binalarda Is Yaltm Ynetmelii, Resmi Gazete Says: 27019, Resmi Gazete Tarihi: 9. Ekim.2008 [59] TS 825, 1998. Binalarda Is Yaltm Kurallar, Trk Standartlar Enstits, Ankara [60] Bayndrlk ve skan Bakanl, 2008. Binalarda Enerji Performans Ynetmelii, Resmi Gazete Says: 27075, Resmi Gazete Tarihi: 05.Aralk.2008 [61] URL < http://www.bayindirlik.gov.tr/turkce/yonetmeliklistesi.php > 2009 [62] URL < http:// http://www.istac.com.tr/> Nisan.2009 [63] Avc,S., 2009. EKOdesign Konferans Panel Konumas, Nisan.2009, stanbul [64] Keskin, T., 2007. Enerji Verimlilii Kanunu ve Uygulama Sreci, Mhendis ve Makina, say 569, s.106-112, Mart.2009, http://www.mmo.org.tr/ resimler/ekler/b6fdc36b281b7d5_ek.pdf?dergi=99 [65] TMMOB Mimarlar Odas, 2006. Yenilenebilir Enerji Kaynaklarnn Elektrik Enerjisi retimi Amal Kullanm'na likin Yasa Tasars zerine TMMOB Gr, Mart 2009, http://www.emo.org.tr/genel/bizden_ detay.php?kod =47022 &tipi=4&sube=14 [66] URL < http://acikarsiv.ankara.edu.tr/fulltext/2046.pdf > Nisan.2009 [67] URL < http://www.communities.gov.uk/news/corporate/705107> Mart.2009 [68]TTMD Trk Tesisat Mhendisleri Dernei, 2009. Teknolojisinde Yenilenebilir Enerjiler ve Alternatif Sistemler altay Sonu Bildirisi, 6-8. ubat.2009, Eskiehir Nisan.

[69] URL < http://www.cevredostubinalardernegi.org/> ubat-Nisan.2009 [70] URL < http://www.serg.itu.edu.tr/zoldy/index.htm> Nisan.2009 [71 ] URL < http://matpum.metu.edu.tr/> Nisan.2009 [72] Knar,A., 2009. EKOdesign Konferans Panel Konumas, Nisan.2009, stanbul [73] Akpnar, P., 2008. Trkiyede yeil bina giriimleri, Blgesel evre Merkezi Dergisi, 2008. say 4, s.19 [74] Erengezgin, ., 2009. Diyarbakr Gne Evinin Hedefleri ve Gerekleen Sonular. Yap Dergisi Yapda Ekoloji Eki, say 329, s.60-65, Yem Yayn, stanbul [75] Erktin,A.H., 2009. Yeil Tasarm ve Mimarlk, Yap Dergisi Yapda Ekoloji Eki, say 329, s.38-41, Yem Yayn, stanbul

94

[76] URL < http://www.arkitera.com/h18228-ankara-nin-en-buyuk-projesi- redevconun.html> Nisan.2009 [77] Yaman, C., 2009. Siemens Gebze Tesisleri. Yap Dergisi Yapda Ekoloji, Eki, say 329, s.66-69, Yem Yayn, stanbul [78] Erten, D., 2009. Financial Incentives to Accelerate the Construction of Green Buildings in Turkey and Global Best Practices, Ulusal Enerji Verimlilii Forumu, stanbul, 15-16.Ocak [77] Yaman, C., 2009. Siemens Gebze Tesisleri. Yap Dergisi Yapda Ekoloji, Eki, say 329, s.66-69, Yem Yayn, stanbul [78] Erten, D., 2009. Financial Incentives to Accelerate the Construction of Green Buildings in Turkey and Global Best Practices, Ulusal Enerji Verimlilii Forumu, stanbul, 15-16.Ocak

95

96

ZGEM

Ad Soyad: ELF ELK Doum Yeri ve Tarihi: Bursa 04.07.1979 Adres: Kulolu Mh. Turnacba Sk. 24/12 Galatasaray/ stanbul Lisans niversite: T MMARLIK FAKLTES MMARLIK BLM

97