Internet Destekli Hasta Izleme Uygulamasi An Internet Based Patient Follow Up Application

NTERNET DESTEKL HASTA ZLEME UYGULAMASI
AN INTERNET BASED PATIENT FOLLOW-UP

APPLICATION

SITKI HOHAN

Hacettepe niversitesi
Fen Bilimleri Enstits Ynetmeliinin
Elektrik ve Elektronik Mhendislii Anabilim Dal iin ngrd
YKSEK LSANS TEZ
Olarak hazrlanmtr

2006

Fen Bilimleri Enstits Mdrl'ne,
Bu alma jrimiz tarafndan ELEKTRK-ELEKTRONK ANABLM DALI 'nda
YKSEK LSANS TEZ olarak kabul edilmitir.
Bakan :.............................
Prof.Dr. Mehmet afak

ye (Danman) :.............................
Do.Dr. Uur Baysal

ye :...........................
Yrd.Do.Dr. Ali Ziya Alkar

ye :...........................
Yrd.Do.Dr. Atilla Ylmaz

ye :...........................
Yrd. Do.Dr. Harun Artuner

ONAY

Bu tez, ..... /..... / ..... tarihinde Enstit Ynetim Kurulunca kabul edilmitir.

Prof. Dr. Ahmet R. ZDURAL
FEN BLMLER ENSTTS MDR
i
NTERNET TABANLI HASTA ZLEME UYGULAMASI

Stk Hohan

Z
Teletp, mesafe hasta ve doktorlar birbirinden ayrd zaman salk bakm
hizmetleri salamak maksadyla elektronik bilgi ve haberleme teknolojilerinin
kullanlmasdr.

Bu tezin amac kk salk sorunlarnda doktorlarn periyodik olarak grmesi
gereken hastalarn uzaktan takibine olanak veren internet tabanl bir video
konferans sistemi gelitirmektir. Sistemin hastalarn ve doktorlarn seyahati iin
gerekli zaman azaltmak iin evde kullanm planlanmaktadr. Sistemin zellikle,
doktor says az olan krsal kesimde daha iyi salk hizmetleri verilmesi iin
kullanlmas beklenmektedir. Bu amac yerine getirmek iin IP tabanl alar
zerinden hasta ile doktorun arasnda video ses ve metin haberlemesine izin
veren bir yazlm gelitirilmitir. Gelitirilen yazlm video iin H264 sktrmasn
ve G.711, G.723.1, GSM 6.10 sktrmalarn ses iin kullanmaktadr. Yazlmn
kolay kullanm iin Trke kullanc arabirimi ve adm adm yardm mesajar
vardr. Eklenen sohbet modl metin haberlemesini ifrelemek iin CAESAR
ifrelemesini kullanmaktadr. Ayrca bu sohbet modl internet zerinden
kamerann uzaktan kontrol edilebilmesini salar, kapatp ama ve resim kalitesini
ayarlama gibi. Yazlm PSNR ve SSIM gibi nesnel video kalitesi yntemleriyle ve
DSIS, DSCQS znel video kalitesi yntemleriyle test edilmitir. Ses kalitesini
belirleyen MOS gibi baz baka testler de yaplmtr.

Anahtar Kelimeler: Teletp, video konferans, H264, G.711, G.723.1, GSM 6.10,
Ceasar ifresi, PSNR, SSIM, DSIS, DSCQS, MOS

Danman: Do. Dr. Uur Baysal, Hacettepe niversitesi, Elektrik ve
Elektronik Mhendislii Blm

ii

AN INTERNET BASED PATIENT FOLLOW-UP APPLICATION
Stk Hohan

ABSTRACT
Telemedicine is the use of electronic information and communication Technologies
in order to provide health care services when the distance and the time seperates
the patients and the doctors from each other.

The aim of this thesis is to develop an internet based video conference system
which will allow the remote follow-up of the patients who need to see their doctors
periodically in case of little health problems. The system is planned to be used at
home so as to cutdown the required time for the travelling of patients and
doctors. The system is especially expected to be used so as to provide better
health services in rural areas where the doctor number is less. In order to fulfill
this aim a software developed which allows video, audio and text communication
over ip based networks between a patient and a doctor. The developed software
uses H264 codec for video and G.711, G.723.1, GSM 6.10 codecs for voice
compression. The software has a Turkish Graphical User Interface and step by
step help messages for easy use. The added chat module uses CAESAR cipher
to encode the text communication also this chat module provides remote control of
the camera over internet like switching on and off and adjusting the image quality.
The software is tested with objective video quality methods such as PSNR and
SSIM and subjective methods DSIS and DSCQS. Some more tests were also
done like MOS which defines voice quality.

Keywords: Telemedicine, video conference, H264, G.711, G.723.1, GSM 6.10,
Ceasar cipher, PSNR, SSIM, DSIS, DSCQS, MOS

Advisor: Associate Prof. Dr. Uur Baysal, Hacettepe University, Department of
Electrical and Electronics Engineering

iii

TEEKKR
Bu tezin gereklemesinde destek ve yorumlaryla katkda bulunan tez
danmanm Sayn Do. Dr. Uur Baysala, maddi ve manevi desteklerinden tr
anneme, babama ve her konuda bana desteklerini esirgemeyen ablam Peline .
Yksek lisans derslerine gelmeme izin veren T.C Maliye Bakanlna, Trk
Telekomda tez sresince hocamla grebilmeme izin veren Sayn Mdrm
Hakan Aydn ve Mdr Vekili Sayn Lokman Alagze ve alma arkadalarma
teekkr ederim.

iv
NDEKLER DZN
Sayfa
Z ...............................................................................................................i
ABSTRACT ............................................................................................... ii
TEEKKR .............................................................................................. iii
NDEKLER DZN ................................................................................ iv
EKLLER DZN ..................................................................................... vi
ZELGELER DZN ................................................................................ ix
SMGELER VE KISALTMALAR DZN .....................................................x
SZLK DZN ....................................................................................... xii
1. GR ................................................................................................. 1
2. NTERNET DESTEKL SSTEMLER VE UYGULAMALAR.................. 4
2.1. nternet zerinden Radyo Yayn .................................................. 7
2.2. IPTV ........................................................................................... 8
2.3. Uzaktan eitim.......................................................................... 10
2.4. Uzaktan kontrol......................................................................... 12
2.5. Telekonferans sistemleri........................................................... 14
2.5.1. Ses sktrmas ...................................................................... 15
2.5.1.1. G 723.................................................................................. 15
2.5.1.2. G 711.................................................................................. 16
2.5.1.3. GSM 6.10 ........................................................................... 17
2.6. Video konferans sistemleri........................................................ 18
2.6.1. Grnt sktrmas................................................................ 20
2.6.1.1. Renk kodlamas................................................................. 21
2.6.1.2. Dnm kodlamas .......................................................... 22
2.6.1.3. Tahmin kodlamas ............................................................. 23
2.6.1.4. Entropi kodlamas.............................................................. 23
2.6.1.5. Hareket kompazeli ............................................................. 24
2.6.1.6. ereve kodlamas ve d ereve kodlamas................ 25
2.6.2. H264 .................................................................................. 26
2.6.2.1. Kodlama (ileri dng) ........................................................ 29
2.6.2.2. Kodlama (yeniden oluturma dngs) ............................. 30
2.6.2.3. Dekoder ............................................................................. 30
2.7. Gnmz Telekonferans Yazlmlar ......................................... 31
2.8. Video Konferans ve Teletp ....................................................... 34
3. TELETIP............................................................................................ 35
3.1. Teletp Hakknda Genel Bilgiler..............................................................35
3.2. Teletp Nedir?................................................................................. 37
3.3. Teletpn Uygulama Alanlar ........................................................... 38
3.3.1. Evde bakm (uzaktan hemirelik hizmeti)................................ 40
3.3.1.1. Elektronik ev ar projesi.................................................. 40
3.3.1.2. Uzaktan ev bakm sistemi ................................................. 41
3.3.1.3. Uzaktan muayene hizmeti (telekonsltasyon) .................. 42
3.3.1.4. Uzaktan rehberlik............................................................... 44
3.3.1.5. Uzaktan eitim uygulamalar ............................................. 45
3.4. Teletp Alannda Son Yllarda Yaplan Baz Uygulamalar ............ 45
3.4.1. Avicena................................................................................... 45
3.4.2. Emedicine............................................................................... 49
v
3.4.3. Cep Telefonu le Diyabet Hastalarnn Takibi.......................... 53

NDEKLER DZN (devam ediyor)
Sayfa
3.5. Teletpn Gelecei ...................................................................................53
3.6. Trkiyede Teletpn Uygulanabilirlii .............................................. 55
4. GELTRLEN YAZIM ................................................................................57
4.1. Genel Bilgiler ................................................................................... 57
4.2. Programn Bileenleri ve Yaps ..................................................... 59
4.2.1. Ana form................................................................................ 61
4.2.2. Ayarlar formu .......................................................................... 66
4.2.3. Sohbet formu .......................................................................... 70
4.2.4. Dosya gnderme formu .......................................................... 76
4.3. Donanm zm....................................................................... 78
5. GELTRLEN YAZILIMIN TEST EDLMES ...........................................79
5.1. Test Yntemleri .......................................................................... 79
5.1.1. Trafik k analizi yntemi..................................................... 79
5.1.2. Video kalitesi ......................................................................... 80
5.1.2.1. znel yntemler.................................................................... 80
5.1.2.2. Nesnel yntemler .................................................................. 86
5.1.3. Ses kalitesi lm MOS yntemi ......................................... 92
5.1.4. Seyirme (jitter) testi................................................................ 94
5.1.5. Finger-Davis video konferans kalitesi lm teknii ............ 96
5.1.5.1. Objektif yntemler ................................................................. 96
5.1.5.2. Subjektif yntemler ............................................................... 98
5.2. Testler ...................................................................................... 100
5.2.1. Trafik k analizi test sonular.......................................... 100
5.2.2. Nesnel grnt kalitesi testleri ............................................. 113
5.2.2.1. PSNR test sonular .......................................................... 113
5.2.2.2. SSIM test sonular ......................................................... 120
5.2.3. znel grnt kalitesi testleri............................................... 124
5.2.3.1. DSIS yntemi..................................................................... 126
5.2.3.2. DSCQS yntemi ........................................................................ 129
5.2.4. MOS Ses testi ...................................................................... 134
5.2.5. Seyirme (jitter) testi .............................................................. 140
5.2.6. ntel'in video konferans test ynteminin sonular................ 146
5.2.6.1. ereve says.................................................................... 146
5.2.6.2. Dorusallk ........................................................................ 151
5.2.6.3. Gecikme ............................................................................. 155
5.2.6.4. Dudak senkronizasyonu ..................................................... 156
5.2.6.5. Video znrl............................................................... 157
5.2.6.6. Grnt renk netlii .......................................................... 157
5.2.6.7. Subjektif Yntemler ............................................................ 158
6. SONULAR VE TARTIMA ..................................................................... 161
EKLER DZN ...................................................................................... 164
KAYNAKLAR ...................................................................................... 187

vi

EKLLER DZN
Sayfa
ekil 2.1. IP zerinden yayn teknolojileri,unicast,multicast,broadcast ................ 6
ekil 2.2. Son kullanc multicast sistemi ............................................................ 7
ekil 2.3. IPTV alt yaps ..................................................................................... 9
ekil 2.4. Singapur niversitesinde gelitirilen uzaktan deney sistemi ............. 11
ekil 2.5. GSM EFR kodlamas .......................................................................... 18
ekil 2.6. Blok tabanl hareket tahmin ilemi ...................................................... 25
ekil 2.7. Video sktrma standartlar yerleim sreci ...................................... 28
ekil 2.8. H.264 AVC kodlaycs ..................................................................... 30
ekil 2.9. H.264/AVC dekoder ........................................................................ 31
ekil 3.1. HIMSS aratrma sonularna gre teletp kullanm alanlar ............ 39
ekil 3.2. Elektronik ev ar sistemi .............................................................. 41
ekil 3.3. Teletp hekiminin uzak merkezdeki bir hastay muayenesi ................. 43
ekil 3.4. Uzak merkezdeki televizyon sistemi .................................................. 43
ekil 3.5. Valencia niversitesi'de gelitirilen sistem......................................... 46
ekil 3.6. Valencia niversitesi'de gelitirilen sistemin GUI'si ........................... 47
ekil 3.7. Valencia niversitesi Avicena ev bakm sistemi ................................ 48
ekil 3.8. Emedicine 'den alnm hastann web sayfas .................................. 51
ekil 3.9. Hastann videolarn kaydettii sayfa ................................................. 52
ekil 3.10. Cep telefonu ile diyabet hastalarnn kontrolu................................... 53
ekil 3.11. ABD'de teletp konsltasyon saysnda yllara gre art ................... 54
ekil 3.12. Medline'da teletp ile ilgili makale saysnn yllara gre dalm ....... 54
ekil 4.1. Programn ana ak emas ............................................................... 60
ekil 4.2. Programn modlleri .......................................................................... 61
ekil 4.3. Programn ana formu......................................................................... 63
ekil 4.4. Ses paketlerinin balklandrlarak IP alara braklmas ................... 64
ekil 4.5. Ana formun ak emas ..............................................................................66
ekil 4.6. Aygt ayarlarnn yaplabilmesi iin kullanc ara birimi........................ 67
ekil 4.7. Ak seenekleri penceresi ................................................................. 67
ekil 4.8. Cihaz seenekleri penceresi ........................................................... 68
ekil 4.9. Ayarlar formunun ak diyagram .............................................................69
ekil 4.10. Sohbet penceresi ............................................................................. 70
ekil 4.11. Winsock ile gerekletirilen balant rutini ...............................................71
ekil 4.12. Mesaj gnderme rutini ....................................................................... 72
ekil 4.13. Veri alma rutini.................................................................................. 73
ekil 4.14. ifreleme rutini................................................................................... 74
ekil 4.15. Deifreleme rutini............................................................................... 75
ekil 4.16. Dosya gnderme formu ..............................................................................76
ekil 4.17. Dosya ama penceresi ...................................................................... 77
ekil 4.18. Dosya alma formu.............................................................................. 77
ekil 4.19. Windows XP ykl bir single board PC video konferans sistemi ....... 78
ekil 5.1. Trafik lm ................................................................................... 80
ekil 5.2. ITU-T BT-500.11 standardnda yer alan DSIS iin dzenek ........... 81
ekil 5.3. eit I sunumu ................................................................................ 82
ekil 5.4. eit II sunumu.................................................................................. 82
ekil 5.5. DSCQS test dzenei........................................................................ 84
vii
ekil 5.6. DSCQS ynteminde tavsiye edilen anahtarlama aral .................... 85

EKLLER DZN (devam ediyor)
Sayfa
ekil 5.7. DSCQS iin kullanlan ITU-R 5 kademeli llendirme ..................... 86
ekil 5.8. Krmz yeil ve maviden dier renklerin oluturulmas ................... 87
ekil 5.9. RGB renk uzay .............................................................................. 88
ekil 5.10. YUV renk uzay ............................................................................ 89
ekil 5.11. Seyirme analizi test dzenei ...................................................... 95
ekil 5.12. znrlk test grnts ........................................................... 98
ekil 5.13. ADSL tarafnda %100 RGB,ses yokken ve kamera sabitken .... 101
ekil 5.14. ADSL tarafnda %100 RGB,ses yokken ve
kamera hareketli iken .................................................................... 101
ekil 5.15. ADSL tarafnda GSM 6.1,ses ve %100 bit oran,RGB..................... 102
ekil 5.16. ADSL tarafnda GSM 6.1,ses ve % 40 bit oran,GTCC kodlamas .. 103
ekil 5.17. ADSL tarafnda GSM 6.1,ses ve % 40 bit oran,RGB...................... 104
ekil 5.18. ADSL tarafnda GSM 6.1,ses % 100 bit oran,
GTCC 160x120 znrlk ............................................................ 104
ekil 5.19. ADSL tarafnda G.723 ses ve % 100 bit oran,RGB ....................... 105
ekil 5.20. ADSL tarafnda G.723 ses ve % 60 bit oran,GTCC...................... 106
ekil 5.21. ADSL tarafnda G.723 ses ve % 20 bit oran,GTCC...................... 106
ekil 5.22. Dialup tarafnda sadece GSM 6.1 ses.................................................. 107
ekil 5.23. Dialup tarafnda sadece RGB 320x240 video................................. 108
ekil 5.24. GTCC,%40 bit oran,320x240 znrlk ve GSM 6.1 ses............ 108
ekil 5.25. Dialup tarafnda elde edilen grafik .............................................. 109
ekil 5.26. RGB 320x240 znrlk ve %100 bit oran veGSM 6.1 ses ........ 109
ekil 5.27. RGB 320x240 znrlk ve %20 bit oran veGSM 6.1 ses .......... 110
ekil 5.28. Dialup tarafnda GSM 6.1 ift ynl ses............................................... 110
ekil 5.29. Dialup tarafnda GSM 6.1'denMicrosoft G.723'e gei ................... 111
ekil 5.30. ADSL tarafnda U-Law kodlamas................................................... 112
ekil 5.31. Video quality studio penceresi ........................................................ 113
ekil 5.32. % 5'lik videonun PSNR sonular .................................................... 114
ekil 5.33. % 5 bit oranyla sktrlan ereve ve orjinal video erevesi ........ 115
ekil 5.34. % 10'luk videonun PSNR sonular ................................................. 116
ekil 5.35. % 10 bit oran ile kodlanm ereve ve orjinal ereve .................. 117
ekil 5.36. % 25'lik bit oranyla kodlanan videonun PSNR sonular................. 117
ekil 5.37. % 25'lik bit oran ile kodlanan ereve ve orjinal ereve ................ 118
ekil 5.38. % 50'lik bit oranyla kodlanan videonun PSNR sonular................. 119
ekil 5.39. % 50'lik bit oran ile kodlanan ereve ve orjinal video erevesi .... 120
ekil 5.40. % 5'lik bit oranyla kodlanan videonun SSIM sonular................... 121
ekil 5.41. % 10'luk bit oranyla kodlanan videonun SSIM sonular ............... 122
ekil 5.42. % 25 'lik bit oranyla kodlanan videonun SSIM sonular................ 123
ekil 5.43. % 50'lik bit oranyla kodlanan videonun SSIM sonular................. 124
ekil 5.44. MSU video kalitesi grev yneticisi.................................................. 125
ekil 5.45. MSU video kalitesi oynatcs ........................................................... 125
ekil 5.46. DSIS referans video grnts........................................................ 126
ekil 5.47. DSIS ynteminde referans grntden sonra talimatlar .................. 127
ekil 5.48. DSIS bozunuma uram video penceresi....................................... 127
viii
ekil 5.49. ITU-R da belirtilen,DSIS iin 5 kademeli lt ..................................... 128
ekil 5.50. DSCQS talimatlar ........................................................................... 130
EKLLER DZN (devam ediyor)
Sayfa
ekil 5.51. DSCQS ynteminde A ve B dizilerinin gsterildii ekran ............... 130
ekil 5.52. DSCQS iin deerlendirme lt .............................................. 131
ekil 5.53. ADSL taraf sunucu olduunda G711 iin jitter .................................. 141
ekil 5.54. Dialup taraf sunucu olduunda G711 iin jitter ................................. 142
ekil 5.55. ADSL taraf sunucu olduunda G723 iin jitter.................................. 143
ekil 5.56. Dialup taraf sunucu olduunda G723 iin jitter ................................. 144
ekil 5.57. ADSL taraf sunucu olduunda GSM 6.1 iin jitter ............................ 145
ekil 5.58. Dialup taraf sunucu olduunda GSM 6.1 iin jitter ........................... 145
ekil 5.59. 10 numaral video erevesi ........................................................... 146
ekil 5.60. ereve testinde kullanlan ereveler................................................. 147
ekil 5.61. %100 grnt kalitesi durumu ........................................................ 147
ekil 5.62. %50 grnt kalitesi durumu .......................................................... 148
ekil 5.63. %20 grnt kalitesi durumu .......................................................... 148
ekil 5.64. % 5 grnt kalitesi durumu ............................................................ 149
ekil 5.65. % 100 grnt kalitesi ..................................................................... 150
ekil 5.66. % 50 grnt kalitesi ....................................................................... 150
ekil 5.68. Dialup % 100 grnt kalitesi ......................................................... 152
ekil 5.69. Dialup % 50 grnt kalitesi ........................................................... 152
ekil 5.70. Dialup % 20 grnt kalitesi ........................................................... 153
ekil 5.71. Dialup % 5 grnt kalitesi..................................................................... 153
ekil 5.72. ADSL % 100 grnt kalitesi .......................................................... 154
ekil 5.73. ADSL % 50 grnt kalitesi ............................................................ 154
ekil 5.74. Ethernet % 100 grnt kalitesi .................................................. 155
ekil 5.76. % 50 grnt kalitesi ...................................................................... 158
ekil 5.79. % 5 grnt kalitesi ......................................................................... 160

ix

ZELGELER DZN
Sayfa
izelge 2.1. A-law kodlamasnda bit ak ........................................................... 17
izelge 2.2. H264 ve dier sktrmalarn kyas ................................................ 27
izelge 5.1. Y,U,V'nin RGB'den elde edilmesi .................................................... 89
izelge 5.2. DSIS deerlendirmesi sonular ................................................... 128
izelge 5.3. DSQS deerlendirme sonular .................................................... 132
izelge 5.4. G711 kodlamas dialup tarafnda
elde edilen seslerin MOS deerleri .............................................. 134
izelge 5.5. G723 iin dialup tarafnda
izelge 5.6. GSM 6.1 iin dialup tarafnda
izelge 5.7. G711 iin ADSL tarafnda
izelge 5.8. G723 iin ADSL tarafnda
elde edilen seslerin MOS deerler.............................................. 138
izelge 5.9. GSM 6.1 iin ADSL tarafnda
elde edilen seslerin MOS deerler.............................................. 139

x
SMGELER VE KISALTMALAR DZN

ADSL Asymmetric Digital Subscriber Line
ATM Asynchronous Transfer Mode
AVC Advanced Video Coding
BGP Border Gateway Protocol
CT Computerized Tomography
DSCQS Double Stimulus Continuous Quality Scale
DSIS Double Stimulus Impairment Scale
EGP Exterior Gateway Protocol
FDM Frequency Division Multiplexing
FR Frame Relay
FTP File Transfer Protocol
GPRS General Packet Radio Service
GSM Groupe Speciale Mobile
HDTV High Definition Television
IGMP Interior Gateway Multiplexing Protocol
IGP Interior Gateway Protocol
IP Internet Protocol
ISDN Integrated Services Digital Network
IVR Interactive Voice Response
LAN Local Area Network
MAN Metropolitan Area Network
MOS Mean Opinion Score
MPEG Moving Picture Experts Group
MPLS Multi Protocol Label Switching
MR Magnetic Resonance
NEMA National Electrical Manifacturers Association
OSPF Open Shortest Path First
PSNR Peek Signal To Noise Ratio
PVC Permanent Virtual Circuit
RFC Request For Comment
RGB Red Green Blue
RIP Routing Information Protocol
xi
SMGELER VE KISALTMALAR DZN (devam ediyor)

SAN Storage Area Network
SSIM Structural Similarity index Metric
SVC Switched Virtual Circuit
TCP Transmission Control Protocol
TDM Time Division Multiplexing
UDP User Datagram Protocol
VOD Video On Demand
VOIP Voice Over Internet Protocol
VPN Virtual Private Network
VSAT Very Small Aperture Terminal
WAN Wide Area Network

xii
SZLK DZN
Asymmetric Digital Subscriber Line Asimetrik saysal abone hatt
Broadcast Tam yayn
Chrominance Kroma
Client stemci
Codec Sktrma ilemi yapan algoritmalar
Contrast Ztlk
Corectional care Dzeltme bakm
Decoder Kod zc
Dialup evirmeli balant
Edge Kenar
Encoder Kodlayc
Firewall Saldr duvar
Hub Dm
Jitter Seirme
Local loop access Yerel dng eriimi
Luminance Parlaklk
Mean opinion score Ortalama kanaat sonucu
Multicast oklu yayn
Peek signal to noise ratio Tepe sinyal grlt oran
Process Layer Sre Katman
Public switched telephone network Kamusal anahtarlamal telefon a
Quality of service Servis Kalitesi
Router Fiziksel ynlendirici
Set top box Masa st kurulum kutusu
Sharpness Keskinlik

Single board PC Tek kartl bilgisayar
Streaming Ak yapma
Structural Similarity index Metric Yapsal benzerlik indeks metrii
Synchronization source Senkronizasyon kayna
Teleconsultation Uzaktan muayene
Telehomecare Evde bakm
Unicast Tekli yayn
1
1. GR
Bilgisayar ve a teknolojilerindeki ilerlemeler sayesinde ses ve video iletimi daha
kaliteli ve daha yaygn olarak yaplabilmektedir. nmzdeki yllarda genileyen
telekominikasyon sektryle birlikte ses haberlemesinin byk bir ounluunun
IP protokol kullanan paket anahtarlamal alar zerinden tanmas
beklenmektedir. u anda uzak mesafe telefon grmeleri IP alar zerinden ses
VOIP (Voice over IP) olarak gerekletirilebilmektedir. Eilimin bu yne
kaymasnda temel etken, bu tr IP alarn ve internetin daha ucuza sesi
tayabilmesinden kaynaklanmaktadr.
lkemiz genelinde internet eriimi ev kullanclar iin halihazrda bulunan bakr
hatl telefon ebekesini kullanarak salanmaktadr. Bakr telefon hatlarn
kullanarak evirmeli balant (dialup) ile eriim maksimum, servis kalitesi
garantisiz 53 kbps lik en iyi aba (best effort) internet eriimi salamakta ve bu
bant genilii iyi bir video konferans yapmaya elverili deildir. te yandan yine
mevcut telefon hatlarnnn st bandn veri iletiimi iin kullanan Asimetrik Saysal
Abone Hatt (ADSL), lkemiz telefon alt yaps ve ebekesi dnldnde,
lkemiz iin teorik maksimum 8 Mbps indirme band ve maksimum 2 Mbps
ykleme bandna izin vermektedir.
u an iin 512 /128 Kbps lik internet eriimi, video sktrma teknolojisindeki
gelimelerle karlkl olarak masast (desktop) video konferans uygulamas
gerekletirmeye izin verecek kapasitededir . nternet eriim fiyatlar gelien
teknolojilerle birlikte dmektedir.
lkemiz corafyas ele alndnda evirmeli balantya telefon abonelerinin
%95lik bir ksmnn ulaabilmesi mmkndr. ADSL balants dnldnde
dialup balantdan daha hzl olan ADSL balants Trkiyedeki abonelerinin
%85ine verilebilecek dzeydedir. IP/MPLS a omurga teknolojileriyle geni bantl
internet ve verilebilir servis snflar sayesinde daha iyi kaliteli ve daha yksek
znrlkl video konferans uygulamalar mmkn olabilecektir.

2
Video konferans uygulamalar uzak ofisleri bulunan irketlerin i toplantlarnda,
askeri birliklerin komutanlarnn haberlemesinde, uzakta bulunan bilim
adamlarnn tartmasnda, uzaktan eitimde ve bir ok alanda kullanlabilir.
Amerika Birleik Devletlerinde, Japonya ve baz avrupa lkelerinde video
konferans uygulamalar, [1,2,4] Teletp kapsamnda youn bir ekilde kullanlarak,
uzak mesafelerde bulunan hastalarn ve doktorlarn biribirleriyle yapmas gereken
rutin grmelerin seyahat edilmesine gerek kalmadan yaplabilmesine olanak
vermektedir. Bu tr teletp uygulamalar sayesinde milyonlarca dolar tasaruf
saland anlatlmaktadr.
Video konferans sistemleri sayesinde, Teletp uygulamalar balangta psikiyatri
alanyla balam ve grlen faydas sayesinde ,baz lm cihazlarnn sisteme
balanarak hasta ile ilgili lmlerin (ECG, kan basnc, scaklk vb) uzaktan
yaplabilmesiyle dier tp bilimi dallarna da kaymaya balamtr.
Video konferans nitesi bir teletp sisteminin en nemli paras saylabilir.
lkemizde teletp uygulamalarnn henz yaygnlamad dnldnde ve
belirli bir sre faydalarnn anlalmas sonucunda yaygnlaaca gz nne
alndnda bu tr teletp uygulamalarnn gelitirilmesi ve desteklenmesi gereklidir.
Bu konuda gerekli admlar atlmadnda, yaplan aratrmalar desteklenmediinde
bir sre sonra bu tr sistemlerin lkemiz insan tarafndan gelitirilmemesi
sonucunda yurtdndan ithalat balayacak ve bu gn cep telefonu iin sarfedilen
milyarlarca dolar gibi milli gelir bu sistemlere harcanacaktr.
Bu tez almasnda lkemiz telekominikasyon altyaps gz nnde
bulundurularak ve gelecekteki telekominikasyon yaps da dnlerek, teletp
uygulamalarnda kullanlmak zere internet zerinden alabilecek, tamamyla
Trke arayzl bir video konferans yazlm gelitirilmitir. Gelitirilen yazlm,
mevcut telefon hatlarn kullanan ADSL ebekesinde optimum alacak ekilde
dnlmekle birlikte, evirmeli a balantlarnda da kabul edilebilir seviyede
almaktadr bu seviyeler deneylerde irdelenmitir. Gelitirilen yazlmn uygun bir
gml (embedded) veya tek kartl PCye (single board PC) yklenmesiyle kk
hacimli bir sistem gelitirmek mmkndr. Gnmzde dizst bilgisayar fiyatlar
gml sistemlerin fiyatlar ile kyaslanabilir olduundan donanm olarak bir
dizst bilgisayar kullanlmas dnlmtr.
3
Dialup iin uyarlamal ( adaptive ) bir mekanizma olarak video sktrmasnn bit
oran ayarlanabilmekte ve bylece gerektii zaman sesin ve gerektii zaman da
videonun daha iyi kaliteyle iletilebilmesine izin vermektedir. Gelitirilen yazlm,
bilgisayar bilgisi fazla olmayan hastalarn bile kullanabilmesi iin yol gsterici
mesajlarla kullancy ynlendirebilmektedir. Sisteme dahil edilen yazl mesajama
ile grnt, ses ve metin entegrasyonu salanmtr. Metin mesajlamasnn
gvenlii iin rnek gstermesi asndan en temel ifreleme olan Caesar
ifrelemesi kullanlmtr.
Sisteme dahil edilen kontrol imkan ile, kullanc kar tarafn kamerasn internet
zerinden, uzaktan, aabilmekte, kapatabilmekte, kar tarafn kamerasnn video
znrln ve yine kar tarafn video kodlama bit orann deitirebilmektedir.
Bu kontrol ilemlerini yazl mesajlama kutusu ile Trke komutlarla
gerekletirebilmektedir.
Yazlm gelitirme aamasndan sonra program ADSL, dialup, genibant, internet
eriimlerinde denenmitir. Programn bant genilii tketim davran bir trafik
analizr program ile gzlenmitir. Programn video grnt kalitesi PSNR, SSIM
nesnel kalite lm yntemleriyle , sonra znel test yntemleri olan ve ITU-R.BT
500-11 standardnda yer alan DSIS ve DSCQS yntemleriyle test edilmitir.
Programn ses kaliteside MOS deerlendirme testlerine tabi tutulmutur. G.711,
G723.1 ve GSM 6.10 ses kodlamalarnn kullanlmas durumunda seyirme (jitter)
deerleri ADSL ve dialup balantlar iin llmtr. Bu testlerden sonra ntel
Video konferans sistemleri test merkezinde alm olan mhendislerin, intel
video sistemleri aratrma laboratuvarnda kulland test yntemiyle program
performans tekrar test edilmitir.

4

2. NTERNET DESTEKL SSTEMLER VE UYGULAMALAR

Veri ve metin haberlemesi iin olduka yeterli bir kapasiteye sahip internet gn
getike yaygnlaan kullanm ve uygulama alanlaryla hayatmzn bir paras
olmutur. nternet zerinden metin ve veri iletmenin yan sra, artan ihtiyalar
dorultusunda, haberleme teknolojilerindeki gelimelerle birlikte daha yksek
bant genilikleri son kullanclara salanabilir hale gelmi ve buna paralel olarak
ses ve video kodlamasndaki gelimelerle birlikte artk gnmzde, internet
zerinden radyo yayn ve televizyon yayn gibi uygulamalar hayata
geirilebilmitir.

Gnmz haberleme teknolojisi, deiik yerlerde bulunan kiilerin etkileimli
olarak birbirleriyle canl sesli ve grntl iletiim kurabilmesine olanak
vermektedir. Uzaktan eitim temel ve sregelen eitimin uzaktaki rencilere
salanmasdr. Telekonferans sistemlerinin kullanmyla uzaktan eitim ve teletp
uygulamalar yaplabilmektedir [1].

Dier yandan telekominikasyon sektrnde, baz telekom operatrleri televizyon
yaynlarn IP omurgal alar zerinden katma deerli servisler ve canl etkileim
zellikleri ekleyerek kablo TV ve dijital TV operatrleriyle rekabet edecektir.
Rekabete ak demeli TV pazarnda, Telekom operatrn baarya gtren
anahtar, ses, video ve geniband ierikle birletirerek mteriyi kendine eken
triple play uygulamalarn geniletmekten geer. Uydu yaynclar, teknolojik
kstlamalardan tr bu marketin dnda kalrlar. [2]

Bunun yannda askeri uygulamalar rnek olmas asndan da sava srasndaki
grntler karargaha IP alar zerinden yksek znrlkl video ve ses olarak
artk gnmz teknolojisiyle aktarlabilmektedir. Birliklerle karargah ve komuta
merkezleri arasnda iletiim kablosuz eriim teknolojileri kullanlarak
yaplabilmektedir. lkemizde yaplan bir uygulama TASMUS projesidir.

5
TASMUS santral altyaps, TACOMS (Tactical Area Communications - Taktik
Saha letiimi) Post 2000 almalar dikkate alnarak gelitirilmitir. Sistemin
tasarmda en son tasarm ve retim teknolojileri kullanlmtr. Proje kapsamnda
Nortel Networks Neta tarafndan gelitirilen ATM ve ISDN santralar kullanlmtr.
TASMUS santral altyaps zerinde gerekletirilen ses, veri ve grnt
entegrasyonuyla, mobil birlikler, ihtiya duyulan her trl taktik bilgiyi gerek
zamanl olarak paylaabilmektedir. Prototip sistemlerin kullanmyla birlikte yeni
ihtiyalar gndeme getirilmi olup, bu ihtiyalarn karlanmasna ynelik ek
tasarm almalar balatlmtr. IP destei ve gelimelere ak yapsyla
TASMUS santral sistemi bugnn olduu kadar, yarnn ihtiyalarna da cevap
verebilecek kabiliyettedir. [3]

[4], [5], [6] dan anlalmaktadr ki, u anda ABD, Japonya ve baz Avrupa
lkelerinde kullanlan internet destekli teletp sistemleriyle birbirinden uzak
noktalardaki hastanelerde bulunan doktorlar birbirleriyle fikir al veriinde
bulunabilmekte, uzaktaki hastalaryla grebilmektedir. Teletp sistemlerine dahil
edilen elektronik stetoskop ve EKG gibi cihazlarla hastaya ait veriler
toplanabilmektedir.

Btn bu uygulamalarn yaplabilmesi iin multicast ve broadcast teknolojileri
kullanlmaktadr ekil 2.1de Broadcast, Multicast ve Unicast gsterilmektedir.
Unicast bilginin (video ve ses ak) sadece tek bir alcya gnderilmesidir, az
kullancl sistemler iin uygundur.

Multicast yaplan yaynn, yayn almak isteyen son kullanclara gnderilmesidir.
Bu ilem genelde, IGMP, DVMRP gibi multicast protokollerini destekleyen akll
ynlendiriciler ile yaplmakla birlikte Mays 2005 ylnda Carnegie Mellon
niversitesinde Bilgisayar Bilimlerinde doktora almas yapan Yang-Hua-Chu
tarafndan son sistem multicast (end-system-multicast) diye bir yntem
gelitirilmitir. Bu ynteme gre yayn yapan sadece bir alcya video akn
gnderir, alc bunu oaltarak dier kullanclara gndererek bant genilii
problemini azaltmaktadr. Multicast aktif edilmemi a cihazlarnda ilevsellik
olarak ortaya kmaktadr, fakat gecikme problemi ve mesaj oaltan alcnn
6
ykleme (upload) bant genilikleri dnldnde bu ynteminde dezavantajlar
vardr.

Broadcast yayn ise adaki tm kullanclara ayn verinin gnderilmesidir. Bu
yntem gnmzde IPTV ile son kullanclara reklam gnderme gibi ilevsel
ilerde yerini almaktadr. Bu yntemin sakncas mesaj almak istemeyen
sistemlere de mesajn ulaarak bant genilii israfna sebebiyet vermesidir.

ekil 2.1: IP zerinden yayn teknolojileri ,Unicast, Multicast, Broadcast

Tek noktaya yayn yapan unicast bir sistem dnldnde 300 kbps lik bir
video aknn 100 kiiye ayn anda gnderilmesi sz konusu olduunda, yayn
yapan yayncnn 30 Mbps lik k bant geniliine ihtiya vardr ve bu bir ok kii
iin alnamayacak kadar byk bir bant geniliidir [7].

Kabul edilen ortak dnce, a altyapsna IP seviyesinde ilevsellik eklemektir. IP
Multicast ile, yaync IP ana gndermek istedii video aknn sadece bir
kopyasn gnderir. A akllca bu video akn tm alclara oaltarak gnderir.
Veri replikasyonunu grevini IP ynlendiriciler zerine kaydrarak, yaync ve
alclar iin gerekli olan bant genilii baarl bir biimde drlr. 15 sene nce
ilk kez nerilmesinden bu yana IP Multicaste leklenebilirlik, a ynetimi, ve
yksek seviyelerde destek gibi kayglar devam etmektedir [7].

Bu yzden mevcut multicast zellii olmayan ekipmanlarda son kullanclar
tarafndan alnan akn yakndaki kullanclara replikasyonu ile End System
Multicast kavram ortaya kmtr, ama gnmzde a cihazlarnn bir ou IGMP
ve DVMRP gibi multicast protokollerini desteklediklerinden multicast yaynlar iin
7
ciddi bir problem yok denebilecek kadar azdr. ekil 2.2 de son kullanc multicast
sistemi gsterilmektedir.

ekil 2.2 Son kullanc Multicast sistemi

2.1. nternet zerinden Radyo Yayn

Ses kodlamasndaki gelimelerle, artk paket anahtarlamal en iyi aba (best effort)
IP alar zerinden, yani internet zerinden multicast teknolojisi kullanlarak radyo
yayn yapmak olanakldr. Gnmzde bir ok radyo istasyonu yaynlarn
internete de tayarak internet kullanclarna buradan hizmet vermektedirler.

Kullanlan ses sktrmalar ok eitlidir. Genelde kullanclara internet zerindeki
radyo istasyonlar hangi tr internet eriimi kullandklarn sorarak yayn bu
sktrma ile yapmaktadrlar, kullanc dialup setiyse dialup iin GSM 6.1 , ve
G.723 codecleri , real playerin gelitirdii real audio sktrmalar ,Quick time
irketinin sktrmalar , vb. kullanlmaktadr. Daha yksek bant geniliine sahip
son kullanclar iin ise daha fazla bant genilii gerektiren G.711 gibi sktrmalar
kullanlmaktadr.

3G diye adlandrlan nc nesil cep telefonlaryla bu tr IP protokolyle internet
zerinden yaplan radyo yaynlarn, paket anahtarlamal GPRS ve devre
anahtarlamal Edge alar zerinden dinleyebilmek de mmkndr. GSM
operatrleri bu tr servisleri katma deerli servisler olarak abonelerine
vermektedir.

8
2.2. IPTV

Transmisyon teknolojisindeki gelimeler ile DWDM sistemlerinin gelitirilmesi ile
fiber kablolar zerinden geni bantl iletiim sistemlerinin yaygnlamas , eriim
ebekelerinde mevcut bakr telefon hatlarn kullanan ADSL gibi asimetrik eriim
metodlarnn ortaya kmas, ATM in etiketleme yapsyla IPnin esnekliini
kullanarak ortaya kan MPLS teknolojisi, ve video sktrma algoritmalarnda
yaplan almalar ile gnmzde artk insanlar televizyon yaynlarn ve buna ek
olarak katma deerli servisleri (yazl mesaj, bilet rezervasyonu, doal afet uyar
mesajlar, havale ve bankaclk ilemleri vb. internet ile yaplan dier ilemleri) IP
alar zerinden alabilmektedirler. Gnmzde PAL formatnda 30 fps yayn
yapan bir IPTV sistemi MPEG-2 sktrmas kullanldnda 6 Mbps ve H.264
/AVC sktrma kullanldnda ise 1.5 Mbps lik bant genilii gerektirmektedir.

IPTV broadcast televizyonun ve istek zerine, zengin medya ieriinin internet
protokol ortam olarak kullanlmak zere verilmesi metodudur. Herhangi geni
bantl IP a IPTV iin kullanlabilir. IPTV daha nemli bir ekilde tayclar, telefon
irketleri ve kablo ve uydu TV tayclar iin televizyonu mevcut iletiim
altyaplarndan kalabalk kitlelere ulatrmak iin kullanlan birincil mekanizmadr.
IPTV taycya esneklik sunar ve, mterilere ilave servisler formunda katma
deerli servisler vererek taycnn karlln ve rekabet gcn arttrr. Ksmi
olarak, IPTV triple play adyla anlan, ses, veri ve video servislerinin bir yzn
salar. l oynatma (triple play) mterinin evine veya iyerine tek bir hat ile
televizyon, video, ses, veri ve internetin tek bir salayc tarafndan
getirilmesidir. [8]

Mteriler veri ve sesin iki ynl iletilmesine yabanc deillerdir, ama IP alar
ayrca iki ynl iletiimi video balantlarnda da salarlar. Servislerin tek bir
elden verildiinden mteriler televizyon ekrannda web sayfalarn
grntleyebilir, telefon arlarn grebilir, sms gibi mesajlar televizyon
ekranndan okuyabilirler. IPTV genelde iki iletim senaryosuna dayanr, broadcast
istek zerine video (broadcast video on demand) , ekil 2.3te IPTV a yaps
gsterilmitir. [8]

9

ekil 2.3 : IPTV altyaps

IPTV altyapsnda :
Yayn kayna, ticari kablo andan yada havadan yayn yapan televizyon
istasyonundan canl olarak beslenen ksmdr. Yayn kodlaycs, analog sinyali ya
da yksek bit oranl saysal ak kaynaktan alarak, IP alar zerinden
tanabilecek forma ve sktrlm hale getiren sistemdir. Bir kodlayc tipik olarak
bir PC zerinde alan bir yazlm program olabilir, ya da bu ie adanm bir
donanm olabilir. Donanm ayrca medya sunucusu ilevsellii de kazandrabilir.
Yayn ak sistemi, adaki ok sayda istemciye belirli bir sayda kodlanm ak
sunan medya sunucusudur. Yayn sunucusu multicast veya unicast aklarn
iletebilir. Tipik olarak hata toleransn desteklemek iin konfigre edilen oklu
sunuculardan oluur [8].

10

stek zerine Video Ak (VOD stream) , Ada istemciler iin VOD dosyalarnn
tutulduu bir medya sunucusudur. Sunucu byk sayda byk dosyalarn
saklanmasna, ve binlerce sayda izleyiciye bunlar ak olarak ileten sistemdir.
Ska, sistem bir sunucu iftliinde (Server Farm) bulunan maksimum sayda
gerek ak ve hata toleransn salayabilmek iin konfigre edilen ok sayda
sunucudan oluur. Depolama ska bir depolama alan a (Storage Area Network)
(SAN) tarafndan salanr. [8]

Abone Ynetim Sistemi, mteri aktivitesini ve ilave mteri servislerini, mesela
elektronik program katalounu ve faturalandrmay entegre eder.Burada geen IP
a, tipik olarak, yksek hzl, gvenilir, ve IP koan bir adr. Mteri tarafnda
bulunan mteri kurulum cihaz (set top box), mterinin kodlanm olarak gelen
veri akn medya sunucularndan alarak televizyonun anlayabilecei standart bir
analog veya saysal sinyale evirir ve bunun yannda web sayfas grntleme,
kiisel video kaydedicisi vb. ilave servisleri de destekler. [8]

Televizyon yada monitor, IPTV, balangta , standart tanml televizyon (Standart
Definition TV) (SDTV) kalitesinde grntler iletebilmeyi amalamtr ancak VDSL
ve ADSL+2 ve evlere direk fiber gibi servislerin sunulmasyla telekom operatrleri
yksek tanml televizyon (High Definition TV) (HDTV) yayn ve birden fazla yayn
verebilecek konuma gelmilerdir. [8]

2.3. Uzaktan Eitim

Uzaktan eitim bir ok aktivite alanna uygulanabilirken, uzaktan eitimin tanmn
kendi amalarmza gre, medya ortamn kullanan, ve rencilerle fakltenin
zaman veya mesafe ile ayrk olduu resmi program olarak yaplmtr. Uzaktan
eitim organizasyon, sunum ve entelektel ierikte ve kurs ieriinin
verilebilmesinde elektronik teknolojisini kullanr. Uzaktan eitim dersi iki nemli
bileene sahiptir. Bunlar entelektel ierik ve iletimi veya yaylmasdr. Entelektel
ieriin teknolojik olarak genilemi sunumlarnn gelitirilmesi belirgin bir aba
gerektirir. Byle sunumlar, CD-ROM lardan, veya animasyonlar, video, ses, resim,
11
hypertext metin, ve etkileimli simlasyonlar gsteren bir web sayfasndan
oluabilir. Bu tr dersler, ders videolarndan, ilgili konulara giden geniletilmi
hypertext linklerinden ve rencilere dersin belirli ksmlarn bulabilmelerine
yarayan dinamik indekslemelerden oluabilir. Bu tr bir ok materyal
geniletilebilir, ve kamps iinde veya dnda kullanlabilir. [9] Mevcut teknoloji,
laboratuvar ekipmanna ve enstrmanna internet yoluyla uzaktan eriimi mmkn
klmaktadr. Bu zellikle mhendislik eitiminde faydal olabilir. Yar zamanl (part-
time) renciler ve uzaktaki renciler laboratuvar malzemelerine uzaktan
eriebilirler. Bu tr uzaktan eriimli laboratuvar ekipmanlar rencinin pahal
ekipmanlar kullanmasnn nne geer. [10]

rnek olarak Ulusal Singapur niversitesi Elektrik-Elektronik mhendisliinde
1999 ylnda gelitirilen bir uygulama ile renciler deneylerini internet zerinden
yaparak osiloskop ekrann okuyabilmekte, ve deney sonularn
grebilmektedirler. Gelitirilen sistemin blok emas ekil 2.4 te verilmitir.

ekil 2.4 Singapur niversitesinde gelitirilen uzaktan deney sistemi [10]

Uzak laboratuvarda bulunan bilgisayarlar osiloskop ve sinyal reteci gibi
mhendislik enstrmanlarna balanmaktadr. renciler bu makinalara internet
zerinden eriim saladklarndan, hem bilgisayar hem de ekipman kontrol
12
edebilmektedirler. Fiziksel dnyada neler olduunu grebilmek iin sisteme bir
kamera da dahil edilmitir. [10]

Sistem IBM uyumlu bir bilgisayar ve veri elde etme kart (data acquisition card)
GPIB arayz kart, ve Ethernet kartndan olumaktadr. Bilgisayar internete
Singapur ulusal niversitesi vastasyla ulamaktadr, bilgisayar donanmna ek
olarak, programlanabilir osiloskop ve sinyal jenaratr cihazlar ve GPIB kablosu,
bir video kamera ve internet tabanl video sunucusu, labview programlama ortam
ve internet yazlm gelitirme kiti, apache web sunucusu ve deney sonularn kayt
iin veri taban olarak mySQL kullanlmtr. Deney yapmak isteyen rencinin
elinde Windows 95 ykl bir bilgisayar, Netscape web taraycs ve bir internet
balants olmas yeterlidir.

Bu sistem sayesinde renciler deneylerini laboratuvara gitmeden evlerinden
yapabilmekte ve deney sonularn veri tabanna kaydedebilmektedirler, belirli
aralklarla gnderilen ve osiloskop ekrann odaklayan kamera sayesinde sinyal
davranlarn grebilmektedirler. Ayrca osiloskop ve sinyal jeneratr
programlanabilir cinsten olduundan uzaktan kontrol edebilmektedirler.

2.4. Uzaktan Kontrol

Gnmzde internet zerinden kontrol uygulamalar nem kazanmaktadr. Artk
insanlarn iyerindeki bilgisayarlarndan evlerini grntleyebilmekte, kombilerini
eve gitmeden yakabilmekte, klar ak unutmularsa sndrebilmekte, frnda ya
da ocakta hazr bulunan yemei stabilmektedirler. Son zamanlarda bu
uygulamalar internet balants yapabilen nc nesil cep telefonlaryla da
uyumlu hale gelmitir. Bylece insanlar cep telefonundan komutlar gndererek
evdeki sistemlerini kontrol edebilmektedirler.

nternetin hzl geliimi internet tabanl otomasyon sistemleri iin inanlmaz
imkanlar salar. Lambalar, klima kontrol sistemleri, ve seyir kameralar gibi ev
cihazlar kablolu veya kablosuz alar vastasyla internete balanabilirler. Tahmin
edilmektedir ki internet balantl ev alar gnlk yaantmza pek yaknda
13
girecektir [11]. Bu gnlerde Akll evler, ev uygulamalarnn, elektronik
cihazlarnn, kontrol sistemlerinin ve bilgisayarlarn aa balantsn temsil eder.
Ana ama ev otomasyonu ve kontroldr. nemle zerinde durulanlar, gzetleme
ve dier gvenlik sistemlerine ses ve video ekipmann koymak, ve kk cihaz
kontrolleriyle bilgisayarlar ve haberlemeyi internet balants kullanarak
btnletirmektir. [12]

Telecerrahi, uzaktaki bir cerrah tarafndan bir robotun ellerini kontrol ederek ve
ameliyat blgesindeki bir cerraha danarak gerekletirdii teletp uygulamasdr.
Dnyann ilk deniz ar cerrahi ameliyat 7 Eyll 2001 ylnda Fransz cerrah
Jaques Marescaux tarafndan yardm edilen Gagner tarafndan gerekletirilmitir.
Ameliyata Operation Lindbergh ad verilmi, 55 dakika srmtr. Aratrmaclar
ZEUS robotik cerrahi sistemini kullanmlardr. Gagner ve Marescaux kontrol
panellerini New Yorktan kullanmlardr ve 3 robot kolundan biri yakndan ekimi
kontrol etmitir. [13]

nternet zerinden kontrol uygulamalar sadece bununla snrl deildir,
fabrikalarda kullanlan CNC tezgahlar ve retim robotlar bilgisayarlara bal
olarak almaktadrlar. Bu bilgisayarlar bir yerel aa balanarak ve yerel aa da
internet k verilerek, internet zerinde ki bir kullancya bu cihazlar kontrol etme
yetkisi vermek mmkndr. Byle bir sistem sayesinde Japonya, Trkiye ve
Amerika da fabrikas bulunan uluslararas bir otomobil irketi retim planlarn
yaparak bilgisayar zerinden bir komutla bu lkede bulunan fabrikalarda e
zamanl olarak retimi balatabilir. Fabrikalarda bulunan cihazlar arzal olduklar
bilgisini okyanus tesinde bulunan bir bilgisayara gnderebilir. retimde kullanlan
cihazlarn ayakta kalma sreleri ve yedeklilii uzaktan denetlenebilir. retimde
bulunan robotlar bitirdikleri rn saylarn internet zerinden deniz ar bir lkede
bulunan veri tabanna gnderebilmektedir.

nternet zerinden kontrol uygulamalarnn gelecekte, teletp uygulamalarnda
youn biimde kullanlaca muhtemeldir. Gnmzde daha ok konsltasyon,
gzetim ve veri okumaya ynelik olan teletp uygulamalar internet zerinden
kontrol uygulamalaryla birlikte uzakta ameliyat gibi olaylar gerekletirebilecektir.
Uzakta bulunan bir hasta gittii salk ocanda bulunan ve bilgisayar denetimli
14
ameliyat robotlarnn baka ehirde bulunan bir doktor tarafndan geni internet
balantl bir bilgisayar kullanarak ameliyat edebilmesi mmkn olabilecektir.

2.5. Telekonferans Sistemleri

Telekonferans terimi deiik ekillerde tanmlanmtr. Bir tanma gre oklu
blgeye yaylm sesli konferans, bir baka tanma gre telefon ya da bilgisayar
alar ile yaplan ses grmesi, bir tanma gre farkl yerlerde bulunan insan ve
insan gruplar arasnda sesli ve grntl gerekletirilen grme, dier bir
tanma gre ise telekonferans bir iletiim ortam vastasyla kiiler ve makinalar
arasnda yaplan canl veri deiimi ilemidir.

Sktrma teknolojilerindeki gelimeler sayesinde gnmzde kstl bant
geniiine sahip internet balantlarnda bile anlalr net bir biimde ses iletiimi
kurmak mmkn olmutur. Telekonferansn IP tabanl en iyi aba internet
zerinden tanmasnn en byk faydas grmelerin fiyatnn dmesi olmutur.
nk paket anahtarlamal alarda grme srasnda ses kodlanp paketler
halinde adan iletilir ve paketler farkl yollardan alc uca ulaabilirler.

Geleneksel devre anahtarlamal telefon grmelerinde ise grme sresince 64
kbps lik bir bant genilii sadece bu grme iin adandndan normal PSTN
ebekelerinde yaplan grmeler, IP tabanl alardan yaplan grmelere gre
daha pahaldr. IP alarnn sayesinde ucuzlayan ses iletiimi zellikle yurtd
aramalarda kendisini hissettirmi, lkemizde de bu ynde bir eilim balamtr.
Uzak Mesafe Telefon Haberlemesi olarak anlan IP tabanl ses grmeleri,
uluslararas telefon santraline bir hat vastasyla ortam geit yolu balanarak
(media gateway) bu media gatewayin IP konuan arayznden uzaktaki (dier
lkelerdeki) IP konuan ortam geit yollarna balanarak bu geityollarnn da
kendi lkelerindeki uluslararas santrallere balanmas yoluyla, IP ses trafii
baarl bir ekilde hizmete verilebilmektedir.

15

2.5.1. Ses sktrmas

Ses trafiinin internet zerinden iletilmesi iin sktrlmas gereklidir nk
sktrlmam ses verileri daha fazla bant genilii tketimini beraberinde getirir.
Sktrma ilemini yapan matematiksel algoritmalara codec (sktrma) denir.
Kullanm alanna gre ok eitli ses codecleri gelitirilmitir. Ses sktrmalar
kaypl ve kaypsz olmak zere ikiye ayrlr, kaypsz algoritmalar genelde ses
mhendislerinin kulland ve nemli ve kalitesinden dn verilmeden saklanmas
gereken seslerin sktrlp saklanmasnda kullanlr ve kaypl sktrma
algoritmalarna gre sktrma oranlar daha dktr. Telekonferans
uygulamalarnda kaypl sktrma algoritmalar kullanlr. Kaypl ses
sktrmalar, insan kulann duyamayaca veya farkna varamayaca yksek
ve alak frekans bandndaki sesleri kodlamaz. Gelitirilen yazlmda kaypl ses
sktrmalarndan olan GSM 6.10 , G.723.1 ve G.711 ses sktrmalar
kullanlmtr, bu algoritmalardan GSM 6.10 ve G.723.1 dialup gibi dk hzl
balantlarda iyi ses performans salamaktadr.

2.5.1.1. G.723.1

G.723.1 ses sktrmas sesi 30 milisaniyelik bloklar ile gnderir, bu sktrmayla
mzik, DTMF ve fax tonlar iyi bir biimde gnderilemez bu tr ama iin G.711
sktrmas kullanlmaldr. G.723.1 ses sktrmas en ok VOIP uygulamalarnda
kullanlr ve 1995 ylnda ITU standartlarnda yerini alm bir sktrma
algoritmasdr. Algoritma karmakl 16 MIPSin altndadr ve 2.2 kilobyte RAM
alan ister. ki tr bit orannda alabilir bunlardan bir tanesi 6.3 Kbps ile 24
bytelk veriler ile kodlayan ve ses deerlendirmesinde bir grup deerlendiriciye
sorularak oluturulan ortalama kanaat sonucu MOS (Mean Opinion Score) deeri
3.9 olan kodlama, dieri ise daha dk bit oranyla 5.3 Kbps lik bir sktrma
yaparak 20 bytelk veriler halinde kodlayan ve MOS deeri 3.62 olan kodlamadr.
G.723 sktrmas saniyede 34 paket gnderir.

16
2.5.1.2. G.711

G.711 64 Kbps lik telefon sesini kodlamak iin uluslararas bir standarttr. 8 Khz lik
rnekleme oran kullanr, ve rnek bana 8 bit kullanr. Nyquist teoremine gre,
en yksek frekans bileeninin en az iki katnda rnekleme yaplmas
gerektiinden, G.711 0 ve 4 Khz arasnda kodlama yapar. Telefon operatrleri iki
farkl G.711 sktrmas kullanr, A-law ve -law(yada u-law), A-law uluslararas
aramalarda standart olmu bir sktrmadr.

G.711 bir ITU-T standard olarak 1972 ylnda kmtr ve ncelikli olarak telefon
operatrlerince kullanlmtr. G.711, ses frekanslarnn 8000 rnek/saniye
orannda rneklenmesiyle , 8 bitlik sktrlm PCM (Pulse Code Modulation)
rneklerinin temsil edildii bir standarttr. G.711 de iki eit algoritma
kullanlmaktadr bunlardan ilki Kuzey Amerika ve Japonya da kullanlan -law
algoritmasdr. kinci algoritma ise Avrupa lkelerinde kullanlan a-law
algoritmasdr. Her iki algoritma da logaritmiktir. [14]

Verilen bir x deeri iin, -law kodlamas aadaki eitlik ile verilir,

1 1
) 1 ln(
) 1 ln(
) sgn( ) (
+
+
= x
x
x x F
(2.1)

Kuzey Amerika ve Japon standartlarnda = 255 (8 bit ). -law genilemesi ters
eitlik ile verilir.

1 1 ] 1 ) 1 )[( / 1 )( sgn( ) (
1
+ =
y y y F
y
(2.2)

a-law algoritmas Avrupa saysal haberleme sistemlerinde dinamik aralkl analog
sinyallerin saysallatrlmasnda ve optimizasyonunda kullanlr. -law
algoritmasna benzer. Verilen bir x girii iin, a-law kodlamas u eitlikle verilir.

17
(2.3)

Burada A sktrma parametresidir. Avrupada , A= 87.7 olarak alnr. 87.6 deeri
de kullanlr. A-law genilemesi ters fonksiyonla verilir.

(2.4)

izelge 2.1 a-law kodlamas

Dorusal Giri Kodu

Sktrlm Kod
s0000000wxyza... s000wxyz
s0000001wxyza... s001wxyz
s000001wxyzab... s010wxyz
s00001wxyzabc... s011wxyz
s0001wxyzabcd... s100wxyz
s001wxyzabcde... s101wxyz
s01wxyzabcdef... s110wxyz
s1wxyzabcdefg... s111wxyz

Burada s iaret bitidir. rnek olarak, 1000000010101111 a-law kodlamasna
tabloda birinci satrda yer alan ekilde 10001010 olur. 0000000110101111 ise
ikinci satrdaki gibi 00011010 olur.

2.5.1.3. Gsm 6.10

GSM 6.10 ses sktrmas geniletilmi tam oranl (Enhanced Full Rate) (EHR) ve
yarm oranl (Half Rate) (HR) olmak zere iki tiptir, genelde cep telefonu
operatrleri tarafndan kullanlan dk bit oranl bir sktrmadr. GSM EHR 13
Kbpslik bir bit oran ile sesi kodlar, 8 Khz ile ses rneklemesi yapar. Kodlayc sesi
20 mslik bloklar halinde iler. Her bir blok 260 bit ierir. Bu uygun bir orandr
18
nk 260 bit/20 ms = 13 000 kbps olur. [15] . Aadaki ekil 2.5te GSM EFR
kodlamasnn emas gsterilmektedir.

ekil 2.5 GSM EFR kodlamas

Uzun vadeli tahminci kazanc 5ms lik aralklarla drt kere tahmin eder. Her
tahminde srasya 7 bitlik ve 2 bitlik geri kalma (lag) ve kazan katsays salar.
Bylece bu drt tahmin 4 x (7+2) = 36 bit gerektirir. GSM HR ise 5.6 kbps lik bir
oranla kodlama yapar.

2.6. Video Konferans Sistemleri

Ses ile birlikte grntl iletiim salayan sistemler ise video konferans sistemleri
olarak adlandrlr. Video konferans sistemleri ok eitli alanlarda kullanlmaktadr.
Yaygn olarak irketlerin gl ATM alarnda i toplantlarn yapmak iin
kullanlmtr. ATM salad servis kalitesi ve yksek bant genilii ile video
konferans uygulamalar iin gzel bir altyapdr, fakat gnmzde ses ve video
iletimi iin eilim IP/MPLS omurgal alara kaymaktadr. Yaygn ekilde kullanlan
19
videokonferans uygulamalarnda sktrlmam video verilerinin a zerinden
gnderilmesi pratik deildir. Bu yzden sktrma algoritmalar kullanlarak video
verileri sktrlr ve a zerinden sktrlm olarak gnderilir. imdiye kadar
internet zerinden video iletimi , dk bant genilii, yksek gecikme ,yksek
karmakl algoritmalar gibi teknolojik kstlamalardan dolay ciddi ekilde
snrlanmtr [16].

Video konferans en temel ekilde, senkronize grnt ve sesin ileri ve geri ynde
iki veya daha fazla ayr fiziksel noktalarda bulunan katlmclarn ayn ortamdaym
gibi beraber grmelerini salar. Bu kameralar ve mikrofonlar ve hoparlrler
kullanlarak yaplr. [17]
Video konferans esas olarak yaklak 10 sene nce pahal grup konferans
sistemlerinin, adanm bir bant genilii ve tahmin edilebilir bir servis salamay
garanti eden alar zerinden (rnek: noktadan-noktaya ISDN veya ATM T1 veya
paral T1 haberleme linkleri) sktrlm ses ve video tamak zere
tasarlanmtr. [17]
lk video konferans 1938 ylnda AT&T merkezi ile New York ehrindeki Bell
laboratuvar arasnda gerekletirilmitir. Mikrofonlar ve hoparlrler sesi iletirken,
mavi bir n altnda foto-elektrik hcrelere bakarken, grntleri yakalanp
iletiliyordu. New York Daily Mirror gazetesinin 10 Nisan tarihli basksnda sesi net
ve grnty ise daha ok src ehliyetlerindeki fotoraflarn altnda yazan fakat
gnmzde video konferans iin kullanlmayan, zararsz (inoffensive) olarak
nitelendiriyordu. Uzak mesafedekilerle yz yze grmenin deeri bu anda ifade
edilmitir. [17]
AT&T video konferansndan 30 sene sonra, ilk video konferans rn piyasaya
sunulmadan nce, 1964 te ,AT&T Picturephoneu New York Dnya Fuarnda
tantt. Bu sistem ayrcalklar olan bir ynetici aleti(tool) olarak pazarland.
1 MHzlik ilemci gc gerektiriyordu (O zaman iin fevkalade olarak
dnlyordu) ve ilk veri paylam zelliini salamtr. 1971 ylnda, ilk
transatlantik video konferans iki Ericsson Sistemleri (LME adnda bir rn)
arasnda oldu. Yaklak 20 yl sonra, masast (desktop) video konferans
istemcileri (clients) var olmutur. [17]
20
Intel, PictureTel ve VTEL baz ilk masast (desktop) oynatclardr (players).
Dier, Zydacron, VCON, Polycom market bydke ve deitike takip ettiler.
Market bymeye ve degimeye devam ediyor ve H.323 n IP alar zerinden
video konferans iin baskn bir standart olmaya devam m edecek yoksa dier
standartlar (ad hoc veya formal) ne mi geecek buras ak deildir. yle
grnyor ki imdiye kadar sanal varlk iin kullanlan tm deiik teknolojiler
yeterince kkl bir biimde deiecektir. [17]

2.6.1. Grnt Sktrmas
Gnmzn depolama, ilemci ve iletiim ortamlar yksek bellek ihtiyac olan
video, ses ve grafik bilgilerini desteklemede yetersiz kalmaktadr. rnein, PAL
standartlarna gre 640x480 znrlnde bir video erevesi her piksel iin 24
bitlik bellek sahasnn kullanmn gerektirir. Bu durumda, bir video erevesi
640 x 480 x 3 = 921000 byte lk sahaya ihtiya duyar. Bu, 25 ereve/sn lik hza
sahip bir video uygulamasnn her saniye iin 25 x 921000 = 23025000 byte
= 22485 Kilobyte = 179880 Kilobit = 179,880 Mbit lik bellek kullanm demektir.

Sktrlmam verilerin ilenmesi yzlerce gigabyte disk sahas ve
yzlerce megabytelk tampon saha kullanm ile mmkn olabilir. letiim
kaynaklar da gerekli bant geniliini desteklemede yetersizdir. Ksaca, hzl
ilerleme ve gelimelere ramen gnmz teknolojisi, sktrlmam verilerin
ilenmesi, saklanmas ve iletiimi iin gerekli kaynaklar salamaktan uzaktr.
Bu nedenle oklu ortam verileri sktrlarak ileme sokulurlar. Veri sktrma
teknikleri entropi, kaynak ve hibrid teknikler olmak zere snfa ayrlr. Kaynak
kodlama teknikleri verilerin ieriine bakarak sktrma yaparlar. En yksek
sktrma bu teknikle salanr. Entropi kodlama, veriler arasndaki ilikiyi dikkate
almaz, tm verileri basit bir bit dizisi olarak grr. Pek ok sistemde veriler ilk nce
kaynak, daha sonra da entropi kodlamaya tabi tutularak sktrma oran en
yksee karlr. Bu tr kodlama, hibrid kodlama olarak adlandrlr. [18]

Sktrma ve ama ilemleri zaman alc ilemlerdir. Uygulamann cinsine gre
sktrma ve ama ilemleri simetrik ya da asimetrik zellikler gsterebilirler.
21
rnein, video konferans uygulamalarnda sktrma ve ama ilemleri yaklak
ayn miktarda zaman harcanmasn gerektirir. stek zerine video (video on
demand) gibi asimetrik uygulamalarda veriler daha nceden sktrlarak
sakland iin sktrma ilemi daha az klfetlidir. Bu nedenle video konferans
sistemlerinde sktrma ilemi iin mutlaka donanm desteine ihtiya vardr. stek
zerine video uygulamalarnda daha ucuz olduklar iin yazlm tabanl sktrclar
da kullanlabilir. Ama ilemi iin de gerek zamanl ama ilemi
gerekletirebilecek donanmlar kullanlabilir. Donanm zmleri pahal
zmlerdir. ok sayda mterinin bulunduu sistemlerde en mkemmel sonucu
retmelerine karlk donanm tabanl aclarn kullanlmalar mmkn deildir.
Ama ilemini daha fazla ilemci zaman harcanmas sebep olmasna ramen
yazlm kullanarak gerekletirmek daha mantkl bir yaklamdr. [19]

nsan grsel sistemi yksek frekanslardaki kodlama hatalarna alak
frekanslardakinden daha az duyarldr. Bu yzden sktrma teknikleri bu psiko-
grsel zelliin avantajn kullanrlar bylece yksek frekanslara karlk gelen
resim bilgisi daha kaba kodlanr. Bu sayede daha dk bit oranlar elde edilebilir.
Bir ok kodlama standard sktrmay baarabilmek iin ortak metodlar kullanr.
[20],[21],[22]

DCT Tabanl bir metod bir video erevesinde uzamsal fazlal (Spatial
Redundancy) drrken, MC-DPCM tabanl bir metod ereveler arasnda
zamansal fazlal (Temporal Redundancy) drr. Bu kaypl metodlara ilave
olarak, Koma uzunluu (Run Length) ve deiken uzunluk kodlamas VLC
(Variable Length Coding) gibi yntemler kaypsz kodlama salarlar.

2.6.1.1. Renk kodlamas

nsan gz tip foto-alc (Photo Receptor) hcreye sahiptir. Bu yzden bir rengi
ifade etmek iin nmerik bileen gerekli ve yeterlidir. Video sistemlerinde
kullanlan renk kodlamas RGB renk uzayndan tretilir. RGB, krmz, yeil ve
mavinin tonlarn kullanan eklemeli bir uzaydr.

22
Parlaklk ve renk bilgisi insan grsel sistemi tarafndan farkl karlanr. nsanlar
parlaklktaki deiikliklere renkteki deiikliklerden daha duyarldr. Bu yzden,
parlaklk bilgisini ifade etmek iin zel bir bileen kullanlr. Bu bileen parlaklk
(luminance) olarak adlandrlr ve Y sembol ile gsterilir. Dier iki bileen rengi
ifade eder ve krominans olarak adlandrlr. Bu krominans bileenleri renk
farkllklardr. YUV notasyonu bir parlaklk ve iki renk farkllyla ifade edilen
grnt uzaynda kullanlr. Renk kodlamas gerekli veri miktarnn drlmesinde
nemli bir tekniktir. Eer bir grnt YUV uzaynda kodlandysa, U ve V bileenleri
alt rneklenebilir nk insan gz renk bilgisine daha az duyarldr. RGB ve YUV
grnt uzaylarna 5. Blmde video kalitesi testlerinden nce grsel adan
anlam kazandrmak iin ekillerle ksaca deinilmitir. [16]

2.6.1.2. Dnm kodlamas

Dnm kodlamasnda, bir blok baml piksel daha az ilikili katsaylara
dntrlr. Genelde dnm dorusal ve ortagonaldir. Dnm katsaylar
sktrma salamak zere nicelenir (quantization). Dnm genelde birka
dnm katsaysna enerji younluu salar ki bu da sinyal sktrma iin istenilir
bir zelliktir. Ortalama kare baznda en uygun dnm, verilen toplam bitler iin
ortalama kare yeniden oluumunu en aza indirendir. Sktrma performansna
gre en etkili sktrma Karhunen-loeve dnmdr, ancak yksek algoritmik
karmakl nedeniyle bir ok uygulamada kesikli kosins dnm DCT
(Discrete Cosine Transform) daha fazla kabul grmtr. [16]

DCT, iki boyutlu NxN piksel blou iin u ekilde ifade edilir.

|
\
| +
|
\
| +
=
=
N
v j
Cos
N
u i
Cos j i f v c u c
N
v u F
N
i
N
j
2
) 1 2 (
2
) 1 2 (
). , ( ) ( ). (
2
) , (
1
0
1
0

Ve ters DCT ise u ekilde ifade edilir.

|
\
| +
|
\
| +
=
=
N
v j
Cos
N
u i
Cos v u f v c u c
N
j i F
N
u
N
v
2
) 1 2 (
2
) 1 2 (
) , ( ) ( ). (
2
) , (
1
0
1
0

23
Burada
=
=
diger
x
x c
, 1
0 ,
2
1
) (

Ve f(i,j) piksel deerleridir, genellikle 0-255 arasndadr.

DCT bir blok pikseli ayn boyutlu blok katsaylarna dntrerek resim bilgisini
uzamsal frekans alannda temsil eder. st sol ke katsaylar dk uzamsal
frekanslar temsil eder. Bu yzden bir resimdeki bloklarn byk bir ksm iin
bilginin ounluunu ierir. Buna karlk alt sa ke katsaylar yksek uzamsal
frekanslar temsil eder ki bunlar genelde sfra yakndr. Bloun en st sol
ksmndaki ilk katsay DC deeri olarak adlandrlr, ve sfr uzamsal frekans
deerini temsil eder. Dier tm katsaylar AC katsaylardr. DCT katsaylar iletim
verimlilii asndan nicelenip yle gnderilir.

2.6.1.3. Tahmin kodlamas

Tahmin kodlamasnda esas resim eleman, komu resim elemanlarndan tahmin
edilir. yi bilinen bir yntem veri bamllklarnn avantajn kullanan diferansiyel
darbe kodu kiplemesi, (Digital Pulse Code Modulation) DPCM yntemidir.

DPCMin temel mant, o anki verileri nceden kodlanan verilerden tahmin etmek
ve sadece pikseller arasndaki farkllklar gndermektir. Komu pikseller arasnda
ok kk farkllklar olacandan daha kk veri genilikleriyle kodlanabilir.

2.6.1.4. Entropi kodlamas

Entropi kodlamas, istatistiksel fazlal kaldran standart video sktrmalarnda
son aamadaki kodlamadr. DCT katsaylarnn nicelenmesini takip eden kaypsz
bir aamadr. Entropi kodlamas iki ana aamadan oluur kou-uzunluu (run
24
length) kodlamas RLC ve deiken uzunluk kodlamas (variable length coding)
VLC.

RLC kodlamasnda, DCT katsaylarnn nicelenmesinden sonra, genel olarak
grntler dk geiren spektrumlarda olduundan, sfr olmayan katsaylar alt
frekanslarda kalrlar ve byk sayda yksek frekans katsaylar sfr olmaya
eilimlidir. Nicelenmi DCT katsaylar Zig-Zag taramayla sraya dizilir. Sfr
olmayan katsaylar ilk olarak gnderilir. Taramann sonunda byk miktarda sfr
sfr katsays vardr. Bu katsaylarn gnderim gereksinimini elemek iin blok sonu
iareti gnderilir. Her bir AC katsays deeri kendinden nce oluan ve run-length
sfr deerli katsaylarla temsil edilir. Kou/deeri (run/value) kombinasyonlar kod
kelimelerine haritalanr. Genelde kod kelimeleri tepeli bir dalma sahiptir, ve VLC
kodlanarak daha fazla sktrlr. [16]

VLC kodlamas, kod kelimesi bana ortalama bit saysnda azaltma salayan
kaypsz bir kodlama tekniidir. Video kodlama standartlarnda kou/deer verileri
huffman kodlamasyla kodlanr.

2.6.1.5. Hareket kompanzeli tahmin

Hareket kompanzeli tahminde, zamansal (temporal) olarak komu olan ve hareket
tahmini ileminde belirlenen rnekler zamansal tahmin iin kullanlr. Hareket
kompanzeli tahmin ardl ereve dizilerindeki gl ilikilerin avantajn alr. O
anki bir ereve bir sonraki ya da bir nceki ereveden tahmin edilebilir. Hareket
kopmanzeli tahmin kodlama sistemlerindeki hareket tahmini, sktrma
ilemlerinden, ilem yk olarak en youn olanlarndandr. Bir ok hareket
kompanzasyon teknikleri basit blok tabanl tahmin yntemleri kullanr. Bu
yntemler hareketin evrimsel olduunu ve kamera dzlemine paralel hareket
ettiini kabul eder, dolaysyla yaknlatrma (zooming) ve dngsel hareketi
iermez. Ayrca aydnlanmann uzamsal olarak ve zamansal olarak sabit olduunu
kabul eder. [16]

ekil 2.6 da blok tabanl hareket tahmini ilemi gsterilmitir. O anki bir ereve
bloklara blnr. Her bir bloun yeri sol st kesinde (x,y) koordinatlaryla verilir.
25
O anki erevede blok tahmini iin, referans erevede, bloun orijinal yerinin
evresinde bir arama blgesi [ -d, d ] tanmlanr. Bu blge daha sonra en iyi
uyuan blou bulmak zere aratrlr. (x,y)den (x+i, y+i)ye olan vektr o blokla
ilikili hareket vektr olarak adlandrlr. Tipik olarak hareket vektr bal
koordinatlarla, basite (i,j) eklinde ifade edilir. [16]

ekil 2.6 Blok tabanl hareket tahmin ilemi

Blok tabanl hareket kompanzasyon yntemleri hareketin blok ierisinde sabit
olduunu kabul eder. Blok boyutu ne kadar kk olursa bu model o kadar geerli
olur, ama iletimde hareket vektrlerinin ykselen bir balk fazlal (over head)
vardr. [16]

Mevcut erevedeki her bir blok iin, referans erevedeki tekabl eden en iyi
eleen blok maliyet fonksiyonunu minimize ederek hesaplanr. Sklkla kullanlan
iki maliyet fonksiyonu ortalama kare hatas (MSE) (Mean Square Error) ve
ortalama mutlak fark (MAD) (Mean Absolute Diffrence) tr. En iyi eletirme (i,j)
koordinatlaryla verilir ki maliyet fonksiyonu bunun iin en kk olur. Bu
koordinatlar ayrca hareket vektrn tanmlar. [16]

2.6.1.6. ereve kodlamas ve d ereve kodlamas

Video sktrmasnda, video dizisindeki ereveleri kodlamak iin iki tip vardr.
ereve kodlamas (Intra frame coding) ve d ereve kodlamas (inter frame
coding). [23] ntra frame kodlamada, sktrma algoritmalar komu pikseller
arasnda uzamsal ilikileri aratrmak iin bloklar zerinde DCT kodlama
26
tekniklerini devreye sokar. Intra kodlanm (I- ereveleri) dier ereveler
referans alnmadan, yani hareket kompanzasyonu olmadan, kodlanr. I ereveleri
(I-Frames) bal olarak daha az sktrmayla kodlanrlar. nter kodlamada, hibrit
hareket kompanzeli tahmini, yksek veri sktrmas salamak iin geri kalan
uzamsal bilginin dnm kodlamas takip eder. Tahminle kodlanan P ereveleri
hareket kompanzasyonu kullanan I erevelerinden daha verimli kodlanr. nceki I
veya P erevelerinden tahmin edilerek daha fazla tahmin iin referans olarak
kodlanrlar. P ereveleri kodlama hatalarn datr. Dier bir tahmin ile kodlanan
ereve B ereveleridir. ki ynl tahminle kodlanrlar ve en yksek sktrma
salanr. nceki veya sonraki I veya P erevelerinden hareket kompanzeli tahmin
ile kodlanr. B ereveleri kodlama hatalarn datmaz nk referans ereveler
olarak asla kullanlmazlar. Ayrca kapsanmayan nceki resimlerde gzkmeyen
blgelerin tahmininde faydaldrlar. Video sktrma standartlarnda ereve
tiplerinin organizasyonu esnektir ve uygulamadan uygulamaya deiir. [16]

2.6.2. H264

Deiik uygulamalar iin farkl sktrma teknikleri mevcuttur. Tez kapsamnda
gelitirilen yazlmda H.264 video sktrmas kullanld iin H.264 kodlamas
zerinde durulacaktr. Tablo 2.4.1de H264n dier sktrmalara olan avantaj
gsterilmitir.

H.264 video kodlama standard MPEG (Moving Pictures Experts Group) ve ISO ve
ITU VCEG (Video Coding Experts Group) tarafndan ortaklaa gelitirilmitir.
MPEG grubu tarafndan MPEG-4 Part 10 (ISO 14496-10) olarak adlandrlrken,
ITU tarafndan H.264 olarak adlandrlr.
H.264 , MPEG2, MPEG4 ve H.263 te olmayan bir ok yeni teknii barndrr bu
zelliklerin kyaslamas izelge 2.2 de verilmitir.

27
izelge 2.2: H264 ve dier sktrmalarn kyas
STANDARTLAR ZELLKLER
MPEG-2 MPEG-4 ASP MPEG-4 H.264
I,P,B ereveleri EVET EVET EVET
Interlace EVET EVET EVET
Kodlama Huffman Huffman Huffman veya Aritmetik
Blok Boyutu Sabit 16x16 Sabit 16x16 Deiken 4x4e kadar
inebilir.
Piksel EVET EVET
GMC EVET
Dng Filtresi
(Aka Deblocking)
EVET
Dilim Tabanl Hareket Tahmini EVET
ok referansl ereveler EVET
MB AFF
(Gelimi Interlaced Ynetimi)
EVET
RDO
(Oran Bozulma Optimizasyonu)
EVET
Arlkl Tahmin EVET
Anahtarlanan Resimler
(Hzl Deien Kanallar)
EVET

JVT ITU H.264 ITU-T Rec. H.264 MPEG-4 Part 10 ISO 14496-10 AVC
Advanced Video Coding AVC olarak ta bilinen H.264 sktrmas yeni bir ok
uygulamaya olanak verir, bunlar rnek olarak: HDTV servisleri ,Portatif oyun
konsollar,mobil yayn video servisleri,kat-hal video kameralar,cep telefonundan
28
video mesajlamas verilebilir. H.264 geni bir spektrumdaki video uygulamalarna
olanak verir. [24]
HDTV servislerini MPEG-2 ye gre 2 kat daha verimli tar
Basit tek bir krmz lazer DVDye 2 saatlik bir HD filmi kaydedebilir.
HD ierikli PVR tketici ihtiyalarna uygun tesis eder
PVR larn kodlanm ieriini H.264e evirerek kayt sresini iki katna
karr.
Bteye uygun yksek resim kalitesi ve kat hal HDD tabanl kameralar
Mobil cihazlar iin CIF kalitesinde Video programlama

ekil 2.7de Video sktrma standartlarnn geliim srecini gsteren bir ekil
vardr [24].

ekil 2.7 : Video sktrma standartlar geliim sreci [24]
ITU-T ve ISO/IEC JTC1 n bir araya gelerek gelitirdikleri H.264 standardnn son
yllarda video uygulamalarnda ok ska kullanlmasnn nedeni, u sebeplerle
aklanabilir, H.263v2 (H.263+) veya MPEG-4 basit profil ile kyaslandnda bir
ok bit oranlarnda H.264 ,%50ye varan tasaruf salar. H.264 istikrarl bir ekilde
yksek ve dk bit oranlarnda iyi video kalitesi salar, paket anahtarlamal
29
alarda paket kayp ve hatalarna kar ve hataya ak olan kablosuz alarda bit
hatalarna kar gerekli mekanizmalara sahiptir. A adaptasyon katmanndan
H.264 bit aklar deiik alara kolay bir ekilde aktarlabilir. [24]

2.6.2.1. Kodlama (ileri dng)

Bir giri erevesi olan Fn kodlamak iin gsterilmitir. ereve makroblok
biriminde ilenmitir (16x16 piksel Orjinal resimde). Her bir makro blok intra veya
inter modunda kodlanmtr. Her iki durumda da , yeniden elde edilen ereveye
(reconstructed Frame) dayanan bir P tahmin makroblou oluturulmutur. Intra
modda ,P, nceden kodlanm, zlm ve yeniden elde edilmi (ekiller 2.8 ve
2.9 da uF
n
; dikkat edilmelidir ki filtre edilmemi rnekler Pyi oluturmak iin
kullanlmtr) , mevcut olan n erevesindeki rneklerden olumutur. [25]

Inter Modda , P, bir veya birka ereveden, hareket kompanzasyonlu tahminle
oluturulmutur. ekillerde referans erevesi bir nceki kodlanm ereve Fn-1
gibi gsterilmitir. Her bir makroblokun tahmini bir veya bir ka nceki veya
sonraki (zaman srasna gre) ereveden oluturulabilir. Tahmin edilen P mevcut
makrobloktan kalan veya fark makrobloku olan Dn I oluturmak iin karlr. Bu
bir blok dnm kullanlarak evirilir ve X e , bir kme nicel evrim katsays
vermek iin kuantize edilir. Bu katsaylar yeniden sralanr ve entropi ile kodlanr.
Entropi ile kodlanm katsaylar, beraber yan bilgiyle birlikte makrobloku
sktrlm bit akndan (bitstream) zmek iin gereklidir (Mesela makroblok
tahmin modu, nicelleyici adm bykl, hareket vektrnn nasl hareket
kompanzasyonu yapldn gsteren hareket vektr bilgisi,vb.). Bundan sonra A
soyutlama katmanna NAL (Network Abstraction Layer) iletim veya saklama iin
geilir. [25]

30
2.6.2.2. Kodlama (yeniden oluturma dngs)

Nicellenen makroblok katsaylar X, daha ileriki makrobloklarn kodlanmas iin
,zlr. X katsaylar yeniden leklendirilir. (Q
-1
) ve ters dnm (T
-1
)
alnarak, fark makroblou D
n
oluturulur. Bu orjinal fark makroblou D
n
ile birebir
ayn deildir nk kuantizasyon ilemi kayp oluturur bu yzden D
n
, D
n
in
distorsiyona uram halidir. D
n
e yeniden oluturulan makroblok uF
n i
(orjinal
makroblokun distorsiyona uram hali) yaratmak iin tahmin makroblou P
eklenir. Bloklama distorsiyonunu azaltmak iin, bir seri makroblok F
n
den oluan
yeniden oluturulan referans erevelerine bir filtre uygulanr. [25]

ekil 2.8 H.264 AVC Kodlaycs

2.6.2.3. Dekoder

Dekoder a soyutlama katmanndan (NAL) (network abstraction layer) dan
sktrlm bit aklarn (bitstream) alr. Veri elemanlar entropi olarak
zlmtr ve bir kme nicel X katsaylarn oluturmak iin yeniden sralanr. Bu
katsaylar yeniden leklendirilir ve ters dnm alnarak D
n
oluturulur (Bu
kodlaycda gsterilen D
n
ile ayndr). Bit akndan dekod edilen balk bilgisini
kullanarak, dekoder bir tahmin makroblou olan Pyi oluturur. Bu P kodlaycda
oluturulan orijinal tahmin makroblou P ile ayndr. P D
n
e eklenerek, zlm
31
makroblok Fn i oluturmak zere uF
n
filtre edilir. ekil 2.8 ve ekil 2.9 da ak
ekilde grlecek zere ve kodlayc ksmnda anlatld zere, kodlaycda
bulunan yeniden oluturma dngsnn amac hem kodlaycnn hem de
dekoderin P tahmin makroblounu oluturmak iin ayn referans ereveleri
kullanmasn salamaktr. Eer durum byle olmazsa, kodlaycdaki ve
dekoderdeki P tahminleri ayn olmayacaktr, bu da kodlayc ve dekoder arasnda
bir srklenmeye (drift) neden olacaktr [25].

ekil 2.9 H264/AVC Dekoder

2.7. Gnmz Telekonferans Yazlmlar

Artan ihtiyalar ile gnmzde insanlar sadece ses iletmek ile yetinmemeye
balamlar ve sesin yannda grntnn da iletilmesi artk bir ihtiya haline
gelmitir, iletim tekniklerindeki gelimeler, ADSL, ADSL +2 ve evlere direk fiber
gibi geni balantl zmlerle dialup ta performansl gzkmeyen video
konferans uygulamalar artk daha gerekletirilebilir bir hal almtr. nternette
video, ses ve metin haberlemesini gerekletiren uygulamalar bedava olarak
indirip kullanmak mmkndr, bunlardan bazlar Microsoft firmasnn MSN
messenger
TM
, Yahoonun Yahoo Messenger
TM
, Mirabilis firmasnn kard
ICQ
TM
adl program ve son zamanlarda kan ve kaza programnn sahiplerinin
rn olan Skype
TM
adl ses ve bu gnlerde video iletiimine de izin veren
programdr. Bu programlar internet zerinde geni kitlelerce kullanlmaktadr.
programlar bedavadr ve firmalar gelirlerini reklamlardan kazanmaktadrlar. Skype
ok ucuz fiyatlara anlamal olduu telekom operatrlerinin abonelerine, internet
32
zerinden sabit telefon abonelerine ve GSM abonelerine ses grmelerine izin
vermektedir.

MSN Messenger
TM
, Windows XP
TM
ile gelen Windows Messenger
TM
n
gelitirilmi srmdr. MSN Messenger ile sesli grntl ve yazl haberleme
yapmak mmkndr. Kullanc bir istemci olarak kullanc ad ve ifresiyle MSN
sunucularna balanr. Balant gerekletikten sonra, kullancnn yapaca
iletiim ses, grnt ve metin ncelikle bu sunucudan geer ve daha sonra bu
sunucudan veriler alc kullancya iletilir. Yavalk problemi sz konusu olduunda
grntl ve sesli iletiim direk olarak iki kullanc arasna alnabilir. Video
sktrmas olarak Microsoft kendi gelitirdii sktrma algoritmalarn
kullanmaktadr. Bu sktrmalar genelde Windows iletim sistemiyle beraber
gelmektedir. Windows messengern kulland sktrmalar H.261 ve H.263 tr.
Ses sktrmas olarak da evirmeli balantlarda (dialup) G.723.1, kablosuz ve
yerel alan a balantlarnda ise 16 Kbps lik G.722 Siren sktrmasn ve
bundan baka ITU standartlarnda yer alan GSM 6.10, G.711 ve DVI4
sktrmalarn kullanmaktadr. evirmeli balantlarda var olan bant genilii
miktarna gre sesi 11-21 Kbps lik bir oranla kodlamakta, yerel alan
balantlarnda ses iin 32 Kbps lik bir sktrma oran kullanmaktadr. Video iin
ise 120 Kbps lik bir bant genilii hedeflenmitir ancak bant geniliinin kstl
olduu durumlarda gnderme (upload) bant geniliinin %80 video haberlemesi
tarafndan kullanlmak zere ereve saysn ve resim kalitesini
drebilmektedir. MSN Messenger n dezavantajlarndan en nemlisi internet
zerinden bulaan virslere ak kap olmasdr bunun yannda her ne kadar MSN
sunucular %99.95 oranda ayakta kalsalar da, baz durumlarda kullanlan internet
servis salaycsnn ynlendirici cihazlarnda BGP ynlendirmelerinde olabilecek
ufak hatalar nedeniyle sunuculara ulaamama problemleri yaanabilmektedir.
Video kalitesini el ile (manuel olarak) ayarlayamama ve znrl istenilen
seviyede yapamama da dier bir dezavantajdr. Baz durumlarda sunucuda olan
younluk nedeniyle ses ve grnt sunucusuna balanlamadndan, grntl
ve sesli haberleme gerekletirilememektedir. Beklide en byk dezavantaj
internet balants gerekmeyen noktadan noktaya ISDN gibi bir balant
durumunda almamasdr. Bu tr yazlmlar amalar dorultusunda gelitirmeye
ak deillerdir. Dnya apnda bir kullanc kitlesine sahip olmasna karlk bu tr
33
dezavantajlarndan dolay teletp gibi zel amal uygulamalarda kullanlmas pek
uygun gzkmemektedir.

Yahoo Messenger ise MSN Messenger
TM
a benzeyen baka bir haberleme
programdr. Bu programda yazl, sesli ve grntl grmeye izin verir. Yahoo
ses kodlamas olarak DSP Group True Speech ses sktrmas, video sktrmas
olarak ise H.261, H.263 kodlamas kullanmaktadr. Dk bant geniliklerinde bir
kaydrma ubuu vastasyla grnt kalitesi drlerek daha fazla ereve
alnmas mmkndr. Sistem mimarisi ve alma prensibi olarak MSN
messengera ok benzemektedir, dezavantajlar MSN ile hemen hemen ayndr.
Virslere ak kapdr, noktadan noktaya balantlarda ve yerel alan alarnda
almaz, dialupta ses kalitesi tatmin edici deildir, younluk durumlarnda
sunuculara balanamama durumu vardr. Ayrca baz robot kullanclar tarafndan
kt ierikli mesajlar ve reklamlar almak mmkndr. Bu tr robot kullanclar virs
ve trojan tr zararl programlar ya ak kaplar yoluyla ya da gnderdikleri reklam
site adreslerine girilerek grlmesi yoluyla bulatrabilmektedirler.

ICQ ( I SEEK YOU) ngilizce seni gzetiyorum cmlesinin okunuunun
ksaltmasn kendine ad olarak almtr. En popler kullanlan programlardandr.
Sesli, grntl ve yazl mesajlamaya olanak verir, ses sktrmas olarak CELP
ve GSM 6.10 sktrmalarn kullanr. Yahoo ve MSN Messengerda bulunan
dezavantajlar ICQ iin de geerlidir.

Skype ise esas olarak ses haberlemesi iin gelitirilmi bir programdr, programn
ilk srmlerinde video haberlemesi zellii yoktu, bu gnlerde video
haberlemesini gerekletiren bir beta srm mevcuttur. Skypenin ticari amac
ses piyasasna ynelik olduundan kulland ses sktrmasn gizli tutmaktadr.
Haberleme protokol olarak SIP kullandndan mevcut telefon ebekelerine
belirli bir cret karlnda ar yapmak mmkndr. Son olarak video
sktrmas iin on2 technologies irketi ile anlama imzalamtr ve on2 irketinin
gelitirdii VP7 video sktrmasn kullanmaya balamtr. Ses kalitesi asndan
dialupta sorunlar gzkse de ADSL ve dier iletiim ortamlarnda telefon
kalitesine yakn ses hizmeti vermektedir. MSN ve Yahoo da ska grlen
problem olan virslerin bulamasna u ana kadar neden olmamtr.
34
Grmelerin gereklemesi iin bu programda da Skype sunucularna balanmak
gereklidir. nternet balants olmayan yerel alan alarnda, ve noktadan noktaya
ISDN balantlarnda almamaktadr.

2.8. Video Konferans ve Teletp

Salk bakm hizmetlerinin telesalk (telehealth) yoluyla verilmesi hzl bir ekilde
gelimektedir. Telesalk bu servisleri biliim ve telekominikasyon teknolojilerini
kullanarak salar. Bu geni yelpazede yetenekleri ierir. Veri elde edimi ve
saklanmas sunumu ,ve hasta bilgileri(deiik dijital formatlarda gsterilir,video,ses
veya data),ve bu bilgilerin karlkl tesisler arasnda haberleme hatlarn
kullanlarak iletilmesidir [26].
Telesalk etkileimleri 3 yol ile gerekletirilebilir: gerek zamanl(real time), sakla
ve gnder(store-and-forward) veya ortam ak metodlarnn (media stream)
kullanlmas. Gerek zamanl etkileimde tm katlmclar telesalk seansna
katlrken, sakla ve gnder etkileimleri, gndermeyi, yeniden gzlemeyi, ve bir
fikir dndrmeyi belirli bir zamandan sonra gerekletirmeyi ierir. Ak yapma
(streaming) gerek zamanl (real-time) veya saklanm verinin rnein ses, video,
belgeler, hareketsiz grntler veya dier veri tiplerinin uygun bir servis kalitesi ile
(Quality of Service) a zerinden iletilmesidir. Akla (Streaming) birlikte, bir alc
sistem verilerin tamam gelmeden alnan ksm oynatabilir gsterebilir [26].
Telesaln oklu tanm vardr. Telesalk tarafndan salanan servisler video
konferanstan acil durumlarda ve karmak klinik vakalarda salk bilgisinin dei
tokuuna kadar ok geni alanlarda etkinlik alanna sahiptir [26].
Telesalk, son zamanlardaki dier gelimelerden ok daha fazla
telekominikasyon ve biliim teknolojilerini birletiren bir kpr olmaya balamtr.
Bu iki endstrinin i hedefleri ve davranlar farkldr. Telekominikasyon endstrisi
reglasyon, standartlama ve mteri haklarn korumaya ynelik bir gemie
sahiptir. Farkl retici rnlerinin birlikte uyumlu alabilmesi ve gvenirlik
sektrn bymesindeki anahtar faktrler olmutur. Biliim teknolojileri endstrisi
yenilie olan ilgiyi tevik ederek baar yakalamtr, ve fiyat verimlilii her zaman
sistemlerin birlikte uyumlu alma grne nem vermez [26].
35
3.TELETIP
3.1. Teletp Hakknda Genel Bilgiler
NTERNET zerinden video konferans yardmyla, hastalar uzak noktalardan
muayene edilerek tan konulabilecei fikri ortaya kmtr. Bu yntemle,
konsltasyon srasnda, corafi olarak farkl yerlerde bulunan uzman hekimler
grnt ve ultrason gibi video sinyallerini birlikte deerlendirebileceklerdir. Ayrca,
hastaneler merkezi bir veri tabanna balanabilecek ve bu sayede de hasta
dnyann neresinde olursa olsun, onun hakknda saniyelerle ifade edilen srelerde
tbbi bilgi elde edilebilecektir [27].

Teletp sistemi aadaki unsurlardan olumaktadr [27].

Salk hizmeti alan ve sunan arasnda corafi adan ayrm,
Telekomnikasyon ve bilgisayar teknolojisinin kullanm,
Eitimli personel,
Uygun rgtsel yap.

Teletp uygulamalar halen ABD salk endstrisinin nclnde btn dnyada
hzla yaygnlamaktadr. Bu tr uygulamalar, bilindii gibi byk lde teknolojiye
dayal olup verimlilik ve kullanmdaki artla birlikte maliyetlerde hzl bir d
beraberinde getirmektedir. Teletp ve teleradyoloji temel olarak radyolojik
grntlerin (CT ve MR taramalar, Ultrason, Nkleer Tp ve normal rntgen
filmleri) telefon veya ISDN hatt, T hatlar veya uydu balantlar araclyla uzak
noktalara iletilmesidir. Bilgisayar yazlm teknolojisindeki son gelimeler internet
yoluyla, basit bir tarayc kullanarak, bu grntlere eriime imkan tanmaktadr.
Ayrca, Amerikan Radyoloji Koleji (American College of Radiology) ve NEMA
(National Electrical Manufactures Association) tarafndan gelitirilen evrensel bir
sunucu araclyla CT (Computerized Tomography-Bilgisayarl Tomografi) ve MR
(Manyetik rezonans) gibi grntlerin grsel kalitelerinde hibir kayp olmadan
iletilebilmesine imkan salanmaktadr. [28]

36
Teletpn temelleri dalk alanlara yaylm, adalarda ve krsal alanlarda yaayan
yani salk personelinin ve ilk yardm ekiplerinin ulaamad blgelerdeki
insanlara salk hizmeti ulatrmaya dayanmaktadr [28].Tarihteki ilk teletp projesi
Nebraska niversitesi Tp Fakltesinin Nebraska Psikiyatri Enstitsn yaklak
200 km uzaklktaki Eyalet Ruh Hastalklar Hastanesi ile kapal devre televizyon
sistemi ile balanmas olarak rapor edilmitir [27].

1960l yllardan 1980li yllara uzanan dnemde ortaya kan tm Teletp projeleri
baarszlkla sonulanmtr. Kullanlan telekomnikasyon teknolojileri ok
maliyetli ya da kullanlmasnn ok zor olmas nedeniyle birok proje devam
ettirilememitir.1990lardan itibaren, tbbi tan yntemleri, biliim ve haberleme
teknolojilerinde maliyetlerin dmesiyle birlikte fiyatlarn ucuzlamas ve bu
teknolojilerin kullanlmasndaki meydana gelen kolaylklar toplumun byk bir
ksmnn kolayca eriebilmesi, teletp uygulamalarnn gelimesini salamtr.
Gnmzde teletp uygulamalar artk salk hizmetlerinin iyiletirilmesinde bir
klinik ve eitim yntemi olarak dier yntemlerin nnde gitmektedir. [29]

Son drt be ylda, teletp alannda yaanan gelimelerde patlama olmas
Telekomnikasyon teknolojilerindeki yeni kullanm ekillerinden dolay meydana
geldiini ortaya koymutur. Gerekte, teletp 30 yldan beri eitli ekillerde
(telefon, faks vb.) kullanlmtr. Milli Uzay ve Havaclk daresi (NASA) Teletpn
bu gelimelerinde nemli bir rol oynamtr. NASAnn abalar, insann uzayda
dolamaya balad 1960l yllara dayanr. Grev sresince, psikolojik
parametreler hem uzay gemisi hem de uzay ss tarafndan karlkl olarak
birbirilerine gnderilmitir. Bu nc abalar ve gelimeler teletbbn gelimesinde
ve gnmzde salk alannda kullanlan birok tbbi cihazn gelimesinde nemli
etkileri olmutur. NASA teknolojinin byk bir ksmnn gelimesinde ve teletbbn
gelimesi iin maddi destek hususunda nemli bir kaynak ayrm ve bugn ortaya
kan eitli teletp projelerinde nc rol oynamtr. [30]

30 yl akn sredir, doktorlar, salk hizmetleri aratrmaclar ve ilgili dier kiiler
salk bakm hizmetlerinin iyiletirilmesi iin ileri telekomnikasyon ve biliim
teknolojilerinin kullanlmas konusunda aratrmalar yapmlardr. Bu abalarn
kesime noktasnda teletp bulunmaktadr. [28]
37

3.2. Teletp Nedir?
Teletp hakknda gnmze kadar bir ok deiik tanm yaplmtr .Teletp,
mesafe hasta ve doktorlar birbirinden ayrd zaman salk bakm hizmetleri
salamak maksadyla elektronik bilgi ve komnikasyon teknolojilerinin
kullanlmasdr. [28]

Teletp, tbbi bilgi ve hizmet salamak iin telekomnikasyonun kullanlmasdr. Bu
en basit olarak, iki salk uzmannn telefonda bir durumu tartmalarndan
balayarak videokonferans cihazlar kullanarak iki ayr lkede bulunan salk tesisi
arasnda uydu teknolojisi yoluyla yayndan istifade ile bir konsltasyonun
yaplmas olabilir. [31]

Teletp belli bir mesafe zerinden salk bakm ulatrmak iin intranet ve internet
gibi a hizmetlerini kullanan ve bylece doktor ve hastann ayn zamanda ve ayn
yerde bulunmasn gerektirmeyen bir hizmettir. Amerikan teletp Kuruluuna
(American Telemedicine Association) gre telefonun icadndan beri kullanlan gz
alc bir teknolojidir. [31]

Teletp terimi genellikle uzaktan salk bakm salamak anlamnda
kullanlmaktadr. Ancak, telesalk terimi daha geni bir kapsamla, hasta eitimi,
halk sal, doktorlarn meslekleri ile ilgili idame eitimi, idari toplantlar ve
psikiyatrik amalarla ilgili birok faaliyeti kapsar. E-salk terimi ise daha ok,
Internet teknolojisinin ticari uygulamalaryla ilgili, mesela salkla ilgili mal ve
hizmetlerin pazarlanmas hususlarn iermektedir. [32]

Amerika Birleik Devletleri Tp Enstitsn 1996da yapt tanmda ise teletp;
uzakln problem olduu durumlarda salk hizmetinin salanmas ve
desteklenmesi iin elektronik bilgi ve iletiim teknolojilerinin kullanm olarak
tanmlanmtr. [29]

38
Teletbbn kullanclarna pek ok yarar vardr. Bu yararlardan bazlarn yle
sralayabiliriz :[29]

- Bilgiye istendii anda hemen ulamak: Bu sayede belirli bir hasta
veya konuda doru, hzl ve etkili karar verilebilir.

- Verimlilik: Tbbn her alannda, verimlilik temel hedeftir. Teletp ile hasta
ve doktorlar iin ulam zaman azalaca gibi doktor iin aratrma
zaman, tbbi kaytlarda kat kullanm, iyileme zamannn ksalmas,
gereksiz ila kullanmnn azalmas, hasta ve hastane masraflarnn
azaltlmasyla tasarruf salanabilir.

- Doruluk: Tannn doru konup konmamas tbbn en nemli olgusudur.
Bir hasta hakknda teletp yoluyla danmak , yeni gelimeleri takip etmek
doruluk asndan nemlidir.

- Kendi-kendine yardm: Hastalar, zel hazrlanm siteler sayesinde
kendi hastalklar hakknda daha fazla bilgi sahibi olarak ne zaman
doktora bavurmas gerektiine karar verebilir. Hastaln takibinde,
zellikle dikkat etmesi gereken durumlar hakknda, sorularna cevap
bulabilir. Tarada bulunan hastanelerde bulunmayan uzmanlk dallarnda
hastalara kilometrelerce uzaktan sanki orada alyormu gibi hizmet
gtrlebilir. rnein, tans konmu bir kanser hastasna kemoterapi ve
radyoterapi gereklilii belirlenebilir. Ksaca teletbn hedefi; yaygn, ucuz
ve kaliteli salk hizmeti sunulmasna ara olmaktr.

3.3. Teletpn Uygulama Alanlar

Bugn ABDde ve baka yerlerde, hkmetlerce finanse edilen programlar, bir
akademik tp merkezi dmde ve birincil bakm kilinikleri konuma ksmnda
olacak ekilde, dm(hub) ve konu(spoke) teletp sistemlerini
desteklemektedirler. Bu sistemler teletpn etkinliini gstermekte faydaldr.
Ayrca bu sistemler gstermitir ki teletpta masraflar aslnda ekipmanda ve
39
donanmda deil de kullanlan iletim ortam, personel eitimi ve teletbb mevcut
olan salk bakm sistemlerine entegre edebilmek iin yaplan harcamalardr.
Teletbbn birincil bakm ve alt uzmanlk bakmlarnda kullanm ok eitlidir.
Uzaktan etkileimler hastalar ile tb profesyonelleri arasnda canl ses ve video
sanal vizite, hasta takip verisinin gnderilmesi,rnein kan ekeri seviyelerinin ve
kan basncnn gnderilmesi,veya dier bilgilerin hastann evinden klinie
gnderilmesini ierir. Byyen sayda tbbi uzmanlklar teletbb kullanmaktadr,
bunlardan bazlar: Dermatoloji, Onkoloji, Radyoloji, Cerrahi ve Akl
hastalklardr [33].

Teletp uygulamalar gnmzde, evde bakm, telekonsltasyon,
teleradyoloji, cerrahi uygulamalar gibi birok alanda faaliyet sahas bulmutur.
1995 ylnda ABDde bulunan Salk Bakm Bilgi ve Ynetim Sistem Topluluu
(HIMSS-Healthcare Information Management System Society)nun yllk fuar ve
sergisinde teletp uygulamalar konusunda yaplan bir aratrmada ekil 3.1de ki
sonular elde edilmitir [29].

ekil 3.1. HIMSS aratrma sonularna gre teletp kullanm alanlar [34]

33%
30%
22%
10%
5%
Uzaktaki hekime konsltasyon (muayene)
iin yaplan bavuru
Uzakta hasta kayt/filmlerine ulam
Uzaktaki klinie tehis iin bavuru
Sanal dershanede uzaktaki uzman ile
rencilerin irtibat
Cerrahi yntemleri destekleme
40

3.3.1. Evde bakm (uzaktan hemirelik hizmeti)

Hastalarn evde bakm yakn gelecekte byk gelime gsterecek bir alan
olacaktr. Hastalar gelien cihazlar sayesinde takip edilmesi gereken bilgileri
evlerinde toplayp bilgisayar alar vastasyla doktorlarna gnderilebilecektir.
Bylece kalp atm dzensizlii olan bir hasta 24 saatlik kalp ritim kaydn, eker
hastal olan bir insan eker profilini veya tansiyon kaydn hastaneye gitmeden
doktoruna gnderebilecek ve deerlendirilmesini yaptracaktr [35].

3.3.1.1. Elektronik ev ar projesi:
Bu projenin iki temel hedefi vardr: Bir ev Teletp projesinin uygulanabilirliini
ortaya karmak, elektronik ev ziyaretlerinin kullanm alanlarn ve kronik
hastalklar bulunan hastalarn bakm maliyetlerini belirlemek. kinci hedef mali
analizlere dayanmaktadr.

Proje sresince, (ubat-Kasm 1996), 13 kronik hasta 116 kez elektronik ziyarette
bulunmulardr. Hastalarn evlerine evde bakm hizmetlerini ulatrmak iin klasik
kablo TV hatt ve bunun zerinde alacak bilgisayar donanmndan oluan bir ev
istasyonu kurulmutur. Bu standart kablo TV hatt zerinden, hasta bakmna
imkan verecek iki ynl iletiim kurmak mmkndr. Ses ve video verilerini iletmek
zere her hastann evine bir video kamera ve mikrofon kurulmutur. Stetoskop,
otoskop, termometre, tansiyon cihazlar ve buna benzer eitli tbbi cihazlar da
sisteme ilave edilmitir. Video konferans cihazlarnn doktor taraf ise hastane
iinde bu ie ayrlm bir ofise kurulmutur. Hasta konferanslar bu i ile grevli bir
hemire tarafndan yrtlmektedir. Konferanslar doktor, hasta ve hemirenin
karlkl mutabakat ile olmaktadr.

41

ekil 3.2. Elektronik ev ar sistemi [36]

Yaplan mali analizler sonucunda kurulan bu sistemle byk maddi kazanlar
elde edilmekle kalnmam, ayn zamanda hasta memnuniyeti de salanmtr.
ekil 3.2.de 13 hastann evine yerletirilen ve bir dokunmatik ekran, bir video
kamera , hoparlr, modem, bir minitower kasa ve hayati sinyal monitrlerinden
oluan Bir elektronik ev ar sisteminin cihazlar grlmektedir. [36]

3.3.1.2. Uzaktan ev bakm sistemi (telehomecare system)
Dnyann en byk televizyon, video ve dier elektronik cihaz reticilerinden olan
Panasonic firmas ev salk pazar iin bir internet tabanl teletp sistemi
gelitirmitir. Bu irketin yeni Uzaktan Ev Bakm Siteminin temel eleman
mevcuttur: Bunlar hasta terminali, a sunucu yazlm ve doktor-terminal
yazlmdr. Hasta Terminali: Kan basnc, nabz, ate kan ekeri, oksijen doyumu,
gibi hayati iaretleri lebilecek stetoskop, EKG cihaz, ve etkileimli bir
dokunmatik ekran, video kamera, ses ve resim iletimi salayan bir lekten oluan
sistemleri ierir. Doktor-terminal yazlm: Sunucuda, hastaya ait olarak tutulan
bilgilere eriimi salayan ve hasta ile e-posta veya grntl telefon yoluyla
haberlemesini salayan sistemlerden olumaktadr. [37]

42
3.3.1.3. Uzaktan muayene (telekonsltasyon) hizmeti
Telekonsltasyon, teletp uygulamalar ierisinde nemli bir yere sahiptir.
Maliyet/yarar analizleri yaplm, tbbn bir ok dalnda tehis ve tedavi nitelii
asndan nemli hatalara neden olmakszn gerekletirilebilen ucuz bir hizmettir.
zel ve kamu kurumlar ile her uzman hekimin verebilecei telekonsltasyon
hizmeti zellikle lkemizde olduu gibi uzman hekim dalmnn byk kentlerde
yld lkelerde yaygn olarak kullanlmaktadr.

PLEKSUS Biliim Teknolojileri Danmanlk Temsilcilik ve Organizasyon A..
tarafndan gelitirilen tamam web zerine aktarlm bir telekonsltasyon yazlm
ve servisi halen Gazi niversitesi Tp Fakltesi Pediatri ABD ile 10 salk oca
arasnda altrlmaktadr. [38]http://www.gazipediatri.okulu.net/ web adresinden
ulalan bu sayfa, Gazi niversitesi ocuk Sal ve Hastalklar Anabilim Dal
ile birinci basamak salk hizmeti veren kurulular arasnda bilgi al verii
salamak amacyla kurulmutur [36]. Bu al verite birinci basamakta alan
hekimlerin srekli meslek ii eitimleri ve dolaysyla onlarn yetitirecei
rencilere de katks olmaktadr. Bu adrese girildiinde karnza ana sayfa
kmaktadr. Ana sayfadaki seeneklere girmek iin ncelikle sisteme kayt olmak
gerekmektedir. Burada alt ksmdaki "yeni kullanc" tuu tklanarak veya ana
sayfadaki "yeni kullanc" ksmna girerek istenen bilgiler doldurulduunda sisteme
kayt olunmaktadr ve e-mail adresine bir ifre yollanmaktadr. Bu ifreyi kullanarak
sistemden yararlanlmaktadr. Ana sayfadaki seeneklerden ilki "yeni olgu" buraya
girerek danlmak istenen hasta hakkndaki bilgiler ve danlan konu
yazlabilmektedir. Gerekli olduu takdirde, hastann resmi veya grafikleri
yollayabilme imkan da bulunmaktadr. "Danlan olgular" blmnde bugne
kadar danlan olgular ve onlara verilen cevaplar bulunmaktadr. "Kullanc
servisi" blmnde kayt olan kiiye ait kayt bilgileri bulunmakta ve bunlar
istenildiinde gncellenebilmektedir. "Gncel" karlkl haberleebilecek bir
blmden olumaktadr. Buraya iletilmek istenen, tartmak istenen konular
yazlabilmekte, yani bir eit forum olarak kullanlmaktadr. Son olarak da "Ayn
olgusu" isimli blm bulunmaktadr. Burada da hastanede grlen,
eitici yn olduunu dnlen olgular her ay bir tane olmak zere
yazlmakta, gemi aylarn olgularna da ulama imkan mevcut
bulunmaktadr[6].(http://www.gazipediatri.okulu.net/bilgi.php3)
43

Hastann evine ve birinci basamak salk hizmeti veren uzmanlarn (Aile
Hekimleri) muayenehanelerine yerletirilen video kameralar sayesinde hastann
hastaneye sevk edilmesine gerek kalmadan uzaktan tbbi konsltasyon yapmak
mmkn hale gelmitir. ABDde hastalar zerinde yaplan bir aratrmada, uzaktan
yaplan muayeneler neticesinde hastalarn tmnde bu muayene ynteminin yz
yze muayene yntemine nazaran ayn veya daha iyi olduu kanaatine
varlmtr [29].

ekil 3.3.te teletp hekiminin uzak merkezdeki bir hastay muayenesi
grlmektedir. Hasta tarafndaki monitrler, hastann ve hekimin grntsn
gstermektedir. Kontrol paneli hekime kameray kontrol etme yaknlatrma ve
uzaklatrma kapatma ve sesi ayarlama imkan vermektedir [29].

ekil 3.3. Teletp Hekiminin Uzak Merkezdeki Bir Hastay Muayenesi [33]

ekil 3.4. te ise Uzak merkezdeki televizyon sistemi grlmektedir. Televizyon
monitr muayene eden hekimin grntsn ve hastann grntsn hekimin
monitrne ulatrmaktadr. Hekimin asistan uzakta bulunan hekimin talimatlarn
yerine getirirken grlmektedir [39].

ekil 3. 4. Uzak Merkezdeki Televizyon Sistemi
44
Olay Texas eyaletinin Galveston ehrinde gemektedir. Doktor, beni iyi grebiliyor
musunuz ? sa omzundaki aksamay gstermek iin omzunu kaldran hasta
sormaktadr. Doktor, Jason H. Calhoun hastasn kiisel olarak deil ama 40
in.lik bir video ekrannda muayene etmektedir. Hasta, 50 mil uzakta Texas
eyaletinin Sugarland kentinde bir hapishanede bulunmaktadr. Dr. Calhounun
video monitr Texas Tp Merkezi niversitesinde ayn zamanda gelecein kontrol
merkezi konumundadr [40].

Bir dizi bilgisayar monitr hastann gemi tbbi kaytlarn ve saysal rntgen
filmlerini gstermektedir. Dr. Calhoun bir hapishane arbedesinde omuzu
paralanan hastann ameliyatndan beri hzl bir ekilde iyilememesinin
nedenlerin bulmak iin daha fazla rntgen filmine ihtiya olduuna karar
vermektedir. Bir ortopedi cerrah olan Dr. Calhoun e gre Eer Teletp olmasayd
ameliyat sonras viziteler iin her seferinde bu hastalar gardiyanlar nezaretinde
hastaneye getirmek zorunda kalacaklarn ve tabi ki bu durumda emniyeti
salama maliyetinin tbbi tedaviye nazaran ok daha fazla olacan
belirtmektedir. [40]

3.3.1.4. Uzaktan rehberlik

Bu yntemde, tecrbeli bir cerrah uzak merkezdeki tecrbesiz bir cerrah iin
retmen olarak grev yapmakta ve tecrbesiz cerrah tecrbeli olan interaktif
video balants sayesinde gzlemleyebilmektedir. [29]

Uzaktan cerrahi uygulamalarnn ilk klinik etkileri muharebe sahasnda yaanan
yaralanmalar zerinde olmutur. Yaplan istatistikler sonucunda muharebe
sahasnda yaralananlarn %90 ilk dakikalarda tbbi mdahale yaplamad iin
hayatlarn kaybetmektedirler. Bu hayatlarn birou ilk altn saat olarak kabul
edilen sre zarfnda tbbi yardm imkan olsa, kurtarlabilecek durumdadr. Yaplan
arazi tatbikatlarnda askeri uzaktan cerrahi uygulamalarna ilikin fizibilite
almalar yaplarak, uzaktan tbbi mdahale imkanna sahip zrhl aralar
oluturulmaya balanmtr. Bu almalar altnda, saysal personel durum
monitrleri gelitirilerek askerlerin mevkileri ve hayati sinyalleri elde edilerek
deerlendirme imkan salanmtr. [41]
45

3.3.1.5. Uzaktan eitim uygulamalar

Eitimde teletbbn kullanm internet teknolojisindeki gelimeye paralel olarak
hzla ilerlemektedir. Uzak bir mesafede bulunan salk alannn yerinden
ayrlmakszn eitim ihtiyacn karlayabilmesi zellikle web tabanl zmleri
gndeme getirmitir.

Eitimde teletp kullanm iin;

Konuda uzman kiilerin uzakta olduu durumlar,
lgi alanna giren hastalar veya tbbi aralar veya tbbi bilgilerin uzakta
olduu durumlar,
Konu ile ilgili kiilerin birbiriyle iletiim ihtiyac iinde olduu durumlar
saylabilir.
Daha deiik bir bak asndan, teletp her iki taraf iin bir srekli eitim aracdr.
Bu eitim yalnzca doktor-doktor arasnda deil, ayn zamanda doktor-hasta
arasnda da olmaktadr. Salk eitiminde telekonferans, srekli tp eitimi
programlar gibi uygulamalar, hastalara ait klinik bilgi, radyolojik grnt vb bilgileri
ieren veri tabanlarnn oluturulmas iin teletp teknolojileri kullanld gibi, sanal
hastane uygulamalar ve tbbi bilgileri ieren veri tabanlar da teletp uygulama
alanlarna girmektedir. [27]

3.4. Teletp Alannda Son Yllarda Yaplan Baz Uygulamalar

3.4.1. Avicena

spanyada Valencia niversitesinde 2002 ylnda Avicena adl evde bakm
(telehomecare sistemi) gelitirilmitir [42]. Bu sistem hastayla doktor arasnda
grntl video konferans grme salayabilmekte, hastann kan basncn,
ECG bilgisini, ateini lebilmektedir, sistem televizyona bal bir masa st
kurulum kutusu (set top box ) ve bu kutuya bal bir ISDN hat ile almaktadr.
Sistemin detaylarn gsteren ema , ekil 3.5. de verilmitir.
46

Sistemi kullanmak isteyen hasta ekil 3.5. de gsterilen ve televizyona scart
balantsyla balanabilen PC tabanl (Windows 98) kurulum kutusundan ,
hastalyla ilgili nemli verileri len (ECG,Kalp at sesleri,kan basnc,ate
derecesi) gzlem kutusunu( monitor terminal) alarak ve evine kadar bir ISDN hat
tahsis ederek doktoruyla yz yze video konferans ile grebilir. Kullanc
kurulum kutusuna ,klavye , mouse ve printer balayabilmektedir, bylece
televizyonunu bir bilgisayar ekran gibi kullanabilmektedir, hastalarn kaytlarna
ulaabilmek iin hastane tarafnda veri taban sunucular vardr, ve hastalardan
gelen grme isteklerini hastanede bulunan doktorlara datan bir ar merkezi
vardr.

ekil 3.5. Valencia niversitesinde gelitirilen sistem
47
Sistemin uygulamas ve gerekletirilmesi TV kullanan oklu ortam evde bakm
sistemi [42] de u ekilde anlatlmaktadr.

Bu gnlerde , bir ok hasta evde zel bakma ihtiya duymaktadr. Geni bantl
iletiim alarnn kurulmas ,belirli bir servis kalitesiyle evde bakm servislerinin
kurulmasn ve gerekletirilmesini mmkn klmaktadr. Bu makalede tmleik
servisler a ve internet protokol ve videokonferans standartlar olan H.320 ve
H.323 kullanarak standart bir TV ile hasta doktor etkileimi anlatlacaktr.Bu
platform ,uzaktan canl izlemeye ,ECG ,kalp sesi,kan basnc , gibi deerlerin
llebilmesine imkan vermektedir. Kullanlabilirlik, alm gc, uyumluluk,
donanmn ve yazlmn tasarlanmasnda zerinde durulmu konulardr. [42]

Gelitirilen Video konferans yapmaya yarayan sistemin kullanc arayz
ekil 3.6. de gsterilmitir,

ekil 3.6. Valencia niversitesinde gelitirilen Sistemin GUIsi

Sistemde kar tarafn grnts daha byk bir pencerede , kiinin kendi
grnts ise daha kk bir pencerede gzkmektedir, kullanc kurulum kutusu
(set top box) vastasyla balayabilecei bir klavye ile doktor ile yazl chat
yapabilmektedir ,bunun amac hem video hem de sesin ayn anda gnderilmesi
durumunda ya sesin yada videonun kalitesinin bant genilii yetersizlikleri
48
nedeniyle bozulduu durumlarda ,sesi kapatp video ve text grmesini
salayabilmektir. Sistemin tamamn gsteren bir resim ekil 3.7. te verilmitir.

ekil 3.7. Valencia niversitesi Avicena evde bakm sistemi

Ayn makalenin yazarlarnn bu tr evde bakm uygulamalarnda kullanlan video
konferans sisteminin bant genilii iin derledikleri bilgilerde u sorunlara
deinmektedirler:

nteraktif ev bakm servisleri genelde, hastann evinden ,telesalk merkezinin
bulunduu hastaneye, ses , video ve biomedikal veri deiiminin yaplabildii
noktadan-noktaya balantlarla yaplr. Video ve Ses ve biomedikal veri deiimi
iin gerekli bant genilii gereksinimi ,Avrupada bir ok ev sakinine deiik
telekominikasyon servisleri olarak ulamaktadr, Kablo TV alar, XDSL, LMDS
yerel dng eriimi (Local Loop Access) ,ve geni bir alana hizmet verebilen
ISDN. nceki deneyimler gstermitir ki ISDN telesalk uygulamalarnn
gerektirdii resim kalitesi iin uygundur [43]. Bununla beraber bir temel hz
arayz (Basic Rate Interface) (BRI) ISDN (128 kbps) IP alar zerinden
masast video konferans salayarak insan insana yz yze grmeye olanak
salar.Dier yandan , IP alar zerinden kabul edilebilir bir video konferans 184
kbps ,ve eer telesalk uygulamasnda izleme (ECG,Ate derecesi, kan basnc)
yaplyorsa bu bant genilii 256 veya 384 kbps olmaldr. [44]

49
Video Konferansn evde bakm programlar iin faydas geni bir lde
kantlanmtr. [45] Yksek kaliteli ses ve video ile geni bantl alar zerinden
tele konsltasyon ile hastalarn takibi gstermitir ki ,tbbi personel bu yntemle
yapabileceklerine gvenmelidir ,ve hastalar ve tayclar tele salk tan elde
edilecek faydalarn bilincinde olmaldrlar. [46]

Olayn teki boyutu, Avrupada telekominikasyon pazarnn serbestlemesi ve yeni
geni bantl servislerin teletp ve evde bakm iin sesli ve grntl iletiime
dayanan yeni servislerin yerletirilmesine olanak salamaktadr. Biliim
teknolojileri kullanlarak evde salk ve teletp n hzl olarak gelimesini
engelleyen birka faktr vardr. Geri demeye ve yasal sorunlara ek olarak
,teknolojinin ,eitimsiz ve hasta insanlarca kullanlmas , ve en nemlisi
kullanlacak sistem ekipmanlarnn pahal olmas ve iletim maliyetleri bu
engellerin banda gelmektedir. [47]

3.4.2. Emedicine

Washington niversitesinde doktora ve master almas yapan bio mhendislii
rencileri Christopher Lau ve Janice Kim ve Elektrik-Elektronik Mhendislii nde
Profesr olup bio mhendislikte blm bakan olarak grev yapan Yongmin Kim,
ve Prof. Fredrich Matsen ve R. Sean Churchill in ortaklaa gelitirdikleri asenkron
web tabanl hasta takip sistemi Emedicine, omzundan ameliyat olan hastalarn
canl deil de nceden kaydedilmi grntlerini (pre-recorded vidoes) ve seslerini
doktorlarna bu sistem yoluyla iletebilmelerine olanak salamaktadr. Doktorlar da
gerekli yaplmas gereken egzersizleri ve kendi konumalarn kaydedip
hastalarna gnderebilmektedirler.Hastalar ayrca evde bulunan biosensrlerden
okuduklar verileri doktorlarna gnderebilmektedirler.

Geleneksel teletp sistemleri noktadan noktaya (point to point) , gerek zamanl
(real time) video konferans sistemlerini kullanarak ,kiilerin seyahat ederek
grme yapmalarnn yerini almaktadr. [48] Ekipmann maliyetine ve
karmaklna gre gemite , teletp grmeleri en ok konsltasyon iin
kullanlyordu. Son zamanlarda , salayclar , teletp grmelerinde ,kronik
hastalklar olan hastalar evlerinde gzlemleyebilmektedirler. Evde takip dk
50
fiyatldan ve kolay kullanlanndan ,tonlu telefon sistemlerine ve internet eriiminin
olduu daha pahal gerek zamanl video konferans sistemlerine
genilemektedir. [49]

Telefon sistemi kalp tkanklk rahatszlklar olan hastalarn takibi iin etkili
bulunmutur ,yle ki telefonda hastalar ,kan basnlarn, kilolarn,nabzlarn, ve
semptomlar ,IVR sistemine girebilirler. [50] Bu sistemin avantajlar, telefon basit
bir cihazdr ve hastalar zaten oktan bir telefonu nasl kullanacaklarn biliyorlardr
ve telefonlar pahal deildir. Dezavantajlardan birisi el ile telefona girilemeyecek
bilgilerin sisteme kolay bir ekilde entegre edilememesidir veya girilmesi halinde
uzunluundan dolay yanl girilmesidir. [43]

Senkron hastalarla ezamanl (senkron) mesajlama rutin takip ve acil olmayan
sorunlar iin daha uygundur. Teleradyolojide ,kaydetme ve gnderme yntemi
video konferanstan daha etkili bulunmutur nk teletp uzmanyla randevu
yapma gereini ortadan kaldrr. [51]

Bu tr asenkron teletp ayrca evlere kadar geniletilerek internet zerinden takip
gerekletirilmitir [49]. [50]deki sistem a taraycsndan (web browser) farkl bir
PC uygulamasyla merkezi veri saklama sunucularna TCP/IP protokoln
kullanarak internet zerinden verileri iletir.

Gelitirilen emedicine sisteminin uygulanmas ile ilgili detaylar u ekildedir:

Sistem Microsoft IIS sunucusunu ve Microsoft SQL Server 7.0 veri tabann
kullanan 3 tabakal bir a uygulamasdr (web application) ,ve istemci tarafnda
internet Explorer 5.5 veya Netscape Navigator 4.7 altrlmaktadr. Balantlar
128-bit lik SSL balantlarn kabul etmektedir [49]. Web sayfalar ASP (Active
Server Pages) kullanlarak oluturulmutur.

Gelitirilen sistemde nceden kaydedilen videolarn znrl 160x120 dir.
15 ereve saniyelik bir hzla ereveler kaydedilmektedir. Video cihazna
balanmak iin sistem Microsoft DirectShow APIsini kullanmaktadr, videolar
H.263 format kullanlarak 128 kbps lk bir bir orannda kayt edilmektedir. Video
51
format olarak quicktime kullanlmtr bunun nedeni Washington niversitesindeki
doktorlarn birou Macintosh bilgisayar kullanmakta ve ayrca Microsoft Windows
da bu format desteklemektedir. Kullanlan kameralar sabitlenmi olup hzl bir
hareket yoktur. ekil 3.8. de sistem iin gelitirilen ve iinde kaydedilmi video
gml olan bir web sayfas gsterilmektedir.

ekil 3.8. Emedicine den alnm hastann ana web sayfas

Bu sayfada doktor hastasna yapmas gereken egzersizleri nasl yapmas
gerektiini web sayfasna yazp grsel olarak ta hastann bu egzersizleri doru
olarak yapabilmesi iin kaydedilmi video grntlerini yine bu sayfaya gmmtr
,hasta kendisi bu sayfaya balandnda doktorunun hangi gn ne kadar ne
egzersizi yaptracan bilebilecektir.

Yine ayn sistemde kullanlan bir baka sayfa ise ekil 3.9. da verilmitir. Bu
sayfada hasta egzersizleri yaparken kendi kamerasndan yapt bu egzersizleri
videoya kaydeder ve kaydedilen bu videolar doktora http ile gnderilir. Doktor bu
52
videolara bakarak hastann verilen hareketleri doru yapp yapmadna karar
verir.

ekil 3.9. Hastann videolarn kaydettii sayfa

Sistemi gelitirenler bu e-medicine sistemini gelitirmekteki amalarnn, ucuz ve
kolay elde edilebilir bileenler kullanlarak byle bir sistemin gelitirilebileceini
gstermek olduunu [49] da ifade etmilerdir.

Tp Enstitsnde (Institute of Medicine) yaymlanan bir rapora gre ,tbbn en iyi
insanlar bile tptaki gelimeleri takip etmekte ve birbirleriyle ve hastalaryla iletiim
kurmakta zorlanmaktadrlar [50]. Bu raporda mevcut salk sistemini bilgisayar ve
biliim teknolojilerini geriden takip etmekle sulamaktadr ve bakmn sadece
hastalar istediinde olmas deil ayn zamanda hastalara bakmlarnn kontrol ile
ilgili olarak daha fazla grev almasnn salanmasn ifade etmektedir.

53
Bu ifadelerden yola karak E-medicine sistemini gelitirenler, gelitirdikleri
sistemin bu sz geen gerekleri yerine getirerek hasta merkezli bir hasta takip
sistemi oluturduklarn sylemektedirler.

3.4.3. Cep telefonuyla diabet hastalarnn takibi

Oxford niversitesin Mhendislik Blm ve Toplum Sal Birincil Salk Bakm
Blm rencilerinin 2005 ylnda gerekletirdikleri birinci tip diabetik hastalarn
cep telefonuyla kontroln salayan bir teletp sistemi ekil 3.10 da gsterilmitir.
Bu sisteme gre Hastalar Motorola T720i model bir cep telefonu kullanarak ve
telefonlarna baladklar bir kan ekeri lm cihazndan telefona aktarlan
deerlerin GPRS balants ile uzakta bulunan bir gvenli sunucuya anlk kan
ekeri deerlerini gndererek gzetim altnda tutulabilmektedirler [53].

ekil 3.10. Cep telefonuyla diabet hastalarnn kontrol

3.5. Teletbbn Gelecei

Teletp, getiimiz yllarda hzl bir gelime gstermitir ve bu hz artarak srecee
benzemektedir ekil 3.11. de grld zere ABDde yaplan telekonsltasyon
54
says hzla artmaktadr. ekil 3.12. de ABDde teletp zerine yaplan
aratrmalarn says gsterilmitir [54].

ekil 3.11. ABDde teletp konsltasyon saysnda yllara gre art.

ekil 3.12. Medlineda teletp ile ilgili makale saysnn yllara gre dalm.

Telesalk sektrnn devamnn salanmas konusunda yaplan yatrmlarn geri
dn hakkndaki grler ve yaklamlar deiiktir. Geni bant teknolojilerinin
yaygnlamasyla beraber teletp uygulamalar da yaygnlaacaktr [55].

Geni bantl ,dijital yksek hzl a balantlar baz anahtar karekteristiklere
sahiptir: herhangi bir formda ierii(ses,video,veri) iletebilir. Eriim maliyetleri
55
radikal olarak dmektedir ve krsal kesimde geni bantl eriim deme ve ilgili
uygulamalar yerletirme olanaklar artmaktadr [55].

Be yl nce ortalama bir teletp sistemi kurmann maliyeti 300,000 Amerikan
dolar civarndayd. Gnmzde bu maliyet 5,000 Amerikan dolar civarna
dmtr. Bu maliyetin balca kalemleri, gerekli iletiim altyaps, yazlm,
donanm ve insan emeidir. Burada saylan iletiim altyaps kaleminin Ulusal
letiim Altyapsnn gelimilik dzeyi ve bununla ilgili genel politikalarla yakndan
ilikisi vardr [54].

3.6. Trkiyede Teletbbn Uygulanabilirlii
Trkiyede teletp henz sistematik ve yaygn olarak kullanlmamaktadr. Radyoloji
grntlerinin aktarlmas bata olmak zere teletp uygulamalar yapmaya
balam birka merkez vardr. Gazi niversitesi Tp Fakltesi ocuk Sal ve
Hastalklar Anabilim Dalnn balatt bir teletp uygulamas da vardr [54].
Telefon hatlar ancak sakla-gnder yntemi ile grnt gndermeye izin
vermektedir bundan dolay canl grnt gndermek iin DSL, fiber optik kablo gibi
zel iletim ortamlar kullanmak gerekmektedir ve bunlar projeye ek maliyet bindirir.
Eitilmi insan altyaps ise kendi abalar ile bilgi ve beceri edinmi az sayda kii
ile snrldr [54].
zet olarak, Trkiyede teletp uygulamalarnn nndeki balca sorunlar
unlardr;
o Aratrma ve deneyim eksiklii
o Telekomnikasyon altyapsnda eksiklik
o Kanunlara uygunluk
o Teknolojik sorunlar
o Kullanc eitimi
o Sigorta kurumlarnn teletp masraflarn karlamamas

56
Teletp iin teknik sistemler olutururken sistemin hz ve teknik kapsamnn maliyet
ile yakn ilikili olduu gzden karlmamal, ve pahal fanteziler iin sistemin
ekonomik verimlilii riske atlmamaldr. Baka lkeler iin geerli olan gereksinim
ve olanaklar, lkemiz iin geerli olmayabilir. Bundan dolay lkemiz koullarnda
deerlendirme yaplmas gerekir. Trkiyede Teletpn geliebilmesi hastalarn bu
teletp olayn benimsemesi, devletin bu uygulamay kolaylatracak yasa ve
tzkleri yrrle koymas, endstri niversite ibirlii , eitim seviyesinin
ykseltilmesi ,ve geni bantl internet eriim yntemlerinin ucuzlamas ve lkemiz
geneline yaylmasyla mmkn olabilecektir. neriler: [54]
Trkiye teletp politikas belirlenmelidir.
Eitilmi insan gcne ihtiya duyulacaktr, bundan dolay salkla
ilgili branlarda eitim grenlerin eitim programlarnda teletbba yer
verilmelidir. Ayrca yetimi elemanlar iin kurs ve sertifika
programlar ve srekli eitim programlar dzenlenmelidir.
Teknik destek alnabilecek yazlmlar tercih edilmeli, akademik
kurumlarda teletp yazlmlar oluturulmasna nem verilmelidir.
Hasta ve hekime ynelik e-posta, web vb tabanl hizmet veren
cretlendirilmi veya cretlendirilmemi danma merkezlerinin
oluturulmas tevik edilmelidir.
Teletp kullanm ile ilgili klinik rehberler ve protokoller hazrlanmal,
hasta-hekim ve hekim-hekim ilikilerinde kabilecek sorunlar
engellemek iin kimin hangi durumda ne yapaca nceden
belirlenmelidir.
Teletp iin sosyal gvenlik kurumlar harekete gemeli, teletp
uygulamalarnn snrlarn, fiyatlandrlmas ve belgelendirilmesi
zerine alan ve zaman iinde koullarn deimesi ile hzl durum
deerlendirmesi yapabilen ve hzl karar veren birimler oluturmaldr.
Teletp uygulamalar ile ilgili hukuki ve etik altyap hazrlanmaldr.
eitli salk alanlarnda pilot almalar yaplarak Trkiye
koullarnda yntemlerin uygulanabilirlii ve standartlar
belirlenmelidir.
Teletp konusunda yaplan almalarn sonular yaynlanmaldr.
57

4. GELTRLEN YAZILIM
4.1. Genel Bilgiler
Gelitirilen yazlm, belirli aralklarla doktoruyla yz yze grmesi gereken
hastalarn bu grmelerini doktorun bulunduu ehre gitmeden yapabilmeleri iin
dnlmtr. Bylece hem hastann hem de doktorun olas yol masraflar
decek ve vakitten kazan salanacaktr. Program gelitirilirken kullanclar
asndan kolay renilebilir ve anlalabilir olmasna nem verilmitir, en nemli
zelliklerinin banda Trke bir arayze sahip olmas gsterilebilir.
Program Trkiye iletiim alt yaps artlar dnldnde mevcut bakr telefon
hatlarn kullanan ADSL eriim teknolojisi baz alndnda iyi bir performans
sergilemektedir. Dialup alarda kullanmda ise ses ile grnt kalitesi kullancnn
o anki ihtiyalar dorultusunda ayarlanabilecek ekilde uyarlamal bir
mekanizmaya sahiptir. Program hasta ile doktor arasnda grntl ve sesli
iletiim kurmaya yaramasnn yannda, metin ile haberleebilmek iin bir sohbet
kutusuna, dosyalarn karlkl olarak gnderilebilmesine izin veren dosya
gnderme mensne, nceden kayt edilmi video grntlerini video ak (video
stream) eklinde karya gndermeye yarayan bir Film mensne, herhangi bir
usb yada firewire portuna taklan ve srcleri ykl bir kameray alglayabilme ve
kullanma zelliine, grafik arayz vastasyla kamera srclerine eriip
znrlk, parlaklk ,matlk, kontrast ayarlar yapabilmek iin bir menye kolay
kullanm amacyla aklamal ve adm adm uyar mesajlarna ve program
kullanmyla ilgili ipularn barndran bir menye de sahiptir.
Ayrca Sohbet kutusuna Kontrol kodad ile balanldnda kullanclar kar
tarafn grntsn uzaktan kontrol ederek ayarlayabilir, kar tarafn video
cihazn ap kapatabilir, grnt kalitesini deitirebilir. Programda adet ses
codeci vardr, bunlar GSM 6.1 codec, G.711 Code u-law codec, ve Microsoft
G.723 Codectir. Bunlardan G.711 Codec geleneksel telefon ebekelerinde
kullanlan Codecin kendisidir ve 64 kbps lk bir kodlamaya sahiptir, GSM 6.1
codec 13 kbpslk bir bit oran ile Microsoft G.723 codec ise 5.3 kbpslk bir bit
oran ile sesi kodlamaktadr, bu codeclerden GSM 6.1 ve Microsoft G.723
58
Codecler dialupta anlalr ve net ses gnderip almaya elverilidir, G.711
sktrma ise daha geni internet eriimlerinde telefon kalitesinde ses imkan
verebilmektedir. lkemizde son yllarda yaygnlaan ADSL ile birlikte tm Trkiye
apnda telefon abonelerinin %85lik bir ksm dialupa gre ok daha performansl
ADSL aboneliine sahip olabileceklerinden ve nmzdeki yllarda IP/MPLS
teknolojisiyle IP alar zerinde de belirli servis kategorileri verilebilecei iin (Altn
Snf, Gm Snf,Bronz Snf) u an programn dialup ve ADSL eriimlerde elde
ettii performanstan ok daha iyi performanslar nmzdeki zamanda mmkn
olabilecektir.
Program Windows iletim sistemlerinde alacak ekilde gelitirilmitir. Windows
iletim sisteminin seilmesinin sebebi, Windowsun dnya apnda yaygn bir
kullanm potansiyelin olmas, gnmzdeki hastane, zel ve resmi kurumlarda
Windows iletim sisteminin yaygn olarak kullanlmas, ok kuvvetli masast
bileenlerinin olmas ,kolay kullanm,her trl donanm srclerinin kolaylkla
bulunabilir ve yklenebilir olmas verilebilir.
Programn gelitirilmesi aamasnda Visual Basic 6.0 kullanlmtr. Bu gelitirme
ortamnn kullanlmasnn nedeni, nesneye dayal olmas, Windows API
(Application Programmers Interface) kullanmna kolay bir ekilde izin vermesi,
Windows iletim sistemi ile son derece uyumlu bir gelitirme ortam salamas,
Windows soketlerinin kullanlarak a programlamasnn yaplabilmesi ve bylece
sohbet, dosya transferi gibi ilavelerin programn ileriki aamalarnda eklenebilmesi,
Visual Basicin gl bir veri eriim balants salayarak ODBC ile Oracle ve SQL
sunucularna eriim salayabilmesi sonucunda Hastane veri tabanlarna
balanarak hasta kaytlarna ulalabilmesine olanak salayacak kodlarn ileriki
aamalarda bu tezden sonra gelitirilebilmesine olanak salamas, program
gelitirilmesi aamasnda gl dll ve activex destei, Visual Studio VB6 yazlm
gelitirme platformunun bu program iin gelitirme ortam olarak kullanlmasnda
etkili sebepler olmutur.

Programn gelitirilmesi aamasnda dll ktphanelerinden ve, Microsoft
tarafndan gelitirilen ve zellikle a ortamlarnda birbiriyle etkileimde bulunabilen
yeniden kullanlabilir yazlm bileenlerine dayanan bir teknoloji olan activeX
59
teknolojisinden faydalanlmtr. Video ve ses aktarm iin j7tech irketinin
gelitirdii ktphane kullanlmtr. Bu ktphanenin kullanlmasnn sebebi
yksek kaliteli video ,gvenlikli olmasn salayan zel ak (streaming) protokol
salamas, minimum 56 kbps lik dialup hatlarda bile alabilmesi, otomatik
tamponlama zelliine sahip olmas, grnt ve ses kartlarna eriim imkan
veren ve programlaycya dk seviye (low-level) API ler sunarak Windows
programlarnn yksek performansl donanm ivmeli oklu ortam desteiyle
alabilmesine olanak veren DirectX teknolojisini kullanmas, video sktrmas
olarak H.264 kullanmasdr.
Programda kullanlan ve a iletiimini salayan sohbet yapmaya yarayan program
parac, kar tarafn kamerasn kontrol etmeye yarayan program parac ve
dosya gnderme program paracklar , Microsoftun Windows iletim sistemi iin
gelitirdii ve a haberlemesine olanak veren ,Windows soketleri kullanlarak
gelitirilmitir. Bunun iin activeX bileeni olan MSWINSCK.OCX kullanlmtr.
Soket bir uygulama programnn TCP/IP protokol ytn kullanarak a zerinde
belirli bir noktadaki bilgisayar ile haberlemesine olanak salayan, bir protokol
(UDP veya TCP) ,bir port numaras ,ve bir IPden oluan arayzdr.
Programn ana ak emas ise ekil 4.1. de gsterildii gibidir. Ana ak
emasna gre her bir form ana form zerindeki bir karar mekanizmasyla
altrlmaktadr. Her form ile ilgili detayl ak emalar ilgili blmlerde
anlatlacaktr. Bundan sonraki alt blm programn yapsn ve program
bileenlerini detaylaryla aklayacaktr.

4.2. Programn Bileenleri ve Yaps
Program gelitirilirken modler bir yap tercih edilmitir. Bu sebeple programn ana
fonksiyonlar bozulmadan programa yeni fonksiyonlar katmak mmkndr. ekil
4.2. de programn modllerini gsterilmitir.

60

ekil 4.1. Programn ana ak emas

altr
Hakknda
Formu
Tamam
Ana Form
Haberleme
Sunucusunu A
Video Sunucusunu A
Video
Cihazlar
Formu
Sohbet
Formu
ve
Video
Kontrol
Film
Formu
Dosya
Gnder
ve Al
Video
Kaydet
Men
Tkland
AYARLAR SOHBET FLM DOSYA TRANSFER KAYDET
61

ekil 4.2. Programn modlleri

4.2.1. Ana form
Programn Ana formu olan main form, programn iskeletini oluturmaktadr. Dier
formlar bu form ile balantllardr ve bu ana form zerindeki bir men ubuu ile
dier formlar armak mmkndr. Ana form ve dier tm formlarn zerinde
kotuu sistem dosyalar bulunmaktadr. Bunlar activeX ve dll dosyalardr.
bunlardan en nemlisi msvbvm60.dll dosyasdr. Bu dosya, Microsoft Visual Basic
Virtual Machine , msvbvm60.dll katksz olarak visual basic kontrollerini ve
servislerini ierir. Bunlara bir Visual Basic uygulamasn balatma, sonlandrma,
gelitirilen Visual Basic kodunun baarl bir ekilde altrlmas verilebilir.

Yine bu Form zerine dahil edilmi bir baka sistem dosyas ise mscomctl.ocx dir.
Bu Visual Basic ortamnda kullanlan dme, combobox, picturebox, textbox, timer
gibi temel nesneleri ierir. Bu ana formda kullanlan sistem dosyalarndan
olepro32.dll, oleaut32.dll ve asycfilt.dll , windows tarafndan OLE ilemleri (Object
Linking and Embedding) iin kullanlr. OLE bir uygulamada oluturulan
62
nesnelerin, baka programlar tarafndan oluturulan dokmanlara ve nesnelere
gmlmesinde kullanlan teknolojidir. rnek olarak bir excel tablosunu word
dosyasnda kullanmak verilebilir. OLE windows tabanl uygulamalarda sklkla
kullanlr.
Vb6stkit.dll API fonksiyonlarn ieren ve visual basic uygulamalarna ksayol ve
shell linkleri salamaya yarayan bir sistem dosyasdr. Comcat.dll sistem dosyas
ise bir Visual Basic programna activeX denetimlerini dahil edebilmek iin gerekli
bir ktphane dosyasdr.
J7tech , activeX kontrolleri ise video ve ses haberlemesi iin kullanlmlardr.
Programn ana formu hem istemci hemde sunucu gibi alabildiinden hem
sunucu hemde istemci kontrolleri kullanlmtr. Bu kontroller bnyesinde G.723.1,
GSM 6.10, G711 u-law ses sktrmalarn ve H264 video sktrmasn
barndran bir activeX ktphanesidir.

Program altrldnda, ekil 4.3.de gsterilen ana form alr, ana form
zerinde ,kameray ama ve kameray kapama iin birer buton vardr. Bu butonlar
bilgisayara takl ve srcleri bilgisayara tantlm video aygtlarndan ilkini ap
kapatrlar. Ana formda sol st kede bulunan pencere kiinin kendi grntsnn
bulunduu penceredir. Bu pencerenin yannda kar tarafn grntsn grmeye
yarayan bir pencere vardr. Kar tarafn bulunduu sunucuya balanabilmek iin
IP numarasnn girildii bir metin kutusu ve kar tarafa balanrken kullanmak
istediimiz kullanc kimlii girebilecek bir baka metin kutusu vardr. Kiinin kendi
grntsn gsteren pencere nesnesinin hemen altnda bir kaydrma ubuu
konulmutur. Bu kaydrma ubuuyla %100 durumunda iken video grntleri
H.264 codec tarafndan 128 kbpslk bir bit oranyla kodlanmaktadr. Kodlanan
grntlere udp eklenerek iletilmektedir.
63

ekil 4.3. Programn ana formu

TCP protokol balantya ynelik ve hata kontrol yapan bir protokol olduundan
ve udpye gre header bilgisi byk olduundan en iyi aba (best effort ) ve snrl
bant genilii uygulamalarnda performans kt ynde etkilemektedir. UDP ise
balantsz bir protokoldr ve paketlerin gidip gitmediinin kontroln yapmaz ve
tcp ye gre gvensiz bir protokoldr. nternet zerinden ses ve grnt iletiminde
genelde udp protokol kullanlr.

IP alarda ,ses gerek zaman iletim protokol ile RTP(Real Time Protocol) ile
tanr. Bu daha sonra UDP(User Datagram Protocol) iine gmlr . IP a
katman zerinde alr. Link katman olarak noktadan-nokataya protokol(PPP)
veya synchronous optical network/synchronous digital hierarchy (Sonet/SDH) link
katmannda kullanlabilir. PPP IP paketine sabit miktarda bir balk fazlal(over
head) ekler,buna karlk SONET/SDH link katmannda ise bu overhead IP
paketinin uzunluuna bal olarak deiir [56].

64
Ana Form zerindeki bir dier nemli nesne grubu istemci ve sunucu olarak ses
alp gndermeye yarayan program parasdr. Bu ses iletimi ile ilgili paraya
kullanc grafik arayznde GUI (Graphical User Interface) ,sesim gitsin ve kar
tarafn sesi gelsin diye iki check box ve yannda iki adet codec semeye yarayan
combo box ile eriilebilir. adet farkl codec seilebilir. Bunlar: GSM 6.1, G.711
ve G.723tr, ses iletiminde, ses paketleri sktrlarak nne srasyla RTP ,UDP,
IP ve PPP bal gelir, bu PPP balklar ADSL kullanclar iin PPPoE veya
PPPoA oturumu amalarna gre deiebilir. ekil 4.4. de ses paketlerinin
balklandrlmas gsterilmektedir, kimi durumlarda balk bitlerinin fazla
olmasndan dolay bu balk bilgileride bir sktrma ilemine tabi tutulur.

ekil 4.4. Ses paketlerinin balklandrlarak IP alara braklmas

ekilde grld zere RTP, UDP , IP balklar toplam 40 bytelk bir overhead
oluturmaktadr. UDP yerine TCP kullanlm olsayd, bu durumda toplam balk
uzunluu 20+20+12=52 olacakt. Ayrca TCP kullanlmas durumunda a
zerindeki skklklarda olas paket kayplarndan tr gnderilen ses bilgisi
tekrar gnderilmek istenecektir. UDPde ise byle bir kontrol mekanizmasnn
65
olmamas voip iletiminde TCPye oranla ok daha fazla kullanlmasnn
sebeplerindendir.

Form yklendiinde iletiim kurmak iin server nesnesi 9990 ve 9991. portlarda
dinlemeye geer. Bu portlar yazlm ortamndan deitirilebilir fakat program
gelitirilirken sabit olarak bu portlar ayarlanmtr. Bunun avantaj ,gerekli portlar
ilgili gvenlik duvarlar (firewall) zerinde alr ve kar taraf bu belirli port
zerinden dinlemeye geer ve haberleme salanr. Portlar kullancnn isteine
gre grafik arayzne kontrol edilebilecek ekilde koymann dezavantaj ise iki
kullanc birbirinden habersiz olarak farkl portlarda balant kurmak isteyebilirler.
Portlarn standart olmas bu adan nemlidir. nternet ortamnda alan
uygulamalarda bu nedenle sabit portlar kullanrlar. Sunucu nesnesi zerinde video
sunucusunu ve iletiimi balatmak iin aadaki satrlar kullanlr:
Server.StartCommunicationServer 9990
Server.StartVideoServer 9991
Bu portlardan 9990 tcp balants kullanr ve sunucu ile istemci arasnda kontrol ve
durum haberlemesini salar . 9991 numaral port ise video iletimini gerekletirir.
DirectX ile srcs ykl kameradan alnan video grntleri , H.264 codeci ile
kodlandktan sonra windows soketleri vastasyla RTP ,UDP, IP ve PPP
balklarn alarak IP a zerinden gnderilir.

Ana Form programn en nemli parasdr. Bu form zerinde yrtlen
fonksiyonlar gsteren ak emas aada ekil 4.5. te gsterilmitir. Dier
program paralarna temel gei noktasn bu ana form oluturmaktadr. Bu gei
noktas ana form zerinde bulunan menlerdir. Menler dier formlara gemek iin
kullanlan bir kpr vazifesindedirler.

66

ekil 4.5. Ana formun ak emas

4.2.2. Ayarlar formu

Program ana formundan ayarlar mensne gelindiinde , video cihazlar alt
mensne tklandnda karmza ekil 4.6.deki grafik arayz gelir.Bu arayz
vastasyla bilgisayar zerinde srcleri yklenmi video yakalama aygtlar
(kameralar) ve televizyon kartlar seilebilmektedir.

67

ekil 4.6. Aygt ayarlarnnn yaplabilmesi iin kullanc ara birimi

Bu pencerede Video Cihazlar yazan combo box ta ,bilgisayar zerinde srcs
ykl ve bilgisayar o anda takl olan kameralar ve televizyon kartlar grlebilir ve
seilebilir. Semek iin combo box listesinde ilgili aygtn ismine tklanmaldr.
Video formatlar yazan ksmda ise kamerann znrlk ayarlar
yaplabilmektedir; desteklenen znrlkler 720x576, 640x480 , 352x288,
320x240 , 176x144,160x120 , 80x60 tr. Stream seenekleri ksmnda ise ekil
4.7. deki gibi bir pencere gelir, bu pencereden kamerann destekledii renk
kodlamas seilebilmektedir (RGB , GTCC vb. ).

ekil 4.7. Ak seenekleri penceresi
68

Bu pencerede kameradan alnan ereve says ve programa aktarlan ereve
boyutu grlebilmektedir. k boyutu dilendiinde desteklenen formatlara
alnabilmektedir. Aygt Ayarlar penceresinden, Cihaz Seenekleri ksmna
gelindiinde ekil 4.8. deki pencere gelir. Bu pencereden kamerann srclerinin
izin verdii, aydnlk, kartlk, ton, doyma, netlik, gama , beyaz dengesi gibi
ayarlar yaplabilmektedir. Cihaz Seenekleri penceresi kamera ile birlikte gelen
src ile ilikilidir ve her farkl marka ve model kamerada farkl ekilde bir ayar
penceresi gzkmektedir.

Ayarlar formunun ak diyagram ekil 4.9. da verilmitir. Yeni bir cihaz srcs
sisteme yklendiinde ve USB veya Firewire porttan balandnda, directX
vastasyla cihaza ulalmaktadr. znrlk ayar ksmnda desteklenen
znrlk ayarlar, Ana Form zerinde tanml olan sunucu nesnesine gerekli
znrlk deerini aktarmaktadr. Bu deeri alan sunucu directX ile birlikte
kameray amaktadr ve seilen znrlkte grnt almaya balamaktadr.
znrlk seiminin avantajlarndan bir tanesi kullanlan internet eriim hzna
gre en uygun seimin yaplarak video iletiminin yaplmas salanmaktadr.

ekil 4.8. Cihaz seenekleri penceresi

69
Stream seenekleri ksmnda , nceden tanml olarak RGB renk format seilidir.
Bunu desteklenen dier renk formatlarna deitirmek mmkndr. Dialup
kullanrken GTCC renk formatn kullanmann ayn anda hem ses hem de grnt
gnderiken olduka iyi bir performans salad gzlenmitir.

ekil 4.9. Ayarlar formunun ak diyagram

70
4.2.3. Sohbet formu

Bu Form kullanclarn karlkl olarak birbirleriyle yazl haberleebilmesine olanak
salar. Tek fonksiyonu bu da deildir. Kullanclar gerektiinde lakap ksmna
Kontrol yazarak kar taraftaki bilgisayara bal bulunan kameray aabilmekte,
kapatabilmekte, znrlk ayarlarn deitirebilmekte, sktrma oran ayar ya
da grnt kalitesini ayarlamaya yarayan kaydrma ubuunu uzaktan Trke
komutlarla kontrol edebilmektedirler. Sohbet Formu altrldnda ekil 4.10.
daki pencere ekrana gelir.

Kameray aabilmek iin kontrol lakab ile balant gerekletirildikten sonra, kar
tarafn kamerasn aabilmek iin yazl mesaj ksmna Kamera Ac , kameray
kapatmak iin Kamera Kapa, znrlk ayar iin 640x480, 320x240,
160x120, 80x60 komutlar yazlr, grnt kalitesini ayarlayan kaydrma
ubuunu kontrol edebilmek iin ve grnt kalitesini sktrma bit orann %5 e
drmek iin Kalite 5 , % 10 a drmek iin Kalite 10 , % 20 ye getirmek
iin Kalite 20 , % 30a getirmek iin Kalite 30 , % 40 a getirmek iin Kalite 40 ,
% 50 ye getirmek iin Kalite 50 , % 60 a getirmek iin Kalite 60, % 70 e
getirmek iin Kalite 70 , % 80e getirmek iin Kalite 80 , % 90a getirmek iin
Kalite 90 , ve %99a getirmek iin Kalite 99 yazlr.

ekil 4.10. Sohbet penceresi

71
Kar tarafn kamerasn kontrol edebilmek ve ayar yapabilmek iin Lakabnz
Yazn ksmna Kontrol yazmak gerekmektedir.

Bu Form zerinde winsock activeX kontrol gmldr, winsock Windows
soketlerinin ksaltlm halidir. Programlaycya TCP/IP protokol zerinden alan
ve dier bilgisayarlarla a zerinden haberleebilen programlar yazabilmesine
olanak salayan bir uygulama programlaycs arayz sunar API (Application
Programmers Interface), DLL veya OCX eklinde olabilir, gelitirilen programda
Winsock bir ocx ActiveX kontrol olarak kullanlmtr.

Winsock bu programda 99. porttan haberlemektedir. Sohbet Formu ekrana
geldiinde, otomatik olarak 99. portu dinlemeye balar ve gelebilecek balant
isteklerine hazrdr, Winsock ile bunu yaptrabilmek iin u komutlar yazlr(burada
Winsock nesnelerinin ad WinSockAlan ve WinSockVeren olarak adlandrlmtr):
WinSockAlan.LocalPort = 99
WinSockVeren.Listen
Winsock ile kurulan balanty gerekletiren rutin ekil 4.11.de gsterilmitir.

ekil 4.11. Winsock ile gerekletirilen balant rutini
Bala
Gnderme
Baland?
Winsocku Kapa
Son
Sunucu
IPsi
Girildi?
Karya 99 dan
Balan
H
H
E
Balant Salama Rutini
E
72
Sohbet formu aldnda balan tuuna basldnda ,Winsock ncelikle soketin
bal olup olmadna bakar eer bal ise bu balant nceden yapld iin
hatalar nlemek iin soketi kapatr. kinci aamada sunucu IPsi girilip
girilmediine bakar eer girildiyse 99 portu kullanarak karya balant aar.

Winsock kullanlarak oluturulan gnderme rutinininde kullanlan program
komutlar aada verilen gibidir:
WinSockVeren.SendData MesajSifrele (txt.data)
Enter tuuna basldnda yazma kutusundaki bilgiler nce basit bir ekilde
Caesar ifresine gre ifrelenir. Daha sonra alan soketten gnderilir.Programn
gnderme rutini ekil 4.12 de verildii gibidir.

ekil 4.12. Mesaj gnderme rutini

Veri internetten gnderildii iin belirli bir koruma yapmak da gereklidir, burada
temel olarak ifreleme mantn gsterebilmek amacyla basit Caesar ifresi
kullanlmtr, ifreleme mant alfabede bulunan harfleri bir sonraki harfle
deitirmeye dayanr , yazma kutusuna abc yazldnda bu alcya kadar bc
Bala
Entera
Basld?
Texti ifrele
Gnder
Mesaj Kutusunu
Boalt
Mesaj Gnderme
Rutini
E
H
73
eklinde gider ,alc bunu kendi sohbet kutusuna yanstmadan nce deifre eder,
yani ascii karakterlerini birer azaltarak abc yapar.

Sohbet Program hem sunucu hemde istemci zellikleri iinde barndrdndan,
sunucu tarafndan gnderilen veriler istemci tarafndan alnr. ekil 4.13. de
stemcinin veri alma rutini gsterilmektedir. String olarak gelen veri ncelikle soket
ile yakalanr ve gelen verilere deifreleme uygulanr. Daha sonra zlen mesajlar
sohbet kutusuna yanstlr. nemli bir nokta eer kar taraf Kontrol nicki ile
balanmsa kontrol komutlar uzaktan altrlabilir.

ekil 4.13. Veri alma rutini

Sezar ifrelemesini yapan rutinin ak emas ekil 4.14. te verilmitir
Veriyi Kutuya
Yanst
Nick
Kontrol
?
Kontrol
Komutlar
m?
Video
Srcsne ula
komutlar
yerine getir
E
H
E
H
Bala
Gelen Veri
String
Veriyi Yakala
ifreyi z
74

ekil 4.14. ifreleme rutini
BALA
ascDeger string
strValue string
intCounter string
intCounter=1
strFinalData string
strFinalData =
Int Counter <=
Len(str
Message)
ascValue=ASC
(Mid(strMessage,intCounter,1))

ascValue >=20
ve ascValue
<=200
ascValue=ascValue+1

strValue=chr(ascValue)

strFinalData=strFinalData&strValue
intCounter = intCounter + 1

Sifreli Mesaj=strFinalData
75
Veri alan istemcide yaplan ilemin tersi uygulanr ve alnan ASCII karakteri bir
azaltlarak ifre zmlenir. Bu ilemi gsteren ak diyagram ekil 4.15.de
verilmitir.

ekil 4.15. Deifreleme rutini
BALA
ascDeger string
strValue string
intCounter string
intCounter=1
strFinalData string
strFinalData =

Int Counter <=
Len(str Message)
ascValue=ASC
(Mid(strMessage,intCounter,1))
ascValue >=21 ve
ascValue <=200
ascValue=ascValue-1

strValue=chr(ascValue)

strFinalData=strFinalData&strValue
intCounter = intCounter + 1

Sifreli Mesaj=strFinalData
76
4.2.4. Dosya gnderme formu
Dosya Gnderme zelliinin programa konmasndaki ama ,hastalarn
kendileriyle ilgili dosyalar, program kullanarak doktora ulatrabilmeleridir.
Hasta yerel salk ocaklarnda yaptrd tahlillerin sonularn bir dokman
dosyas ya da zel bir formatta salk ocandan alarak doktoruna iletebilir.

ekilen X-ray ve MR ve ultrasound grafiklerini de yine belirli bir formata
dntrlmesi halinde doktora gndermek mmkndr. Form gnderme ve
alma iin iki ayr form olarak dnlmtr. Dosya gndermek isteyen kii
kar taraf dosya alma penceresini at taktirde dosyay seip gnder
tuuna bast taktirde eer balant var ise dosyay gnderebilir. ekil 4.16.da
dosya gndermek iin kullanlan form gsterilmitir.

ekil 4.16. Dosya gnderme formu

Gnderilmek istenen dosyay semek iin SEC tuuna baslr. Bu tua
basld taktirde ekil 4.17.deki pencere ekrana gelir. Bu pencere Windows
iletim sisteminin standart dosya ama penceresidir. Common Dialog ActiveX
kontrol Visual Basic programnn iine gmlerek buradan salanan
API ile bu pencerenin kullancnn SE tuuna tklamasyla almas
salanmtr.

77

ekil 4.17. Dosya ama penceresi

Dosya seildikten sonra a denildii taktirde bu dosya, dosya gnderme
formundaki dosya se metin kutusuna patikas ile birlikte yazlr, dosya kar
tarafta uygulamann altrld klasre kaydedilmek zere gnderilir.
Dosya Alma formu ise ekil 4.18. de gsterilmitir. Bu form bir istemci olarak
almaktadr ve varsaylan olarak eer programn ana formunda bir IP adresi
yazlmsa bu IP adresini otomatik olarak dosya alma penceresinde ip kutusuna
aktarr.

ekil 4.18. Dosya alma formu
78
4.3. Donanm zm
Program bir Single Board PCye yklendii taktirde kk boyutlu bir kutu halini
alr, Program Windows 2000 ve Windows XP iletim sistemi ykl daha kk
boyutlu bir gml PC yada single board PC zerinde alr ama bu tr
bilgisayarlarn fiyat 600$ civarndadr ve yan rnleri ve ekranyla birlikte yurtd
fiyat kargo cretleri dahil 1000$ civarndadr. Gnmzde laptop fiyatlar
ucuzlamaktadr ve laptoplar hafiflemektedir, performanslar artmaktadr.
Dolaysyla bir Laptop bilgisayara program yklemek bir single board bilgisayara
program yklemekten daha mantkldr. Winsystems adl irketin rettii gml
bilgisayarlar ile ilgili bilgiler EK 1 de verilmitir.

ekil 4.19. Windows XP ykl bir single board PC video konferans sistemi

79
5. GELTRLEN YAZILIMIN TEST EDLMES
Gelitirilen yazlmn performansnn deerlendirilmesi iin testler yaplmtr. Bu
testler trafik k analizi testi, ITU-R BT.500-11 standardnda yer alan znel DSIS
ve DSCQS video kalitesi testleri, nesnel PSNR ve SSIM testleri, ses kalitesi iin
MOS testi, seyirme testi ve son olarak video konferans sistemini deerledirmek
iin intel firmasnn video sistemleri test laboratuarnda denedii yntem ile testler
gerekletirilmitir.

5.1. Test Yntemleri
5.1.1. Trafik k analizi yntemi
Trafik k analizi, bir ada iletiim hzn belirleyen bant genilii kaynann ne
ekilde kullanldnn bilgisini verir. Trafik analizi internet servis salayclar
tarafndan kendi ynlendiricilerine ve DNS ve uygulama sunucular gibi
sunucularna srekli olarak uyguladklar bir yntemdir. Bu sayede internet servis
salayclar linklerinin kapasitesini grebilirler, DNS sunucularnn ve uygulama
sunucularnn younluklarn izleyebilirler.
Gelitirilen programn bant genilii kullanm davranlarn izlemek iin testler
yaplmtr: HUEE_VideoChat program bu aamada bir taraf dialup dier taraf
ise ADSL olan balantlarla, test edilmitir. ADSL olarak 512 kbps indirme, ve 128
kbps ykleme oranna sahip bir hat kullanlmtr. Dialup olarak ise TTNETin 146
dialup servisi kullanlmtr. Byle bir dzenek kullanlarak, hem dialup hemde
ADSL balant iin trafik davran grafiklerle belirlenmitir.
Trafik analizi yapabilmek iin PRTG adl programn deneme srm kullanlmtr.
Bu program MRTG benzeri bir programdr. MRTG program web sayfalarna trafik
grafiklerini izdirdiinden ve kurulumu ve konfigrasyonu daha zahmeti
olduundan , GUI tabanl PRTG program tercih edilmitir. Deney dzenei ekil
5.1. de verilmitir.
80

ekil 5.1.Trafik lm

5.1.2. Video kalitesi
letilen videonun beklenen alglanan kalitesi kullanm amacna uygun olmaldr.
Video kalitesi lm iin nesnel (objective) ve znel(subjective) yntemler vardr.
Nesnel yntemler video kalitesini lmek iin matematiksel algoritmalara dayanan
metrikleri kullanrlar. znel yntemler ise tamamen elde edilen video
grntlerinin bir grup insana gsterilerek puan vermesi sonucunda elde edilen
verilere dayanr.

5.1.2.1. znel yntemler

znel yntemler insan grsel sisteminin yapt alglara gre
deerlendirildiklerinden video kalitesi lmnde, insan zevkine daha yakn
sonular ortaya kar ancak bu tr znel yntemlerde denek says olabildiince
ok seilmelidir. Nesnel yntemlere gre daha pahal yntemlerdir nk belirli
sayda denee video grntlerinin gsterilmesi gerekir. lm sonular da
nesnel yntemlere gre daha uzun srede belli olur.

Uluslararas Telekominikasyon Birlii (International Telecommunication Union)
(ITU) znel olarak video kalitesi lm iin standart yntemler gelitirmitir, bu
yntemleri ITU-T BT.500-11 adl standardnda toplamtr. Bu standartta geen iki
yntem bu tezin kapsamnda ele alnmtr, bunlar ift uyarml uyumsuzluk lt
81
DSIS (Double Stimulus Impairment Scale) ve ift uyarml srekli kalite lt
DSCQS (Double Stimulus Continius Quality Scale) dir.

ift uyarml (EBU) metodu dngseldir. Deer bien ilk nce bozunuma
uramam referansa bakar ve daha sonra ayn resmin bozunuma uramna
bakar. Daha sonra aklnda birinci resim dizisini tutarak, ikincisi iin puan vermesi
istenir. Yarm saat kadar srebilecek oturumlarda, deer biene rasgele srada ve
rasgele bozunumlarla tm kombinasyonlar ieren test resimleri ve test dizileri
sunulur. Bozunuma uramam resim yada dizi deerlendirilecek resim ve diziler
arasndadr. Oturum serilerinin sonunda, her bir test durumu ve resim iin
ortalama skor hesaplanr. Yntem uyumsuzluk lsn kullanr. Genellikle
grlmtr ki kk uyumsuzluklar iin kararllk, byk uyumsuzluklar iin
olandan daha byktr. Yntem bazen kstl aralktaki uyumsuzluklar iin
kullanlmasna ramen daha uygun olarak tm aralktaki uyumsuzluklar iin
kullanlmtr [57].

-DSIS
DSIS yntemi iin ITU-BT-500.11 standardnda gsterilen test dzenei ekil 5.2.
de gsterilmitir. Bu dzenee gre deer biiciler, bir tanesi orijinal video
grntsnn yada resmin bulunduu kaynaktan gelen, dieri ise test edilen video
sisteminden geerek deerlendirene gelen grntlerdir.

ekil 5.2. ITU-T BT-500.11 standardnda yer alan DSIS iin dzenek
82

Deerlendiriciler zaman ayarl bir anahtarla desteklenen bir deerlendirme
ekrann izlerler. Zaman ayarl anahtara giden sinyal ya direk olarak kaynaktan ya
da dolayl olarak test altndaki sistemden gelir. Deerlendiriciler bir dizi resim ve
grnty izlerler. Bu grntler yle sralanr ki grnt iftlerinden ilk grnt
kaynaktan gelir ve ikinci grnt ise test altndaki sistemden gelir . Bir test belirli
sayda sunumu ierir. ki eit sunum yntemi vardr. Bunlar I ve II olarak aada
aklanmtr. eit I: Referans resim yada dizi ve test edilecek resim yada dizi
sadece bir defa sunulur. Bu ekil 5.3. de gsterilmitir. [57]

eit II: Referans resim yada dizi ve de test resmi veya dizisi ekil 5.4. deki gibi
iki kere gsterilmitir. eit II , eit I e gre daha fazla zaman gerektiren bir
yntemdir, genelde daha ufak bozunumlar ayrt edebilmek iin kullanlr [57].

ekil 5.3. eit I sunumu

ekil 5.4. eit II sunumu

Burada
T1, 10 saniyelik referans resimin gsterildii sre
T2, 3 saniye 200mv civarnda yar gri (analog test sistemi iin)
T3, 10 saniyelik test durumu
T4 , 5 ila 11 saniyelik yar gri grntdr

83
Resimler ve uyumsuzluklar, rasgele ve her bir oturum iin farkl dizilerle
sunulmaldr. Her hangi bir durumda test resmi veya dizisi iki baarl durumda
ayn seviyede bozunumla sunulmamaldr [57].

Bozunumlarn seviyesi yle seilmelidir ki gzlemcilerin byk ounluunun,
ortalama skoru (deneyde yaplan deerlendirmelerin hepsinin son ortalamas) e
yaklak olmaldr [57].

Bu yntemde kullanlan deerlendirme skorlar u ekildedir:

5 Ayrtedilemez
4 Ayrtedilir, ama rahatsz edici deildir
3 Biraz rahatsz edici
2 Rahatsz edici
1 ok rahatsz edici

-DSCQS

ITU-T BT.500-11 numaral standartta yer alan bir dier znel deerlendirme
yntemi ise DSCQS yntemidir [57].

DSCQS yntemi, tipik bir deerlendirme yeni bir sistemin veya iletim yolunun kalite
zerindeki etkilerinin deerlendirilmesini ierebilir. ift uyarml srekli kalite
ltnn (Double Stimulus Continious Quality Scale) ( DSCQS ), test uyarmnn,
test koullarnn tam aralk kalite gstermesinin mmkn olmad durumlarda
zellikle kullanl olduu dnlmr. ekil 5.5 te DSCQS ynteminin test
dzenei grlmektedir.

Bu metod dngseldir, gzlemciye bir ift resim gsterilir. kisi de ayn
kaynaktandr, ama bir tanesi gzlem altndaki ilem yoluyladr ve dieri direk
olarak kaynaktan alnr. Gzlemciden her ikisinin de kalitesini belirlemesi istenir.

Yarm saate kadar sren oturumlarda , deerlendiriciye rasgele srada, rasgele
bozunumlarda tm kombinasyonlar kapsayacak ekilde resim serileri gsterilir.
84
Oturumlarn sonunda , her bir test durumu ve test kombinasyonu iin ortalama
deerler hesaplanr.

Bir test oturumu belirli sayda sunumdan oluur. eit I iin, deerlendirici A ve B
sinyalleri arasnda, kafasnda kalite lm oturup deerlendirme yapabilecek
aklsal lye gelene kadar deiiklik yapabilir.

ekil 5.5. DSCQS test dzenei

Deerlendirici bunu iki veya kere 10 saniyeye varan srelerle yapabilir. eit II
de ayn anda birka deerlendirici olduundan, kayt sonularna gre, durum ifti
deerlendiricilere eit srelerde bir veya daha fazla sefer gsterilerek
deerlendiricinin kalite lmn kafasnda oluturmas salanr. Daha sonra ift
sonular kaydedilirken bir veya daha fazla gsterilir. Tekrar says test dizilerinin
sresine gre deiir.

Duraan resimler iin 3-4 saniyelik diziler ve 5 tekrar uygun olabilir. Hareket eden
resimler iin, 10 saniyelik iki tekrar (ikinci tekrarda oylama) uygun olabilir. ekil
5.6.da tavsiye edilen anahtarlama sreleri gsterilmitir.

85
eit I: Sadece A ile B durumu arasnda anahtarlama yapan izleyici, her biri iin
kararn verebilecek ekilde tatmin olduunda kararn verir. A ve B hatlar direk
referans resim ile veya test altndaki sistemle beslenir. Ama hangi hattn hangisinin
hangi hatt besledii deneyden deneye rasgele deiir, ama bu deneyi yapana
aklanmaz.

eit II: Deerlendiricilere A ve B hatlarndan eit I de olduu gibi kararlarn
vermesi iin gsterilir. Kstl aralkta kalite ile bu eidin sonularnn kararll
hala aratrlmaktadr.

ekil 5.6 DSCQS ynteminde tavsiye edilen anahtarlama aral

T1 = 10 saniye , A dizisi
T2 = 3 saniye , Yar gri video grnts
T3 = 10 saniye B grnts
T4 = 5-11 saniye Yar gri video grnts

llendirme olarak ITU-R 5 kademeli deerlendirme ls kullanlr. ekil
5.7.de ITU-R 5 kademeli ve DSCQS iin kullanlan lt gsterilmitir.

86

ekil 5.7. DSCQS iin kullanlan ITU-R 5 Kademeli llendirme

DSIS ve DSCQS yntemlerinde sonularn deerlendirilmesi ileminde ncelikle
ortalama deerler hesaplanr.

=
=
N
i
uijkr
N
jkr U
1
1
(5.3.1)

Eitlik 5.3.1 formlyle verilen ortalama skor, N sayda deerlendiricinin , j sayda
test durumu, r sayda tekrar ve i skorunun fonksiyonu olarak ifade edilir.

5.1.2.2. Nesnel yntemler

Dijital video sistemlerinin (direk yayn uydusu, dijital televizyon, Yksek tanml
televizyon,video konferans, teletp, internet ve hcre telefon videosu gibi), dier
sunulan rakip servislerle kyas ,kstl a kaynaklarnn bakm ve optimizasyonu
ve sistem performanslarnn ayrt edilmesi iin objektif metrikler gereklidir [58].

Nesnel yntemlerden bazlar tepe sinyal grlt oran PSNR (Peak Signal to
Noise Ratio) ,ortalama kare hatas MSE(Mean Square Error),hareket eden resim
kalitesi metrii MPQM (Moving Picture Quality Metric) ve normalize video derecesi
NVFM (Normalized Video Fidelity Metric), SSIM(Structural Similarity Index Metric)
87
dir. Bu tez kapsamnda PSNR ve SSIM yntemleriyle kalite lm yaplacaktr.
Nesnel yntemlerinin daha iyi anlalabilmesi iin RGB ve YUV grnt
uzaylarnn grsel olarak deinmek faydal olacaktr.

- RGB renk uzay

RGB renk uzay, krmz, yeil, ve mavi n deiik kombinasyonlarda eklenerek
dier renkleri oluturduu renk uzaydr. Bu eklemeli k modelinin ismi ana
renk olan krmz, yeil ve mavinin ngilizce ba harflerinin alnmasyla olumutur.
ekil 5.8de RGB renk uzaynda renklerin nasl oluturulduu gsterilmitir.

ekil 5.8: Krmz yeil ve maviden dier renklerin oluturulmas

RGB renk modelinin ortak bir kullanm alan, katod nl tplerde, likit kristal
ekranlarda veya televizyon veya bir bilgisayar ekrannn plazmasnda
kullanlmasdr. Ekrandaki her bir piksel bilgisayarn hafzasnda krmz, yeil ve
mavi olarak ifade edilebilmektedir. Bu deerler iddetlere dntrlp ekrana
gnderilir. Bu rengin kombinasyonlar kullanlarak siyah ile beyaz arasnda bir
ok renk ifade edilebilir. Bilgisayarlarda kullanlan tipik ekran donanm her bir
piksel iin 24 bit (genelde bits per pixel bpp olarak bilinir). Bu 8 bitlik krmz, yeil,
ve mavi ye tekabl ederek 256 tane rengi mmkn klar. Bylece 16.7 milyon renk
oluturulabilir, ama insan gz, insann yana ve gznn hassasiyetine bal
olarak sadece 10 milyon rengi ayrtedebilir.

88
RGB deerleri, 24 bpp ile ifade edildiklerinde gerek renk olarak bilinir, ve genelde
0 ile 255 arasnda tam say deeri kullanlarak , krmz, yeil ve mavi iddeteri
ifade edilir. ekil 5.9.da RGB renk uzay ve renk haritalandrmas gsterilmitir.

ekil 5.9 RGB renk uzay

640x480 znrlnde, 24 bitlik bir grntnn sktrlmam formatta
hafzada kaplad alan, piksel saysnn ile arplmas ile bulunabilir.
640 x 480 x 3 = 307200 piksel, buradan hafzada kaplad alan 307200 x 3 =
921600 byte = 900 kilobyte lk yer kaplar.

-YUV renk uzay

YUV modeli, bir parlaklk (luminance) ve iki kroma (chrominance) bileenine
dayanr. Y parlaklk bileenini temsil eder. U ve V ise renk bileenleridir. Bileen
videolarda kullanlan (component video) YCbCr veya YPbPr bu YUV renk
uzayndan trer. ekil 5.10.da YUV uzaynn renkleri nasl temsil ettiini
gstermektedir.
89
YUV sinyalleri orjinal bir RGB (Krmz, Yeil ve Mavi) kaynaktan tretilir. R, G, B,
nin arlklandrlm deerleri bir araya gelerek Y sinyalini oluturarak, o noktann
tm parlakln yada luminisansn ifade eder. U sinyali ise orjinal RGB den mavi
sinyalinin karlmas ve leklendirilmesi ile elde edilir. V sinyali Yden krmz
sinyalini karp farkl bir katsay ile leklendirme ile elde edilir. Btn bu ilemler
analog bir devre ile ok kolay gerekletirilebilir.

ekil 5.10 YUV renk uzay
Aadaki eitliklerle Y, U ve V yi R, G ve B den elde edebiliriz.

izelge 5.1. Y,U,V nin RGB den elde edilmesi
Y = 0.299R + 0.587G + 0.114B
U = 0.492(B Y)
= 0.147R 0.289G + 0.436B
V = 0.877(R Y)
= 0.615R 0.515G 0.100B
90
-MSE , PSNR ve SSIM

Nesnel yntemler arasnda yer alan , ve ska kullanlan PSNR , MSE ile olduka
ilgilidir, MSE u ekilde tanmlanr :

Bir sinyalin maksimum mmkn olan gcnn , bozma etkisi yapan sinyalin
oranna denir. Sinyallerin bir ou ok geni bir dinamik arala sahip
olduklarndan genelde PSNR logaritmik desibel lmnde ifade edilir. PSNR en
sk resim sktrmasnda yeniden oluturulan resmin kalitesinin lmnde
kullanlr .En kolay ekilde ortalama kare hatas MSE ile tanmlanabilir, MSE mxn
monokrom I ve K resimlerinden birini grltl kabul ederek MSE yi aadaki gibi
tanmlar [59]:

2
1
0
1
0
) , ( ) , (
1

=
=
m
i
n
j
j i K j i I
mn
MSE ( 5.3.2)

PSNR ise u ekilde tanmlanr:

|
|
\
|
=
|
|
\
|
=
MSE
MAX
MSE
MAX
PSNR
10
2
10
log . 20 log . 10 (5.3.3)

Eitlik 5.3.3te , MAX, grntnn maksimum piksel deeridir. Eer resimler rnek
bana 8 bitlik olarak kodlanyor ise ,bu durumda MAX 255 olmaktadr. Daha
genel olarak eer rnekler dorusal olarak rnek bana B bit olarak ifade edilirse
,MAX bu durumda 2
B
-1 olur. 3 tane RGB deeri olan renkli resimler iin, PSNR
n tanm MSEnin tm kare farklar deerlerinin toplamnn grnt boyutuna ve
e blm dnda ayndr [59].

Genel olarak yeniden oluturulan resimlerden 40 dBnin zerindeki PSNR
deerleri neredeyse mkemmel olarak yorumlanr ve orijinal resimlerle ayn
ekilde alglanr. Pratik video kodlama emalar daha dk deerlerle genelde
30-40dB arasnda grntler olutururlar fakat ayn ortalama PSNR deeri iin
91
iletim hatalarndan oluan bozulmalar, video kodlamasndan oluan hatalara gre
daha fazladr [16].

Objektif olarak video kalitesi lmnde kullanlan yntemlerden bir tanesi de
yapsal benzerlik indeks metriidir (Structural Similarity Index Metric) (SSIM).
Yapsal benzerlik metrii, insan grsel sisteminin ekran grntsnden yapsal
bilgiyi ayrt edebilmesi yeteneine yksek seviyede adapte olmas varsaymna
dayanr. Objektif resim kalitesi baarm aratrmalar, insan alg sisteminin
alglad resim kalitesini otomatik olarak len kalite lmleri tasarlamaktr [60].
Yapsal benzerlik, resim kalitesi belirleme problemine alternatif ve tmleyici bir
yaklam salar [61].
bu metrik u ekilde tanmlanr:

x = { xi | i = 1,2, , N } ve y = { yi | i = 1, 2, , N} birbiriyle hizada kesikli negatif
olmayan sinyal olsun (r: iki yama (patch) de srasyla, kyaslanan iki resimden,
ayn uzamsal blgeden alnmtr) ve
x
,
x

2
ve ,
xy,
srasyla x in ortalamas,
varyans ve x ve y nin koverjans olsun. Yaklak olarak
x
, ve ,
x ,
parlakln ve
kontrastn bir tahminidir. X ve
xy,
, x ve y nin bamlln beraber olarak ler
bylece yapsal benzerlie bir gsterge olmu olur [61].

Parlaklk, ztlk ve yap kyaslama lmleri u ekilde verilmitir [60]:

1
2 2
1
2
) , (
C y x
C y x
y x l
+ +
+
=

(5.3.4.)
2
2 2
2
2
) , (
C y x
C y x
y x c
+ +
+
=

(5.3.5.)
3
3
) , (
C y x
C xy
y x s
+
+
=

(5.3.6.)

Burada C
1 ,
C
2
, C
3
aadaki gibi verilen kk sabitlerdir.

2
2 2
2
1 1
) ( , ) ( L K C L K C = = ve 2 /
2 3
C C = (5.3.7.)
92

L burada piksel deerlerinin dinamik araldr ( L = 255 , 8 bit/piksel gri resimler
iin), ve K
1
<< 1 ve K
2
<< 1 iki skaler sabittir. Yapsal benzerlik SSIM indeksinin x
sinyaliyle y sinyali arasnda oluturduu genel form u ekilde tanmlanr:

SSIM ( x , y ) = [ l (x , y ) ]

. [ c (x , y ) ]
. [ s(x , y) ]

(5.3.8.)

Burada , ve bileenin bal nemini tanmlayan parametrelerdir. zel
olarak = = = 1 seersek SSIM indeksi u ekilde olur.

) )( (
2 )( 2 (
) , (
2
2 2
1
2 2
) 2 1
C y x C y x
C xy C y x
y x SSIM
+ + + +
+ +
=

(5.3.9.)

Takip eden koular stteki eitlikler salar.

1. Simetri: SSIM (x , y) = SSIM ( y , x) ;
2. Snrszlk SSIM ( x , y ) < = 1 ;
3. Yegane Maksimum : SSIM ( x , y ) = 1 eer sadece x = y ise

[62] te nerilen evrensel resim kalitesi indeksi C1 = C2 = 0 olmas durumuna
tekabl eder. Bu yzden Eitlik 5.3.9un zel bir durumudur. Byle bir parametre
seiminin dezavantaj, Eitlik 5.3.9da paydadaki ifade sfra yaklatnda
lmn kararsz olmasdr. Bu problem, Eitlik 5.3.7 de srasyla K
1
= 0.01 ve
K
2
= 0.03 alnarak baarl bir ekilde [60] de zlmtr [61].

5.1.3. Ses kalitesi lm MOS yntemi
Telefon grmesi kalitesi ncelikli olarak bozunumun ve azdan kulaa olan
gecikmenin bir fonksiyonudur. Bozunum alnan sinyal ile gnderilen sinyal
arasndaki bozunum olarak ifade edilir. Azdan kulaa gecikme konumacnn
sz syledikten sonra sesin dinleyicinin kulana gidinceye kadar geen sredir.
Kullanlan aa gre ses grmesi farkl bozunumlara urayabilmaktedir. Sonu
olarak kalite seviyesi deiik olacaktr [63].
93
Telefon grmeleri PSTN alar zerinden tanr, ve bozunumdan belirgin olarak
etkilenmezler. Bu gn bir ok PSTN a (analog olanlar hari) saysaldr ve sesi
G.711 formatnda tar [64]. Bu format genel olarak bozunum oluturmaz
[63].Paket tabanl alar telefon servislerini tamak iin giderek nem kazanmaya
balamtr. Paket tabanl telefonlama uzak mesafe aramalarnda dk maliyetli
bir zmdr. Gelecek nesil alarn temel amac ses, grnt ve veri servislerini
tek bir yapda btnletirmektir. NGN , PSTNden daha esnektir, nk PSTN
alar sk skya G.711 sktrmasna baldr. NGN alarda her iki utaki
terminallerde desteklenen herhangi bir sktrma kullanlabilir. Paket tabanl
alarda ses sinyali tamak, kodlama gecikmesi, paket tanm gecikmesi, zme
gecikmesi ve jitter (seyirme) dan ayrma gecikmesi gibi sebeplerle PSTN alara
gre daha karmaktr [63].
Ses kalitesi lmlerinde ama bir sktrma veya aktarm ilemi sonrasnda sesin
kalitesini tek bir sayyla ifade edebilmektir. lmler znel veya nesnel olabilir.
Nesnel lmlerde k sinyali ile sinyal grlt oran (signal to noise ratio) (SNR)
baz alnarak karlatrlr. znel lmlerde ise dinleyicinin sesi nasl algladna
baklr. Dinleyici sesi anlalrlk ve ksklk, czrt gibi sinyal bozulmalar asndan
deerlendirir. Telefon anda ses ileme birimlerinin performanslar byk oranda
mutlak snf deerlendirmesi (absolute category rating, ACR) yntemiyle
yaplmaktadr. Bu lmlerin sonucu ortalama gr puan (mean opinion score,
MOS) olarak ifade edilir. [65] Dinleyiciler ses rneklerini dinleme kalite leine
(listening quality scale) gre deerlendirir. lek, mkemmeli 5 puan, iyiyi 4 puan,
vasat 3 puan, zayf 2 puan ve kty 1 puan olarak gsterir. Btn dinleyicilerin
verdii puanlarn ortalamas alnarak MOS puan hesaplanr. [65]
Alglanan ses kalitesinin deerlendirilmesinde, E-modeli, PSQM, PSQM+, MNB,
ve PESQ ve BT( British Telecom) un gelitirdii PAMS yntemleri vardr. Bu
yntemler insanlara sorularak elde edilen MOS sonularn, insan faktrn
ortadan kaldrarak elde etmeye alrlar ve sonuta elde ettikleri sonucu MOS
deerine bir cetvel ile elendirirler. Bu tez kapsamnda gelitirilen yazlmn ses
kalitesi lmleri znel MOS deerlendirmesine gre yaplmtr.

94
5.1.4. Seyirme (Jitter) testi
Gecikme paket tabanl alarda paketin a zerinden gndericiden alc uca kadar
geen sreye denir.Seyirme a zerinde, paket tanmasnda gecikmede oluan
deiimdir. Genelde yksek seyirme dk hzl ve ar ykl internet
balantlarnda oluur. QoS kontrol mekanizmalar, mesela snf tabanl
kuyruklama, bant genilii rezarvasyonu veya daha yksek bant genilikli
balantlarla seyirmeden kaynaklanan problemler giderilebilir. Seyirme eriim
andaki skklk ve ar yklenmelerden, kullanlan gvenlik duvarndan
(firewall), ynlendirme tablosu gncellemelerinden etkilenmektedir. [66] ITU-T
G.107 standardnda gecikme deerleri ses trafii iin 0-150 ms arasnda iyi, 150
ms- 300 ms aras kabul edilebilir ve 300 ms den fazla ise ktdr.
Seyirme internet zerinden periyodik olarak iletilen ses trafiini etkiler. rnek
olarak G.711 sktrmas kullanld durumda 30 mslik gecikme ile gnderilen
paketler seyirmenin sfr olduu durumda kar uca 30 ms lik gecikme ile gelir.
Seyirme artt durumlarda kar uca gelecek paketlerin gecikme sresinde
oluacak anlk deiikliklerden tr paket kayplar oluabilir. Bu yzden internet
zerinden ses uygulamalarnda seyirme tamponlar kullanlr . G.711 sktrmas
kullanan bir sistem 38 ms lik bir seyirme 50 ms lik bir seyirme tamponu
kullanlarak tolere edilebilir. Seyirme tamponlar seyirmeye nlerken sisteme ilave
bir gecikme katarlar. [63] 0-20 ms aralndaki jitter deerleri iyi, 20-50 ms
arasndaki jitter deerleri kabul edilebilir, 50 ms den fazla jitter deerleri ktdr.
Seyirme testleriyle genelde paket kayplarda belirlenir. Ses trafii iin paket
kayplar %0 - %0.5 aras iyi, %0.5 - %2 aras kabul edilebilir ve %2 den fazlas
ktdr.
Seyirme lm iin deiik yntemler vardr, bunlardan en sk kullanlan
RFC1889 da belirtilen ortalama paketten pakete gecikme deiimidir (mean
packet to packet delay variation), MPDV ile gsterilir. Eer iki baarl paketin
gecikmeleri srasyla t
1
ve t
2
ise ortalama paketten pakete deiim mutlak(t
2
-t
1
) ile
verilir. Buradan MPDV bulunur [63].
MPDV = ortalama (mutlak(t
i
-t
i-1
))
95
Bu yaklam kullanlarak hesaplanan deerler tepeden tepeye seyirmesine sadece
paketler alternatifli olarak erken ve ge varrsa olur. rnek olarak, eer paketler
,erken, erken, ge, ge eklinde gelirse o zaman rapor edilen deer erken, ge,
erken, ge dizisinin yars olur. RTCP (RFC 1889) bu ortalamann yaklan u
ekilde ifade eder [63].
Beklenen ortalama J
i
= (15. J
i-1
+ mutlak(t
i
-t
i-1
))/16

Seyirme lmleri RFC 1889 un MPDV yntemini kullanan, iperf adl bedava
programla yaplmtr. perf program llinois niversitesinde gelitirilmi bir
yazlmdr ve a performans optimizasyonunda ve seyirme lmnde sklkla
kullanlan bir programdr. Bu programla ilgili daha fazla bilgi
(http://dast.nlanr.net/projects/) sayfasndan elde edilebilir. Test dzenei ekil
5.11. de gsterilmitir.

ekil 5.11. Seyirme analizi test dzenei
Bir taraf dialup dier taraf ADSL olan internet balants ve iki adet laptop ve
bunlarn zerinde alan iperf program ile test dzenei kurulmutur.

96
5.1.5. Finger- Davis video konferans kalitesi lm teknii

Video Konferans performansn deerlendiriken Intelde Video Sistemleri test
laboratuvarnda uzun seneler alm Roger Finger ve Wainhouse Research
Centerda alan Andrew W Davisin gelitirdikleri test yntemi de denenmitir.
Bu test metodunun kullanlmasndaki ama bu test ynteminin tekrarlanabilir
biimde deiik video konferans sistemlerini test etmede de kolaylkla
kullanabilmek, kalite lmnde kullanlan sistemi test ynteminde kullanlabilecek
ve CPUya yk getirecek matematiksel ilemlerden korumak, hem PC tabanl
hemde PC tabanl olmayan sistemlere uygulayabilmektir . Detaylar [67] de vardr.

5.1.5.1. Objektif yntemler
ereve Says: Video konferans esnasnda saniyede istemciye gelen
erevelerin saysdr, tek bana video konferansn kalitesini
belirlememekle birlikte quantatif yntemlerden birisidir. ereve says
azaldnda video grntsndeki akclk da azalr, zellikle bant
genilii kstl olan dialup balantl internet eriimlerinde ereve
says dktr [67].

Dorusallk: stemciye gelmeyen erevelerin oluturduu bir
fonksiyondur. Video konferanstaki ereve oran (ereve Oran)
normal film ve video lardan farkldr. nk normal film ve videolarda
ereve oran sabitken, video konferansta bu ereve oran iletiimde
kullanlan a yapsna gre deiebilir. Ayrca video konferansta
ereve oran, ekilen nesnenin grntsnn hareketine, arka planda
bulunan nesnelerin durumuna ve bir sonraki erevenin bir
ncekinden ne kadar farkl olduuna gre deiir. Genelde en fazla
ereve oran hareket etmeyen bir objenin grntsnn ekilmesiyle
oluturulur ki bu da anlaml bir metrik saylmaz [67].

97
Gecikme: Video ve Audio sinyalini gndermek iin gereken
zamandr. Eer bir ynde gecikme 500 ms yi aara video
konferans esnasnda konuma da rahatsz edici bir durum
oluur [67].

Dudak Senkronizasyonu: Video konferans esnasnda ses ve
video sinyallerinin senkron halde gelmesidir, bir ok video
konferans sisteminde ses ve grnt birbirinden ayr kodlanp
a zerinden gnderilir, ve alc uta yeniden oluturulur.
Dudak senkronizasyonu bir video konferans esnasnda hem
pozitif hemde negatif ynde ve lineerlie gre alc uta ka
ereve gsterildiine gre deiebilir. Genelde video ve
ses arasndaki 50ms lik bir fark profesyonel mzikiler dnda pek
fark eden olmaz [67].

Video znrl: Sabit bir test grnts kullanlarak alc uta
elde edilen grntde birbirine ok yakn izilmi izgilerin ayrt
edilebilirlii gzlenerek deerlendirilir, burada kullanlan
test grnts nceden oluturulmu bir grnt olduundan
kamera znrl ve kalitesi gibi faktrler sonuca
etki etkimeyecektir, bylece sadece kullanlan video sktrmann
etkisi gzlemlenmi olacaktr [67].

Bu testte kullanlacak test grnts aadaki ekil 5.12. de verilmitir.
Buna gre alc uta alnan resimlerde soldan saa doru siyah
izgiler arasndaki beyaz izgilerin grnp grnmediine baklr, rakamlar her
bir izgi arasnda ka tane beyaz piksel olduunu gsterir. Daha sonra gzlemci
mor renkli izgilere ayn ekilde bakar bunlar daha incedir fakat yine eit genilikte
yerletirilmitir, ve son olarak ta yeil izgilerle ayn gzlemler yaplr ki bunlar
sadece 1 piksel ara ile yerletirilmitir .

98

ekil 5.12. znrlk test grnts

Eer sonular her bir izgi grubunda deiirse en kt(en byk) rakaml sonular
alrz. Grnt renk netlii, orijinal grnt ile alc uta elde edilen grnt
arasndaki grnt renk kyasnn yaplmasyla deerlendirilir bunun iin de yine
yukardaki test grnts kullanlr. Test grntsnn en sa tarafnda bulunan
renk paletine baklarak bu kyas yaplr, bylece kullanlan video sktrmann
renkleri nasl sunduuna baklr. Genel olarak baz renk deerlerinin atlmas baz
video sktrmalarn zelliidir. Burada spektrumda renk tayfna bakarz. deal
olarak bir gradient eklinde renkler dzgn bir biimde akmaldr.

5.1.5.2. Subjektif yntemler
Nicel yntemlere ilave olarak ,znel yntemlerin kullanlmasnn da video
konferans kalitesini kyaslamada faydaldr. Bunun iin gnderilen resimlerde
parkalk, matlk, ve kontrast ayarlaryla oynanarak gze en ho gelecek ekilde
resim ayarlanr bu resimde bir insan yz ve arka plan vardr. Daha sonra
aadaki faktrlere dikkat edilir:
99

-Video artifact (Sonradan oluan nesneler)

Bunun iin insan yz ve evresindeki nesnelere baklr. zellikle insann
omuzlar ve bann etrafndaki makro hcrelere, renk lekelerine, grnt
bozulmalarna, veya gzden kaan alanlara baklr.

-Sharpness(Keskinlik)

deal olarak bakldnda, video grntsndeki ahsn omuz izgilerini, salarn,
gzlerini keskin bir biimde grebilmeliyiz. Video grntlerinde bulanklk
olmamaldr.

-Kontrast, parlaklk ve renk doyumu

Sktrma ve ama ilemlerinin uygulanmas sonucunda grntde bozulmalar
olabilir. Bu ilemlerin parlaklk, ztlk, renk doyumuna etkisine ve grntnn
cansz veya soluk olup olmadna baklmaldr.

-Renk derinlii

Bunun iin resimdeki ahsn yzne ve arka plandaki renklere baklr. Test
grnts olarak kullanlan resimle renk bantlarnn kyaslamas yaplr.

-Kararllk

Grnt kararl olmaldr. Videoda sonradan oluan nesnelere bal olarak
herhangi bir hareketlilik, TV interlace (birbirine geen), jitter, veya video grlts
(karlanma) olmamaldr. resim zamanla parlamamal veya deformasyon
bulunmamaldr.
100
-Arka plan netlii

Video grntsndeki ahsn arka plannn da gzel gzkmesi nemlidir. Arka
planda bulunan nesneler ekil olarak gzle iyi bir ekilde seilebilmelidir.

-Ses kalitesi

Ses kalitesi iin de video da olduu gibi ok geerli metrikler yoktur, ama ses iin
sregelen bir yntem vardr bu da MOS (Mean Opinion Score) denilen ve birok
insana sorularak yaplan standart bir deerlendirmedir. Video konferans srasnda
ses kalitesini etkileyen eitli sebepler vardr, bunlardan bir tanesi sesi sktrp
gndermek iin kullanlan ses sktrmasdr. deal sktrma dk bant
geniliklerinde bile en geni spektrumu salayabilen sktrmadr. Ses kalitesi
ayrca kullanlan mikrofon ve speakerlara da son derece bamldr. zellikle ak
olarak kullanlan mikrofon ve hoparlr zmleri iin (headset olmayan), yank
nleme sistemlerinin olmas nerilir [67].
Bu test iin referans test rnts, ayn ereve ardl olarak eklenerek 5
saniyelik sktrlmam bir *.avi dosyas oluturulmutur. Bir taraf dialup dier
taraf ADSL olan bir test dzenei ile oluturulan avi dosyas gelitirlen yazlma
konulan video gnderme zellii ile internet zerinden bir bilgisayardan dierine,
sktrma oran deitirilerek gnderilmitir ve kar tarafta kayt edilen video
ereveleri print screen ile sktrlmam *.bmp dosyalar olarak kaydedilmitir.
Kaydedilen rntlerle orijinal rnt kyaslanmtr.

5.2 Testler
5.2.1. Trafik k analizi test sonular
- ADSL tarafta %100 RGB ve ses yokken

Program %100 RGB kodlamas ve ses yokken ADSL taraftan kan paketlerin
trafiini gsteren trafik ekil 5.13 te verilmitir. Trafik kamera alp kar
taraftaki dialup bilgisayar ile balant gerekletikten sonra giderek artmaya
101
balamtr ve 82 kbps civarnda bir trafik oluturmutur. Bu esnada dialup
tarafnda alnan grntler olduka akcdr ve kalitelidir. Resim znrl
320x240 dr.

ekil 5.13. ADSL tarafnda %100 RGB , ses yokken ve kamera sabitken

ekil 5.14. te yine ayn ekilde ADSL tarafnda elde edilen 2 dakika sonraki
trafiktir. Burada iniler klar olmutur. nk be esnada kamera hareket
ettirilmektedir.
.

ekil 5.14. ADSL tarafnda %100 RGB, ses yokken, kamera hareketli iken

102

- ADSL tarafta GSM 6.1 ses ve %100 bit oran ve RGB

ADSL tarafnda GSM 6.1 de aktif edildii zaman ADSL tarafndan kan trafik
ekil 5.15.te gsterilmitir. Yaklak olarak 100 kbps civarnda seyretmitir. Bu
esnada grnt dialup tarafnda olduka akc saylr fakat ses anlalmazdr.
Sesin dialup tarafnda anlalabilmesi iin kamera kapatlmtr ve bu grafik
erisinin inie getii noktadan anlalmaktadr. Kamera kapal iken dialup
tarafnda ses olduka net ve iyi duyulabilmitir. Grafik erisinin ikinci kere inie
getii noktada ise ses de kapatlmtr ve dolaysyla tketilen bant genilii
belirli bir sreden sonra sfra dmtr, mor renk ile gsterilen eri ise
sunucu ve istemci arasnda gerekleen kontrol sinyallemesinin oluturduu
trafiktir. Resim znrl 320x240 tr.

ekil 5.15.te ADSL tarafta GSM 6.1 ses ve %100 bit oran ve RGB

103
- ADSL tarafta GSM 6.1 ses ve %40 bit oran ve GTCC Kodlamas

ekil 5.16. daki grafik ise ayn 320x240 znrl ,%40 sktrma oran ve
GTCC kullanlarak elde edilmitir. Bu durumdayken bant tketimi 110 kbps
civarnda seyretmitir. Ses dialup, tarafnda anlalrdr, grnt kalitesi eskiye
nazaran ktdr fakat yine de anlalr ve akcdr. Grafikteki iniler ve klar
kamerann srekli hareket ettirilmesinden kaynaklanmtr.

ekil 5.16. ADSL tarafta GSM 6.1 Ses ve %40 bit oran ve GTCC Kodlamas

- ADSL tarafnda GSM 6.1 ses ve %40 bit oran ve RGB kodlamas

ekil 5.17. teki grafik ADSL knda ve % 40 bit oran ve RGB Kodlamas
varken elde edilmitir. Bu durumdayken dialup tarafnda grnt akc, ses ise
ara sra kesiklidir. GTCC kodlamas yapldnda ayn bit orannda, dialup
tarafnda ses daha iyidir ve ok daha az kesintilidir.

104

ekil 5.17. ADSL tarafnda GSM 6.1 Ses ve %40 bit oran ve RGB

- ADSL tarafnda GSM 6.1 Ses %100 bit oran, GTCC 160x120 znrlk

znrlk 160x120 ye drlp GTCC kodlamas yapldnda ve GSM 6.1
ses kodlamas kullanldnda, dialup tarafnda akc bir grnt ve anlalr bir
ses vardr. ekil 5.18. de grld gibi bant genilii tketimi ADSLin
maksimum yklemesi olan 128 kbps civarnda seyretmektedir. Dialup ise bu
gnderilen verinin maksimum 53 kbps lk ksmn alabilmektedir.

ekil 5.18. ADSL tarafnda GSM 6.1 Ses %100 bit oran, GTCC 160x120

105

- ADSL tarafnda Microsoft G.723 ses ve %100 bit oran ve RGB

ADSL tarafnda 320x240 znrlk RGB renk kodlamas ve Microsoft G.723
ses kodlamas kullanldnda, dialup tarafta elde edilen grnt olduka akc
fakat ses kesiklidir. ekil 5.19.da ki grafikte erinin 100 kbps nin altna
dt noktalarda kamerann gz birka saniye el ile kapanarak durgun
siyah bir erevenin kar tarafa gitmesi salanmtr. Bu durumda dialup tarafa
sesin daha anlalr gittii gzlenmitir.

ekil 5.19. ADSL tarafnda Microsoft G.723 ses ve %100 bit oran ve RGB

- ADSL tarafnda Microsoft G.723 ses ve %60 bit oran ve GTCC

320x240 znrlk ve GTCC kodlamas ve %60 bit oranyla sktrma
yapldnda Microsoft ses sktrmas ile birlikte elde edilen grafik ekil
5.20.deki gibidir. Bu durumda dialup tarafta elde edilen ses anlalabilir ve
grnt akcdr, bant genilii tketimi 120 kbps civarndadr.

106

ekil 5.20. ADSL tarafnda Microsoft G.723 ses ve %60 bit oran ve GTCC

- ADSL tarafnda Microsoft G.723 ses ve %20 bit oran ve GTCC

320x240 znrlk ve GTCC kodlamas ve %20 bit oran yapldnda, bant
tketimi 100 kbps ile 80 kbps arasnda deimektedir. Bu durumda dialup
tarafnda ses anlalr grnt ise akcdr, resim kalitesi %20 oranndadr .
Elde edilen grafik ekil 5.21.deki gibidir.

ekil 5.21. ADSL tarafnda Microsoft G.723 ses ve %20 bit oran ve GTCC

107
- Dialup tarafnda sadece GSM 6.1 ses

Bu aamada ise dialup tarafndaki sunucudan gnderilen veri paketlerinin
trafii incelenmitir. Dialup tarafnda upload ve download snrl olduundan
ncelikle kamera kapatlp sadece ses gnderilmitir. ekil 5.22deki grafik elde
edilmitir. Sadece ses gnderildiinde grnt bit oran %0 dr

ekil 5.22. Dialup tarafnda sadece GSM 6.1 ses

Hem ADSL hemde dialup tarafnda ses gnderme ve alma ak olduu
durumda ve GSM 6.1 ses kodlamas seildiinde, dialup tarafndan kan
paketlerin kulland bant genilii yukardaki grafiktedir. Buna gre yaklak 28
kbps ile 22 kbps civarnda seyretmitir. Dialup tarafndan gnderilen ses ADSL
tarafnda gayet net duyulmutur. Ayn ekilde ADSL tarafndan gelen seste
dialup tarafnda gayet net duyulmutur.

- Dialup tarafnda sadece RGB 320x240 video

Dialup tarafnda sadece kamera alp ses aktif edilmediinde tketilen bant
geniliini gstermektedir. ADSL tarafnda alnan grntler akcdr fakat
ADSL den dialup tarafna gnderilen resimler kadar akc deildir nk upload
snrldr. Elde edilen grafik ekil 5.23.deki gibidir. Bit oran %100 ile
yaplmtr.

108

ekil 5.23. Dialup tarafnda sadece RGB 320x240 video

- Dialup tarafnda GTCC kodlama %40 bit oran ve 320x240 znrlk
ve GSM 6.1 ses

Dialup tarafnda kameradan alnan resimler GTCC formatnda
oluturulduunda % 40 bit oran kullanldnda ve GSM 6.1 ses kodlamas
kullanldnda ise ekil 5.24deki grafik elde edilmitir, ADSL tarafnda elde
edilen ses anlalr, grnt akcdr.

ekil 5.24. GTCC , %40 bit oran,320x240 znrlk ve GSM 6.1 Ses

Dialup tarafnda ADSL tarafndan gnderilen ayn format ve ayarlardaki resim
ve ses bilgisinin dialupa gelen paket trafiini gsteren grafik ise ekil 5.25,
buna gre dialup hat 53 kbps civarnda indirme yapabilmektedir ve gelen ses
anlalabilir grnt akcdr, bit oran % 40tr.
109

ekil 5.25. Dialup tarafnda elde edilen grafik

- RGB 320x240 znrlk ve %100 bit oran ve GSM 6.1 ses

Bu sefer dialup tarafnda 320x240lk znrlk %100 bit oran ve RGB renk
kodlamas kullanlmtr. ekil 5.26. daki grafikten grlecei zere ykleme
trafii teorik olarak 33 kbps olan dialup upload trafiinden yaklak 3 kbps
fazladr buda 36 kbps a denk gelir. ADSL tarafta elde edilen grntler akc
saylr fakat ses anlalmaz ve kesiklidir. Bunun nedeni dialup hattn ykleme
hznn ayn anda hem kaliteli grnt hem de kaliteli ses gndermeye yeterli
olmayndan kaynaklanmaktadr.

ekil 5.26 RGB 320x240 znrlk ve %100 bit oran ve GSM 6.1 Ses

110

- RGB 320x240 znrlk %20 bit oran ve GSM 6.1 ses kodlamas

Grnt kalitesini kaydrma ubuuyla %20 oranna drnce elde edilen
grafik ekil 5.27. de grld gibidir, yine 35 kbps ykleme seviyelerindedir.
ADSL tarafnda elde edilen ses daha anlalrdr fakat kesintiler olmaktadr,
resim kalitesi %20 dir.

ekil 5.27. RGB 320x240 znrlk %20 bit oran ve GSM 6.1
ses kodlamas

- Dialup tarafnda GSM 6.1 ift ynl ses

Her iki tarafta da ses olduka anlalrdr ve kesinti yoktur. Ses iin net bir grme
gereklemitir. Elde edilen grafik ekil 5.28 deki gibidir.

ekil 5.28 Dialup tarafnda GSM 6.1 ift ynl ses
111

- Dialup tarafnda GSM 6.1 den Microsoft G.723.1e gei

Ses kodlamas her iki uta da GSM 6.1 den Microsoft G.723.1e getiinde
tketilen bant genilii ekil 5.29. da grld gibi 15 kbps civarna dmektedir.
Bu esnada her iki uta da yani hem ADSL tarafnda hem de dialup tarafnda gayet
net bir ses grmesi salanabilmektedir.

ekil 5.29. Dialup tarafnda GSM 6.1 den Microsoft G.723.1e gei

- ADSL tarafnda u-law kodlamas

U-Law kodlamas ile ses kodland taktirde ADSL tarafnda yukardaki grafik elde
edilir, yaklak olarak 70 kbits lk bir bant genilii tutar ,dialup tarafnda ses ok
net duyulmaz. Sadece ses gnderilmesi durumunda dialupn performansna gre
anlalr olabilir. Dialup tarafnda bu kodlama yapldnda ise ADSL tarafndaki
ses dialup tarafnda alnan sese gre daha kesiklidir. Elde edilen grafik ekil 5.30.
da verilmitir.
112

ekil 5.30. ADSL tarafnda U-Law kodlamas

- Sonu

ADSL balants Video konferans iin evirmeli balantya gre daha uygundur.
Testlerde ADSL tarafndaki ykleme hznn dialupa gre daha yksek olmas
sonucunda dialupa akc bir video ve anlalr bir ses birlikte gnderilebilir bunun
iin video kamerann GTCC kodlamasnn RGBye gre daha iyi sonu verdiine
tank olunmutur. Dialup tarafndan ADSL tarafna da GSM 6.1 ve Microsoft G.723
kodlamalar kullanlarak net bir ses gndermek mmkndr. Yalnz bunun iin
dialup tarafnda oluturulan grntlerin bit oranlarnn daha dk ve yaklak
olarak %20 oranlarnda seilmesi gereklidir nk dialup balantnn ykleme
(upload) hz 33 kbps ile snrldr, fakat yine de net bir ekilde ses ve daha dk
kalitede resim kalitesiyle birlikte bir video konferans gerekletirmek mmkndr.
Her iki tarafn ADSL olmas durumunda her iki tarafta da upload hzlar daha
yksek olacandan ok daha gzel bir video konferans gerekletirmek
mmkndr. Dialup kullanclar kaydrma ubuunu ayarlayarak ses kalitesini
arttrarak resim kalitesini drebilirler. Ayrca znrlk ayar ile oynayarak da
bunu yapabilirler. RGB yerine GTCC kullanlmas durumunda daha iyi performans
almak mmkndr. GTCC (Grand Tech Camera Codec) Grand Tech irketinin
gelitirdii bir video sktrmasdr ve ticari olduundan bu konuda ok fazla bilgi
verilmemektedir.

113
5.2.2. Nesnel grnt kalitesi testleri
Video Quality Studio program kullanlarak, nesnel grnt kalitesi testleri olan
PSNR ve SSIM yntemleri ile testler yaplmtr. Sonular ilgili blmlerde
verilmitir.

5.2.2.1. PSNR test sonular
Video Quality Studio program kullanlarak gerekletirilen kalite lmnde,
orijinal video grnts, %50lik, %25lik, %10luk ve %5lik bit oranlaryla
sktrlan video grntleri ile kyaslanmtr. Video grntlerini test edebilmek
iin Video Quality Studio program alr, program aldnda ekil 5.31. deki
pencere ekrana gelir bu pencerede PSNR, SSIM yntemlerinden birisi seilir. Bu
aamada PSNR seilmitir. PSNR yntemi seildikten sonra, bir adet referans
videosu seilir. Bu sktrlmam orijinal videodur. Bundan sonra kyas iin %50,
%25, %10 ve %5 bit oranlaryla sktrlm video grntleri seilir ve start
dmesine baslr.

ekil 5.31. Video quality studio penceresi

114
Start tuuna basmadan nce, test sonularnn hangi dosyaya yazlaca File
Output Options ksmndan seilir. Start tuuna basnca sonular bir Excel
formatnda seilen dosyann iine ilenir.

- PSNR ile orijinal ile %5 lik videonun kyaslanmas
Bu aamada orijinal video grnts ile %5 lik bit oranna sahip video grnts
kyaslanmtr. Elde edilen sonular ile ekil 5.32.deki grafik izdirilmitir.
Grafikten grlyor ki en ok zayflayan sinyal Y bileeni yani parlaklk bileenidir.
Parlaklk bileeni insan grsel sisteminin resim kalitesini alglamasnda kroma
bileenleri olan U ve V den daha fazla etkiye sahiptir. Orijinal ve %5lik bit oran ile
sktrlp gnderilen ve tekrardan oluturulan video dizileri ereve ereve
incelendiinde ilk erevelerin birbirini tutmad fakat bu durumun ikinci
ereveden sonra dzeldii gzlenmitir. Bu ilk erevedeki kaymadan tr YUV
grnt uzaynda Y ile gsterilen parlaklk bileeni birinci erevede 17 dB gibi
olduka dk bir deer kmtr fakat ikinci ereveden sonra her iki video dizisi
de senkron hale gelmitir.

ekil 5.32. %5 lik videonun PSNR sonular

115
Parlaklk bileeni Y, insan grsel sisteminin alglamasna en yakn olan
bileendir, dolaysyla insan gz bu Y bileenindeki deiiklikleri ok kolay
fark eder. Bu Y bileeninin ortalama 31 dB olarak kmas, %5lik video
dizisinin gerektende kt kaliteli bir grnt olduunun gstergesidir. Dier
taraftan video sktrmasnn V bileeni de yaklak olarak 34 dB kadardr. Bu
yzden V bileeni ile ilgili renklerin kullanlan sktrma algoritmasndan tr
bozunuma uramas beklenmektedir. U bileeni 40 dB nin zerinde
olduundan YUV uzaynda koordinat eksenine gre drdnc blgedeki
renkler haricinde ar bozunum olacaktr. Turkuaz (Cyan) rengi az bozunuma
urayan blgededir. Orijinal ve %5 bit oran ile kodlanm resimler ekil 5.33.
te verilmitir. Sol taraftaki ereve %5lik bit orann, sadaki ereve ise orijinal
video erevesini gstermektedir.

ekil 5.33. %5 bit oranyla sktrlan ereve ve orijinal video erevesi

- PSNR ile orijinal %10 luk videonun kyaslanmas

Bu aamada orijinal video grnts ile %10 luk bit oranna sahip video grnts
kyaslanmtr. Elde edilen sonular ile ekil 5.34. teki grafik izdirilmitir.

116

ekil 5.34. %10 luk videonun PSNR sonular

PSNR grafiinde Y parlaklk bileeni 39. ereveye kadar inili kl deerler
almtr, bunun sebebi a zerinden gnderilen sktrlm video dizisi ile orijinal
video dizisi arasnda senkronizasyon ancak 39. erevede salanmtr. Bu
noktadan nceki erevelerde sktrlan video dizisinde bir anlk ereve kayb
olmutur ve bir erevelik kayptan tr ereveler birbiriyle ereve numarasna
gre ayn olmadndan grafikte Y parlaklk bileeni ancak 39. ereve ile birlikte
duraan konuma gemi ve 37 dB seviyelerinde seyretmitir. U bileeni 40 dB
civarnda deerler almtr ancak V bileeni renklerde gzle grlr bozunumlarn
yaanmaya balad 40 dB seviyesinin altnda olup 35 dB civarnda seyretmitir
en az etkilenen renklerden bir tanesi mavinin bir tonu olan turkuaz olmas beklenir.
ekil 5.35. te %10 luk bit oran ile kodlanan video erevesi ile orijinal video
erevesi bir arada verilmitir.

117

ekil : 5.35.te %10 bit oran ile kodlanm ereve ve orijinal ereve

- PSNR ile orijinal %25 lik videonun kyaslanmas
kyaslanmtr. Elde edilen sonular ile ekil 5.36. daki grafik izdirilmitir.

ekil 5.36. %25 lik bit oranyla kodlanan videonun PSNR sonular

Y bileeninin PSNR deeri 39. ereveye kadar salnml bir grafik sergilemitir.
Bunun nedeni sktrlp gnderilen video erevelerinden bir tanesi kar tarafa
ulamamtr dolaysyla kaydedilen video dizisi ile orijinal video dizisinin ayn
118
numaral ereveleri 39. ereveye kadar farkl seyretmitir, bu da doal olarak
ereve ereve fark analizi yapan PSNR deerini etkilemitir. U ve V
bileenlerinin etkilenmemesinin nedeni renk bilgisini tamalar ve ufak ereve
farkllklarndaki renk bilgilerinin hemen hemen ayn olmasndan
kaynaklanmaktadr. 39. ereve ile birlikte parlaklk bileeni Y 40 dB civarnda
seyretmitir dolaysyla grntde gze ok net olarak makro bloklarda bir
bozunum beklenmez. V bileeni 42 dB civarnda deerler almtr. V ekseninin
pozitif ksmnda yer alan krmz renk tonlarnda hafif bir bozunum beklenebilir. U
bileeninin 45 dB civarnda seyretmesi sonucunda dier renklerde gze batacak
renk bozukluklar olmaz. ekil 5.37. de %25 lik bit oran ile kodlanan video
ereveleri ile orijinal video ereveleri bir arada verilmitir.

ekil 5.37. %25 lik bit oran ile kodlanan ereve ve orijinal ereve

- PSNR ile orijinal %50 lik videonun kyaslanmas
kyaslanmtr. Elde edilen sonular ile ekil 5.38.deki grafik izdirilmitir.

119

ekil 5.38. %50lik bit oranyla kodlanan videonun PSNR sonular

Grafikten Y parkalk bileeninin PSNR deerinin 40. ereveye kadar salnml bir
eri izdii grlmektedir bunun sebebi 40. ereveye kadar sktrlan ereve
dizisi ile orijinal ereve dizisinin senkron olmamasndan kaynaklanmaktadr. 40.
ereve ile birlikte her iki ereve dizisi senkron hale gelir dolaysyla Y bileeninin
PSNR deeri 88 dB civarnda sabitlenir. Grafik video quality studio program ile
oluturulurken elde edilen Excel tablosunda 40. ereveden sonra PSNR deerleri
sonsuz olarak kmtr. PSNR deeri hesaplamada kullanlan program virglden
sonra 4 hane hassasiyet ile PSNR deerleri hesaplandndan , MSE deerinin
0,0001 den daha kk olmas gerekir. MSE 0,0001 alnarak en kt ihtimalle
PSNR deerinin yaklak olarak 88 dB civarnda seyretmesi beklenmektedir. Tm
Y, U, V, bileenleri 40 dB eiinin ok ok zerinde olduundan ve eit seviyede
seyrettiinden %50 bit oran ile sktrlm ereveler ile orijinal ereveler
arasnda gzle grlmeyecek bir benzerlik vardr ve neredeyse resimler birbirinin
aynsdr denilebilir. ekil 5.39.da % 50 bit oran ile sktrlan ereveler ile
orijinal video ereveleri bir arada verilmitir.

120

ekil 5.39. %50 lik bit oran ile kodlanan ereve ve orijinal video erevesi

PSNR sonularna gre %50 lik bit oran ile kodlanan ereveler ile orijinal
ereveler arasnda gzle grlr fark olmamas beklenmektedir. Resimler
karlatrldnda bu grlmektedir. Sol taraftaki ereve ile sa taraftaki ereve
birbirinin ayns gibi gzkmektedir.

5.2.2.2. SSIM test sonular

Video Quality Studio program kullanlarak gerekletirilen kalite lmnde, %100
lk orijinal video grnts, %50lik, %25lik, %10luk ve %5lik bit oranlaryla
sktrlan video grntleri ile kyaslanmtr.

-SSIM ile orijinal % 5 lik videonun kyaslanmas
kyaslanmtr. Elde edilen sonular ile ekil 5.40.taki grafik izdirilmitir.
121

ekil 5.40. %5lik bit oranyla kodlanan videonun SSIM sonular

SSIM grafiinde 1. erevede parlaklk bileeni Y nin deeri yaklak 0,55 gibi ok
dk bir deer kmtr bunun sebebi %5lik sktrlm video dizisi ile orijinal
video dizisinin ilk erevelerinin farkl olmasndandr, 1. ereveden sonra bu
durum dzelmitir ve Y bileeni 0,8 gibi bir deer civarnda seyretmitir. Parlaklk
bileeninin 0,8 gibi dk bir deer almas yeniden oluturulan grntnn kalite
asndan dk olduunun gstergesidir ve makro bloklar belirgin bir ekilde
grlebilir. V ve U bileenleri 1 olmasna ramen y bileenindeki dklkten
tr YUV uzaynda kullanlan renk katsaylar lsnde renklerde belirgin
bozulmalar olacaktr.

Y= 0,299R + 0,587G + 0,114B (5.3.10.)

le verildiinden en az mavi renginde bozunum olmas beklenmektedir, en fazla
bozunum krmz ve yeil tonlarnda beklenmektedir. V ve U katsaylar 1 civarnda
kmtr dolaysyla onlarn renk katsaylarndan tr renklerin durumunu
etkileyen bir durum sz konusu deildir.
122
-SSIM ile orijinal %10 luk videonun kyaslanmas
Bu aamada orijinal video grnts ile %10 luk bit oranna sahip video grnts
kyaslanmtr. Elde edilen sonular ile ekil 5.41deki grafik izdirilmitir.

ekil 5.41. %10luk bit oranyla kodlanan videonun SSIM sonular

%10 luk bit oran ile kodlanan ereve dizisi ile orijinal ereve dizisi 39.
ereveye kadar birbiriyle ayn olmadndan grafikte Y parlaklk bileeni 39.
ereveye kadar salnml bir davran gstermitir. 39. ereve ile birlikte 0,85
civarnda deerler almtr. %5 lik deerlerle kyaslandnda yapsal olarak makro
bloklarda daha az bir bozunum vardr ama yine de yeterli kalitede resim deildir. U
ve V bileenleri birbirine yakn ve 1 civarndadr. Ancak Y bileeninin 0,85
civarnda olmas nedeniyle renklerde bozunum vardr en az etkilenen mavi tonu
bulunan renklerdir.

-SSIM ile orijinal %25 lik videonun kyaslanmas
Bu aamada orijinal video grnts ile % 25 lik bit oranna sahip video grnts
kyaslanmtr. Elde edilen sonular ile ekil 5.42. deki grafik izdirilmitir.
123
% 25 SSM GRAF
0
0,2
0,4
0,6
0,8
1
1,2
0 10 20 30 40 50 60 70 80 90 100
Frame
Y
U
V
SSM
Avarages
Y : 0,932862
U : 0,991496
V : 0,98638
Standard Deviation
Y : 0,0549975
U : 0,000447399
V : 0,00123328


% 25 lik video dizisi 39. ereve ile senkron hale gelmitir. Bu andan sonra Y
parlaklk bileeni 1e ok yakn deerler almtr ama hala 1in altnda olduundan
orijinal resimlerle olan fark az da olsa grlebilir, renklerde de ok fazla bozunum
olmas beklenmemektedir.

-SSIM ile orijinal %50 lik videonun kyaslanmas
kyaslanmtr. Elde edilen sonular ile ekil 5.43.teki grafik izdirilmitir.
124


%50 lik bit oran ile sktrlm video dizisi , 40. ereve ile birlikte orijinal video
ile senkron hale gelmitir. 40. ereve ile birlikte tm Y, U, V bileenleri 1 civarnda
deerler almtr bu yzden grnt yapsal benzerlik olarak orijinal ile ayndr.
Renklerde bozunum son derece az olabilir. ki resim gzle kyaslandnda
orjinalinden ayrt etmek imkanszdr denilebilir.

5.2.3. znel grnt kalitesi testleri

znel yntemlerin yaplabilmesi iin MSU perceptual video quality player ve
taskmanager programlar kullanlmtr. Program kullanrken ncelikle task
manager (grev yneticisi) almaldr. Task manager alarak bir task oluturulur.
ekil 5.44. te task manager penceresi gsterilmitir. Bu pencerede ncelikle task
iin bir ad verilir ve daha sonra kalite lm iin bir adet referans video ve
kyaslanacak dier videolar bu Task iine dahil edilir. Videolar Taske dahil
edildikten sonra sra hangi metodla znel deerlendirme yaplacana karar verilir.
Bu MSU program DSCQS, DSIS ,SAMVIQ, MSUCQE, SCACJ yntemleriyle
125
lm yapmaya izin vermektedir. Bu tez kapsamnda DSIS ve DSCQS lm
yntemleri uygulanmtr.

ekil 5.44. MSU video kalitesi grev yneticisi

lm yntemi de belirlendikten sonra Task kaydedilir ve MSU Video Quality
Player (video kalitesi oynatcs) alr. MSU Video Quality Player aldnda ekil
5.45. deki pencere ekrana gelir ve deerlendiricinin adn girmesi istenir.

ekil 5.45. MSU video kalitesi oynatcs
Deerlendirici ismi girildikten sonra Task Manager ile hazrlanan bir Task seilir,
bu seildikten sonra, test ynergeleri deerlendiriciye ekranda gsterilir. Test
126
ynergelerini okuyan deerlendirici seilen Task hazrlanrken seilen ynteme
gre videolar deerlendirmeye balar. Test sonucunda elde edilen veriler her
deerlendirici iin ayr bir Excel dosyasnn iine yazlr. Daha sonra tm
deerlendiriciler deerlendirmelerini tamamladktan sonra , Task Managerdan ilgili
task alarak count results butonuna baslarak ortalama test skorlar bulunmu
olur. Bu skor hesaplanrken ITU-R BT.500-11 standardnda yazan deerlendirme
yntemi kullanlmtr.

5.2.3.1. DSIS yntemi
Bu testi yapmadan nce bir referans videosu kaydedilmitir. Kaydedilen bu video
video konferans srasnda olabilecek gereki bir videodur. Yani bir insann
omzundan yukars gzkmektedir. Bu test videosu daha sonra gelitirilen video
konferans program ile her iki taraf ADSL 512 Kbps indirme (download) ve 128
Kbps ykleme (upload) hzna sahip iki adet 1.73 GHz ilemci ve 512 MB RAMe
sahip dizst bilgisayarlar ile %50, %25, %10, %5 bit oranlarnda karya
gnderilmi ve kar taraftaki program vastasyla sabit diske kaydedilmitir. Elde
edilen grntler MSU Perceptual Video Quality programnda DSIS yntemine
gre deerlendirilmitir. Deerlendirme iin Trk Telekomda alan 12 tane
Elektrik-Elektronik mhendisi ve 3 tane Bilgisayar mhendisine ve Maliye
Bakanl nda alan 4 tane Bilgisayar mhendisi ve 1 tane Elektronik
Mhendisine, toplamda 20 tane mhendise videolar deerlendirmeleri iin rica
edilmitir. Deerlendirme srasnda ekil 5.46. daki pencere ekrana gelir. Bu ilk
pencerede sktrlmam referans videosu izlenir.

ekil 5.46. DSIS referans video grnts

127
Bu referans videosu izlendikten sonra, deerlendirme yapmak iin rasgele olarak
Task iine dahil edilen sktrlm videolardan birisi izlenir. Sktrlm video
izlenmeden nce ekil 5.47. deki gibi talimatlar gsterilir. Talimatlarda birazdan
bozunuma uram videonun seyredilecei ve bunun hemen ardndan oylama
yaplaca bildirilmektedir.

ekil 5.47. DSIS ynteminde referans grntden sonra talimatlar
Talimatlar okunduktan sonra oynatma tuuna baslarak sktrlm video
grnts izlenir. ekil 5.48. deki pencere ekrana gelir.

ekil 5.48. DSIS , bozunuma uram video penceresi
Bozunuma uram video grnts de izlendikten sonra oy vermesi iin
deerlendiriciye ITU-R BT.500-11 de belirtilen 5 kademeli deerlendirme
penceresi alr. Bu pencere ekil 5.49 da gsterilmitir.
128

ekil 5.49. ITU-R da belirtilen, DSIS iin 5 kademeli lt

20 tane mhendise yaptrlan denemeler sonucunda, elde edilen sonular izelge
5.2 de verilmitir. Deerlendiricilerin byk ounluu %50 bit oran ile kodlanan
erevelere 5 puan vermitir. %25 lik video erevelerine algsal olarak %50lik
erevelerle hemen hemen ayn kalitedeymi gibi deerlendirilmitir.

izelge 5.2. DSIS deerlendirmesi sonular

129
Deerlendirme sonular (ITU-R 500.11 standardna gre) :
%100 lk referans videosu baz alnarak elde edilen sonular
%50 lik bit oranyla sktrlan video 9,63 9,22 10,03
%25 lik bit oranyla sktrlan video 9,50 9,05 9,95
%10 luk bit oranyla sktrlan video 2,88 1,79 3,96
%5 lik bit oranyla sktrlan video 0,13 -0,12 0,37

-Sonu
DSIS yntemine gre orijinal video ile %50 lik bit oran ile sktrlan video
grntleri hemen hemen birbirine denk olarak kabul edimitir ve aralarndaki fark
kolay bir ekilde ayrt edilememitir. %25 lik video grntleri ise yine kaliteli fakat
dikkatli bakldnda orjinalinden daha rahat ayrt edilebilen grntler olarak
deerlendirilmitir. Bit oran %10a dtnde artk gzle ok net grlebilen
ayrmlar meydana gelmitir . %5 lik bit orannda ise artk video grntleri
tamamen rahatsz edici grntler olarak deerlendirilmitir.

5.2.3.2 DSCQS yntemi
Bu test DSIS ynteminde de kullanlm olan referans videosu ile yaplmtr.
Deerlendirme iin Trk Telekomda alan 12 tane Elektrik-Elektronik mhendisi
ve 3 tane Bilgisayar mhendisine ve Maliye Bakanl nda alan 4 tane
Bilgisayar mhendisi ve 1 tane Elektronik Mhendisine, toplamda 20 tane
mhendise videolar deerlendirmeleri iin rica edilmitir. Deerlendirme
srasnda ekil 5.50 deki pencere ekrana gelir, bu pencerede DSCQS yntemi ile
deerlendirme yapabilmek iin talimatlar yazar.

130

ekil 5.50. DSCQS talimatlar

Bu ekrandan sonra deerlendiriciye iki adet rasgele grnt sunulur bunlardan bir
tanesi referans grntdr, referans grnt A veya B dizisi olabilir bu tamamen
rasgele program tarafndan seilir bu ekil 5.51.de gsterilmitir.

ekil 5.51. DSCQS ynteminde A ve B dizilerinin gsterildii ekran

131
DSCQS ynteminde, ITU-R standardnda belirtildii gibi deerlendiriciye seyrettii
grnty A yada B dizisine deitirebilmesi iin bir anahtar konulmutur. Bylece
istedii zaman A yada B dizisini seyredip kararn kafasnda oluturabilecektir.
Kullanlan MSU perceptual video quality programnda boluk tuuna basarak A
ile B dizisi arasnda gidilip gelinebilir. A ve B dizileri anahtarlanma suretiyle e
zamanl olarak seyredildikten sonra ekil 5.52. deki pencere ekrana gelir ve
deerlendiriciye ITU-R standardnda belirtilen ekilde A ve B dizileri iin 5 dereceli
bir lek gsterilir, eer deerlendirici kararn vermemise A ve B dizilerini ayn
ekilde e zamanl olarak tekrar izleyebilir.

ekil 5.52. DSCQS iin deerlendirme lt

Deerlendiricilerin tamam deerlendirmelerini yaptktan sonra, task manager
vastasyla DSCQS yntemine gre sonularn oluturulmas salanr. MSU
perceptual video quality manager program verilen oylar deerlendirerek sonular
bir dosyaya karr. Bu dosyaya bakarak oluturulan 20 tane mhendisin yapt
deerlendirmelerin sonular izelge 5.3. de verilmitir.

132
izelge 5.3. DSCQS deerlendirme sonular
25% 100% 100% 50% 100% 10% 100% 5%
Ali Emre 5 5 5 5 5 4 5 2

100% 10% 100% 50% 100% 5% 100% 25%
Duygu 5 3 5 5 5 1 5 4

100% 10% 100% 5% 25% 100% 100% 50%
Duygu b 5 4 5 1 5 5 5 5

100% 10% 100% 25% 5% 100% 100% 50%
Emre m 5 3 5 4 1 5 5 5

100% 5% 100% 10% 25% 100% 50% 100%
Erdem 5 1 5 4 5 5 5 5

100% 25% 5% 100% 50% 100% 100% 10%
Erhan 5 5 1 5 5 5 5 2

100% 50% 5% 100% 100% 10% 100% 25%
Gkhan 5 5 1 5 5 4 5 5

100% 25% 100% 5% 50% 100% 100% 10%
Lokman 5 5 5 1 5 5 5 3

25% 100% 100% 5% 50% 100% 100% 10%
Serdar 5 5 5 1 5 5 5 4

100% 5% 25% 100% 10% 100% 100% 50%
Stk 5 1 5 5 3 5 5 5

100% 5% 100% 50% 100% 25% 10% 100%
lk 5 1 5 5 5 4 5 2

25% 100% 100% 5% 100% 10% 50% 100%
Zeynep 5 5 5 1 5 3 5 5

10% 100% 50% 100% 25% 100% 100% 5%
Ergn 3 5 5 5 5 5 5 1

10% 100% 100% 50% 25% 100% 100% 5%
shak 3 5 5 5 5 5 5 1

100% 5% 100% 50% 10% 100% 100% 25%
brahim 5 2 5 5 4 5 5 5

100% 10% 100% 25% 100% 50% 5% 100%
alar 5 4 5 5 5 5 1 4

5% 100% 100% 25% 100% 50% 100% 10%
Ali 1 5 5 5 5 5 5 4

50% 100% 5% 100% 10% 100% 100% 25%
Tlin 5 5 1 5 2 5 5 5

100% 5% 25% 100% 50% 100% 100% 10%
Yksel 5 1 5 5 5 5 5 3

5% 100% 100% 10% 100% 50% 100% 25%
Turgay 1 5 5 3 5 5 5 4
133

Bu sonulardan ITU-R hesaplamalarna gre hesaplanan deerler u ekildedir:
ITU-T averaged mark,ITU-T left confidence border,ITU-T right confidence border,

%100 lk Video 6,72 6,54 6,94
%50 lik Video 5.00 5.00 5.00
%25 lik Video 4.75 4.53 4.97
%10 lk Video 3.19 2.51 3.86
%5 lik Video 0.19 -0.01 0.39

-Sonu

Deerlendiricilerin verdii puanlara bakldnda, %50 lik bit oran ile sktrlm
video grntleri ile %100 lk referans video grntleri hemen hemen ayn
kalitede alglanmtr. Yani %50 lik bit oran ile gnderilen videolar resim kalitesi
asndan orijinal video grntsnn bulunduu video ile insan gznn
ayrtedemiyecei ekilde benzerdir.

%25 lik sktrma oran ile gnderilen video grntleri ise genelde
deerlendiricilerden 5 puan almtr ama baz hassas gzl deerlendiriciler
4 puan vermilerdir. Bu %25 lik video grntlerinin hemen hemen %50 lik
videonun kalitesinde olduunu ve orijinal videodan ancak ok hassas bir ekilde
baklnca ayrtedilebildiinin gstergesidir.

%10luk sktrma oran ile gnderilen video grntleri ise deerlendiricilerden
ITU hesaplamasna gre kabul edilebilir oy almtr. Grnt kalitesi gz rahatsz
etmeyecek seviyededir.

%5lik sktrma oran ile gnderilen video grntleri tm deerlendiriciler
tarafndan kabul edilmez kalitede grnt olarak ifade edilmitir. Grntde
bozulmalar olduka fazladr. Detaylar net olarak seilememektedir.

134
5.2.4 MOS Ses Testi
Ses testinde kullanlmak zere sesli bir test videosu oluturulmutur. Bu video
dosyas test iin eklenen video gnderme zellii ile bir taraf ADSL dier taraf
dialup olan balantyla kar tarafa gnderilmi ve alc uta ses kalitesini
etkilememek iin sktrlmam formatta kaydedilmitir. Deney yazlmda bulunan
ses sktrmas ve deiik grnt bit oranlaryla denenmitir, elde edilen wav
dosyalar Trk Telekomda alan 20 tane mhendise MOS deerlendirmesi
yapmas iin dinletilmitir. Elde edilen sonular izelge 5.4te verilmitir.
izelge 5.4. G.711 kodlamas dialup tarafnda elde edilen seslerin MOS deerleri
G.711 MOS MOS MOS MOS MOS MOS
Sktrma
Oran 100% 50% 25% 10% 5% 0%
Ali Emre 1 1 2 3 4 4
Duygu 1 1 2 3 4 4
Duygu b 1 1 1 3 3 4
Emre m 1 1 2 3 4 4
Erdem 1 1 2 3 4 3
Erhan 1 1 2 3 4 4
Gkhan 1 1 2 3 3 4
Lokman 1 1 2 3 4 4
Serdar 1 1 2 3 4 3
Stk 1 1 2 2 4 4
lk 1 1 2 3 3 4
Zeynep 1 1 2 3 3 4
Ergn 1 1 2 3 4 4
shak 1 1 2 3 4 4
brahim 1 1 2 3 4 3
Hakan 1 1 2 3 4 3
zgr 1 1 2 3 4 4
Ahmet 1 1 2 3 3 4
Yavuz 1 1 2 3 3 4
Dirsehan 1 1 2 2 3 4

Ortalama 1 1 1,95 2,9 3,65 3,8

Standart
Sapma 0 0 0,223607 0,307794 0,48936 0,410391

G.711 ses kodlamas %5 lik grnt kalitesinde ve kamera kapalyken sadece ses
gnderildiinde en iyi sonucu vermitir. Bunun nedeni alc ucun dialup olmas ve
bant geniliinin hem grnt hemde sesi iyi kalitede alamamasndan
kaynaklanmaktadr. Deerlendiricilerin byk bir ounluu G.711 ses
135
kodlamasnn G.723.1 ve GSM 6.10a gre daha grltsz ve hrttsz
olduunu sylemilerdir. MOS sonularna bakldnda kamera kapalyken ADSL
tarafndan dialup tarafna gnderilen ses paketleri iyiye yakn 3.8 ortalama MOS
sonucunu almtr. %5 grnt kalitesinde video iinde bant genilii
tketildiinden ses kalitesini 3.65 deerine ekmitir. %10luk grnt kalitesinde
ses vasatn altndadr. %25 lik grnt kalitesinde artk dialup taraf ktnn biraz
altnda bir MOS deeri vermitir. %50 ve %100 lk grnt kalitelerinde ses
gelmemeye balamtr. Dolaysyla ses kalitesi ok kt olmutur.
Ses sktrmas olarak ayn dzenekte G.723.1 kullanlmas durumunda ise elde
edilen sonular izelge 5.5. de verildii gibi olmutur.
izelge 5.5. G723.1 iin dialup tarafnda elde edilen seslerin MOS deerleri
G.723.1 MOS MOS MOS MOS MOS MOS
Grnt
Kalitesi 100% 50% 25% 10% 5% 0%
Ali Emre 3 4 4 4 4 4
Duygu 3 4 4 4 4 4
Duygu b 3 4 4 4 4 4
Emre m 2 4 4 4 4 4
Erdem 3 4 3 4 4 4
Erhan 3 3 4 3 4 4
Gkhan 2 3 4 4 4 4
Lokman 3 4 4 4 4 4
Serdar 3 3 4 4 4 4
Stk 2 3 3 4 4 4
lk 3 4 4 4 4 4
Zeynep 3 4 4 4 4 4
Ergn 3 4 4 4 4 4
shak 2 4 3 4 4 3
brahim 3 4 3 4 4 4
Hakan 3 3 4 3 4 4
zgr 3 4 4 4 3 4
Ahmet 3 4 4 4 4 4
Yavuz 3 4 4 3 4 4

Ortalama 2,85 3,75 3,8 3,85 3,95 3,95

Standart
Sapma 0,640723 0,444262 0,410391 0,366348 0,223607 0,223607

G.723.1 sktrmas kulanlmas durumunda elde edilen ses dosyalar dinleyicilere
dinletildiinde, dinleyicilerin gr G.711 e gre arka planda biraz grlt olduu
136
ama dosyada geen konumann daha net duyulduu eklinde olmutur. Elde
edilen deerlendirmelerden G.723.1 iin verilen ortalama MOS deerleri %100
grnt kalitesinde, MOS sonucu 2.85 olmutur bu vasatn biraz altnda bir
deerdir. Grnt kalitesi %50 yapldnda ise ortalama MOS deeri 3.75 lik
deeriyle iyi seviyelerine yaklamtr. Grnt kalitesi %5 ve grnt
gnderilmiyorken ses kalitesi MOS deeri olarak 3.95 ye ulamtr.
Ses sktrmas olarak GSM 6.10 kullanlmas durumunda ise dinleyiciler arka
planda G.723.1 e gre daha fazla hrt olduunu sylemilerdir. Ses kalitesi iin
yaptklar deerlendirme izelge 5.6 da verilmitir.
izelge 5.6 GSM 6.1 dialup tarafnda elde edilen seslerin MOS deerlendirmeleri
MOS MOS MOS MOS MOS MOS
GSM
6.10 100% 50% 25% 10% 5% 0%
Ali Emre 3 3 4 3 4 4
Duygu 3 3 3 4 4 4
Duygu b 3 3 4 4 4 4
Emre m 3 4 3 3 4 4
Erdem 3 4 3 4 3 3
Erhan 4 3 3 4 4 4
Gkhan 3 3 3 3 3 4
Lokman 3 3 3 4 3 4
Serdar 3 3 4 4 4 3
Stk 3 3 3 4 4 4
lk 3 3 3 4 3 3
Zeynep 3 2 3 4 4 4
Ergn 3 3 3 3 4 4
shak 3 3 3 3 4 4
brahim 3 3 4 4 4 3
Hakan 3 3 3 3 4 3
zgr 3 4 3 4 3 4
Ahmet 3 3 4 4 3 4
Yavuz 3 3 3 3 4 4

Ortalama 3,1 3,15 3,25 3,6 3,7 3,75

Standart
Sapma 0,307794 0,48936 0,444262 0,502625 0,470162 0,444262

GSM 6.1 ses sktrmas kullanldnda MOS deerlendirmeleri G.723.1 e gre
daha dk kmtr bunun sebebi GSM 6.10 kullanldnda arka plandaki
137
hrtlarn daha fazla olmasnan kaynaklanmaktadr. Elde edilen sonular MOS
sonucu olarak 3 olan orta seviyesi ile 4 olan iyi seviyesi arasnda kmtr.

Deneyler her iki taraf ADSL 512/128 Kbps olan balantyla denendiinde elde
edilen sonular ise kmtr.
izelge 5.7. G.711 iin ADSL tarafnda elde edilen seslerin MOS deerleri
G.711 MOS MOS MOS MOS MOS MOS
Grnt
Kalitesi 100% 50% 25% 10% 5% 0%
Ali Emre 2 2 2 3 4 4
Duygu 2 2 2 3 4 4
Duygu b 1 2 3 3 3 3
Emre m 2 2 3 3 4 4
Erdem 2 2 2 3 4 3
Erhan 1 1 2 3 4 4
Gkhan 1 2 3 3 3 4
Lokman 2 2 2 3 4 4
Serdar 2 2 3 3 4 3
Stk 2 2 2 2 4 4
lk 2 2 3 3 3 4
Zeynep 2 2 3 3 4 4
Ergn 2 2 3 3 4 4
shak 1 2 3 3 4 4
brahim 2 2 2 3 3 4
Hakan 1 1 3 3 4 3
zgr 2 2 3 3 4 4
Ahmet 2 2 2 3 4 4
Yavuz 2 2 2 3 3 4

Ortalama 1,75 1,9 2,5 2,9 3,7 3,8

Standart
Sapma 0,444262 0,307794 0,512989 0,307794 0,470162 0,410391

ADSL ile yaplan deneyde elde edilen ses dosyalar ayn kiilere deerlendirmek
yapmak zere sunulduunda G.711 iin MOS deerlerinin %100 , %50 ve %25 lik
grnt kalitelerinde artt ancak bu noktadan sonra pek deimedii ve iyi
seviyesi olan 4 deerine yaklat anlalmaktadr. Genel itibariyle ADSL in
ykleme (upload) hz 128 Kbps seviyesine kabildiinden ses ve video
gndermeye dialup balantya gre daha elverilidir sonular bunu
gstermektedir.
138
G.723.1 sktrmas kullanldnda elde edilen test sonular izelge 5.8. de
verilmitir.
izelge 5.8. G.723.1 iin ADSL tarafnda elde edilen seslerin MOS deerleri
MOS MOS MOS MOS MOS MOS
G723.1 100% 50% 25% 10% 5% 0%
Ali Emre 3 4 4 4 4 4
Duygu 3 4 4 4 4 4
Duygu b 3 4 4 4 4 4
Emre m 2 4 4 4 4 4
Erdem 3 3 3 4 4 4
Erhan 3 3 3 3 3 3
Gkhan 2 3 4 4 4 4
Lokman 3 4 4 4 4 4
Serdar 3 3 4 4 4 4
Stk 2 3 3 4 4 4
lk 3 4 4 4 4 4
Zeynep 3 4 4 4 4 4
Ergn 3 4 4 4 4 4
shak 2 4 4 4 4 4
brahim 3 4 3 4 4 4
Hakan 3 4 4 4 4 4
zgr 3 4 4 4 4 4
Ahmet 3 4 4 4 4 4
Yavuz 3 4 4 4 4 4

Ortalama 2,85 3,75 3,8 3,95 3,95 3,95

Standart S 0,48936 0,444262 0,410391 0,223607 0,223607 0,223607

G.723 sktrmas her iki taraf ADSL olan balantda kullanldnda MOS
ortalama deerleri izelgedeki gibi elde edilmitir. Dinleyiciler % 100 lk grnt
kalitesinde 2.85 lik MOS ortalama deeri vermilerdir. Grnt kalitesi %50
yapldnda ise MOS ortalamas 3.7 olmutur ve ses kalitesi artmtr. %10, %5
ve sadece ses gnderildiinde 3.95 lik bir MOS deeri elde edilmitir. Bu en
dk grnt kalitesinde elde edilen sonutan diyebiliriz ki bant genilii
problemi olmadndan G.723.1 en iyi ses dzeyine gelebilmitir. Bir taraf ADSL
bir taraf dialup olan test dzeneinde son iki sonuta bunu dorulamaktadr nk
elde edilen sonular ayn kmtr.

139
Ses sktrmas olarak GSM 6.1 kullanldnda elde edilen MOS deerleri izelge
5.9 da verilmitir.

izelge 5.9 GSM 6.10 iin ADSL tarafnda elde edilen seslerin MOS deerleri
GSM
6.10 MOS MOS MOS MOS MOS MOS
Grnt
Kalitesi 100% 50% 25% 10% 5% 0%
Ali Emre 3 3 4 4 4 4
Duygu 3 3 3 3 4 4
Duygu b 3 3 3 4 4 4
Emre m 4 4 4 4 4 4
Erdem 3 3 3 4 4 4
Erhan 3 3 3 3 3 4
Gkhan 3 3 3 3 3 3
Lokman 4 4 4 4 4 4
Serdar 3 3 3 3 3 4
Stk 3 3 3 4 4 4
lk 3 3 3 4 4 4
Zeynep 3 3 3 4 4 4
Ergn 3 3 3 3 4 4
shak 3 4 4 4 4 4
brahim 3 3 4 4 4 4
Hakan 3 3 3 3 3 3
zgr 3 3 3 3 3 4
Ahmet 3 3 4 4 4 4
Yavuz 3 3 3 3 4 4

Ortalama 3,15 3,2 3,35 3,6 3,75 3,9

Standart
S 0,366348 0,410391 0,48936 0,502625 0,444262 0,307794

GSM 6.10 sktrmas ile test tekrarlandnda elde edilen MOS deerleri
izelgedeki gibi elde edilmitir. GSM 6.10 da hrt G.723.1 e gre daha fazla
olduundan verdikleri puanlar neticesinde oluan MOS ortalama deerleri G.723.1
e gre daha dk kmtr. G.723.1 bit oran ve performans dnldnde
yaplan ses kalitesi deneylerinde en iyi performans gstermitir denilebilir. G.711
yeterli bant genilii olduunda en kaliteli zmdr ancak u anki mevcut bant
geniliklerinde hem ses hem de grnt kalitesinin iyi olmas istendiinde baarl
bir zm olmamaktadr. GSM 6.10 sktrmas da vasat ile iyi arasnda
140
performans gstermitir bunda en nemli etken grme esnasnda arka plandaki
hrtlarn olmasndan kaynaklanmaktadr.
5.2.5 . Seyirme (jitter) testi
Seyirme testinde kullanlan ses sktrmalarnn seyirme (jitter) faktrleri bir taraf
dialup dier taraf ADSL olan balant zerinde simule edilerek test edilmitir.
Bunun iin iperf adl program kullanlmtr.
Bir ses sktrmasnn bant genilii gereksinimi u ekilde bulunur
Toplam paket boyutu = (L2 Bal) + (IP/UDP/RTP bal) + (Ses bilgisi)
Paket/saniye = (Sktrma bit oran) / (Ses bilgisi boyutu)
Bantgenilii = toplam paket boyutu * paket/saniye

Seyirme testinde ncelikle G.711 ses kodlamasnn paket anahtarlamal alar
zerinden iletimi simule edilmitir. G.711 172 bytelk paketler kullanr bunlardan
160 bytelk ksm ses bilgisi (payload) olan ksmdr ve 40 byte IP+ UDP+RTP
balk bilgisi vardr. G.711 de saniyede 50 paket gnderilir ((50 datagram * 160
byte/datagram) / 1 saniye) * 8 bit/byte =64 kb/s yapar. 160 Byte + 40 Byte = 200
Byte yapar.
Bu amala G.711 sesi gnderdii dnlen sunucu tarafnda iperf komut
satrnda aadaki satr yazlmtr.
perf i 0.5 s u l 200B w 400B n 50
Burada i saniye aral s sunucu modunda almay, -u UDP protokol
kullanmay, l datagram boyutunu n ka adat paket gnderileceini ve t ise ne
kadar sre allacan gsterir.
stemci tarafnda ise aadaki komut altrlmtr
perf c 85.102.168.89 -b 53 k l 200B w 400B
141
Burada c istemci olarak altn, -b bant geniliini ki bu ADSL iin 512 k ve
dialup iin 53 k maksimum elverili bant geniliidir. l ise paket boyutunu gsterir.
Bu komutlar nce dialup taraf istemci ADSL taraf sunucu olarak sonra da bunun
tam tersi yaplarak seyirme llmtr. ADSL taraf sunucu ve dialup taraf
istemci olarak altrldnda elde edilen sonular ekil 5.53. deki gibidir. Dialup
taraf sunucu ve ADSL taraf istemci yapldnda ise elde edilen sonular ekil
5.54. deki gibidir. Elde edilen sonulardan ADSL tarafnndan dialup tarafna
gnderilen paketlerin daha az jitter ile karya gittii gzlenmitir. Bu durum G.711
ses yayn yapldnda dialup tarafnda alnan ve kaydedilen ses kalitesi ADSL
tarafnda alnan ses kalitesinden daha iyi olacak anlamna gelmektedir.

ekil 5.53 ADSL taraf sunucu olduunda G.711 iin jitter
ADSL taraf sunucu olduunda paket jitter 3.542 ile 8.382 ms arasnda deimitir,
20 ms ye kadar olan jitter deerleri iyidir, paket kayplar ise %1.8 dir bu da kabul
edilebilir seviye olan % 0.5 -% 2 aralndadr.

142

ekil 5.54. Dialup taraf sunucu olduunda G.711 iin jitter
ekil 5.54e gre dialup taraf sunucu olduunda elde edilen jitter deerleri 30.913
ms ile 22.614 ms aralndadr ve bu jitter deerleri kt saylr ama paket
kaybnn sfr olmas dolaysyla birbirini dengelemitir.
G.723.1 ses sktrmas iinde benzer bir lm yapmak mmkndr. G.723.1
ses bilgisi (payload) 24 Byte ve (IP + UDP + RTP) 40 byte alnrsa bu durumda
toplam 64 Byte yapar 30 mslik ses bilgisi sresi olduundan ve saniyede 34 paket
gnderildiinden 60 saniyede 60*34=2040 paket gnderilir.
Bant genilii = (64 Byte) * 8 bit/Byte * 34 paket/ saniye = 17.48 Kbps
Bu durumda sunucu tarafnda yazlan komut aadaki gibidir.
iperf i 0.5 s u l 64B w 128B -n 34
istemci tarafnda yazlan komut
perf c 85.102.168.89 -b 53 k l 64B w 128B
ADSL taraf sunucu olduunda elde edilen sonular ekil 5.55de verilmitir.
143

ekil 5.55. ADSL taraf sunucu olduunda G.723.1 jitter
ADSL taraf G.723.1 paketlerini gnderdiinde yani sunucu olduunda, jitter
sreleri 13.168 ms ile 9.224 ms arasnda deimitir. Bu deerler kabul edilebilir
20 ms 50 ms aralndadr.
Dialup taraf sunucu olduunda ise elde edilen sonular ekil 5.56da verilmitir.
Bu sonulara gre G.723.1 iin jitter deerleri 16.008 ms ile 8.988 ms aralndadr
ve paket kayb yoktur bu durumda G.723.1 iin ADSL tarafnda alnan sesin dialup
tarafnda alnan sesten daha iyi olduunu sylemek mmkndr.
144

ekil 5.56. Dialup taraf sunucu olduunda G723.1 iin jitter

GSM 6.10 sktrmas kullanldnda 13Kbps lik bit oranyla ses bilgisi kodlanr.
Her bir paket 32.5 Bytetan oluur 40 Byte da balk bilgisinden gelir dolaysyla
yaklak olarak 73 Byte olur. 50 paket/saniye orannda iletim gerekletiinden bu
durumda GSM 6.10 iin sunucu tarafnda ve istemci tarafnda yazlmas gereken
iperf komutlar aadaki gibi olmaldr.
perf i s u l 73B w 146B n 50
perf c 88.224.99.30 b 53k l 73B w 146B
ADSL taraf sunucu olduunda ekil 5.57deki ve dialup taraf sunucu olduunda
ekil 5.58 deki sonular elde edilmitir. Bu sonulardan jitter deerinin ADSL
taraf sunucu olduunda 8.144 ms ile 14.744 ms arasnda deitii ve paket
kaybnn ise %3.6 olduu gzlenmitir. Dialup taraf iin ise jitter deerleri 9.338
ms ile 17.655 ms aralnda ve paket kayb ise % 0.099 dur, bu sonulara gre
GSM 6.10 iin ADSL tarafnda elde edilen ses kalitesi daha iyidir.
145

ekil 5.57. ADSL taraf sunucu olduunda GSM 6.10 iin jitter

ekil 5.58. Dialup taraf sunucu olduunda GSM 6.10 iin jitter
146
5.2.6. ntelin video konferans test ynteminin sonular
Deneyler Dialup, ADSL ve Ethernet Ortam kullanlarak yaplmtr. Bu aamada
Blm 5.1.5.de verilen ynteme gre ereve says, dorusallk, video
znrl, gecikme, dudak senkronizasyonu testleri yaplarak elde edilen
sonular deerlendirilmitir.

5.2.6.1 ereve says

ereve saysn bulmak iin test avileri oluturulmu ve video konferans
programna ilaveler konularak programn bir avi dosyasn ap gnderebilmesi ve
gelen video erevelerini kaydedebilmesi zellii eklenmitir. ereve lm iin
oluturulan video dosyalarnn ereveleri numaralanmtr. Oluturulan video test
avileri 320x240 znrlktedir. ekil 5.59.da rnek bir ereve gsterilmitir.

ekil 5.59. 10 Numaral video erevesi

Kullanlan ereve grubu ise ekil 5.60.da verilmitir.

147

ekil 5.60. ereve testinde kullanlan ereveler

-Dialup test sonular

Dialup testi internet kullanmnn en youn olduu 16:00-18:00 saatleri
arasnda gerekletirilmitir. Buna gre dialup testler sonucunda elde edilen
sonular ekil 5.61.de verilmitir

ekil 5.61. 100% Grnt kalitesi durumu
Dialup %100 Grnt Kalitesi
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar
F
r
a
m
e

S
a
y

(
f
p
s
)
Seri 1
148
Grnt kalitesi biraz drlrse elde edilen sonular ise ekil 5.62. de
verilmitir.

ekil 5.62. %50 grnt kalitesi durumu

Ortalama ereve says=3.2 fps
Standart Sapma=0.421637

Grnt kalitesi %20 yapldnda ise ekil 5.63.deki sonular elde edilmitir.

ekil 5.63: %20 grnt kalitesi durumu
Dialup %50 Video Kalitesi
0
0,5
1
1,5
2
2,5
3
3,5
4
4,5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar
F
r
a
m
e

S
a
y

(
f
p
s
)
Seri 1
Dialup %20
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar
F
r
a
m
e

S
a
y

(
f
p
s
)
Seri 1
149

Ortalama ereve says = 4.4fps
Standart Sapma = 0.516398

Grnt kalitesi iyice drlp %5 yapldnda ise ekil 5.64.deki sonular
elde edilmitir

ekil 5.64. %5 Grnt kalitesi durumu

Grnt kalitesi drldke saniyedeki ereve says artm ve dolaysyla
hareket de artmtr, ayrca ses kalitesi de artmtr.

Ortalama ereve says = 5.4 fps
Standart Sapma = 0.516398

dialup %5
4,4
4,6
4,8
5
5,2
5,4
5,6
5,8
6
6,2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar
F
r
a
m
e

S
a
y

(
f
p
s
)
Seri 1
150

-ADSL test sonular

Bu test iin her iki taraf da ADSL 512/128 kbps olan hatlar kullanlmtr.

ekil 5.65. %100 grnt kalitesi

Grnt akcdr, seste nadiren gidip gelmeler olmaktadr.

Ortalama ereve says = 8.2 fps
Standart Sapma =0.421637

ekil 5.66. %50 Grnt Kalitesi

ADSL %100
7,4
7,6
7,8
8
8,2
8,4
8,6
8,8
9
9,2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar
F
r
a
m
e

S
a
y

(
f
p
s
)
Seri 1
%50 ADSL
0
2
4
6
8
10
12
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar Says
F
r
a
m
e

S
a
y

(
f
p
s
)
Seri 1
151
Ortalama ereve says = 10 fps
Standart Sapma = 0
Grnt kalitesi %100 ile neredeyse ayndr, seste kesilmeler yoktur net ve
anlalr duyulabilmektedir.

-Ethernet test sonular

ekil 5.67. %100 Grnt Kalitesi

Ortalama ereve says = 10
Standart Sapma = 0

5.2.6.2. Dorusallk
Gelmeyen erevelerin saysna bal olan lineerlik ise yaplan teslerde u
ekilde bulunmutur.

Ethernet %100
0
2
4
6
8
10
12
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar Says
F
r
a
m
e

S
a
y

(
f
p
s
)
Seri 1
152
-Dialup test sonular

ekil 5.68. Dialup %100 grnt kalitesi

Dorusallk: 7.4
Standart Sapma: 0.516398


Dorusallk: 6.8
Dialup %100 Lineerlik
6,4
6,6
6,8
7
7,2
7,4
7,6
7,8
8
8,2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar Says
L
i
n
e
e
r
l
i
k
Seri 1

Dialup %50
5,4
5,6
5,8
6
6,2
6,4
6,6
6,8
7
7,2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar Says
L
i
n
e
e
r
l
i
k
Seri 1
153


Dorusallk: 5.6
Standart Sapma:0.516398


Dorusallk: 4.6
Standart Sapma:0.516398
Dialup %20
4,4
4,6
4,8
5
5,2
5,4
5,6
5,8
6
6,2
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar Says
L
i
n
e
e
r
l
i
k
Seri 1
Dialup %5
0
1
2
3
4
5
6
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar Says
L
i
n
e
e
r
l
i
k
154
-ADSL test sonular

ekil 5.72. ADSL %100 grnt kalitesi

Dorusallk: 1.8

ekil 5.73. ADSL %50 grnt kalitesi

Dorusallk: 0
Standart sapma: 0

ADSL %100
0
0,5
1
1,5
2
2,5
1 2 3 4 5 6 7 8 9 10
Deney Tekrar Says
L
i
n
e
e
r
l
i
k
Seri 1
155

-Ethernet ortam test sonular

ekil 5.74. Ethernet %100 grnt kalitesi

Dorusallk: 0
Standart Sapma: 0

5.2.6.3. Gecikme
Ses paketlerinin ada utan uca gecikmesi karlkl, dialup-dialup, dialup-ADSL,
ve ADSL-ADSL balantlarla llmtr bunun iin ping komutu kullanlmtr.
Seyirme testindeki gibi G723.1 ses sktrmas iin 64Byte, GSM 6.10 sktrmas
iin 73 Byte, ve G.711 kodlamas iin 200 Bytelk paketler gnderilmitir. Elde
edilen ping yantlarnn yars alnarak gidi geli sresi RTT (Round Trip Time)
bulunmutur. Elde edilen sonular izelge 5.10.da verilmitir.

156
izelge 5.10. Utan uca paket gecikme deerleri
GECKME Dialup-Dialup Dialup-ADSL ADSL-ADSL
G.711 223 ms 119 ms 33 ms
GSM 6.10 194 ms 91 ms 24 ms
G.723.1 173 ms 90 ms 22 ms

Bu gecikme deerlerinden G.711 ses sktrmasnn ADSL- ADSL balantsnda
kullanlmas durumunda 33 ms lik bir gecikmeyle ses paketlerinin kar tarafa
iletildiini anlyoruz. Bundan baka G.711 kodlamas 30 ms lik aralklarla paketleri
gnderdiinden a iletimi ile birlikte yaklak 63 mslik bir gecikme meydana gelir.
Bu gecikme, dialup-dialup balantsnda 253 ms ve dialup-ADSL balantsnda
149 ms civarndadr. Ancak dialup balantda ok sayda paket iin ping yank
isteinden cevap dnmemitir. u da paket kayplarnn olduunun gstergesidir ve
seste kesilmelere sebep olacaktr ancak gecikme deeri 500 mslik eiin
altndadr.
G.723.1 iin ise ADSL-ADSL balants 30 ms lik bekleme sresiyle birlikte 52 ms
civarnda kmtr bu sonu olduka iyidir. Dialup-Dialup ve Dialup-ADSL
balantlar iinde gecikme sreleri en iyi kan sktrmadr.
GSM 6.10 iin sonular G.723.1 e yakn kmtr, ancak GSM 6.10 iin paket
gnderme aralklar 20 ms olduundan, olas gecikme deerleri ADSL-ADSL iin
44 ms, dialup-ADSL iin 111 ms ve dialup-dialup balant iin 214 ms dir.

5.2.6.4. Dudak senkronizasyonu
Dudak senkronizasyonu, ses ile dudak grntlerinin uyumasdr. Bunu test
etmek amacyla dialup ,ADSL ve Ethernet balantlar kullanlmtr, buna gre
ethernette 640x480 ve 320x160 znrlkte %100 grnt kalitesinde dudak
senkronizsayonu salanmtr. ADSL de ise %50 grnt kalitesi ,ve 320x240
znrlkte sesle dudak senkronize olmutur. Dialup balantlarda ise grnt
znrl 160x120 znrlk ve %20 grnt kalitesinde dudak ve ses
senkronizasyonu salanmtr.
157
5.2.6.5. Video znrl
Bu test dialup balantda yaplmtr ve test grnts olarak ekil 5.12. de
gsterilen test grnts kullanlmtr, video chat programnn kullanc arabirimi
zerinde grnt kalitesi ayarlamak iin kullanlan ve aslnda sktrmann bit
orann ayarlayan kaydrma ubuunun yzde deeri deitirilerek dialup uca
gnderilen resimlerin kalitesinin deiimi gzlenmitir. Bu deneyde elde edilen
yeniden oluturulan rntler ve orijinal rntnn kyas EK 2de verilmitir. Bu
testin deerlendirilmesinde daha nce belirtilen yntem ile sonular
deerlendiriliyor. Buna gre %100 resim kalitesinde siyah izgi gruplarndan ,5
inchlik ,mor izgilerde 2 inchlik ve yeil izgilerde 1 inchlik aralktaki izgiler ayrt
edilebiliyor. Dier grnt kalitelerinde elde edilen resimler orijinal resimle
kyaslamak iin yanyana verilmitir.

5.2.6.6. Grnt renk netlii
Grnt renk netliinin sktrma oranyla nasl deitiini grmek iin yine elde
ettiimiz yukardaki test grntlerine bakarak hangi renklerde keskin bir deiim
ve bozulma olduunu grebiliriz. Bu u anlama gelmektedir: kullanlan sktrma
algoritmas o renkleri kodlarken bozunum yapmaktadr. Bu renk tayfndaki
bozunumlar grebilmek iin orijinal rnt ile yeniden elde edilen test
rntsnn yan yana konulmutur. Test sonularna gre renk tayfnn
yukarsndan balayarak elde sonular yledir:
%85 bit oran = Krmz rengin bozulmaya balad nokta
%70 bit oran = Pembe rengin bozulmaya balad nokta
%25 bit oran = Mavi rengin bozulmaya balad nokta
%20 bit oran = Camgbei rengin bozulmaya balad nokta
%15 bit oran = Yeil rengin bozulmaya balad nokta
%10 bit oran = Sar rengin bozulmaya balad nokta
%5 bit oran = Turuncu rengin bozulmaya balad nokta

158
5.2.6.7. Subjektif yntemler
Video grntsndeki kiinin omuzlarna arka plana ve insan yzne baklarak
yaplan subjektif deerlendirmedir. Buna gre aadaki resme bakarak resimdeki
kiinin grntsnn %100 grnt kalitesinde kodlandktan sonra elde edilen
sktrlm bir video erevesinin grnts aada verilmitir, kiinin yz net
kmtr omuz izgileri net olarak ayrt edilebiliyordur arka planda mavi bir dolap
olduu gzkyordur.

ekil 5.75. %100 Grnt kalitesi
Grnt kalitesini %50 yapnca oluturulan bir grnt ise aada
verilmitir.

159
Grnt kalitesini %50 yaplnca hala yz net bir ekilde
grlmektedir,omuz izgisi belirgindir, arkada mavi dolabn renginde belirgin
bir deiiklik yoktur.


Grnt kalitesi %20 lere drldnde ise yzde ok belirgin bozulmalar
olmamakla birlikte hafif detay farklar ortaya kmaktadr. Omuz izgisi zerinde
hafif bulantlar ortaya kmtr. Arkadaki mavi renkli dolapta da baz hcrelerde
bulanklklar vardr, fakat yine de kabul edilebilir bir grnt vardr ortada.

160
Grnt kalitesi %10 a ekilince artk yzdeki bozulmalar artmaktadr. Gz
belirginlii iyice azalmtr ve omuz izgisi zerindeki hcrelerde bozunum ve
bulantlar artmtr. Arkadaki mavi renkli dolapta glgeli bir dalgalanma vardr ve
kare hcreler belirgin olarak grlmektedir.


%5 lik bit oranlarnda artk kiinin yzndeki bozulma son derece fazladr.
Gzler belirginliini kaybetmitir, omuz izgisi iyice bozulmutur. Kiinin
yzndeki detaylar kaybolmutur, kiinin burnu ve az ayrt edilemez
gzkmektedir. Arka plandaki dolapta renk farkllklar ve glgeler byk ve
belirgin kare hcrelerle gsterilmektedir .

-Ses kalitesi
Video Konferans srasnda kullanlan ses kalitesi , her iki taraf da dialup olan bir
linkte net bir ekilde grmeye olanak verecek kalitededir, yalnz dialup
linklerde hem grnt hem ses kullanlmas durumunda grnt kalitesinin
sesin net gidecek ekilde ayarlanmas gereklidir, zellikle dialup linklerde GSM
6.1 ve Microsoft G.723 Codeci kullanmak daha iyi performans salamaktadr.
Ses kalitesi ile ilgili MOS testleri ses testleri ksmnda zaten yaplmtr.
161
6. SONULAR VE TARTIMA
Bu tez kapsamnda lkemizde teletp uygulamalarnda kullanlabilecek internet
zerinden grntl, sesli, ve metin haberlemesine olanak veren tamamen
Trke kullanc arayzl bir yazlm gelitirilmitir. Yazlma kullancy kolay
kullanm iin ynlendiren mesajlar eklenmitir. Sonradan eklenen bir dier zellik
ise Kontrol adl nickname (kodad) ile sohbet kutusuna balanldnda kar
taraftaki bilgisayarn kamerasn kontrol edebilmeye olanak veren ve bunu Trke
komutlarla yapan program modldr. Gelitirilen yazlmn tek kartl bilgisayarlara
yklenmesiyle hacimsel olarak daha kk boyutlu bir sistem oluturmak
mmkndr ancak dizst bilgisayarlarn ucuzlamas ve yaygnlamas bu tr
uygulamalar iin ideal bir donanm zm olarak gzkmektedir.
Yazlm gelitirme srecinde video ve ses iletiimi iin J7Tech irketinin gelitirdii
activex bileenleri kullanlmtr, bu ktphanenin sunduu hazr fonksiyonlar ile alt
seviyede program yazmaya gerek kalmamtr ancak ktphanenin RTP raporlar
oluturmamas nedeniyle jitter analizi, ses sktrmalarnn paket yaplar iperf adl
program vastasyla modellenerek yaplabilmitir.
Program Trkiye genelinde yaygnlaan ADSL ile dialupa gre daha iyi alaca
,ses kalitesi, video kalitesi, jitter analizi, ve intel video sistemleri test laboratuarnn
gelitirdii yntem ile yaplan testlerin sonularndan anlalmaktadr.
Gelitirilen program baarl bir ekilde dialup, ADSL, ve dier IP alarda
denenmitir. Kontrol zellii sayesinde hasta kullanmay hi bilmese dahi doktor
uzaktan hastann kamerasn aabilir ve grnt znrln ayarlayabilir.
Ayarlanabilir grnt kalitesi sayesinde gerektiinde sese gerektiinde grntye
nem verilebilir. Ses sktrmalar olarak GSM 6.10, G723.1, G.711 sktrmalar
kullanlmaktadr. Yaplan MOS deneyleri sonucunda her sktrma da ADSL
512 /128 Kbps lik balantlarda ve dialup balantlarda MOS deeri olarak 3n
zerinde deerler verebilmektedir.
Yaplan seyirme (jitter) testleri sonucunda ADSL eriimi kullanan bir bilgisayarn
paketleri daha az seyirme ile kar tarafa ilettii gzlenmitir. Dialup tarafn sunucu
olmas durumunda ise seyirme miktar artmaktadr. Seyirme deerlerinin genelde
162
ITU-T standartlarnda yer alan deerlere gre kabul edilir seviyelerde olduu
gzlenmitir.
Programn grnt kalitesi, nesnel yntemler olan PSNR, SSIM ve znel
yntemler olan ITU-R standardnda verilen DSIS ve DSCQS yntemleri ile test
edilmitir. Elde edilen sonulara gre sktrma bit oran %50 yapldnda elde
edilen resim ile orijinal resim ayredilemiyecek ekilde benzerdir. %25 lik bit oran
ile kodlanan resimler ise test sonularna gre olduka iyi kalitede kmtr. Bu
durumda bant geniliinin %100 grnt kalitesinde kaliteli sese izin vermedii
durumlarda grnt kalitesi %50 ve hatta %25 yaplarak sesin MOS deeri olarak
3n zerinde olmas ve grntnn PSNR deerinin 40 dB nin zerinde olmas
salanabilir.
Yazlm son olarak Intel video sistemleri test laboratuarnda video konferans
sistemlerini test etmek iin kullanlm bir yntemle de test edilmitir. Bu ynteme
gre znrlk kalitesi, dorusallk (lineerlik), ereve says, gecikme ve ilgili
znel yntemlerle test edilmitir. znrlk testlerine gre %50 grnt
kalitesinde siyah ubuklardan 5 piksel aralkla olanlar, mor ubuklardan 2 piksel
aralkl olanlar ve yeilerden 1 piksel aralkl olanlar ayrt edilebilmi, ve renk
tayfnda krmz ve pembe renklerde biraz bozunumun dnda baka bir bozunum
gzlenmemitir. %25 lik video grntleri iinde piksel deerleri ayn km ancak
renk tayfndaki bozunum cam gbeine de yansmtr. En ok bozunum %10
snrndan sonra balam hem ubuklar hemde renkler ok fazla bozunuma
uramtr. ereve says testlerinde her iki ucu ADSL olan balantda %50
grnt kalitesinde saniyede 10 ereve alnabilmitir. Bu iyi bir sonutur.
Programa dahil edilen yazl mesajlama kutusu sayesinde dar bantl dialup
internet eriimlerinde ses yerine grntye nem verilirken, yazl olarak
haberleme de devam ettirilebilmektedir. Bu yazl mesajlama en basit ifreleme
algoritmas olan Caesar algoritmasyla ifrelenmitir.
Chat kutusuna Kontrol kod ad ile balanldnda kar tarafn kamerasn amak
kapamak ve grnt kalitesini deitirmek mmkndr. Bu sayede bilgisayarla
daha az tank olan hastalarn bilgisayarlarn uzaktan doktorun kontrol etmesi
mmkndr.
163
ADSL internet balants lkemizde telefon abonelerinin %85 ine u an teknik
adan verilebilmesi mmkn olduundan ve gn getike yaygnlatndan
program iin eriim yntemi olarak seilmesi dialup balantya gre daha uygun
gzkmektedir.
Programa veritabanna balant zellii ve gerekli arayzler yaplarak bir hastane
veri tabanna balant kurulmas yoluyla hasta bilgilerine ulam salanabilir.
Programda metin haberlemesi iin DES, Blowfish, RSA gibi daha gl ifreleme
algoritmalar kullanlabilir. Programda kullanlan G.711 ses sktrmas tek tarafl
ses olarak gnderildii taktirde yeterli bir bant geniliiyle (ADSL 512 /128) Kbps,
bir elektronik stetoskop kullanlarak kalp sesleri gnderilebilir ancak stetoskoplar
iin zel olarak kullanlan daha iyi performansl bir sktrma seilmesi daha
gvenilir sonular elde edilmesine olanak salar.

164

EKLER DZN

EK 1. Gml Bilgisayar Sistemleri
EK 2. Finger-Davis znrlk Test Sonular

165
EK 1. GML BLGSAYAR SSTEMLER

166

EK 2. FINGER DAVIS ZNRLK TEST SONULARI

Test Karlatrma Grnts % 100 Grnt Kalitesi

%100 Grnt kalitesinde yeniden elde edilen grnt


%95 grnt kalitesi Siyah 5,Mor 2,Yeil 1


%90 grnt kalitesi Siyah 5,Mor2,Yeil 1






% 75 grnt kalitesi Siyah 5,Mor2,Yeil 1






















% 20 grnt kalitesi Siyah 5 ,Mor 2, Yeil 2


% 15 grnt kalitesi Siyah 5,Mor 2, Yeil 3


% 10 grnt kalitesi Siyah 5 ,Mor 4, Yeil 5


% 5 grnt kalitesi Siyah 5, Mor 6 ,Yeil 6

187

7. KAYNAKLAR

[1] University of Arkansas Telemedicine Program http: //rhp.uams.edu/
telehealth/tele1.asp
[2] Pyramid Research IPTV key to telco success http://www.tekrati.com
/T2/Analyst_Research/ResearchAnnouncementsDetails.asp?Newsid=6247
[3] Tasmus Projesi Nortel, Neta,
http://www.netas.com.tr/tekno_TASMUS.html
[4] Arizona niversitesi Telesalk program http: //www .telemedicine.
arizona .edu/updates/page1.htm
[5] DoD DVa joint venture , Pacific Hui , The Japan Telemedicine Project
http://www.pacifichui.org/projects/whitepapers/JTP_20020618.pdf
[6] L. Versweyweld Spanish Teleconsultation pilot in Extremadura http://
www. hoise.com/vmw/02/articles/vmw/LV-VM-07-02-8.html, Virtual Medical
Worlds, Olivenza 30 May 2002
[7] Enabling Live Internet Broadcasting Using an Application Endpoint
Architecture Yang-hua Chu CMU-CS-05-133 May 9, 2005 carneige mellon
university
[8] Microsoft IPTV, www.microsoft.com/tv/default.mspx
[9] May 7, 2001 University Learning Resources Distance Learning Prepared
by: W. Douglas Trabert Marlene Fleischer
[10] Development of Remote Laboratory Experimentation through Internet S.H.
Chen, R. Chen, V. Ramakrishnan, S.Y. Hu, Y. Zhuang, C.C. Ko, Ben M.
Chen Department of Electrical Engineering National University of Singapore
,May 1999
[11] Amitava Dutta-Roy, Networks for Homes, IEEE Spectrum, December
1999, pp. 26 39.
[12] Turcan, Ross Lee Graham, Eduard IISLAB Peering Smart homes, IDA,
Linkping University, Sweden Edutu@ida.liu.se, rosgr@ida.liu.se
Proceedings of the First International Conference on Peer-to-Peer
Computing (P2P.01)
0-7695-1503-7/02 2002 IEEE

188

[13] S.Bann et all, Robotics in Surgery, J Am Coll Surg, Vol.196, No.5, May
2003.

[14] Wikipedia, ITU-T Recommendation G.711 - (STD.ITU-T RECMN G.711-
ENGL 1989), http://en.wikipedia.org/wiki/G.711
[15] K, Lehtonen, Digital Signal Processing and Filtering T-61.246 3(14) 2003,
Finland Nokia,
[16] H. Genel Efficient and Robust Real-time video transmission over Internet,
Msc Thesis ,Metu Computer Engineering Department September 2001)
[17] Video Conferencing Cook Book, www.videnet.gatech.edu/cookbook/
[18] A. Kantarc MPEG-1 Videolarn nternet ortamnda iletilmesi ve
gsterilmesi zerine bir alma, Ege niversitesi , Bilgisayar Mhendislii
Blm Doktora Tezi 2002
[19] Steinmetz R., K. Nahrstadt, Multimedia Fundamentals, Prentice Hall, 2002
[20] C. Manning "Introduction to Digital Video Coding and Block Matching
Algorithms", http://atlantis.ucc.ie/dvideo/dv.html
[21] B. G. Haskell, P. G. Howard, Y. A. LeCun, A. Puri, J. Ostermann, M. R.
Civanlar, L. Rabiner, L.Bottou ve P. Haffner "Image and Video Coding
Emerging Standards and Beyond" IEEE Transaction on Circuit and
Systems for Video Technology, Vol 8. No.7 , Nov 1998

[22] A.S Tosun "Video Compression MPEG-4 and Beyond"
http://www.cis.ohiostate.edu/~jain/cis788-99/compression/
[23] Antilla I, "Transfering real-time video on the internet", Prodeedings of the
HUT interworking Seminar, May 1997
[24] There is now H264 http://www.h263l.com/

[25] ITU-T Rec. H.264 / ISO/IEC 11496-10, Advanced Video Coding, Final
Committee Draft, Document JVTE022,
September 2002
[26] ISO/IEC 2002 Health informatics interop of telehealth systems,ISO/IEC
TC 215/SC N 304 2002-12-04, secreteriat ANSI
[27] GLKESEN, K. H. ve OYSUL, K., 2000li Yllarn Trkiyesinde Salkta
Bilgi Stratejileri, Tp Biliim Dernei, 2000.
189

[28] FIELD, M. J., Telemed: A Guide to Assessing Telecommunications for
Health Care, Editor; Committee on Evaluating Clinical Applications of
Telemed., Institute of Medicine, 1996.
[29] Mu. Kd. Yuzb Ruhi Gnll Teletp konusunda bir Makale 2002 Kara Harp
Okulu, retim Eleman, G. yesi.
[30] BROWN, N., A Brief History of Telemedicine, Telemedicine Information
Exchange (TIE), 1995
[31] LARKIN, M., Telemedicine Finds Its Place in The Real World. Lancet.,
1997.
[32] GRIGSBY, J., Teleheatlh: A Cutting Edge Medical Tool for the 21 st
Century. FDCH Cogressional Testimony, 09/07/2000
[33] http://www.ucsd.edu.do/v3/craie/documentos.htm
[34] KLEIN, S. ve MANNING, W., The Health Law Resource, The Journal of
the Healthcare Information and Manegment System Society, 1995.
[35] ZTRK, C., Tp Alannda Internet, Biomedical Engineering and Science
Institute, Trkiye Internet Konferans, 1995.

[36] JERANT A., SCHLACHTA, L., EPPERLY, T. D., Back to the Future, The
Telemedicine House Call, American Academy of Family Physicians, Family
Practice Management, 1998.
[37] GLKESEN, K. H. ve OYSUL, K., 2000li Yllarn Trkiyesinde Salkta
Bilgi Stratejileri, Tp Biliim Dernei, 2000.Hospital Home Health, TV
maker to offer telephone service, 2001.
[38] ZTRK, C., Tp Alannda Internet, Biomedical Engineering and Science
Institute, Trkiye Internet Konferans, 1995.
[39] ENDEAN, E. D., MALLON, L. I., MINION, D.J., KWOLEK, C. J.,
SCHWARCZ, T. H., Telemedicine in Vascular Surgery: Does it Work?,
American Surgeon, 2001.
[40] MANGAN, K. S., University Medical Centers Expand Reach with
Telemedicine, Chronic of Higher Education, 2001.
[41] ALLEN,D., BOWERSOX, J. ve JONES, G.G., Current Status of
Telesurgery Telemed Today Magazine,
www.telemedtoday.com/articlearchive/articles/ telesurgery.htm, 1997.
190

[42] S. Gullien , M. T. Arredondo, v. Trvaer, J. M. Garcia, and C. Fernandez
Multimedia Telehomecare system using standart tv set, IEEE transactions
on Biomedical Engineering, Vol 49 NO.12 December 2002
[43] M. A. Valero and M. T. Arredondo, A home televisit service based on
interactive television and cable networks. European Society for Engineering
and Telemedicine, in Proc. ESEM, Barcelona, Spain, 1999.

[44] V. Traver and S. Guilln, Telemedicine service provision in a campus
environment, in Proc. Int. Symp. Telemedicine , Gothenburg, Sweden,
2000.
[45] E. A. Miller, Telemedicine and doctorpatient communication: An analytical
survey of the literature, Journal of Telemedicine and Telecare 2001
[46] ATTRACT Project HC2004. (2001, Apr.) Deliverable D6.2 results from
demonstration phase. Last time visited Oct. 16, 2001. [Online]. Available:
http://bet.upv.es/attract/
[47] International Space University, Telemedicine in the 21st century:
Opportunities for citizens, society and industry, in Proc. Workshop,
Strasbourg,1999.
[48] C. Lau, J. E. Cabral, Jr., D. R. Haynor, and Y. Kim, Telemedicine, in
Handbook of Medical Imaging, Y. Kim and S. Horri, Eds. Bellingham,
WA: SPIE, 2000, vol. 3, pp. 305331.
[49] Christopher Lau, R. Sean Churchill, Janice Kim, Frederick A. Matsen, III,
and Yongmin Kim*, Fellow, IEEE Transactions on Biomedical Engineering,
Vol. 49, NO. 12, December 2002
[50] P.A. Heidenreich, C. M. Ruggerio, and B. M. Massie, Effect of a home
monitoring system on hospitalization and resource use for patients with
heart failure, Amer. Heart J., pp. 633640, 1999.
[51] R.Welz, Y. Ligier, and O. Ratib, Design of a cooperative teleradiology
system, Telemed. J., vol. 1, pp. 195201, 1995. survey on the literature, J.
Telemed. Telecare, vol. 7, pp. 117,2001.
[52] R. Bellazi, S. Montani, A. Riva, and M. Stefanelli, Web-based telemedicine
systems for home-care: Technical issues and experiences, Comput.
Methods Programs Biomed., vol. 64, pp. 175187,2001
191

[53] O. Gibson, P. McSharry, P. Hayton, A. Farmer, A. Neil, L. Taresenko A
Mobile Phone Telemedicine System for the Self Management of Type 1
Diabetes Oxford University Department of Engineering , 2005
[54] Dr. K.Hakan Glkesen, Yrd. Do Dr. Kaan Oysul, Tp Biliimi Dernei
alma Grubu http:// www.sbs2000.org/pages/index.php?id=37&sayfa=2
[55] 5th Annual Conference of the Canadian Society of Telehealth
[56] Voice over MPLS , compared to voice over other packet transport
Technologies david wright ,university of ottawa , IEEE communications
magazine , November 2002
[57] The ITU Radiocommunication Assembly, Rec. ITU-R BT.500-11 ,2002

[58] Video quality research http://www.its.bldrdoc.gov/tpr/2004/its_t/video.pdf

[59] Peak signal to noise ratio http://en.wikipedia.org/wiki/PSNR

[60] Wang A.C Bovik, H R. Sheikh E.P simoncelli "image quality assesement"
IEEE transactions image processing vol 13, jan 2004
[61] Multi-scale structural similarity for image quality assesement zhou wang,
Eero P. Invited Paper, IEEE Asilomar Conference on Signals, Systems and
Computers, Nov. 2003
[62] Z.wang and bovik " a universal image quality index" IEEE transactions
image processing vol 11 pp 81-84, 2004
[63] Danny De Vleeschauwer, Jan Janssen Voice Performance over Packet-
Based Networks ALCATEL, 2004

[64] ITU-T recomendation series G, Transmission systems media digital sytems
and networks http://www.itu.int/publications/main_publ/itut.html
[65] ITU-T Recomendation P.800 , Methods for subjective determination of voice
quality
[66] ITU Study period 12 delayed contribution, Proposal for jitter modelling and
measurement Geneva, 2003
http://www.telchemy.com/reference/ITUSG12_JitterAnalysis.pdf
[67] Measuring Video Quality in Videoconferencing Systems By Roger Finger,
Intel Corporation, and Andrew W. Davis, Wainhouse Research ,2000
ZGEM

Ad Soyad : Stk HOHAN
Doum Yeri : Batman
Doum Tarihi : 18.01.1980
Medeni Hali : Bekar

Eitim ve Akademik Durumu :

Lise : 1991-1998 Atatrk Anadolu Lisesi , Ankara
Lisans : 1998-2003 Gazi niversitesi Mhendislik ve Mimarlk Fakltesi
Elektrik ve Elektronik Mhendislii Blm
Yabanc Dil: ngilizce

Tecrbesi:

2003-2005 Sistem zmleyici ve Programcs
T.C. Maliye Bakanl Muhasebat Genel Mdrl
Bilgi lem Merkezi, Ankara
2005 - Telekom Uzman Yardmcs
Trk Telekom A.. Genel Mdrl
Biliim Alar Dairesi Bakanl
IP Uygulamalar Mdrl, Ankara

Internet Destekli Hasta Izleme Uygulamasi An Internet Based Patient Follow Up Application

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Internet Destekli Hasta Izleme Uygulamasi An Internet Based Patient Follow Up Application

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

NTERNET DESTEKL HASTA ZLEME UYGULAMASI

AN INTERNET BASED PATIENT FOLLOW-UP

You might also like