T.C. ULUDA NVERSTES LHYAT FAKLTES Cilt: 10, Say: 1, 2001 ss.

79-94

KONFYSLKTE KUTSAL METNLER

Ahmet G* ZET Konfysln kutsal metinleri Be Klasik ve Drt Kitap olarak bilinen eski kitaplardr. Be Klasik: Tarihi Dkmanlar Kitab, iirler Kitab, Deiiklikler Kitab, yinler Kitab ve lkbahar ve Sonbahar Vekyinamelerinden ibarettir. Drt Kitap ise: Konfysn Konumalar, Mensiysn Kitab, Byk Bilgi ve Orta Yol Doktrinidir. Bu eserler idareci bir snfn eitiminin temelini oluturmu ve devlet memurlarnn memuriyete alndklar snavlarda da esas kabul edilmitir. SUMMARY Scriptures in Confucianism Scriptures in Confucianism are the ancient books known as the Five King and the Four Shu. The Five King are: the Book of Historical Documents , the Book of Odes or Poetry, the Book of Changes, the Book of Rites, and the Spring and Autumn Annals. The Four Shu are: the Analects of Confucius, the Works of Mencius, the Great Learning and the Doctrine of the Mean. These Works formed the basis of the education of a ruling class and the set texts of the examinations by which the bureaucracy was recruited. GR: inin klasik edebiyat ksmen Konfys tarafndan bir araya getirilen eski paralardan ksmen de bizzat Konfysn veya mektebi mensuplarnn telif ettii eserlerden meydana gelmitir. Bu eserlere inliler King, yani Kitab- Kerim adn vermilerdir1. Ayrca King kelimesinin usle uygun olan ey yani meru, kabul edilmi anlamna

* 1

Do. Dr., U.. lahiyat Fakltesi Dinler Tarihi Anabilim Dal M. emseddin (Gnaltay), Trih-i Edyan, stanbul 1338/1919 , s. 247.

da geldii sylenmitir2. Bu kitaplar, inde domu olan dinlerle felsefelerin esaslarn tekil ettikleri gibi, in edebiyatnn da en eski ve en klasik rneklerini ihtiva ederler. Kien-Loungun emriyle mild 1773 tarihinde dn kitaplar iin kabul edilen bibliyografik sisteme gre, bu kitaplar, birinci derecede dn kitaplar ya da kk Kingler adyla iki ksma ayrlmtr. Konfyse veya mektebi mensuplarna ait olan eserler be klasik (king), yani be dn kitapla drt choudan yani tarih kitabndan ve hemen hemen bunlar kadar mhim olan daha birka kitaptan ibarettir3. Bu be klasik ve drt kitap mevcut eklini Chu Hsi (1130-1200) 4 ynetimindeki Sung Hanedanl zamannda almtr5. A. BE KLASK (WOU KNG): 1. Deiiklikler Kitab (Yi King) Chou I diye de bilinir6. Hem Konfysln be klasiinin7 hem de inin en eski ve en kutsal kitaplarnn ilkidir. Bu kitap Wutilerden (be hkmdar)8 birincisi olan Fu-Hsiye9 isnat edilmektedir10. Rivayete gre Fu-Hsi, halk vahet halinden kurtararak meden hayata altrm; onlara msikiyi, avcl, balkl, ehl hayvanlardan istifade etmeyi retmi, iyi bir hkmete lzm olan messeselerin temellerini atm, dn ahlk ve idar prensipleri ihtiva eden Yi Kingi telif etmi ve amel dsturu olmak zere inlilere hediye etmitir. mparator Chin

Pike, E. Royston, Encyclopedia of Religion and Religions (ERR), Great Britain 1951, s. 107. Gnaltay, age, s. 247. Ayn zamanda Chu Tz, Chu Yan Hui, Shushi (Japonca) olarak da bilinir. Sung Hanedanl'nn en tannm inli bilim adamdr. Konfysln klasikleri zerine yapm olduu prolific yazlar ve yorumlar vastasyla daha nceki NeoKonfyanistler'in (Chou Tun-i, Shao Yung, Chang Tsai ve Chng kardeler) eserlerini sistematize etmi ve sentezini yapmtr. Bkz. Brandon, S. G. F, A Dictionary of Comperative Religion (DCR), London 1970, s. 196.

3 4

The Pneguin Dictionary of Religions (DR), ed. John R. Hinnells, Great Britain 1988, s. 94. Brown, age, s. 90; Brandon, DCR, 345; Mathews-Smith, DRE, 478. Brandon, DCR, 345 Wu-tiler hakknda geni bilgi iin bkz. Gnaltay, age, s. 248, 1 nolu dipnot. Her ne kadar M. emseddin bu ismi Fu-Hi eklinde vermise de (bkz. age, s. 248), genellikle kaynaklarda Fu-Hsi eklinde gemektedir. Bkz. Brandon, DCR, 484. in geleneine gre Fu-Hsi, Su-i Jin'in rencilerindendi. Su-i Jin vefat edince halk kendisini hkmdar semek istemi, o da ahsna kar istenen itaat gsterilmek artyla hkmdarl kabul etmitir. Bkz. Gnaltay, age, s. 248, 1 nolu dipnot.

6 7 8 9

10

Shih-Huang-ti, in'deki btn kitaplarn yaklmasn emrettii zaman, Yi King kutsal olmas itibariyle bu felaketten kurtarlmtr11. Yi King, daha sonra gelen bilginler tarafndan karmak bir kozmoloji ve gelecei nceden tahmin etme metodu haline dntrlen ilkel bir kehnet sistemi12 veya dier bir ifadeyle, gelecee dair olaylar tahmin etmede yardmc olabilecek eski ve ilkel bir kehnet el kitabdr. O, eskiye it bir seri ema ve daha sonra onlar zerinde yaplan yorumlardan ibrettir13. Dier bir tanmlamaya gre Yi King; tabiattaki ve insan toplumundaki iki temel g (Yin-Yang) arasndaki ilikiyi yanstan kesik ve dz izgilerin deiik ekillerde birletirilmesinden oluturulan 64 alt keli yldzdan (hexagram) ibaret bir gruba dayandrlan, kehnet hakkndaki metinlerin bir koleksiyonudur14. Yi Kingin metninin orijinal ksmnn Konfysten daha nceye, Chou Hnedanl'nn ilk gnlerine (m..1000) it olduu sylenmitir15. Onun zerinde yaplan yorumlar Konfyse atfedilmektedir. Baz bilim adamlar da Yi King'in M.. nc asrn rn olduunu ileri srmlerdir. Fakat dier pek ok eser gibi Yi Kingin de uzun bir geliim sreci sonunda mevcut eklini alm olduu bir gerektir. lk devirlerden beri hem Konfyanist, hem de Taoist okul, onun kendi klasiklerinden olduunu iddia etmilerdir16. Bu kitabn zellikle Taoistler arasnda ok mehur olduu sylenmektedir 17. Daha sonra belirli bir Budist grubu da ona bavurmu, onu incelemi ve zerinde yorumlar yapmlardr18. Dz ve kesik izgilerden oluan ve Yi Kingin zn ve orijinal ksmn tekil eden ve Pa Kua (Sekiz Trigram) ad verilen ekillerin ok eski olduu sylenmektedir. Gya Fu-Hsi zamannda Sar Nehir'den byk bir ejderha km, onun srtnda bazlar ak ve bazlar koyu renkte bir takm izgiler nakedilmi durumdaym, Fu-Hsi bu izgilerin manasn bildiinden Yi Kingdeki Kua denilen ekilleri bunlardan alm. Bu ekiller st ste konulmu, dz izgilerle kesik izgilerin terkbinden u sekiz ekil hasl olmutur :

11 12 13 14 15

Gnaltay, age, s. 247-248. Mathews-Smith, DRE, 392,478. Brown, age, s.90; Brandon, DCR, 345. Hinnells, DR, 95, ayrca bkz. Pike, ERR, 107. Chou slalesi veya hnedanl takriben m.. 1050de balam, 247de son bulmutur. Ayrca Choularn aslen bir Trk kabilesi olduu sylenmektedir. Bkz. Eberhard, Wolfram, in Tarihi, Ankara 1987, s. 33.

16 17 18

Brandon, DCR, 484-485. Pike, ERR, 107. Brandon, DCR, 484-485.

Daha sonra her eklin izgisi altar izgiye tamamlanmak suretiyle yaplan ikinci bir terkiple alm drt ekil meydana gelmitir. te Yi Kingin metninin esasn bu altm drt ekil oluturmutur19. Dier bir anlatma gre Fu-Hsi, ejderhann srtnda nakedilmi bulunan bu altm drt ekli erh ve izah etmi ve bu suretle Yi Kingin metni meydana gelmitir. Bununla birlikte, gerek bu ekillerden ve gerekse erh ve izahlardan ak bir mana karmak hususunda inliler bile pek ok zorlukla karlamlar, bunlar zah iin ok sayda tefsir yazmlardr. Yi Kingin bu yolda yazlm erh ve tefsirleri farkldr. nce, alt izgiden meydana gelen her ekilden sonra ksa ksa notlar vardr. Bu notlar Wen kralyla onun olu ve nc hnedann kurucusu olan Tcheou dkasna isnat edilmitir. lki, alt izgili ekillerin tamamna dair aklamada bulunmu; ikincisi ise, bu ekilleri tekil eden unsurlar aklamtr. Bu tefsir ve erhlere bir ok ek bilgi ve hiyeler ilave edilmitir. Buna ramen, bu ilavelerin metin ve ekillerle mnasebetlerinin o kadar yakn olmad sylenmitir. Konfys, Yi Kingin tefsirini halkn anlayabilecei bir dilde yazm olduu halde bu kitabn anlalmas yine de zorluktan kurtarlamamtr. Konfysn yazmndan sonra kitabn tamam 24107 in harfinden teekkl etmitir20. Yi Kingin esasn tekil eden ve yukardaki emada gsterilen dz ve kesik izgilerin Yin ve Yang prensipleri ile ilikisi ise yle anlatlmtr : emada grlen kesik izgiler, dii ya da pasif kozmik g olan Yini; dz izgiler ise, erkek ya da aktif kozmik g olan Yang temsil eder. Hepsi birlikte, in kozmolojisine gre evreni meydana getiren sekiz temel kurucuyu sembolize ederler. Bunlar : Gk, Yeryz, Ate, Su, Rzgr, Gk Grlts, Tepeler ve Bataklklar'dr. Bu izgiler ayn zamanda ana ynleri, ahlk ve zihinsel vasflar, rh ve politik dnceleri de sembolize ederler. Ayn ekilde onlarn evrenin srlar hakknda birer ipucu ihtiva ettikleri de dnlm ve inde kehnet ve fal bakma konusunda youn olarak kullanlmlardr21. Her eye ramen bu kitap inlilerce ok kutsal kabul edilmitir. Zor ilerde dima ona bavurularak bir eyin uurlu veya uursuz olduuna hkmedilmitir. Bu uurlu veya uursuz sayma ekli, kan eklin hkmlerini erh ve tefsirlerde arayarak, o i hakknda bir
19 20 21

Gnaltay, age, s. 247-248. Gnaltay, age, s. 249. Brandon, DCR, 484-495; Bouguet, A. C., Sacred Books of the World, Czechoslovakia 1962, s. 162.

hkm bulmaktan ibarettir. rih ve mfessirler, esasen bu ekillerin deimesini tabiat ve mukaddert- beeriyenin deimesine benzetmi, aklamalarn bu bak asndan yrtmlerdir. Bunun da, bir eyi uurlu veya uursuz saymaya olduka msait olduu belirtilmitir. Btn bunlara ramen,Yi Kingin erh ve tefsiri iin kabul ve takip edilmi olan kaidelerin hal bilinemedii ifade edilmektedir22. 2. Tarih Kitab (u King): sminden de anlalaca gibi23 u King, resm in edebiyatna dhil olan, m.. 2357-627 tarihleri arasnda geen tarih olaylar anlatma gayesi gden, fakat bir tarih eserinden ziyade prenslerin terbiyesine dair olan eser24 diye tanmland gibi; baz nceki imparatorlar tarafndan yaplm olduu sylenen konumalar, ileride hatrlanmas iin yazlm ksa notlar vs.den ibaret olan "Tarih Belgeler Kitab" diye de tanmlanmtr25. Bir baka anlatma gre o; efsanev liderler Yao ve Shundan ilk Chou Hnedanl'na (M.. 1000) kadarki tarihler arasn gsteren, bakan vb. gibi in idareci ve yneticileri tarafndan yaplm konumalar ve tlerle ilgili belgelerin pek ounun gerekte son Han Hanedanl (M.S. 23-220) dnemlerine ait olduu belirtilmektedir26. Ksaca, "eski zamanlara ait belgeler (Shang Shu)" diye de adlandrlan u King, inin en eski tarih kitabdr27. Konfys ncesi dnemde, inde saray tarihileri tarafndan derlenmi, daha nceki imparatorlar tarafndan yaplm konumalardan pasajlar ihtiva eder. Ayn zamanda u King, Gkn, yalnz faziletli idarecileri bar ve bollukla mkafatlandracan reten bir ahlak ve dn rivayet kitabdr. Anlatldna gre Konfys, bu eseri meydana getiren eitli belgeleri bir araya getirmi, onlar derlemi ve bu belgelerden her birine nszler yazmtr. Fakat modern bilim adamlar bu eserin standart metinlerinde gze arpan nszlerin Konfysten sonraki yazarlar tarafndan yazlm olduu kanaatindedirler. Ancak, Konfys ve rencilerinin sk sk bu belgelerden aktarmalar yapm

22 23

Gnaltay, age, s. 249-250. u Kingin Tarih Kitab anlamna geldii belirtilmektedir. Bkz. Gnaltay, age, s. 250. Schimmel, age, s. 213. Pike, ERR, 107. Hinnells, DR, 95. Chan, Wing-Tsit, "Chinise Religion: Religious and Philosophical Texts", Encyclopedia of Religion (ER), ed. Mircea Eliade, USA 1987, III, 307; Pike, ERR, 107; Brown, age, s. 90-91.

24 25 26 27

olmalarndan hareketle, Konfysn u Kingle bir ekilde ilikisinin olduu da sylenmitir28. Geleneksel olarak Konfyse atfedilen u King, m.. 213te Chin Shih Huang-ti tarafndan btn eski kitaplarla birlikte yaklmak istendiinde29 kurtarlmasna son derece gayret gsterilmi; Han Hanedanl dneminde Fu Sheng ve Konfysn daha sonraki bir torunu olan Kung Ankao tarafndan ksmen onarlmtr30. Kitap, 25700 harf ve 58 blm ihtiva eder. Bununla birlikte kurtarlan nshalardan sekiz fasl kadar kaybolmutur. Zamanmza 50 fasl ve seilmi paras intikal etmitir. Legge bunlar, birbirine eit olmayan be gruba ayrmtr31. Gvenilirlii konusunda eitli tartmalarn yapld u Kingin en az yedi blmnn eski gelenee dayanarak oluturulduu ve Konfys ncesi dnemlere ait in dini ve medeniyeti hakknda nemli materyaller ihtiva ettii konusunda genel kanaat vardr32. Yukarda da belirtildii gibi 58 blmden meydana gelmi olan u King u alt tr belgeyi ihtiva etmektedir : Kanunlar, tler, emirler, ilanlar, szlemeler, grev ve sorumluluklar. Bunlar, yaklak olarak M.. 2000li yllardan 630 ylna kadarki sreyi kapsayan belgelerdir. Kitabn her bir blmnde bir tarih olay hakknda ksa bilgi verilmitir. Onun devamnda da, bu olayn ahlk ve politik nemini vurgulayan bir rnek veya anlatm yer almtr. Bu eserin zor ve ou kere de ifreli bir tarzda yazlm olup tarih, ynetim, eitim, corafya vb. gibi, pek ok kaynaktan ok sayda konuyu ihtiva ettii kaydedilmektedir33. u King tarih bir eser olmakla beraber, inin dier vekayinmeleriyle ve ksaca Bambo Kitapler (Les Livres de Bambou) denilen tarih cerdelerle mukayese edildii zaman, tarih kymetinin pheli olduunun anlald ileri srlmektedir. Bambo Kitaplar, inin mitolojik dnemlerine ait; Huang-ti zamanndan balayarak sann doumundan 299 sene evveline kadar olan olaylar toplayan vekayinmelerden ibarettir. u King ile bu vekayinmelerin mukayesesi gsteriyor ki, evvelkisi Yao, Shun ve Ju gibi eski imparatorlarn gereinden fazla bytlmesi hususunda phe ekecek derecede ifrata dmtr. M. emseddine gre u Kingin yzeysel incelenmesi, okuyucu zerinde gvenilirlii hakknda phe ettirecek bir tesir meydana getirmedii dorudur. nk aklama tarzndaki itidal, tasvir ettii
28 29 30 31 32 33

Chan, "Chinise Religion", ER,III, 307; Pike, ERR, 107; Brown, age, s. 90-91. Hinnells, DR, 94. Brandon, DCR, 575; Mathews-Smith, DRE, 411; Gnaltay, age, s. 250. Gnaltay, age, s. 251. Brandon, DCR, 575; Mathews-Smith, DRE, 411. Chan, "Chinise Religion", ER, III, 307.

olaylarn resm vesikalardan, hkmet beyannamelerinden karlm gibi grnmesi ilk bakta bu kanaati verecek mahiyettedir. Fakat metin yakndan ve esasl bir ekilde incelenince, kitabn bilhassa halkn ahlk ve terbiyesi nokta-i nazarndan telif edilmi olduu ok iyi anlalacaktr. htiva ettii hkmdar nutuklar, sadrazam tleri tamamyla retici mahiyettedir. Bunlarn, halka hikmet retimi gibi bir maksada gre yazlm olduklar phesizdir. Kitabn ihtiva ettii fasllardan biri bilhassa hkmet idaresi prensiplerini gstermektedir. zetle sylemek gerekirse kitabn tamamna, tarih bir eserden ziyade, hkmdarlarn bir aynas gzyle bakmann daha doru olaca sylenmitir. u King, bir tarih kitab olarak biraz snk olmakla beraber, akll ve dil hkmdarlarn ne yolda hareket etmeleri gerektii hakkndaki sahifelerin ok renkli ve ok zengin olduu belirtilmitir. u Kinge gre hkmdarn fazileti, memleket ve milletin an ve azametini yceltir. Eer bir hkmdar doru yoldan saparsa, hnedanyla beraber ker. Gk ve halkn re'yi, saltanat assn, hak ve hakikat prensiplerine sdk kalm olan dier bir hkmdara verir. Saltanatn birinci hnedandan ikinciye, geiini tasvir eden sahifelerde olaylar hep bu aklanmtr. Grlyor ki u King'in, tarih noktasnda baz pheler vardr. Esere bu adan gvenilir saylamaz. Fakat inliler'in hkmet fikirlerini tantmak bakmndan mkemmel deerlendirilmitir34. ikinciden ncye bak asna gre bir kaynak oluu bakldnda ok da ve din hakkndaki bir kitap olarak

u King, mehur sinologlardan P. Goubil tarafndan Franszcaya tercme edilmitir. Dier bir sinolog saylabilecek Dekini bu tercmeyi, bir ok not ve aklama ilavesiyle 1770 tarihinde Pariste bastrmtr. u King, W. H. Medurest ve Legge tarafndan da ngilizceye tercme edilmitir. Bu tercmelerden ilki m. 1846 tarihinde anghayda baslm, ikincisi de in Klasikleri adyla neredilmitir35. 3. iirler Kitab (i King):

Konfysln be klasiinden biri ve Konfys ncesi inin dn det ve inanlar hakknda belli bal bir bilgi kaynadr36. in iirinin en eski derlemesidir. Bat Chou Hanedanl dneminde (M.. 1111-770) veya dier bir ifadeyle M.. 12-6nc asrlar arasnda kullanmda olan 305 iiri37 ihtiva eder38. Bu iirlerden ounun,

34 35 36 37

Gnaltay, age, s. 251-252. Gnaltay, age, s. 252, 1 nolu dipnot. Brandon, DCR, 574. 300 iir veya arky ihtiva ettii de sylenmektedir. Bkz. Hinnells, DR, 95.

Konfysn de yaam olduu Chou dnemine (M.. 1027-402) ait olduu39, sadece beinin ang Hanedanl dneminde (M.. 17511112) ortaya km olabilecei sylenmektedir. Rivayete gre Konfys, bu iirleri, bin iirin bulunduu bir koleksiyondan semitir40. Dier bir rivayete gre ise, Chou Krallar bu iirleri, kendi halknn iirlerini dinlemek suretiyle kralln durumu hakknda bilgi sahibi olabileceklerini dnerek, ok sayda iir arasndan derlemilerdir. Ayn zamanda bu iirlerin, atalar klt ve tabiat gleri etrafnda younlaan sosyal sadakati ve dn bir ball aa vurduu da sylenmitir41. Chin Shih Huang-ti tarafndan giriilen kitaplarn yaklmas hadisesinde (M..246-209) dier kitaplarn kbetine i King de uram ve Han Hanedanl dneminde yaplan restorasyon teebbsyle yeniden ortaya karlmtr42. Han Hanedanl dneminde derlenmi olan ve 305 iiri ihtiva eden i King, mevcut ekliyle drt blme ayrlmtr. Bunlar: Kuo Feng (rzgrlar, havalar), Hsiao Ya (kk iirler), Ta Ya (byk iirler) ve Sung (ilahiler, medhiyeler)dir. Bunlardan 160 adet olan ve hemen hemen iirlerin yarsn tekil eden Kuo Feng, Kuzey inde Chou idaresi altndaki on be devlete ait halk iirleri veya dier bir anlatma gre ad geen devletler tarafndan snflandrlan mahall iirlerin bir koleksiyonudur43. Ayrca bu iirler arasnda halka ait detlere ve ahlka dair olanlar olduu gibi, onlar arasnda eitli eyaletlerin umum ve husus hayatlar ile ilgili bir ok hikaye de gze arpar. Bir ou da son derece samimiyet ve heyecanla yazlm ok nemli paralardan oluur44. Yine bu iirlerde meslekler, elenceler, din ve umum halkn duygusal hayat ou kere ak ve hisli bir dille anlatlmtr. Hsiao Ya blm, saray mensuplarna ve aristokratlara ait iirlerden olumaktadr. Bu iirlerin pek ou saray hayatnn eitli zevklerini, ziyafet ve enlik lemlerini ele alr. Ta Ya blmndeki iirler genel olarak heybetli ve vg karakterli olup Chou Hanedanl kurucularnn vg ve sitayii ile doldurulmutur. Sung blmnde ise yinle ilgili iirler, Chou Saraynn kendi kendini ven iirleri (31 iir); Lu dkaln ven iirler (4 iir) ve an Sarayn ven iirler (5 iir) yer almaktadr.

38

Schimmele gre Konfys, m.. 1000 ile 600 seneleri arasnda meydana gelen bu iirleri toplayp kitap haline getirmitir. Bkz. age, s.213. Ayrca bu iirler, Konfys bilim adamlar tarafndan da ahlk, sosyal grevleri ve yine kar bir ilgi uyandrmay retecek tarzda yorumlanmlardr. Bkz. Brandon, DCR, 574.

39 40 41 42 43 44

Hinnells, DR, 95. M. emseddine gre yzbin iirin iinden semitir. Bkz. age, s. 253. Brown, age, s. 91; Mathews-Smith, DRE, 410. Brandon, DCR, 574; Gnaltay, age, s. 252-253. Brandon, DCR, 574. Gnaltay, age, s. 253.

Ayrca bu ksm kurban ve atalar erefine yaplan merasimde okunan ilahileri de kapsar. Pek ok bilim adam ang iirleri'nin, ya ang devletinde ortaya kt veya ang devleti tarafndan korunduu konusunda hemfikirdir45. Bu iirler manzum deildir. Fakat kafiyeli ve ktalara ayrlmtr. Bunlarn bir ksm sradan hikayelerdir. Bazlar ise mecaz ve istirelerle ssldr. iirlerin ounda her kta, muntazam ekilde bir temsil ile balar. Konular olduka farkldr. lerinden ancak bir ikisi in mitolojisinden bahseder46. i King, M.. 600lerde derleniinden itibaren tm sonraki in iir kitaplar iin model47 ve Konfys eitim iin ok kymetli bir temel olmu ve yle devam etmitir. i Kingin ngilizce ve dier Avrupa dillerinde ok sayda eviri ve incelemeleri vardr48. i Kingin incesi 39234 harften meydana gelmitir49. 4. yinler Kitab (Li King): Be klasiin drdncs olan Li King, ince "yinler Kitab" anlamna gelmektedir. Ayrca Li kelimesinin baka manalar da vardr. ounlukla bu kelime; yaplmas mnasip olan yin ve merasim anlamnda kullanlmtr. Li ayn zamanda alkanlklar, dn, ictim ve evle ilgili grevler, gzel hareket ve db- mueret kaideleri manalarn da ifade etmektedir50. Linin dier bir anlam da dn yin, tren ve merasimdir51. Li King, muhtemelen ilk Han Hanedanl dneminde yazlmtr. Fakat bir ok ksm daha eski devirlere aittir52. zellikle beinci bb, M.. 164te imparator olan Vang-Tinin emriyle bir araya getirilmi olan imparator fermanlarndan oluturulmutur. Tarihi M.. drdnc asra kadar gtrlen Li King'in pek ok sahifesinin, en azndan nc slaleye kadar varan det ve dnceleri ihtiva ettii de belirtilmektedir53. Dier bir anlatma gre, M.. ikinci asrda Prens Hsien (l. 131), Li Kingin bir nshasn elden ele dolatrm ve pek ok ksm ona daha

45

Chan, "Chinise Religion",ER, III, 306-307; Brandon, DCR, 574, Gnaltay, age, s. 253. Chan, "Chinise Religion", ER,III, 306-307; Brandon, DCR, 574; Gnaltay, age, s. 259. Gnaltay, age, s. 253. Chan, "Chinise Religion", ER, III,306-307. Gnaltay, age, s. 253. Gnaltay, age, s. 253. Pike, ERR, 107 ; Brandon, DCR, 409. Hinnells, DR, 95. Gnaltay, age, s. 253.

46

47 48 49 50 51 52 53

sonra ilave edilmitir. M.. birinci asrn ilk yarsnda bir Tai Te, 85 blmlk tek bir nsha oluturmak iin 204 blm sistematize etmi ve azaltmtr. Bu eser, Ta Tai Chi (Byk Tainin Kaytlar) olarak bilinmeye balamtr. Onun gen kuzeni Tai Sheng, Ta Tai Chinin en iyi blmleri olarak kabul ettii ksmlar semi ve Hsiao Tai Chi (Gen Tainin Kaytlar) adn verdii, ancak daha ok "Li Chi" diye bilinen 49 blmlk yeni bir almay meydana getirmitir. Bu almaya M.S. 175ten itibaren Li Chi ad verilmitir54. Li King, geni apta kralla ait dzenlemeler, yinin geliimi, yinle ilgili konular, kadnlara ve genlere rehber, eitim, sihir, ahlk yasaklar, dn kurbann anlam, cenaze treninde giyilecek kyafetler ve bir bilim adamnn davranlar gibi konular hakkndaki metinlerin bir tasnifini ierir. Ayrca metinlerin ou, Konfys ve rencileri hakkndaki diyaloglar ele alr. Bylece Konfys ahlk hakkndaki tartma zenginliini ihtiva eder. Li Kingdeki tamamen felsef metinler arasnda Drt Kitab'n bir ksmn tekil eden Byk Bilgi ve Orta Yol Doktrinine de yer verilmitir55. lk Han Hanedanl dneminden itibaren Yi Li (yinler Kitab) ile Chou Li (Chounun yinleri) adl dier iki kitap, Li King ile birletirilmitir. Yani bir anlamda Li King, Li (detlere Uyma Merasimleri) hakkndaki kitabn bir derlemesidir56. Bu kitap birlikte San Li (yinler Hakknda Kitap) olarak biliniyordu. Yi Li, muhtemelen ilk Han Hanedanl dneminde (M..206-M.S.8) derlenmi olup o dnemde bir klasik olarak gz nnde bulundurulabilecek yegne yin metniydi. Yi Li, feodal aristokrasinin evlilik trenlerinde, resm ziyafetlerde, cenaze trenlerinde, okuluk, msabaka ve yinle ilgili dier durumlarda nasl davranlaca konusunda detayl, sistematik bilgiler ihtiva ediyordu. Ayrca, baz hizmetli snfnn yerine getirmesi gereken grevleri de gsteriyordu. Chou Li ise, Choular devrine ait hkmet idaresinden bahseder57. Bu iki kitaptan Yi Li, Harlez ve Chou Li de Biot tarafndan tercme edilmilerdir58. Li King 46 blmden oluur. Baz blmler Konfysln incelenmesi asndan son derece nemlidir59. Herkese ait grevleri ve bilhassa hkmdarlk dbn rettiinden, inin birinci derecede

54 55

Brandon, DCR, 409. Brown, age, s.91 ; Chan, "Chinise Religion", ER,III, 308; Brandon, DCR, 409 ; Gnaltay, age, s. 253. Hinnells, DR, 95 ; Gnaltay, age, s. 254. Brown, age, s.91 ; Chan, "Chinise Religion", ER,III, 308; Brandon, DCR, 409 ; Gnaltay, age, s. 254. Gnaltay, age, s. 254, 1 nolu dipnot. Brandon, DCR, 409.

56 57

58 59

kutsal metinleri arasnda yer almtr. Ayn zamanda o; ibadet, sosyal mnasebetler ve aile ilikileri hakknda yazlm bir kurallar kitabdr. Li King, in medeniyet ve ahlk hakknda etkili bir rehber olarak gnmze kadar gelmitir. Bununla birlikte, Li Kingin 46 babtan oluan muhteviyat arasnda ahkm ve dn inanlara dair kesin esaslara rastlanmaz. Bu eser, alkanlk ve geleneklerin destekledii dp ve durumlar ieren kaidelerden baka bir ey deildir60. Asrlar boyunca eser hakknda saysz ve ciltler dolusu yorumlar meydana getirilmitir. Eser, J. Legge tarafndan ngilizceye evrilmitir 61. 5. lkbahar ve Sonbahar Vekayinameleri (Ch'un Ch'iu): Konfysle ait be klasikten beicisidir ve bizzat Konfyse atfedilmi ve Konfysn kendi almas olduuna inanlmtr. Ch'un Ch'iu, M.. 722-481 tarihleri arasnda 62 Lu Devletinin tarihinin senelik bir zetidir63. Dier bir ifadeyle o, Lu Prenslii'nin vekayinmesidir64. Chun Chiu ilk Konfysyen tarih olup Konfysn doduu yer olan Lu eyaletinde, M..480de bizzat Konfys tarafndan derlendii sylenmektedir. Metin son derece zl ve yer yer de kapaldr65. Bu zelliinden dolay, sradan bir okuyucu iin o sadece olaylarn bir tarihi gibi grnecektir. Metnin anlamna yalnz eitimli ve mnevver bir aratrmac nfuz edebilir denilmitir66. alma hakknda Konfysten nakledilen u szler de metnin anlalmasnn zor olduuna iaret etmektedir: Bu olaylar Chi prensi Huan ve Chin prensi Wen devirlerine aittir; bu tarz tarihdir, fakat ben burada anlam kendim belirleme hrriyetine sahip bulunmaktaym. Dier bir ifadeyle mellif, ok sde ve saf gibi grnen metni, yalnz bir grubun sr ve detlerini bilen kimsenin kavrayabilecei bir ser ahlk ve dn hkmleri gizlice incelemitir. Bylece o, bir yerde: Wei halk Chou Yuyu ldrd; fakat bir dier yerde de: Chunun Ba Hkmdar, Shag Chen, prensini ldrd der. Buradaki karklk udur: Birinci cmlede ldrme kt ve zlim bir idareci zerinde tatbik edilen tam bir cezadr. kinci cmlede ise, hem
60

Brown, age, s.91 ; Chan, "Chinise Religion", ER,III, 308-309 ; Brandon, DCR, 409 ; Gnaltay, age, s. 254. Brandon, DCR, 409. Eski Lu Prenslii bugn Chen-toung (an-tung) ad verilen eyaletin bir ksmnda teekkl etmi ve m.. 722 tarihinden 481tarihine kadar varln srdrmtr. Bkz. Gnaltay, age, s. 254, 2 nolu dipnot.

61 62

63 64 65 66

Brandon, DCR, 196 ; Bouguet, age, s. 167. Gnaltay, age, s. 254. Brandon, DCR, 196; ayrca bkz. Hinnells, DR, 95. Bouguet, age, s. 167.

hkmdarn ve hem de hkmdar yaknnn katli sz konusudur. Gerekte ldrme son derece irentir. Bylece bu kitap, braniler'in Krallar Kitaplar gibi, insanlarn ilerini En Yce olann idare ettiine inanan birisi tarafndan tarihin bir paras zerine yaplm bir yorumdur67. Ch'un Ch'iu'nun, gemi zamanlarn tarih bir kayd olarak deeri, Tso Chuan diye bilinen tefsir ile byk apta artrlmtr. Daha sonra dier iki kymetli tefsir yaplmtr. Bunlar: Ku-Liang Chuan ve KungYang Chuandr. lk devirlerden itibaren Chun Chiu, iyilii tevik edip ktl tasvip etmemek konusunda, Konfys eitim iin bir ders konusu olmutur68. Chun Chiu, m..722-481 yllar arasnda Luda grev yapan on iki idarecinin idar grevlerini ve o dnemlere dair olaylar kapsar. Bir nevi Lu eyaletinin bir vekayinmesidir. Onda olaylar sadece tespit ve kaydedilmi, aklama ve tenkitlere giriilmemitir. Bununla beraber Chun Chiu, inliler nazarnda ok muteberdir. inliler Konfysn, zamanndaki ahlkn bozulmasna kar bu eseriyle mcadele etmi oluunu iddia ederler. Chun Chiu'nun byk tefsirleri vardr. Bunlar da inlilerce yar kutsal kitaplardan saylmtr69. Chun Chiunun, Konfys'n tamamen veya ksmen yazdn iddia ettii, bununla beraber geri kalann yeniden gzden geirdii yegne klasik olduu sylenmi olmasna ramen 70, metnin -yazarn ahlk yargsn aklayan slbundan hareketle- Konfyse ait olduu kanaatine varlmtr. Eserde Konfysn kanun ve gelenee saygsndan da bahsedilmitir. Ayrca Ch'un Ch'iu, tarih ve politikada ahlk yarg iin bir l durumundadr. Yukarda da belirtildii gibi Konfys, ahlkn bozulmasna kar bu eserle mcadele etmitir71. Eski zamanlarn tarih bir kayd olarak Chun Chiunun deeri, Tso Chuan (Konfysn ada olan Tso Chiu-ming'e atfedilmitir) diye bilinen yorumlarla byk lde artrlmtr. On klasie dahil edilmi bulunan yorumdan biri olan Tso Chuan, hem canl hem de dramatik rivayetlerin detayl anlatmyla tarihin anahatlarn doldurur. Dier iki yorum olan Kung-yang Chuan ve Ku-liang Chuan, Konfysn rencisi olan Tzu-hsiann talebeleri tarafndan yazlmtr. Onlarn yorumlarnn da, orijinal tarihin Konfys tarafndan yazlm olduu kanaatini destekler gibi grnd ifade edilmektedir72.

67 68 69 70 71 72

Bouguet, age, s. 167. Brandon, DCR, 196; ayrca bkz. Hinnells, DR, 95. Gnaltay, age, s. 254. Pike, ERR, 107. Gnaltay, age, s. 254. Chan, "Chinise Religion", ER,III, 308-309; Brandon, DCR, 196 ; Brown, age, s. 91.

Byk Kinglere veya Be Klasik'e dahil edilen Yu King isminde bir kitap daha vardr. Yu King, ince "Msik Kitab" demektir. Bu kitabn bir ok ksm kaybolmutur73. Konfyslk'te dn ve tarih kitaplarn en kutsal olanlar olarak kabul edilen "Be Klasik (Wou King)" hakknda verilen bu bilgilerden sonra, onlara nazaran ikinci derecede kutsal saylan "Drt Kitab'a (Se Chou)" gemek mmkn olacaktr. B. DRT KTAP (SE CHOU) 1. Konfysn Konumalar (Lun Y) ngilizcede Analects kelimesiyle karlanan ve Seme Eserler veya Paralar, Tasnif Edilmi Konumalar, Seilmi Szler gibi manalara gelen Lun Y, Konfysn lmnden bir mddet sonra rencileri tarafndan derlenmi olup onun ahsi retisini, zdeyilerini ve kendisiyle yaplan konumalar ihtiva eder. Konumalarda, Konfyanizmin stn nsan anlay en ak bir ekilde tanmlanmtr. in klasiklerini ngilizceye tercme eden ngiliz bilim adam ve misyoner olan Prof. James Legge (1815-97), Konumalarn M.. 5. yzyla ait olduunu sylemitir74. Fakat dier bilim adamlar, kitabn muhtemelen M.. 400de derlendiini ve mevcut eklini M.S. 2. yzylda alm olduunu ileri srmlerdir. Konfysl inceleyen in okullarnn asl metinlerini oluturan Drt Kitaptan birisi ve Konfys ve retileri hakknda balca bilgi kayna olan bu eser, Chu Hsinin (M.S. 1130-1200) kendine ait basky ve erhini derledii dnem olan Sung Hanedanl dneminden itibaren inde tm eitimin temelini tekil etmeye balamtr. Kitap, deer ve gvenilirlik ynnden birbirine denk olmayan 20 blm halinde derlenmitir. Konumalarn ngilizce ve dier Avrupa dillerine mkemmel evirilerinin yapld belirtilmektedir. Eser, Muhaddere N. zerdim tarafndan Trkeye evrilmi ve ilk defa 1963 ylnda Konumalar ad altnda Milli Eitim Bakanl Yaynlar arasnda neredilmitir. Hakan Arslanbenzer tarafndan, William Edward Soothille ait ngilizce aslndan yaplan bir dier eviri de 1997 ylnda ule Yaynlar arasnda Seme Konumalar ad altnda Trkeye kazandrlmtr. in Klasikleri ve zellikle Konfysn Konumalar zerine aratrma ve incelemeler yapan bilim adamlar ve eserleri arasnda James Leggenin The Chinese Classicsi (ikinci basks 1893), W. E. Soothillin The Analects of Confuciusu (1910) ve A. Walleyin The Analects of Confuciusu (1938) saylabilir75.
73 74 75

Gnaltay, age, s. 254. Pike, ERR, 16, 107. Brandon, DCR, 414.

2. Mensiysn Kitab (The Book of Meng-tse) Bu kitap, Konfysn 150 yl sonraki byk halefi olan Mensiysn szlerini ihtiva etmekte olup Mensiysn Szleri olarak da bilinmektedir76. ince ismi Meng ko77 olan ve M.. 371-28978 yllar arasnda yaad sylenen mehur in filozof ve ediplerinden Mensiys, Sung Hanedanl dneminden itibaren genellikle in eitiminin temelini tekil eden Drt Kitaptan ikincisi saylan Mensiysn Kitab isimli eserin sahibidir79. Onun eserlerinin derin bir insan sevgisini ve geni bir msamaha fikrini sergiledii belirtilmektedir80. Mensiys, Tsounun kk bir eyaletinin yerlisi olup Konfysn erkek torunu Tzu Ssunun rencileri tarafndan eitildi. Ailesi ve zel hayat hakknda ok ey bilinmemekle beraber, bir anne nasl olmaldr konusunda model olduu sylenen annesi tarafndan bytld. Konfys gibi o da profesyonel bir retici idi ve zamannn prenslerinin pek ouna bir danman olarak grev yapmak zere resmi bir mevki elde etmenin yollarn aratrd. Nitekim Chi hkmeti zamannda bir sre resmi bir grevde de bulundu. Ayrca, yetikinlik dneminde, Konfysn yapt gibi bir gen aratrmaclar okulu kurdu ve 40 yalar civarnda, Konfysyen retiyi tatbik edebilecek bir idareci bulmak zere yola koyuldu. 20 yllk bir baarsz aratrmadan sonra, lmne kadar inzivaya ekildi. Daha sonra rencileri onun szlerini ve retisini The Book of Meng-tse (Mensiysn Szleri) eklinde derleyip yaynladlar81. Mensiys, politik ve sosyal bir filozof olarak evresinde derin bir etki meydana getirdi. Kendi zamannn toplumunun feodal yapsn kabul etmekle beraber, hkmetlerin ncelikli olarak halkn yarar iin almas gerektiini savundu. O, hkmeti, bir bilge olan, toplumu ahlaki gle veya faziletle idare eden ve Krala Yarar Yol (Wang Tao) adn verdii yolu takip eden ideal bir kralla yceltti. Bu ynden onun doktrininin Eflatunun Cumhuriyeti ile benzerlik arzettii sylenmitir. Bununla birlikte o, despotizme ve kaba kuvvetle yaplan idareye kar km ve halkn zalimlere kar ayaklanma hakkna sahip bulunduunu sylemitir.

76 77

Pike, ERR, 107. Mensiys isminin, Meng-tsenin Latinize edilmi ekli olduu da sylenmektedir. Bkz. Pike, ERR, 249. Bu tarihleri m. 372-289 eklinde verenler de vardr. Bkz. Pike, ERR, 249; Schimmel, age, s. 178. Brandon, DCR, 437; Schimmel, age, s. 178. Schimmel, age, s. 178. Pike, ERR, 249-250; Brandon, DCR, 437.

78

79 80 81

Mensiyse gre iyilik ve uyum insan tabiatnda doutan vardr. Bu sebeple Krala Yarar Erdem ile ynetim mmkndr. Esasen btn insanlar sevgi, doruluk, detlere uyma ve hikmet gibi drt ana erdeme sahiptir. Bylece insanlar, iyinin (gzel) tabi bilgisine sahip olup iyi olan yapmaya doutan kabiliyetlidirler. Yine Mensiyse gre btn insanlar potansiyel olarak bilge olmaya msaittirler ve btn insanlarda iyilik filizlerini harekete geirmek, tevik etmek, onlar eitmek ve retmek hkmetin amac olmaldr. Mensiyse gre insanlk (jen) ve drstlk (i) hem devlet hayatnda, hem de zel hayatta yol gsterici prensipler olup onlarn bilgisinin insan zihninde doutan mevcut olduuna inanmtr. Mensiys insan tabiatnn doutan iyi olduunu ileri srmesine ramen, kaybolan iyi eilimi yeniden elde etmek iin ahlk eitimine ve manevi dnceye ihtiya olduunu da vurgulamtr. Byle bir ahlk eitiminin Gn radesine (Tien Ming) uygun deceini kabul etmi; idarecilerin Gn (Tien) radesine gre ve halkn yarar iin ynetimde bulunmalar gerektii grnde de srar etmitir. Mensiys, Mo-tzunun ayrm yapmakszn herkesi sevme doktrinine ve Yang-tzunun hedonizm (hayatn gayesini zevk kabul eden reti) doktrinine iddetle kar kmtr. Yine o, Mo-tzunun, faziletler faydal olduklar iin tatbik edilmelidir eklindeki faydacl retisine de kar kmtr. Mensiyse gre fazilet, kiinin insanlnn tabi ifadesidir. Mensiys, Konfyse nazaran ikinci derecede bir bilge olarak kabul edilmitir. Onun, Ortododks Konfyslk olarak kabul edilen retisi idealistik bir tarzda gelimitir. Son bin yllk dnem boyunca tm Konfyslk hareketi zerinde derin bir etki meydana getiren Mensiysn asl amacnn, btn insanlar tarafndan takip edilebilecek bir hayat nizam sunmaya almak olduu sylenmitir82. 3. Orta Yol Doktrini (Chung Yung) Konfysn erkek torunu olan Tzu-szuya ait olduu sylenen 83 ve Trkede Orta Yol Doktrini eklinde ifade edilen eserin ngilizce karl The Mean veya The Doctrine of the Meandir. incede Chung Yung olarak bilinir. Chung, merkezi olan ey; Yung ise, evrensel ve henkli olan ey anlamna gelir. Orta Yol Doktrini, insann ahlaki tabiatnn temelini tekil eden ve bylece insan tabiatnda, tabiatta ve kinatn her tarafnda yrrlkte olduu dnlen henk demektir. Bu yzden eser Denge ve henk Hali diye de isimlendirilmektedir. Bu anlaytan hareketle, insan ve tabiat bir birlik
82

Brandon, DCR, 437; Pike, ERR, 249-250; Mathews-Smith, DRE, 276; Hinnells, DR, 209-210. Pike, ERR, 107; Brandon, DCR, 434.

83

oluturur eklindeki belirtilmitir.

teorinin

in

dncesine

hakim

olduu

Orta Yol Doktrini Konfys okulun kk bir kitab olup Chu Hsi (1130-1200) tarafndan, 1135ten 1305e kadar inde sivil memuriyet imtihanlarnda esas alnan metinler haline gelen Drt Kitaptan birisi olmak zere seilmitir. Bu eserin, Konfysln incelenmesinde birinci derecede bir neme sahip bir kitap olduu; Gk ve nsan, insani ilikiler, ahlki faziletler, tabiat ve kader, iki eyin ortas ve henk gibi konular ele ald kaydedilmektedir84. 4. Byk Bilgi (Ta Hsiah veya Ta Hseh) Byk reti (The Great Learning) eklinde de ifade edilen eser, dier kitapla birlikte, Konfysln Drt Kitabn ve dolaysyla son 800 yldr in eitim sisteminin temelini tekil eden dokmanlarn sonuncusudur. Byk Bilgi, Konfysn rencisi Tseng-tzuya atfedilmitir. Ksaca Konfysn eitim, ahlk ve politik dnceler gibi konulardaki retisini ihtiva etmektedir. Eserin sahibi, amacnn mehur erdemi rnek olarak gstermek, insanlar sevmek ve en yksek iyide kalmak olduunu belirtmitir. Ayrca bu kitapta, ahlki ve sosyal hayatn hareket noktasnn batan sona kadar varlklarn incelenmesinde yattn, onu bilginin yaylmas, ahsi hayatn gelitirilmesi, ilenin dzenlenmesi, ulusal nizam ve evrensel barn takip ettiinin retildii sylenmektedir. Buna ramen, kitap zerine erhler yazan ve o zamandan beri inde byk etkiye sahip olan retilerini halkn rabet edecei ekle sokan Ssu-ma Kuang (10191086) zamanna kadar Byk Bilgiye fazla nem atfedilmemitir. Byk Bilginin pek ok tercmesi arasnda dikkate deer olanlarnn J. Legge, E. R. Hugher, Lin Yu-tang ve W. T. Chan tarafndan yaplanlar olduu belirtilmektedir85.

84 85

Brandon, DCR, 434. Brandon, DCR, 599.