Professional Documents
Culture Documents
ELEKTRK-ELEKTRONK TEKNOLOJS
Ankara, 2011
Bu modl, mesleki ve teknik eitim okul/kurumlarnda uygulanan ereve retim Programlarnda yer alan yeterlikleri kazandrmaya ynelik olarak rencilere rehberlik etmek amacyla hazrlanm bireysel renme materyalidir. Mill Eitim Bakanlnca cretsiz olarak verilmitir. PARA LE SATILMAZ.
NDEKLER
AIKLAMALAR ................................................................................................................... iii GR ....................................................................................................................................... 1 RENME FAALYET1 .................................................................................................... 3 1. ASENKRON MOTORLAR ................................................................................................. 3 1.1. Asenkron Motorun Yaps ve Paralar ......................................................................... 3 1.1.1. Stator...................................................................................................................... 4 1.1.2. Rotor ...................................................................................................................... 4 1.1.3. Gvde ve Kapaklar ................................................................................................ 4 1.1.4. Yatak ve Rulmanlar ............................................................................................... 5 1.1.5. Soutma Pervanesi................................................................................................. 5 1.1.6. Klemens Tablosu ................................................................................................... 5 1.1.7. Motor Etiketi.......................................................................................................... 5 1.2. Asenkron Motor eitleri.............................................................................................. 6 1.2.1. Faz Saysna Gre .................................................................................................. 6 1.2.2. Yaplarna Gre ..................................................................................................... 6 1.2.3. Yapl Tiplerine Gre ........................................................................................... 6 1.2.4. alma artlarna Gre......................................................................................... 6 1.2.5. Rotor Yaplna Gre ............................................................................................ 7 1.3. Asenkron Motorun alma Prensibi ............................................................................ 7 1.3.1. ndksiyon Prensiplerinin Hatrlatlmas ............................................................... 8 1.3.2. Manyetik Dner Alann Olumas ......................................................................... 8 1.3.3. Dner Alan erisindeki Rotorun Dn ........................................................... 10 1.4. Bir Fazl Asenkron Motorun Yaps ve almas ...................................................... 10 1.5. Motor Etiketini nceleme ............................................................................................ 11 1.6. Motor Teknik zellikleri ............................................................................................ 12 1.6.1. alma artlar ................................................................................................... 13 1.6.2. Motorun Faz Says .............................................................................................. 15 1.6.3. Motorun Normal alma Akm ......................................................................... 15 1.6.4. Motorun G Kat says ....................................................................................... 15 1.6.5. Motorun Balant ekli........................................................................................ 16 1.6.6. Motorlarn Yap ekilleri ..................................................................................... 16 1.6.7. Anma Gc .......................................................................................................... 18 1.6.8. Ar Yklenme.................................................................................................... 18 1.6.9. Grlt Dzeyi .................................................................................................... 18 1.6.10. Kutup ve Devir Saylar ..................................................................................... 18 1.6.11. Montaj Boyutlar................................................................................................ 19 1.6.12. letme Gerilimi ve Frekans ............................................................................. 19 1.6.13. Koruma Snf ( IEC 345 ) ............................................................................... 19 1.6.14. zolasyon (yaltm) Snf (IEC 34 1) .............................................................. 20 1.6.15. Siparite Dikkat Edilecek Hususlar ................................................................... 21 1.7. Asenkron Motor Balant ekli ve zellikleri............................................................ 22 1.7.1. Motorun Yldz Balants ve zellii................................................................. 22 1.7.2. Motorun gen Balants ve zellii ................................................................ 22 1.8. Asenkron Motorun Kataloglarn Okuma ve Kullanma .............................................. 23 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 25 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 26 i
RENME FAALYET2 .................................................................................................. 27 2. KUMANDA DEVRE ELEMANLARI VE KORUMA RLELER................................. 27 2.1. Kumanda Elemanlar Yaps ve eitleri .................................................................... 27 2.1.1. Paket alterler ...................................................................................................... 27 2.1.2. Kumanda Butonlar.............................................................................................. 29 2.1.3. Sinyal Lambalar.................................................................................................. 30 2.1.4. Snr Anahtarlar .................................................................................................. 30 2.1.5. Zaman Rleleri .................................................................................................... 31 2.1.6. Kontaktrler ......................................................................................................... 32 2.1.7. Rleler ................................................................................................................. 36 2.1.8. Sayclar ............................................................................................................... 38 2.2. Koruma Rlelerinin Yap ve eitleri......................................................................... 39 2.2.1. Asenkron Motorlarn almas Srasnda Grlen Balca Arzalar .................. 39 2.2.2. Sigortalar ............................................................................................................. 39 2.2.3. Ar Akm Rleleri ............................................................................................. 44 2.2.4. Gerilim Koruma Rlesi........................................................................................ 47 2.2.5. Faz Sras Rlesi .................................................................................................. 48 2.2.6. Faz Koruma Rlesi .............................................................................................. 48 2.2.7. Frekans Koruma Rleleri ..................................................................................... 49 2.2.8. Termistrler ......................................................................................................... 49 2.3. letken eit ve zellikleri. ........................................................................................ 50 2.3.1. Kesit Hesab ......................................................................................................... 50 2.3.2. allacak Ortama Gre letken Seimi ............................................................. 50 UYGULAMA FAALYET .............................................................................................. 53 LME VE DEERLENDRME .................................................................................... 54 MODL DEERLENDRME .............................................................................................. 55 CEVAP ANAHTARLARI ..................................................................................................... 57 KAYNAKA ......................................................................................................................... 60
ii
AIKLAMALAR AIKLAMALAR
KOD ALAN DAL/MESLEK MODLN ADI MODLN TANIMI SRE N KOUL YETERLK 522 EE 0120 Elektrik Elektronik Teknolojisi Otomasyon Sistemleri Kumanda Devre Elemanlar Kumanda devre elemanlar ve eitlerine ynelik bilgi ve becerilerin verildii bir renme materyalidir.
40/24
Alan ortak modlleri tamamlam olmak. Kumanda devre elemanlarn semek. Genel Ama Gerekli ortam salandnda sistem iin gerekli kumanda g devresi elemanlarn TSE, i tesisleri ynetmelii ve artnamelere uygun seerek balantsn hatasz yapabileceksiniz.
Amalar 1. htiyalar karlayan TSE standartlarna uygun asenkron motoru seerek hatasz balayabileceksiniz. 2. Kumanda ve g devresinin kurulmas iin gerekli malzeme, ara gereleri, TSE, i tesisat ynetmelii ve artnameye uygun olarak seerek balantsn yapabileceksiniz. Ortam: Kumanda atlyesi, pnmatik, elektro-pnomatik ve servo pnmatik laboratuar, hidrolik, elektro hidrolik laboratuar, otomatik kumanda, pnmatik, hidrolik sistemlerin kullanld iletmeler. Donanm: Otomatik kumanda deney masalar, kumanda malzeme kataloglar, tepegz, projeksiyon, bilgisayar kumanda devre elemanlar (paket alterler, kumanda butonlar, zaman rleleri, kontaktrler, rleler, sayclar, koruma rleleri, iletken eitleri), asenkron motorlar.
MODLN AMACI
Her faaliyet sonrasnda o faaliyetle ilgili deerlendirme sorular ile kendinizi deerlendireceksiniz. LME VE DEERLENDRME Modl sonunda ise kazandnz bilgi ve becerileri lmek amacyla hazrlananan lme aralar (uygulama, oktan semeli, soru cevap) ile kendinizi deerlendireceksiniz.
iii
iv
GR GR
Sevgili renci, lkemizde ve dier lkelerde hayatmzn birok alannda ok eitli motorlar kullanlmaktadr. Gelien teknoloji, motorlarn da gelimesini salamtr. Ama motorlarn gelimesi, motorun yapmndan ve kullanlmasndan kaynaklanan verim dklklerinin kumanda edilmesi zorunlu klmtr. Ayrca motorlarn, zarar grmemesi veya en az zararla korunmas iin kumanda edilmesi gerekmektedir. te siz bu modl birinci renme faaliyetinde asenkron motoru tanyacak, kodlarn bilecek, balantlarn renecek, eitlerini ve zelliklerini reneceksiniz. kinci retim faaliyetinde ise kumanda devre elemanlarn, paket alteri, sigortalar, kontaktrleri, rleleri, kumanda da kullanlan kablo eitlerini reneceksiniz. rendiiniz bu faaliyetler, sanayide alrken ska karlaacanz arzalarda veya motor montajlarnda sizlerin ilerini kolaylatracak ve zaman kayb olmadan ilerinizi yapmanz salayacaktr. Kumanda devre elemanlar modln renirken baarlar dilerim.
ARATIRMA
Asenkron motorlar, kullanm amalar ve zellikleri hakknda internetten, ktphanelerden, firma katologlarndan, evrenizdeki sanayi tesislerinden bilgi toplayp rapor hline getiriniz. kan sonular arkadalarnzla tartnz.
1. ASENKRON MOTORLAR
1.1. Asenkron Motorun Yaps ve Paralar
1.1.1. Stator
Alternatif gerilimle alan motorlarda dner manyetik alan oluturmak iin sarglarn bulunduu ksmdr. Stator, 0,350,8 mmlik silisyum katkl birer taraflar yaltlm ve i yzeyine oluklar alm saclarn pres edilerek paketlenmesiyle elde edilir.
1.1.2. Rotor
Alternatif gerilimle alan motorlarda statorun meydana getirdii dner manyetik alann iinde dnen ve mekanik enerjinin alnd ksmdr. ki ekilde retilirler. Sincap Kafesine Benzeyen Ksa Devre ubuklu Rotor
Rotorun d yzeyine alm oluklara alminyum veya bakr ubuklar yerletirilerek ubuklarn her iki taraf ksa devre edilir. Ayrca soutucu grevi iin her iki tarafa kanatcklar konmutur.
Rotor d yzeyine alan oluklara 1200 faz farkl fazl alternatif akm sargs yerletirilen rotorlardr. Sarg ular, yldz ve gen balandktan sonra u rotor mili zerinde bulunan milden yaltlm adet pirin bronzdan yaplm bileziklere balanr. Sarglara akm, bu bileziklere basan fralar ile salanr.
(a) (b) ekil 1.2: Sincap kafesli asenkron motorlarndevreye balants a) Yldz bal b) gen bal
Bilezikli asenkron motorlarn rotorunda ise indklenen gerilim, bilezikler ve fra yardmyla ksa devre edilmekte ve rotordan akm geii salanmaktadr. Bilezikli asenkron motorlarn devreye balants ekil 1.3te grld gibidir. Burada asenkron motorlarn genel alma prensibi anlatlacaktr.
Statordaki 6 olua, aralarnda faz fark bulunan bobin yerletirilmi ve fazl ebeke bal bir asenkron motorda fazl dner alann oluumunu, ekil 1.4te grld gibi inceleyebiliriz.
a durumunda: (00 de) fazl akmn sins erilerinin I. faz ( + ) maksimum deerde, II. ve III. fazlar ( - ) deerdedir. I. faz iin akmn girii Adan Eye doru, II. faz iin Eden Aya doru ve III. faz iin de yine Eden Aya dorudur. Bu durumda st blgede akmlarnn girileri, alt blgede de akmlarn klar, dolaysyla alan yn sadan sola doru olacak ve sada N kutbu, solda da S kutbu meydana gelecektir. b durumunda: ( 450 de ) I. ve II. fazlar ( + ) deerde, III. faz ( - ) deerdedir. Akm girileri a durumuna gre saa doru kaydndan, alan da buna uyarak, a durumuna gre biraz yukarya doru dnmtr. c durumunda: (900de ) I. faz sfr, II. faz ( + ) ve III. Faz ( - ) deerdedir. I. fazdan hi akm gemediinden II. ve III. fazn girileri sada, klar da solda olup alan yn aadan yukarya dorudur. d durumunda: ( 1800 de ) II. ve III. fazlar ( + ) I. faz ( - ) deerdedir. Bu durumda akm klar st oluklarda, girileri de alt oluklarda olmas nedeni ile alan yn, a durumunun tamamen aksi olup soldan saa dorudur.
e durumunda: ( 2700 de ) I. faz yine sfr, II. faz ( - ) III. faz ( + ) deerde olup alan yn yukardan aaya dorudur. Sonu olarak statorda R,S,T fazlarnn akmlarnn dolamas iin birbirinden bamsz sarm vardr. R, S, T uyguland zaman sarglara deiken ve srekli olarak dnen bir manyetik alan oluur. Bu alann kuvvet izgileri, sincap kafesli rotorun iinden yksek akmlarn gemesine neden olur. Rotorun iinde balayan elektron ak ( akm ), ikinci bir manyetik alann olumasna neden olur. Bu durum, stator ve rotor manyetik alanlarnn birbirini itip ekmesini salayarak dn balatr.
ekil 1.5te stator sarglarndan geen fazl alternatif akm, stator sarglarnda dner bir manyetik alan oluturduunu ve dnen manyetik alan ierisinde bulunan iletkenlerde bir gerilim indklendiini, bylece ksa devre edilmi rotordan bir akm geeceini biliyoruz. Rotordan geen bu akmlar, rotor zerinde N ve S kutuplarn meydana getirirler. Dnen stator kutuplar, rotor kutuplarn etkileyecek ve ayn kutuplar birbirini iter, zt kutuplar birbirini eker prensibiyle rotoru saat ibresi ynnde dndrecektir.
10
Bu tip motorlarn ana sargs, kaln kesitli telden az sipirli; yardmc sargs ise ince telden ok sipirli olarak sarlmtr. Ana sarg, kaln kesitli az sarml olduundan omik direnci (RAS) kk, reaktif direnci (XAS ) byktr. Yardmc sarg, ince kesitli ve ok sarml olduundan omik direnci (RYS) byk, reaktif direnci (XYS ) kktr. Bu sebeple ana sargdan geen akm gerilimden 90'ye yakn geri kalr. Ana sarg, motorun esas grev yapan ksmdr. Yardmc sarg ise sadece yol almay kolaylatrr. Yani 24 saniye altktan sonra devreden kar. Baz modellerde ise yardmc sarg, srekli devrede kalmaktadr.
ekil 1.6: Bir fazl asenkron motorun iinde bulunan ana ve yardmc sarg
Motorun sarglarnn balan ekli ( , ) Motorun normal alma akm ( 3,5 / 6 A ) Motorun g kat says ( cos:0,89 ) Motorun alma gerilimi ( 220/380 V ) Motorun alma gc ( 2 HP 1,5 kW ) Motorun frekans ( 50 Hz ) Motorun devir says ( 2840 d/d ) Motorun imal tarihi ( 2003 ) Motorun dayanabilecei scaklk ( 40-500 ) Motorun arl ( 30 kg-185kg ) Motor koruma tipi ( IP 39 ) TP: GM 9052 NR:9000752148 220/380V 3,5/6 A Cos :0,89 50 Hz IP 39
En sk kullanlanlar asndan ksaca zetlemek gerekirse: S2 tr alma rejimi iin simgeden sonra rejim sresi belirtilir. rnek S2 30 dakika. S3 ve S6 alma rejimi trleri iin simgelerinden sonra alma kat says verilir. rnek S3 % 25, S6 % 40 gibi. Yukardaki paragrafta belirtilen alma rejimlerinin genelde (standart deer deildir) motor k gcne kat say olarak etkileri ise aadaki tablo 1.2de verildii gibidir.
13
alma rejimi
Aklama 10 dk. Motor k gc kat says Ksa sreli alma Aralkl periyodik alma Aralkl yk ile srekli alma 1.6
30 dk. 1.3
60 dk. 1.05
Sre (toplam alma sresinin %si) %10 1.6 1.6 %20 1.4 1.5 %40 1.25 1.4 %60 1.1 1.25
S2 S3 S6
Standart motorlar, 40 C ortam ssna ve 1000 m rakm yksekliine gre imal edilmilerdir. Bu deerleri aan alma artlar, motorun performansna etki edecektir. Etkilenme oranlar, aadaki tablo 1.3te belirtilmitir.
40 C nin zerindeki ortam slarnn motor gcne etkisi (1000 m'den kk rakmlar iin)
1000 mnin zerindeki rakm yksekliklerinin motor gcne etkisi (40 C ' den dk ortam slar iin)
Ortam Iss C 40 45 50 55 60 70
Uzun yllarn tecrbelerine ve gzlemlerine dayanarak snma ve izolasyon hakknda u iki saptama yaplabilir:
14
1. Motor ykndeki % 4 lk bir art, sda % 10' luk bir arta neden olmaktadr. 2. zolasyon snfnn kzgn noktasnn % 10 almas, izolasyon mrnn % 50 ksalmas ile sonulanmaktadr.
4 5 6
Bir fazl motor sargs Ana U-V sarg Yardmc sarg Z1 - Z2 fazl iki hzl Dahlander sarg Dk hz Yksek hz fazl iki hzl PAM sarg veya iki ayr sarg Dk hz Yksek hz fazl Rotor sargs ( 3 balant ulu)
Motor gvde ve kapaklarnda soutma gereksiniminden dolay aklklar vardr. Koruma bakmdan zayftrlar. 16
Kapal Tip
Flanl Tip
Motorun direk olarak makineye balanmas gerekli yerler iin en uygun yap tipidir.
17
1.6.7. Anma Gc
Anma gerilim ve frekansta tam ykte alan motorun, milinden alnan mekanik gtr. Birimi watt, kilowatt veya beygir gc ( HP )dr.
1.6.8. Ar Yklenme
Asenkron motorlar, 1,2 katna kadar ar ykleme yaplabilmektedir. Bu ar ykleme her firmann rettii asenkron motor kataloglarnda bulunmaktadr. Fakat bu ar yklemede fazla sre altrlmamaldr. zelliklede bu verilen 1,2lik ar yklemeyi getii an motor zarar grme snrnda olduundan devreden kartlmaldr.
Kutup says ( 2P ) 2 4 6 8 10 12
18
19
lk Rakam Kat Maddelere Kar 0 - Korumasz 1 - 50 mm'den byk cisimlere kar koruma. El temas gibi. 2 - 12 mm'den byk cisimlere kar koruma. Parmak gibi. 3 - 2.5 mm'den byk cisimlere kar koruma. El aletleri gibi. 4 - 1 mm'den byk cisimlere kar koruma. nce teller gibi. 5 - Toza kar koruma 6 - Toza kar tam koruma
kinci Rakam Sv Maddelere Kar 0 - Korumasz 1 - Dikey olarak gelen sulara kar koruma. Su damlamas gibi. 2 - Dikeyden 15 ye kadar ayla gelen sulara kar koruma. 3 - Dikeyden 60 ye kadar ayla gelen sulara kar koruma. 4 - Tm ynlerden gelen srayan sulara kar koruma. 5 - Tm ynlerden gelen fkran sulara kar koruma. 6 - Tm ynlerden gelen gl su fkrmalarna kar koruma. 7 - Geici sre suya daldrmaya kar koruma. 0.15 m ile 1 m aras. 8 - Srekli suya daldrmaya kar koruma.
Tablo 1.6: Koruma snf
Motorlarn sarglar ve kullanlan izolasyon malzemeleri, dayandklar sya gre snflandrlm ve bu ayrm harflerle ifade edilmitir.
20
zolasyon Snf A Is ykseklii Maksimum sarg ss Ortam ss Kzgn nokta iin snr 105 100 40 5 E 120 115 40 5 B 130 120 40 10 F 155 140 40 15 H 180 165 40 15
Pek kullanm alanlar bulunmasa da Y ve C snf izolasyon snflar da mevcuttur. Bunlardan Y snf (eski gsterimi O'dur) 90 C scaklk snrn belirtirken, C snf 180 C'den byk scaklk snrn belirtmektedir. Tablo 1.7de anlatlan standardn Trk Standartlarndaki (TS) karl TSE'nin TS3336 / Mart 1979 kitapnda detayl olarak anlatlmtr.
Motor tipi Gerilim Frekans Koruma tipi Yaltm snf alma rejimi Ortam scakl Eksenel yk ( varsa ) Varsa dier zellikler gibi
NM 132 M-6 380 volt 50 Hz IP 54 F S1 40 0C 600 kg ters klemens kutusu, ift mil
NOT: Verilmesi ihtiyari bilgiler verilmedii taktirde katalogdaki standart deerler alnr. 21
22
NOT: Motor etiketinde bulunan g ve gerilim deerlerine baklarak sarglarn yldz m yoksa gen mi balanaca yle anlalr: Motor gc 4 kWtan (5 HP) kkse motor, yldz balanarak altrlr. Etiketinde/ 220/380 volt deeri bulunan motor gen bal olarak altrlmak istenirse fazlar aras 220 volt gerilim bulmak gerekir. Trkiye'de fazlar aras gerilim 380 V olduundan motor, yldz balanarak altrlr.
23
Tablo 1.8den verilen akm deerlerinden yararlanarak 7,5 kW lik bir asenkron motorda kullanlacak elemanlarn deerlerini belirleyelim: Motor gc: 7,5 kW ( 10 HP ) Motorun ektii anma akm: 15,6 Amper Motorun beslenmesinde kullanlmas gereken iletken kesiti: 6 mm2 Termik ar akm rlesinin akm deerini ayarlama snr: 1116 Amper Motoru besleyen hatta balanacak gecikmeli tip sigortann akm deeri: 25 Amper
24
lem Basamaklar
Kullanc isteklerini tespit ediniz. Sistemin ileyi ve almas hakknda gerekli planlamay yapnz. htiyalar karlayacak sistemin taslan hazrlaynz. Sistemin gerektirdii motorun parametrelerini tespit ederek motoru seiniz.
neriler
Motorun kullanlaca yer ve sistem, motor iin uygun mu dikkat ediniz. Motorun g, devir ve ina zelliine dikkat ediniz. Sistemin taslan hazrlarken asenkron motorlarn zelliklerinin ortam uygunluuna dikkat ediniz. Motor seimini yaptktan sonra seim nedenleriyle birlikte rapor hazrlaynz.
25
26
ARATIRMA
Kumanda devre elemanlarnn neler olduunu, yaplarn ve balant ekillerinin nasl olduunu internet ortamndan ve ktphaneden aratrarak sunu hline getirerek snfta arkadalarnza sununuz. Zaman rleleri hakknda detayl bilgi toplayarak rapor hline getiriniz. Bir akkor flemanl lambay kontaktre balayarak kumanda ediniz. Kumanda kablolar hakknda internet ortamndan veya ktpanelerden bilgi toplayarak raporlatrnz. Bu raporu snfta sununuz.
27
Bir eksen etrafnda dnebilen bir mil zerine ard arda dizilmi ve paketlenmi birok kontak yuvalarndan oluan ok konumlu alterlere paket alterler denir. Paket alterlerin herbir diliminde, iki, ya da drt kontak bulunur. Istenilen kontak saysn elde etmek iin, uygun sayda art arda monte edilir. Kontaklarn alp kapanmas, dilimler zerindeki kntlar sayesinde olur. Paket alterlerin ambalajnn ierisinde, balant emalar ve alma diyagramlar vardr. Bu diyagramlar sayesinde kontaklarnn konumlar hakknda bilgi sahibi oluruz. almas
0.KONUM
1.KONUM
2.KONUM
ekil 2.1de bir paket alterin kam ve kontak konumlar grlmektedir. Paket alter, 0 konumunda iken 3-4 nu.lu kontaklar ap kapatan pim diskin ukur yeri de olduundan kontak kapal konumdadr. 1-2 ve 5-6 nu.lu kontaklar ap kapatan pim diskin tmsek ksmnda olduundan kontaklar ak konumdadr. Paket alter kolu saa doru evrildiinde yan 1. konuma getirildiinde 3-4 nu.lu konta ap kapatan pim diskin tmsek ksmna gelir ve kontak ak konuma gelir. 1-2 ve 56 nu.lu kontaklar ap kapatan pim, diskin ukur yerine geldiinden kontaklar kapatr. Paket alter kolu, saa doru yani 2. konuma getirilirse kontaklar kumanda eden pimler diskin ukur yerinde olduundan kontaklarn hepsi kapal durumdadr. eitleri Bir fazl yardmc sargl motor alteri Kutup deitirici 0 pozisyonlu paket alter ift devir paket alteri Ampermetre komtatr Voltmetre komtatr
28
Butona basldnda kontaklar konum deitirir, zerinden bas kaldrldnda yay aracl ile eski konumuna dnerler. Tek yollu butonlar, altrma ( start ) ve durdurma ( stop ) butonlar olmak zere ikiye ayrlr. altrma (Start) Butonu
Konta normalde aktr. Butona basnca kapanr ve zerindeki basn kaldrlnca konta eski konumuna geri gelir. Bunlara ani temasl buton da denir. Durdurma (Stop) Butonu Konta normalde kapaldr. Butona baslnca alr ve zerindeki basn kadrlnca konta eski konumuna gelir. ift Yollu Butonlar Normalde ak ve kapal iki konta bulunur. Kapal kontak, stop butonu olarak; ak kontak ise start butonu olarak kullanlr. Butona basldnda normalde kapal konta alr, normalde ak konta kapanr. zerindeki basn kaldrldnda kontaklar eski konumunu alr. Kalc Tip Butonlar Butona basldnda brakldklar konumda kalrlar. Bir yollu tipte kontak aksa kapanr, kapal ise alr. ki yollu tiplerinde butona basld zaman kontaklardan biri alr, dieri kapanr. Kontalarn eski hline dnmesi iin ayn butona tekrar baslr veya yanndakine tekrar baslr. 29
Genellikle yeil sinyal lambas devrenin altn, sar lamba durduunu ve krmz lamba devrede bir arza olduunu veya koruma elemanlarnn devreyi atn gsterir.
Snr anahtarlar bant sistemlerinde, takm tezgahlar gibi hareketli sistemlerde kullanlr. 30
Bu tip snr anahtarlar aygtn sabit ksmna monte edilir. Aygtn hareketli ksmnda bulunan knt, hareket esnasnda makaraya veya pime arptnda kontaklar konum deitirir. Aygtn hareket eden paras durur veya hareket yn deiir. Bu tip snr anahtarlarna makaral ve pimli snr anahtar da denir. Manyetik Tip Snr Anahtarlar
Dokunma ve arpma olmadan ama ve kapama yapabilen snr anahtarlardr. Sabit mknats ve kontak olmak zere iki ksmdan meydana gelir.
Tanm ve Yaps
Otomatik kumanda devrelerinde alclarn belli sre almalarn veya durmalarn salayan elemana zaman rlesi denir (ekil 2.34). Zaman rlesinin yapsnda gecikme ile konum deitiren kontaklar, ani konum deitiren kontak guruparndan ve bobin bulunur.
eitleri ve Fonksiyonlar
ekmede Gecikmeli Tip (Dz) Zaman Rlesi
Besleme ularna enerji uygulandnda ayarlanan sre sonunda normalde kapal konta alan, ak konta kapanan zaman rleleridir. Enerjisi kesildiinde ani ve gecikmeli alp-kapanan kontaklar ani olarak normal konumlarna dner. 31
Besleme ularna gerilim uygulandnda ani olarak kontaklar konum deitirir. Enerjisi kesildiinde ani alp kapanan kontaklar hemen, gecikmeli alp kapanan kontaklar ayarlanan sre sonunda konum deitirir. Brakmada Gecikmeli Tip (Impuls) Zaman Rlesi
Besleme ularna gerilim uygulandnda ani ve gecikmeki kontaklar konum deitiren, ayarlanan sre sonunda kontaklar normal konumuna dnen rlelerdir. ekmede ve Brakmada Gecikmeli Tip Zaman Rlesi
Besleme ularna gerilim uygulandnda ayarlanan sre sonunda kontaklar konum deitiren ve enerjisi kesildikten belli bir sre sonra kontaklar konum deitiren zaman rlesidir. Flar Zaman Rlesi
Besleme ularna enerji uygulandnda kontaklar konum deitiren, ayarlanan sre sonunda normal konumlarna dnen, rle enerjili kald srece kontaklar tekrar tekrar ayarlanan sre kadar konum deitiren rlelerdir. Yldz-gen Zaman Rlesi
Byk gl motorlarda kalk akmn drmek iin yldz/gen yol verme yntemi kullanlr. Kalk akmn drmek iin motor, nce yldz balanr. 2-4 saniye getikten sonra yldz kontaktrn devreden kartp gen balanty salayan kontaktr devreye girmesini salamak iin kullanlan rlelerdir. ift Zaman Ayarl Zaman Rlesi
ki ayr zamanlama yaplabilen rlelerdir. Zaman rlesi enerjilendiinde kontaklar konum deitirir. Ayarlanan birinci srenin sonuna kadar kontaklarn konumu ayn kalr. Sre dolunca kontaklar normal konumuna dner. Daha sonra ikinci ayarlanan sre balar. Ikinci sre dolduunda kontaklar tekrar konum deitirir.
2.1.6. Kontaktrler
Tanm Yaps ve eitleri Kontaktrn Tanm
Elektrik devrelerini ap kapamaya yarayan ve tahrik sistemiyle uzaktan kumanda edilebilen byk gl elektromanyetik anahtarlara kontaktr denir.
32
Kontaktrn Yaps
Elektromknats, palet ve kontaklar olmak zere ksmdan oluur. Elektromknats: Bir demir nve ve zerine sarlm bobinden meydana gelir. Bobine gerilim uygulandnda geen akm, manyetik alan oluturarak mknatsiyet meydana getirir. Alternatif akmla alan kontaktrn nvesi silisli saclarn paketlenmesiyle yaplr. Nvenin n yzne alan oluklara bakr halkalar oluur. Bakr halkalar; alternatif akmn yn ve deer deiimlerinden etkilenerek titreim, yani grlt yapmasn nlemek iindir. Doru akmla alan kontaktrn nvesi, yumuak demirden tek para olarak yaplr. Bobin akm kesildiinde demir nvede kalan artk mknatisiyetten dolay paletin nveye yapk kalmasn nlemek iin nvenin palete bakan ksmna plastik pullar konur. alma akm ve kontak akmna bal olarak elektromknatslar, deiik kesit ve sipirde sarlrlar (bk.ekil 2.5).
Palet: Kontaktr nvesinin hareketli ksmna palet denir. Demir nvenin mknatslanmas ve yaylarn itmesi sonucu hareket eder. Palet zerine kontaklar monte edilmitir. Demir nve mknatslandnda paleti eker ve baz kontaklar alrken baz kontaklar kapanr. Demir nveye sarl bobinin enerjisi kesildiinde, yaylarn itmesi sonucunda palet eski konumuna dner. Kontaklar: Gm, bakr-nikel, kadminyum, demir, karbon, tungsten, ve molibdenden yaplm alamlardan yaplr. Kontaklar; biri sabit dieri, hareketli olmak zere iki kontaktan meydana gelir. Normalde ak ve normalde kapal olmak zere iki tip kontak vardr. Palet zerine monte edilen hareketli kontaklarn bir ksm kontaktr almazken ak konumda, bir ksm ise kapal konumdadr. Kontaktr zerinde istenenden 33
fazla kontak vardr. Bu kontaklardan bazlar konum deitirirken ypranrken, bazlar kullanlmadndan ypranmaz. Bu dengesizlii nlemek iin devre akm fazla ise bo kalan kontaklar dier kontaklarla paralel balanr, devre gerilimi yksekse bo kontaklar dier kontaklara seri balanr. Kontaktr eitleri: Akm cinsine ve imalat durumuna gre ikiye ayrlrlar: Akm cinsine gre: Doru akm kontaktrleri Alternatif akm kontaktrleri
malat durumuna gre: Elektromanyetik kontaktrler Basnl haval kontaktrler Elektro-pnomatik kontaktrler
Kontaktrler alma gerilimi, iletme ve kullanma ekillerine gre standart hle getirilerek kullanma sunulmaktadr. IEC 947-4-1 numaral standartlara gre kontaktrlerin retim snflar ve kullanm alanlar aadaki gibi sralanmtr: AC1 snf kontaktrler AC2 snf kontaktrler AC3, AC4 snf kontaktrler AC-6a snf kontaktrler AC-6b snf kontaktrler
ndktif olmayan ya da ok az indktif olan yklerde kullanlr. Bilezikli asenkron motorlara yol vermede kullanlr. Sincap kafesli asenkron motorlarn altrlmasnda kullanlr. Transformatrlerin kumandasnda kullanlr. Akkor flamanl lambalarn kumandasnda kullanlr.
34
ndktif olmayan ya da ok az indktif olan DC yklerin beslenmesinde kullanlr. DC motorlarn altrlmas ve frenlenmesiyle ilgili devrelerde kullanlr. Kontaktrn kumanda edecei gerilim deeridir. Uygulamada 220380500660 V'luk ebeke gerilimleri bulunmasna ramen genellikle 220 V ve 380 V'luk gerilimler kullanlr. Bobin gerilimi Bobinin alma gerilimidir. Bobinler 2448110220380 volt olabilmektedir. Anma akm
Kontaktrlerde iki tip kontak mevcuttur. Bunlar: G kontaklar Kumanda kontaklardr. G kontaklar, yksek akma dayankl olup motor vb. alclar altrmak iin kullanlr. Kumanda kontaklar ise termik ar akm rlesi, zaman rlesi, s kontrol rlesi, mhrleme vb. gibi dzeneklerin altrlmasnda grev yapar. Otomatik kontrol sistemlerinde kullanlan kontaktrler, beslenecek olan alcnn tipine, gerilimine, akmna gre, retici firma kataloglarna baklarak seilir. yle ki, indktif zellikli asenkron motorlarn altrlmas iin retilmi olan bir kontaktr, reaktif g kompanzasyonu ile ilgili bir devrede kullanlamaz. Kontaktrlerin kontaklar ar akma maruz kalma ya da uzun sreli kullanm sonucunda zelliklerini kaybederek arzalanabilir. Bu durumda, kontaktr kk glyse yenisiyle deitirme yoluna gidilir. Ancak kontaktr byk gl ve pahal bir model ise elemann tamam deil, sadece kontakalar deitirilerek onarm yaplr. Otomatik kumanda devrelerinde ok kullanlan bir eleman olan kontaktrn iinde tabloda grld gibi normalde ak ve normalde kapal olmak zere deiik sayda kontak bulunur. Kontaklarn alp kapanmasn salayan bobin enerjisizken baz kontaklar ak konumda bekler. Bobin enerjilendiinde ak kontaklar kapal, kapal kontaklar ise ak hle geer. 35
2.1.7. Rleler
Kk deerli bir akm ile yksek gl bir alcy altrabilmek (anahtarlayabilmek) iin kullanlan elemanlara rle denir. Tamamen otomatikle iletmeye balayan retim aralarnda yzlerce tip ve modelde rle kullanlmaktadr. Tek kontakldan tutun 510 kontaklsna kadar geni bir model yelpazesine sahip rlelerin almas her modelde de ayndr. Uygulamada kullanlan rleler kontaklarnn zelliine gre yle snflandrlr: Tek kontakl, tek konumlu rleler Tek kontakl, ift konumlu rleler ok kontakl, tek konumlu rleler ok kontakl, ift (iki) konumlu rleler Rlenin Yaps
ekil 2.8de grld gibi bobin, demir nve, palet, yay ve kontaklardan oluan rlelerin mknatsiyet oluturan bobinleri 5912243648 volt gibi gerilimlerde alacak biimde retilir. Elektronik sistemlerde ounlukla DA ile alan mini rleler kullanlr.
36
(b)
Rle iinde bulunan demir nve zerine geirilmi makaraya ince telden ok sipirli olarak sarlm bobine akm uygulandnda, N-S manyetik alan oluur. Bu alan ise bobinin iindeki nveyi elektromknats hline getirip, paletin kontaklarnn konumunu deitirmesini salar. Akm kesilince elektromknatslk ortadan kalkar; esnek gergi yay, paleti geri ekerek kontaklar ilk konumuna getirir. Kontaklardan geen akm nedeniyle birbirine temas eden yzeyler zamanla oksitlenebilir. Kontaklardaki oksitlenmeyi en az dzeyde tutabilmek iin platin ya da tungsten zerine ince gm tabakasyla kaplama yaplr. Dzgn almayan bir elektronik devrede rlelerin kontaklarnda oksitlenme olumu ise bu istenmeyen durum su zmparasyla giderilebilir. Dzelme olmazsa yeni rle kullanlr. Rlenin Ayaklarnn Tanmlanmas
Rlelerin gvdesinde bulunan, a, b, harfleri bobin ularn; NC (normal close), normalde kapal durumda olan kontaklar; NO (normal open), normalde ak durumda olan kontaklar belirtir. Rle bobini enerjisizken baz kontaklar ak, bazlar ise kapal durumdadr. Anlatmlarda kolaylk olmas iin bobin enerjisizken ak olan kontaklara normalde ak kontak denir. Kapal olan kontaklar ise normalde kapal kontak olarak adlandrlr.
37
2.1.8. Sayclar
Sayclar flip-floplardan olumaktadrlar. ki gruba ayrlrlar. Bunlar senkron ve asenkron sayclardr. Asenkron sayclar, senkron sayclara nazaran daha yava alrlar. Bunun sebebi ise flip flop 'larn birbirlerini tetiklemesidir. Bu da zaman kaybna yol aar. Senkron sayclarda ise tm flip floplar ayn anda tetiklenirler. Bu yzden senkron sayclar, asenkron sayclara gre daha fazla tercih edilirler. Sayclar, bir de yukar ve aa sayclar diye ikiye ayrlrlar. Her clock palsinde ktaki binary say artan sayclara yukar sayc, azalan sayclara da aa sayc denir.
38
2. Motor ar snyor.
4. Termik sk sk atyor.
2.2.2. Sigortalar
Elektrik besleme hatlar ile devrede alan alclar ar yklere, ksa devrelerin oluturaca yksek akmlara ve bunlar kullanan insanlar gelebilecek muhtemel kazalara kar korumak iin kullanlan devre elemandr. Elektrik devrelerine seri balanrlar. zerinde yazl deerden fazla akm getiinde devreyi aarlar.
39
Buonlu Sigortalar
Buon kapa, buon, viskontak ve gvdenin (kofre) birlemesinden olumu koruma aracdr.
Gvde
Sigortay muhafaza eden porselen ksmdr. Bunlar, 2563100200 amperlik deerlerde retilmektedir. Buon Eriyen teli muhafaza eden ksmdr. Buonlar, standart akm deerlerinde retilirler. Buon akmlar, 61016202535506380100200 amperdir. Buonlu sigortalarda kullanlan porselen gvdenin iinde, ar akm gemesi annda eriyip kopan bir tel mevcuttur. Buon gvdesi iinde bulunan bu telin yayd sy azaltmak iin soutma amal olarak kuvars kumu kullanlr. 40
Buonlarn arka ksmnda bulunan metal apkann ortasnda renkli pulcuklar vardr. Bunlara baklarak da buonun ka amperlik olduu anlalabilmektedir. Sinyal pulcuklarnn renklerinin akm deerleri: 6 A: Yeil, 10 A: Krmz, 16 A: Gri, 20 A: Mavi, 25 A: Sar, 35 A: Siyah, 50 A: Beyaz, 63 A: Bakr rengi, 80 A: Gm rengidir. Buon Kapa Buonu muhafaza eden ksmdr. Bunlar 2563100200 amperlik deerlerde retilmektedir. Uygulamada kullanlan buonlu sigortalar, L (B) ve G (C) tipi olmak zere iki tipte retilmektedir. L (B) tipi sigortalar, aydnlatma ve priz tesislerinde kullanlrken; G tipi sigortalar ise motor devrelerinde kullanlr. L tipi sigortalar, ar akm durumunda hemen atar. G tipi olanlar ise gecikmeli olarak devreyi aar. Otomatik Sigortalar
Bu tip sigortalar, termik ve manyetik koruma dzenekli olarak retilmektedir. Termik koruma bimetal esasldr. Devreden ar akm geince bimetal bklerek akm geiini salayan kontaklar aar. Manyetik koruma ise ar akm gemesi durumunda elektromknats hline gelen kaln kesitli bobinin nveyi hareket ettirerek kontaklar atrmas esasna dayanmaktadr. Resim 2.7de otomatik sigortalarn i yaps verilmitir. Uygulamada kullanlan otomatik sigortalar, L (B) ve G (C) tipi olmak zere iki tipte retilir. L tipi sigortalar, aydnlatma ve priz tesislerinde kullanlrken; G tipi sigortalar ise motor koruma devrelerinde kullanlr. L tipi sigortalar, ar akm durumunda hemen atar. G tipi modeller ise gecikmeli olarak devreyi aar. Motorlar kalk annda normal akmlarndan birka misli deerde ar akm ekerek almaya baladklarndan bu tip alclarda gecikmeli atan otomatik sigortalar tercih edilir. Uygulamada kullanlan otomatik sigortalar 0,511,62,46101620253540 4550 amperlik deerlerde retilmektedir. fazl motorlarn korunmasnda kullanlan otomatik sigortalarn mandallar birbirine akuple edilir. Bu sayede fazn birisinin bal olduu sigorta attnda, fazn akm da kesilir.
41
Bakl Sigortalar
Sanayi tesislerindeki yksek akml alclarn korunmasnda kullanlrlar. Bu sigortalar, altlk ve buon olmak zere iki paradr. Bakl sigortalar skp takmak iin ellik ad verilen pensler kullanlr.
42
43
Boy NH01 (bir boy) NH00 (sfr boy) NH02 (iki boy) NH03 ( boy) NHO4 (drt boy) 3
Elektrik akmnn manyetik alan etkisiyle alan rlelerdir. Bu elemanlar ekil 2.12 de grld gibi elektromknats, kontak ve geciktirici dzenek olmak zere ksmdan oluur.
44
Rle devredeyken elektromknatsn bobininden motorun akm da geer. Motor herhangi bir nedenle normalin zerinde akm ekmeye balarsa, bobinin oluturduu mknatsiyet artar ve nveyi yukar doru ekmek ister. Nve, iinde ya bulunan pistondan olumu yavalatc bir dzenek ile frenlendiinden hemen yukar doru hareket edemez. Alcnn ektii ar akm, 12 dakika boyunca srecek olursa piston dzenei yukar doru kaymay srdrr. Sonuta nve yukar ktndan kumanda kontaklar konum deitirerek motoru altran kontaktrn akmnn kesilmesine yol aar. Reset (yeniden kurma) butonuna basld taktirde motor yeniden altrlabilir. Termik Ar Akm Rlesi Her metalin s karsndaki davran farkldr. Baz metaller scakta ok genilerken, bazlar da az geniler. Bu davran farkndan yararlanlarak bimetal ad verilen dzenekler gelitirilmitir. Bimetal, sndnda farkl uzunlukta genleen ayr cins iki metal eridin birletirilmesiyle olumutur (ekil 2.13).
b) Bimetalin yaps
45
Bir fazl alclar iin tasarlanan termik koruyucular, motor akm ar derecede arttnda snarak konum deitiren bimetal dzeneinden olumaktadr. fazl alclar iin tasarlanan rleler, motorun akm resimde grld gibi bimetal zerine sarlm krom-nikel diren tellerinden gemektedir (ekil 2.14).
46
almas: Termik ar akm rlelerinde motor akm, normal dzeyde iken stc teller fazla scaklk oluturmadndan bimetaller bklmez. Ancak alcnn ektii akm istenilen seviyenin zerine kacak olursa krom-nikel stclarn yayd scaklk artarak bimetallerin bklmesine yol aar. Bklen bimetaller, termik rlenin trnan iterek kontaklara konum deitirtir. Bunun sonucunda ise motoru altran kontaktrn enerjisi kesilir. Reset (kurma) butonuna basldnda ise termik ar akm rlesi eski hline dner.
Asenkron motorlara uygulanan gerilim + % 10 u atnda sarglarda oluan s artar. Bu da istenmeyen durumdur ve motora zarar verir. Bunu nlemek iin gerilimin % 10 at durumlarda ar gerilim koruma rlesi kullanlr. Dk Gerilim Koruma
Asenkron motorlara uygulanan gerilim % 10 nun altna dt durumlarda motoru korumak iin dk gerilim koruma rlesi kullanlr. Ar-Dk Gerilim Koruma
Asenkron motorlar, % 10'luk gerilim deimelerinde normal alrlar. Gerilimin daha fazla ykselmesi ya da dmesi hlinde motor akm artar. Bu durum, sarglarda oluan sy artrr. Dk gerilim rlesi, gerilimin, anma deerinin % 10 altna dmesi hlinde ar gerilim rlesi ise gerilimin % 10 fazla artmas hlinde devreyi aar (ekil 2.15).
47
48
Asenkron motor, artan frekanslarda anma hznn zerindeki hzlarda motor, anma momenti ile yklenmez. Artan frekanslarda demir kayplar, hzn ykselmesinden srtnme ve rzar kayplar artar. Bunun sonucu kayplar arttndan verim der. Bu gibi durumlar iin ar frekans koruma rleleri kullanlr.
Dk Frekans Koruma
Asenkron motorun, dk frekansta almada hz azaldndan soutma pervanesinin soutmas yetersiz kalr ve motor snr. Dolaysyla bu durum motora zarar verebilir. Bu sakncal durumu nlemek iin dk frekans koruma rlesi kullanlr.
2.2.8. Termistrler
Termisrrler, yar iletken scaklk hissedici elemandr. Seri bal elemanl ve rlesi ile birlikte takm hlinde satlrlar. Belirli scaklk derecesinde elektriki direnleri artar veya azalr. Direnlerinin ok ani artt scaklk derecesine nominal ama scakl ( NAT ) denir. Nominal ama scakl, korunmak istenen motorun yaltm snfna uygun ve izin verilen snr scaklk derecesine gre seilir. Her gteki motor iin tek tip takm ve rle kullanlr. Byk gl motorlar da ekonomik olur. 49
Takm hlindeki PTC termistr elemanlar, motorun faz sarglar arasna yerlitirilir. Rle, motor kumanda panosunda bulunur. retici firmalara gre balants farkl olabilir. Rle, motorun enerji kontaktrne kumanda eder. Termistr elemanlar, rleye izin verilen snr scaklna yakn ihbar sinyali, izin verilen snr scaklkta ama sinyali verir. Ama sinyalini alan rle alarak, enerji kontaktrn aar. Bir motor devresine termik rle ile birlikte termistr koruma yaplmsa bu devrede tam koruma salanr. Byle bir korumann fonksiyonlarn aadaki gibi sralayabiliriz: Kesintisiz iletmelerde ar ykten meydana gelen ar akma kar tam koruma, Fazla sk durma ve kalkmalardan doan snmaya kar tam koruma, Uzun yol alma ve frenlemeden doan tam koruma, Yksek ortam scakl ve motor soutmasnn tam olmad durumlarda meydana gelecek snmaya kar tam koruma, Stator ve rotor arasndaki snma ve souma farkllklarnda meydana gelecek s artna kar tam koruma salanr.
Kumanda panolarnda zel yapl, ok damarl kumanda kablolar kullanlmaktadr. NLSY ve NLSCY Tipi l-Kumanda-Kontrol Kablolar
ok ince telli bakr iletkenli, PVC yaltkanl, renk kodlu damarl, PVC d klfl kablolardr. Kuru ve nemli yerlerde, gne nlarndan korunan harici sabit tesislerde, hafza programl otomasyon kumanda sistemlerinde ve mekanik zorlamalarn olmad yerlerde kullanlrlar. Bu kablolar, 0,50,751 ve 1,5 mm2 kesitlerinde retilir. 50
nce ok telli bakr iletkenli, PVC yaltkanl, renk kodlu damarl, her bir ift damar borulu PVC d klfl kablolardr. Bu kablolar, 0,140,250,50,75 ve 1 mm2 kesitlerinde retilir.
PYCM Tipi stn letiim zellikli, Alminyum Ekranl lKumanda Kontrol Kablolar
Tek telli bakr iletkenli, PVC yaltkanl, renk kodlu damarl, alminyum astarl ve PVC d klfl kablolardr. Kuru, nemli, slak yerlerde, brolarda, imalathanelerde vb. kullanlr. Bu kablolar, 0,6 ve 0,8 mm2 kesitlerinde retilmektedir.
PYCYM-B Kablolar
Tipi
Alminyum
Ekranl
l-Kumanda-Kontrol
Tek telli bakr iletkenli, PVC yaltkanl, renk kodlu damarl, alminyum ekranl, ekran boyunca zel plak damarl, krmz renk kodlu, PVC d klfl kablolardr. Bunlar yangn ihbar sistemlerinde sinyal tama amacyla kullanlrlar.
51
nce ok telli bakr iletkenli, PVC yaltkanl, kalay kapl bakr rg ekranl; PVC d klflar neme, yaa, kimyasal maddelere dayankldr. Bu kablolar, 0,7511,5 ve 2,5 mm2 kesitlerinde retilmektedir.
nce ok telli bakr iletkenli, PVC yaltkanl, sk dokunmu kalay kapl, bakr rg ekranl, kat, sv yalara ve kimyasal maddelere dayankl PVC d klfl kablolardr. Bu kablolar, 0,7511,5 ve 2,5 mm2 kesitlerinde retilmektedir.
52
lem Basamaklar
G devresindeki anahtarlama elemannn zelliklerini tespit ediniz. G devresini istee gre altracak kumanda ve kontrol elemanlarn tespit ediniz. Kumanda elemanlarnn sisteme uygun tip ve modellerini seiniz. Seilen malzemenin yeterliliini ve sisteme uygunluunu kontrol ediniz.
neriler
Anahtarlama elemanlarn seerken kullanlabilecek akm ve gerilim deerlerine dikkat ediniz. G devresinde kullanacanz, zelliklerini belirlediiniz elemanlar retmeninizden isteyiniz. Kullanacanz elemanlarn salamln (kontak vb.) kontrol ediniz. Elemanlarn katalog bilgilerini incelerken kotlamalara dikkat ediniz. Setiiniz elemanlarn yeterliliini bir de retmeninize sorunuz. Bu almalar, rapor hline getirerek retmeninize veriniz.
kinci renme faaliyeti burada bitmitir. Sizleri tebrik ederim. Ltfen kendi kendinizi deerlendirmek zere lme ve deerlendirme blmne geiniz. Baarlar.
53
6.Kontaktrlerin bulunmaktadr.
7.AC-2 snf kontaktrler, . asenkron motorlara yol vermede kullanlr. 8.Kontaktrlerin yapsnda bulunan kontaklardr. kontaklar, g kontaklar ve
9.Rlelerin gvdesinde bulunan a ve b harfleri, rlenin .. ularn gsterir. 10.Buonlu sigortalar; gvde, , buon kapandan meydana gelmitir. 11.Pens, buon ve altlk . sigortalarn paralardr. 12.Motor devrelerini ar akmlara denir. kar koruyan devre elemanlarna
DEERLENDRME
Cevaplarnz cevap anahtar ile karlatrnz. Doru cevap saynz belirleyerek kendinizi deerlendiriniz. Yanl cevap verdiiniz ya da cevap verirken tereddt yaadnz sorularla ilgili konular faaliyete dnerek tekrar inceleyiniz.
54
56
57
58
59
KAYNAKA KAYNAKA
Volt Elektrik, Asenkron Elektrik Motorlar, zmir, 2003. ARSLAN Ali, Atlye 2. BOZTEPE Yaar, smail SARITA, Ayhan OKUTAN, Hilmi DEER, Elektrik Elektronik Bilgisi, MEB, stanbul, 2003. ALACACI Mahmut, Adem ALTUNSALI, Alternatif Akm Elektrik Makineleri, Color Ofset, skenderun, 2003. ALACACI Mahmut, Adem ALTUNSALI, Elektrik Makineleri2, Color Ofset, skenderun, 2003. ALTUNSALI Adem, Elektrik Motorlar ve Srcleri, Color Ofset, skenderun, 2003. ALTUNSALI Adem, Elektrik Makineleri 2 Deneyleri Notlar, Kahramanmara, 2000. GZEL Ouz, Otomatik Kumanda Ders Notlar, Samsun, 2004.
60