T.C.

HARRAN NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS TEMEL SLAM BLMLER ANA BLM DALI TEFSR BLM DALI

KURANDA CENNET VE HRLER

YKSEK LSANS TEZ

Danman: PROF. DR. MUSA KZIM YILMAZ

Hazrlayan: AHMET AKBA

ANLIURFA-2005

NSZ

Dnya hayatna adm atan her insann kanlmaz bir ekilde tadaca en byk hakikatlerden biri de lm gereidir. lm, houna gitse de gitmese de her insann kabul ettii bir gerek iken lm tesi hayat hakknda insanlar arasnda birok farkl gr mevcuttur.

nsanlar arasnda lm tesi hayatla ilgili temel gr mevcuttur: 1) ok az da olsa baz insanlar sadece dnya hayatnn varlna inanr, yaadklar bu hayatn artlarn iyiletirmeye alr, lm gelince her eyin sona ereceine, bedenlerin toprak altnda ryp yok olacana, lm tesi bir hayatn olmayacana inanrlar. Bu grteki insanlar tm yatrmlarn bu dnya iin yapar, tm gayretlerini yaadklar hayatn mkemmelletirilmesine sarf ederler.

2) Kimi insanlar ise lmden sonra ruhlarn yok olmadna, gkte ya da yerde, ruh hlinde veya baka bir cisimde varlklarna devam ettiine inanrlar. Bu tr inanlar ilkel kabile inanlarnda ve ilah kaynakl olmayan dinlerde bulunmaktadr.

3) nc gr ise ilah kaynakl byk din olan Yahudilik, Hristiyanlk ve slamn grdr ki buna gre lm sadece asl hayata geii salayan bir kap olup lm tesinde hayat devam edecek, iyiler cennetle dllendirilecek, ktler ise cehennemle cezalandrlacaklardr.

nc kategoride yer alan slam, lm tesi hayatn varlna inanmaya byk nem vermi, hiret Hayat denen bir lemin varln kabul etmeyi Mslman olmann artlar arasnda saymtr. Bu sebepledir ki Kur'an, cennete girecek insanlarla cehenneme atlacak insanlarn hangi vasflara sahip insanlar olduu zerinde oka durduu gibi cennet ve cehennemin hangi zelliklere sahip meknlar olduu konusu zerinde de hassasiyetle durmakta, birok ayette bu yerlerin niteliklerini anlatmaktadr. Biz bu almamzda Kur'an'n cennetle ilgili nitelemeleri zerinde duracak ve ayrca cennet nimetleri arasnda zel bir yere sahip olan hrilerle ilgili ayetleri inceleyerek Mslman limler arasnda tartmalara sebep olan baz meselelere deineceiz. Bir giri ve blm eklinde tasarladmz bu almann giri blmnde, genel bir bilgi vermek amacyla aratrmamzn kapsam, metodu ve amacn belirtip konuyla ilgili temel kaynaklardan bahsedecek ve ksaca eitli dil ve dinlerde cennet konusu zerinde duracaz. Birinci blmde Kur'an'da cennetin mahiyeti hakknda bilgiler verip ikinci blmde de Kur'an'da belirtilen cennetin genel zellikleri zerinde duracaz. nc blmde ise Kur'an'da cennet nimetlerinden biri olarak bahsedilen hriler konusundaki ayetleri, ilgili hadislerin de yardmyla tahlil ederek konu hakknda cereyan eden baz tartmalar gndeme getireceiz. Konumuz metafizik bir alanla ilgili olduu iin bu konudaki ilk kaynamz doal olarak vahiy yani Kur'an ve sahih snnet olacaktr. kinci derecedeki kaynaklarmz ise hiret hayat hakknda yazlm zel eserlerle Kur'an' anlamamza yardmc olan tefsirlerdir.
2

Bu almay vcuda getirmede bana rehberlik eden deerli danman hocam Prof. Dr. Musa Kzm Ylmaz Beye ve moral desteklerini eksik etmeyen tm dost ve yaknlarma burada gnlden teekkr ediyorum.

Ahmet AKBA 17.05.2005

KISALTMALAR

(s.a.s.) b. bkz. ev. DA kr. mc. Tah. ts. vd. yy.

: Sallallhu aleyhi ve sellem : bin : Baknz : eviren : Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi : Karlatrnz : Mcellet : Tahkik yapan : Tarihsiz : Ve dierleri : Basm yeri yok

NDEKLER

NSZ ...II KISALTMALAR ...... IV NDEKLER ...V GR .. 1 1. Konunun Kapsam, Amac ve Metodu .. 1 1. Konuyla lgili Kaynaklar 3 1. eitli Dil, Din ve nanlarda Cennet .4 3.1. Arapa Dndaki Dillerde Cennet ...4 3.2. lkel Kabile nanlarnda Cennet .5 3.3. Yahudilikte Cennet ..6 3.4. Hristiyanlkta Cennet ..7

BRNC BLM CENNETN MAHYET

1.

KURANDA CENNET KAVRAMI 8 1.1. Cennet Kelimesinin Szlk ve Terim Anlam ...8 1.1. Kur'an'da Cennet Kelimesinin Farkl Anlamlarda Kullanm...11 1.1. Kur'an'da Cennet Kelimesinin Farkl Formlarda Kullanm 11 1.1. Cennetin simleri .13 1.1.1. Ravza ..13 1.1.1. Adn 13
4

1.1.1. Firdevs ....14 1.1.1. Hsn...15 1.1.1. Cennetn-Naim 15 1.1.1. Cennetl-Huld ...16 1.1.1. Cennetl-Mev.16 1.1.1. Makad-i Sdk .16 1.1.1. Makam- Emin 17 1.1.1. Dr Kelimesi le Yaplm simler....18 1.1.1. Dier Baz Kelimeler........19 1. CENNETN VARLII ..21 1.1. Cennetin Varlnn Kurandaki Delilleri..21 1.1. Cennetin Varlnn Hadislerdeki Delilleri.24 1. 1. 1. CENNETN BULUNDUU YER.26 CENNETN EBEDL28 METAFZK BR MEKN OLARAK CENNETN MAHYET32

KNC BLM CENNETN GENEL ZELKLER

1. CENNET EHLNN RUHSAL DURUMU37 1. CENNET EHLNN KEND ARALARINDAK SOHBETLER.40 1. MELEKLERN CENNET EHLYLE KONUMALARI..41 1. CENNET EHLNN CEHENNEMLKLERLE DYALOGLARI42 1. CENNETN GENL44 1. CENNETN KLM . ...45 1. CENNETN KAPILARI.45 1. CENNETN NMETLER..49 1.1. Cennetin Nehirleri ve Pnarlar..49 1.1. Cennetin Aalar ve Meyveleri54 1.1. Cennette Glge..58 1.1. Cennetin Yiyecek ve ecekleri.59 1.1. Cennetin Kaplar61 1.1. Cennetin Meskenleri 63 1.1. Cennette Oturma ve Sohbet Meknlar.66 1.1. Elbiseler ve Taklar ..69
5

1.1. Hizmetiler ...71 1. RUYETULLAH71

1. RIDVN...73

NC BLM HRLER

1. KNATTAK FT KUTUPLULUK.75 1. NSAN BR HTYA OLARAK EVLLK..76 1. CENNETTE EVLLK VE ALE.77 1. CENNET KADINLARI ...80 1.1. Cennet Kadnlarndan Bahseden Ayetler ..80 1.1. Hri Kavram.....83 4.3. Kur'ann Hrilerle lgili Nitelemeleri ..84 4.3.1. Ten, Gz, Yz ve Ahlak Gzellii...84 4.3.1. Sevgi Dolu Olmalar.85 4.3.1. Yat Olmalar...85 4.3.1. Bkire Olmalar.86 4.3.1. adrlara Kapanm Olmalar86 4.3.1. Baklarn Elerine Odaklamalar.87 4.3.1. Belirgin Gsl Olmalar87 4.3.1. Gizlenmi nci veya Yumurta Gibi Olmalar87 4.3.1. Yakut ve Mercana Benzemeleri88 4.3. Hrilerin Dnya Kadnlar Olup Olmad Tartmas..89 SONU.....102 KAYNAKLAR.....105

GR

Gnmz dnyasnda var olmaya devam eden, az veya ok mntesibi bulunan, ilah veya gayr- ilah hemen hemen btn din ve inanlarda, farkl ekillerde de olsa mevcut olan Cennet olgusu ok deiik ynlerden ele alnp incelenebilecek bir yapya sahip geni bir konudur. Bu sebepten dolay ncelikle bu almada cennet konusunu hangi ynleriyle ele alacamzdan, aratrmadaki amacmzdan ve kullanacamz yntemlerin neler olduundan bahsetmek durumundayz. Bunun hemen peinden, konumuzla ilgili temel kaynaklara ve genel bir malumat vermesi asndan eitli dil, din ve inanlarn cennet anlaylarna deineceiz. 1. Konunun Kapsam, Amac ve Metodu On drt asrlk bir birikime sahip olan ve gnmz dnyasnda aktif bir ekilde varln srdren slam Dini, dier tm din ve inanlar gibi baz temel ilkelere sahiptir. slamn zerine kurulu olduu inan esaslar en genel ekliyle u balk altnda toplanabilir: 1. Tevhid, 2. Nbvvet, 3. Med. slamn bu temel ilkesinden sonuncusu olan Med, lmden sonra dirilii, cennet ve cehennem inancn ifade etmektedir. slam retilere gre dinin ngrd hayat tarzna uygun bir ekilde yaamak veya yaamamak, lm tesi hayatta belirli bir ceza veya mkfat sonucunu douracaktr. te bu dnya hayat boyunca yaplan her davrann, iyi veya kt her tercihin teki lemde bir karlnn bulunduunu, hibir eyin karlksz kalmayacan vurgulayan bu slam ilkenin etkisiyle slam kltr tarihinde cennet ve cehennemle ilgili tasvirler geni bir yer tutmu, hatta zel olarak bu konuyla ilgili eserler kaleme alnmtr. Bunlar arasnda cennetin tasviriyle ilgili olanlar dierlerinden ok daha geni bir hacme ulamaktadr. Cennetin tasviri konusu, birok farkl adan ele alnm, tefsire ve hadise konu olduu gibi kelama da konu olmu, tasavvuf ehli tarafndan ele alnd gibi edebiyatlarn da ilgisini ekmi, halka hitap eden insanlar iin de zengin bir malzeme tekil etmitir. Cennet tasvirleri arasnda nemli bir yere sahip olan ve daha slamn ilk dnemlerinde bile zerinde durulan bir konu ise Hriler diye ifade ettiimiz cennet kadnlar konusudur. Hriler, cennetle ilgili dier tasvirler arasndaki farkl yapsyla daha da ne km, cennetle ilgili eserlerde zel olarak ilenmi, hatta insanlar etkilemek amacnda olan kiilerce nemli bir malzeme olarak kullanlm, hatta konu hakknda, salam delillere dayanmayan birok fikir dahi ne srlmtr. Cennet tasvirleriyle ilgili tm bu hususlar birok farkl ynden ele alnp incelenebilecek bir yapya sahip olsa da biz bu almamzda, zellikle Kur'an'n cenneti bize nasl bir yer olarak tantt, cennet nimetleri arasnda zikredilen Hrilerin
7

mahiyetinin ne olduu zerinde duracak ve Hriler hakkndaki baz tartmalara deineceiz. Bu aratrmadaki amacmz, mesnetsiz yorumlarn etkisinde kalmakszn, Kur'an'n sunduu cennet tasvirlerinin ve bunlar arasnda yer alan Hrilerin hangi zelliklere sahip olduunu ortaya koymak ve zellikle Hriler hakkndaki baz farkl yorumlar gndeme getirip konuyu tartarak ilgili ayetleri daha doru anlamaya almaktr. Her ne kadar baz mantksal karmlarla varlnn delillendirilmesi mmkn kabul edilse de cennetin, gzlem ve deneyle hakknda bilgi sahibi olunabilecek bir alan olmad, tamamen bir inan konusu olduu ak bir gerektir. Bu sebeple konu hakkndaki en nemli bilgi kaynamz, vahiy yani Kur'an- Kerim ve onu aklayan hadislerdir. Eserleri ok geni bir hacme ulaan mfessirlerimizin deerli yorumlar, zel olarak cennet hakknda kaleme alnm olan ve iinde cennetle ilgili hadislerin topland eserler de bu aratrmada bize yardmc olacaktr. Cennet tasvirleri, zellikle de Hriler hakknda birok zayf ve mevzu rivayet mevcut olduundan mmkn olduunca sahih kabul edilen hadisleri kullanmaya, yer yer hadislerin tahlilini yapmaya gayret edeceiz.

2. Konuyla lgili Kaynaklar Aratrmada kullanacamz kaynaklarn tam listesini almamzn sonundaki Kaynaklar bal altnda vereceiz fakat burada, kullanacamz baz temel kaynaklara ksaca deineceiz. almamzn balnn Kur'an'da Cennet ve Hriler eklinde olmasndan da anlalaca gibi ilk temel kaynamz Kur'an- Kerim'dir. Kur'an' doru anlamak iin yapmamz gereken ilk ey de ona, birbirini tamamlayan ve aklayan bir btn olarak yaklamaktr. Bu sebeple ncelikle ayetleri ayetlerle anlamaya alacaz. Kur'an ayetlerini tercme ederken genelde Marmara niversitesi lahiyat Fakltesinden alt kiilik bir heyet tarafndan hazrlanan ve Medinede bastrlan Kur'an- Kerim ve Trke Aklamal Mealini ve Muhammed Esedin Kur'an Mesaj isimli meal-tefsirini kullanmakla birlikte kimi zaman eitli mealleri de gz nnde bulundurarak meali kendimiz vermeye alacaz. Kur'an- Kerim dnda konumuzla ilgili olan dier temel kaynaklar balk altnda toplayabiliriz: A) Hadis Kitaplar: Temel hadis kaynaklarmzn istisnasz hepsinde de cennet tasvirleriyle ilgili hadisler mevcuttur. Hatta birounda cennetle ilgili hadisler iin zel blmler ayrlmtr. Hadis literatrnde konumuzla ilgili olan tm hadisleri burada zikretmek almamzn snrlarn aacandan zellikle gvenilir olarak kabul edilen hadis kitaplarna mracaat edeceiz. Bunlarn banda ise en mehur ve gvenilir hadis kitaplar olan mam Buhrnin Sahih-i Buhr, mam Mslimin de Sahih-i Mslim adlaryla mehur olan eserleri gelmektedir. Bu ikisi dnda Tirmiz, Ebu Davud, bn Mce, Nes ve Drimnin Snenleri ile Mlik b. Enesin Muvattas ve Ahmed b. Hanbelin Msnedi bavuracamz temel hadis kaynaklardr. Bu eserlerde cennetle ilgili hadisler dank bir ekilde bulunmakla birlikte bazlarnda cennetle ilgili zel bir blm de mevcuttur. B) Tefsirler: Konumuzla ilgili ayetleri anlamamza yardmc olacak kaynaklardan biri de tefsirlerdir. Bavuracamz tefsirlerin banda Muhammed b. Cerir et-Tabernin Cmiul-Beyn, bn Kesrin Tefsirul-Kuranil-Azimi, Fahruddin er-Rznin Meftihul-ayb, Zemahernin Kef, Elmall Muhammed Hamdi Yazrn Hak Dini Kur'an Dili adl tefsiri, Kurtub nin el-Camiu li-Ahkmil-Kur'an, Beydvnin Envrut-Tenzli ve lsnin Rhul-Men adl eseri gelmektedir. En ok istifade edeceimiz tefsirler bunlar olmakla birlikte bunlar dndaki baz tefsirlere de zaman zaman atfta
8

bulunacaz. C) Cennet Hakknda Yazlm zel Eserler: Sk sk bavuracamz temel kaynaklardan biri de kimisi zel olarak cennet hakknda, kimisi de hem cennet hem de cehennem hakknda kaleme alnm olan eserlerdir. Bunlarn banda bn Kayyim el-Cevziyyenin Hdil-Ervh l Bildil-Efrh adl kymetli eseri gelmektedir. Mellif, zel olarak cennet hakknda kaleme ald bu eserde ilgili hadisleri de vermi, gerektiinde hadislerin kritiini yapm ve btncl bir bak asyla cennet konusunu ilemitir. kinci zel eserimiz ise Kurtubnin et-Tezkire F Ahvlil-Mevt ve Umril-hire adl eseri olup yntemi bakmndan bn Kayyimin eserine benzemektedir. nc zel eserimiz Ebu Nuaym el-sbehnnin Sfatul-Cennesidir. Mellif bu eserde cennetle ilgili hadisleri gvenilirlik bakmndan bir ayrma tabi tutmam fakat konulara gre tasnif ederek toplamtr. Dier zel eserlerimiz ise Suytnin el-Bdrus-Sfire F Umril-hiresi, bn Kesirin Sfatul-Cennesi ve Beyhaknin Kitabul-Bas ven-Nr adl eseri olup bunlar da Ebu Nuaymn eseri gibi birer hadis mecmuas zelliindedirler.

3. eitli Dil, Din ve nanlarda Cennet

Asl konumuz olmamakla birlikte giri mahiyetinde genel bir bilgi vermek amacyla ksaca Arapa dndaki dillerde cennet anlamnda kullanlan kelimelerin neler olduuna ve dier din ve inanlarn cennet anlaylarna deineceiz.

3.1. Arapa Dndaki Dillerde Cennet

Franszca, Almanca, ngilizce ve talyanca gibi bat dillerinde Cennet kelimesinin karl olarak Paradis, Paradise, Paradiso kelimeleri kullanlr ki bunlarn asl Grekedeki Paradeisostur. Bu kelimenin Grekeye, Farsadaki etraf evrilmi yer, aal bahe anlamna gelen Pairi-daeza kelimesinden gemi olma ihtimali bulunmaktadr. branice Tevratta ilk insann yerletirildii bahe iin kullanlan Gan Eden (Eden Bahesi) tamlamasndaki Gan kelimesi, Tevratn ilk Yunanca tercmesi olan Yetmiler evirisinde Paradeisos kelimesiyle evrilmitir. Farsadaki Pairi-daeza kelimesinin etkisiyle daha sonralar branicede de cennet anlamnda Pardes kelimesi ortaya kmtr. Ancak Yahudi din limleri cenneti ifade etmek iin Gan Eden ifadesini kullanmaya devam etmilerdir. lkel kabilelerde cennet kelimesinin karl olarak genelde Elysium veya Golden Age ifadeleri kullanlmaktadr.

3.2. lkel Kabile nanlarnda Cennet lkel kabilelerde umumiyetle lmden sonra mutlu veya mutsuz bir hayat yaama inanc vardr. Hemen hemen btn ilkel dinlerde bu hayatn dnyada veya gkteki bir yerde gerekleeceine inanlr ve daha ok madd unsurlarla tasvir edilir. rnein: Andaman Adalarndaki ilkel kabilelerin inancna gre iyilerin ruhlar, yerle gk arasndaki bir kprden geerek cennete kar. Ktlerin ruhlar ise souk bir yere ayrlr. Malaya Yarmadas yerlilerine gre de cennet gktedir. Baz Afrika efsanelerinde, insanolu yaratlmadan nce bir cennetin var olduu inancnn bulunmas da dikkat ekicidir. Hastalk ve lmn bulunmad bu
9

cennette bir olay sonucu tm gzellikler son bulmu ve imdiki insan hayat balamtr. Cennet inancyla ilgili ilk yazl kaynak M.. 2000lere ait Smer literatrdr. ivi yazl olan bu kaynaklara gre Cennet Dilmun denilen ve gnein doduu yere doru uzanan bir adadr. Bu ada Mutlu insanlar lkesi, lmszler lkesi, Hayat lkesi diye de nitelendirilmitir. Bol sularn besledii, ayr, imenle ve meyve ykl aalarla kapl olan Dilmunda hastalk ve lm yoktur. Ras amrada bulunan eski Kenani iirlerinde de buna benzer bir yer tasvir edilir. skandinav lkelerinde de Smerlerinkine benzer bir cennet anlay vardr. Eski Msrllarda harikulade bir mutluluk adas olan yeryzndeki cennetin bir einin de gkte, Samanyolunun ikiye blnd yerde olduuna inanlr. Eski ranllarda ise llerin dirileceine, yaplacak olan mahkeme sonunda ktlerin invat Kprsnden geerken erimi madenlerin arasna deceine inanlr. Slavlarda ise hem dnyev bir cennetten hem de gkteki esrarengiz bir lkeden sz edilir. Hindu kozmolojisine greyse tabakadan oluan lemin en st tabakasnda cennet vardr. Orada semavi tanrlar yaar. Hint folklorunda ise cennet kutsal Meru Dann zerindedir ve oradan drt nehir kar. Budistlerin telakkisine gre de Meru Dann zerinde bulunan ve bir saadet lkesi(Sukhavati) olan cennet mcevherlerle ssl aalara, akrak tl kulara, zel zevklere uygun scak veya souk akan sulara, sona ermeyen bir yeillie sahiptir. Japon geleneinde cennet Ame kelimesiyle ifade edilir. Ame, ilahlarla saygdeer kiilerin yurdu olup olaanst bir bahedir. in Budizmine ve Taoizme gre ise insan ldkten sonra on hkimin nne karlr ve verilen hkme gre cennet veya cehenneme sevk edilir.

3.3. Yahudilikte Cennet

Yahudilikte iyilerin ebedi olarak kalacaklar yerin Eden Bahesi veya bazlarnn Pardes(Bahe) dedikleri zel bir yer olduuna inanlr. Rabbilerin yazdklarnda cennetle ilgili bilgi ve yorumlar olduka oktur. Rabbilere gre cennet ve cehennem dnya yaratlmadan nce de vard. Cennet, Tanrnn sanda, cehennem solundadr. Gnah ve sevab denk olanlar cehennem ateiyle temizlenecek ve cennete gireceklerdir. Ktler on iki ay azap grp yok olacaklar veya baka bir gre gre cennete girecekler, Yahudilere muhalif olanlar ise srekli azap grecekler; azl gnahkar olan kk bir grup dndaki tm srailliler cehennemden kurtulacak ve cennete gireceklerdir. Hz. brahim cehennemin giriinde durup snnetli olan zrriyetini ateten kurtaracaktr. Baz Filistinli Rabbiler, cehennem diye bir eyin olmadn ileri srmlerdir. eitli din grlere sahip olan gnmz Yahudileri, umumiyetle cennet ve cehennem inancna fazla nem vermezler.

3.4. Hristiyanlkta Cennet

Hristiyanla gre cennet, Hz. sann da iinde bulunduu bir mkfat yeridir. Bu mkfat, iyiler iin olup ebeddir. yi insanlar orada Tanry grecek ve melekler gibi olacaklardr. (Romallara Mektup 5/17; I.Yuhanna 3/2; Markos 12/25) Dier taraftan Hz. dem ile Hz. Havvann ikamet ettikleri yer ise Eden Cennetidir. Onlar, itaatsizlikleri sebebiyle cenneti kaybetmilerdir. Ylann kandrmas ile yedikleri yasak meyvenin elma olduuna inanlr.
10

Yeryzndeki tm din ve inanlarda lm tesi bir hayatn varlna olan inan, hiret hayatnn hakikatini gsteren bir delildir. slam retiler iinde nemli bir yere sahip olan cennet inancnn ilah kaynakl iki din olan Yahudilik ve Hristiyanlkta, belli baz farklarla da olsa mevcut olmas ise bu dinin ayn kaynaktan geldiini gsterir. Zira Kurann da vurgulad gibi son Peygamber Hz. Muhammed (s.a.s.) ile insanla ulatrlan slam Dini, kendisinden ncekilerle hibir ba olmayan retilerden oluan yeni bir din olmayp Peygamberler zincirinin insanla ulatrmaya alt mesajn devam ve son noktasdr.

BRNC BLM

CENNETN MAHYET

almamzn bu blmn Kur'an'da cennetin mahiyeti konusuna ayrdk. Bu balk altnda cennet kelimesinin anlam, Kur'an'daki kullanm ekilleri, cennetin hlihazrda mevcut olup olmad, yeri ve ebedilii tartmalar ile metafizik bir mekn olarak cennet konularn ele alacaz.

1. KURANDA CENNET KAVRAMI

Burada, cennet kelimesinin szlk ve terim anlamlar, Kur'an'da deiik ekil ve anlamlarda kullanm ile cenneti ifade etmek iin kullanlan dier kelimeleri ilemeye alacaz.

1.1. Cennet Kelimesinin Szlk ve Terim Anlam

11

CENNET(?? ) kelimesi, Bir eyi duyulara kar gizlemek, rtmek anlamna gelen ??? ???/ ??? kknden tremi ?? ?? ??- ?? ?? ?? ?? olup Bitki ve aalar ile topra rten ey, bahe anlamna gelmektedir. Bahelerin birbirine girmi, sk ve glgeli aa ve otlar, topra veya iine giren kiiyi kaplayp onu grnmez kldndan, bu trden her bahe iin Cennet kelimesi kullanlmtr. Kelimeler, tretildikleri kklerle belli bir anlam bana sahip olduklarndan Cennet kelimesinde mevcut olan Gizlilik, rtnmlk anlam, onunla ayn kkten tremi olan tm kelimelerde de bir ynyle mevcuttur. Cennet kelimesiyle ayn kkten tremi olan baz kelimelere baktmz takdirde bunlarn sahip olduklar ortak anlam ba ortaya kacaktr: a) ????: rtt, gizledi. rnein ?? ? ? ? : Bir eyi gizledi; ?????? : Gece onu kaplad, gizledi anlamna gelir. ??- ? ?? ? ? ? ?? ??? Kelime, Kur'an- Kerim'de bir ayette bu anlamyla kullanlmtr. Hz. brahimin zerine gecenin karanlnn kmesi anlatlrken

???? ???? bu kelimenin kullanld grlr: ???? ????????????????? ???????????? : Gecenin karanl onu kaplaynca bir yldz grd.
b) ???? -??? : Kalkan, zrh, siper. Sava esnasnda dman saldrlarna ve darbelere kar insan rtp koruduundan ???? ??? kalkan, zrh ve siperi ifade etmek iin bu kelimeler kullanlmtr. Kelime Kur'an- Kerim'de iki yerde ayn formda gemektedir:

???????????

?????????????

??????
Oru bir kalkandr. ifadesi

?: Yeminlerini kalkan edindiler(yeminlerinin arkasna sndlar.) Bir hadiste de ????????? : ???

gemektedir.

c) ??? : Cenin, Anne karnndaki yavru anlamna gelir. oulu ??? eklindedir. Annesinin rahminde sakl ve rtlm ??? ??? ?? olduu iin anne karnndaki yavruya cenin denmitir. Bu kelime Kuran- Kerimde, sadece bir ayette ve oul kipinde

??????????? gemektedir: ?????????????? ????????????????????? : Siz daha annelerinizin karnlarnda sakl yavrular iken...
Ayrca, hem insann cesedini iine alp gizleyen kabir iin hem de kabre defnedilen kii iincenin ifadesi kullanlr. d) ? ? : Cin. oulu hem ? ? hem de ?? eklinde gelir. ou zaman tekil olmak zere Kur'an'da birok ayette ?? ? ? ?? ?? gemektedir. Bu kelime, slam alimleri arasnda biri genel biri de zel olmak zere iki farkl anlamda kullanlmtr. Genel anlamyla melekleri de kapsayacak ekilde insan trnn kart olan btn grnmez rhn varlklar ifade eder. zel anlamyla ise cin, duyularla idrk edilemeyen, tpk insanlar gibi uur ve iradeye sahip bulunan, ilah emirlerle mkellef olup mmin ve kfir gruplarndan oluan, ateten yaratlm varlklar ifade eder. Her hlkrda bu varlklarn cin lafzyla isimlendirilmelerinin sebebi, onlarn duyularmza kar gizlenmi, gizemli varlklar olmalardr. Cin kelimesi ???? ? ? eklinde kullanldnda ine gireni gizleyecek kadar kalabalk insan topluluunu, ??????? ?? ? ? ? ?? ??? eklinde kullanldnda ise Gece karanln ifade eder. e) ?? : Delirme. Delirme, Kii ile akl arasnda bir engel ve akln kaybolmas, rtlmesi olduundan Arapada bu ?? ?? durum iin cinnet kelimesi kullanlmtr. Bu durumda olan kiiye de mecnun(?????) yani delirmi, akl rtlm kii denir. Bu kelimeler Kuranda birok ayette gemektedir: ??? ????????????? ???? ??????? : Arkadanzda (Hz. Peygamberde) hibir delilik

12

???? ????? yoktur. ???????????????? ???????????????? ?????????????????? : Biz Mecnun bir air yznden ilahlarmz m terk edeceiz! derlerdi.
f) ??? : Kalp, gnl, ruh. Vcut tarafndan gizlenmi olmasndan veya duyu organlaryla hissedilemediinden bu ekilde ??? adlandrlmlardr. Kendisiyle ayn kke sahip olan dier kelimeleri vererek szlk anlamn irdelediimiz Cennet kelimesi slam literatrde ise Mmin kullarn hiret hayatndaki ebedi mutluluk bahelerini ifade eder. Bu ebedi mutluluk yurduna Kur'an'n cennet demesinin sebebi ise genel grnm ile dnya bahelerine benzemesi veya esiz nimetlerinin u an iin insan idrkinden gizlenmi olmas eklinde yorumlanmtr.

1.2. Kur'an'da Cennet Kelimesinin Farkl Anlamlarda Kullanm

kil ve oullar ile birlikte Kur'an- Kerim'de 147 defa geen Cennet kelimesi, yerine gre farkl manay ifade etmektedir: a) Cennet kelimesi Kur'an'da yirmi be yerde, dnyadaki ba, bahe ve bostan ifade etmek iin kullanlmtr. rnein:

??? ??????????????????????????????????????????? : Bahene girerken Bu nimetler Allah'n dilemesiyledir. demeli deil miydin? ??? ?? b) Alt yerde ise zellikle Hz. dem ile Hz. Havvann yerletirildikleri mekn ifade etmek iin kullanlmtr. rnein: ??? ??????????????????????????????????? : Ey dem, sen ve ein cennette kalnz.. ??
c) Kalan yz on alt yerde ise cennet kelimesi hiret hayatnn ebedi saadet yurdunu ifade etmek iin kullanlmtr.

1.3. Kur'an'da Cennet Kelimesinin Farkl Formlarda Kullanm

Kur'an- Kerim'de 147 defa geen cennet kelimesinin ekil asndan ok deiik kullanmlar vardr. Bu kullanmlar yle snflandrabiliriz: 1-Nicelik Ynnden: Cennet kelimesi, nicelik ynnden deiik ekilde kullanlmtr: a) Mfred (Tekil) Kullanm: Kur'an- Kerim'de yetmi yerde tekil olarak kullanlmtr. rnein: ?????????????? ??????????????????????

???????????????? : Her kim ateten kurtarlr ve cennete konursa o gerekten kurtulua ermitir. ?????
b) Tensiye (kil) Kullanm: Sekiz yerde ikil formda kullanlmtr. rnein: ???????? ????? ??????? ?????? ??????????: Rabbinin makamndan korkan kimse iin iki cennet vardr.

??? c) Cemi (oul) Kullanm: Altm dokuz yerde ise oul kipinde gemektedir. rnein: ??? ???????? ?????? ????????????????????????
: Onlar iin altlarndan rmaklar akan cennetler var!
13

2- Nitelik Ynnden: Cennet kelimesi Kur'an- Kerim'de ok deiik niteliklerde kullanlmtr: a) Yaln Olarak Kullanm: Yaln olarak krk yerde gemektedir. b) Terkip Halinde Kullanm: Cennet kelimesi bir yerde ravdat, bir yerde verese, iki yerde verak, yerde mesel, on drt yerde ise ashab kelimelerine muzafun ileyh olmutur. Bir yerde huld, bir yerde Firdevs, iki yerde meva, on yerde naim, on bir yerde ise adn kelimelerine muzaf olarak kullanlmtr. Cennet kelimesi be yerde muttasl zamirlere muzaf olarak, otuz bir yerde harf-i cerrin mecruru olarak, iki yerde tilke ism-i iaretinin muarun ileyhi olarak, bir yerde kilt kelimesiyle tekit edilerek, otuz alt yerde sfatn mevsufu olarak, elli drt yerde elif-lam taks ile marife olarak, yirmi dokuz yerde izafetle marife olarak ve altm yerde ise nekra olarak kullanlmtr.

1.4. Cennetin simleri

Kur'an- Kerim'de mmin kullarn hiretteki ebedi saadet yurtlarn ifade eden tek kelime cennet deildir. Cennet kelimesi yerine kullanlan veya cenneti niteleyen birok kelime mevcuttur. Bu kelimeler unlardr:

1.4.1.

Ravza (??????):

Bol su kaynaklarna sahip yeil bahe anlamna gelen bu kelime Kuranda bir yerde tek bana, bir yerde ise cennt

???? kelimesine muzaf olmak zere iki yerde gemektedir. Tek bana kullanld ayet yledir: ???? ??????????????? ?????????? ????????????? ?????? ?? ???????????????????: man edip iyi iler yapanlar ise ravzada arlanrlar. Muzaf olarak kullanld yer ise yledir: ????????????????? ?????????? ????????????? ?? ????????? ???????????: man edip iyi iler yapanlar ise cennet bahelerindedirler

1.4.2. Adn (??? ??):

kamet etmek, yerlemek, kalmak anlamna gelen ??? fiilinden mastar olan adn kelimesi, hepsi de ???? ??? ??? eklindeki bir tamlama ile olmak zere Kuranda on bir ayette gemektedir. rnein: ???????????????????????????????????????? ?????? ???? ?????????

??????????

? : Onlarn Rableri katndaki mkfatlar altlarndan rmaklar akan Adn cennetleridir

Rb, ???? ??? terkibini, ????? ? ? ? ???? : Srekli kalnacak baheler eklinde aklamaktadr. Kimi limler ? ? ? ? ??? Adn Cennetinin, tm cennetler iinden sadece bir eit cennetin ismi olduunu iddia etse de tercih edilen gr, bunun tm cennetleri kapsayan bir ifade olduudur. Rz de Adn kelimesiyle ilgili olarak baz rivayetleri serdettikten sonra son olarak kendi vard sonucu belirterek cennetlerin hepsinin Adn Cenneti olduunu, yani oraya girenlerin orada temelli kalacaklarn
14

ifade etmektedir.

1.4.3. Firdevs (?????? ?????):

inde her trl aacn, zellikle de zm balarnn bulunduu byk bahe anlamna gelen Firdevs kelimesinin aslen Arapa olduunu iddia eden dilciler olduu gibi Arapaya Rumcadan veya Farsadaki Pairi-daeza kelimesinden gemi olabileceini savunanlar da vardr. Kuranda iki yerde gemektedir. Bu yerlerin birinde cennt kelimesinin muzfun ileyhi

?? olarak gemektedir: ?????????????????? ?????????? ????????????? ??????? ?????? ???????? ????????????? ?????? : man edip iyi iler yapanlara gelince; onlar ???? makam olarak Firdevs cennetleri beklemektedir. Dier yerde ise tek bana kullanlmtr: ??????????????????????????? ???? ????? ??????????:
te onlar, iinde ebediyen kalmak zere Firdevse vris olurlar. Firdevsin, cennetin tamamn ifade eden bir isim olduuna dair grler mevcut ise de onun cennetin ortas, en yksek ve en deerli yeri olduu gr sahih hadislerle desteklendiinden tercih edilen gr olmutur. Bu hadislerde Hz. Peygamber, Firdevsin, Cennetin ortas ve en stn derecesi olduunu sylemekte ve mminlere Allahtan onu istemelerini tavsiye etmektedir.

1.4.4. Hsn (???? ???):

En gzel, en iyi, en mkemmel anlamna gelen ve Kuranda on yedi yerde geen hsna kelimesi tam olarak cennetin isimlerinden olmasa da cenneti iaret eden bir sfat olduundan bu ayetlerin yaklak on tanesinde cennet olarak tefsir edilmesi

???? mmkndr. rnein: ??????????????????????????????????? : yi ve yararl iler yapanlara (karlk olarak) daha iyisi(hsn) ve ondan da ???? ????? fazlas vardr. ???????????????????????????????? : Rablerinin (davetine) uyanlar iin en gzeli(hsn) vardr.

1.4.5. Cennetn-Naim (? ?????): ? ?????

Naim, nsana mutluluk veren madd ve manev tm gzellikler, bol nimet demektir. Buna gre Cennetn-Naim, Mutluluklarla, mutluluk veren her trl eyle dolu bahe anlamna gelir. Bu terim Kuranda on ayette gemekte olup yerde tekil (?? ???/? ? ????), dier yerlerde oul (? ? ?????? eklindedir. rnein: ??????????? ????????????????????????????: (Ey Rabbim!) Beni, ?? ??? ? ? ???? ? ? ????) Naim cennetine miras olanlardan kl! ??

????????

????????

?: Naim cennetlerindedirler.

15

1.4.6.

Cennetl-Huld (?????? ?????):

Ebedilik bahesi anlamna gelen bu terkip cennetin ebedilik zelliini vurgulayan bir ifadedir. Zira cennet ehli orada

?? geici deil, kalcdrlar. Bu terkip, sadece bir ayette gemektedir: ?? ?????????????????????????????????????????????????????????? : De ki: Bu mu daha
hayrldr yoksa muttaklere vaat edilen ebedilik cenneti mi?

1.4.7.

Cennetl-Mev (?? ? ? ? ?? ? ? ?):

Meva, Barnlan, snlan yer anlamna gelir. Cennetl-Meva ifadesi cennetin isimlerinden olup biri oul olmak zere Kur'an'da iki yerde gemektedir:

??? ???

????????

???????

??????????

?????????????

????????

????????

?????????

??????

?????

???????

??????????

?: man edip de iyi iler yapanlara gelince, onlar iin yaptklarna karlk olarak varp kalacaklar cennet konaklar vardr.
???? ???? ???? ????? ???? ?????? ?????? ???????? ??????????? ????????? ??????? ?????????: Onu(Cebraili) bir kez daha grmt; Cennetul-Mevann
yanndaki son Sidre aacnn yannda.

1.4.8.

Makad-i Sdk(??? ??? ??? ?? ): ???

Oturmak anlamna gelen ?? fiilinden tremi olan ???? kelimesi, Oturmak, oturulacak yer anlamlarna gelir. Sdk ?? ?? ???? ise -yalann ztt olan- Doruluk anlamna gelir. Makad-i Sdk ise Doruluk meclisi, doru olanlara has yksek makam

?? eklinde tercme edilebilir. Bu terkip, Kur'an'da sadece bir ayette gemektedir: ??????????????? ?? ???????? ???????? ?? ???????? ?????? ?????? ?????? ?????: Hi phe yok ki muttakler cennetlerde ve rmaklarda olacaklar; kudreti sonsuz padiahn katndaki doruluk ?????
makamnda! Makad-i Sdk ifadesinin cennetin isimlerinden biri olup olmad tartlan bir konudur. bn Kayyim bunun cennetin isimlerinden biri olduunu sylese de bu fikri reddederek ifadeyi sadece cenneti niteleyen bir tabir olarak kabul edenler de mevcuttur.

?? Buna yakn bir baka terkip de yine tek ayette geen Kadem-i Sdk(?? ? ? ? ifadesidir: ????????? ???????? ??????? ????????? ?????? ?? ? ? ?) ?? ?????? ??????????????? : Mminlere de kendileri iin Rableri katnda kadem-i sdk olduunu mjdele! Ayak anlamna geldii gibi
lerlemek, bir eyde ne gemek anlamlarna da gelen Kadem kelimesiyle Sdk kelimesinin birleiminden oluan bu terkibi Rab, Fazilette, erdemlilikte ne gemek eklinde yorumlamtr. bn Kayyim, terkibin bata cennet olmak zere deiik ekillerde tefsir edildiini belirtmektedir. Tcul-Ars mellifi Zebd ise ayette geen bu ifadenin Gzel bir iz brakmak, yksek makam, Allah katnda ne gemek, amel-i slih, Hz. Peygamber'in efaati vb. ekillerde yorumlandn kaydettikten sonra
16

sonu olarak bunun her trl hayrl ve gzel ii ifade eden bir mecaz olduunu belirtmektedir. Tm bunlardan ortaya kan sonu udur: Kadem-i sdk ifadesi aslen ne gemeyi, yksek makam ifade eden bir terkip olduu halde bu yksek makam sonu olarak cennet olacandan bu ifade cennet eklinde anlalabilir.

1.4.9.

Makam- Emin (??????? ??????):

Makam- Emin, Her trl ktlk, irkinlik, sknt ve zarardan korunmu olan gvenli mekn demektir. fade,

?? Kur'an'da sadece bir yerde gemektedir: ??? ???????????? ?? ??????? ?????? ?? ???????? ?????????: Muttakler ise gvenli bir makamdadrlar;
cennetlerde ve pnar balarnda! bn Kayyim bu ifadeyi cennetin isimleri arasnda sayarken Prof. Dr. Bekir Topalolu, bunun mstakil bir isim olmaktan ziyade cenneti niteleyen tamamlayc bir kavram olarak kabul etmektedir.

1.4.10. Dr Kelimesi le Yaplm simler:

Kur'an'da, Ev, konak, ehir, lke anlamna gelen ? ? kelimesiyle oluturulmu birok terkip bulunmaktadr. Bunlardan ? bazlar cenneti ifade etmektedir:

a.

Drus-Selam (? ?? ? ? ? ? ? ?): Her trl madd ve manev skntdan, hoa gitmeyen her eyden korunmu olan yurt, ev anlamna gelen ve cennetin bir

??? ????? dier ismi olan bu terkip, Kuranda iki ayette gemektedir: ??? ?????????????????????????????????????????????? ??????? ??????????? : Rableri katnda ???? onlara esenlik yurdu (cennet) vardr ve yapmakta olduklar iler sebebiyle Allah onlarn dostudur. ???? ???????? ???? ????? ????????

?: Allah ise esenlik yurduna (cennete) aryor.

? ????? b. Drul-Mukame (? ? ????):

????? Asl durulacak yer, ikamet yurdu anlamna gelen bu ifade Kuranda sadece bir ayette gemektedir: ???????????? ????? ?????? ???? ??????? ???????????? ????? ?????? ???? ?????????? ????? ???????: O (Rab) ki ltfuyla bizi asl kalnacak yurda(cennete) yerletirdi. Artk ??????
orada bizim iin ne bir yorgunluk var ne de bir usan!

c.

Drul-hire (? ????? ): ? ????

???? Son yurt, son vatan anlamna gelen bu terkip, Kur'an'da cennet yerine kullanlan ifadelerden biridir: ????? ????????? ?????? ????? ????????????????? : hiret yurdu ise daha hayrldr; Takva sahiplerinin yurdu gerekten ne gzel! Baz yerlerde de ??????? ????? ?? ????
17

kalb

gemektedir:

????? ??????

?????????

??????

?????????

?????????

?: hiret yurdu muttakler iin daha hayrldr.

Cenneti ifade etmek iin Dr kelimesiyle yaplm olan dier terkipler yledir: ???????: Takva sahiplerinin yurdu, ??????? ????? ? ? ve ??? ? ? ? : Dnya yurdunun sonu. Bir ayette ise Dr kelimesi, mfessirlerin ouna gre tek bana cenneti ???? ? ? ??? ? ? ifade etmektedir:

? ??

???????????????

???????????

???????

???????

?: Biz onlar, zellikle hiret yurdunu dnen ihlsl kimseler kldk.

1.4.11. Dier Baz Kelimeler:

Yukarda verdiimiz lafzlar dnda, kimi mfessirler tarafndan cennet olarak yorumlanan baz kelimeler de vardr:

??: ???? ???? ??? ? ? ? a. ??? Kurtulu, baar anlamlarna gelen bu kelime ou zaman ???? ???? veya ??? ? ? ? ekillerinde, iki yerde ????????, bir yerde ????????, bir yerde de ??? eklinde gemekte ve cennet iin kullanlan mstakil bir isim olmasa da ???????? ???????? ?? cennet olarak yorumlanmaktadr. ???? : ?? ???? b. ????? Hayat, canllk anlamlarna gelen bu kelimeyi ?? ????? ekline eviren bn Kayyim, bunu cennetin isimlerinden biri olarak kabul etse de bunun cenneti niteleyen bir kelime olmas daha doru grnmektedir. Zira ayette zaten Dru l-hire ifadesi kullanlmaktadr:

??? ????

????????

?????????

??????

????????????

?: hiret yurdu ise asl hayattr.

c. ???? Acmak, merhamet etmek anlamlarna gelen rahmet kelimesinin birok ayette cennet olarak yorumlanmas ???:

??????? ??? mmkndr. rnein: ???????? ?? ??????????????????? ????????????: Onu (Lutu) da rahmetimize aldk. Zira o gerekten de drst ve
erdemlilerdendi. ?????? d. ?????? : Deerli bir rzk anlamna gelen bu ifade birok ayette cennet olarak yorumlanabilir. ????????????????? ?????????? ?????????????

??? ???

??????????

????????

?????

?: man edip iyi iler yapanlar iin balanma ve deerli bir rzk vardr.
e. ??? Karlk, cret anlamlarna gelen bu kelime Kur'an'da tek bana veya hiret creti, Deerli, gzel bir karlk ??: veya Byk bir karlk vb. ekillerde gemekte olup cennet olarak yorumlanmas mmkndr. ??? ? ?: f. ??? ? ? Kur'an'da sadece bir ayette geen ve Gzel bir var yeri anlamna gelen bu ifadeden cennetin kastedildiini

??? hemen peinden gelen ayet dorulamaktadr: ??????????????????????????????????????????? ????????????????????????? ????? : Hi phesiz muttakler iin
varlacak gzel bir yer, kendileri iin kaplar alm (bekleyen) Adn Cennetleri vardr.
18

g.

???? Kk, konak, oda anlamlarna gelen ve genelde cennetin blmlerini ifade eden bu kelime baz ayetlerde cennet ???:

????? kelimesinin yerine kullanlmtr: ???????? ?????????? ?????? ????? ????????: te byleleridir ki sabretmeleri sebebiyle cennetle
mkfatlandrlrlar ... ????????? ????????????????????: te onlar kklerde gven iinde olacaklar. h. ????? Yceler, ykseklikler anlamna gelen bu kelimeyi cennetin isimlerinden kabul edenler olmusa da Prof. Dr. Bekir ????: Topalolunun da belirttii gibi kelimenin gemekte olduu ayette bu ekilde yorumlanmas mmkn grnmemektedir. Zira

?? ?????? peinden gelen ayet, kelimenin cennet anlamna gelmediini dorulamaktadr: ???? ??? ??????? ?????? ???? ?????????? ????? ???????? ?????????????? ???????????????? : Hayr, hayr! And olsun ki iyilerin kitab lliyyndadr. Bilir misin, nedir lliyyn? Yazlm, kaydedilmi bir
kitaptr o! i. ????????? Deerli, yce yer anlamna gelen bu ifade ile bir ayette cennet kastedilmektedir: ... ?????????????? ???????? ???????: ????????: ve sizi deerli bir yere(cennete) koyarz.

2. CENNETN VARLII

lm tesi hayat, insan idrkini aan bir alan olup bu alan hakkndaki tek bilgi kayna vahiydir. hiret leminin hakikati ve mahiyeti ile ilgili hususlar, insann kavray ve tecrbe snrn aan metafizik bir alan olduundan dinin bu konuda mntesiplerinden bekledii tavr, vahiyle bildirilen bilgileri kabullenmeleri ve bunlara teslim olmalardr. Yani bu metafizik lemin varl ncelikle bir inan ve kabul meselesi olup akl delillerle deil nakl delillerle spatlanmas mmkndr. hiret lemi hakkndaki nakl delillerin banda gelen Kur'an, cennet hayatnn kyametten sonra yaanacak hakikatlerden biri olduunu ok ak ve net ifadelerle haber vermektedir. Bu sebeple vahye teslim olan kii iin kyamet sonrasnda bir cennet hayatnn varln kabul etmekte hibir problem yoktur. Fakat bunun dnda tartmaya yol aan bir husus vardr ki o da, cennetin hlihazrda mevcut olup olmaddr. lgili ayet ve hadisler cennetin hlihazrda mevcut olduu fikrini desteklese de konu farkl itikad gruplar arasnda tartmalara sebep olmu, kahir ekseriyet cennetin hlihazrda mevcut olduunu savunurken baz gruplar cennetin mevcut olmadn, onun ancak kyametten sonra yaratlacan savunmutur. Biz tartmann ayrntsna girmeyip burada sadece cennetin hlihazrda mevcut olduuna dair Kur'an ve hadislerden karlabilecek baz delilleri sunmaya alacaz.

2.1. Cennetin Varlnn Kurandaki Delilleri

Cennetin hlihazrda mevcut olduuna dair en byk Kur'an delil sra ve Mirac olaydr. Hz. Peygamber'in yaad bu harikulade tecrbeden sra ve Necm surelerinde bahsedilmektedir. Bu olaanst hdisenin balangc olan sra (Gece yry) olay ayn adla anlan surenin ilk ayetinde yle gemektedir: Bir gece, kendisine ayetlerimizden bir ksmn gsterelim diye kulunu Mescid-i Haramdan, evresini bereketli kldmz Mescid-i Aksaya gtren Allah mnezzehtir, yceler ycesidir ve O, her eyi iitendir, her eyi grendir.
19

Olayn Mirac (Ge ykselme) yn ise Necm Sresinde anlatlmaktadr: O (Cebrail), ufkun en u noktasnda idi. Sonra yaklat ve yanna geldi. Aralarndaki mesafe ancak iki yay aras hatta daha da az oldu ve (Allahn) kuluna vahyetmeyi diledii eyi vahyetti. Kalbi, grd eyi yalanlamad. Peki, siz, ne grd konusunda onunla tartmaya m giriyorsunuz? And olsun ki onu (Cebraili) bir baka iniinde daha grmt; Yannda Cennetl-Meva bulunan son Sidre Aacnn yannda ki o zaman Sidreyi kaplayan ey kaplyordu. Gz ne kayd ne de (baka yne) dnd. Hi phesiz o, Rabbinin en byk ayetlerinden birini grd. Yukardaki ayetlerde zellikle iki ey dikkat ekmektedir: Birisi Necm Sresinde Cennetl-Meva isimli bir cennetin varlndan bahsedilmesi, dieri de sra Sresinin ilk ayetinde isra ve mirac olaylarndaki amacn, Hz. Peygamber'e baz byk ayetleri gstermek olduunun belirtilmesidir. Cennetl-Meva ifadesi bn Kayyimin de belirttii gibi cennetin isimlerinden birisi olup ayette Hz. Peygamber'in, cennetin yanndaki Sidre aacnn yannda Cebraili grdnden bahsedilmektedir ki bu da, cennetin mevcudiyetine delil olabilecek Kur'an naslardan biridir. Ayetlerde Byk ayetler olarak belirtilen eyler ise, olayn ayrntsn bildiren hadislerden rendiimiz kadaryla Cebrail in asli sureti, Allah'la grmek, cennet, cehennem vb. eylerdir. Cennetin mevcut olduuna dair bir delil de Kur'an'da hem cennet hem de cehennem hakknda defalarca kullanlm olan ?????????: ? ?: (Allah) hazrlad ve ????? Biz hazrladk ifadeleridir. Bu ifadeler gemi zaman kipinde olup cennet ve cehennemin Allah ?????: tarafndan hazrlanm olduuna ve hlihazrda mevcut olduuna dair gl birer delildir. Bu ifadeler Kur'an- Kerim'de sekiz ayette cennet iin, yirmi ayette ise cehennem iin kullanlmtr. Cennetin hazrlanm olduundan bahseden ayetlerden bazlar yledir: ??????????? ???? ?????????? ???? ????????? ????????? ????????? ??????????? ?????????? ????????? ?????????????: Rabbinizin affna ve takva sahipleri iin Hazrland, ??????

??? hazrlanm olan, gkler ve yer geniliindeki cennete koun! ???????????????? ???????? ?????? ???? ???????????????????? ????????? ????? ????? ????????? ?????????: Allah onlar iin iinde ebediyen kalacaklar, zemininden rmaklar akan cennetler hazrlamtr. te byk ?????? kurtulu budur! ??????????????????????????: Biz ona ok deerli bir rzk hazrladk. ??? Konuyla ilgili olarak delil olabilecek bir baka ayet de yledir: ?????????????????? ????????????????????????????????????????????? ??????? ???????????:
Yaptklarna karlk olarak, onlar iin ne mutluluklar saklandn hi kimse bilemez. Ayette geen ???? kelimesi, mazi(gemi zaman) kipinde olup Gizlenmitir, saklanmtr anlamna gelmektedir. Bir ???? eyin gizlenmesi doal olarak o eyin daha nceden var olmasn gerektirdiinden bu ifade cennetin hlihazrda var olduunu gstermektedir. Cennetin mevcudiyetiyle ilgili olarak kullanlan en eski ve mehur delillerden biriyse Hz. dem ile Hz. Havvann

???? ????? yerletirildikleri cennettir. Bu cennetten Kur'an'da u ekilde bahsedilmektedir: ????????????? ??????? ?????? ?????????? ????? ?????? ??????? ???????
2 0

?????? ????????? ???? ????????? ????? ??????????? ?????????? ???? ???????????? : Biz, Ey dem, sen ve ein beraberce cennete yerlein ve orada
dilediinizden serbeste yiyin ancak bir tek u aaca yaklamayn. Yoksa zalimlerden olursunuz. dedik. Ayette belirtilen cennetin, mminlerin hiretteki ebedi saadet yurtlar olan cennet mi yoksa dnyada yaratlm zel bir bahe mi olduu konusu eskiden beri Mslman limler arasnda ok uzun tartmalara sahne olmu bir konudur. Konuyla ilgili tartmalar uzun uzadya ele alan bn Kayyim dem Cenneti olarak bilinen cennetin bu konuda delil olarak gsterilmemesi gerektii fikrini savunmaktadr.

2.2. Cennetin Varlnn Hadislerdeki Delilleri

Cennetin mevcut olduuna delil olabilecek hadislerin says azmsanmayacak kadar oktur. Bunlarn banda ise Hz. Peygamber'in yaam olduu mirac tecrbesini anlatan hadisler gelmektedir. Bu hadislerde Hz. Peygamber, mirac olay srasnda cennete girdiini ifade etmektedir. Bu konudaki rivayetlerden bazlarnda u ifadeler gemektedir: Sonra Cebrail beni Siretl-Mntehya varncaya kadar birlikte gtrd. Onu, ne olduunu anlayamadm renkler kaplamt. Sonra cennete alndm ki orada inciden kubbeler vard, onun topra da misk idi. Hz. Peygamber, ge ykseltildii vakit (ile ilgili olarak) yle buyurdu: Etraf, ii boaltlm incilerle evrili olan bir nehre vardm. Cebraile Bu nedir? diye sordum. Bu Kevserdir. dedi. Allah'n Peygamberi, cennete ykseltildii zaman, etraf, ii boaltlm yakutlarla evrili bir nehir grd Grld gibi miracla ilgili hadislerde rastladmz bu ifadeler Hz. Peygamber'in cennete girdiini ak bir dille belirtmekte, bu da bizi, cennetin mevcut olduu fikrine sevk etmektedir. Hz. Peygamber baz hadislerde uykudayken, bazlarnda ise uyank olduu halde kendisine cennetin gsterildiini ifade etmektedir: u bulunduum yerde cennet ve cehennem dhil, u ana kadar grm olmadm her ey bana gsterildi Gne tutulmasnn yaand bir gn Hz. Peygamber sahabilere namaz kldrm, pei sra yapt konuma esnasnda bir anda duraklayarak adeta nnde duran bir eyi almak iin elini ne doru uzatm fakat sonra hemen elini geri ekmi, bunun sebebi sorulunca da yle buyurmutur: phesiz cenneti grdm ve oradaki bir zm salkmna doru uzandm. Eer onu alsaydm dnya durduka ondan yerdiniz Kabre konulan kiiye cennetteki yerinin gsterilmesinden bahseden hadisler de cennetin varlna delil olabilecek trdendir: Sizden biriniz ld zaman kalaca yer ona sabah akam gsterilir. Cennet ehlinden ise cennetteki yeri, cehennem ehlinden ise cehennemdeki yeri gsterilir ve ona te kyamet gn Allah'n seni koyaca yer burasdr. denir. Bir kuts hadiste ise ak bir ekilde Allah'n Hazrladm dedii rivayet edilmektedir: Hz. Peygamber yle dedi: Allah (c.c.) buyuruyor ki: Ben, slih kullarm iin hibir gzn grmedii, hi bir kulan iitmedii ve hibir insann aklndan bile gememi olan eyler hazrladm. Zikrettiimiz bu hadisler, daha nce belirttiimiz ayetlerle birlikte dnldnde cennetin hlihazrda var olduu grnn salam delillere dayandn ortaya koymakta ve pheye mahal brakmamaktadr. Hdil-Ervh adl eserinde konuyu ele alan bn Kayyim, eldeki bu naslara ramen cennetin mevcut olmadn syleyenleri ok ar bir dille eletirmekte, hatta bu
21

fikri savunanlarn kfre saptklarn sylemektedir.

3. CENNETN BULUNDUU YER

Cennetin hlihazrda mevcut olduuna dair sunduumuz nakl delillerden sonra akla gelebilecek sorulardan birisi de onun nerede olduudur. Cennetin yeriyle ilgili kesin bir delil mevcut olmamas sebebiyledir ki farkl grler ortaya srlmtr. Genel olarak semada olduu kabul edilse de zel olarak semann drdnc veya altnc katnda ya da yedi semann stnde ve Arn altnda olduuna dair farkl grler mevcuttur. Kur'an'a baktmzda cennetin yeri konusunda kesin bir bilgi bulamasak da baz ayetlerden hareketle bir takm karmlarda bulunabilmekteyiz. rnein Zriyt Sresindeki u ayet cennetin gkte olduunu gsteren bir delil olarak kabul edilmitir: ?????

??????????

??????????

?????

?????????

?: Semada ise rzknz ve size vaat edilen eyler vardr.

bn Kayyimin Mcahitten naklettiine gre ayette geen vaat edilen eylerden maksat cennet ve cehennemdir. Mfessir Hamdi Yazr da bu ifadenin genelde cennet olarak tefsir edildiini nakletmektedir. Konuyla ilgili bir baka ayet ise daha nce cennetin varl konusunda da deindiimiz Necm Sresi'ndeki baz ayetlerdir.

???? ???? Bu ayetlerde cennetin Sidret'l-Mnteh'nn yannda olduu belirtilmektedir: ???? ????????? ?????? ?????????????? ????????????????????????????????????:
Onu (Cebraili) bir kez daha grmt; Cennetl-Mevann yanndaki son Sidre aacnn yannda. Daha nce belirttiimiz gibi Cennetl-Meva ifadesi cennetin isimlerinden biri olarak kabul edilen tanmlayc bir terkiptir. Bu sebeple ok ak bir ekilde bu ayetlerden cennetin Sidret'l-Mnteh'nn yannda olduu anlalmaktadr. Burada Sidret'l-Mntehnn ne olduu konusuna deinmemiz yerinde olacaktr. Sidre (???? Arabistan Kiraz (??? anlamna gelen mfred bir kelime olup oulu sidr, sidrt, sidert, sidirt, sider ???), ??) ve nadiren sdr ekillerinde gelmektedir. Sidre Kur'an'da, ikisi de Necm Sresi'nde olmak zere iki yerde geerken oul ekiller ierisinden sadece sidr, Kur'an'da iki ayette gemektedir. Terkipte geen mnteh ise Son, biti yeri, snr anlamlarna gelen bir kelimedir. Buna gre Sidret'l-Mnteh ifadesinin kelime anlam Son snr sidresi veya Son Sidre aacdr. Sidret'l-Mnteh hakknda farkl birtakm yorumlar mevcutsa da konuyla ilgili hadisler Sidrenin, Hz. Peygamber'in miracda grd ve genel olarak Arabistan kirazna benzeyen fakat testi byklnde meyveleri, filin kula gibi yapraklar olan bir aa olduunu aka ifade etmektedir. Mirac hadisesini anlatan bu hadislerde Hz. Peygamber, yedinci semadan sonra Sidret'l-Mnteh'ya vardn ifade etmektedir ki bu da cennetin yedinci semann zerinde olduu anlamna gelir. Hz. Peygamber'in Firdevs Cenneti ile ilgili olarak yapt aklamalar da cennetin yerine dair bilgiler iermektedir. Bir hadiste Hz. Peygamber, Firdevs Cennetinin cennetin ortas ve en yksek yeri olup onun zerinde Rahmann Ar'nn bulunduunu belirtmektedir. Bu ifadeden de cennetin, Arn altnda olduu sonucu ortaya kmaktadr. Cennetin yeri ile ilgili rivayetleri ele alan bn Kayyim, cennetin drdnc veya altnc semada olduunu ifade eden rivayetlerin salam olmadn ortaya koyup sonu olarak cennetin Sidret'l-Mnteh'nn yannda, yedinci sema ile Ar arasnda
22

olduunu belirtmektedir.

4.

CENNETN EBEDL

Mutezile ve benzeri gruplar dnda tm slam limleri cennet hayatnn ebedi olduunu savunmaktadr. Zira hem Kur'an'n ak ifadeleri hem de sahih hadisler, cennetin ebedi olacan haber vermektedir. Fakat bunun yannda Kur'an'da, ilk bakta cennetin ebediliini snrlyor gibi grnen baz ifadeler bulunduu iin bu husus zerinde biraz durmamz gerekmektedir. Kur'an'da, cennetin son bulacak bir hayat olmayp ebedi olacan haber veren ayetler olduka fazladr. Kur'an'da cennetin ebediyetini vurgulayan ifadeler iinde en fazla kullanlan Huld (??? kelimesi ve trevleridir. Bir eyin bozulmaktan ??) uzak olmas, bulunduu hal zere devam etmesi anlamna gelen bu kelime, trevleriyle birlikte Kur'an'da seksen yedi defa gemekte olup otuz dokuz yerde cennetin ebediliini ifade etmek iin kullanlmtr. Kelimenin getii baz yerler yledir: ????????

??????????? ?????????? ???? ????????? ?????????? ?????? ???? ????????? ??????????? ????????? ????? ???????? ?????? ????????????: te onlarn mkfat Rableri tarafndan
balanma ve altlarndan rmaklar akan, ilerinde ebedi kalacaklar cennetlerdir. (yi iler) yapanlarn dl ne de gzel! ???????????????????????????????????????????? ??????????: Onlar iin cennette tertemiz eler vardr ve onlar orada ebedidirler. Cennetin ebediliini ifade eden bir baka kelime de Ebedi olarak anlamna gelen Ebeden (??? kelimesidir. Kur'an'da ??) ?? yirmi sekiz yerde geen bu kelime dokuz yerde cennetin ebediliini vurgulamaktadr. Bu yerlerin sadece birinde Kalcdrlar anlamna gelen Mkisn (?????) ile birlikte ???? ????? eklinde kullanlmken sekizinde ise Halidn (?????) ile birlikte, ????? ???? ????? ???? ????? ?????????? eklinde kullanlmtr. rnein: ????????????????? ?????????? ????????????? ?????????????? ???????? ?????? ???? ????????? ??????????? ????????? ????? ???????: ?????????? ?? man edip iyi iler yapanlar, iinde ebediyen kalmak zere zeminlerinden rmaklar akan cennetlere koyacaz. Direkt olarak ebedilik ifade eden Huld ve Ebeden kelimeleri dnda cennetin ebediliini belirten deiik kalplar da mevcuttur. rnein bir ayette, Onlar oradan (cennetten) karlacak da deillerdir., bir baka ayette ise Onlar orada (dnyadayken tatm olduklar) ilk lmden baka artk lm tatmazlar. buyrulmaktadr. Cennetin nimetlerinden bahseden ayetlerde de ebedilie vurgu yaplan ifadeler mevcuttur: (Hizmet etmek iin) Etraflarnda lmsz genler dolar. te bu, bizim (size vereceimiz) bitmeyen, tkenmeyen rzkmzdr. Onun (cennetin) yemii de sreklidir, glgesi de. Hi tkenmeyen ve yasaklanmayan bol bol meyve Mminlerin hiretteki saadet yurtlarnn ebedi olacan ifade eden yukardaki ayetlerden farkl olarak Hud Sresi'ndeki

???? bir ayette ise hem cennetin ebedilii belirtilmekte hem de buna birtakm snrlamalar getirilmektedir. Bu ayet yledir: ???? ???????? ?????????????????? ????????? ????? ??? ??????? ??????????? ?????????? ???? ??? ????? ??????? ????????????? ?????????: Bahtiyar klnanlar ise Rabbinin dilemesi ?????
hari, gkler ve yer durduka ebed olarak cennettedirler. Hi kesintiye uramayacak bir ltuf! Cennetin ebediliine delil olarak daha nce verdiimiz ayetlerin hibirinde zel bir istisna yokken burada hem ??? ???????

??????????? ??????????: Gkler ve yer durduka ifadesi hem de ?? ??? ????? ???????: Ancak Rabbinin dilemesi hari ifadesiyle ??
23

adeta cennetin ebedilii kstlandrlmaktadr. Cennetin ebedi olmadn savunanlarn kullandklar delillerden birisi olmas sebebiyle birok mfessir bu ifadeler zerinde geni aklamalar yaparak bu ifadelerden hareketle byle bir dnceye kaplmann doru olmadn belirtmitir. Gkler ve yer durduka ifadesiyle ilgili olarak yaplan aklamalardan bazlar yledir: Bu ve buna benzer ifadeler zaten Araplar tarafndan kullanlan ifadeler olup bir eyin sonluluunu deil bilakis ebediliini ifade eder. Zira Arapada sonu gelmeyen bir eyi ifade etmek iin bu deyimin yan sra Gece kararp etraf rtmeye devam ettii srece, Gece ve gndz birbirini takip ettike, Denizde su var olduka, Da yerinde durduka vb. deyimler kullanlr. Allah da Araplara cennetin ebediliini ifade etmek iin kendi deyimlerini kullanmtr. Bu sebeple ayetteki bu ifadeden hareketle cennetin ebedi olmad sonucuna varmak yanltr. Gkler ve yer durduka ifadesiyle ilgili bir baka yorum da burada bahsedilen gkler ve yerin bu dnyaya ait gkler ve yer olmayp hiret lemine ait olduu eklindedir. Zira Kur'an'da kyametle birlikte dnya dzeninin tamamen bozulup gklerin ve yerin baka gkler ve yere dnecei ifade edilmektedir: Yerin baka bir yer haline getirildii, gklerin de deitirildii ve (tm insanlarn), gcne kar durulamaz olan Allah'n huzuruna ktklar gn Bir dier ayette ise yle bir ifade gemektedir: Bize verdii sz yerine getiren ve bizi, dilediimiz baheye yerlemek zere bu yere (? ? ? ?) ???

varis klan Allah'a hamdolsun. Grld gibi burada cennetteki arzdan bahsedilmektedir ki bu da cennetin kendine has bir arznn var olduuna delildir. Bizce ayet dikkatlice dnldnde, Gkler ve yer durduka ifadesiyle ilgili olarak yaplan bu ikinci aklamaya hibir ihtiya kalmayacaktr. Zira zerinde durduumuz bu ayette (11/Hud 108) bahsedilen yer ve gklerin bu dnyaya ait yer ve gkler olmad aktr. nk burada kyametin kopmasndan, dnyaya ait yer ve gklerin kkten bir deiim geirip yepyeni bir dnemin balamasndan sonraki bir olaydan yani mmin kullarn cennete girdikten sonraki durumlarndan haber verilmektedir ki o zaman zaten kyamet gereklemi ve her ey deimitir. Mfessir Rz de buna dikkat ekerek Gkler ve yer durduka ifadesini insan aklnn anlayamayaca kadar uzun miktarda eklinde yorumlamay tercih etmi ve dier yorumlar eletirmitir.

?? Hud Sresinin 108. ayetindeki ?? ??? ????? ??????? : Rabbinin dilemesi hari ifadesi hakknda da ok deiik yorumlar
varsa da bunlar arasndan zellikle bn Kayyimin belirttii yorum dikkat ekmektedir. Buna gre Rabbinin dilemesi hari ifadesi, Kur'an'n daha birok ayetinde olduu gibi burada da byk bir hakikati muhataplarnn zihinlerine yerletirme grevini yerine getirmektedir. Vurgulanan bu hakikat de Mutlak Otoritenin Allah'a ait olduu, hibir eyin Ondan bamsz dnlemeyecei gereidir. Zira Vacibul-Vcud olan (Varl baka hibir sebebe bal olmayan) Allah dnda hibir ey, aslen ebedi deildir. O, cennetin Ebedi olmadn, sadece Ebedi klndn ve ebediliinin her zaman iin kendisinin meetine (dilemesine) bal olduunu vurgulamaktadr ki cennetin mukayyet ebedilii, Onun mutlak ebediliine benzetilmesin. Kur'an'da, Rabbinin dilemesi hari ifadesiyle olduu gibi u ayetlerle de mutlak otoritenin Allah'a ait olduu vurgulanmaktadr: Onlar (senin hakknda) Allah adna konuarak Ona iftira ediyor mu diyorlar? (O zaman unu bilsinler ki) Eer Allah dilerse (Ey Peygamber), senin kalbini de mhrler Eer biz dilersek ey Peygamber, sana tm vahyettiklerimizi ortadan kaldrrz ve sen de bu durumda bize kar hibir yardmc bulamazsn. Hi phesiz Allah dilediini yapar. Dileyen o (Kur'an)dan t alr. Fakat yine de Allah dilemezse t alamazlar Fakat lemlerin Rabbi olan Allah dilemedike siz dileyemezsiniz. O, yaptklarnn hibirinden sorguya ekilemez ama
24

onlar(insanlar) ekilecekler. te tm bu ayetlerde olduu gibi Rabbinin dilemesi hari ifadesinde de Allah, her bir iin kendi iradesine bal olduunu, Onun olmasn diledii eyin olup, dilemedii eyin olmayacan beyan etmektedir. Bu ifadenin cennetin ebedi olmad fikrine delil olamayacan hemen peinden gelen ifade de dorulamaktadr: ??????? ?????? ?????????: Hi kesintiye uramayacak bir ltuf! Cennetin ebedi olduunu belirten kantlar elbette ki ayetlerle snrl deildir. Bu konuda birok hadis de mevcuttur. Bunlardan bazlar yledir: Hz. Peygamber yle buyurdu: Cennet ehli cennete girdii zaman bir mndi yle nida eder: Sizin iin ebedi bir hayat var, hi lmeyeceksiniz; sizin iin salk var, hi hasta olmayacaksnz; sizin iin genlik var, hi yalanmayacaksnz; sizin iin nimetlerden istifade etmek var, hi mahrum edilmeyeceksiniz. Hz. Peygamber yle buyurdu: Kyamet gnnde lm, akl karal alaca bir ko eklinde getirilir ve bir mndi Ey cennet ehli! diye seslenir. Cennetlikler hemen boyunlarn uzatp ona bakarlar. Mndi kou gstererek: Bunu tanyor musunuz? diye sorar. Onlar da Evet, tanyoruz; bu lmdr. derler. Sonra mndi: Ey cehennem ehli! diye seslenir. Onlar da boyunlarn uzatp ona doru bakarlar. Mndi: Bunu tanyor musunuz? der. Onlar da Evet, tanyoruz; bu lmdr. derler. Akabinde ko boazlanr. Ve mndi Ey cennet ehli, cennette ebedi yaayacaksnz; artk lm yok! Ey ate ehli, sizler de yerinizde ebedisiniz; artk lm yok! diye seslenir. Hz. Peygamber yle buyurdu: Kim cennete girerse nimet grr, yoksulluk ekmez, ebediyen gen kalr, lmez. Grld gibi konumuzla ilgili olarak verdiimiz tm ayet ve hadisler ok ak bir ekilde cennetin ebedi olduunu bildirmektedir. Fakat bu ebedilik mutlak bir ebedilik deil, mukayyet yani Allah'n iznine bal bir ebediliktir. Bu sebeple Allah'n Beka sfatna halel getirecek bir durum da sz konusu deildir. 5. METAFZK BR MEKN OLARAK CENNETN MAHYET nsanlarn deney ve gzlem yoluyla hakknda bilgi edinebildii tecrb alann dnda bulunan, hakkndaki tek bilgi kayna vahiy olan cennetin mhiyetinin anlalabilmesi, slamn -ve her dinin- en temel kavramlarndan birisi olan aybn anlalmasna baldr. ayb, duyularla (deney ve gzlemle) ve akl yrtmeyle bilinemeyen, ancak Peygamberlerin bildirmesi ile hakknda bilgi sahibi olunabilen, insan kavraynn stndeki alana verilen isim olup bu kavram, Kuran arsnn ana prensiplerinin anlalp kabul edilebilmesi iin temel bir ncldr. nk btn sahih dini kabuller -slamda olduu gibirealitenin yalnzca kk bir ksmnn insan idrkine ak bulunduu, hakikatin asl byk blmnn ise insan kavraynn tamamen stnde olduu gereinden doar ve bu geree dayanrlar. ok kapsaml bir ekilde insan muhatap alan, yeni bir insan, yeni bir hayat ina etme amacn gden Kuran ap okumaya balayan kii daha ilk cmlelerinde bu Kitabn rehberliinden, ancak ve ancak ayba, yani insan idrkinin tesinde bir alann bulunduuna inanan kiilerin istifade edebilecekleri gereiyle karlar: ...Bu kitap bir rehberdir arnmak isteyenlere; ayba inanan, namaznda dikkatli ve devaml olan ve kendilerine verdiimiz rzktan bakalar iin karlksz harcayanlara...

25

Cennet, cehennem, lmden sonraki hayatla ilgili her ey, Allahn varl, evrenin yaratl amac vb. birok konu, ayb kavramnn kapsamna girmektedir. Bu ayb alanlarn insan zihni tarafndan her ynyle idrk edilmesi mmkn deildir. nk insan zihni ancak tecrbe etmi olduu alglamalar temeli zerinde ileyebilecek bir yapya sahiptir. nsanlar rneklerle alglamakta, rneini grmedikleri eyi tam olarak kavrayamamaktadrlar. te bu gerek, cennet vb. ayb alanlarn insan zihnince her ynyle alglanabilecek olan, insana has ifade kalplarna (dile) dklmesinin nnde bir engeldir. Bu sebeple genel olarak slam limlerinin de belirttii gibi gerek mhiyetinin bu dnya kalplar iinde anlalmas mmkn olmayan cennetin Kur andaki tasvirleri, ancak insan zihnine bir ndirgeme veya bir Yaklatrma hkmndedir. Zemaher Muttaklere vaat edilen cennetin meseli (rnei, benzeri) ifadesiyle balayan ayetin tefsirinde bu gerei u szleriyle ifade etmitir: ?????? ??? ?? ??? ???????? ????: Kavraymzn tesinde olan bir eyi, tecrbelerimizle bildiimiz bir ey ile rneklendirmek.... Bu, cennet ?? ?? ?? ???? tasvirlerinin anlalmasnda hibir zaman unutulmamas gereken bir husustur. hiret hayatna ait ceza veya dl ile ilgili din metinler her ne kadar insann ulaamayaca kadar mkemmel bir anlatma sahipse de, o gnn deiik safhalarnda meydana gelecek olan dl ve cezay tam anlamyla ifade etmemektedir. Zira bu alan metafizik bir alandr ve insan kavraynn ok stnde olan bir alann insan zellikler tayan dille ve insan seviyesinde anlatlmasnda insan kavrayn ve dilin yetersizliinden kaynaklanan ok byk zorluklarn bulunduu aikrdr. Deney dnyasndan ald izlenimler sayesinde idrk gcne sahip olan insana bu idrkin snrlarn aan kavramlarla herhangi bir konuda fikir vermek mmkn deildir. Her eyin gerek mahiyeti ancak o gn bizzat mahede edilerek kavranlacaktr: Sen bu -hesap- gnn umursamyordun, ama imdi Biz senin perdeni kaldrdk; bakn bugn artk daha keskindir. Cennetin mahiyetiyle ilgili olarak anlatlan bu hususlara iaret eden baz ayet ve hadislere deinmemiz yerinde olacaktr. Kuranda cennetin tekrar tekrar tantlmasna, oradaki nimetlerin birok ayette ayrntl bir ekilde tasvir edilmesine ramen yine de yle buyrulmaktadr: Yaptklarndan dolay mkfat olarak onlar iin hangi mutluluklarn saklanm olduunu kimse bilemez. Hz. Peygamberin bu ayeti aklamak zere yle buyurduu rivayet edilmektedir: Allah Tela buyuruyor ki: Slih kullarm iin hibir gzn grmedii, hibir kulan iitmedii ve hibir beerin aklna dahi gelmeyen eyler hazrladm. Bu ifadeler, her ne kadar birok ynyle tantlm olsa da cennetin asl mahiyetinin, adeta bir srpriz gibi bizzat yaanarak kavranacan anlatmaktadr. Bakara Sresinin 25. ayetinde yle bir ifade gemektedir: ....Onlara ne zaman rzk olarak oradan(cennetten) baz meyveler bahedilse onlar: Bu daha nce bize (dnyada) bahedilenin ayns! derler; Halbuki onlara sadece (d grnleri ynnden) benzerleri verilmitir Ayetten anlald kadaryla, hirette verilecek meyveler, ekil ve ad bakmndan dnyadakilere benzerler fakat tat ve lezzetleri farkldr. Mminlere verilen uhrev nimetler, kendilerine, grn itibariyle dnyadaki nimetlere benzer gelecektir fakat gerekte farkldr. bn Abbasn Cennette bulunan eylerin isimlerinden baka hibir ey dnyadakine benzemez. dedii rivayet edilmitir. Cennetteki nimetlerin mahiyeti bakadr. nk onlar saf nimettir, dnyadakilerin hakikatidir. Dnyadaki meyveler onlarn glgesi durumundadr. O meyveler insann hakikatine verilmektedir. Szn ettiimiz d benzerlie ramen aslen farkl olma zellii cennetin mahiyetine dair bir zelliktir ve muhtemelen her ikramda cennetliklere srpriz yapma amacna
26

yneliktir. Bu dnyadaki cisman zevkler, insanlar azdrabiliyor ve ruhun inceliine engel olup nefsi glendirebiliyorsa da cennetteki zevkler byle olumsuz bir zellie sahip deillerdir. Cennet zevklerinden bahseden Kuran ayetleri, bu husus dikkate alnmakszn okunduunda cennetin sfl, cisman zevklerle dolu bir yer olduu hissi uyanabilir. Hlbuki dnya hayatndaki cisman zevklerin ruhun yceliine engel tekil ettii genellikle kabul ediliyorsa da bu durumun uhrev hayatta da ayn mahiyette olaca sylenemez. nk cennette bo, anlamsz ve irkin szler ve iler, ktlk ve marklk yoktur. Konuyla ilgili olarak merhum mfessir Elmall Hamdi Yazr yle demektedir: Bir takm kimseler, bu gibi mjdelerde, bilhassa rzktan ve kadndan bahsedilmesine itiraz etmek istiyorlar ve Din duygular, insan bunlardan uzaklatrp yalnz ruhn lezzetlerle uratrmal diyorlar. Fakat uras gariptir ki byle diyenlerin hepsi bu iki cisman zevk (ba-bahe, meyveler ve kadn) iin can verenler arasnda zuhur ediyor. Hlbuki bu mjdeler, grld zere insan her yn tamamen iinde barndryor ve hiret zevklerinde, dnyadaki zevklerden hi birinin benzerinin eksik olmadn ve bunun karsnda dnyev arzularn adliini, irkinliini de gsteriyor. Cennetin mahiyetinin farkl olduuna dair bir baka husus da orada lm diye bir eyin olmamasdr. Bu dnyada lm, her canl iin kanlmaz bir son iken cennette lm yoktur: Onlar orada (dnyadayken tatm olduklar) ilk lmden baka artk lm tatmazlar. Cennetin bu zellii dnya hayat ile arasndaki en nemli farklardan biridir. Hz. Peygamber bu konuda yle buyurmutur: O gn lm, boz tyl bir ko eklinde getirilir; cennet ve cehennem arasnda durdurulup boazlanr ve sonra da Ey cennetlikler! Ebedilik var lm yok! Ey cehennemlikler! Ebedilik var lm yok! denir. hiret hayat, sadece ruhn eylerden ibaret olan bir lem deil, ruh ve bedenden oluan, ba, bahesi, nehri, binas vb. bulunan, maddeler ve realiteler dnyasndan oluan bir lemdir. Sadece Kuran ayetleri erevesinde bile ayetlerin ierdii madd unsurlar, manev veya ruh anlatmlar veya semboller olarak tevil etmek mmkn deildir. Ancak cennetliklerin yeme ve imeleri, alk ve susuzluu gidermek iin yaplan bir i olmayp, bir zevkten ibarettir. bn Kayyim el-Cevziyye, cennet ehlinin yiyecek ve ieceklerine temas eden ayet ve hadisleri kaydettikten sonra bu naslara gre cennette ekmek, et, meyve, tatl ve ayrca su, st, arap gibi yiyecek ve ieceklerin mevcut olduunu belirtmekle birlikte bunlarn dnyadakilerle isimden baka bir mnasebetinin bulunmadn syler. Sonu olarak tm bunlar bize cennetin mahiyetinin bu dnyadan farkl olduunu gstermektedir. Dolaysyla bu hususu dikkate almadan cennetle ilgili naslar yorumlamaya almak yanl sonulara gtrebilir.

KNC BLM

CENNETN GENEL ZELKLER

27

almamzn bu blmnde, Kur'an ve hadislerde cennetin nasl bir yer olarak tantld, cennet ehlinin oradaki ruh hallerinin nasl olduu ve cennet nimetlerinin genel zelliklerin neler olduu konular zerinde durarak Kur'an ve hadislerin ortaya koyduu cennet portresini vermeye alacaz.

1.

CENNET EHLNN RUHSAL DURUMU

Cennetin mahiyeti konusunda da deindiimiz gibi Kurann cennet tasvirlerini doru anlamak, onun mahiyetini iyi anlamaya baldr. Mahiyet itibariyle bu dnya artlarndan ok farkl olan cennet ehlinin ruh halleri de dnyadakinden farkldr. Cennet ehlinin ruh portresi konusunda Kuranda zellikle vurgulanan husus, onlarn gnllerinde kin ve nefretin bulunmayaca hususudur:

????? ????????? ?? ??????????? ?????????: Onlarn gnllerindeki en ufak kin, nefret ve dmanl dahi skp attk. ????? ????????? ?? ?????????????????????????????????? ???????????????????: Biz onlarn gnllerindeki en ufak kin, nefret ve dmanl dahi
skp attk; Onlar artk karde olarak tahtlar zerinde kar karya otururlar. Bu ifadeler, cennete gireceklerin manev bir arndrma operasyonuna tabi tutulacann delilidir. Cennetle ilgili hadislerde de cennet ehli arasnda hibir ihtilaf ve nefretin olmayaca, ahlaklarnn tek bir insann ahlak gibi uyumlu olaca belirtilmektedir. Demek ki orada kin, haset, kskanlk, dmanlk, fke vb. eyler olmayacak, cennet ehli arasnda eitli nedenlerle dnyada bir fke veya kin olumusa, cennete girerken bu kin onlarn kalbinden silinecek ve artk birbirlerine kar hibir kt duygu hissetmeyeceklerdir. Hz. Alinin, yukarda verdiimiz Hicr Sresinin 47. ayetini okuyup mit ederim ki Osman, Talha ve Zbeyr ile ben, bu kiilerden oluruz. dedii rivayet edilmitir. Zira Hz. Ali ile bu sahabiler arasnda pek ok zc olay yaanmtr. Ayrca baz ayetler, cennette kusursuz bir ahlak hayat yaanacan, anlamsz, gereksiz ve yalan konumalarn, sulamalarn olmayacan, tam bir kardelik ve dostluun hkm sreceini bildirmektedir: Orada ne bo szler duyacaklar ne de herhangi bir yalan. Orada ne bo konumalar duyacaklar ne de gnaha ynelten bir ar! Ama sadece Selam, selam! sz... Orada hibir bo lakrd iitmezsin! Orada (birbirleriyle) karlatka syledikleri sz Selamdr. Yine Kuranda, cennette hibir ekilde yorulmann, bkknln olmayaca ve oradakilerin hibir korku ve hzn duymayaca bildirilir: Orada yorgunluk ilimeyecek onlara ve oradan asla karlmayacaklar. Burada(cennette) bize ne bir yorgunluk bular ne de bir bkknlk. Ey kullarm! Bugnden itibaren hibir korku olmayacak sizin iin ve hi znt de ekmeyeceksiniz. Onlar iin korku yoktur ve onlar znt de ekmeyecekler. Cennetliklerin ruh hallerini yanstan bir dier durum da sevinten ii iine smayan birisinin halini yanstan nee dolu prl
28

prl yzleri ve sevin nidalardr: Baz yzler de o gn mutlulukla parldayacak, abalarn(n meyvesini tatmak)tan memnun olarak, iinde hibir bo sz iitmeyecekleri harika bir bahede... Yzleri aaranlar ise Allahn rahmet dairesi iindedirler; orada ebedi kalacaklardr. Kimi yzler vardr o gn, prl prl, aydnlk, gle ve sevinli! Yzlerinden anlarsn (grdkleri) nimetlerin sevincini. Orada, o mutluluk bahelerinde onlar Ey Allahm! Snrsz kudret ve izzetinle ne ycesin! diye rrlar ve onlara Selam olsun size! diye karlk verilir; bunun zerine son sz olarak onlar da: Btn vgler lemlerin Rabbi olan Allaha zgdr! derler. Ve onlar: Btn vgler bizi bu (bahtiyarla) eritiren Allahadr; nk eer o bize yol gstermeseydi biz asla doru yolu bulamazdk! Bize verdii sz tutan ve dilediimiz yerinde yerleebileceimiz bu cennet yurduna bizi varis klan Allaha hamdolsun. Mevdd, bu konuyla ilgili yorumunda yle demektedir: Cennet hayatyla ilgili bu vakalar, mminlerin nasl yksek dnceli olduklarn ve nasl asil niteliklere sahip bulunduklarn aka gstermektedir. Mminler bu dnya imtihann baaryla verdikten sonra cennete girdiklerinde bu dnyada sahip olduklar seciye rneini aynen orada da gsterecekler. Lks eyalar, mzik aletleri, arap, kadn gibi hemen istenebilecek eyler yerine onlar Rablerine hamd ve sena ilahleri syleyecekler. Bu, bir takm arpk fikirli insanlarn izdikleri cennet resmini de yalanlamaktadr. Cennet ehlinin iinde bulunduu manev atmosferi tarif eden bu ifadeler cennet hayatn doru anlamamza yardmc olmaktadr. Zira bu ayetler, cennet ehlinin, ulv duygulardan uzak, sadece zevk ve sefa ile megul olduu tarzndaki bir dncenin yanl olduunu gstermektedir. Bilakis onlar, kendilerini cehennemin dehetinden kurtarp rahmetiyle cennete koyarak muhteem nimetlere mazhar klan Rablerine kar her an minnet ve kran duygularyla dolup tamakta ve srekli olarak bu duygularn dile getirmektedirler. 2. CENNET EHLNN KEND ARALARINDAK SOHBETLER

Kur'an- Kerim, cennet ehlinin iinde bulunduu huzur verici ortam, onlarn toplanp kendi aralarnda sohbet ettikleri meknlar tantmakta, bununla da kalmayp onlarn o muhteem gzellikteki meknlarda neler konutuklarndan, sohbetlerinde sevin ve mutluluklarn nasl ifade ettiklerinden de bahsetmektedir. Kuranda bildirilen bu konumalar henz gereklememi olup gelecee ait bir durumdur. Zaman mefhumuyla snrl olmayan, ayn anda hem gemii hem de gelecei kapsayan bilgisiyle tm olaylara muttali olan Cenab- Allah, Kuranda bize cennet ehlinin konumalarndan ibretamiz kesitler sunmaktadr ki bu manzaralar muhataplarn, yaadklar hayata bir de hiret penceresinden bakmalarna vesile olsun: Hepsi dnp(gemi hayatlar hakknda) birbirlerine sorular soracaklar. lerinden biri yle diyecek: Bakn, benim (yeryznde) bir arkadam vard; bana derdi ki, Sen gerekten lp toz ve kemik yn haline geldikten sonra (diriltilip) yarglanacamza inananlardan msn? (Kardelerim, bunu diyenin imdiki haline) bakmak ister misiniz? Bunun zerine dnp bakar ve onu yanan atein ortasnda grr ve Allaha yemin olsun ki nerdeyse beni de mahvedecektin! Eer Rabbimin ltfu olmasayd ben de imdi (azaba) uratlanlardan olurdum! O ilk lmmz dnda artk hi lmeyeceiz ve azaba uratlmayacaz. te bu gerekten byk kurtulutur...
29

Ve birbirlerine dnerek (gemite yaadklar eyler hakknda) sorular soracaklar: Bakn diyecekler, Eskiden oluk-ocuumuz arasnda yaadmz gnlerde (Allahn rzasn kazanma konusunda) korku iindeydik ve bu durumdayken Allah bize ltfetti ve bizi yakc ateten korudu. phesiz biz bundan nce yalnz Ona yalvarrdk. Yalnz Odur, gerek iyilik eden ve gerek rahmet kayna! Ayetlerden anlalyor ki cennet ehli, bir araya geldiklerinde, dnyadayken kendilerini ebedi hayat inkra aran, yeniden dirili fikriyle alay eden baz ahbaplarn anmakta, onlara uymadklar ve ayn ac akbeti paylamaktan kurtulup cennete girdikleri iin sevinmekte ve bulunduklar makamn deeri konusunda bilin tazeleyip hamd ve kr duygularn tazelemektedirler. Cennet ehlinin iinde bulunduklar ortamn ne kadar byk bir nimet olduunu ve bu sebeple gnllerinin bu nimetleri verene kar sonsuz kran duygular ile dolu olduunu gsteren baz szleri de yledir: Orada, o mutluluk bahelerinde onlar Ey Allahm! Snrsz kudret ve izzetinle ne ycesin! diye rrlar. Onlara, Selam olsun size! diye karlk verilir; bunun zerine son sz olarak onlar da: Btn vgler lemlerin Rabbi olan Allaha zgdr! derler. Orada (birbirleriyle) karlatka syledikleri sz selamdr. Ve onlar: Btn vgler bizi bu (bahtiyarla) eritiren Allahadr; nk eer o bize yol gstermeseydi biz asla doru yolu bulamazdk! Bize verdii sz tutan ve dilediimiz yerinde yerleebileceimiz bu cennet yurduna bizi varis klan Allaha hamdolsun.

3.

MELEKLERN CENNET EHLYLE KONUMALARI

Kuranda meleklerin cennet ehliyle konumalarna dair verilmi kesitler, iradesini iyiden taraf kullanarak bilinli bir tercihle dnya imtihann geen insanlarn, meleklerin sayg ve sevgisini kazandn gsterir. Dnya hayatnda duyu organlaryla alglanamayan melekler, hiret leminde inanl ve drst insanlara grnmeye balayacaklar ve hiret leminin balangcnda dahi, hibir ekilde tasa ve korku duymamalarn telkin ederek onlara yle diyeceklerdir: phesiz Rabbimiz Allahtr. deyip sonra dosdoru olanlara melekler iner ve onlara: Korkmayn, zlmeyin; size vaat olunan cennetle sevinin! Biz dnya hayatnda da hirette de sizin dostlarnzz. Canlarnz ne isterse, gnlnz ne dilerse burada sizin iin hazrdr. Btn bunlar balamas ve merhameti bol olan Rabbin ikram! derler. Meleklerin cennetlikler iin kullandklar ifadeler cennet ehlinin huzurlarna huzur, sevinlerine sevin katacak ifadelerdir: Rablerine kar sorumluluk bilinci duyanlar da blk blk cennete sevk edilecekler, oraya vardklarnda kaplarnn ardna kadar ak olduunu grecekler ve orann grevlileri (olan melekler) onlara Selam size! Ho geldiniz. inde temelli kalacanz yere buyrun! diyecekler.
30

...Allah, kendisine sorumluluk bilinciyle balananlar ite byle dllendirecektir. Onlar ki bir arnmlk hali iindeyken melekler canlarn alr ve yle derler: Selam olsun size! Yaptklarnzdan tr haydi girin cennete! (Cennetin) her kapsndan melekler onlarn yanna varp Selam olsun size! nk iyilikte sebat ettiniz; bu mutlu son ne ho! Ne gzel! derler. O (benzeri olmayan) byk korku bile onlar kayglandrmayacak; nk melekler bylelerini Size sz verilen (mutlu) gn ite bu gndr! szleriyle karlayacaklar.

4.

CENNET EHLNN CEHENNEMLKLERLE DYALOGLARI

Bu konudaki ayetler, dnyadayken mminlerle alay eden, onlar hor gren ve onlara her trl ac ve ikenceyi reva gren kiilerin ebedi hayatta cenneti hak eden mminler karsnda dtkleri o kt, zelil ve ac durumu gzler nne sermektedir: Ve cennettekiler atetekilere Rabbimiz bize ne sz verdiyse, btnyle gerek olduunu grdk. Peki ya siz, siz de Rabbinizin size vaat ettii eyin gerek olduunu grdnz m? diye seslenecekler. Onlar da Ah, evet! diye karlk verecekler. Bunun zerine aralarndan bir ses haykracak: Allahn laneti zalimlere olsun! O zalimler ki bakalarn Allah yolundan evirirler ve onu eri, arpk gstermeye alrlar; hiret hayatnn gerek olduunu kabule yanamazlar. Ayette ac bir olay gze arpmaktadr: Mminler, Allahn cennet sznn gerekletii gibi azap sznn gerekleeceinden de emindirler fakat yine de soruyorlar. Gelen cevap ise adeta konumaya takatlerinin kalmadn gsteren tek kelimelik bir cevap: Evet! Mfessirler, hem cennet hem de cehennem ehlinin duyacaklar ekilde seslenen varln Allah tarafndan grevlendirilmi bir melek olduunu belirtirken bn Abbasn da bu melein srafil (a) olduunu syledii rivayet edilmektedir. Srenin ileriki ayetlerine gelince bu sefer de cehennem ehlinin cennettekilere seslenerek onlardan yardm istediine ahit oluyoruz: Ve atein yrenleri cennet ehline: zerimize biraz su dkn, Allahn size bahettii azklardan atn! diye seslenecekler. Onlar da: Dorusu Allah inkrclar her ikisinden de yoksun brakmtr; o kimseler ki dnya hayatna kaplp dinlerini oyuna elenceye evirmilerdi. diye karlk verecekler. Kur'ann gzler nne serdii bir baka tabloda ise cennet ehli, cehennemdeki gnahkrlardan, onlar atee mahkm eden fiillerin neler olduunu sormaktadr: (Hesap gn) her insan yapm olduu btn (kt) fiiller iin rehin tutulacaktr; yalnz drst ve erdemli olmay baaranlar hari: Onlar cennetlerde (oturarak) soracaklar (cehennemdeki) o gnahkrlara: Sizi bu cehennem ateine srkleyen ey nedir? Onlar da, Biz diyecekler, Ne namaz klanlardan idik, ne de yoksullar doyururduk; kendilerini gnaha kaptranlarla birlikte gnaha dalmtk ve hesap gnn yalanlyorduk; t ki ak seik olan gerek, karmza dikilene kadar.
31

5.

CENNETN GENL

Kuranda iki ayette hemen hemen ayn ifadelerle cennetin geniliine deinilir: ??????????????????????????????????????????????? ????????? ??????????? ?????????? ??????????????????????: Rabbinizin balayclna ve takva sahipleri iin hazrlanm olan gkler ve yer geniliindeki cennete koun! ????????? ???? ?????????? ???? ????????? ????????? ????????? ???????? ?????????? ?????????? ????????? ????????? ??????? ???????? ?????????: Rabbinizin balayclna mazhar olabilmek, Allaha ve elilerine iman edenler iin hazrlanm bulunan, genilii gk ve yerin genilii gibi olan cennete ulamak iin yarn! Ayetlerde geen ????? kelimesi, daha ok bir eyin Enini ifade etmekte kullanlan bir kelime ise de Genilik anlamna da gelir. Kelimeyi uzunluun kart olan en anlamnda kabul edenler ayeti yle yorumlamlardr: Bir eyin eni her zaman iin uzunluundan daha az olur. Bu sebeple ayette cennetin sadece eninin verilmesi, uzunluunun kelimelerle ifade edilemeyecei anlamna gelir. Bunun Kur'an'daki bir benzeri Rahman Sresi'nde demelerin yzlerinden deil de astarlarndan bahsedilmesidir. te bu ayetlerde de ayn ekilde cennetin uzunluundan deil de sadece eninden bahsedilmi, bylece cennetin alabildiine geni bir yer olduuna dikkat ekilmitir. ????? kelimesini Genilik anlamnda kabul edenler ise bu ayetlerde bir benzetmenin olduunu, cennetin geniliinin, insanlarn bu dnyada daha geniini bilemedikleri gkler ve yeryz aracl ile anlatldn ifade etmilerdir. Allah yolunda cihat edenler iin hazrlanm olan cennetin yz derece olduu ve her bir derecenin gkle yer aras kadar geni olduunu, derecesi en aada olan cennetlie bile ufukta grebildii her yerin, hatta iki katnn verileceini, cezas bitince cehennemden karlarak cennete konulan son mmine dahi dnyann on kat kadar bir yer verileceini haber veren hadisler de bize cennetin geniliine dair fikir vermektedir.

6.

CENNETN KLM

Cennette yaanacak olan iklimin dnyadaki iklimlere benzemediini Kur'an'dan renmekteyiz: ?????????? ????? ??????? ????

???????????: Orada ne bir gne grecekler, ne de dondurucu bir souk.

Mfessirler ayetle ilgili aklamalarnda, cennetin havasnn mutedil olduunu, orada yakc bir gnein veya iddetli bir souun olmayacan, cennetin aydnlnn afak vaktiyle gnein douu arasndaki vaktin aydnl gibi olacan belirtmektedirler. Ayrca Tay lehesinde zemherir kelimesinin kamer anlamna geldii, buna gre ayetin Orada ne gne ne de ay grecekler. eklinde de anlalabilecei, bundan da cennetin srekli aydnlk olaca, orada gnee ve aya ihtiya

32

olmayaca sonucunun karlaca ifade edilmektedir.

7.

CENNETN KAPILARI

Kur'an, hem cennetin hem de cehennemin kaplar olduundan bahsetmekte, hatta cehennem kaplarnn saysnn yedi olduunu haber vermektedir. Cennetin kaplarndan bahseden ayetler ise yledir: ??????????????????????????????????????????: (Muttaklere) Kendileri iin tm kaplar alm Adn Cennetleri vardr.

???????? ???????? ?????? ?????????????? ?????? ?????? ???? ????????????????????????????????????????????????????????????????????? ???? ????? ????? ?????? ????????????????????????? ???????? ??????? ????: Kendileri ve atalarndan, elerinden ve soylarndan salih olanlar Adn Cennetlerine girecekler. Melekler de ????
Sabrettiiniz iin selam olsun size! Dnya yurdu iin ne de gzel bir son! diyerek her bir kapdan yanlarna gelecekler.

????? ?????????????????????????????????????????? ????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????? : Rablerine

kar gelmekten saknanlar ise, blk blk cennete sevk edilirler. Oraya vardklar ve onun kaplar ald zaman bekileri onlara: Selam olsun size, ne de gzel yaadnz; Artk ebedi kalmak zere buyrun cennete! derler. Grld gibi bu ayetlerde cennetin kaplarnn almas dnda bir ayrnt verilmemitir. Fakat Zmer Sresinde, cehennemin kaplaryla ilgili olan 71. ayetin ?????????????????? ???????????????????? eklinde olmasna ramen cennetin kaplaryla ilgili olan 73. ayetin ???????????????????????????????????????? eklinde bir vv ziyadesiyle gelmi olmas farkl birtakm yorumlara sebep olmutur. Bu yorumlardan biri buradaki vvn Sekiz vv olduu ve bunun cennetin sekiz kaps olduunu gsterdii eklindedir. Bir dier yoruma greyse vv zittir. Bu yorumlarn zayf olduunu syleyen ve ikisini de reddeden bn Kayyim, Ebu Ubeyde, Zeccac ve Mberridin de dedii gibi buradaki vv atf vv olarak kabul etmektedir. Cehennemin kaplarndan bahsedilirken vvn kullanlmayp da cennetin kaplar hakknda kullanlm olmasn bn Kayyim yle aklar: Kaplar kapal olduu halde melekler ate ehlini cehenneme doru sevk etmeye balarlar. Onlar cehenneme varr varmaz yzlerine kar kaplar alr ve anszn azapla karlarlar. Oraya vardklarnda kendilerine hi mhlet verilmez. Fakat cennet Allahn yurdu, Onun cmertliinin eseri, sekin kullarnn ve dostlarnn yeridir. Cennetlikler oraya vardklarnda onun kaplarnn kapal olduunu grr ve sahibinden onu kendileri iin amasn diler, ulul-azm diye nitelenen Peygamberleri arac klarlar. Tm peygamberlerin sonuncusu, efendisi ve en faziletlisine gelinceye kadar hibir Peygamber bunu yapamaz. Hz. Peygamber (s.a.s.) ise: Onu ben aarm. diyerek Arn altna gider, secdeye kapanarak dua eder ve sonunda ban kaldrp dileini sylemesi iin ona izin verilir. Bylece Allah onun hatrn yceltmek, mertebesinin yceliini gstermek iin aracln kabul eder ve cennetin kaplarn aar. Byle bir uygulama baz cahillerin, cenneti, dileyenin girdii bir hanm gibi alglamamalar iin daha uygundur

33

Baz hadisler bn Kayyimin yapt bu aklamay desteklemektedir. rnein Buhr ve Mslimde geen uzun bir hadiste Hz. Peygamber, kyamet gn insanlarn, kendilerine efaati olmalar iin birok Peygambere ricada bulunduunu fakat hepsinin bundan ekinip sonunda kendisinin bunu yaptn ve Allah'tan ald izinle mmetinin byk bir ksmyla birlikte ilk olarak kendisinin cennete gireceini haber vermektedir. Bir baka hadis de yledir: Kyamet gn cennetin kapsna gelir, almasn isterim. Beki Sen kimsin? der. Ben Muhammed derim. Beki de: Bana, senden nce hi kimseye amamam emredildi. der. bn Kayyimin Araf Sresinin 73. ayeti hakknda yapt yorumun verdiimiz bu hadislerle uyutuu ve bundan da cennet ehlinin cennete vardnda onun kaplarn kapal bulaca ve onlar Hz. Peygamberin aaca sonucu karken baz

????? mfessirler, zellikle de Sd Sresinin 50. ayetindeki ?????? ?????? ???????????: Kendileri iin tm kaplar alm olan
ifadesine dayanarak cennetin kaplarnn daha cennet ehli oraya gelmeden nce, cehennem kaplarnn ise cehennemlikler oraya varnca alaca sonucuna varmlardr. Fakat bu yorumlarnda, yukarda verdiimiz hadislere hi deinmedikleri grlmektedir. Hlbuki Buhr ve Mslimde geen bu hadisler bn Kayyimin yorumunu desteklemektedir. Sd Sresindeki ifadeyi ise bn Kayyim, cennet ehlinin cennete ilk girii ile ilgili bir ifade olarak grmeyip cennet kaplarnn cennet ehli oraya girdikten sonra zerlerine kapatlmayp daima ak braklaca eklinde yorumlamaktadr. Ayetteki ifade hakknda tefsirlerde deiik yorumlar mevcut ise de arlk bu ifadenin cennete ilk girile ilgili olmayp cennetin iindeki ikamet yerlerinin kaplarnn, cennet ehli olan kii gelmeden alm olmasyla veya kaplarn hi dokunmadan sadece cennetlik kiinin emrine gre alp kapanmasyla ilgili olduu ynndedir. Hadislerde cennet kaplarnn saysnn sekiz olduu bildirilmektedir: Cennetin sekiz kaps vardr Sizden kim gzelce abdest alr ve sonra Allah'tan baka ilah yoktur ve Muhammed Onun kulu ve elisidir. derse onun iin cennetin sekiz kaps da alr ve o, diledii kapdan cennete girer. Cennet kaplarndan bazlarnn isimlerinin zikredildii hadisler de mevcuttur: Cennette kendisine Reyyn (suya doyuran) denilen bir kap vardr. Kyamet gn sadece oru ehli olanlar o kapdan cennete girecek, onlar dnda kimse giremeyecektir. Her kim namaz ehlinden ise Namaz Kapsndan, cihat ehlinden ise Cihat Kapsndan, oru ehlinden ise Reyyn Kapsndan, sadaka ehlinden ise Sadaka Kapsndan arlr Bir hadiste de ? ? ?????: Sa Kap ifadesi ? ? ???? gemektedir. Hadislerde cennet kaplarnn kanatl olduu belirtilmekte ve her iki kanat arasndaki mesafe yani kaplarn genili hakknda eitli nitelemeler yaplmaktadr: Canm elinde olan Allah'a yemin olsun ki cennet kaplarnn her iki kanad arasndaki mesafe Mekke-Himyer veya Mekke-Busra aras kadardr. mmetimin cennete girecei kapnn genilii bir svarinin aylk yolu kadardr. Mslimde geen bir rivayette Utbe b. azvan yle demektedir: Cennet kaplarnn her iki kanad arasndaki mesafe krk yllk yol kadardr. Ahmed b. Hanbelin Msnedindeki bir rivayetten, Utbe b. azvann bu ifadesinin Hz. Peygambere ait olduu anlalmaktadr. bn Kayyim, baz hadislere dayanarak cennet kaplarnn halkalarnn bulunduunu, kaplarn ilerinden dlarnn grnebildiini ve konuma kabiliyetine sahip olduklarn, Al! Kapan! szlerini anladklarn vs. belirtmektedir.
34

8.

CENNETN NMETLER

Bundan nceki balklar altnda genel anlamda cenneti tanmamza yardmc olacak hususlara deindik. Burada ise dorudan cennet ehline sunulacak olan cennet nimetleri ve bunlarn zellikleri konularna zerinde duracaz.

8.1. Cennetin Nehirleri ve Pnarlar Kur'an- Kerim'de, cennetten bahsedilen hemen hemen her yerde, rmaklar, akarsular, nehirler anlamna gelen ???? ??? kelimesinin de getii grlr. Cennet nimetlerinden biri olan bu nehirlerden, Kur'an'da bir yerde tekil, krk yerde ise oul

?? olarak bahsedilmektedir. Tekil olarak kullanld ayet yledir: ??? ???????????? ?? ???????? ???????? : Hi phe yok ki mttakler,
bahelerde ve rmakta olacaklar. Ayette geen Neher kelimesi cins isim olduundan oul olarak tercme edilmesi de mmkndr. Neherin Genilik ve aydnlk anlamna geldiini syleyenler de olmutur. oul olarak getii yerlerde ise birbirine yakn kalp kullanlmtr. Bunlar arasnda en ok kullanlan ???????? ?????? ????

????????????????????: Altlarndan rmaklar akan cennetler. eklinde olandr. Buradaki ??? kelimesinden neyin kastedildii konusunda ??
farkl grler ne srlmtr. Kimileri bunu Cennet nehirlerinin topran altndan akmas eklinde yorumlasa da ou mfessir bu yorumu reddetmi ve altlarndan ifadesini cennetteki aalarn ve kklerin altndan veya cennetteki aalarn, dallarn ve meyvelerin altndan yani topran yzeyinden, zemininden eklinde yorumlamlardr. Bu kalp zaten baz ayetlerde nehirlerin, cennetteki kklerin altndan aktn ifade etmek iin kullanlmtr. Cennet nehirleriyle ilgili ikinci kalp ise ?????? ???? ?????????? ??????????? : Onlarn (cennet ehlinin) altlarndan rmaklar akar. eklinde olup yerde gemekte ve bu yerlerde ?????????? lafzyla nehirlerin onlarn yani cennet ehlinin altlarndan akt ifade edilmektedir. Bu ifade de daha nce getii gibi cennetteki aalarn ve kklerin altndan veya cennetteki aalarn, dallarn ve meyvelerin altndan eklinde anlald gibi Cennet ehlinin divanlarnn, koltuklarnn altndan eklinde de anlalmtr.

???? nc kalp ise Muhammed Sresi'nde drt defa geen ????? ????: dan rmaklar ifadesidir. Bu surede cennette ????? bulunan drt eit nehirden bahsedilmekte ve bunlarn zellikleri verilmektedir: ?????????????????? ??????????? ????? ??????????????????????????????????????? ?????? ???? ?????? ????????????????? ??????????? ???? ?????? ????????: Orada bozulmayan su rmaklar, tad deimeyen st rmaklar, ????? ???
ienlere lezzet veren arap rmaklar ve szlm baldan rmaklar var Grld gibi burada belirtilen nehirlerin hepsi de dnyev olumsuzluklarndan arndrlm ve mkemmelletirilmi olan deerli nimetlerin akt nehirlerdir. Zira dnyev nimetler her ne kadar gzel, lezzetli ve kaliteli olurlarsa olsunlar sonuta birok
35

olumsuzluktan ve eksiklikten kurtulamazlar. Konuyla ilgili hadislerde cennet nehirlerinin kaynana dair bilgiler de mevcuttur. Bu hadislerin bildirdiine gre cennet nehirlerinin kayna Firdevs Cennetidir: Allahtan Firdevsi isteyin. nk o cennetin ortas ve en yksek yeridir. zeri Rahmann ardr. Cennetin nehirleri ondan fkrr. Bir rivayette ise Firdevsten kan nehirler iin zellikle drt nehir ifadesi gemektedir: Drt nehir de oradan (Firdevsten) fkrr Mslimin Sahihinde geen bir hadiste Seyhan, Ceyhan, Frat ve Nil nehirlerinin cennet nehirleri olduu belirtilir: Seyhan, Ceyhan, Frat ve Nil nehirlerinin hepsi de cennet nehirlerindendir. mam Nevev, bu nehirlerin cennet nehirleri olmasnn ne anlama geldii konusunda iki gr bulunduunu ifade etmektedir: 1. Bu ifade, slamn, bu nehirlerin getii tm blgelerde yaylacan ifade etmektedir. Baka bir ifadeyle, bu nehirlerin suyundan istifade eden btn insanlar (iman ederek) cennet ehlinden olacaklardr. 2. Hadisteki ifade, olduu gibi kabul edilmelidir yani yeryzndeki bu nehirlerde cennetten bir madde vardr. Nevev, ikinci gr yani hadisteki ifadeyi zahirine gre anlamay tercih etmektedir. Buhrde geen bir hadis ise yledir: Sonra Sidret'l-Mnteh'ya ykseltildim Onun dibinden ikisi grnen, ikisi ise gizli olan drt nehir kyordu. Cebraile Bunlar ne? diye sordum, o da Gizli olan iki nehir cennetteki iki nehirdir. Grnenler ise Nil ve Frattr. dedi.

? Kur'an- Kerim drt nehir dnda bir de Kevserden bahsetmektedir: ?? ????????????? ??????????? : Muhakkak ki biz sana
Kevseri verdik. Bol nimet, alabildiine ok olan ey vb. anlamlara gelen Kevserin ne olduu konusunda ok deiik yorumlar yaplmsa da mfessirlerin genel kabulne gre Kevser, Allah'n ahirette zel olarak Hz. Peygamber Efendimize verecei bir nehrin ismidir. Kevserin zelliklerinin anlatld birok hadis mevcuttur: Kevser, Rabbimin bana (cennette vermeyi) vaat ettii bir nehirdir. Mirac ile ilgili bir hadiste de Hz. Peygamber yle buyurmutur: Cennette yrrken ii oyuk inciden yaplm olan kubbelerle evrili bir nehir grdm ve Ey Cebrail, bu nedir? diye sordum. Bu Rabbinin sana verdii Kevserdir. dedi Baz hadislerde de Hz. Peygamber Kevseri yle tantmaktadr: O sizin peygamberinize verilmi olan bir nehirdir. Etrafnda, ii bo inciler vardr. Onun kaplarnn says yldzlar kadardr. Kollara ayrlmadan dmdz akar. Kendisinden ien bir daha asla susuzluk hissetmez. Kevser, cennette bir nehirdir. ki kys altndan, yata yakut ve incidendir. Toprann kokusu miskten daha ho, suyu ise baldan daha tatl, kardan daha beyazdr. Kur'an- Kerim'de bahsedilen cennet nimetlerinden biri de pnarlardr. Cennetin pnarlarn, gzelerini ifade etmek iin kullanlan kelime ??? olup oulu ??? eklinde gelir. Baz ayetlerde ise yine ayn anlamlara gelen ??? kelimesi ?? ??? ??? kullanlmtr. Cennetteki pnarlardan bahseden ayetler yledir: ????????????????????: Orada devaml akan bir pnar var. ???????????????????????????: ki cennette de akp giden iki pnar var. Bu iki ayette cennet pnarlarnn hi durmadan srekli akt belirtilirken bir ayette ise sularnn fkrd ifade edilmektedir:
36

?????????????????????????????: kisinde de fkran iki pnar

??? ?? ??????????????????????????????????????????????????????????????????????????????????? ?????? ????? ??????????????????? : Muhakkak ki iyiler, kfur katlm

bir ikiden (veya kadehten) ierler. yle bir pnar ki ondan sadece Allah'n has kullar ier ve diledikleri gibi akttka aktrlar. Bu ayetten hareketle cennetteki iki pnarlarndan birisinin Kfur emesi olduu kabul edilmitir. Onu akttka aktrlar ifadesiyle ilgili aklamalarda da cennetliklerin bu pnar diledikleri yere, gnllerince aktabildikleri ifade edilmektedir. ??????????? ???? ???????? ??????? ???????? ????? ???????????????...?????????? ???? ?????? ????????? ????????? ??????: Onlara, mhrl, halis bir iki sunulur. iminin sonunda misk kokusu vardr Karm Tesnimdendir. Sadece Allah'a yaklatrlm olanlarn iebilecei bir pnardr (Tesnim). Aslen Yukar kartmak, ykseklik anlamlarna gelen Tesnim, cennetteki emelerden birinin addr. Cennetteki bu emeden Allaha yaklatrlm olanlarn yani iyi ve gzel ilerde ne geen ve nclk yapanlarn katksz bir ekilde iecekleri, Ashb- Yeminin ise sadece bardaklarna bir miktar katlaca ifade edilmektedir. ????????????????? ??????? ????? ???????????????????????????????? ??????? ??????????: Onlara orada zencefil katlm bir iki sunulur. O (iki), orada Selsebil denen bir pnardandr Buradaki ifadelerden de cennetteki pnarlardan birisinin isminin Selsebil olduunu ve bu pnarn ikisinin zencefil karml olduunu renmekteyiz. Zencefil scak iklimlerde yetien ve kk baharat yaplan bir bitkidir ki ieceklere ho bir koku ve tat katar, hazm kolaylatrr. Selsebil (?????) kelimesi, tpk Selsl (????) ve Selsel (???? kelimeleri gibi Son ????? ???? ???) derece rahat ve kolay bir ekilde akabilen anlamna gelen bir kelimedir. Bu sebeple Selsebil emesi, Tadnn gzellii sebebiyle kolayca iilebilen, boazdan kolayca geen iki emesi eklinde yorumland gibi Cennet ehlinin diledikleri yere aktp gtrebildikleri iki emesi eklinde de yorumlanmtr. Kelimenin aslnn, Bir yol iste yani Onu elde etmeye vesile ara anlamna gelen ?????? cmlesi olduunu syleyenler olmusa da bu gr doru grlmemitir. ?????? Cennetteki emelerden bahseden dier baz ayetler de yledir:

?? ??????????????? ?? ?????? ?????????: Muttakler glgelerde ve pnar balarnda olacaklar. ?? ???????? ?????????: Bahelerde
ve pnar balarnda olacaklar. ??????? ?????????????????? ???? ??????: Onlara pnardan (doldurulmu) kadehler sunulur. ???????????

??????????? ???????? ???? ??????: Pnardan doldurulmu testiler, ibrikler ve kadehlerle ??????? ?????????: alayp akan bir su
(bandadrlar.) ???????????????????????????????????: Rableri onlara tertemiz bir iki iirir.

8.2. Cennetin Aalar ve Meyveleri

37

Ad Cennet yani ba, bahe olan bir yer hakknda en bata akla gelen ey tabi ki aalar ve meyvelerdir. Bu sebeple Kur'an, Cennet diye isimlendirilen bu meknda aalarn ve meyvelerin bulunduundan bahsetmektedir. Genel anlamda cennette ba, bahe ve meyvelerin bulunduundan bahseden ayetlerden bazlar yledir: Hi phesiz byk bir kurtulu var takva sahipleri iin; baheler ve zm balar Rabbinin huzurunda durmaktan korkan iin iki cennet(bahe) var kisi de eit eit aalarla dolu. Koyu yeil iki cennet kisinde de her meyveden ift ift var. Orada onlar iin her eit meyve var Orada koltuklara yaslanr ve (hizmetilerden) bolca meyve ve iecek isterler. Orada yiyeceiniz bol bol meyve var sizin iin. Gven iinde diledikleri her meyveyi isterler orada. Onlara bolca meyve verdik eit eit meyveler Canlarnn ektii meyveler arasndadrlar. (Hizmetiler onlara), diledikleri gibi seebilecekleri meyveler (ikram ederler). Vermi olduumuz bu ayetlerde cennetin aalar ve meyvelerle dolu yemyeil bir yer olduundan, cennet ehlinin gnllerince bu meyvelerden istifade edeceinden bahsedilmektedir. Bu ayetlerin yan sra Kur'an, baz meyvelerin ve aalarn adlarn vermekte, cennet meyvelerinin kesintisiz olacan ve almak isteyenler iin kolaylk olmas iin dallarnn aa sarktldn haber vermektedir: Her iki cennette de trl trl meyve, hurma ve nar var. Ne tkenen ne de yasaklanan, alabildiine bol meyve! Her iki cennetin de meyveleri (kolayca alabilecekleri kadar) yakndr. Artk o, meyveleri sarkm yce bir cennettedir. (Cennet aalarnn) glgeleri zerlerine sarkar; meyveleri de alabildiine sarktlmtr. Orann yemii de sreklidir Dikensiz kiraz aalar ve meyveleri salkm salkm muz aalar arasndadrlar. Grld gibi Kur'an, cennette kesintisiz, zahmetsiz ve her eit bolca meyvenin bulunduunu belirtmekle beraber zel olarak baz meyvelerin isimlerini vermektedir. simleri belirtilen meyveler hurma, nar, zm, muz ve kiraz olmak zere be eittir. Fakat muz ve kiraz aalarnn getii ayetler zerinde farkl yorumlar bulunduundan ilgili ayetler zerinde bir miktar durmamz yerinde olacaktr: Kiraz ve Muz olarak tercme etiimiz sidr ve talh kelimeleri Kur'an'da u ekilde gemektedir: ?? ?????? ?????????

?????????????????
Sidr, Arabistan kiraz denilen, yapra ve dikeni bol bir aatr. ? ? ? ? kelimesi ise yontulmu, dikenleri kaznm ? ? ? ? demektir. ? ? ? ? kelimesinin yk ar yani dallar arlam anlamna geldiini syleyenler olmusa da birinci gr daha ? ? ? ? ok tercih edilmitir. Konuyla ilgili baz rivayetler de birinci grn daha doru olduunu gstermektedir. Bunlardan biri yledir: Bir gn Hz. Peygamber'e bir bedev geldi ve Ey Allah'n elisi, Allah cennette eziyet verici bir aatan bahsediyor. Hlbuki ben cennette sahibine eziyet verecek olan bir aacn olduunu zannetmiyordum. dedi. Hz. Peygamber de: Nedir o aa? diye sordu. O da: Sidr aacdr; nk onun eziyet veren dikenleri var. dedi. Bunun zerine Hz. Peygamber: Allah, F sidrin mahdd demiyor mu zaten? nk Allah, onun dikenlerinin yontmu ve her bir diken yerine bir meyve koymutur. dedi. Bu ve anlam bakmndan buna yakn hadislerin gsterdii gibi cennetteki aalardan birisi de baz ynleriyle dnyadakinden farkl olan Arabistan kirazdr.
38

Yukarda verdiimiz ayetlerde belirtilen bir baka cennet aac ise Talh aacdr. Mfessirlerin ouna gre Talh, muz aacn ve muzu ifade eden bir kelimedir. Hz. Ali, bn Abbas, Ebu Hureyre, Ebu Said el-Hudri ve Mcahidin de Talh iin

???? Muz dedikleri rivayet edilmektedir. ????? ise st ste ylm, istiflenmi gibi anlamlara gelir. Buna gre cennetteki
aalardan biri de Meyveleri yn yn, salkm salkm olan muz aalardr. Kur'an'da cennetin aalarndan olduu belirtilmeyen fakat baz hadislerde cennet aalarndan biri olarak aklanan bir

???? baka kelime de Tbadr. Tba Kur'an'da yle gemektedir: ??????????????????????????????????? ????? ?????????????? ?????: Onlar ki iman
edip iyi iler yaptlar; te onlaradr tba ve varlacak gzel yer. Kelimenin, ???? kknden mastar olduu ve Misk gibi gzel olmak, ho olmak anlamna geldii kabul edilmekle birlikte ???? kelimesinin mennesi olarak ism-i tafdil olabilecei de ??? belirtilmektedir. Bu durumda en gzel, en ho gibi anlamlara gelir. Kur'an'da, Tba kelimesinin cennetteki bir aa olarak yorumlanmasn gerektiren hibir ipucu olmamasna karn zellikle Ahmed b. Hanbelin Msnedindeki baz hadisler Tbay cennetteki aalardan biri olarak tasvir etmektedir. Bunlardan biri yledir: Bir adam Ey Allah'n Elisi, Tba nedir? diye sordu. O da: Cennette bir aatr ki yz yllk bir mesafesi vardr. Cennet ehlinin elbiseleri onun tomurcuklarndan kar. buyurdu. Bir dier hadis ise yledir: Bir adam geldi ve Ey Allah'n Elisi, Tba seni grp de sana iman edene olsun. dedi. O da: Tba beni grp de iman edene olsun. Beni grmedii halde bana iman edene ise Tba, Tba, Tba olsun. dedi. Birisi Ey Allah'n Elisi, Tba nedir? diye sordu. Hz. Peygamber de: Cennette bir aatr ki mesafesi yz yldr. Cennet ehlinin elbiseleri de onun tomurcuklarndan kar. buyurdu. Msnedde geen bu rivayetler dnda baz tefsirlerde ve cennetle ilgili eserlerde geen daha bir ok rivayet ayetteki Tba ifadesinin cennet aalarndan biri olduunu ifade etmektedir. Kur'anda, cennetteki meyvelerin mahiyetleriyle ilgili olarak u ifadeler yer almaktadr: ???????? ???????? ??????? ???? ???????? ??????? ???????

?????????? ????????? ???? ?????? ???????? ??? ????????????: ....Onlara her ne zaman rzk olarak oradan(cennetten) baz meyveler bahedilse
onlar: Bu daha nce bize bahedilenin ayns! derler; Halbuki onlara sadece (d grnleri ynnden) benzerleri verilmitir... Ayetteki Bu daha nce bize bahedilenin ayns ifadesi ile cennet ehli, kendilerine sunulan meyvelerin dnyadaki meyvelere benzediini kastetmi olabilecekleri gibi yine cennette olmakla birlikte daha nceki bir zamanda kendilerine sunulmu olan meyveleri de kastetmi olabilirler. Her iki durumda da ayetin ifadesi bizi, cennetteki meyvelerin d grn yani ekil, renk veya biim itibariyle dnyadakilere veya cennette daha nce sunulmu olan meyvelere benzemesine ramen adeta bir srpriz gibi tatlarnn ve insana verdii hazzn ok daha farkl ve stn olaca sonucuna gtrmektedir.

8.3. Cennette Glge Cennetin klimi konusunda da belirttiimiz gibi Kur'an, cennette gnein grlmeyeceini bildirmektedir: Orada ne bir gne grecekler ne de dondurucu bir souk. Birok ayette de cennet ehlinin srekli glgeliklerde bulunacandan bahsedilmektedir: ve onlar koyu bir glgeye koyarz. (Cennetin) yemileri de sreklidir glgesi de. Onlar ve
39

eleri glgeler altnda tahtlara kurulurlar. Uzatlm glgelerdedirler. Muttakler glgelerde ve pnar balarndadrlar. (Cennet aalarnn) glgeleri zerlerine sarkar nsan Sresi 13-14. ayetlerle cennetteki aalarn glgesinin uzunluundan bahseden hadisler birlikte dnldnde aslnda cennette srekli bir gnein olduu buna karn cennetteki aalarn dnyev llerle tam olarak llemeyecek olan byklklerinin de srekli ve huzur verici bir glge oluturduu sonucuna varmaktayz. Zira nsan Sresi'ndeki ayetlerde cennette gnein olmayaca deil cennet ehlinin gnei gremeyecei belirtilmektedir: ?????????? ????? ????? ??????????? ?????????? ????? ??????? ????

??????????? ???????????????????????????????????????????????????????????: Orada koltuklara kurulmu bir haldedirler; Ne bir gne grecekler orada,
ne de dondurucu bir souk. (Cennet aalarnn) glgeleri zerlerine sarkar; Meyveleri ise iyice sarktlmtr. Ayet, cennetin havasnn mutedil olduu, orada yakc bir gnein veya iddetli bir souun olmayaca, aydnlnn afak vaktiyle gnein douu arasndaki vaktin aydnl gibi olaca eklinde yorumlanmtr. Ayrca Tay lehesinde zemherir kelimesinin kamer anlamna geldii, bunun da cennetin srekli aydnlk olaca, orada gnee ve aya ihtiya olmayaca anlamna gelecei belirtilmitir. Cennet aalarnn glgesiyle ilgili baz hadisler de yledir: Cennette yle bir aa vardr ki bir atl onun glgesinde yz yl boyunca gider de yine de bitiremez. sterseniz Uzatlm glgelerdedirler.(56/Vaka 30) ayetini okuyun. Cennette yle bir aa vardr ki bir atl onun glgesinde yz yl boyunca gider de yine de bitiremez. Ayet ve hadislerde geen bu ifadeler aka gstermektedir ki cennet ehli insana huzur veren glgeliklerde olacak ve ar scak veya souk gibi rahatszlk veren hibir eye maruz kalmayacaklardr.

8.4. Cennetin Yiyecek ve ecekleri Cennette eit eit ve snrsz meyvenin bulunduundan, zel olarak ismi belirtilenlerin ise hurma, nar, zm, kiraz ve muz meyveleri olduundan ve cennet ehlinin kolayca alabilmesi iin meyvelerinin aa sarktlm olduundan daha nce bahsetmitik. Bu sebeple meyveler konusuna burada deinmeyip sadece Kur'an ve hadislerdeki cennet yiyecekleri ve ieceklerini ele alacaz. Kur'an'n meyveler dnda belirttii bir baka cennet yiyecei de ettir. Cennet nimetlerinden biri olarak iki ayette etten bahsedilmektedir: ?????????????????????????????????????????????????????: Onlara canlarnn ektii meyve ve etten bol bol verdik. ??????????????????????????????? : Canlarnn ektii ku etleri. Bir hadiste cennetteki ku etleriyle ilgili olarak u ifadeler yer almaktadr: Hz. Peygamber Orada boyunlar deve boynu gibi kular vardr. buyurmu, bunun zerine Hz. mer Ey Allah'n Elisi, onlar ok nrindir herhalde? demi, Hz. Peygamber de Onu yiyenler ondan daha nrindir. buyurmutur. Baz hadislerde ise cennet ehline sunulacak ilk yemein havyar olduu belirtilmektedir: Cennet ehlinin yiyecei ilk yemek havyardr.(???????? ? ? ??????? ? ? ?) Cennet ehlinin iecekleriyle ilgili ayetlerin banda ise Muhammed Sresi'ndeki u ayetler gelmektedir: Orada
40

bozulmayan su rmaklar, tad deimeyen st rmaklar, ienlere lezzet veren arap rmaklar ve szlm baldan rmaklar var Ayette belirtilen bu drt nehir dnda zelliklerini hadislerden rendiimiz bir de Kevser Nehri vardr. Hadislerin ifadesine gre Kevser, kokusu keskin misk gibi, suyu baldan daha tatl, kardan daha beyaz olan ve kendisinden ieni bir daha susatmayan bir nehirdir. Bu nehirler dnda Kur'an, cennetteki baz pnarlardan da bahsetmektedir. Cennetin pnarlar ile ilgili aklamalar daha nce Cennetin Nehirleri ve Pnarlar bal altnda verdiimiz iin burada ilgili ayetlerin meallerini vermekle yetineceiz: Muhakkak ki iyiler, kfur katlm bir ikiden(veya kadehten) ierler. yle bir pnardandr ki ondan sadece Allah'n has kullar(mukarrebn) ier ve diledikleri gibi akttka aktrlar. Onlara orada zencefil katlm bir iki sunulur. O (iki), orada Selsebil denen bir pnardandr Onlara, mhrl, halis bir iki sunulur. iminin sonunda misk kokusu vardr Karm Tesnimdendir. Sadece Allah'a yaklatrlm olanlarn iebilecei bir pnardr (Tesnim). Cennetteki ikinin dnyada bilinen haram klnm iki gibi olmad da ayetlerin ak ifadeleriyle sabittir: Onlara pnardan (doldurulmu) kadehler sunulur; Berraktr ve ienlere lezzet verir; o iki ne sersemletir ne de onunla sarho olurlar. (Hizmetiler) pnardan doldurulmu testiler, ibrikler ve kadehlerle dolar; o iki ne balarn artr ne de akllarn giderir. Rableri onlara tertemiz bir iki iirir. Cennetin yiyecek ve ieceklerinden bahseden bu ayetlerin yan sra Kur'an'da, cennet ehline canlarnn ektii her trl nimetin verileceini belirten genel anlaml ifadeler de mevcuttur: Orada canlarn ektii ve gzlerin holand her ey var Gnllerinin arzulad nimetler arasnda ebediyen kalrlar. Orada her eit meyve var onlar iin ve diledikleri, arzuladklar her ey! Ayrca hadislerde cennet ehlinin yedii veya itii hibir eyden dolay tuvalet ihtiyac hissetmeyecei, yediklerinin sadece geirti ve misk kokulu tere dnecei ifade edilmektedir.

8.5. Cennetin Kaplar Cennetteki hizmetkrlarn cennet ehline yiyecek ve iecek servisi yaptn anlatan ayetlerde yer yer cennetin kaplarndan

???? da bahsedilir. Genel anlamyla kap kelimesi sadece bir ayette gemektedir: ????????? ?????????? ????? ???? ???????: Etraflarnda
gmten kaplarla dolalr Ayette geen niye kelimesi n (?? ) kelimesinin oulu olup ine bir ey konulan kap anlamna gelir. Ayette ?? ?? sadece gm kaplara deinilmiken hadislerde cennette altn ve gm kaplarn olaca belirtilmektedir: Altn ve gm kapla bir ey imeyiniz; Altn ve gm kaplarla bir ey de yemeyiniz. nk bunlar dnyada onlarn (ahirete inanmayanlarn), ahirette ise sadece sizindir. ki cennet vardr ki altndandr; kaplar, taklar ve ilerindeki her ey altndan. ki cennet de var ki gmten; kaplar, taklar ve ilerindeki her ey gmten. Kur'an'da baz kaplarn da zel olarak ismi verilmektedir. Bunlardan biri Kur'an'da alt yerde gemekte olan Kes(??? ??
4 1

) kelimesidir. Kes, ii arap dolu kap anlamna gelen ve hem arap kadehinin hem de iindeki arabn ismi hline gelmi olan bir kelimedir. yle ki iinde arap olmayan kadehe kes denmez. Kes kelimesinin getii ayetler yledir: ??????? ?????????????????? ???? ??????: Etraflarnda pnardan doldurulmu kadehler dolatrlr. ?????????????? ????? ??????? ???????? ????? ???? ???????? : Orada birbirleriyle bo konuturmayan ve gnaha sokmayan kadehler tokutururlar. ?????????????????????????????????????? ??????????? ??????????? ???????? ???? ??????: lmsz genler dolar evrelerinde;

?? pnardan doldurulmu testiler, ibrikler ve kadehlerle. ????????????????????????? ???? ?????? ????? ?????????? ????????? : Muhakkak ki drst
ve erdemli olanlar, kfur katlm bir kadehten ierler. ????????????????? ??????? ????? ????????????????????: Orada zencefil katlm bir kadehten ierler onlar. ?????????????????: Dopdolu kadehler (var onlara). Kur'an'da bahsi geen kaplardan birisi de Kb (????)dur. Dilimizde de Kp eklinde kullanlan bu kelimenin Trkedeki anlamyla Arapadaki anlam birbirine yakn ise de tam olarak ayn deildir. Zira kb kelimesi Arapada, kulpu ve emzii (iindeki svy dar aktmaya yarayan ince uzun burun ksm) olmayan bir nevi testi veya srahi anlamna gelmektedir. Kelime, Kur'an'da hepsi de oul olmak zere drt yerde gemektedir: Altn tepsiler ve testiler dolatrlr etraflarnda lmsz genler dolar evrelerinde; pnardan doldurulmu testiler, ibrikler ve kadehlerle. Etraflarnda gmten kaplar ve billur testiler dolatrlr. Konulmu testiler (var orada). Bir dier kap ise brik(????)tir ki kulpu ve emzii olan kap demektir. Kelime Kur'an'da sadece bir yerde ve oul ???? ekilde gemektedir: lmsz genler dolar evrelerinde; pnardan doldurulmu testiler, ibrikler ve kadehlerle. Kur'an'da ismi geen cennet kaplarndan sonuncusu ise Sahfe (???? ??? )dir. Yaklak be kiilik yemein konulabilecei kadar geni anak, tabak veya tepsi diyebileceimiz bu kap, oul kipinde olmak zere Kur'an'da sadece bir yerde geer: Altn tepsiler ve testiler dolatrlr etraflarnda

8.6. Cennetin Meskenleri Kur'an ve hadislerde zikri geen cennet nimetlerinden biri de cennet ehlinin meskenleridir. Dnya artlaryla dnldnde meskenler, insan iin olmazsa olmaz hkmndeki temel ihtiyalardan birisidir. nk insan zayf yaratlm bir varlktr ve dnya hayatnn zorlu artlar karsnda kendisini korumaya alaca, gvende hissedecei meknlara muhtatr. Fakat cennet gibi, insana zarar verebilecek veya onu rahatsz edebilecek en kk bir eyin dahi olmad bir meknda korunma gibi bir ihtiyacn olmayaca aikrdr. Bu sebeple cennette vaat edilen birbirinden gzel, hatta gzelliinin dnyev ifadelerle tarif edilmesinin mmkn olmamas sebebiyle nsan duyularnn houna giden, nefsin haz duyduu anlamndaki tayyibe sfatyla st kapal bir ekilde ifade edilmi olan meskenlerin birer huzur vesilesi, psikolojik tatmin ve dllendirme amacna ynelik pedagojik bir unsur olduunu sylemek daha doru ve yerinde olacaktr. Yani mminlerin bu dnya gzelliklerinden ziyade ebedi hayatn gzelliklerini arzulamalar salanmaya allmaktadr. u ayet de bu hususa dikkat ekmektedir: De ki: Eer
42

babalarnz, ocuklarnz, kardeleriniz, eleriniz, mensup olduunuz airetiniz, kazandnz mallar, ktye gitmesinden kayglandnz ticaret, hounuza giden meskenler size Allahtan ve Elisinden ve Onun yolunda mcadele etmekten daha sevimli, daha gnl balayc geliyorsa, bekleyin o zaman Allah iradesini aa vuruncaya kadar ve bilin ki Allah gnaha gmlp giden bir toplulua asla hidayet etmez. Dnyada skntlar ierisinde katlanlan, imknszlklar sebebiyle istenildii gibi olmayan meskenler cennette yerini, dnyadaki saraylardan ok daha gzel, ok daha stn saraylara, kklere brakmaktadr. Buralara sahip olmann ne byk bir huzur ve mutluluk vesilesi olduunu cennet ehlinin u szlerinden anlamaktayz: Bize verdii sz yerine getiren ve bu yeri yaptklarmzn karl olarak bize balayan ve cennette dilediimiz gibi yerlememizi salayan Allaha hamdolsun!.... Cennetin meskenleri Kuranda farkl birka kelimeyle ifade edilmektedir: 1. Mesken: Bir eyin hareketlilik halinden sonra sabitlemesi, duraanlamas; bir yeri yurt edinmek anlamlarna gelen ? ? ? kknden tremi olan Mesken (???? kelimesi, Durulan, ikamet edilen yer, ev demektir. oulu ???? eklinde ? ? ? ???) ???? gelir. Kelime Kur'an'da iki yerde gemekte olup ikisinde de Gzel meskenler eklindedir: Allah inanan erkeklere ve kadnlara, iinde ebedi kalmak zere, iinde derelerin, nehirlerin aldad cennetler vaat etmitir ve o esenlik dolu ebedi bahelerde gzel ve ferah evler.... (Eer byle yaparsanz) Allah gnahlarnz balayacak ve sizi iinden rmaklar akan bahelere ve bu sonsuz mutluluk bahelerindeki gzel ve ferah evlere koyacaktr; bu byk bir mazhariyettir. 2. urfe: Kk, konak, yksek ev gibi anlamlara gelen urfe (???? kelimesi Kuranda biri tekil, drd ise oul ( ???) ? ? ? ve ???? ) olmak zere be defa gemektedir. Bu yerlerden bazlar unlardr: ?? ???? Buna karlk Rablerinden saknanlar (cennette) st ste bina edilmi, altlarndan rmaklar akan yksek kklere sahip olacaklardr; Allahn vaadidir bu! Allah vaadinden asla caymaz! Sizi bize yaklatracak olan ne zenginliiniz ne de ocuklarnzdr; Yalnzca iman edip doru ve yararl iler yapanlar(bize yakn olabilirler); Bunlar da yaptklarndan dolay onlar eit eit, kat kat dl beklemektedir ve onlar kklerde huzur ve gven iinde yaayacaklardr. man edip doru ve yararl iler yapanlar cennette altlarndan rmaklar akan kklere koyacaz: Ne gzeldir emek sarf edenlere verilen dl! 3. Kasr: Kk, tatan yaplan ev, geni ve byk yap anlamlarna gelen Kasr (? ? ?) kelimesi, cennetle ilgili olarak ?? yorumlanmaya msait bir ekilde sadece bir ayette gemektedir: Dilerse sana bunlardan daha iyisini, altlarndan rmaklar akan cennetleri verecek ve sana saraylar ihsan edecek olan Allah, ne ycedir! 4. Hayme: Hayme (???? kelimesi adr anlamna gelmekte olup oulu ???dr. Kelime, sadece bir ayette ve ???) ??? oul ekilde gemektedir: adrlarda korunan, ceylan gzl muhteem gzeller Bir hadiste Hz. Peygamber, ayette geen bu adrn ii oyulmu byk bir inciden meydana geldiini, ge doru altm mil uzunluunda olduunu ve bu evin deiik blmelerinde cennetlik kiinin aile fertlerinin bulunduunu ve bunlarn birbirini grmediklerini ifade etmitir.
43

8.7. Cennette Oturma ve Sohbet Meknlar Cennet nimetlerinden biri olarak ele alacamz baka bir husus da cennetliklerin dnyada olduu gibi, e, dost ve ahbaplar ile karlkl oturup birbirine bakarak sohbet ve muhabbet edecekleri meknlardr. nsann yreinin derinliklerinden gelen duygularla sevdii, kendisine kar en ufak bir kin ve fke duymad -ki cennette byle olacaktr- kiilerle sohbet etmesi kendisine manev bir zevk ve huzur verir. Dnyada bile byle iken bunun cennette ok daha ulv, manev bir atmosfer ierisinde, her eyiyle insana huzur ve zevk veren fizik dekorlar iinde yaanmas ok daha doaldr. Kur'an, birok ayette cennet ehlinin oturduu meknlarn zelliklerinden bahseder. Bu anlatmlarda dikkati eken ilk ey, cennet ehlinin yerde deil de yksek koltuklarda, tahtlarda ve harikulade demelerde oturmalardr. Cennet ehlinin iinde bulunaca ortamn dekoratif zelliklerini anlatan kelimeler unlardr: 1. Serr: Serir (??? ), Yatak, zerine oturulan ey, taht, koltuk, karyola vb. anlamlara gelir. oulu ????ve ? ? ? ??? ???? ? ? ekillerinde gelir. Kur'an'da be ayette ? ? ? kelimesiyle cennetin koltuklarndan bahsedilmitir. Cennet ehli sra sra dizilmi, ?? yksek, nakl ve ssl olan bu koltuklarda karlkl oturarak tam bir kardelik ve bar ierisinde sohbet edeceklerdir: Biz onlarn gnllerindeki her trl naho duyguyu skp attk; Onlar artk karde olarak tahtlar zerinde kar karya otururlar. Nimet dolu cennetlerde tahtlar zerinde karlkl otururlar. Sra sra dizili koltuklara yaslanmlardr... Altn ilemeli tahtlara yaslanp karlkl kurulacaklar. Orada ykseltilmi tahtlar vardr. 2. Erke: Erke (????) ise etraf rtlerle evrili yani cibinlikli olan yatak, taht, karyola, divan, koltuk vb. iin kullanlan ???? bir kelimedir. Yani etraf cibinlikle rtl olan serre, Erke denir. Kur'an'da sadece ???? eklinde oulu kullanlmtr. ???? Kur'an'da toplam be yerde u ekilde gemektedir: Orada divanlara yaslanm haldedirler. Onlar ve hanmlar glgeliklerde divanlara yaslanm haldedirler. Tahtlar zerinde bakarlar. 3. Fir: Fir (??? ) ise Yere serilen ey, yayg, sergi, hal, dek anlamlarna gelen bir kelime olup Kur'an'da iki ??? ayette ve oul ekliyle (? ? ?) gemektedir. Bu ayetlerden birisinde ???????????????????: Ve ykseltilmi dekler zerindedirler. ?? ifadesiyle bu deklerin yerden yksekte olduu belirtilirken dier ayette ise astarlarnn yani i yzlerinin kaln ipekten olduu belirtilmektedir: ?????????? ???? ??????????????????????????????????: (Orada) astarlar kaln ipekten olan deklere uzanrlar Son ayette geen ???????? kelimesi, i yz, astar anlamna gelen ???? kelimesinin ouludur. Ayette cennetteki dek ???? veya sergilerin yzlerinin deil de ilerinin kaln ipekten olduunun sylenmesi ilgin bir ifadedir. Bu ifade, genelde mfessirler tarafndan cennetteki dek veya sergilerin harikulade gzel olduunu belirten ve Bu deklerin astarlar dahi kaln ipekten ise yzlerinin nasl mkemmel olacan da var sen dn! demeye gelen bir ima olarak yorumlanmtr. 4. Refref: Refref (???? kelimesi Kur'an'da sadece bir ayette gemektedir: Yeil refreflere ve gzel abkarlere ??? ) yaslanrlar. Ayette geen Refref kelimesi hakknda birok gr mevcuttur. Mfessir M. Hamdi Yazr bu grleri yle
44

zetlemektedir: Perde ve deme yaplan yeil kuma; ince ve nazik kumalar; deklerin, tahtlarn, karyolalarn, yayglarn, perdelerin sarkan etekleri, yere gelen saaklar; salkm st gibi dallar aa sarkan ince ve nazik aa; adrlarn etekleri; ayrlk ve imenlik; yataklarn zerine serilen araf; minder, yayg, deme; yastk gibi zerine dayanlan eyler; tahtlardan sarkan pahal rt; cennetin baheleri. bn Kayyim de hakknda verilen manalar zikrettikten sonra refrefin Kendisinden araf yaplan yeil kuma anlamna geldiini ve tekilinin ????? olduunu belirtmektedir. Rb el-sfehninin gr de buna yakndr: zerindeki deseni baheleri ???? andran kuma. zellikle son iki gr dikkate alndnda ayetin u ekilde tercme edilmesi mmkndr: Baheler misali yeil rtl (yastklara) yaslanrlar. 5. Abkar: Kamus ve tefsirlerde, Araplarn lde Abkar denen, cini bol bir yerin varlna inandklar ve her trl kaliteli, mkemmel, nadir nesneyi veya ii oraya nispet etmenin Araplar arasnda adet olduu belirtilmektedir. Buradan hareketle rengrenk nakl hal, sergi veya dek iin Abkar (?????? kelimesi kullanlr olmutur. Kelime bu ekliyle oul olup tekili, ?????) Abkariyyedir Buna gre ayeti yle tercme edebiliriz: Baheler misali yeil rtl (yastklara) ve harikulade gzellikteki deklere yaslanrlar. 6. Nemrik: Nemrik (????) Yastk demek olup tekili ????? eklindedir. Kelime sadece bir ayette gemektedir: ???? ???? Sra sra dizilmi yastklar (vardr orada). 7. Zerb: Zerb (????) hakknda Rb Bir eit renkli, benekli kuma derken bn Manzr, Serilip de stne ???? dayanlan, uzanlan her trl sergi demektedir. Hal, kilim diye tercme edebileceimiz bu kelime de sadece bir yerde gemektedir: Yaylm, serilmi hallar (vardr orada). Cennetliklerin eleri veya dostlaryla karlkl kurulup sohbet ve muhabbet edecekleri meknlar tantan Kur'an ayetlerinden sonra imdi de kullanacaklar elbiseler ve ss eyalarndan bahseden ayetlere deineceiz.

8.8. Elbiseler ve Taklar Cennet ehlinin takndklar ziynetlere ve giyindikleri elbiselere gemeden nce bunlarn dnyadaki mahiyetleriyle hiretteki mahiyetleri arasndaki baz farklara deinmek yerinde olacaktr. yle ki, dnyada ancak varlkl insanlarn taknabildii, yksek madd deerlere sahip olan taklar ve elbiseler her zaman olmasa da ou zaman sahiplerinin, madd zevklere ballklarn, dnya malna dknlklerini gsterir. Dnya hayatnda bu tr madd deerleri elde etmeye almak, bir menfaat kavgasn, kar dknln, hrs ve bencillii, maddeye kul olmay da peinden getirdii iin insann deerini drr, onu basitletirir. Hlbuki manev tatmine ulam, bencillik duygularndan kurtulup olgunlua ermi olan insan bu tr madd eylere kar kendisini kaptrmaz, bunlarn dnya hayatnn basit, geici ssleri olduunu bilerek kulu klesi olmaz. nk byle insanlar maddeden gemi, mana leminin farkna varmlar ve ancak manev zevklere deer verir olmulardr: Bir snak arayyla kendilerine gelenlerin hepsini seven ve bakalarna verilmi olan eylere kar kalplerinde hibir haset olmayan, aksine

45

kendileri yoksulluk iinde bulunsalar bile dierlerini kendilerine tercih edenler; te byleleri agzllkten (bencillikten) korunanlardr ve onlardr asl mutlulua ulaacak olanlar! Mevlana Celaleddin-i Rmnin u beyti de bu anlaya k tutmaktadr: Kr oul zinciri, hr gez, hr konu Yok mu altndan gmten kurtulu Hz. Peygamber, Mslmanlar birok deiik vesileyle altn ve gm yani Madde dknlne kar uyarm, Kuran n birok ayetinde de mminler hep infak etmeye yani muhtalara karlksz yardma tevik edilerek ve mal varl belli bir seviyede olanlara en az ylda bir kere zekat verme ykmll getirilerek insann yapsnda bulunan bencilliin ve maddyat dknlnn etkisi krlmaya allm, yn yn mal biriktirip bunu hayrl yollarda kullanmayanlar knanmtr: Ve o kimseler ki, altn ve gm toplarlar da onlar Allah yolunda sarf etmezler, artk onlar ackl bir azap ile mjdele. Sevdiiniz eylerden harcayncaya kadar iyilie nail olamazsnz ve her ne ey harcarsanz phe yok ki Allah onu hakkyla bilir. Eer Allaha gzel bir bor verirseniz O bunu size fazlasyla geri deyecek ve gnahlarnz balayacaktr: nk Allah krn karln her zaman verendir, halimdir. e byle bir anlayla yaayan mminler iin Allah, cennette mkemmel elbiseler ve taklar vaat etmektedir: lerinde derelerin, rmaklarn aldad ebedi mutluluk baheleri ite bylelerinin olacaktr; orada onlara altn bilezikler taklacak; ince ve kaln ipekten yaplm yeil elbiseler giyinecekler ve orada divanlara yaslanp oturacaklar. Bu ne gzel bir karlk, bu ne gzel bir kalma yeri Orada altn bilezikler ve inciler taknrlar. Elbiseleri ise ipektir orada! nce ve kaln ipekten elbiseler iinde kar karya kurulurlar. (Allah) sabretmelerinden dolay onlar cennetle ve (oradaki) ipeklerle dllendirir. Onlarn zerinde yeil ince ipekten ve kaln ipekten elbiseler vardr ve gm bilezikler taknmlardr Ayetlerdeki ifadelerden hareketle cennet ehlinin elbiselerinin snds yani ince ipek ile istebrak yani kaln ipekten ve yeil renkli olduunu, kadn-erkek herkesin altn ve gm bileziklerle ve incilerle ssleneceini anlamaktayz.

8.9. Hizmetiler Kuranda ayette cennet ehline hizmet edecek olan genlerden bahsedilmekte, bu genler, ilman ve Vildan kelimeleriyle ifade edilmektedir. ilman(????), ??? kelimesinin oulu olup Byklar yeni yeni kmaya balam genler anlamna gelir. Sadece bir ???? ?? ayette gemektedir:

46

Ve hizmetlerine verilmi olan, (sedefinde) sakl inciler gibi genler (hizmet iin) etraflarnda dolar. Vildan ise Velidin oulu olup Kz veya erkek ocuk, gen anlamna gelir. ki ayette gemektedir: evrelerinde (hizmet iin) lmsz genler dolar. Onlarn etrafnda lmsz genler dolar; o genleri grdnde kendilerini salp dalm inciler sanrsn. Cennet ehline hizmet edecek olan bu genlerin cennette yaratlm zel varlklar m yoksa dnyada kk yata len ocuklar m olduu konusu tartmaldr. Bunlarn Mslmanlarn kk yata lm olan ocuklar olup sevap veya gnahlar olmad iin cennet ehlinin hizmetine verileceini savunanlar olduu gibi cennet ehline hizmet etmek zere bizzat cennette yaratlm ocuklar olduunu savunanlar da mevcuttur. 9. RUYETULLAH Daha nce bahsi geen cennet nimetlerinin cennet ehline verecei hazzn her ne kadar mahiyet itibariyle dnyev hazlardan ok daha ulv olduunu ve sadece bedene deil ruha da tesir edeceini belirtmi olsak da tm bu nimetlerin zerinde sadece ruha hitap eden ve insana tarifi imknsz bir manev zevk verecek olan bir cennet nimeti vardr ki o da insann her eyin yaratcs ve sahibi olan Yce Mevlay mahede etmesi olacaktr. slam literatrde Ruyetullah tabiriyle ifade edilen Cennette Allahn Grlmesi konusu, dier cennet nimetlerinden farkl bir mahiyete sahip olduundan ayrca ele almay uygun grdk. Kuran, lmn ayb perdelerini kaldran vesilelerden biri olduunu ifade eder. Mminler, lm sonrasndaki hayatta Allaha yaklatrlm kullar olduklarna gre ulhiyet leminin baz srlarna vakf olacak, o muazzam gereklerin perdeleri onlar iin aralanacaktr. Bu sebeple, kk bir kesim dnda tm slam limleri cennet ehlinin Allah greceini kabul etmi ve bunu insanolunun hissedebilecei en byk mutluluk olarak addetmilerdir. Biz burada ruyetullah konusu etrafnda cereyan eden uzun tartmalara girmeyip konuyla ilgili ayet ve hadislere deinmekle yetineceiz. Kuranda mminlerin cennette Allah grecekleri ak bir ekilde sadece bir yerde ifade edilmektedir: ?????????????????????????? ????????????????????? : Baz yzler var ki o gn, Rablerine bakarak mutlulukla parldayacak. Ayette, ak bir ekilde baz insanlarn hiret gnnde Rablerine bakacaklar ve yzlerinin parldayaca bildirilmektedir. Mminlerin cennette Allah grebileceklerine dair dolayl bir delil olarak alnabilecek bir baka ayet ise yledir:

???? ???????????????????????????????? ??????????????: Hayr hayr! O cehennemlikler o gn Rablerinden (Onu grmekten) mahrum
braklacaklardr. Ayette ahirette birtakm insanlarn Rableriyle aralarna engel konaca, Onu gremeyecekleri ifade edilmektedir. Bu da dolayl olarak dier baz insanlarla Rableri arasnda bir engelin olmayacan gsterir. Bu sebeple ayet, Allah'n grlebileceine dair dolayl bir delil olarak kabul edilmektedir. u iki ayette geen Daha fazlas ifadesi de mfessirler tarafndan Allahn cemalini seyretmek eklinde tefsir edilmitir:

???? ???????????????????????????????????: yi ve yararl iler yapanlara, karlk olarak daha iyisi ve ondan da fazlas vardr

47

??? ??? ??????????????????????????????????: Cennette, arzuladklar her ey var onlara; hatta katmzda daha da fazlas var.
Hadislere baktmzda ise Hz. Peygamber'in ahirette Allah'n grleceini ak bir dille ifade ettiini grmekteyiz. Bu hadislerden bazlar yledir: Bir grup insan Ey Allah'n Elisi, kyamet gnnde Rabbimizi grecek miyiz? diye sordu. O da Siz hi, havann bulutsuz olduu bir dolunay gecesinde ay grmekte zorlanr msnz? buyurdu. Onlar da Hayr, ey Allah'n Elisi. dediler. O da Peki ya bulutsuz bir gnde gnei grmede zorlanr msnz? dedi. Onlar da Hayr. dediler. Bunun zerine Hz. Peygamber te Allah' da byle greceksiniz. buyurdu. Yannda bulunduumuz bir dolunay gecesinde Hz. Peygamber aya bakt ve yle dedi: Siz, bunu grdnz gibi Rabbinizi de greceksiniz. Onu grmede zorluk ekmeyeceksiniz. Siz bulutsuz bir gnde gnei grmede zorlanr msnz? Hayr. dediler. Bunun zerine te siz Rabbinizi de byle greceksiniz. buyurdu.

10. RIDVN

Allah'n honutluu, sevgisi, ebediyen raz olup asla kzmamas anlamna gelen Rdvn baz ayet ve hadislerde Allah'n kullarna verecei en byk ltuf olarak tantlmaktadr. Baz ayetlerde Allah katndan bir honutluk(Rdvn) vardr onlar iin, Rableri onlar kendi katndan bir rahmet, honutluk (Rdvn) ve iinde bitmez tkenmez

nimetler olan, kendileri iin hazrlanm cennetlerle mjdeler. eklinde ifadeler geerken bir ayette de yle buyrulmaktadr: Allah inanan erkeklere ve kadnlara, iinde ebedi kalmak zere, iinde derelerin, nehirlerin aldad cennetleri ve Adn cennetlerindeki gzel ve ferah evleri vaat etmitir. Allah'n rzas, sevgisi (Rdvn) ise hepsinden daha byktr. lgili hadislerde ise Hz. Peygamber, Rdvnn stnl u ekilde ifade etmektedir: Cennet ehline Allah Ey cennet ehli! diye seslenir. Onlar da Buyur ey Rabbimiz derler. O, Raz oldunuz mu, memnun musunuz? der. Onlar da Sen mahlkatndan hi kimseye vermediin eyleri bize vermiken nasl olur da raz olmayz! derler. O da Ben size bunlardan daha stnn vereceim. der. Onlar Bunlardan daha stn olan ey ne olabilir ki? derler. Bunu zerine Allah, Size honutluumu, sevgimi (Rdvn) balyorum. Artk size ebediyen kzmayacam. buyurur. Verdiimiz ayetlerden ve hadis kaynaklarnda geen bu sahih rivayetten anladmz kadaryla cennet ehli iin en byk deere haiz olan eyler madd hazlardan ziyade manev hazlar ve gnl huzuru olup bunlarn banda da Yce Mevlann cemalini seyretmek ve Onun rzasna ermi, sevgisini kazanm olmann ulv mutluluunu yaamak gelmektedir.

48

NC BLM

HRLER

almamzn bu son blmnde, Kur'an'da geen cennet nimetleri arasnda nemli bir yeri olan ve dikkat ekici bir zellii bulunan Hriler konusunu ele alacaz. Kinatta mevcut olan ift kutupluluk ve doal bir insan ihtiya olarak evlilik konularna ksaca deindikten sonra ilgili hadisleri de dikkate alarak Hrilerle ilgili Kur'an ayetlerini ayrntl bir ekilde irdeleyeceiz.

1.

KNATTAK FT KUTUPLULUK

Varlk leminde Tek olan, ne Ei ne de Benzeri bulunan varlk, btn varlklarn yaratcs, Ezel ve Ebed olan Allahtr. Ve tek olan Allah, hlihazrda insann bilgi dairesi iinde bulunan veya potansiyel olarak insann kavray alan iinde fakat insan tarafndan henz kefedilmemi olan her eyi ift olarak yaratm olduunu belirtmektedir: ??????????????? ??????????????????????????????????????????????? ???????????????????????????????????????: Topran verdii her rn, insanlarn bizzat kendilerini ve hakknda (henz) bilgi sahibi olmadklar eyleri ift ift yaratan Allah ne ycedir! Bir baka ayette ise gece-gndz, scak-souk, hareket-hareketsizlik, siyah-beyaz, ac-tatl, hzn-sevin, iyilik-ktlk, dl-ceza, diilik-erkeklik... vs. gibi bu lemde var olan her eit ift kutupluluk zerinde derinlemesine dnmemiz ve bundan t almamz gerektii vurgulanmaktadr: ???????????????????????????????????????????????????????????: Ve her eyi de ift ift yarattk ki dnp t alasnz. Ayette iaret edildii gibi her eyin ift ift yaratlm olmas zerine dnmek, insan baz hakikatlere ulatracaktr. Bu hakikatlerin banda gelen ey de, yaratlm olan varlklarn hibir zaman Yaratan gibi olamayaca, yaratlm her bir varln deta yarm hkmnde yani eksik olduu ve bir benzerinin, einin bulunduu fakat sadece Yaratann tek ve benzersiz olduu gereidir. Yaratlmlar lemine hkim olan bu ift kutupluluk aadaki ayetlerin de ifade ettii gibi, ahsen-i takvm(en gzel ekil) zere yaratlan ve btn bir dnya hizmetine sunulan insan iin de geerli klnm olup birbirinin tamamlaycs olan iki kar cins (erkek- kadn) eklinde tezahr etmitir:
49

 Odur erkek ve diiden ibaret olan iki ifti yaratan! Sonra sizi iftler hine getirdi Ey insanlar! Biz sizi bir erkekle bir diiden yarattk...

2.

NSAN BR HTYA OLARAK EVLLK

Onun ayetlerinden biri de sizin iin kendisinde huzura ereceiniz, kendi cinsinizden eler yaratp aranza sevgi ve merhameti yerletirmesidir. Kukusuz, bunda, dnen insanlar iin ibretler vardr. Sizi bir tek candan yaratan, ondan da kendisiyle huzur bulaca eini var eden Odur Vermi olduumuz bu ayetler ve benzeri birok ayet, Allahn, insanlar biyolojik ve psikolojik olarak birbirine ihtiya duyan, birbirini tamamlayan, birbirine kar muhabbet ve nsiyet hisseden iki cins eklinde yaratm olduunu ifade etmektedir. lk insandan gnmze, kadn ve erkek arasnda snnetullah gerei var olan bu ilgi ve ihtiyaca binaen -baz arz sapmalar hariEvlilik anlay her zaman var olagelmitir. Evlilik yoluyla oluturulan kadn-erkek birliktelii ve dayanmas sayesinde her iki taraf da biyolojik ve psikolojik, madd ve manev ihtiyalarn meru yoldan gidermeye alm, evlilik anlaynn zedelendii ve gnmz toplumlarnda grld gibi evliliin sorumluluklarndan kanld zamanlarda ise bu ihtiyalarn gayr- meru ve kaak yollardan, toplum ahlakn ve sosyal yapsn ok kt etkileyecek ekilde tatmine ynelen birok insan olmutur. Bu da bize, ok ak bir ekilde kadn ve erkein ftratlar gerei birbirlerine muhta olduklarn ve birbirlerine olan bu ihtiyalarnn onlar var olduklar srece devam edeceini gstermektedir.

3.

CENNETTE EVLLK VE ALE

Dnya hayatnda insanlarn yeme, ime, uyuma, barnma, evlenme gibi birok ihtiyalar bulunmaktadr. Ancak tm bu ihtiyalar gnlnce giderebilen insan says pek azdr. Cins tatmin, sz konusu ihtiyalar ierisinde en zor gerekletirileni olup paylalmas da mmkn deildir. Ayrca insanlar sadece biyolojik ihtiyalarn tatmin etmek deil, ayn zamanda eleriyle sevgi, merhamet, anlay, fedakrlk, dostluk, srdalk ve arkadalk ilikisi ierisinde olmay da arzularlar. Fakat dnya hayatndaki evliliklerde tm bu arzularn tam anlamyla gerekletirildii ok az vaki olmakla beraber, bunu gerekletiren iftler dahi bunun ok daha stn, dnya dertlerinden azade bir ortamda devam etmesini arzu ederler. Bu sebeple, zaten insann gerek varlnn lmle son bulmadn, asl hayatn ahirette ebediyen devam edeceini haber veren Kur'an, genellikle fani lemde yeterince ulalamad dnlen ve/veya daha gzeli arzulanan hazlarn iyiler yani slam llerde meden (muttak) bir hayat yaayanlar iin ebed hayatta ideal bir ekilde gerekleeceini vurgulamtr. Bu sebeple hem madd tatmin hem de manev huzur asndan Evlilik konusu, Kur'an'n cennet tasvirleri arasnda nemli bir yere sahiptir. Kuran- Kerimde hiret mutluluunun hem madd hem manev-ruh erevede tasvir edildiinden birok vesileyle daha nce de bahsetmitik. hiret artlarnn dnya artlarndan farkl olduu bildirilmekle beraber o hayatla ilgili olarak anlatlan
50

hususlar, dnya realitesi iinde yaayan insanlara hitap ettiine gre bunlarn etkili olabilmesi iin insann akl ve beklentileriyle bir lde uyumas gerektii aktr. Nitekim Kuranda cennet hayat tasvir edilirken bunun dnyadaki mutluluk vastalaryla ilikilendirilerek anlatld grlmekte, ancak hiret hayatnn ok daha saf ve mutluluk verici olduu ifade edilmektedir. te dnya hayatnda ftrat gerei her insann doal olarak arzulad ve imknlar lsnde gerekletirdii, hem biyolojik hem de psikolojik yn bulunan bir ihtiya olan evlenme, aile kurma, ailesiyle birlikte mutlu ve huzurlu bir hayat srme realitesinin Kuran n cennet tasvirleri arasnda nemli bir yere sahip olmas da bu geree dayanmaktadr. Kuranda, cennet hayatnn dnyadaki insan duygular paralelinde kurulacana ve aile mutluluunun orada da sreceine iaret edilerek mmin olan aile fertlerinin cennette de beraber olacaklar belirtilmi ve bu sayede cennet, insan iin ok daha cazip, mutlu ve huzur dolu bir mekn olarak tantlmtr. Kur'an, birok ayette, cennete girenler iin orada genel bir ifadeyle Elerin olacan, dolaysyla cennete girenlerin orada evli olacan belirtmektedir: Onlar ve eleri glgeliklerde, divanlar zerinde kurulacaklar. Siz ve eleriniz, sevin ve mutluluk iinde cennete giriniz. Onlar iin orada tertemiz eler vardr ve onlar orada ebediyen kalcdrlar. inde ebediyen kalacaklar, altndan rmaklar akan cennetler ve tertemiz eler... man edip doru ve yararl ilerde bulunanlar ise ebediyen kalmak zere altlarndan rmaklar akan cennetlere koyacaz. Onlar orada tertemiz elere sahip olacaklar ve onlar koyu(huzur verici) bir glgeye koyacaz. Ayetlerde geen Ezvc kelimesi oul olup mfredi Zevc(??? kelimesidir. Zevc, ift olan eylerin her birini ifade ?? ) eden yani birbiriyle evli olan hem erkek hem de kadn iin kullanlan bir kelimedir. Bu sebeple Trkeye E olarak evrilebilir. Kur'an'da da zevc kelimesiyle yerine gre kadn, yerine gre erkek kastedilmitir. Yukarda verdiimiz ayetlerde geen Tertemiz eler ifadesi her ne kadar daha ok kadnlarla ilgili bir niteleme olarak anlalmsa da erkekleri de kapsayan genel bir anlama sahiptir. Bu durumda bu ifade, Cennete giren kadnlar da erkekler de tertemiz yani madd, manev her trl kirden arnm olacaklardr. eklinde anlalabilir. Cennette evliliin mevcut olduunu ifade eden ayetler yukarda verdiklerimizden ibaret deildir. lerde zel olarak deineceimiz Hrilerle ilgili ayetler de cennette evliliin mevcudiyetinin bir baka delilidir. Baz hadislerde de Hz. Peygamber, cennette bekr hi kimsenin olmayacan ifade etmitir. Kur'an cennet ehlinin evli olmasnn yannda ayrca kendileri gibi cenneti hak eden atalar ve ocuklar ile cennette birlikte olacaklarndan bahsetmektedir: Onlar iin Adn cennetleri -vardr ki- atalarndan, elerinden ve ocuklarndan salih olanlarla beraber oraya gireceklerdir Melekler: Ey Rabbimiz!. Onlar ve atalarndan, elerinden ve zrriyetlerinden iyi olanlar, kendilerine vaat etmi olduun Adn Cennetlerine koy. phe yok ki mutlak stn ve hikmet sahibi olan sensin, sen! derler. O kimseler ki, iman ettiler ve kendilerine zrriyetleri de iman ile tbi oldular, onlara zrriyetlerini de kattk ve onlarn amellerinden bir eyi de eksiltmedik. Her ahs, kendi kazand eye baldr.

51

Ayetlerden aka anlald gibi uzun yllarn birlikte geirmi, acsyla tatlsyla bazen bir mr birlikte yaam ve birbirine kar ilerinde olabilecek her trl olumsuz duygu ortadan kaldrlm olan cennetlik iftler, ebedi hayatta da birlikte olma erefine, onlar gibi cenneti hak eden cierpareleri, evlatlar ile beraber ereceklerdir. Bunun ne kadar byk bir huzur ve sevin vesilesi olduu aktr.

4.

CENNET KADINLARI

Cennette girecek olan kiilerin orada her ynyle Tertemiz elerinin olacan belirten yukarda verdiimiz genel anlaml ayetlerin dnda kimi ayetlerde ise zel olarak cennetteki kadnlara has baz niteliklerden bahsedilmektedir. Burada bu ayetleri ve ilgili hadisleri ele alacaz.

4.1. Cennet Kadnlarndan Bahseden Ayetler

Cennette mmin erkeklerle evlendirilecek olan kadnlarn niteliklerini anlatan ayetlere gemeden nce Kurann cennet tasvirleri arasnda cennet kadnlarna zel bir yer verilmesinin arka plannda yatan sebepler hakknda baz hususlara deinmemiz yerinde olacaktr.

??? l-i mran Sresinin 14. ayetinde insanlarn nemli bir zelliine dikkat ekilir: ????????????? ????? ???????????? ???? ?????????? ??????????? ?????????????? ??????????????? ???? ????????? ???????????? ??????????? ?????????????? ????????????? ??????????? ????? ??????? ????????? ????? ???????? ???????? ?????? ????????: Kadnlara, ?????
ocuklara, altn ve gm cinsinden biriktirilmi yn yn mallara, soylu atlara, samal hayvanlara ve arazilere/ekinlere ynelik arzlar insanlara ekici klnmtr. Bunlar dnya hayatnn geici zevkleri, tadmlklardr; Ama Allahtr hedeflerin en gzeli katnda olan! Ayette erkeklerin kadnlara ynelik arzular, insanlarn oluk-ocuk ve mal-mlk sahibi olmaya kar duyduklar arzudan daha nce ifade edilmitir. Bu ayetten hemen sonra gelen ayette ise bu tr arzulara kaplarak ktle sapmayan, meru snrlar amayan muttak kiilerin cennetin mkemmel nimetlerine kavuacaklar belirtilmektedir:

?? ??????? ?? ???????????????? ???? ???????????????????????????????????????????????? ?????? ???? ???????????????????? ????????? ????? ?????????????????????? ??????????? ?????????????????? ?????? ??????: De ki: Size onlardan daha hayrlsn haber vereyim mi? Takva sahibi olanlar iin Rablerinin katnda, ebediyen ??????
kalmak zere altlarndan rmaklar akan cennetler, tertemiz eler ve Allahn honutluu vardr. Allah kullarn hakkyla grendir. Verdiimiz bu ayetlerde zellikle dikkat eken ey, erkein kadna duyduu arzunun en bata zikredilmesi ve dnyada bu arzusunun kendisini harama itmesine izin vermeyenlere cennetteki tertemiz elerin vadedilmi olmasdr. Ayn dnyay, ayn hayat paylaan bu iki cins birbirleri iin birer imtihan vesilesi ise de kendisine kar erkein hissettii gl arzu ve ilgi sebebiyle kadn, erkek iin daha zorlu bir snavdr. Kadn da erkee doru bir temayle sahiptir fakat o bu temayle kar direnmede erkekten daha mukavemetlidir. Bu, her zaman byle olagelmitir. Gnmzde maaza alndan
52

araba lastii reklamna kadar, kadnla alakal olmad halde her alanda kadnn cazibesinin semerelendirilmesi, fuhun bir sektr haline gelmesi vb. eyler de bunu gstermektedir. Kadn olsun erkek olsun, bizzat kendi yaratt insann tm biyolojik ve psikolojik dinamiklerini en iyi ekilde bilen Allah tarafndan indirilmi olan Kuranda, kadn-erkek ilikilerinde baz snrlandrmalarn getirilmi olmas da insann bu hakikatine dayanmaktadr. Bu snrlandrmalara rnek olarak tesettr, evli olmayan kadn ve erkein birbirlerine dikkatlice ve arzuyla bakmamalar, baklarn ksmalar, ayn meknda yalnz kalmamalar, kadnlarn yabanc erkeklere sslerini, gzelliklerini gstermemeleri, alml ve ekici konumamalar, cazibelerini sergileyecek ekilde krtarak yrmemeleri gibi bizzat Kuran ayetlerinde geen emirler verilebilir. Asl hayatn hiret hayat olduunu zellikle ve defalarca vurgulayan Kuran, cennet kadnlar konusunu hiret hayatnn gereklerinden birisi olarak tasvir ederek dnyadaki ferd ve itima hayat erevesinde kiilerin erdemli olmalarn, dnyev istek ve faaliyetlerinde meru snrlar amamalarn, slam llerden ayrlmayarak muttak olmalarn salayc pedagojik bir faktr olarak kullanmaktadr. Gzellik, zarafet, letafet, temizlik, saflk ve yceliklerinden bahsedilen cennet kadnlarna ait tasvirler, sadece erkeklere bir hitap olarak kalmamakta ayn zamanda dnyadaki kadnlara, cennete girdikleri takdirde ulaacaklar esiz gzellik ve yceliin adeta resmini izmekte ve onlar da cenneti kazandracak amellere tevik edici bir unsur olmaktadr. Kuranda zellikle cennet kadnlarnn niteliklerinden bahseden ayetler yledir: ??????? ????????? ???????... ????? ???????????? ??? ??????????... ????????????????? ?????? ?????????? ?????????? : O cennetlerde huyu gzel, yz gzel kadnlar var adrlar iinde bulunan muhteem gzeller Onlardan nce ne bir insann ne de cinin dokunmad eler. ?????????????????????????????? ????: Ve biz onlar ahu gzl muhteem gzellerle evlendirmiizdir.

????? ??????? ???? ?????????????????????????????: ..Ve ahu gzl muhteem gzeller var orada; sedeflerinde sakl inciler gibi.
???????????? ?????????? ????????? ???? ???????????? ?????? ?????????: Ve yanlarnda ekingen bakl, gzel gzl eler; gizlenmi (deve kuu) yumurtalar gibi (kusursuz) eler.

??? ????? ??????????????????? ???????????????????????????? ?????????????????????????? ????????????: Ve ykseltilmi dekler; Biz onlar yeniden, yepyeni bir
ekilde yarattk ve onlar bakire kzlar yaptk; Sevgi dolu ve yat bakireler. ??????? ?????????? ????????? ????????????????????????????????? ???? ??????... ??????????????????????? ??????????????: O cennetlerde kendilerinden nce ne bir insann ne de cinin dokunmad mahcup bakl eler var...Yakut ve inci gibi eler. ?????????????????????? ??????????????????: Yan balarnda mahcup bakl, yat eler var.

?? ????? ???????????????? ???????? ????????? ???????????? ??????????? ????? ????????? ???????? : O muttakler iin byk bir baarnn dl var;
muhteem baheler ve balar; gsleri toparlanm yat kzlar; dolu dolu kseler... Ayetlerin yorumlarna ilerde deineceimizden imdilik meallerini vermekle yetiniyor ve cennet kadnlarn ifade etmek iin kullanlan Hri kavramnn tahliline geiyoruz:

53

4.2. Hri Kavram

Hri kelimesi Kur'an'da geen Hr kelimesinden elde edilmi ve Trkede yaygnlam olan bir kelime olup bu ekliyle Arapada kullanlmamaktadr. Trkede bu kelimeyle Cennet Kz yani Allah'n cennette yaratt zel bir kadn tr kastedilir. Hr ( ????) kelimesi ise hem Ahver (???) hem de Havr (????) kelimelerinin ouludur. Kelime Kuranda ??? ???? toplam drt ayette gemekte ve mennes (diil) yani Havr kelimesinin oulu olarak kullanlmaktadr. Bu kelimelerin kk Haver (???) kelimesi olup Gzn beyaznn bembeyaz, siyahnn da simsiyah olmas; gzbebeklerinin yuvarlak, ??? gzkapaklarnn da ince olmas anlamna gelmektedir. Bu kkten treyen Havr kelimesi ise Araplar arasnda Gen, gzel, beyaz tenli ve koyu siyah gzl kadnlar ifade etmekte kullanlan bir sfat olarak yaygnlamtr. Kelimenin aslen ceylan ve ineklerin gzlerinin gzelliini ifade eden bir sfat olduu, gzel gzl kadnlar iin kullanmnn ise mecaz olduu sylenmektedir. Araplar, lde yaayan kadnlara nispetle daha beyaz tenli, bakml ve temiz olan ehir kadnlar iin Havriyyt ifadesini de kullanmlardr. Haver kelimesinin Siyahlk demek olduunu, bunun da hrilerin gzlerinin tamamen siyah olaca anlamna geldiini syleyenler olmusa da bn Kayyim bu aklamann yanl olduunu ve dilciler tarafndan kabul grmediini, Haverin Beyazlk anlamna geldiini ifade etmektedir. Tefsirler, bn Mesudun, ayetlerde geen ??? ? ? ifadelerini, ? ? ? ? ? ?? ? ? ? ? ? ? eklinde okuduunu, bunun da Hr kelimesinin Beyaz tenli kadnlar anlamna geldiine delil olduunu kaydederler. Zira ???? , Beyaz anlamna gelen bir kelimedir. Hatta beyaz tyl erkek deveye ???? ? ? ?, diisine ise ?? ???? denir. ???? ? ? ?? ???? ??

4.3. Kur'ann Hrilerle lgili Nitelemeleri

Kur'an'da cennet kadnlarnn cennette sahip olacaklar zelliklerden bahseden baz ifadeler mevcuttur. Biz bu zelliklerden bahsederken Cennet kadnlar ifadesi yerine daha ok Hriler ifadesini kullanacaz fakat belirtelim ki bununla Allah'n zel olarak cennette yaratt ayr bir tr varl deil, genel anlamyla cennet kadnlarn kastediyoruz. nk Kur'an'n baz ayetlerde Hri kelimesiyle, baz ayetlerde ise farkl kelimelerle bahsettii cennet kadnlarnn cennete zel bir kadn tr m yoksa cennete giren dnya kadnlar m olduu tartmasn Hriler konusunun sonunda ileyeceiz. Bu sebeple tekrar belirtelim ki Hri kelimesini, genel anlamda cennet kadnlarn kapsayan bir ifade olarak kullanyoruz. Bu n aklamadan sonra artk Kur'an'n cennet kadnlaryla ilgili nitelemelerine geebiliriz.

4.3.i.

Ten, Gz, Yz ve Ahlak Gzellii

Cennet kadnlarnn zelliklerinden bahseden ayetlerde genellikle en bata zikredilen kelime ? ? olduundan, aslnda ? ? son derece gzel olmay ifade eden bu kelime, cennet kadnlarnn ismi olarak mehur olmu, hatta Trkeye de Hri eklinde gemitir. Yukarda da belirttiimiz gibi Hri kelimesi Havrnn ouludur. Havr, Beyazlk, beyaz olmak anlamndaki Haver kknden tremi olan ve Araplarca beyaz tenli ve ok gzel gzl kadnlar iin kullanlan bir sfattr. Hr kelimesi Kur'an'da sadece bir yerde tek bana, ayette ise ? ? kelimesiyle birlikte ? ? ? ? eklinde kullanlmtr. ? ? ? ? ? ?
54

Hrilerin zellikle gz gzelliini ifade eden kelime ise ???? kelimesinin oulu olan ? ? kelimesidir. Aslnda Araplar, ??? ? ? gzlerinin irilii ve gzellii sebebiyle ceylan iin kullandklar bu sfat, tebih yoluyla Gzel gzl kadnlar iin de kullanmlardr. Her iki kelimenin de sahip olduklar anlamlar dikkate alarak ? ? ? ? terkibini Beyaz tenli, ceylan gzl gzeller ? ? ? ? eklinde Trkeye evirmemiz mmkndr. Bir ayette ise Hriler hakknda ????????? ??????? ifadesi gemekte olup bu ifade genelde yi ahlakl, gzel yzl, sekin eklinde yorumlanmtr.

4.3.ii.

Sevgi Dolu Olmalar

Kur'an'n Hrilerle ilgili olarak kulland bir baka kelime de ? ? ? kelimesidir. Urub, ???? kelimesinin oulu olup ?? ????

??? Kocalarna k olan, cilveli, iveli, yumuak bal ve iffetli kadnlar anlamna gelir. Kelime sadece bir ayette gemektedir: ???? ?????: (Onlar) kocalarna kar sevgi dolu yat kzlar kldk. ?????

4.3.iii.

Yat Olmalar

Hrilerin bir baka nitelikleri de hepsinin birbiriyle veya kocalaryla yat olmalardr. Hrilerin yat olduklarn ifade eden kelime ???? ???dr. Tekili ??? olup Tpk kaburga kemikleri gibi birbirine benzeyen ve ayn yata olan kzlar anlamna gelen bu ??? kelime Kur'an'da yerde gemektedir. Ayetlerde geen yatlktan kast, cennet kadnlar arasndaki yatlk ve benzerlik olabilecei gibi, cennet kadnlaryla kocalar arasndaki yatlk ve benzerlik de olabilir.

4.3.iv.

Bkire Olmalar

Hrilerin bir zellikleri de bkire olmalardr. Bir ayette aka ??????????????????????????: Onlar bkireler kldk. denirken iki

?? ayette ise ????????????????????????????????????????? : Onlardan nce kendilerine ne bir insan ne de cin dokunmutur. denmektedir.
Ayetlerde geen ? ? ? kelimesi Bekreti gidermek, kanatmak, cima yapmak, hayz kan ve dokunmak gibi anlamlara ?? gelir. Kendisiyle ilk defa ilikiye girilen ve bekreti giderilen kz iin ???? ifadesi kullanlr. Hatta, Henz hi kimsenin girmedii ???? bahe iin meczen ??? ? ? ?????????? ifadesi; Henz hi iftlememi dii deve iin ??? ? ????????? ifadesi kullanlr. ?? ? ? ??? ??????? ?? ? ????????? Kendilerine ne bir insann ne de cinin dokunmad belirtilen bu varlklarn yani Hrilerin dnya kadnlar m yoksa cennette yaratlm varlklar m olduklar konusunda limler arasnda farkl yorumlar bulunmakta olup bu konuyu ayr bir balk altnda ayrntsyla ele alacaz.

4.3.v.

adrlara Kapanm Olmalar

Kur'an'da sadece bir ayette Hriler hakknda ????? ???????????? ??? ??????????: adrlarda korunan muhteem gzeller ifadesi gemektedir. Ayetteki Maksrt kelimesi Tpk hkmdarlarn hanmlar gibi zel yerlerde korunan, herkesin
55

gremedii kadnlar anlamna gelir. Hym ise adr anlamna gelir. Buhrde geen bir hadise gre cennetteki bu adrlar ii oyulmu byk bir inciden olup ge doru altm mil uzunluundadr ve bunun deiik blmelerinde birbirlerini grmeyecek ekilde cennetlik kiinin aile fertleri bulunur.

4.3.vi.

Baklarn Elerine Odaklamalar

Hrilerin bir baka zellii ise kocalarna olan sevgi ve ballklar sebebiyle deta baka hibir eyi gzleri grmez bir halde baklarn sadece onlara odaklamalardr. Kur'an'da ??????????????????? eklinde belirtilen bu zellik yerde gemektedir. ??? , Ksmak, ksaltmak, menetmek, hasretmek anlamlara gelirken ????? ise Taraf, gz, bak, kenar, u ??? anlamlarna gelmektedir. Kasirtut-Tarf ifadesi mfessirlerin ounluu tarafndan Baklarn, kalplerini, ve kendilerini kocalarna hasreden, sadece kocalarn arzulayan, bakalarnda gz olmayan kadnlar eklinde aklanrken kimilerince de Gzellik ve ekicilikleri sebebiyle kocalarnn baklarn daima kendilerine eken veya Edep ve utangalklar sebebiyle gzlerini ksan, nlerine bakan, oraya buraya bakmayan kadnlar eklinde aklanmtr.

4.3.vii.

Belirgin Gsl Olmalar

Hrilerin Kur'an'da geen zelliklerinden biri de ???? kelimesiyle ifade edilmektedir. Kevib, ???? kelimesinin ???? ??? oulu olup Arapada, Gsleri iyice kabarp belirginlemi olan, gsleri belli olmayacak kadar kk yata, sarkacak

????? kadar da byk yata olmayan kzlar anlamna gelir. Kelime sadece bir ayette gemektedir: ??????????? ?????: Ve gsleri
belirginlemi yat kzlar (var onlar iin.)

4.3.viii.

Gizlenmi nci veya Yumurta Gibi Olmalar

Kur'an'da Hrilerin tenlerinin beyazl ve safl ile ilgili tebihler de mevcuttur. Bir ayette Hriler gizlenen, korunan

?????? yumurtalara benzetilmektedirler: ?????? ?????? ????????? : Saklanm yumurtalar gibi (tertemiz ve bembeyazdrlar onlar.)
Ayette geen Beyd kelimesi genelde, hafif sarya alan beyaz rengi ve temiz bir ekilde korunmas sebebiyle ok beenilen deve kuu yumurtas olarak yorumlanmtr. Zira Araplarda gzel kadnlar iin deve kuu yumurtas benzetmesi yaplr. Beydden kastn yumurtann kabuunun altndaki ince zar olduu da sylenmitir.

????? Bir ayette ise Hriler, incilere benzetilmektedirler: ????????????????????????????? : Saklanm inciler gibidirler onlar.

4.3.ix.

Yakut ve Mercana Benzemeleri

?????? Bir ayette de Hriler ykut ve mercana benzetilmektedirler: ?????? ??????????? ??????????????: Sanki onlar birer ykut ve
mercandrlar. Ykut, krmz renkli ve effaf olan bir eit deerli tatr. Mercan ise Kk inci taneleri taneleri anlamna gelir. Mfessirler ayeti Onlar ykut effaflnda ve mercan beyazlndadrlar. eklinde yorumlamaktadrlar. Cennet kadnlarnn
56

gzelliini anlatan hadislerde geen Yetmi kat elbisenin altndan bile bacaklarnn ilii grnr. eklindeki ifadeler de bu yorumu destekler mahiyettedir. Hrilerin hem fizik hem de manev ynden mkemmelliklerinden bahseden ayetlere deindikten sonra imdi de mahiyetlerinin ne olduuna yani Hrilerin cennete giren dnya kadnlar m yoksa Allah'n cennetlik erkekler iin yaratt zel bir varlk m olduuna dair tartmalar ele alacaz.

4.4. Hrilerin Dnya Kadnlar Olup Olmad Tartmas Hri dediimiz Ceylan gzl, beyaz tenli muhteem gzellerin cennet erkekleri iin zel olarak yaratlm ayr bir tr olduu fikri, her ne kadar Mslmanlar arasndaki mehur gr ise de slam limleri tarafndan zerinde ittifak salanm bir gr deildir. Az sayda da olsa bu konu da farkl gre sahip olan slam limleri mevcuttur. Bu sebeple biz burada bu tartmann ayrntlarn gndeme getirerek bir sonuca ulamaya alacaz. ncelikle belirtmek gerekir ki cennet kadnlarnn zelliklerinden bahseden yukarda verdiimiz ayetlerde, Hrilerin ayr bir tr olduuna dair ak ve net hibir ifade bulunmadndan, ayetler hakknda yaplan yorumlar da birbirinden farkl olmutur. Bu sebeple ilgili ayetler zerinde bir miktar durduktan sonra Hrilerle ilgili hadislere geeceiz. Cennet kadnlaryla ilgili ayetlerde zerinde durmamz gereken ilk ey Hr yani Trkedeki karlyla Hriler ifadesidir. Daha nce kelimenin anlamna ilikin aklamalar da vererek belirttiimiz gibi Kur'an'da drt defa geen Hr kelimesi, zel olarak cennette yaratlm bir kadn trnn ismi olmayp sadece cennet kadnlarnn muhteem gzelliklerini resmeden veciz bir ifade, deta isimlemi bir sfattr. Zira Hr, Kur'an'n iniinden nce de Araplar tarafndan kullanlan ve Ceylan gzl dilberler, beyaz tenli muhteem gzeller vb. anlamlara gelen bir gzellik ifadesidir. Hr kelimesi, sahip olduu bu anlam sebebiyle, Hrilerin dnya kadnlar m yoksa ayr bir tr m olduu konusunda delil olabilecek bir zellie sahip olmadndan bu ynyle tartmaya mevzu bahis olmamtr. Fakat kelimenin bu yn iyi bilinmediinde baz yanllar yaplabilmektedir. Buna en iyi rnek, cennetle ilgili olarak hazrlanm bir mastr tezinde, tezi hazrlayan kiinin ilgili ayetlerde bahsi geen zelliklerin hangi kadnlara ait olduu konusunda gr ayrl olduunu belirttikten sonra sadece ayetlerde Hr kelimesinin gemi olmasndan hareketle, Halbuki Kur'an, bunlarn hriler olduunu sarahaten belirtmektedir. demesidir. Bu, bariz bir hatadr nk zaten asl tartma, Kur'an'n Hriler diye bahsettii kadnlarnn kim olduu hakkndayken yazar, Hr kelimesinin cennete zel ayr bir trn ismi olduu n kabulnden ve ayetlerde Hr kelimesinin gemi olmasndan hareketle Kur'an, bunlarn hriler olduunu sarahaten belirtmektedir. eklinde ok yanl bir ifade kullanmtr. Hr kelimesiyle ilgili bu deerlendirmelerden sonra cennet kadnlaryla ilgili ayetler arasnda tartmalarn temelini oluturan iki ifadeye geebiliriz.

?? Bu ifadelerden birincisi Rahman Sresi'nde iki defa geen ?? ????????????????????????????? ???? ??????: Kendilerinden nce onlara
(hrilere) ne bir insan ne de cin dokunmutur. ifadesidir. Burada, dnya kadnlarnn m yoksa ayr bir trn m kastedildii ihtilafldr. Birok lime gre burada bahsedilen kadnlar Allah'n cennet erkekleri iin zel olarak yarataca kadnlar olup bunlar, dnya kadnlar gibi bekretleri giderilmi kadnlar deillerdir. Baz limlere greyse burada bahsi geen kadnlar aslen dnya kadnlar olup Allah onlar yepyeni bir ekilde yaratt iin hi kimse kendilerine dokunmam bir halde yani bkire olacaklardr. Son gr savunanlardan biri mam ab olup yle demektedir: Bu kadnlar, dnya kadnlarndandr. Yeniden
57

yaratldklarndan beri hi kimse tarafndan kendilerine dokunulmamtr. bn Abbasn da ayet hakknda Bunlar, bkire olarak len dem kzlardr. dedii rivayet edilmektedir. mam Kelb ise ayet hakknda yle demektedir: Bu yeni yaratllarnda, kendileriyle ne bir insan ne de cin birlemitir. Hasan- Basrnin de (Ayetlerde geen) ceylan gzl hriler, onlarn dnyadaki mmin ve itaatkr hanmlardr. dedii ve onun fikirlerini benimseyenlerin, ayetlerde geen ifadeyi mam ab ve mam Kelb gibi yorumladklar rivayet edilmektedir. zetlemek gerekirse Rahman Sresi'nde geen Kendilerinden nce onlara ne bir insan ne de cin dokunmutur. ifadesiyle ilgili iki gr mevcuttur: 1. Gr: Bahsi geen bu kadnlar, dnya kadnlar olmayp cennet kzlardr. Zira dnya kadnlar, kendilerine el dememi kadnlar deillerdir. 2. Gr: Bu kadnlar, dnya kadnlardr. Yeni bir yaratlla yaratldklar yani deta yeniden doduklar iin kendilerine hi el dememi haldedirler. kinci gr savunanlarn ileri srdkleri delillerden biri, Vaka Sresinin 35. ayetidir. Fakat dier grup bu ayeti de onlardan farkl yorumlamaktadr. imdi bu ayet zerinde duralm:

??? ????? ? Vaka Sresi'nde u ifadeler gemektedir: ????????? ?? ???????????????? ????????? ???????????????? ??????????: Biz onlar(cennet kadnlarn)
yepyeni bir ekilde yarattk ve onlar bkireler, kocalarna k, yat kzlar kldk. Ayetteki ??: O kadnlar zamirinden kimin kastedildii konusunda tam bir gr birlii olmasa da ounlua gre ?? ? burada kastedilen kadnlar, dnya kadnlardr. Katde, Said b. Cbeyr ve bn Abbasa gre ayet, dnya kadnlarnn yeni bir yaratlla yaratlacandan bahsetmektedir. Kelb ve Muktil de burada bahsedilen kadnlarn, salar aarm, yalanm dnya kadnlar olduunu sylemektedir. Hz. Peygamber'in, bu ayette bahsedilen kadnlarn, dnyadaki salar aarm, gzleri iyi grmeyen, yal kadnlar olduunu ifade ettiine dair birok rivayet mevcuttur. Tirmiznin Sneninde, Beyhaknin Kitabul-Bas inde, Suytnin el-Bdrus-Sfiresinde ve Taberde geen bu rivayetlerden bazlar senet ynnden zayf olsa da hepsi birlikte dnldnde delil olabilecek mahiyettedirler. Kanaatimizce Vaka Sresinin yukardaki ayeti zerinde anlam btnl asndan dndmzde de burada bahsedilen kadnlarn, dnya kadnlar olduunu rahatlkla syleyebiliriz. Zira ncelikle Biz onlar yepyeni bir ekilde yarattk. ifadesinde, daha nceleri mevcut olan bir varln, yeniden, farkl bir yaratlla yaratlmas yani herhangi bir doum olay olmakszn var edilmesi eklinde bir anlam ne kmaktadr. Bunun da tesinde, bu ifadenin hemen peinden Ve onlar bkireler kldk. denmektedir ki aslnda bu, tartmaya son noktay koyacak ifadedir. nk burada, dnya kadnlar dnda, cennette yaratlacak kadnlardan bahsediliyorsa eer, Onlar bkireler kldk. demek anlamsz olur. Zira cennette yaratlm ve kendilerine hi kimse dokunmam varlklarn, bkire olmalar dnda bir ihtimal zaten dnlemez. Bu sebeplerden dolay bu ayetlerde bahsedilenin, dnya kadnlarnn cennete girdikleri takdirde yepyeni bir ekilde yaratlmalar olmas ok daha doru ve mantkl grnmektedir. Beyhaknin, rvi zincirini vererek naklettii bir rivayete gre mam- ab, Rahman ve Vaka Srelerinde geen yukarda verdiimiz ayetleri birbirleriyle uyumlu bir btn olarak grm ve Kendilerinden nce onlara ne bir insan ne de cin dokunmutur. ayeti hakknda yle demitir: Onlar, Allah'n baka bir yaratlla yaratt dnya kadnlardr. Zira Allah, Biz
58

onlar yepyeni bir ekilde yarattk ve onlar bkireler, kocalarna k kzlar kldk. demektedir. te bu yeni yaratllarnda, kocalarndan nce onlara ne bir insan ne de cin dokunmutur. Hrilerle ilgili ayetler hakknda vermi olduumuz bu bilgilerden ortaya kan sonu, sadece Kur'an'dan hareketle, cennette dnya kadnlar dnda ayr bir kadn trnn olduunun sylenemeyeceidir. nk Kur'an'n, cennete zel bir kadn trnden bahsettiine dair kesin bir ey sylemek mmkn deildir. Hatta Kur'an'daki ifadelerin, bu dnyada Allah'n rzasna uygun bir hayat yaayarak cennete giren kadnlara ynelik birer mjde olduunu sylemek daha doru grnmektedir. Fakat belirtmek gerekir ki Kur'an'da geen hurilerle ilgili ayetlerin, genellikle cennete has ayr bir tr eklinde yorumlanmasnn asl nedeni, Hrileri dnya kadnlarnn dnda ayr bir tr olarak tanmlayan baz hadislerdir. Bu sebepten dolay Hrilerden bahseden hadislere deinme ihtiyac hissediyoruz. Cennet kadnlarndan bahsedilen ayetlerde olduu gibi, birok hadiste de ???? ? ifadesi gemektedir fakat daha nce ?? ? ? de belirttiimiz gibi bu ifade tek bana Hrilerin ayr bir tr olduuna delil deildir. Hadis literatrnde, en gvenilir hadis kitaplar olarak bilinen ve Sahiheyn diye mehur olan Buhr ve Mslimin Sahihlerinde geen hadislerde de Hriler ayr bir tr olarak anlatlmamakta, ???? ? ifadesi mutlak olarak Cennet Kadnlarn niteleyen bir sfat olarak gemektedir. Cennet kadnlaryla ?? ? ? ilgili olarak Buhr ve Mslimde geen hadisleri bir btn olarak ele aldmzda Hrilerin dnya kadnlar olacaklar fikri ne kmaktadr. ???? ? ifadesi gemeksizin, cennetteki her bir erkein iki einin olacan ifade eden bir hadis yledir: ?? ? ? Cennete ilk giren zmrenin yzleri ayn dolunay hli gibi parlaktr. Onlar cennette tkrmez, smkrmez ve hcet gidermezler. Oradaki kaplar ve taraklar altndan ve gmten, ttsleri Hint ttssndendir. Terleri misktir. Onlardan her adamn, gzellii sebebiyle etinin altndaki ilii grnen iki hanm vardr (??????????????????? ??????????). Aralarnda ???

ne bir ihtilaf ne de fke vardr. Kalpleri tek bir kalp gibidir. Sabah akam Allah' tespih ederler. Bu hadisle hemen hemen ayn ifadelere sahip olan Buhrdeki bir baka hadiste ise ??????? ??????? ifadesi yerine ??????? ???????

ifadesi gemektedir. Mslimde geen yakn bir rivayette ise ????????????????????????????????????????? ifadesi gemektedir.

Grld gibi bu hadislerde, cennetteki hanmlarn ayr bir tr olduklarna dair bir ima bulunmamakta, hatta Hri ifadesi dahi gememektedir. Yukardaki hadisle hemen hemen ayn ifadelere sahip olan Buhrde geen bir rivayette ise ???? ???????? ??????? ??????? ??????? ????????

?????????? ifadesi kullanlmtr. Hem Buhr hem de Mslimde geen bir hadiste ise ????????????????????????????? ifadesi mevcuttur.

Mslimde geen bir baka hadiste u ifadeler gemektedir:Tm istekleri sona erince Allah ona: Tm bu istediklerini ve stelik bunlarn on katn veriyorum sana. der. Sonra adam (cennetteki)evine girince ceylan gzl gzellerden iki hanm ( ??????????????????????????????? ) yanna gelir ve ona: Seni bizim iin dirilten, bizi de senin iin dirilten Allah'a

hamdolsun! derler. Shhatlerinde phe olmayan, vermi olduumuz tm bu hadislerde, ok ak bir ekilde, cennetteki her erkein sadece iki einin olaca bildirilmekte ve bu eler iin de ??????????????? yani Ceylan gzl muhteem gzeller ifadesi kullanlmaktadr. Bu iki hanm dnda herhangi bir hanmdan bahsedilmediine gre bunlarn dnya kadnlar olduunu sylemek daha doru grnmektedir.
59

Buhr ve Mslimde geen, cennet kadnlaryla ilgili rivayetler, grld gibi kendi aralarnda tutarl olup hibir eliki iermezken dier hadis kaynaklar iin ayn eyi sylemek mmkn deildir. rnein Tirmiznin Sneninde geen cennet kadnlaryla ilgili rivayetleri yle sralayabiliriz: 1. Bir rivayetteki ifadeler, yukarda verdiimiz Buhr ve Mslimde geen cennete giren ilk zmreyle ilgili rivayetlerdeki ifadelerle ayndr. Tirmizde de Buhr ve Mslimde olduu gibi Onlardan her adamn, gzellii sebebiyle etinin altndaki ilii dahi grnen iki hanm vardr (??????????????????? ??????????). ifadesi gemektedir. ???

2. Tirmiz'deki bir baka rivayette de cennete giren ilk zmreden bahsedilmekte ve hadiste ??????? ?????? ???????? ?????????? ifadesi

gemektedir. Tirmiznin Sneninde geen dier baz rivayetler ise yledir: 3. Allah katnda, ehidin alt zellii vardr: (Darbe ald) ilk anda gnahlar balanr; cennetteki yerini grr; kabir azabndan uzak olur ve (kyametin) byk korkusundan emin olur; bana vakar tc konur ki onun zerindeki bir tek yakut dnya ve zerindeki her eyden daha deerlidir; ceylan gzl muhteem gzellerden yetmi iki tanesiyle evlendirilir; kendi yaknlarndan yetmi kiiye efaati olur. 4. Dnyada her ne zaman bir kadn kendi kocasna eziyet ederse, kocasnn ceylan gzl muhteem gzellerden olan ei, Allah senin cann alsn, ona eziyet etmesene! O imdi senin yannda misafir fakat yaknda seni brakp bize gelecek. der. 5. Her kim, istediini yapmaya gc yettii halde fkesine hkim olursa kyamet gn Allah onu, tm mahlkatn huzuruna karr ve ceylan gzl gzellerden dilediini semesine izin verir. 6. Cennette, ceylan gzl muhteem gzellerin toplanma vakitleri olur. Yaratlmlarn bir benzerini daha iitmedikleri (gzel) seslerle yle nida ederler: Bizler ebedileriz, asla yok olmayz; Nimet grenleriz, asla sknt ekmeyiz; Honut olanlarz, asla darlmayz; mjdeler olsun kendileri bizim iin var olan ve bizim de kendileri iin var olduumuz erkeklere! 7. Cennet ehli arasndan en dk derecede olan kiinin dahi seksen bin hizmetisi ve yetmi iki hanm vardr. Ona, inci, zebercet ve yakuttan yaplm, Cbiye (amda bir yer) ile Sana aras kadar geni bir kubbe dikilir. Tirmiz'de geen bu rivayetlerden ilk ikisinde, herhangi bir istisna yaplmakszn cennetlik her erkein iki einin olaca ifade edilmektedir. Bu hadislerin ilki Buhrde geen bir rivayetle tpatp ayn olup Tirmiz tarafndan da Sahih diye nitelenmitir. kincisi iin ise Tirmiz, Hasen-Sahih demitir. Tirmiz'nin Hasen-Sahih-arib diye niteledii nc hadis ise ilk iki hadisle elimektedir. Zira ilk iki hadiste bir istisna yaplmakszn her erkek iin iki eten bahsedilmiken burada ehit olan kiinin cennette, ceylan gzl muhteem gzellerden yetmi iki einin olaca belirtilmitir. lk iki hadis genel bir ifadedir fakat ncsnde ehide has bir durumdan bahsedilmitir. eklinde bir aklama yapsak bile yedinci srada verdiimiz rivayet ii iinden klmaz bir hle sokmaktadr. Zira yedinci hadiste, ehit bir yana, cennet ehlinin en dk derecede olannn bile yetmi iki hanmnn olaca ifadesi geerken aada vereceimiz, bn-i Mcede geen bir rivayette ise ehit iin sadece Ceylan gzl muhteem gzellerle evlendirilir. denmektedir. Drdnc ve beinci sradaki rivayetler hakknda Tirmiz'nin yapt deerlendirme ise Hasen-arib eklindedir. Altnc
60

rivayet hakknda ise sadece arib deerlendirmesini yapmtr. bn-i Mcenin Sneninde de geen cennet kadnlaryla ilgili rivayetler ise yledir: 1. Cennete ilk giren zmrenin yzleri, ayn dolunay hli gibi parlaktr...... Hanmlar da ceylan gzl muhteem gzellerdir (?? ???????????? ???????? ????????). Tm cennet ehlinin ahlak-huyu tek bir adamn ahlak-huyu gibidir. Babalar dem

sretinde olup altm zira boyundadrlar. 2. Allah katnda, ehidin alt zellii vardr: (Darbe alp da) kannn akt ilk anda gnahlar balanr; cennetteki yerini grr; kabir azabndan uzak olur ve (kyametin) byk korkusundan emin olur; kendisine iman elbisesi giydirilir; ceylan gzl muhteem gzellerle evlendirilir; kendi yaknlarndan yetmi insana efaati olur. 3. Dnyada her ne zaman bir kadn kendi kocasna eziyet ederse, kocasnn ceylan gzl muhteem gzellerden olan ei, Allah senin cann alsn, ona eziyet etmesene! O imdi senin yannda misafir fakat yaknda seni brakp bize gelecek. der. 4. Her kim istediini yapmaya gc yettii halde fkesine hkim olursa kyamet gn Allah onu tm mahlkatn huzuruna karr ve ceylan gzl gzellerden dilediini semesine izin verir. 5. Allah, cennete koyduu her erkei, mutlaka yetmi iki ele evlendirir. kisi ceylan gzl muhteem gzellerden, yetmii ise cehennem ehli olan erkeklerden kalan mirastandr. Her hanmnn mutlaka ehvetli bir ferci, kendisinin de yorulmayan bir zekeri vardr. 6. Size, uzak ehirlerin kaplar alacak. Kazvin denen bir ehrin fethi de nasip olacak size. Her kim o ehrin fethinde krk gn ya da krk gece sebat ederse onun iin cennette zeri yeil zebercetli, altndan bir stun olacak ki onun stnde krmz yakuttan yaplm bir kubbe vardr. O kubbenin yetmi bin altn kaps vardr. Her kapnn yannda da ceylan gzl muhteem gzellerden bir hanm (toplam yetmi bin) onu beklemektedir. bn-i Mcede geen bu rivayetlerin ilki, Sahiheyndeki ifadelerle hemen hemen ayndr. kinci rivayette ise ehitlerle ilgili baz hususlar anlatlmakta, Tirmiz'de geen benzer rivayette, ehidin yetmi iki hri ile evlendirilecei ifade edilirken burada sadece ? ????????? ??? ?????? ????? : Hrilerden bazlaryla evlendirilir. denmektedir. ve drdnc rivayetler, Tirmiz'nin de rivayet ettii ve Hasen-arib dedii rivayetlerdir. Beinci srada verdiimiz rivayet ise hadisin erhinde de belirtildii senet ynnden salam deildir. Rvileri arasnda yer alan Halid b. Yezid b. Abdurrahman, birok hadis imamnca eletirilmitir. Altnc rivayet ise zayftan da te, mevzu(uydurma) kabul edilmi, bnl-Cevz bu rivayetin mevzu olduunu sylemi, bn-i Mcenin, byle bir rivayeti kitabna almasndan dolay duyduu aknl ifade etmitir. mam Ahmed b. Hanbelin Msnedinde de cennet kadnlaryla ilgili birok rivayet bulunmaktadr. 1. Cennette ceylan gzl muhteem gzellerin toplanma vakitleri olur. Yaratlmlarn bir benzerini daha iitmedikleri (gzel) seslerle yle nida ederler: Bizler ebedileriz, asla yok olmayz; Honut olanlarz, asla darlmayz; Nimet grenleriz, asla sknt ekmeyiz; mjdeler olsun kendileri bizim iin var olan ve bizim de kendileri iin var olduumuz erkeklere! 2. Cennete ilk giren zmrenin yzleri ayn dolunay hli gibi parlaktr...... Hanmlar da ceylan gzl muhteem gzellerdir (?? ???????????? ???????? ????????). Tm cennet ehlinin ahlak-huyu tek bir adamn ahlak-huyu gibidir. Babalar dem
61

sretinde olup altm zira boyundadrlar. 3. Benim mmetimden cennete ilk giren zmrenin yzleri ayn dolunay hli gibi parlaktr. Onlardan her adamn ceylan gzl muhteem gzellerden iki hanm vardr. zerlerindeki elbiselerin altndan bile bacaklarnn ilii grnr. Muhammedin can elinde olana yemin olsun ki cennette bekr yoktur. 4. Her kim istediini yapmaya gc yettii halde fkesine hkim olursa kyamet gn Allah onu tm mahlkatn huzuruna karr ve ceylan gzl gzellerden dilediini semesine izin verir. 5. Dnyada her ne zaman bir kadn kendi kocasna eziyet ederse, kocasnn ceylan gzl muhteem gzellerden olan ei, Allah senin cann alsn, ona eziyet etmesene! O imdi senin yannda misafir fakat yaknda seni brakp bize gelecek. der. 6. Allah katnda ehidin alt zellii vardr: Ceylan gzl muhteem gzellerden bazlaryla evlendirilir. Farkl bir rivayette: Ceylan gzl muhteem gzellerden yetmi iki tanesiyle evlendirilir 7. Cennet ehli arasndan en dk derecede olan kiinin dahi yz hizmetisi vardrOnun, dnya kadnlarndan olan hanmlar hari, ceylan gzl muhteem gzellerden olan yetmi iki hanm vardr 8. Cennet ehli arasndan en dk derecede olan kii, Allah'n, yzn ateten cennet tarafna evirdii kiidir. Allah kendisine glgeli bir aa gsterince o: Ey Rabbim, beni u aacn altna al da glgesinde olaym. der. Allah: steini gerekletirdiim takdirde belki de daha baka eyler isteyeceksin? der. O da: zzetine yemin olsun ki hayr! der. Bunun zerine Allah da onu o aacn altna alr ve bu sefer de ona hem glgeli hem de meyveli bir aa gsterir. O yine: Ey Rabbim, beni u aacn altna al da hem glgesinde olaym hem de meyvesinden yiyeyim. der. Ona cennetin kaps grnr. Allah onu cennete koyar. Allah ona: Tm istediklerini ve stelik on katn sana veriyorum. der. Sonra adam, cennete giriverince ceylan gzl muhteem gzellerden iki hanm yanna gelir ve ona: Seni bizim iin dirilten, bizi de senin iin dirilten Allah'a hamdolsun! derler. Adam da : Bana verilen bu sonsuz nimetler herhalde hi kimseye verilmemitir! der. imdi Msnedde geen bu rivayetleri ksaca deerlendirelim: lk rivayet, Tirmiz'nin de naklettii ve arib diye niteledii bir rivayettir. kinci ve nc ise Sahiheyndeki rivayetlerle uyumaktadr. Drdnc ve beinci rivayetler ise Tirmiz'nin Hasen-arib dedii rivayetlerdir. ehidin zelliklerinden bahseden altnc rivayet ise sadece iki ein olacana dair rivayetlerle uyumamaktadr. Yedinci rivayet ise hem sadece iki eten bahseden rivayetlerle hem ehitlik gibi yce bir mertebede olanlara bile yetmi hrinin verileceini belirten rivayetlerle hem en aa derecedeki cennetlik kiiye seksen bin hizmetinin verileceini belirten Tirmiz'deki rivayetle hem de buradaki sekizinci rivayetle elimektedir. nk Tirmiz'de ve buradaki yedinci rivayette en aa derecedeki cennetlik kiiye yetmi iki hrinin verilecei ifade edilirken sekizinci rivayette ise en aa derecedeki kii hakknda sadece iki eten bahsedilmitir. Tm bunlar, Msned deki baz rivayetlerin hem kendi aralarnda hem de dier hadis kitaplarndaki baz rivayetlerle eliki iinde olduunu gstermektedir. Cennet kadnlaryla ilgili rivayetler tabii ki burada verilenlerle snrl deildir. Cennet hakknda yazlm zel eserlerde de birok rivayet mevcuttur. Bu rivayetlerden bazlar yledir: Ebu Hureyre: Cennette Ayn adl bir hri vardr ki yrd zaman ona sandan ve solundan yetmi bin
62

dilber elik eder. O yle der: Nerede iyilii emredip ktlkten menedenler? bn Abbas: Cennette Luabe denen bir hri vardr ki bir denize tkrse denizin suyu tamamen tatl olur. Boynunda yle bir yaz vardr: Kim benim gibi birisine sahip olmak istiyorsa Rabbime itaat etsin. Hz. Peygamber: Mescitleri sprmek hrilerin mihridir. Hz. Peygamber: Cennette mminin yetmi ei vardr. Ey Allah'n Elisi, buna gc yeter mi ki? Cennette ona yz adam gc verilecek. Hz. Peygamber: Cennette inciden bir saray vardr. Bu sarayda kzl yakuttan yetmi kk vardr. Her kkte yeil zmrtten yetmi oda vardr. Her odada yetmi divan, her divann zerinde yetmi yatak ve her yatak zerinde bir hri vardr Hz. Peygamber: Cennet ehlinden her bir erkek drt bin bkire, sekiz bin dul ve yz criye ile evlendirilir Hz. Peygamber: Sonra yanna bir kadn gelir. Adam, kadnn aynadan daha parlak olan yanaklarnda kendi yzne bakar. Kadnn zerindeki en kk inci bile dou ve bat arasn aydnlatacak kadar parlaktr. Kadn ona selam verir. O da selamna karlk verir ve ona: Kimsin sen? diye sorar. Kadn: Ben Mezidlerdenim der.(50/Kf 35) Hz. Peygamber: Cennette her mmin yetmi iki hanmla evlendirilir. Yetmii cennet kzlarndan, ikisi ise dnya kadnlarndan. Burada verdiimiz bu ve benzeri birok rivayet, gvenilir olmayan ve getikleri eserlerin muhakkikleri tarafndan ou, zayf veya mevzu olarak nitelenen rivayetlerdir. Bu sebeple bu rivayetler zerine hkm bina etmek yanl yorumlara sevk edecektir. Hrilerin, dnya kadnlar olup olmad tartmas hakknda sonu olarak unlar syleyebiliriz: 1. Sadece Kur'an'da geen ifadelerden hareketle, Hrilerin, dnya kadnlar dnda cennette yaratlacak zel bir varlk olduunu sylemek mmkn deildir. Zira ilgili ayetlerde, cennette ayr bir kadn trnn bulunacana dair ak ifadeler bulunmamaktadr. Hatta bunun da tesinde, Kur'an'da geen ifadelerin dnya kadnlarndan bahsettiini sylemek, Kur'an ayetleri arasndaki uyumluluk ynnden daha tutarl grnmektedir. nk iinde Hrilerin de bulunduu cennet nimetlerinden bahseden ayetlerin amac, kadn veya erkek tm muhataplarn zihninde, zlenecek ve hasretle arzulanacak bir mekn, mkemmel bir hayat modeli canlandrmakken, Hrileri ayr bir tr olarak bilen ve ilgili ayetleri bu n kabulle okuyan bir Mslman kadnn, zaten ok hassas ve duygusal olan i dnyasnda rahatszlk duymamas mmkn deildir. Zira ona gre bu ayetler, kendisinin cennetteki hlinden ok, Allah'n, cennetlik erkekler iin zel olarak yarataca bir kadn trnden bahsetmektedir. Byle bir durum da, cennetten bahseden ayetlerin, asl fonksiyonlarna zt bir etki yaratmas demektir ki bu da ayetlerin i tutarllna tezat tekil eden bir durumdur. Hlbuki Mslman bir kadnn, Hrilerle ilgili ayetleri, cennete giren dnya kadnlarnn ne kadar gen, gzel ve mkemmel olacaklarndan bahseden ifadeler eklinde alglamas durumunda ayetler asl fonksiyonlarna daha uygun bir anlam kazanmakta ve sorun zlmektedir. 2. En gvenilir hadis kaynaklar olan Buhr ve Mslimde geen Hrilerle ilgili rivayetlerde, cennetteki her erkein iki einin olaca belirtilmekte, iki ayr kadn trnden bahseden herhangi bir ima dahi bulunmamaktadr. Bu iki kaynaktaki rivayetlere gre, Ceylan gzl muhteem gzeller eklinde nitelenen kadnlar, Allah rzasna uygun bir hayat yaayarak cennete
63

giren dnya kadnlardr. Cennetteki her erkein sadece iki ei olacaktr. 3. Buhr ve Mslim dndaki hadis kaynaklarnda da Hrilerle ilgili rivayetler mevcut olup bu rivayetlerin bir ksm Buhr ve Mslimdeki ifadelerle uyumaktadr. Baz rivayetler ise hem bizzat getii kitaptaki dier rivayetlerle hem de dier hadis kaynaklarnda geen rivayetlerle elimektedir. ou, zayf senetlerle gelen bu rivayetler, azmsanmayacak bir sayya sahiptir. Bu rivayetlere itibar edildii takdirde, cennetteki her erkein ortalama yetmi iki einin olaca, -taksimde ihtilaf olmakla beraber- bunlarn bir ksmnn dnya kadnlar, bir ksmnn da Hriler denen ayr bir kadn tr olaca eklinde bir sonu ortaya kmaktadr. 4. Baz eserlerde, cennet hayatyla ilgili birok abartl ifade de mevcuttur. Rivayet olarak aktarlan fakat hem salam kaynaklara hem akla ve manta hem de zevk-i selime aykr olan bu ifadeler, itibar edilecek birer delil olarak kabul edilmemitir.

SONU

Ancak deney ve gzlemle hakknda bilgi edinebildiimiz fiziksel lemin dnda olan Cennet, metafizik bir lemdir. Bu sebeple hakknda en salkl bilgilere ulaabileceimiz kaynak vahiy yani Allah'n kelam ve Onun elisinin szleridir. Her iki kaynakta da cennet hayatyla ilgili ifadeler azmsanmayacak kadar ok olup cehennemle ilgili ifadelerden fazladr. Tadklar mesajlar insanlara ulatrarak onlar zerinde bir deiimi gerekletirmeyi amalayan tm dinler, insanlara sunduklar mesajlarnda, zendirme veya caydrmaya ynelik tm talimatlarnda onlarn i dnyalarn ve zihinsel seviyelerini
64

dikkate almlardr. Kur'an'da sunulan cennet ve cehennemle ilgili tasvirler de bu ereveye dahil olup insann gereklerinden azade deildir. nk Kur'an'n da amac insanlara ulamak ve lm tesinde gerekleecei belirtilen mutluluklarla dolu sonsuz bir hayatn zendiricilii ile onlar bu dnyada erdemli bir hayat yaamaya tevik etmektir. Kur'an'n cennet nimetleriyle ilgili tasvirleri, ok farkl zihinsel ve kltrel seviyedeki insanlara hitap eden bir eitlilie sahiptir. Tasvir edilen cennet nimetleri ne tamamen madd ne de tamamen manev hazlardan ibarettir. Bilakis Kur'an'n tasvir ettii bu cennet nimetleri arasnda ok mkemmel bir denge grlmektedir. Her kesimden muhatabn houna gidecek izgiler tayan bu nimetlerde, madde ve mana adeta ayrlmaz bir btn olmutur. Tm bunlarn yannda, yine de, Allah'n sevgisini ve honutluunu elde etmek, Onun cemalini seyretmek gibi manev hazlarn dier madd hazlardan ok daha stn olduu vurgulanmaktadr. Cennet nimetleri arasnda dikkat eken unsurlardan birisi de hi phesiz Hriler diye tabir edilen cennet kadnlardr. Kur'an, cennet nimetlerini sayarken bunlar arasnda, madd-manev her trl gzellik ve temizlik vasfn tayan, her trl kusurdan beri olan cennet kadnlarndan da bahsetmektedir. Yaadklar hayatta insanlar yoldan karan, gnaha sevk eden etkenlerin en banda kadnlara kar duyulan arzu ve istekle mal-mlk hrsnn bulunmas gerei zerinde dnld takdirde Kur'an'n, her ynyle mkemmel olan cennet kadnlarndan bahsetmesinin ne kadar anlaml olduu daha iyi anlalabilir. Zira dier cennet nimetlerinde olduu gibi burada da Kur'an'n belirli bir amac vardr. Bu ama da cennette erkeklerle evlendirilecek olan bu kusursuz eleri zendirici bir vasta olarak kullanarak bu dnya hayatnda insanlarn daha da erdemli olmalarn salamak, onlar ehvetlerinin esiri olmaktan kurtarmaktr. Daha ok Hrun n yani Ceylan gzl muhteem gzeller eklinde genel bir ifadeyle bahsedilen cennet kadnlarnn cennete giren dnya kadnlar m yoksa ayr tr m olduklar konusunda Kur'an'da ak bir ifadeye rastlamak mmkn deildir. Fakat sadece Kur'an ayetlerindeki ifadeler gz nne alnd takdirde hrilerin cennete giren dnya kadnlar olduunu sylemek daha doru grnmektedir. Hadis kaynaklarnda geen hrilerle ilgili rivayetler ise hep birlikte ele alndnda birbiriyle elien bir rivayet yumayla kar karya kalnmaktadr. Buhr ve Mslimdeki rivayetler tm dier kaynaklarn aksine bu konuda ok net ve berrak ifadelere sahip olup cennette istisnasz her erkein iki einin olduunu belirtmekte ve bu iki e iin de Hrun n ifadesini kullanmaktadr. Birok hadis kayna ise bu iki eserde geen rivayetleri de almasnn yannda zayf da olsa bunlarla elien rivayetler de iermekte, bu zayf rivayetlerde hriler, cennete zel bir kadn tr olarak anlatlmaktadr. Zayf da olsa rivayetlerin etkisiyle olsa gerektir ki Mslmanlar arasnda hrileri dnya kadnlar dnda ayr bir tr olarak telakki eden anlay daha ok yaylm ve bu konuda pek de sorgulama ihtiyac duyulmamtr. Hrilerin dnya kadnlar olduklarn savunan birka lim hari, hemen hemen tm mfessirler de genel telakkiye uygun fikirler beyan etmiler ve konu hakkndaki tartmalara girme ihtiyac hissetmemilerdir. Hrileri ayr bir tr olarak gren mfessirlerin neredeyse tamam tarafndan benimsenen bir dier husus da cennete giren
65

dnya kadnlarnn oradaki hrilerden daha stn olacaklar grdr. Fakat bu fikir Kur'an ayetleriyle pek uyumaz. Zira Kur'an, cennet kadnlarndan bahsettii ayetlerin neredeyse tamamnda hrilerden bahsetmekte, dnya kadnlar ifadesini kullanmamaktadr. Bu sebeple Eer dnya kadnlar cennette daha stn olacaklarsa niin Kur'an onlardan deil de hep hrilerin muhteem gzelliklerinden ve mkemmelliklerinden bahsetmektedir? eklinde bir soru akla gelmektedir. Hatta kimi limler, srf Kur'an'da daha ok anldklar iin hrilerin cennette dnya kadnlarndan daha stn olacan savunmulardr. Tm bu tartmalar sona erdirecek olan fikir, hrilerin, cennete giren dnya kadnlar olacan savunanlarn fikri gibi gzkmektedir. nk hrilerden bahseden ayetlerin bu ekilde anlalmas, kadn veya erkek muhataplarnn i dnyalarnda hedefledii etkileri gerekletirmesi asndan daha uygundur. Zira bu durumda hrilerden bahseden ayetler erkek muhataplarna hitap ettii gibi kadn muhataplarna da hitap etmi olacak; saptrc arzu ve isteklerine gem vuran erkekler cennette kendilerini bekleyen ceylan gzl muhteem eler olacan bilirken, kadnlar da erdemli bir hayat srerek cennete girdikleri takdirde Hrun n yani Ceylan gzl muhteem gzeller olacaklarn tahayyl edeceklerdir. Son olarak belirtelim ki biz her ne kadar elimizdeki nakl delillerden hareketle anlamaya alsak da Cennet, metafizik bir konudur ve bu dnya snrlar ierisinde her ynyle tamamen kuatlp anlalabilmesi mmkn deildir. Yapabileceimiz tek ey, -bu almamzda olduu gibi- eldeki delilleri incelemek ve akl-nakil ibirliiyle baz karmlarda bulunmaktr. Her eyin gerek mahiyeti ancak o gn bizzat mahede edilerek kavranlacaktr. Zira Kur'an'da ayrntl bir ekilde sunulan onca cennet tasvirine ramen yine de son olarak sylenen sz udur: Yaptklarndan dolay mkfat olarak onlar iin hangi mutluluklarn saklanmakta olduunu hi kimse bilemez.( 32/Secde 17)

KAYNAKLAR

1. Abdulbaki, M. Fuad, el-Mucemul-Mufehres Li-Elfazil-Kuran-il-Kerim, Drul-Hadis, Kahire, 1988. 2. Abdurrahim, Dr. Muhammed, Tefsirul-Hasenil-Basr, Drul-Hadis, Kahire, ts. 3. Ahmed b. Hanbel, Msned, ar Yaynlar, st., 1992.
66

4. ls, ihabuddin Mahmud, Rhul-Men F Tefsiril-Kuranil-Azmi ves-Sebil-Mesn, Drul-Fikr, Beyrut, 1987. 5. Ate, Sleyman, Yce Kur'ann ada Tefsiri, Yeni Ufuklar Neriyat, st. 1995 6. Beav, Ebu Muhammed el-Hseyn b. Mesud, Melimut-Tenzl, Dru Taybe, Riyad, 1993. 7. Beydv, Nsruddin Ebu Sad Abdullah b. Amr b. Muhammed e-irz, Envrut-Tenzl ve Esrrut-Tevl, Dru r-Red, Beyrut, 2000. 8. Beyhak, Ebu Bekr Ahmed b. Hseyn, Kitabul-Bas ven-Nr, Tah.: Muhammed es-Sad, Messesetl-Ktbi s-Sikafiyye, Beyrut, 1988. 9. Buhr, Muhammed b. smail, Sahih, ar Yaynlar, st., 1992. 10. Bursev, smail Hakk, Muhtasar Ruhul-Beyan Tefsiri, htisar: M. Ali Sabuni, ev: Abdullah Gk, Ali Rza Temel, Cneyt Gke vd. Damla Yaynlar, stanbul, 1997. 11. Cevher, smail b. Hammad, es-Shh Tcul-Lua ve Shhul-Arabiyye, Tah.: Ahmed Abdulafur Attar, Drul- lmi lil-Melyn, Beyrut, 1990. 12. Doan, D. Mehmet, Byk Trke Szlk, Yeni afak, yy. ts. 13. Ebu Nuaym, el-sbehn, Sfatul-Cenne, Tah.: Ali Rza Abdullah, Drul-Memun lit-Tras, Beyrut, 1986. 14. Ebus-Su'd, Muhammed b. Muhammed el-md, rdul-Aklis-Selim l Mezyal-Kur'anil-Kerim, Beyrut, ts. 15. Elmall, Muhammed Hamdi Yazr, Hak Dini Kuran Dili, Hazrlayanlar: Do.Dr. smail Karaam, Yrd. Do. Dr. Emin Ik vd., Feza Gazetecilik A.. st., ts. 16. Esed, Muhammed, Kuran Mesaj, ev. Cahit Koytak-Ahmet Ertrk, aret Yay., st., 1997. 17. Fayda, Mustafa, Busr, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, Cilt: VI, st., 1992. 18. bn r, Muhammed Tahir, Tefsiru't-Tahrir ve't-Tenvir, ed-Drut-Tnusiyye lin-Ner, yy. ts. 19. bn Kayyim el-Cevziyye, emsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ebi Bekr ez-Zur ed-Dimek, Hdil-Ervh l Bildil-Efrh, Tah.: Yusuf Ali Budeyv, Dru bni Kesir, Beyrut, 2002. 20. bn Kesir, Ebul-Fid smail el-Kura ed-Dimek, Tefsirul-Kuranil-Azim, Tah.: Mustafa es-Seyyid Muhammed, Muhammed es-Seyyid Read vd. Mektebetu Evladi-eyh lit-Turs, Kahire 2000. 21. ________ Sfatul-Cenne, Tah.: Eymen b. Arif ed-Dimek, Messesetl-Ktbis-Sikafiyye, Beyrut, 1993. 22. bn Mce, Muhammed b. Yezid, Snen, ar Yaynlar, st., 1992. 23. bn Manzr, Ebul-Fadl Cemaluddin Muhammed b. Mukrem el-frk el-Msr, Lisnul-Arab, Dru Sadr, Beyrut, 1990. 24. Kara, Dr. mer, Kur'an'da Metafizik Bir lem: Cennet, Rabet Yaynlar, st., 2002. 25. Ksim, Muhammed Cemaleddin, Mehsinut-Tevil, Drul-Fikr, Beyrut, 1978. 26. Koyiit, Talat, Kur'an ve Snnette Ruyet Meselesi, Ankara niversitesi Yaynlar, Ankara, 1974. 27. Kuran- Kerim ve Trke Aklamal Meali, Hazrlayanlar: Prof. Dr. Ali zek vd., Kral Fehd Mushaf Basm Kur., Medine-i Mnevvere, 1992. 28. Kurtub, emsuddin Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed b. Ebi Bekr b. Ferah el-Ensr, el-Cmiu li-Ahkmil-Kur
67

an, yy. ts. 29. ________ et-Tezkire F Ahvlil-Mevt ve Umril-hire, Tah.: Ahmed Hicaz, Drul-Buhr, Medine, 1997. 30. Kutub, Seyyid, F Zillil-Kuran, ev. Salih Uan-Vahdettin nce, Dnya Yay., st., 1991. 31. Mverd, Ebul-Hasan Ali b. Muhammed b. Habib, en-Nket vel-Uyn, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1992 32. Mevdd, Ebul-Ala, Tefhimul-Kuran, ev. M. Han Kayani, Yusuf Karaca vd., nsan Yaynlar, st., 1997. 33. Mslim b. Haccac, Sahih, ar Yaynlar, st., 1992. 34. Nisbr, Ebul-Hasan Ali el-Vhid, el-Vast F-Tefsiril-Kuranil-Mecid, Tah.: eyh Adil Ahmed Abdul-Mevcud vd. Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1994. 35. Rab el-sfehn, Ebl-Kasm Hseyn b. Muhammed, Mucem-u Mfredt-i l-lmiyye, Beyrut, 1997. 36. Rz, Fahruddin, Tefsir-i Kebir, ev: Prof. Dr. Suat Yldrm, D. Dr. Ltfullah Cebeci vd. Aka Yay. Ankara 1992. 37. Sad b. Cneydil, Mucemul-Emkinetil-Vridi Zikruha F Sahihil-Buhr, Mektebetud-Dretil-Mieviyye, Riyad, 1999. 38. Sind, mam Ebul-Huseyn, erhu Snen-i bn-i Mce, Drul-Marife, Beyrut, 1996. 39. Sofuolu, Mehmed, Sahih-i Buhr ve Tercmesi, tken Neriyat, st., 1989. 40. Suyt, Ebul-Fadl Celaleddin Abdurrahman, el-Budrus-Sfire F Umrilhire, Messesetl-Ktbis-Sikafiyye, Beyrut, 1991. 41. _________ ed-Drrul-Mensr, Drul-Fikr, Beyrut, 1993. 42. ahin, M. Sreyya, Cennet, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, Cilt: VII, st. 1993. 43. evkn, Muhammed, Fethul-Kadr, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, ts. 44. Taber, Muhammed b. Cerir, Camiul-Beyan an Tefsir-i yil-Kuran, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1992. 45. Tabers (Tabress), Ebu Ali el-Fadl, Mecmeul-Beyn F Tefsiril-Kur'an, Messesetl-Alem, Beyrut, 1995. 46. Tirmiz, Muhammed b. sa, Snen, ar Yaynlar, st., 1992. 47. Topalolu, Bekir, Cennet, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, Cilt: VII, st., 1993. 48. Topalolu, Bekir, Hri, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, Cilt: XVIII, st., 1998. 49. Ts, Ebu Cafer Muhammed b. Hasan, et-Tibyn F Tefsiril-Kur'an, Dru hyut-Trsil-Arab, Beyrut, ts. 50. Wensinck, A. J., el-Mucemul-Mufehres Li-Elfazil-Hadisin-Nebev, ar Yaynlar, st., 1988. 51. Ykut el-Hamev, Mucemul-Buldn, Tah.: Ferid Abdulaziz el-Cund, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1990. 52. Yksel, Nevzat, Kuran Fihristi, Akit Gazetesi, st. ts. 53. Zebd, Muhibbuddin Ebul-Feyz Muhammed Murtaza el-Huseyn el-Vst, Tacul-Ars min Cevhiril-Kamus, Matbaatul-Hayriyye, 1306 H. 54. Zemaher, Ebul-Kasm Carullah Mahmud b. mer b. Muhammed, el-Kef an Hakaik-i avmidit-Tenzl ve Uynil-Ekavl f Vchit-Tevl, Drul-Ktbil-lmiyye, Beyrut, 1995. 55. Zuhayl, Prof. Dr. Vehbe, et-Tefsirul-Mnr, Drul-Fikril-Musr, Beyrut, 1991. Elfzil-Kur'an, Drul-Ktbi

68

ZET

Cennet, metafizik bir olgudur. Bu sebeple Cennetle ilgili bilgilerin temel kayna nakil yani Kur'ann ifadeleri ve Hz. Peygamber'in szleridir. Kur'an'n Cennetle ilgili ifadeleri azmsanmayacak kadar ok olup her seviyeden insana hitap etmektedir. Zira Kur'ann amac insann i dnyasn etkilemek ve onu, Cennetin gzellikleri vesilesiyle erdemli bir hayata ynlendirmektir. Kur'an'n Cennet tasvirleri arasnda en ok dikkat eken unsurlardan birisi, Hriler diye tabir edilen cennet kadnlardr. Kur'an Hrilerden, madd-manev her trl gzellik ve temizlik vasfn tayan, her trl kusurdan beri olan, eleriyle aralarnda son derece muhabbet ve hrmetin bulunduu cennet eleri olarak bahsetmektedir. Dnya hayatnda insanlar meru yoldan karp gnaha sevk eden en byk etkenlerin banda kadnlara kar duyulan arzunun bulunmas realitesinden hareket eden Kur'an, Cennette erkeklerle evlendirilecek olan bu kusursuz eleri, zendirici bir vasta olarak kullanarak insanlar ehvetlerinin esiri olmaktan kurtarmay ve onlarn daha da erdemli olmalarn salamay amalamaktadr. Bir gzellik ve ahlak timsali olan Hrilerin Cennete has zel bir varlk olduu gr, her ne kadar yaygn olsa da tartmaya ak bir grtr. Zira kimi alimlere gire Hriler, dnya ehlinden olup da Cennete giren kadnlardr. Ayetlerdeki genel ifadeler kesin bir tercihte bulunmaya engel olurken ilgili hadisler arasnda ise her iki gre de ak ifadeler bulunmaktadr.

69

SUMMARY

Heaven (Cennet), is a metaphysical fact. Therefore information abouth Heaven are based on narration (nakil) statements of The Quran- and words of Prophet Muhammed (a.s). Statements of The Quran regarding Heaven are too many and adresses to everyone at all level of society. Because the aim of The Quran is to effect inner life of human being and to guide him to a virtuous life by beatuies of Heaven.

The most outstanding description of The Quran about Heaven is very beautiful women called in word as huri (houri). The Quran mentions about houries as partners who have all physical and spiritual bueauty, loving very much their husbands and respect to them. One of the biggest factors which tempt people and fall them into sin is desire for women. For this reason The Quran uses these perfect partners, whom will be married to those deserving of Heaven, as a attractive to save human being to be slave for their lust and to make them virtuous people.

However much common oppinion of their speciality to Heaven houries who are symbol of beauty and morality this is an arguable issue. Because according to some muslim scholars houries are from women of world who deserving of Heaven. General statements in The Quran prevent us from making a certain decision about houries. On the other hand there are statements can be interpreted to both opinion in words of Prophet Muhammed (a.s).

70