HZ.

PEYGAMBERE SALAVAT GET RMEK

aban BANAZ

Cumhuriyet niversitesi Sosyal Bilimler Enstits

Lisansst Eitim-retim ve Snav Ynetmeliinin Temel slam Bilimleri Ana Bilim Dal Hadis Bilim Dal in ngrd

YKSEK L SANS TEZ Olarak Hazrlanmtr.

Tez Danman Do. Dr. Enbiya YILDIRIM

S VAS Eyll-2006

NDEK LER ONAY SAYFASI ..................................................................................................... I ZET ................................................................. Hata! Yer iareti tanmlanmam. ABSTRACT ....................................................... Hata! Yer iareti tanmlanmam. NDEK LER......................................................................................................... I KISALTMALAR.....................................................................................................V NSZ ................................................................................................................. VI GR AMA VE METOD I. ARATIRMANIN AMACI VE NEM ....................................................2 II. ARATIRMANIN METODU VE KAYNAKLAR ...................................2 III. SALT KAVRAMI ................................................................................3 B R NC BLM HZ. PEYGAMBER N SLAM D N NDEK KONUMU I. KURANDA HZ. PEYGAMBERE MAHSUS DURUMLAR...................6 A. KURANDA HZ. PEYGAMBERE SEVG ........................................9 1. Hz. Peygamberin Btn nsanlar in En deal Bir rnek Olmas ...10 2. Hz. Peygamberin Mminlere ve Dier nsanlara Dknl........11 3. Allah Sevgisinin sbatnn Raslullaha Tbi Olmaktan Gemesi .....13 4. Hz. Peygambere Gnlden Bir taatn ngrlmesi........................13 5. Hz. Peygamberin Sevdiklerini Sevmek ...........................................14 6. Mminlerin Hz. Peygamberin Cann Kendi Canlarndan Aziz Bilmeleri Gerektiinin Belirtilmesi .................................................................16 B. KURANDA HZ. PEYGAMBERE SAYGI......................................18 1. Hz. Peygambere Eziyet Edilmemesi ...............................................19

II

2. Rslullah zecek Sz ve Davranlardan Uzak Durulmas...........20 3. Raslullahn nne Geilmemesi, Koyduu Snrn Almamas ..21 4. Raslullah le Konuurken Ses Tonunun Onun Ses Tonundan Fazla Ykseltilmemesi .............................................................................................22 5. Raslullahn Huzurunda Tartlmamas........................................24 6. Her Konuda Hz. Peygamberin rnek Alnmas...............................25 7. Peygamberi Uyurken Rahatsz Etmemek ........................................26 8. arldnda Peygambere Hemen Karlk Vermek .......................27 9. Konutuunda Sessizce Dinlemek....................................................28 10. Allah Tealann Meleklerin ve Mminlerin Raslullaha Salt .....29 II. DEERLEND RME...............................................................................30 K NC BLM HZ. PEYGAMBERE SALT VE SELM ETMEK I. HZ. PEYGAMBERE SALAVAT GET RMEK ......................................33 A. SALT VE SELMIN MNSI .....................................................34 1. Salt Kavram ..................................................................................34 a- Kuranda Salt Kavramnn Getii Yerler ve Anlamlar..............44 2. Selam Kavram ................................................................................56 3. Salt ve Selam Arasndaki Fark........................................................59 4. Salt Emreden Ayetin Nuzul Ortam ...............................................60 5. Salt Ve Selamn Szl Du Olarak Ortaya k............................63 6. Salt ve Selam le lgili Rivayetler ...................................................67 7. Baz slam Byklerinin Salavata Baklar......................................82 II. HZ. PEYGAMBERE SALT VE SELM ETMEKLE LG L R VAYETLER N DEERLEND R LMES ..........................................................83

III

NC BLM SALT VE SELM ETRAFINDAK TARTIMALAR I. HZ. MUHAMMED N KEND S N SALT VE SELAM OKUYUP OKUMADII MESELES .....................................................................................87 II. SALT VE SELAMI HZ. PEYGAMBERDEN BAKASI N KULLANMAK ......................................................................................................89 III. SALT VE SELAMIN FIKH HKM...............................................92 IV. SALAT VE SELAMIN VAC P VEYA MSTEHAP OLMASININ HT LAFLI OLDUU YERLER ...........................................................................95 V. SALAT VE SELAMIN MSTEHAP OLDUU YERLER....................97 VI. SALAT VE SELAMIN MEKRUH OLDUU YERLER.....................100 VII. SALAT VE SELAMIN FAYDA VE H KMETLER .........................100 VIII. SALAT VE SELAM OKUMAYANLARIN YER LMES ................105 IX. EN FAZ LETL SALAT VE SELAM LAFZI .....................................106 X. SALAT VE SELAMIN M KTARI .......................................................107 DRDNC BLM SALT VE SELM LE LG L D ER MESELELER I. SALT VE SELMIN ARASINI AYIRMAK ......................................110 II. SALVATTAK PEYGAMBER (S. A. S)IN SM LE L N N ARASINI AL LAFZI LE AYIRMAK...............................................................111 III. SALT VE SELM OKURKEN ABDEST VE HUZUR-U KALB N GEREK P GEREKMED .................................................................................111 IV. SALT VE SELMIN YAZILIINI KISALTMAK ..........................112 V. SALAVATTAN ALLAHIN S MLER NDEN ALLAH LAFZININ, PEYGAMBER A. S. IN S MLER NDEN DE MUHAMMED LAFZININ HT YAR ED LMES ..........................................................................................112

IV

VI. KURAN OKURKEN PEYGAMBER N SM N TEN B R K MSEN N SALAVAT GET RMES N N GEREK P GEREKMED ..............113 SONU ................................................................................................................114 B BL YOGRAFYA..............................................................................................117

KISALTMALAR age. a. y. b. bkz. byy. bt. c. ev. DA F. hi. Hz. md. st. Kr. Ne. no. . s. thk. tah. ter. TDVY. trs vb. vs. : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : : Ad geen eser Ayn yer Bin, bn Baknz Basm yeri yok Binti Cilt eviren Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi Frat niversitesi Hicri Hazreti Madde stanbul Kalatr Nereden Numaras lm Sayfa Tahkik Tahric Tercme Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar Tarihsiz Ve benzeri Vesaire

VI

NSZ Hi phesiz ki Yce Allah, dnya hayatnn balangcyla birlikte, dnyaya farkl zaman ve mekanlarda kendi ilahi emir ve mesajlarn ulatracak peygamberler gndermitir. Gnderdii tm Peygamberleri de yine o ilahi mesajlarn muhatab olacak olan insanlardan semitir. Yce kitabmz Kuran Kerime baktmz zaman, yeryzne gnderilen vahiy teblicilerinin, dier insanlardan farkl birok zelliklerini grmekteyiz. Bunlar arasnda gnah ilemek konusunda Allah tarafndan korunmalar, stn ve kvrak zeklara sahip olmalar, peygamberliklerini ispat iin ellerinden mucizelerin sdr olmas, zaman ve mekan mefhumlarn dier insanlardan farkl olarak kullanmalar gibi birok zellik sayabiliriz. te bu ve buna benzer birok stn zellikleri ahsnda toplayan, son Peygamber olan Hz. Muhammede, dier peygamberlerden farkl olarak Ona mahsus birtakm zellikler daha verilmitir. Alemlere rahmet olmas, risletinin evrensellii, sr ve Miran Ona has olmas, risletinin cinleri de kapsamas, Allahn ismi ile Onun isminin Kuran Kerimde beraber anlmas bu ayrcalklara rnek olarak gsterilebilir. Hz. Muhammede verilen bu ayrcalkl zelliklerden birisi de Allah Tealann Kuran- Kerimin Ahzb sresi 56. yetinde beyan ettii Allah ve meleklerinin Hz. Peygambere salt etmesi zelliidir. Ayette phesiz ki Allah ve melekleri Peygambere salt ederler, Ey man edenler siz de ona salt ve selam edin buyrulmaktadr. Mslman toplumlarnda Hz. Muhammede inanan insanlar, Onun adn duyduklarnda Onun iin salt ve selm getirirler. Ancak yapm olduklar bu salavat getirme iiyle acaba Allahn, Kurandaki Siz de ona salt ve selam edin emrini tam mnsyla yerine getirmi oluyorlar m, yoksa Allahn kendisine inananlardan istedii salt edin emri tamamen bundan farkl bir ey mi?. Bunun yannda, bir mminin salavat getirirken mrldanm olduu Allahmme salli al seyyidin Muhammed kelimeleri o kiinin ruhunun derinliklerine ne kadar etki etmektedir?. Bu kutsal ifadeler, o insann iliklerine kadar ileyip, btn can-ruhu ile eriilmez anlamlar yakalayabilmesine sebep olmakta mdr?. Yoksa azndan kan kula duymayacak ekilde hissiyatsz ve muhabbetsiz bir salt ve selam edi mi bu?

VII

te, Hz. Muhammede gerek mnada salt ve selam etmenin anlamn yakalamak ve Allahn Kuranda emrettii, sonucunda da inanalar zerine farz kld bu salt ve selam etme emrini, tam mnsyla yakalayabilmek iin yaptmz bir almann addr bu aratrma. Bu amaca ynelik olan almamz, giri, ana blm ve bir de sonu blmlerinden olumaktadr. Giri blmnde aratrmamzn amac, nemi ve kaynaklarndan bahsedilmitir. Birinci Blmde Kuranda Hz. Peygambere bak ad altnda, Kuranda Hz. Muhammede mahsus zellikler ve Ona duyulmas gereken sevgi ve saygdan bahsedilirken, ikinci ve nc blmlerde Hz. Peygambere yaplacak salt ve selamn mahiyeti ve konu etrafndaki grler incelenmitir. Gerek aratrmann konusunun seiminde, gerekse de rencilik yllarmda hadis derslerine kar merakm ve sevgimi uyandran, bana her trl maddi ve manevi desteini esirgemeyen kymetli danman hocam Do Dr. Enbiya Yldrma, Yksek lisans dersleri boyunca her hafta derslerini sabrszlkla beklediim, benimle yakndan ilgilenen deerli hocalarm Do Dr. Cemal Armana ve Yrd. Do. Dr. Sami ahine teekkrlerimi sunarm. aban BANAZ Eyll 2006/S VAS

GR AMA VE METOD

I. ARATIRMANIN AMACI VE NEM Allah Teala Kuran Kerimde alemlere rahmet olarak gnderilen son Peygamber Hz. Muhammedin stn niteliklerinden ve onu dier peygamberlerden ayrt eden zelliklerinden bahsederken, mminler zerine de Hz. Peygamber iin yapmalar gereken bir takm grev ve mesliyetler yklemitir. Bu erevede Ahzb sresi 56. ayette phesiz ki Allah ve melekleri Peygambere salt ederler, ey! iman edenler siz de ona salt ve selm edin. buyrulmaktadr. Hz. Peygambere salvat getirmek bal ile ele aldmz almada bu yetin tefsiri ve Hz. Peygamberden bu konu hakknda bizlere ulaan rivayetleri incelemeyi amaladk. Aratrmamzdaki asl gayemiz konunun Hz. Peygamber dneminde nasl algland ve ayetin Kuran Kerimdeki anlam ve balam ierisinde nasl anlalmas gerektiidir. Konunun bu ekliyle nem arz etmesi ve bu konuda hemen hemen hi bir ciddi aratrma yaplmam olmas bizleri byle bir balk altnda alma yapmaya sevk etmitir.

II. ARATIRMANIN METODU VE KAYNAKLAR Aratrmamz Hz. Peygambere salvat getirmek adyla, bir konu almas olmakla beraber, temelde rivayetlerin deerlendirilmesi ve anlalmas esasna dayal bir hadis tenkidi almasdr. zellikle salt ve selm emreden yetin nasl anlald ve nasl anlalmas gerektii hususunda ilk dnem tefsirler ve dier tefsir kitaplar incelenmeye allmtr. Hz. Peygambere salvat getirmek konusunda ilk nce salt ve selm kavramlar ele alnarak, bu kavramlarn ne anlamlara geldii aklanmtr. Daha sonra konuyla ilgili olarak bizlere ulaan rivayetler ncelikle toplu olarak zikredilmi, sonralar ise her bir rivayet kendi kategorisinde ele alnmtr. Aratrmamzda bir ok temel ve yardmc kaynaktan istifade edilmitir. Bu kaynaklarn en nemlileri ise unlardr : Buhr ve Mslim es-Sahih; Eb Dvud, Tirmzi, Nesi ve bni Mce esSnen; Ahmed b. Hanbel, el-Msned; mam Mlik, el-Muvatta; Hakim el-

Mstedrek; Taberni, el- Mucemul Kebir ve el Evsat; Taylisi el- Msned; Beavi, e-erhus-Snne, bni Hacer, el Fethul- Bri; Ayn el- Umdetul- Kri; Nevev, erhu Sahh-i Mslim; Dmen, Hseyin b. Muhammed, Kmsul Kurn; bn Fris, Ebul Hseyin Ahmed b. Fris b. Zekeriyya, Mucemul Mekys fil La; Cesss, Ahkmul Kurn; Kurtub, el Cmili Ahkmil Kurn; Heysemi, Mecmeuz Zevid ve Menbeul Fevid; bn Manzur, Lisanul Arab; Mahmud Alsi, Ruhul-Meni; bn-i Kayyim, el Cevziyye, el Vabilus- Sayyib minel-Kelimit Tayyib; er- Rgbul sfehni, el Mfredt; er Rzi Muhammed b. Eb Bekr, Mesilur Rzi ve Ecvibetuh; er-Rzi, Fahreddin, Meftihul-Gayb; es-Sahav, Kavlul-Bedi fis-Salti alal- Habbi ef; Sircuddn, Abdullah, es-Saltu alanNeb salllahu aleyhi ve sellem; Ahmed b. Muhammed es- Svi, Hiyetus-Svi alel Celleyn; Muhammed Ali Sbni, Safvetut Tefsir; Kd yz, e if Bi Trfi Hukkil-Mustaf; Mansur Ali Nsf, et- Tcul Cmi lil-usl fi ehdisir Rasl; bni bidin, Reddul Muhtr; brahim Beycri, Hiyetul- AllmetilBeycr; Abdul Vehhb e-arni, Levkhul-Envril-Kudsiyye fi beyni uhdil Muhammediyye; Veliyyd-Dn el-Basr, En-Nihye erhul ye; Seyyid Alizde, Meftihul Cinn erhu iratil slam; Ramazan Efendi, erhul Akid Hiyesi; Mustafa b. brhm, Tuhfetul Avmil; es- Semerkand, Tenbhul Gafilin.

III. SALT KAVRAMI Aratrmamzda en ok zerinde durulan ve konunun anlalmasnda anahtar kelime olan salt kavramnn, ortaya koyacamz almadan nce ksaca aklanmasnn faydal olacan dnyoruz. Bu kavram Arapa bir kelime olup Arap lisannda birka manaya gelmektedir. yle ki: Salla fiilinin masdar, tasliyedir. Salt tasliyeden gelmektedir. Istlahtaki anlam, Allaha yaklamak iin yaplan belli ve hususi rknlerin addr. 1 Saltn szlkteki anlam ise dua, namaz,

Mustafa b. brhm, Tuhfetul Avmil, stanbul, 1311, s. 8; Mustafa b. Hamza ( ev. Adal Cedid) Netyicul Efkr alel zhr, stanbul, trs, s. 9.

rahmet ve Yahudilerin ibadet yeri olan havra anlamlarna gelir.

4

Saltn icras
6

Allah tarafndan olunca rahmet,

meleklerden olunca Allahn mafiretini istemek,

mminler tarafndan sylenince de hayr dua etmek5 manalarna gelmektedir.

Rgb el sfehni Mfredtnda salt szc iin salt, du, tebrik ve temcidir demitir. 7 Namaz anlamna gelen lam- tarifli es saltn icras ise salli eklinde deil, ekmis-salte eklinde gelir ve Kuranda 67 kez yer alr. Salvat ise salt n oulu olup Hz. Muhammede ve onun soyundan gelenlere okunan dua anlamna gelmektedir. 8

Dmeni, Hseyin b. Muhammed, Kmsul Kurn, Drul lim Lil Melyn, Beyrut 1985, s. 284-285; er-Rgb, el- sfahn, el-Mfredt, Drul Marife, Beyrut trs, s. 285-286; bn Fris, Ebul Hseyn Ahmed b. Fris b. Zekeriyya, Mcemul Mekys fil La, ( Ner. ihbuddn Eb Amr), Drul Fikr, Beyrut 1994, s. 572-573. 3 Yazr, E., Hamdi, Hak Dni Kurn Dili, stanbul 2000, VI/347. 4 Karf (. 684/1288), Allahn salt etmesini mafiret olarak belirtir. Daha farkl grler iin bk. Ebul Abbs ihbuddn Ahmed b. Muhammed el Kastaln, rds-sr li-erhi Sahhil-Buhr, Badat trs. ( Bulak ofset 6. basm, 1886-87) IX/203-204; Rgb, el- sfahni, age, s. 285; bn Fris, age, s. 573. 5 Kastln, age, IX/203; eyh smail el-Hakk er-Rabbn es-Samedn, el-Furk, stanbul 1310, s. 71-72. 6 Dmen, age, s. 284; Rgb, el- sfahn, age, s. 285; Cesss, Ebbekr Ahmed b. Ali er-Rz, Ahkmul Kurn, Dru hyit Tursil Arabi, Beyrut 1985, V/231-243; Kd Iyaz, Ebul Fadl el Yehsub, e-if Bi Tarifi Hukkil Mustaf, Drul Fikr, Beyrut1988, II/60; bn Kesr, Ebul Fid sml ed-Dmeki, Tefsrul Kurnil Azm, Dru Kahraman, stanbul 1992, VI/647. vb. 7 Rgb, el- sfahn, age, s. 285; antay, Hasan Basri, Kuran Kerim ve Meali Kerim, ( Mride antay neri) stanbul 1981, III/12 8 slam Ansiklopedisi Salt md. c. 10, MEB. st. 1996; ayrca bk. TDK, Trke Szlk, Ankara 2005.

B R NC BLM HZ. PEYGAMBER N SLAM D N NDEK KONUMU

I. KURANDA HZ. PEYGAMBERE MAHSUS DURUMLAR Allah Teala, insanln balangcyla birlikte deiik dnemlerde yeryzne kendi mesajlarn ulatracak peygamberler gndermi, rahmeti ve hikmeti gerei bu peygamberleri insanlar9 iinden10 semitir11. Ancak bu seim alelde bir seim olmayp, inceden inceye aratrma, szme ve titizce ayklama anlamna gelen bir seme olmutur12. Dolaysyla bu greve seilen peygamberlerin, insanlardan farkl bir konumda olmalar garipsenmemelidir. 13 Hatta yeryznn bu deerli grevlileri, kendi aralarnda bile Allah Teala tarafndan farkl derecelerde klnmlardr. te imdiye kadar zikrettiimiz Rasullerden kimini kimine stn kldk. Allah onlardan bazsna hitap buyurdu, bazsn bir ok derecelerle ykseltti14 beyanlar da bu gerei gstermektedir. Yeryzne gnderilen peygamberlerin, stnlk bakmndan birbirlerinden farkl konumda olduunu, yukarda sunduumuz Kurann ifadelerinden anlamaktayz. Bu stnlkler ierisinde Hz. Muhammede, dier hibir peygambere verilmeyen birtakm zellikler verilmitir, bu zellikler ise yine Kuran Kerimin ifadelerine gre unlardr: Son peygamber olmas, kapsamas,
17 15

risaletinin evrensellii,

16

risaletinin cinleri de
18

hanmlarnn mminlerin anneleri olmas,

gemi gelecek

Peygamberlerin insanlardan olmas ve onlardan farkl olmas bir zaruriyettir. Geni bilgi iin bk. Karaman, Hayreddin, slamn Inda Gnn Meseleleri, stanbul 1988, II/440. 10 Bu peygamberleri Allah Kuran Kerimde mmi kullarndan setiini beyan etmektedir. Bkz. elCuma 62/2. 11 Bkz. sr, 17/94-95. Bu seili Snnetullah gereidir. 12 Zira peygamberlik kesb deil vehbdir. el- En m, 6/124;Th, 20/41. Ayrca bk. et-Tahnev, Muhammed Ali b. Ali, Kefu Istlhtil-funn, stanbul 1984, II 1359; bn Haldn, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddimet bn Haldn, stanbul 1989. I/216; Dihlev, ah Veliyyullah, Ahmed b. Abdurrahim, Hccetllhil -blia, Beyrut 1410, I/81. Peygamberlerin gnderilmelerini gerekli klan ilahi hikmetler iin bkz. Dihlev, age, I/249. 13 Karaman, Hayreddin, age, a. y. 14 Bakara, 2/153; Ayrca bkz. sr 17/55. 15 Muhammed, sizin adamlarnzdan hibirinin babas deildir; fakat Allahn elisi ve peygamberlerin sonuncusudur. Allah her eyi hakkyla bilendir. Ahzb, 33/40. 16 De ki Ey insanlar biliniz ki, ben sizin hepinize Allahn gnderdii peygamberiyim. Arf, 7/158; Ayrca bk. Enbiy, 21/107; Sebe 34/28; Bakara 2/21; Nis 4/179. 17 Bir de u vakti anlat, hani cinlerden bir takmn sana gndermitik. Onu dinlemeye geldiklerinde: susun dinleyin! dediler. Dinleme bitirilince de dnp uyarmak zere kavimlerine gittiler. Ahkaf, 46/29; Ayrca bk. Cinn, 72/13.

gnahlarnn affedilmesi, alnmas, olmas,

23 20

19

kendisine inanlmas noktasnda peygamberlerden sz

21

kevserin verilmesi,
25

ganimetlerin helal klnmas,

24

22

alemlere rahmet ismi ile hitap

zelliklerin ehl-i kitap tarafndan bilinmesi,

27

getirdii dinin korunmas

26 28

teminatnn verilmesi, edilmemesi,

sra ve Miracn ona has olmas,

29 31

eitli zamanlarda meleklerin yardm etmesi,

30

kendisine soru sorma

kastyla grmeden nce sadaka verilmesi, Allaha itaat saylmas, verilmesi,

18

kendisine itaatn ayn zamanda kendisine Makam- Mahmudun

33

ahirette ahit olmas,

32

mmetinin en hayrl mmet olmas,

hayatna ve beldesine yemin

Peygamber, mminler nazarnda kendi canlarndan daha nce gelir; hanmlar da analarnzdr. Ahzb, 33/6. 19 Dorusu biz sana apak bir fetih atk. Allah, senin gemi gelecek kusurlarn balasn, zerindeki nimetini tamamlasn ve seni dosdoru bir yola iletsin diye. Fetih, 48/1-2. 20 Allah vaktiyle peygamberlerden: Andolsun ki, size kitap ve hikmetten her ne verdiysem, sonra size beraberinizdekini dorulayan bir peygamber geldiinde ona kesinlikle inanacaksnz ve aresiz ona yardm edeceksiniz. diye sz alm ve: Bunu kabul ettiniz mi? Bunun zerine ar ahdimi boynunuza aldnz m?demiti. onlar kabul ettik dediler. Allah da: yle ise ahit olun, ben de sizinle birlikte ahitlik edenlerdenimbuyurdu. l-i mrn, 3/ 81. 21 Muhakkak biz sana kevseri verdik. Kevser, 108/ 1. 22 Sana ganimetlerin taksiminden soruyorlar. De ki: Ganimetlerin taksimi Allaha ve Raslne aittir. Onun iin siz gerekten iman etmiseniz, Allahtan korkun, birbirinizle aranz dzeltin, Allah ve Raslne itaat edin. Enfl, 8 /1. 23 Seni sadece btn kinata rahmet olarak gndermiizdir. Enbiy, 21/ 107. 24 Onlar ki yanlarndaki Tevrat ve ncilde yazl bulacaklar eliye o, okuyup yazma bilmeyen eliye uyarlar.. Arf 7/ 157. Ayrca bk. Bakara, 2/89, 146. 25 O, Peygamberini doru yol kanunu ve hak dini ile gnderendir, onu btn dinlerden stn klmak iin; isterse mrikler holanmasnlar. Tevbe, 9/ 33. Ayrca bk. Mide, 5/3; brahim 14/9. 26 Uzaktr btn noksanlklardan O ki, kulunu bir gece Mescid-i Haramdan, evresini mbarek kldmz Mescid-i Aksaya gtrd; Ona ayetlerimizden gsterelim diye. Gerek u ki, Odur iiten ve gren. sr, 17/1; Necm, 53/18. 27 Ey anl Peygamber, sana Rabbinden her indirileni tebli et! Eer bunu yapmazsan onun eliliini yerine getirmemi olursun. Allah nsanlardan koruyacaktr. Emin ol, Allah kafirleri muratlarna erdirmeyecektir. Mide, 57- 67; Enfl, 8/ 64. 28 phesiz arpan iki topluluun durumunda size bir ibret vardr. Bir topluluk Allah yolunda vuruuyordu, dieri de kafirdi ve onlar gz gre gre kendilerinin iki kat gryorlard. Allah da yardmyla dilediini kuvvetlendiriyordu. Elbette gren gze sahip olanlar iin bunda ibretler vardr. l-i mrn, 3/ 13; Enfl, 8/ 912. 29 Ey iman edenler, Peygambere gizli bir ey danacanz zaman, fsltnzdan nce bir sadaka verin! Bu sizin iin hem bir hayr hem de daha ziyade temizliktir. Fakat gcnz yetmezse phe yok ki, Allah balaycdr esirgeyicidir. Mcdele, 58/ 12-13. 30 De ki: Eer Allah seviyorsanz hemen bana uyun ki Allah da sizleri sevsin ve sularnz balasn, Allah daima esirgeyen ve sular balayandr. l-i mrn, 3/31-32, 132; Nis, 4/ 80; Arf 7/ 58. 31 te byle sizi, btn insanlar zerine adalet rnei, hak ahitleri olasnz, Peygamber de sizin zerinize ahit olsun diye, doru bir caddeye karp ortada yryen bir toplum yaptk.......... Bakara, 2/ 143; Nis, 4/ 41-42; Nahl, 16/ 89; Ahzb, 33/ 45. 32 Gecenin bir blmnde de sana mahsus fazla bir namaz olarak uykudan kalk, Kuran ile teheccd kl, yakndr ki Rabbin seni vgye deer bir makama ulatra. sr, 17/ 79. 33 Siz insanlar iin karlm mmetlerin en hayrls olmak zere yaratldnz. li mrn, 3/ 11022.

edilmesi,

34

bin aydan daha hayrl olan Kadir gecesinin ona ve mmetine

lutfedilmesi35 gibi birok zellik Hz. Peygambere mahsus olarak Kuranda zikredilmitir. Alemlere rahmet olarak36 gnderilen Hz. Peygamber, insani niteliklerin yan sra ayn zamanda kendisine vahiy gelen bir elidir37. Bu sebeple Allah Teala ona kendisi ve mmeti ile olan ilikilerinde farkl bir konum takdir buyurmutur38. Kuran da bu gerei beyan etmitir. Buna gre inananlarn sz ve davranlarnda ileri gidip de onun nne gememeleri,
39

sesleri Reslullahn sesinden fazlaca ykseltmemeleri

40

ve insanlarn birbirine hitap ettikleri gibi ona hitapta bulunmamalar,

aksi taktirde

btn amellerinin zayi olaca41 belirtilmi, Hz. Peygamberin huzurunda seslerini ayarlamalar suretiyle, gerekli saygy gsterenlerin takva noktasnda imtihan baardklar, dolaysyla mafiret ve byk bir mkafata nail olacaklar42 vurgulanmtr. Hatta o kadar ki, Allah Teala Kuran Kerimde dier peygamberlere kendi isimleriyle hitap etmesine mukabil, Hz. Muhammed ( s. a. s )a Ey Rasl. !, Ey nebi. ! gibi sfatlarla hitapta bulunmutur. Bylece inananlar birbirlerine seslendikleri gibi Reslullaha seslenmemeleri, Ey Muhammed!...., Ey Ebel- Kasm!.... gibi isim zikrederek hitapta bulunmamalar, ancak Ya Reslullah! Ya Nebiyyullah! gibi sayg ifade eden kelimeleri kullanmalar gerektii belirtilmitir. Ayn zamanda byle bir davran, ilahi ahlak gereidir. Allahn Ona verdii deeri mmetinin vermesi, yerine getirilmesi gerekli olan bir vecibe olsa gerekir

Yo yemin ederim bu beldeye Beled, 90/ 1; Hicr, 15/ 72. Bin aydan hayrldr o kadir gecesi Kadr, 97/ 3. 36 Seni sadece btn kainata rahmet olarak gndermiizdir. Enbiy, 21/107. 37 l-i mrn, 3/144. 38 Karaman, Hayreddin, slamn Inda Gnn Meseleleri, s. 440-41. 39 Hucurt, 49/ 1; Bunun anlam : Hz. Peygambere inanan kimselerin, kar karya kaldklar konularda, Allah ve Reslunun bir hkmnn olup olmadn aratrmalar ve ona uymalar gerektiidir. 40 Nr, 24/ 63; Hucurt, 49/ 2. Bu ayette o dnemde yaayan kimselerin, onunla konuurken dikkatli davranmalar, seslerini ayarlamalar ve sadece ona duyuracak kadar bir ses tonuyla konumalar istenmektedir. Daha sonra gelecek olanlara gelince, onlar da bu saygy, onun snnetine kar gstermek, hadisleri sukunet ve saygyla dinlemek ve gereklerini tam anlamyla uygulamak olarak anlalabalir. 41 Hucurt, 49/ 2. 42 Hucurt, 49/3.
35

34

Bu balamda mminlerin Allah Tealaya kar birtakm grevleri olduu gibi, onun elisi Hz. Muhammede kar da baz grevleri vardr. Kuran Kerim bu grevleri: Ona inanmak, 43 itaat etmek, 44 Onu gerei gibi sevmek, 45 ve Ona salt ve selm etmek46 eklinde ifade etmektedir. imdi bunlarn bir ksmn Kurann ifade ettii ekilde grelim:

A. KURANDA HZ. PEYGAMBERE SEVG Kurann zerinde durduu ana konulardan birisi de rislet yani peygamberlik konusudur. Bu messesenin luzmu ve nemi, belli bal baz peygamberler ve onlarn davetlerinden sahneler Kuran Kerimde sk sk gndeme getirilir. Bu arada arlkl bir ekilde son Peygamber Muhammed (s. a. s) ile ilgili konulara da yer verilir. Hz. Peygamberin tebli hayatnda karlat eitli sorular, problemler ve bunlara cevaplar aktarlr. Ona inanmann, itaat etmenin ve onu desteklemenin luzmu47, Kendisine Kurn insanlara duyurma grevinin yannda onu aklama grevinin48 de verildii, insanlara gzel ve temiz eyleri helal, pis ve kt eyleri haram kld belirtilir. Ayrca belli bal baz savalar ile ilgili deerlendirmeler yaplr. Bir beer olarak da
50

zelle49

diye

tabir

edilen

uygulamalarndaki baz yanllklarna dikkat ekilir . imdiye kadar bu konular hakknda nisbeten dar ereveli almalar yaplmtr. Biz almamzn bu blmnde Hz. Peygamber ile ilgili olup, onu

Bakara, 2/136-137; Nis, 4/152; Arf, 7/158; Teabn, 64/8 l-i mrn, 3/31-32; Nis, 4/13-14, 64-65; Tevbe, 9/71. 45 l-i mrn, 3/31; Tevbe, 9/24. 46 Ahzb, 33/56. 47 Bu emir Kuran Kerimde Ahzb suresi 56. Ayettedir. Ayette Allah yle buyuruyor: Allah ve melekleri Peygambere salt ederler, ey iman edenler siz de Ona salt ve selm edin. 48 Ebu Muhammed Abdurrahmn b. Eb Htim er-Razi, Takdmetl Cerh vet tadl, Haydarabat 1371-73/1952-53, s. 1. 49 Zelle fili tarafndan bizzat kasdedilmeden vuk bulan ancak mubh bir fiilin kasten ilenmesi esnasnda ortaya kan haram bir fiilin addr. Bk. . Hakki, Furk, s. 161. 50 Mesela, st ba pis grnen bir bedevinin Hz. Peygamber mescidde sahabeyle sohbet ederken ieriye girmesi ve Hz. Peygamberin ondan yz evirmesi, Peygamberin hemen vahiyle uyarlmas bu duruma rnek gsterilebilir. Bkz. Abese, 80/1-12.
44

43

10

sevmeyi ve saymay ngren ayetler zerinde durarak, sahabenin Hz. Peygambere olan sevgi ve ballk rneklerini sunmay amalyoruz. Bu konu, slam hayata geirmek iin ayr bir nem arzetmektedir. nk Allah Teala, Hz. Peygamberi mminlere en ideal bir rnek olarak gstermekte ve kendi zatn gerekten sevenleri bu sevgilerini ispat etmek iin Allahn Rasulne51 itaata davet etmektedir52. Baka bir vesile ile de bu itaatn kuru bir itaat deil de, iten gelen bir itaat olmasn istemektedir. Byle bir itaat ise ancak, Onu iten gelen bir sevgi ile sevmekle mmkndr53. Bir kimseyi sevmek iin de elbette bunun birtakm gerekeleri olmas gerekir. te bundan sonra biz nce Hz. Peygamberi neden sevmemiz gerektiine iaret eden ayetler zerinde duracak ve sahabenin Hz. Peygamberi nasl sevdii konusunda rnekler vermeye alacaz. Daha sonra da Onu niin ve nasl saylmas gerektii konusuyla ilgili ayetleri ele almaya alacaz. nce Hz. Peygamberi sevmenin gerekesine iaret eden ayetleri ele alacaz: 1. Hz. Peygamberin Btn nsanlar in En deal Bir rnek Olmas Hz. Muhammed son peygamber olmas sebebiyle btn insanlar iin gnderilmi her ynyle ideal bir insandr. nk yce Allah, onu bizzat kendisi semi54 ve terbiye etmitir. Kurandaki ifadeleri ile O en stn bir ahlk sahibidir.
55

Etrafna k saan yce bir kandildir.

57

56

Kendisine tbi olanlar daima en doru

yola gtrr.

Btn insanlar iin bir rahmet olarak gnderilmitir. 58 Bu sebeple o,

btn bir beer ve zellikle Allaha ve ahiret gnne inananlar iin en mkemmel bir rnektir. Nitekim bu husus ayet-i kerimede aka ifade edilmitir: Sizin iin,

Ahzb 33/40; Feth 48/29. Bu itaata rnek olarak Peygamber size neyi verdiyse onu aln, size neyi yasak ettiyse ondan saknn ayetini rnek gsterebiliriz. Bk. El-Har, 59/7. 53 Ali el- Kri, erhu if, II/43. 54 Bkz. Zuhrf, 43/29-32; Hacc, 22/75. 55 Kalem, 68/4. 56 Ahzb, 33/46. 57 Ve phesiz ki sen (insanlar) doru yola iletirsin. ra, 42/52. 58 Ey Muhammed, biz seni ancak alemlere rahmet olarak gnderdik. Enbiy, 21/107.
52

51

11

Allaha ve ahiret gnne kavuacaklarna inananlar ve Allah ok ok hatrlayp ananlar iin, Allahn Rasulnde en mkemmel bir rnek vardr. 59 Gerekten de Hz. Muhammedin rnek hayat incelendiinde grlecektir ki, O, Allaha gnlden balanmann, Onun emirlerini akla yaamann, insanlarn zdrabna ortak olmann, onlara srf Allah rzas iin yardm etmeyi bir vicdani zevk haline getirmenin, yine onlara srf insan olduklar iin sevgi ve sayg duymann, intikama muktedir iken affetmenin en gzel rneklerini vermitir60. Zulme ve ktle kar durmann, doruluk ve adalet llerinden asla ayrlmamann en canl rnekleri Onun hayatndadr. Sabrn, merhametin, alak gnllln, aile reisliinde anlayn, idarecilikte sorumluluk duygusunun, askerlikte ileri grlln, ocuklar, yetimler ve gszlerle ilgilenmenin en esiz rnekleri Onun hayatndadr. 61 O halde gerek bir mmin, kendisine rnek edinecei bu ideal insanAllahtan sonra- kendi canndan, malndan, her eyden ve herkesten daha ok sever ve onu kendisine rehber edinir.
62

nk mmin, Hz. Peygambere, onu sevmek ve

ona itaat etmek iin inanmtr. Onu gerei gibi sevmez ve emirlerini yerine getirmezse ona olan imannn elbette bir manas kalmayacaktr. 2. Hz. Peygamberin Mminlere ve Dier nsanlara Dknl Bilindii gibi hayatta her eyin karlkl olduu gibi, sevgi de karlkl olur. Karlksz bir sevginin ila nihye devam etmesi neredeyse imkanszdr. te Raslullah ile ashab arasndaki sevgi de karlkl sevgi idi. Nitekim, ashab Reslullah ok seviyor, o da onlar ok seviyor ve onlarla yakndan ilgileniyordu63. Yce Allahn iaret ettii gibi kanatlarn adeta onlarn zerine germiti.
59 60

64

Onlara

Ahzb, 33/21. Afzalurrahman, , Sret Ansiklopedisi, stanbul 2003, I/52. 61 Bkz. Eb ehbe, Muhammed b. Muhammed, es-Sratun-Nebeviyye f Davil-Kurni vesSnne, Dmak, 1988, II/602-672. 62 Tevbe, 9/24. 63 Afzalurrahman age, I/51. 64 Ve mminlerden sana tabi olanlara kanatlarn ger. ( Yani onlara kar mtevazi ve efkatli davran. ) uar, 26/15; Ayrca bkz. Hcr, 15/88.

12

ok yumuak davranyor, kusurlarn yzlerine vurmadan dzeltmeye alyordu. lerinde onlara danyordu. Nitekim bu durum Kuranda yle ifade edilmektedir: Allahn rahmeti sebebi iledir ki, sen onlara yumuak davrandn. Eer kaba ve kat yrekli olsaydn, evrenden dalr, giderlerdi. yleyse onlardan (kusurlarndan) ge. Onlar iin mafiret dile. Yapacan iler hakknda onlara dan. 65 Raslullahn ashabna olan dknln Allah Teala baka bir ayet-i kerimede yle dile getirir: Andolsun, iinizden size yle bir peygamber geldi ki, sizi skan eyler ona ok ar gelir; size ok dkn, mminlere ok efkatli ve merhametlidir. 66 Ayet-i kerimede Yce Allahn Hz. Peygamberin mminlere olan efkat ve merhametini belirtirken kendi Zatna mahsus iki sfatn yani Rauf ve Rahim=ok efkatli ve ok merhametli oluunu, peygamberleri arasnda sadece Hz. Muhammed iin kullanm olmas da ok anlamldr. 67 Hz. Peygamber sadece ashabn deil kendisine inanmayanlar da dnp, kbetlerinin zdrbn iinde duyuyor ve onlarn da kurtulua ermeleri iin adeta kendisini heder edercesine urayor ve didiniyordu68. Nitekim bu durum ayet-i kerimede yle ifade edilmitir: Onlar iman etmiyor diye nerdeyse kendini helak edeceksin!69 Onun bu durumu Kuranda birka yerde daha gndeme getirilmi ve kendisinin grevinin insanlar mutlaka hidayete erdirmek deil, sadece anlatmak ve uyarmak olduu belirtilmitir. 70

l-i mrn, 3/58. Tevbe, 9/128. 67 Kurtub, el-Cmi li-Ahkmil- Kurn, VIII/302. 68 Afzalurrahman, age, I/50. 69 uar, 26/3; Benzeri bir ayet iin bkz. Kehf, 18/6. 70 l-i mrn, 3/20; Mide, 5/92-99; Rad, 13/40; Nahl, 16/35-82; Nr, 24/54; Ankebut, 29/18; ra, 42/48; Teabn, 64/12.
66

65

13

3. Allah Sevgisinin sbatnn Raslullaha Tbi Olmaktan Gemesi Peygamberi sevmek imandandr71. Allaha inanan bir mmin Onun elisini canndan, malndan, anasndan, babasndan daha fazla sevmedike imann kemle erdiremez.
72

Fakat bu sevgi snrsz deildir. Her eyden nce Allahn sevgisine

73

vesile ve sebep olan temyl ile Peygamberi sevmeye sevkeden sevgi temyl ayn deildir. Bilindii gibi Allah, keml-i Zatndan dolay sevilir ve itaat edilirken, Peygambere sevgi Allah iin ve Allahn rzasna kavumak iindir. 74 Bu balamda Allah Teala, bir ayette kendisine olan bu sevgiyi ispatlamann yolunun Raslne itaattan getiini aka ifade etmitir: De ki: Eer Allah seviyorsanz bana uyun ki Allah da sizi sevsin ve gnahlarnz balasn, Allah ok merhametli ve ok balaycdr. De ki: Allaha ve peygambere itaat edin! Eer dnerlerse muhakkak ki Allah, kafirleri sevmez. 75 Ayetteki hitap, sebeb-i nuzlnden anlald gibi zellikle inanmayanlara olduuna gre,
76

Raslune man ve itaat olmadan Allaha iman, onu sevme ve ona

itaat iddias geerli bir iddia olarak kabul edilmemektedir. Bu sebeple, Allah Teala bu ayet-i kerimede kendisini gerekten sevenleri Peygamberine itaata davet etmektedir. u halde, Allah sevgisine giden yol, Raslune itaattan gemektedir. 77 4. Hz. Peygambere Gnlden Bir taatn ngrlmesi Kuran ve hadisin ifadesiyle Peygambere itaat Allaha itattr. Bu hkm Kuranda, Kim Rasle itaat ederse Allaha itaat etmi olur. 78; hadiste de Kim

71 72

Buhr, man 8. Buhr, man 8; Mslim, man 69, 70; Nesi, man 19; bni Mce, Mukaddime 9; Ahmed b. Hanbel, III/177, 275, 278, IV/336. 73 Eb Hmid Muhammed b. Muhammed el-Gazzli, hy-u Ulmid-Dn, Dmek trs. I/12. 74 Yazr, E. Hamdi, Hak Dni Kurn Dili, stanbul 2000, II/1076. 75 l-i mrn, 3/3-32. 76 Yazr, E. Hamdi, age, II/330. 77 Arman, Cemal, Hz. Peygamberin Snnetinde taat, stanbul 2004, s. 40-41, 350. 78 Nis 4/80.

14

bana itaat ederse, Allaha itaat etmi olur, kim de bana isyan ederse Allaha isyan etmi olur. 79 Szleriyle ifade edilmitir. Ancak Allah Teala Kuran Kerimde Peygamberine kuru bir itaat da yeterli grmemekte aksine ona candan ve gnll bir itaat istemektedir. Nitekim bu durum, bir ayette ak bir ekilde ifadesini bulmutur: Hayr, Rabbin hakk iin onlar aralarnda kan ekimeli ilerde seni hakem yapp, sonra da senin verdiin hkme kar ilerinde en ufak bir burukluk bile duymadan ( verdiin hkme gnl holuu ile raz olup) tam anlamyla teslim olmadka inanm olmazlar. 80 Demek ki, gerek manada bir mmin olabilmek iin nce Raslullahn hakemliine bavurmak, sonra da onun verdii hkmleri hem kabul etmek hem de bunu iimizde en ufak bir burukluk bile duymadan uygulamak gerekli olmaktadr. Bu da hi phesiz ancak Onu iten sevmekle ve Ona gnl vermekle mmkndr.
81

Bugn iin Raslullahn hakemliine bavurmak da ancak onun szlerini ve uygulamalarn esas almakla mmkndr. kayna snnettir. 83 5. Hz. Peygamberin Sevdiklerini Sevmek Peygamberin sevdiklerini sevmek, Ona olan sevginin tezahrlerindendir. nk sevgilinin sevsevdiklerini sevmek, sevmediklerini sevmemek, sevenin deimeyen karekteridir. mmet de bu noktada Hz. Peygamberi izleyecek, onun sevdiklerini sevecek, onun sevmediklerini de, kim ne olursa olsun, sevmeyecektir. 84 Ancak buradaki sevginin, din adna sevmek gerekenleri sevmek, sevmemek gerekenleri sevmemek olduunu unutmamak gerekir.
82

Bu bakmdan slamn ikinci derecedeki

79

Buhr, Cihad 109, tisam 2, Ahkm 1; Mslim, mre 32, 33; Nesi, Beyat 27; bn Mce, Mukaddime 1, Cihad 39; Ahmed b. Hanbel, II/244, 252, 313, 467, 511. 80 Nis, 4/65. 81 Arman, Cemal, age, s. 244-45-46-47. 82 Arman, Cemal, age, s. 301. 83 Arman, Cemal, age, s. 244. 84 akan, . Lffi, Hadislerle Gerekler, s. 36-37.

15

Peygamberi sevmek onu her ynyle nefse tercih etmektir. nk kim birini gerekten severse onu kendi nefsine tercih eder, uygun grdklerine muvfakat, uygun grmeyip muhalefet ettiklerine de muhalefet eder. Sevdiini kendi nefsine tercih etmezse sevgisinde ve iddiasndsa samimi olmad anlalr85. Peygamberi sevme iddiasnda bulunup da iddiasnda samimi olanlar, dinde ona uyar, yaamnda onu rnek almaya alr, her hususta onun ahlk ile ahlklanmay gye edinirler. Yoklukta ve varlkta onun edebi ile edeplenir sevinli ve hznl zamanlarnda da bu edebi muhafaza etmeye alrlar. nk seven, sevdiinin sevdiklerini sever ve gnl onlara meyleder86. Daha nceden Medineyi yurt edinmi ve gnllerine iman yerletirmi olan kimseler, kendilerine g edip gelenleri severler ve onlara verilenler karsnda ilerinde bir kayg duymazlar. Kendileri zarret iinde bulunsalar bile onlar kendilerine tercih ederler. apak delillerindendir. Enes b. Mlikin (. 90/708) nakline gre Peygamber ona, Ey oul! Kalbinde kimseye kar kin ve haset olmadan sabahlayp akamlyabiliyorsan bunu yap!dedi, sonra unu ilave etti: Bu benim snnetimdir. Kim snnetimi ihya ederse o beni sevmitir. Kim beni severse cennette benimle beraberdir. 88 Hadiste ifade edildii gibi Peygambere itaat ve Onun yolunu takip etmek, sevginin almeti, sevgi de Ona itaat etmenin gereidir. nk Peygamberin sfat ile sfatlanmak, sevginin kemline, baz ilerde ona muhalefet sevginin noksanlna iarettir. 89 Sonu olarak unu sylemek mmkndr: Hz. Peygamberi sevenleri sevmek, ona u ya da bu ekilde kar kanlar asla tasvip etmemek, dman bilmek mmet olmann bir baka gereidir. 90 Allaha ve hiret gnne inanan bir milletin; babalar, oullar, kardeleri, yahut akrabalar da olsa, Allaha ve Raslne dman
87

yeti buradaki sevgi meylinin

85 86

Ali el-Kri, ege, II/43. Age, a. y. 87 Har, 59/9. 88 Tirmzi, lm 16. 89 Arman, Cemal, age, s. 272. 90 akan, Hadislerle Gerekler, s. 37.

16

olanlarla dostluk ettiini grmezsin. 91 yeti, sevgi ynnden Mslman gnllerin asl bulunmalar gereken izgiyi belirtmektedir. 6. Mminlerin Hz. Peygamberin Cann Kendi Canlarndan Aziz Bilmeleri Gerektiinin Belirtilmesi Hayatta iken Peygamberi kendi canndan daha ok korumak, onun nefsine ynelecek her trl tehlikelere kar gs germek Peygambere itaat ve balln bir gerei ve tezhrdr. Hangi dnem olursa olsun, Mslman olan her fert iin Peygamberi sevmek, imann kemli iin nasl bir gereklilik ise, davasnda ona yardmc olmak, mcadelesinde yalnz brakmamak, her hususta ve zellikle zatna ynelik tehlikelere kar onu nefsine tercih etmek92, bilhassa kendi zamannda yaayan Mslmanlar iin hem dini vecibe, hem de ona itaat ve balln bir tezhrdr. 93 Zeyd b. Sbitin ( . 45/665), Taifte urad saldrda atlan talarn Hz. Peygambere isbet etmemesi iin kendisini siper etmesi ve onu can pahasna korumas94, hicret esnasnda mriklerin komplolarna kar Hz. Alinin, lm tehlikesine ramen hi itiraz etmeden Hz. Peygamberin yatana yatmas95 Akabe biatnda Medineden gelen Mslmanlarn, hicret etmesi durumunda Hz. Peygamberi canlar pahasnda koruyacaklarna dair sz vermeleri96 Uhut harbinde ordunun dalmas zerine zntsn gren Mikdad b. Esvedin (. 33/653) can pahasna Hz. Peygamberi koruma gayretleri97 sahabenin bu manadaki gayretlerinin sadece bir kadr. nk sahabenin hayat, Hz. Peygambere itaat ve ballk ynleriyle doludur. 98

Mcadele, 58/22. Ali el-Kri, erhu-if, II/43. 93 Bk. Arman, Cemal, age, s. 300, 301. 94 Bkz. Kksal, Mustafa sm, slam Tarihi ( Mekke Devri) stanbul 1981 s. 344 95 Bkz. Age, a. y. 96 Bkz. Kksal, age., s. 386-387. Ayrca geni bilgi iin bkz., Bedruddn Ebu Muhammed Mahmd bn. Ahmed el- Ayn, Umdetul Kri erhu Sahhil Buhr, Msr 1392/1972, I/174; Ebl-Abbs ihbuddn Ahmed. b. Muhammed el- Kastaln, rds sr li-erhi Sahhil Buhr, Badat trs. ( Bulak ofset), I/99. 97 Bkz. Buhr, Meazi 4. 98 Arman, age, s. 301.
92

91

17

Allah Teala mminlerden, Hz. Peygamberin cann kendi canlarndan bile nde tutmalarn Kuran Kerimde u ayeti kerime ile istemitir: Peygamber mminler iin kendi canlarndan ileridir. Onun eleri de onlarn anneleridir. 99 Bu ayetten anlalyor ki mminler, kendi canlarndan nce Hz. Peygamberi dnmek zorundadrlar. Hatta bu, sava meydanlarnda bile olsa byle olmaldr. Nitekim Tevbe suresinde mminlerin onun canndan nce kendi canlarnn kaygsna dmemeleri gerektii, aksi takdirde bunun kendilerine asla yakmayaca aka ifade edilmitir: Ne Medine halknn ne de onlarn evresinde bulunan bedevi Araplarn, Allahn Raslunden geri kalmalar ve Onun canndan nce kendi canlarnn kaygsna dmeleri onlara yakmaz. 100 Bir mslmann Hz. Peygamberin cann kendi z canndan nne karabilmesi de elbette onu ok sevmesine baldr. te bunun iin bizzat Hz. Peygamber de, kendisinin her eyden ve herkesten daha ok sevilmesi gerektiini belirtmitir. Nitekim Buharinin: Peygamber (s. a. s) sevgisi imandandr. 101 bal altnda verdii hadislerden birisinde yle gemektedir: Sizden biriniz beni annesinden-babasndan, olukocuundan ve btn insanlardan daha ok sevmedike iman etmi olamaz. 102 O halde bir mminin bu ayetten karaca anlam, Hz. Peygamberi bata kendisi olmak zere herkesten ve her eyden daha ok sevmesi, kalbinde ondan nce herhangi bir kimseye veya eyaya yer vermemesi olmaldr.. Hz. Peygamberin bu konudaki hassasiyetinin onun gerek manada rnek alnmasnn ancak kendisinin ok sevilmesine bal olduundan kaynakland aktr. Bu durum, ayn zamanda onun mmetine olan dknln de gstermektedir. nk o, bu lde sevilmedike getirdii stn prensipler ideal mnada benimsenip yaanmayacak, dolaysyla en yce sevgi olan Allah sevgisi de kuru bir iddia olarak103 ortada kalacaktr.

Ahzb, 33/6. Tevbe, 9/120. 101 Buhr, man, 1-9. 102 Bkz. Buhr, man 8; Mslim, man 70; Nesi, man 19; bn Mce, Mukaddime, 9; Msned, III/177-207-275; Ayrca geni bilgi iin bkz. Arman, Cemal, age, s. 300. 103 Ali el-Kri, age, II/ 43.
100

99

18

te bu sebeple, Hz. Peygambere gnlden inanan ve onu yakndan tanyan ashab, Onu sevmede mstesna rnekler vermitir. Izdraplar iinde son nefeslerini verirken bile hep onu dnmler, hayatlar pahasna da olsa ondan gelen emirleri byk bir teslimiyetle yerine getirmiler ve Onun ayana batacak bir dikene bile raz olmayp, hayatlarn tehlikeye atmay gze almlardr. olarak saldrlardan korumak eklinde tezahr eder.
104

Bugn ise, bu

duyguyu, Peygamberin tebli ettii dini, ahlki ve sosyal deerleri fiili ve szl

B. KURANDA HZ. PEYGAMBERE SAYGI Hz. Peygambere sevgi, elbette ona derin bir saygy da gerektirir. Kuran Kerim bu konuda da detaya kadar inen ilgin atflarda bulunmutur. Bizzat yce Allah, Hz. Peygambere ayr bir nem ve deer verdiini eitli vesilelerle ortaya koymutur. Bu cmleden olarak onun ann ycelttiini, nimetler verildiini,
106 105

kendisine pek ok
107

Onun daima kendi gznn nnde olduunu,

Ona

daima yardm edeceini108 ve Onu insanlarn her trl dmanlndan koruyacan, 109 Ona itaat etmenin kendisine itaat etmek olduunu ifade etmitir. 110

104

Ashabn Raslullah sevgisine bir iki rnek unlardr: rivayet olunduuna gre ensardan bir kadna babas, kardei ve kocasnn savata ehit dtn haber vermilerdi. O hemen Raslullah sormu ve onun salk haberini alnca Onu bana gsterin demi, Onu grnce de Senin salndan sonra her musibet bana hafif gelir. demitir. Yine Mekke mrikleri Zeyd b. Desinneyi ldrmek zere Haremden karrken Ebu Sufyan ona yle sormutu: Ya Zeyd, Allah akna doru syle! Senin yerine imdi boynunu vurmak zere Muhammedin bizim elimizde olmas, senin de ailen arasnda olman senin iin daha sevimli gelmez mi? Zeyd yle der: Muhammedin (s. a. s) imdiki bulunduu yerde ayana bir diken batmas ve de benim kendi ailem arasnda huzur iinde olmam bile benim iin sevimli gelmez. Bunun zerine Ebu Sufyan u itirafta bulunmak zorunda kalr: Muhammedin ashabnn onu sevdii gibi ilerinden birisini bu kadar seven hibir insan grubu grmedim. 104 Bkz. bn Him Sret, III/43, Hasen Nr Hasen, et-Teeddub mear-Rasl, Cidde 1991, s. 163-164.
105 106

Senin ann da ykseltmedik mi! nirh, 94/4. Biz sana bol nimetler verdik Kevser, 108/1. 107 phesiz ki sen bizim gzlerimizin nndesin Tr, 52/48. 108 Ve Allah sana kuvvetli ekilde yardm edecektir. Fetih, 48/3; Ayrca bknz. Mmin, 40/51; Tevbe, 9/25; Rm, 30/47; Enfl, 8/17; Mcdele, 58/21; Safft, 37/171-172. 109 Allah seni insanlardan koruyacaktr Mide, 5/67. 110 Kim Rasle itaat ederse Allaha itaat etmi olur. Nis, 4/80.

19

Bundan baka Allah Teala, Raslullaha ayr bir yer ve deer verdiini gsteren ve detaya kadar inen baz hususlara da temas etmitir. imdi bunlardan bazlarn takdim edelim: 1. Hz. Peygambere Eziyet Edilmemesi Her durumda ve artlar ne olursa olsun Allahn Raslune itaat, onu sevip saymay ve korumay emreden Allah Teala, Raslullaha eziyet edenleri de uyararak onlarn akbetlerinin ok kt olacan haber vermektedir: Allaha ve Raslune eziyet edenler(yok mu) Allah onlara hem dnyada ve hem de ahirette lanet etmi ve onlar iin alaltc bir azap hazrlamtr. 111 Allahn Raslne eziyet etmek ise bu ayet erevesinde haram olarak belirtilmitir. 112 Grld gibi Allah Teala, Reslullaha kar yaplacak bir eziyeti ok sert ve net meyyidelerle balamaktadr. Bylece Peygamberine ne kadar deer verdiini de ortaya koymu olmaktadr. Bu cmleden olarak, Kuranda Hz. Peygambere yaplan baz eziyetlerden de sz edilir. Bunlardan birisi, mnafklarn Hz. Peygamber iin her duyduuna inanan manasnda Kulak demeleridir. Halbu ki Hz. Peygamber, onlarn sularn yzlerine vurup dn yapma frsatlarn kapatm olmamak iin sylediklerini kabul etmi gibi grnyordu. Ayet-i kerimede113 bu hususlara iaret edilerek Hz. Peygambere eziyet edenleri elim bir azabn beklemekte olduu haber verilir ve ardndan gelen ayette de Allah ile birlikte Raslullah da rz etmenin art olduu belirtilir. Baka bir rnek de; Yahudilerin rina kelimesini istismar etmeleridir. Bu kelime normalde bizi gzet, teenni buyur, msaade et ki iyi anlayaym demek iken, onlar bunu branicedeki bir kfr ve hakret kelimesine benzeterek sylyorlard. Yce Allah onlarn bu kstah davranlarna mahal brakmamak iin bundan byle
Ahzab, 33/57. Nevev, Eb Zekeriyya Yahya b. eref, el-Minhc fi erhi Sahhi Mslim bnil Haccc, Badd, trs. IX/ 334. 113 Yine ilerinden Peygamberi inciten ve: O her syleneni dinler bir kulaktr. Diyenler vardr. De ki: O, sizin iin bir hayr kuladr, Allaha inanr, mminlere inanr ve iman edenleriniz iin bir rahmettir. Allahn Peygamberini incitenler iin ac bir azap vardr. Bkz. Tevbe, 9/61.
112 111

20

mminlerin Raslulalha kar rina kelimesi yerine ayn manaya gelen unzurn kelimesini kullanmalarn emretmekte ve bu emrin ciddiyetini belirtmek zere de ayet-i kerimeyi ve kafirler iin can yakc bir azap vardr cmlesiyle bitirmektedir.
114

Bu da phesiz Allahn, Peygamberine ne kadar nem verdiini

gsteren ak bir delildir. 2. Rslullah zecek Sz ve Davranlardan Uzak Durulmas Peygamberi zecek her trl eziyet verici kaba sz ve davranlardan uzak durmak dini bir vecibedir115. nk peygamberi zen aslnda Allah zm olur. Bu da, o kiinin helak olma sebeplerinden biridir. 116 bni Abbastan rivayet edildiine gre Hz. Peygamber ashabna evinde yemek yedirir fakat bazlar yemekten nce gelirler; yemekten sonra da kalkp gitmezlerdi. Haliyle Hz. Peygamber sklr ama misafirlerine de bir ey diyemezdi. yapmaktadr: Ey iman edenler! Yemee arlmadan Peygamberin evlerine girmeyin, (ayet yemek haricinde size izin verilmi de girmiseniz) yemek vaktini gzetlemeyin. (yemek gelsin diye oturup durmayn. Yemee) davet edildiiniz zaman girin, yemei yiyince de daln. Sze dalmayn. nk bu (hareketleriniz) Peygambere eziyet veriyor fakat o (size bunu sylemekten) utanyordu. Ama Allah hakk sylemekten utanmaz. Onlardan (Peygamberin hanmlarndan) bir ey istediiniz zaman da perde arkasndan isteyin. Bu, hem sizin kalpleriniz, hem de onlarn kalpleri iin daha temizdir. Sizin, Allahn Raslune eziyet etmeniz ve
117

te byle

detay saylabilecek bir konuda bile Allah Teala ashab uyararak u aklamay

Ey iman edenler, Rin=bizi gzet demeyin, Unzurn= bize bak deyin ve duyun ki; kafirler iin pek elem veren bir azap vardr. Bakara, 2/104; Ayrca bkz. Nis, 4/46. 115 Nevev, age, IX/ 334. 116 Nitekim Kuranda, Allah ve Rasln incitenlere Allah, dnyada ve ahirette lanet etmi ve onlar iin horlayc bir azap hazrlamtr. (Ahzab, 33/57) buyrulmaktadr. 117 Bkz. Buhr, Tefsir 33/8. Ayrca Bk. el-Kurtub, el-Cmi li-Ahkmil-Kurn, Beyrut 1985, XIV/224.

114

21

kendisinden sonra onun elerini nikahlamanz asla olmaz. nk bu, Allah katnda byk bir gnahtr. 118 Btn bu rnekler Hz. Peygambere saygl olmak, onu zecek her trl sz ve davrantan kanmak, Peygambere itaatn tezahrlerinden olduunu gstermektedir. Ancak itaat ve sayg gibi bu tr davranlar, Hz. Peygamber hayatta iken riyet edilmesi gereken davranlar gibi grnyor sa da, vefatndan sonra ayn saygya devam etmenin, ahsna ve tebli ettii deerlere ynelik her trl saldrlardan uzak durmann da gerekli olduunu belirtmeye her hangi bir mni yoktur. 119 3. Raslullahn nne Geilmemesi, Koyduu Snrn Almamas Snnet yaamnda Hz. Peygamberin koyduu lleri muhafaza etmek mmet olmann ve Allahn Raslne itaat etmenin gereidir120. Allah Tealann u emri de Raslullaha sayg erevesinde ok anlamldr. Ayette mminlerden, Allahn Raslunun nne gememeleri istenmektedir: Ey iman edenler! Allah ve Raslunun nne gemeyin, Allahtan korkun. phesiz ki Allah her eyi iiten ve her eyi bilendir. 121 Ayetten de kolayca anlalaca gibi Allah Teala, Hz. Peygambere itaat ve saygda, onun nne geilmemesini istemitir. Onun nne gemekten kast da elbette hem sz ve hem de fiil olarak onun nne gememektir. Bu bakmdan bu uyarya sz gelimi onun bulunduu bir mecliste ortaya kan bir probleme ondan nce cevap vermeye kalkmaktan tutun da, onunla birlikte yolda giderken bir izin veya iaret olmakszn onun nnden yrmek veya sofrada ondan nce yemee balamak gibi her trl eylem ve sz girmektedir.
118 119

122

Gnmzde ise karmza

Ahzb, 33/53. Bk. et-Taber, Eb Cefer M, uhammed b. Cerir, Cmiul-beyn an tevlil-ytil-Kurn (Tefsrut-Taber), Khire 1979, VII/496. Ayrca hayatta iken ve vefatndan sonra peygambere itaat etmenin vacip olduuna dair geni bilgi iin bk. Mustafa es-Sb, es-Sunnet ve mekneth fitteril- slm, Beyrut 1405/1985, s. 4958; Ali el-Kri, age, II/11. 120 Arman, Cemal, age, s. 305. 121 Hucurt, 49/1. 122 Yazr, E. Hamdi, Hak Dni Kuran Dili, stanbul 2000, VII/169.

22

kacak her trl uygulamalarmzda, eylemlerimizde, Hz. Peygamberi ve dolaysyla Onun snnetini rnek almak, o konuda Hz. Peygamber bir ey sylediyse o ekilde davranmak, Raslullaha yapacamz bu balamdaki itaatmz olacaktr123. Bu ekilde yaanlan bir hayat tarzda Allahn buradaki emrine uygun bir hayat olacaktr. emrini ihll etmektir. 4. Raslullah le Konuurken Ses Tonunun Onun Ses Tonundan Fazla Ykseltilmemesi Mescid-i Nebevde ve Raslullahn huzurunda edebe aykr davranlarda bulunmak Hz. Peygambere saygszlk olarak deerlendirilmitir. Sahbiler, zellikle Mescid-i Nebevye girerlerken Peygamberin huzuruna kyormu gibi sessizce, edep ve sayg ile girip kmlardr. stemeyerek veya dalgnlk neticesinde az da olsa rastlanan edebe aykr davranlar da ikaz etmilerdir. 125 Allah Teala bir nceki ayetinde126 Raslullahn nne gemeyin emrini verirken, bundan sonra daha da detaya inerek yle buyurur: Ey man edenler! Seslerinizi, Peygamberin sesinin stne ykseltmeyin, birbirinizle yksek sesle konutuunuz gibi Onunla da yle yksek sesle konumayn. Yoksa siz farknda olmadan amelleriniz boa gider. Allahn elisinin huzurunda seslerini ksanlar ise yle kimselerdir ki, Allah onlarn kalplerini, takva iin imtihan etmi (onlarn takvaya ehil olduklarn anlam)tr. Onlar iin mafiret ve byk mkafat vardr (Ey Peygamber) odalarnn arkasndan sana baranlarn oklar, dncesiz kimselerdir. Onlar, sen kendilerinin yanlarna kncaya kadar bekleselerdi, kendileri iin elbette daha iyi olurdu. Allah ok balayan ok esirgeyendir. 127 Grld gibi Allah Teala bu ayetlerde Peygamberin huzurunda Onun ses tonundan daha yksek bir sesle konuulmamas gerektiini bildirmi; aksi takdirde
124

Bunun aksi ise Allahn ayetteki Onun nne gemeyin

Sbi, age, s. 4958; Ali el-Kri, age, II/11. Arman, Cemal, age, s. 283. 125 Arman Cemal, age, s. 295. 126 Hucurt, 49/1. 127 Hucurt, 49/2-5.
124

123

23

yaplan btn amellerinin farknda olunmadan bir anda boa gideceini haber vermitir. Bu ayetlerin nuzlnden sonra ashbn ikinci ayette sz edilen imtihandan baar ile gemek iin bu hususa ok dikkat ettiklerini ve bu emirleri hassasiyetle uyguladklarn tefsirlerden renmekteyiz. 128 Mesel tefsirlerde bu ayetin nuzlnden sonra Hz. Ebu Bekir ve Hz. merin Raslulahn huzurunda konuurken Onu incitmemek iin seslerinin tonlarna ok dikkat ettikleri belirtilmitir. te yandan yaratltan yksek bir ses tonuna sahip olan Sabit b. Kays ise bu ayetin nuzlnden sonra kendisinin bu emri ihlal ettiini dnerek ben Cehennem ehlindenim deyip evinden kmam; bunu duyan Raslullah, edip ses tonunun yaratltan yksek olmas sebebi ile kendisinin bu duruma girmediini belirterek onu teselli etmitir. 129 Bir defasnda ise Mescid-i Nebevde yksek sesle konuulmu, bunun zerine Hz. mer (. 23/643) sesli konuanlarn kimler olduunu sormu. Taif ahlisinden olduklarn renince de, ayet siz bu ehir halkndan olsaydnz muhakkak cannz actrdm. Sizler Raslullahn mescidi iinde seslerinizi ykseltiyorsunuz, yle mi?!.. diyerek onlar azarlam ve bu yaptklarnn Raslullaha bir saygszlk olduunu belirtmitir. 130 Netice olarak bu ayetlerde (Hucurat, 1-2) Raslullah ile konuma ve ona seslenme adab zerinde durulmaktadr. Bugn ise Hz. Peygamber anld veya ad duyulduunda ve de snnetinden bahsedildiinde, hayattaym gibi edebe brnmek Hz. Peygamberden sonra gelen mslmannn ayetten karabileci bir ders ve uygulama olabilir131. Burada yeri gelmiken bir incelii daha hatrlatmek istiyoruz. O da, bizzat Allah Tealann Hz. Peygambere Kuranda hibir yerde ismi ile hitap etmemi olmasdr. Dier peygamberlere ismi ile hitap bulunan pek ok ayet-i kerime olmasna ramen, Hz. Peygamber iin kullanlan hitaplar Ey Peygamber, Ey
128 129

el-Alsi, Mahmd, Rhul-Mani, Dru hyit-Tursil-Arbi, Beyrut trs, XVI/138. bn Kesr, Ebul Fid smil ed Dmeki, Tefsrul Kurnil Azm, stanbul 1992, IV/206. 130 Buhr, Salt 83. 131 Bir hadis duyduunda dinleme adabna riayet etmek, Peygambere duyulan hrmet ve saygdan ileri gelir. Naklederken de ayn saygy duymak ve emanet bilinci ierisinde olduu gibi nakletmeye zen gstermek Hz. Peygamberin ahsna duyulan saygnn ve sevginin baka bir gstergesidir. Kr. Arman, Cemal, age, s. 283.

24

Rasl! gibi hitaplardr. Bu durum bile Allah Tealann Hz. Peygambere ayr bir deer verdiini gstermektedir. 132 5. Raslullahn Huzurunda Tartlmamas Hz. Peygamberin huzurunda tartmak doru deildir. Az da olsa, zaman zaman vuk bulan tartmalardan holanmamtr. Hastal esnasnda yaz yazacak bir ey istediinde, hastalnn arl sebebiyle Hz. merin buna engel olduu ve sahabiler arasnda yaz malzemesini getirip getirmeme konusunda mnakaa kt bilinmektedir. Bunun zerine Hz. Peygamber, Yanmdan savulun! Benim yanmda tartmak olmaz. buyurdu. 133 Hz. Peygamberin huzurunda kan her tartmann Mslmanlarn aleyhine ve bir takm musbetlere sebep olduu tarihi olaylarla sabittir. rnein, Kadir gecesini ilan etmek zere aile fertlerini uyandrmaya kalkan Raslullahn, dikkatinin yannda cerayn eden bir kavgaya ynelmesi neticesinde, Kadir gecesinin hangi gece olduu kendisine unutturulmutur. mmet, Peygamberin huzurunda yaplan bir tartma yznden bu geceyi kesin olarak bilmekten mahrum kalmtr. Ancak Hz. Peygamberin bu olay zerine, Ben size Kadir gecesini haber vermek zere kmtm. Falan ile filan kavga ettiler de o bilgi benden ref olundu. Belki bu hakknzda daha hayrldr. 134 Buyurduunu da belirtmek gerekir. nk hadiste gecenin bildirilmemesi bir kayp olduuna iaret edilmekle beraber, neticenin mmet iin daha hayrl olabileceine dikkat ekilmitir. Ancak yukarda getii zere Hz. Peygamberin huzunda tartmann, yksek sesle konuma ve sesi Raslullahn sesinden fazla ykseltmenin, farkna varlmadan amellerin yokluuna sebep olaca ayetle sabittir. 135 Buna paralel olarak Hz. Peygamberin sznn dinlenmemesinin ac sonular daima grlegelmitir. rnein, Uhut savanda okularn Hz. Peygamberin szn

es-Sbn, Muhammed Ali, en-Nbuvvetu vel Enbiy, Dmek, 1989, s. 24-25. Buhr, lm 39. 134 Buhr, man 36. 135 Hucurt, 49/2.
133

132

25

dinlemeyerek yerlerini terk etmeleri, ksmi de olsa Mslmanlarn hezmetine136 ve bir ok skntlara sebep olmutur. Hz. Peygamberin mmetinin ise bu konudaki tutumu bu emrin gerei olarak, Ondan vrid olan hadislere ve onun miras brakt slamn yaam felsefesi olan snnete tbi olmak zere tezahr edilebilir. 137 6. Her Konuda Hz. Peygamberin rnek Alnmas Hz. Peygamberi sadece farz ve vaciplerde deil, dier konularda da rnek almak, nasl yaptn aratrarak yaay ve uygulamalarnda bulunduu rnekleri dierlerine tercih edip esas almak Allahn Raslune itaat etmenin ve Ona sayg duymann en nemli tezhrlerindendir. Hatta Hz. Peygamberin svelii138 sadece ibadet ve dini meseleleri deil, hayatn dier alanlarnda kapsar. Bu noktada meseleyi sadece snnetin balaycl asndan da deerlendirmek gerekmez. Peygamberi seven ve ona itaat eden her mmin uygulama alan bulduu her alanda tartmasz ve alternatifsiz olarak Hz. Peygamberi rnek kabul eder. nk sevenin, sevdiinin her hareketini rnek almas139, kendisine apayr bir huzur verir. 140 Ashbn Raslullaha duyduu sayg hem Hz. Muhammedin hayatnda hem de vefatndan sonara en st seviyede olmutur. Bu sayg ve itaat u rneklerle gsrerebiliriz: Ashb ierisinde Raslullahn yry eklini dahi sorup bu noktada bile kendilerini ona benzetmeye alanlar vard141. bn mer (. 74/693) bunun ilgin bir rneini tekil eder. Onun Hz. Peygamberin izini takip etmesini grenler ona adeta mecnun diyorlard142. Hac esnasnda srf Hz. Peygamberi rnek almak amacyla tavaftan sonra iki rekat namaz klar, sonra kendi konaklayaca yere dnmeden nce Saf ile Merve arasnda dolard. Hac yahut umreyi yapp da Mekkeden hareket ettii zaman devesini Medine yaknndaki Hz. Peygaamberin

136 137

Buhr, Meazi 17. Geni bilgi iin bkz. Arman, Cemal, age, s. 291. 138 Peygamberin her konuda Mslmanlara en iyi ve en gzel rnek olmas. Bkz. Ahzb, 33/21; elMmtehine 60/6. 139 Peygambere ballk lsnde, rnek alnmas durumlar iin bk. akan, smail Ltfi, Krk Hadis, stanbul 1995, s. 45. 140 Bkz. Arman, Cemal, age, s. 274. 141 Buhr, Hac 93. 142 mam Mlik, Muvatt, II/1007. rnek uygulamalar iin bkz. Eb Dvd, Mensik 55; Nesi, Mensik 175.

26

devesini kerttii Zul-Huleyfedeki Bathada kertirdi143. Halbu ki mezkur yerde konaklamak hac menasikinden deildi. 144 Raslullah altn yzk yaptrp taktnda bunu gren sahabiler de birer altn yzk yaptrp taknmlard. Bunun zerine Hz. Muhammed Bu yz takyordum fakat bundan sonra artk onu hi takmayacam. Deyip altn yzn kard. Btn sahabiler Ona uyarak altn yzklerini kardlar. 145 Hz. mer Hacerl- esved-i ptkten sonra: Senin bir ta olduunu biliyorum. Eer Raslullahn seni ptn grmeseydim, seni asla pmezdim. Demitir. 146 Hz. Peygamberin abdest bozmaya varncaya kadar her konuda ashabn eitmesi147 onu uygulama alan bulan her konumda rnek almann gerekliliini gsterir. nk o rettii her eyi uygulamak iin retirdi. Her ne kadar yukarda rnekliini sunduumuz bn mer ve onun gibi sahabileri bugnn Snnet aratrmaclar, Raslullahn hayatn rnek almada zahiri yaklam148 olarak deerlendirseler de bu rneklerde sevgi ve saygnn, Hz. Muhammede duyulan muhabbetin izleri vardr. 7. Peygamberi Uyurken Rahatsz Etmemek Sahbiler Hz. Peygambere olan sayglarndan dolay Onu uykuda grdklerinde uyandrmak istemezlerdi. Zira Hz. Peygamberin gzleri uyusa da kalbi uyumazd, her an Allahn denetiminde ve gzetiminde olduundan belki Allahtan vahiy alyor olabilirdi. rnein; yoksul bir kadn hastaland. Hz.

143 144

Buhr, Hac 148. Buhr, Hac 147. 145 Buhr, tism 4, Eymn 6; Eb Dvd, Htem 2. 146 Buhr, Hac 60; Tirmiz, Hac 37. 147 Bir adam Selmn- Frisye (. 32/625) alay ve kmseme maksadyla Hz. Peygamberi kastederek, arkadanz size abdest bozmaya varncaya kadar her eyi retiyor yle mi? deyince Selmn, Tabi retiyor. Peygamberimiz kk ve veya byk abdest yaparken kbleye dnmemizi, sa elimizle taharetlenmemizi, ve taharetlenirken (ta ile) ten az kullanmamz yasaklad dedi. (Nesi, Tahret 37). 148 Sahabenin Snnete yaklam ve alglay farkllklar iin Bkz. Erul, Bnyamin, Sahabenin Snnet Anlay, Tdvy. Ankara 2000.

27

Peygamber ldnde kendisine haber verilmesini istedi. Kadn ld ve Hz. Peygamber arlmadan gece defnedildi. Durumu haber alan Hz. Peygamber, Bu kadn ldnde size bana haber vermenizi emretmedim mi? buyurdu. Ashb, Ya Raslallah! Geceleyin seni uyandrmay doru bulmadk diye cevap verdiler. 149 Hz. Peygamber, mecbur kalnmadka, kendiliinden uyanncaya kadar uykusundan uyandrlmazd. Zorunlu hallerde uyandrlmak istendiinde yannda tekbir getirilirdi150 bu durumu sahbeden mrn b. Husayn (. 52/671), Peygamber uyuduu zaman kendiliinden uyanmadka biz onu uyandrmazdk. nk bizler, uykusunda kendisine ne olacan bilemezdik. szleriyle dile getirmektedir. 151 8. arldnda Peygambere Hemen Karlk Vermek Hz. Peygamberin sesleniine hemen karlk vermek, sahbenin Peygambere kar yapmakla mkellef olduu saygnn ve itaatn grevlerindendir. 152 Eb Sad b. el Muall bir gn mescide namaz klmakta iken Hz. Peygamberin kendisini ardn, fakat hemen icabet etmediini, namazn bitiminde Raslllahn yanna vardnda, ona, kendisine cevap vermeyiinin sebebini sorduunu, Namaz klyordum ya Raslallaheklindeki cevabna, Peki Allah Tel, Peygamber sizi kendinize hayat verecek bir eye davet ettii (ard) zaman zaman Allaha ve Raslne icabet ediniz!153 buyurmad m?sorusuyla karlatn nakleder154. Peygamberin birini armas durumunda hemen karlk verilmesinin gerektiini aka belirten bu yet ve hadis eitli ekillerde yorumlanmtr.
155

Hz.

Peygamberin ge cevap vermesinden dolay sz konusu sahbeyi uyarmas, emrin

149 150

Nesi, Ceniz 43. Buhr, Teyemmm 6, Menakb 25. 151 Buhr, Teyemmm 6. 152 Arman, Cemal, age, s. 289. 153 Enfl, 8/24. 154 Buhr, Tefsr sre 1/1; Eb Dvd, Vitr 15; Tirmzi, Sevbul Kuran 1; Nesi, ftith 26; Ahmed b. Hanbel, IV, 211. 155 Davdiden yaplan bir yorum naklinde; namazda olan birinin, yetteki Hz. Peygamberin sesleniine karlk verme hitabnn dnda yer alaca ifade edilmitir. Nakledilen dier bir yoruma gre, namazda iken Peygamberin sesleniine karlk vermek farzdr. cbeti terk eden msiyet ilemi olur. Ancak bu Peygambere has bir hkmdr. bn Hacer her iki yorumun kritiini u ekilde yapmtr: Davdinin iddiasnn delili yoktur. Dier iki gr ise afiinin grdr. Bu gre gre namazda iken bile Hz. Peygamberin arsna cevap vermek vciptir; ancak namazn iptal olup olmayaca noktasnda ihtilaf edilmitir. Bkz. bn Hacer, Fethl-bri bi-erhi Sahhil-Buhr, Beyrut 1402, VIII, 128-129.

28

derhal yerine getirilmesi gerektiini gsterir. Meguliyet ne olursa olsun, istitat aan bir durum sz konusu olmad mddete, Peygambere mutlak cevap verilmelidir. armann umum ifade eden bir lafzla yaplp bir kaydn konulmamas da istitat dahilinde btn halleri kapsadnn ifadesidir. Buradaki ummilik, her arana namazda iken cevap vermek gerekir, eklinde deil, Hz. Peygamberin her arsna cevap vermek gerekir, eklinde anlalmaldr. nk Allah Teala namazda konumay genel bir kural ile yasaklam, sonra da, namazda iken Peygamberin arsna karlk vermek bundan istisna edilmitir. Bu sebeple namazda iken Peygamberin arsna karlk vermek namaz bozmaz denilmitir. afii ve dier baz alimlerin gr budur. vacip olur. 9. Konutuunda Sessizce Dinlemek slam ahlknn adablarndan biri de birisi konuurken onu sessizce dinlemektir. Bu ayn zamanda kiinin karsndakine gsterdii bir saygnn ifadesidir. Ancak sz konusu Peygamber olunca, bu kurala riayet etmek elbette daha byk bir nem arzedecektir. Dinin teblicisi olmas hasebiyle Hz. Peygamberin azndan kacak bir szn ya dorudan vahiy ya da vahiynin beyan olabilme ihtimali vardr. Dolaysyla Allah Raslnn azndan kacak her szn apayr bir nemi vardr. Sahbiler, bu gerekten hareketle itaat, sayg ve hrmetlerinin bir tezahr olarak, Allahn Rasl konuurken, her zaman dikketle dinlemilerdir. Onlarn bu dinleme dikketleri ise Balarnn stnde bir ku varm da uuverecekmi gibi davranyorlard. eklinde ifade edilmitir. 157 Konutuunda sessizce dinlemenin yan sra, onun huzurunda sesini ykseltmek, talimatn gereksiz yorumlara tbi tutup saptrmamak, gzel ad anldka sal- selm okumak, srekli olarak onu candan seven birinin dikkat ve
156 157

156

Hz. Peygamberin arsna namaz

klarken bile cevap vermek gerekiyorsa, dier durumlarda cevap vermek ncelikle

Bk. bn Hacer, age, VIII, 129. Buhr, Cihd 37; Eb Dvd, Tb 1, Snnet 24;Nesi, Ceniz 81; bn Mce, Ceniz 37; Ahmed b. Hanbel, IV, 278, 295. Ayrca bk. A. El-Kr, erhu-if, II/67.

29

nezaketi iinde bulunmak, mmet olmann ya da candan ire bir sevgi ile ona bal kalmann yaygn ve gnlk tezahrleridir. 158 10. Allah Tealann Meleklerin ve Mminlerin Raslullaha Salt Allah Teala Kuran Kerimde Hz. Peygamber iin duyulmas gereken saygy ve mslmanlarn Ona kar nasl davranmalar gerektiini tefarruat sayabileceimiz noktalara kadar haber verirken, bu saygnn ve Ona verilecek deerin son noktasnda, kendisinin ve meleklerin Hz. Peygambere salt ettiini yani Onu hayrla yd edip vdklerini belirtmitir. Sonucunda ise Allah Teala kendisinin ve meleklerinin yapm olduu bu ie btn mminlerin de katlmasn ve ona itenlikle esenlik dilenmesine armaktadr. yleki : phesiz ki Allah ve melekleri, peygambere salt etmekte ( yani onun erefini gzetmekte ve ann yceltmekte) dirler; o halde siz de iman edenler ona salt edin ( yani, onun ann yceltmeye zen gsterin) ve ona itenlikle selm edin ( esenlik dileyin). 159 Allah Teala bylece Hz. Peygambere ne kadar nem verdiini gstermi olmaktadr. Onun bu kadar deer verdii bir zta elbette sayg gstermek, onu incitmekten son derece saknmak ve elbette Onun (c. c. ) bu tevik edici ak emrine uyarak Hz. Peygambere daima salt ve selm etmek gerekir. 160 Hz. Peygamber de yce Allahn emrini teyiden kendisine salt ve selm edilmesini tlemi ve bu emri yerine getirenlere mjdeli haberler vermitir.
161

Fakat Allah, ak bir ekilde Rasl iin bu ayette salt ve selm, onun korunup gzetilmesi, desteklenmesi, hem sz hem de zellikle fiili olarak da desteklenmesini isterken, bir ok tefsir ve konu hakknda yaplm almalarda bu ayet Ey mminler siz de Peygambere bol bol salavat getirin eklinde ele alnmtr162. Halbuki bu ayette Allahn Salt edin emri ile, salavat getirme ii arasnda kavramlarn etimolojik tahlillerinde farkllklar vardr. Salt da eylemsellik ve fiili
158 159

akan, Hadislerle Gerekler, s. 38. Ahzb, 33/56. 160 akan, smail Ltfi, Hadislerle Gerekler, stanbul 1995, s. 38. 161 Kurtub, el-Cmi li-Ahkmil-Kurn, Beyrut 1985, XIV/235. 162 Mesela bkz. Arman, Cemal, Hz. Peygamberin Snnetinde taat, s. 293. Bu konu hakknda sadece szl salt okumaya arlk verilmi, Fiili destekten bahsedilmemitir.

30

destek varken salavat da sadece szl dua anlam vardr. Biz almamzn ikinci blmnde Hz. Peygambere salt ve selm etmenin sedece salvat getirmekten mi ibaret olup olmadn ortaya koymaya alacamz iin detayl bir ekilde bu konu ikinci blmde ilenecektir.

II. DEERLEND RME Allah Tealann Kuran Kerimde beyan ettii ve rneklerini sunduumuz ayetlerde mminlere haber verdii, Peygamberi iin duyulmas gereken sayg ve sevgi elbette mminlerin zerlerine bir bortur. Raslullahn dnyadan ayrlmas Ona duyulmas gereken saygy ortadan kaldrmamaktadr. Yce Allahn insanlara kendi ilerinden birisini rnek seerek peygamber gndermesi onlar iin byk bir lutuftur. Onun btn insanlar iin seip gnderdii son eli Hz. Muhammeddir. Ona inanmak sadece Onun peygamberlerden bir peygamber olduunu kabul etmek olmayp, Onu samimi olarak sevip saymak da gerekir. Sevgi ise da akseden bir duygudur. Bu bakmdan sadece azla seviyorum, demek gerek mnada bir sevginin varln ortaya koyamaz. Hi phesiz ki, Hz. Peygamber mminler iin her konuda en ideal rnektir. nk Onu bizzat Allah Teala semi, terbiye etmi, kitabnda onun stn bir ahlk sahibi olduunu belirterek, kendisini btn insanlara en gzel bir rnek olarak gstermitir. Ayrca Ona indirilen vahiy sadece Kurandan ibaret olmayp, ayetlerde Kitabn yannda kendisine verildii bildirilen hikmet de ilahi kaynakldr. Kald ki, onun kendi ictihadyla yapm olduu iler ve sylemi olduu szler yine ilahi kontrol altnda olduundan, zelle diye tabir edilen kk hatalar bile vahiyle dzeltilmi ve bylece onun yapm olduu fiiller, szler yanllklardan arndrlmtr. Bu husus da Onun snnetinin salamln ve Ona uymann gerekliliini ortaya koymaktadr. Buradaki problem, sadece rivayetlerin iyi

31

anlalmasnda ve Raslullaha kadar salam bir ekilde ulap ulamadn tespit edilebilmesindedir. Yine ayetlerde, ou kere Hz. Peygambere itaatn Allaha itaatle birlikte zikredilmesi de Hz. Peygambere verilen deeri aka ifade etmektedir. Bu itaat da elbette salndayken bizzat ahsna, vefatndan sonra da snnetine uymakla gerekleebilir. Ayetlerde de belirtildii gibi Allah Teala, kendisini sevdiklerini iddia edenleri Hz. Peygambere tabi olmaya davet etmekte, fakat ona kuru bir itaat yeterli grmeyip bunun iten gelen bir sevgi ve saygyla gnlden yaplmasn istemektedir. Raslullah gnlden gelen bir sevgiyle sevmek iin de elbette Onu yaknen tanmak gerekmektedir. nk Onu yaknen tanyp da sevmemek imkanszdr. Nitekim Onu yakndan tanyan ashb, Onu gerekten sevmi ve Onun ayana batacak bir dikene bile raz olmayp onun urunda hayatlarn bile feda etmekten geri kalmamlardr. Hz. Peygamberin bu derece sevilmesinde elbette ashbna gstermi olduu iyi ve yumuak muamele, scak ve samimi ilgi ve onlarn her eyleri ile yakndan ilgilenmesinin pay da byktr. Hz. Peygamber sadece kendisine inanalarla deil, inanmayanlarla da srarla ilgilenmi ve onlarn da kurtulmalar iin kendisini feda edercesine almtr. Peygamber sevgisi elbette ona derin bir saygy da gerektirir. O hayatta olmadna gre bugn iin yapabileceklerimiz, Onun hayatn ve snnetini renerek her geen gn onu daha yakndan tanmaya alp, rnek ve nder ahsiyetine sahip karak, sznn stne sz sylemeyip, her konuda onu kendimize rnek edinmektir. Bundan baka onu sk sk saygyla anp salt selm gndermek ve dualarmza katmaktr.

32

K NC BLM HZ. PEYGAMBERE SALT VE SELM ETMEK

33

I. HZ. PEYGAMBERE SALAVAT GET RMEK Mslman toplumlarnn hem bir inan hem de bir gelenek haline getirdikleri dini deerlerinin banda Hz. Peygamberin ad anlnca, Onun zerine salavat getirmek uygulamalar vardr. Bu uygulama Kuran Kerimde Mslmanlar zerine den, Peygamberleri iin yapmalar gereken bir grev163 ve mesliyet iken dier taraftan da Mslmanlarn Hz. Peygambere kar duyduklar sevginin ve saygnn bir baka tezhrdr. Ancak yapm olduklar bu salavat getirme (yani Peygamber iin dua etme) iini gerekten peygamber istemi midir?, veyahut da Peygamberin byle bir duya ihtiyac var mdr?. Mrldanlan bu kelimeler o kiinin ruhunun derinliklerine ne kadar etki etmektedir? Bu kutsal ifadeler, o insann iliklerine kadar ileyip, btn can-ruhu ile eriilmez anlamlar yakalayabilmesine sebep olmakta mdr? Yoksa azdan kan kulak duymamacasna hissetmeden, kalbi arpmadan, ruhsuz bir salt ve selm edi mi bu?... Bu sorularn cevabn vermeden nce son peygamber Hz. Muhemmede salt ve selm getirmenin anlamn yakalayabilmek iin ncelikle, ayetteki anahtar kavramlar zerinde durularak anlatlmas, sonra da nuzul sebebinin aratrlp ortaya konulmas gerekmektedir. nk anahtar kavramlar ve ayetin nuzul sebebi iyi kavranrsa konu da anlalm olur. Temelinde anlama olan bilgi pratie kolay aktarlr. Ayet-i kerimede Allah Teala buyuruyor ki; Muhakkak ki Allah ve melekleri Peygambere salt ederler, Ey iman edenler siz de Ona salt ve tam bir teslimiyetle selm edin164

163

Ahzab, 33/56. Ayet emir sigas ile gelmektedir ve Mslmanlar iin mrnde bir defa Hz. Peygamber iin salvat getirmek farzdr. Bk. Ali el-Kri, erhu-if, II/103-105; Elmall, age, VI/3925. 164 Ahzb, 33/56.

34

A. SALT VE SELMIN MNSI 1. Salt Kavram Salt, szlkte; namaz165, dua, rahmet, olmasndandr. 167 Salla fiilinin mastar . tasliyedir. Saltn tasliyeden geldii sylendii gibi tasliyenin salattan geldii de sylenmitir.
168 166

Yahudilerin ibadet yeri, havra

anlamlarna gelir. oulu salvattr. Namaza salt denmesi de aslnn dua

Istlahta ise Allaha yaklamak

gayesiyle yaplan belli fiillerden ve hususi rknlerden ibarettir ki, o da namazdr. 169 Elmall Hamdi Yazr, tefsirinde salt iin u ifadeleri kullanmtr: lugaten, biri kalp ve lisan ii olan dua; dieri de bir hareketi bedeniye ii olan fiillerdir. ki manaya gelen salt kelimesi, eran Peygamberimizden grle geldii zere kalb, lisni, bedeni efl ve erkn- mahsusadan mrekkeptir. 170 Namaza salt denmesi aslnn dua olmasndandr. demektir, bu da namazdr, yani fiili duadr. 172 Cumhur Ulemaya gre salt, dua iin hakki, namaz iin mecaz mnada kullanlmtr. 173 Salt, mahalline nisbetle ksma ayrlr: Ebul Aliyeye (. 90/708) gre Allahn salat, Hz. Peygamberi meleklerin yannda vmesi, meleklerin salt da
165 166

171

Salat dua anlamndadr,

ama bu dua szle yaplan dua deil, eylemle, abayla, gayretle yaplan bir dua

TDK Trke Szlk, Salt md. Ankara 2005. Dmeni, Hseyin b. Muhammed, Kmsul Kurn, s. 284-285; Rgb, el- sfahni, elMfredt, s. 285-286; bn Fris, Ebl Hseyn Ahmed b. Fris b. Zekeriyya, Mcemul Mekys fil La, ( Ner. ihbuddn Eb Amr), s. 572-573. 167 age, a. y. 168 bn bidn, Reddul Muhtr, I/12; Yazr, E. Hamdi, Hak Dni, I/175. 169 Mustafa b. brhim, Tuhfetul Avmil, stanbul hic. 1311, s. 8; Mustafa b. Hazma, Netciyul Efkr alel zhr, stanbul, trs, s. 9. 170 Yazr, E. Hamdi, age, I/175-76. 171 antay, H. Basri, Kurn Hakim ve Meal-i Kerim, III/752; Yazr, Elmall Hamdi, age, I/17576. 172 H. Mehmet Soysald, Kuran Semantii Asndan Salt Kavram, F. . lahiyat Fakltesi Dergisi, Elaz, Say:1, s. 1-20, Ocak, 1996. 173 bn Abidin, age, I/12-13.

35

duadr.

174

lim ehline gre, Allahtan ziyade rahmet, meleklerden dua ve istifar,

175

mminlerden ise dua manasnda kullanlmtr. mnalar dahi ilave etmilerdir. Mesela:

Bu noktada btn slam ulems

hemen hemen ayn fikirdedir. 176 Yalnz bazlar bu mnalarn zerine dier bir takm

bn Hacere gre Allahtan Peygamberine saltn manas ziyade rahmettir, dierlerine salt ise rahmet ve tezkiyedir. Mchide gre Allahtan salt tevfik ve ismet, meleklerden avn ve nusret, mmetten ittibadr. Bazlar da Rabbin Peygamberine salt onun erefini ila ve terkim, meleklerin salt onun mkerremiyetini izhr, mmetinin salavat onun efaatna taleptir demilerdir. 177 Allme Beycuri, saltn manas olduunu sylemektedir: 123Lugav mns: Mutlak mnda, yani hangi ekilde olursa olsun dudr. eri mns: Belli fiiller ve rkunlardan oluan namazdr. eri ve lugav mns: Cumhra gre Allaha nispetle rahmet, meleklere

Lgat manasndaki dunn hayr du olmas gerektii de sylenmitir.

nisbetle istifar, dierlerine nisbetle ise du ve yalvarmadr. 178 Baz ulem da saltn sadece du ve namaz olarak iki manas olduunu, birincisinin lugat, ikincisininde eri mnda kullanldn sylemilerdir. Allaha nisbetle rahmet mnsna gelince bu da hakki mnda deil, meczi mndadr demilerdir.
179

Bu durumda meleklerin ve mminlerin dus ve istifar da lugav

174 175

Kastalani, rad, IX/203; . Hakki, Furuk, s. 7172. Dmeni, Hseyin b. Muhammed, age, s. 284; Ragb, el- sfahni, el-Mfredt, s. 285; Cesss, Ebubekr Ahmed b. Ali er-Rzi, Ahkmul Kurn, V/231-243; Kad Iyaz, Ebul Fadl el Yehsubi, eifa bi tarifi hukukil Mustafa, II/60; bn Kesir, ebul Fida smail ed-Dmeki, Tefsrul Kurnil Azm, VI/647; Mustafa b. brahim, Tuhfetul Avmil, s. 8; Sbni, Muhammed Ali, Safvatu-t Tefsir, cz12 s. 71; Vehbe Zuhayli, Tefsrul Mnir ( terc. Hamdi Arslan, Ahmed Efe, Beir Eryarsoy, H. brahim Kutlay, Ebubekir Sifil, Nurettin Yldz) stanbul 2003, XI/392; Mevddi, Ebul Ala, Tefhmul Kuran, stanbul 2003, IV/ 451. Ayrca bkz. Ahzab 43. ayette hem Allahn hem de Meleklerin mminler zerine salt yadrdndan bahsedilmektedir. 176 Geni bilgi iin bknz. antay, H. Basri, Kurn Hakim ve Meali Kerim, III/752; Bursev, smail Hakk, Rhul-Beyn, stanbul h. 1389, VII/219; Kad Iyaz, age, II/625; Afzalurrahman, age I/98. 177 antay, H. Basri, age, III/752. 178 Beycr, brhim, Hiyetul-Allmatil-Beycr alametnis-Suns ( Takrrul Allmeti emsil- nbi al Hiyetil Beycr, ) Msr, trs s. 7 179 H. Mehmet Soysald, Kuran Semantii Asndan Salt Kavram, s. 1-20, Ocak, 1996.

36

mnnn iine dahil olmaktadr. Ulemnn salt kavram ile ilgili grlerini verdikten sonra imdi de salt kavramnn etimolojik tahlili zerinde duralm: Salt kelimesinin Arap lugatnda iki anlam vardr. Yap olarak grn itibaryla saly ve salv kknden tremi olabilir.
180

Dilbilgisi kurallarna gre her

ikisi de olabilir. Zira her ikisi de nakstr. Yani son harfi illetlidir. Dikkat eken bir husus da salv kknden olan kalplarn ekimlerinin bir ounun kalb neticesi ya ya dnmesidir. Biz Arapadaki bu mastar zerinden tahlil ve anlamlar aklayalm: a) Saly: Atee atmak atee girmek anlamna gelir. sresi 31. ayette kullanlmtr. Sonra chime(cehennem) sallayn onu (sallh). 182 Bu kkten tremi olarak ve bu anlamda Kuranda islavha, yesl, veseyeslavne, sueslih, lyeslah gibi farkl kalplar ile birok kez yer alr. Trkedeki sallamak ve yaslanmak szckleri de Arapadaki saly szcnden gelmitir. 183 b) Salv: sim olarak uyluk, fiil olarak uyluklamak yani uylukla alttan, yandan destek vermek demektir. Kii herhangi birisinin srtndaki yke veya herhangi bir hayvana yklenmi ar yke destek vermek isterse uyluun (bacan diz ile kala arasndaki blm)184 birini kaldrr. Uyluu yatay haline getirip ykn altna uzatr, destek salar. 185
181

Bu manada el Hkka

180

181

Yazr, E. Hamdi, Hak Dni Kuran Dili, VI/175-347. Bknz., bn. Manzur, Lisnul-Arab ( tah. Abdullah Ali el-Kebir; Muhammed Ahmed Hasbullah; Haim Muhammed e-azeli), c. III ve IV. Ayrca kavram hakknda geni bilgi iin bkz., Soysald, Kuran Semantii Asndan Salt Kavram, s. 1-20. 182 el Hkka, 22/31. 183 Kuran Semantii Asndan Salt Kavram, s. 5. 184 Yazr, E. Hamdi, age, I/175. 185 bn. Manzur, age, c: III. IV; Soysald, Kuran Semantii Asndan Salt Kavram, s. 1-20.

37

Salt szcnn asl salvettir. Kelime nks (son harfi illetli) olduundan genel dilbilgisi kurallar gerei salt ekline dnmtr.
186

Buna gre salt

szcnn kk kesinlikle salv dr, saly deildir. Zira kelimenin oulunda kelimenin asl harfi olan vav aka ortaya kmakta; oulu salavat olarak gelmektedir. Bunun birok rnei daha vardr. Mesela gaz / savat szc ayn ekilde, konumuz olan sall (mastar, salttr) szcne benzer. Onun mastar gazve gazvenin oulu gazevat olarak gelir. Dier fiil ekimlerinde de gaz nn vav ya ya kalb olur yahut da der yok olur. Saly szcnn anlam ile namaz, du, yakar, aba, gayret, destek anlamlar arasnda her hangi bir anlam ilikisi kurmaya da imkan yoktur. Eer salt szcnn kknn saly olduunu var sayarsak ok enterasandr ki; Kevser suresindeki salli emrinden onu atee at ve Ahzb suresi 56. ayetten, yani konumuzla ilgili ayetten de Muhammedi atee sallayn, atn anlam karmamz gerekir. Dillerin yaps gerei ve doal olarak bazen szckler yan anlamlara kayarlar. Ama hep ana eksen etrafnda olur bunlar. Kesinlikle ana eksen kaybolmaz ki, rneklerini Nahr, Ebter szcklerinin tahlillerinde grebilmekteyiz. Bu tahlilden kardmz sonuca gre saltn asl salvdr saly deildir. Ama yine de bu ok ciddi meselede her insann zihninde bir acaba mutlaka kalr. te o istifham Kuran zihnimizden eker alr. Zira salv, sall, salt szcnn ak bir ekilde anlam Kymet suresinin 31, 32 ayetlerinde beyan edilmitir. Ki orada bu szcklerin kart anlamlar da verilmitir. yle ki: fel saddaga vel sll, velkin kezzebe ve tevell= O, ne tasdk etti ne de aba harcad destekledi. Ama yalanlad ve geri durdu.
187

Ayette drt eylem yer alm, ikisi dier ikisinin

kart anlam olarak gsterilmitir. Ayette saddaga nn kart kezzebe yani tasdk etmenin kart tekzib etme; sall fiilinin kart anlam olarak da tevell= srekli geri durmak, srekli yz dnmek, lkyt kalmak, ilgisizlik, pasiflik, ve yaplmakta olan giriimleri kstekleme fiili gsterilmitir. Tevell
186 187

bn. Manzur, age, a. y. Kymet, 75/31-32.

38

szc kalb itibaryla sreklilik anlam tar. Buradan hareket edersek sll, tevellnn kartdr. Yani anlam olarak salt: destek olmak, seyirci kalmamak anlamndadr. Asr suresinde de slla fiilinin anlamn iman etmek, slihat ilemek yanllarn, irkinlerin ortadan kalkmas iin almak olarak gryoruz.. Kuran Kerimde yukarda anlattmz ekilde bir anlamn bulan salt kavram pratikte dua olarak yer etti, mehurlat. Bunun nedeni baz hadiselerde ve rivyetlerde grld gibi isriliyat olabilir diye dnyoruz.. Zra brnicede salt szc vardr. saluta fiilinden gelir. salutation selmlama, selm durmak demektir. Bu szck, brnilerden Araplara, onlardan da Endls yoluyla Bat dillerine gemitir. Grnen o ki brnice anlamn bastrm, bundan da bizler ile Kuran arasna yce dalar girmitir. Bu ayette yer alr. Ayette mealen yle buyruluyor: Onlar; Rabbimiz Allahtr. demelerinden baka hibir hakl gereke olmakszn yurtlarndan karldlar. Allah, insanlarn bir ksmn bir ksm ile defetmeseydi, phesiz manastrlar, kiliseler havralar ve iinde Allahn ad ok anlan mescitler yklp giderdi. Elbette Allah kendi dinine yardm edene yardm edecektir. phesiz Allah ok gl ok izzetlidir. 188 Rgb el sfahni el-Mfredt isimli eserinde salt szc iin: Gle kesrun min ehlil lgati: Hiye ed du vettebrk vettemcd/ lgat ehlinin ou salt, du, tebrik ve temcddir demitir. 189 Namazn z de toplumsal destek ierdiinden ve eylem bir ibdet olduundan es-salt zel ismi ile isimlendirildi190. Bu durumda es- salt, du anlamndadr brnice saluta szcnn trevlerinden olan salavat szc branice anlamyla (havralar) Hacc suresi 40.

188 189

Hacc, 22 / 40. Rgb, El sfahni, age, s. 285. 190 Dmeni, Hseyin b. Muhammed, age, s. 284; Ragb, el- sfahni, age, s. 285; Cesss, Ebubekr Ahmed b. Ali er-Rzi, age, V/231-243; Kd Iyaz, age, II/60; bn Kesr, ebul Fid smail ed-Dmek, age, VI/647.

39

ama bu, szl du deil, eylemle, abayla, gayretle yaplan bir dua demektir; o da fiili dua dr. Namaz anlamna gelen lm- trifli es- saltn icrs, yani yaplmas namaz kl veya namaz klnz emirleri, veya namaz klmakla ilgili haber cmleleri slli eklinde deil ekms-salte, ekmu-s salte vs. eklinde ikame fiili ile cmle olutururlar. Ve bu tertip Kuran da 67 kez yer alr. salli, yusalli kalbyla gelenler ise szck anlamarnda deerlendirilmelidir. 191 Salt ve selm konusunu ele alarak, Allahn salat edin emrindeki salat kavramn yanl anlald ve Ahzb sresi 56. yetteki emrin Allahn dnine ve Raslne destek, aba ve fiili dua olarak anlalmas gerektiini savunan Mustafa slamolu, Muhammed adl kitabnda konu hakknda unlar sylemektedir: lmi aratrma yapanlar en ok yanltan nokta, terimlerin kavramlat noktadr. Terimler, anlamn kaynandan yola kp alar ve nesilleri aarak modern muhataplarna ularken, kimi zaman yolda kaza geirebilirler. Bu seyr- sefer srasnda ou zaman asl anlamlarndan bir eyleri zyi eder, tli ve fer anlamlar yklenirler. Bu durum bazen yle bir hl alr ki, anlamn taycs olan bir szcn kaynandan karken tad anlam ile hedefine vardnda tad anlam arasnda dalar kadar fark olabilir. Semantik ve hermentik bir gstergenin asl anlamn bulmamza yardmc olan dil bilimleridir. Szn bana gelen yol kazalarnn en msum grleni, terimlerin kavramlamasdr. Bu belki de bir yerde kanlmaz bir kbettir. nk sz, kaynandan ktnda saf ve kendisine kaynan ykledii ideomatik- anlam temsil eden bir gstergedir. O gstergeye, ilerdeki zamanlarda kimileri tarafndan tpk bir reklam panosu gibi yeni anlamlar giydirilir. Onu ele geirenler, ona ilave kimlikler yklerler. Szgelimi o, bir Kelm ekolnn elinde hasmlara kar kullanlan bir hccet, bir sfinin elinde ehl-i zhire kar kullanlan bir iret, bir fkhnn elinde kart yorumlara kar kullanlan bir delil olabilir. Ar yceltmeci gelenek, bu anlamda birok terimi kavramlatrmtr. Bunlarn banda, iki terimden
191

Yazr, E. Hamdi, age, VI/175.

40

oluan Makm- Mahmd Kuran ifdesi gelir. Bu iki szcn ilki bir cmlenin nitelenen tmleci ikincisi de onun niteleyenidir. kisi birlikte sfat tamlamasdr. lk anlam vgye layk bir konumdur. yette yle anlatlr: Ve gecenin bir vaktinde kalkp kendi isteinle yaptn bir ilve olarak namaz kl; ki bylece Rabbin seni belki (tede) vgye lyk bir konuma ykseltir (17/ 79). Fakat ibre, balamndan kopartlarak zamanla kalplam, daha sonra da kavramlamtr: Makm- Mahmd hatta, ikinci kelimenin Raslllaha atfedilen bir isim olduunu da dikkate alrsak deta isimlemi olan kalp, biraz ironik de olsa Mahmdun Makm anlamna tanmtr. Eer ifdaki bir rivyeti dikkate alrsak, bu anlam anmas ve tanmasnn ok da ge olmayan bir dnemde gerekletiini syleyebiliriz. Ayn ey Kurandaki Kuran, tahret, vel, evliyullah, Kevser, lednn, zikr, nesh, tefakkuh, nefs, nefsul mutmaine, innen nefse leemmratun bis- s, vesiybeke fe-tahhir, kbe kavseyni ev edn, hatta zurtumul mekbir ve daha birok terim ve ifade kalplar iin geerlidir. Kavramlaarak anlam genilemesine ya da daralmasna urayan gstergelerin banda Hz. Peygambere salt ve teslimiyeti emereden ayetteki sall aleyh ve sellimu teslima ibreleri vardr: Elbette Allah ve melekleri, Peygambere salt ederler. Ey iman edenler, siz de ona salt edin ve onun (rnekliine) tam bir teslimiyetle katln Tefsire dair bize ulaan ilk eserlerden olan Ebu Ubeyde Mamer b. ElMsennnn Meczul- Kur n ve Ferrnn Menil Kurn bu ayeti tefsire muhta bulmamlardr. Bunun anlam en azndan ilk iki yzylda bu ayetin anlalmasnda bir ihtilafn bulunmaddr. Fakat yn- hayrettir ki; ncekilerin, tefsirine bir kelimeyle dahi ihtiya duymadklar bu ayet, sonrakilerin zerinde en ok konutuu Kuran ayetlerinden biri haline gelmitir. bni Kesrin tefsirinde bu ayet bekli de hakknda en ok sz edilen ayetlerden biridir. Bu tefsirde sayfalar boyunca bu ayete ilikin birbirinden farkl rivyetler nakledilmitir. Bu rivyetler arasnda birbirini destekleyenler olduu gibi desteklemeyenler, hatta yalanlayanlar bile vardr. bn Kesr, bu ayet hakkndaki rivyetler arasnda zayf ve ibeli

41

rivyetleri de aktarr ve onlar senet asndan eletirir. Bu durumun iki anlam vardr: 1- Bir konu hakknda ibeli haberler retilmesi, o konunun daha nce polemik ve tartma konusu olduunun gstergesidir. 2- ilk zamanlar tefsire dahi konu olmayan bir ayet sonraki zamanlarda abartl bir rivyet hlesiyle evriliyorsa, bu yeti anlamada, ncekilerle sonrakiler arasnda ciddi bir anlama fark olduu anlamna gelir. Bu durumda ayetteki salt ve teslmin ideomatik ( o gnn kastettikleri) anlamlarn bulabilmek iin yetin balamna bakmak durumundayz. Bu yetin ierisinde yer ald yedi yetten oluan pasaj, ierik uslp ve biim olarak birbirinden ayrlmayacak bir btn tekil eder. Pasajn konusu, Hz. Peygamberi zp incitecek tavr ve davranlardan uzak durmaktr. Bunu zetlersek, Peygamberlik hukununu korumak diyebiliriz. Bu pasajda, Peygambere ve Onun elerine mmin evre tarafndan nasl davranlmas gerektii, yine Hz. Peygamberin elerinin ayn evreye nasl davranmas gerektii hakknda bir takm uyarlar yer alr. Konusu, evresinin Hz. Peygamberle ilikisi olan byle bir pasajda Peygambere salt ve teslm in anlam: a. ok alternatifli olamaz. b. Yusallne fiilinden dolay, yaplabilecek bir eylem, i ve olu ifde etmesi gerekir. c. Taraflar Allah, melekler ve mminler olan ayr znenin eran ve aklen mmkn olan ortak bir eylemi olmas gerekir ki, bunun en gzel hidi de Allah ve meleklerin teslme ortak olmayp onun sadece mminlere braklm olmasdr. d. yetteki teslmin de insann yapabilecei bir i, bir eylem ve bir olu olmas gerekir. e. Son olarak salt etmek ile teslm/selm olmak/etmek arasnda anlam asndan zorunlu bir bakmllk ve tamamlayclk olmas gerekir.

42

Btn bu zorunluluklar ve veriler nda Peygambere salt etmenin en muhtemel karl, ya ereksel anlamndan yola karak Allah ve melekler Onun izzet, onur ve kutsiyetini koruyup kolluyorlar; siz de Onun izzet, onur ve kutsuyetini koruyup Ona esenlik ve mutluluklar dileyin olur. Ya da Allah ve melekleri Onu destekliyorlar; siz de Onu destekleyip onun (rnekliine tam bir ballkla balann /teslim olun olur. Bu ikinci anlam ( destek: du, yardm ars) salt szcnn etimolojik anlamlarnn ortak noktasdr ve bizce ok daha isbetlidir. Bu sadece mefhumun deil, mantkun da destekledii bir anlamdr. yle ki; burada saltn karl olarak du szcn yerletirmekle, kavramlam bir terim olan salt yine kavramlam baka bir terim olan du ile aklamak, bilinmeyeni bilinmeyenle aklamak gibi olacandan, ilk elde saltn karl olan dunn doru anlamnn destek olduu vurgulanmaldr. nk Allahn peygambere dus burada terahhum" anlamn tamaz. Peygamberden kaynaklanan bir kusur ve gnahn sz konusu olmad bu balamda, ba ve af deil, ancak destek sz konusur. Bu terim, Kuranda bu anlam alanna ilikin olarak Tevbe 103te kullanlr. Burada, Hz. Peygamberin saltnn seknet: gnl ferahl/i huzuru eklinde bir destek anlamna geldii ifde buyurulur. lgintir, Enfl sresinde, Hz. Peygambere Allahn destei/ yardmndan sz eden 40. ayette, bu yardmn somut sonucu olarak yine seknet gsterilmektedir. Garip tir ki, Trke birok mealde, sanki yet yusallne eklinde fiil formunda deil de yakranes-salte eklinde isim olarak gelmi gibi, Peygambere salt-u selm okuyun eklinde evrilmitir. Bu yetin asl anlamnn sonradan kan tartma ve haberlerin oteritesi altnda ezildii anlamna alnabilir. Bu dunn Hz. Peygamberin diliyle eyleme dklm biimi, tahiyytta okunan destek dus ( salvat) eklindeki formlasyondur. Szn z udur: Hz. Peygambere yaplan dular salavat da ona mnevi bir destektir ve bu cmleden saylr. Fakat destek emri sadece dil desteine indirgenemez, bu yette de emredildii gibi fiili destek olmak durumundadr. Ona yaplacak fiili destek onunla ayn zamanda yaayanlar iin zaten bellidir. Bizim gibi onunla ayn zaman paylamayanlar iin ise, Onun misyonunu desteklemek ve

43

rnekliini yaatmak anlamna gelir. Onun getirdii vahye ve o vahyi hayata koyu tarzna verilecek her destek, Ona yaplm gerek bir salt ve selm olacaktr. 192 Mustafa slamoluun salt kavram ve Ahzb sresin 56. ayeti hakkndaki grlerine epeyce yer verdikten sonra yazarn bu dncesine yetten anlalmas gereken anlam olarak katldmz sylyoruz. Fakat sahih rivyetlerle salavatn szl olarak nasl yapld, bizzat Peygamberin rettii dular eklindeki rivyetlerin varl, saltn szl duay da kapsadn gstermektedir. nk, Ahzb suresindeki bu ayet indikten sonra sahbi, bu yetin anlamn bizzat Peygamberden sormu, ve szl dua eklindeki salt etme iini bizzat Peygamberden renmitir. 193 Sdece birka sayfalk yorumla salavat getirme iini, yni, Peygambere szl olarak du etme iini tamamen ortadan kaldrmak ve yok saymak, elde bulanan hayli ok salam rivyetlerin varl ile de yanl olsa gerekir. Salt kavramnn szck kk ve masdarndan yola karak hakknda bu kadar aklama yaptktan sonra sonu itibaryla bu kavram, hem kk hem de srede kullanld yer ve balam tibaryla Hz. Peygamberin dvasna inanan mminler iin en bata, arlkl olarak destek, aba, yardm gibi, fiili duy ifade etmektedir. Nitekim Kuran Kerimde salt kavram destek ve yardm anlamna gelmektedir. Bu husus Kuran Kerimde hem de farkl anlalmalara gelmeyecek ekilde ifde edilmi ve gzler nne serilmitir. Yanl veya eksik olan ise yetteki emrin sadece salavat getirmek, yani szl olarak du etmek anlamna hapsedilip bu boyutuyla ele alnmas, eylemsel destein ve abann zerinin rtlmesidir. Ahzb sresindeki bu yetin tefsirlerine saltn fiili destek anlamn da katp yaplmas daha dou olacaktr.

192 193

slamolu, Mustafa, Muhammed, stanbul 2004, s. 111-12-13-14. Ya Raslllah, selm vermeyi biliyoruz fakat sana salt nasl getireceiz sorusuna Hz. Peygamber: Allahmme salli al Muhammedin ve al li Muhammedin kem salleyte al brahme inneke Hamdun Mecd deyiniz. ( Buhri Deavt, 33) cevabn vermitir. Farkl rivayetler iin bkz. bn Kesr, age, II/507-517.

44

a- Kuranda Salt Kavramnn Getii Yerler ve Anlamlar Salt kavram Kuran Kerimin zerinde durduu en temel kavramlardan biridir ve bu kavram Kuran Kerimde 67 kez gemektedir. almamzn bu ksmnda Kuran perspektifinden salt kavramna baklp, deta yetlerin ayetlerle yaplan tefsirleri gibi, Ahzb sresinde geen salt kavramnn anlam yine Kuranda geen dier salt kavramlaryla aklanmaya allacaktr. Salt kelimesinin getii ayetler ise tahlil edilmeye allacaktr. Kuranda salt kavramnn getii ayetler unlardr: Aadaki ilk be ayet inananlarn temel zellikleri olarak anlatlr: 12Felha ulat o mminler ki onlar saltlarnda itaatkardrlar. Onlar Onlar yle kimselerdir ki Allah anld zaman kalpleri titrer.

bo eylerden yz evirirler. onlar arnp ycelmek iin yaparlar. (zekat verirler)194 Balarna gelene sabrederler, salt ikame ederler ve kendilerine verdiimiz eylerden harcarlar195. 3Onlar ne ticaretin ne de alveriin kendilerini Allahn zikrinden, salt ikme etmekten ve zekat vermekten alkoyamad insanlardr. Onlar, kalplerin ve gzlerin ters dnecei bir gnden korkarlar196. 4umarlar. 197 5Oysa kendilerine dini yalnz Allaha hlis klarak, Allah birleyenler olarak ona kulluk etmeleri, salt ikame etmeleri, zekat vermeleri emredilmiti. te doru din budur. 198 Allahn kitabn okuyanlar, salt ikme edenler ve kendilerine verdiimiz rzktan gizli ve ak sarf edenler, asla zarara uramayacaklar bir ticaret

194 195

Mminn, 23/1-4. Hacc, 22/35. 196 Nr, 24/37. 197 Ftr, 35/29. 198 Beyyine, 98/5.

45

Salt ikame etmeyenlerin durumu ise yle zetleniyor: 67Onlardan sonra yerlerine yle bir nesil geldi ki salt zayi ettiler, Sululardan sorarlar sizi yakc atee ne srkledi? Derler ki : Biz

ehvetlerine uydular. Azgnlklarnn cezasn ekecekler. 199 salt edenlerden olmadk, yoksula da yedirmezdik, ceza gnn yalanlardk, sonunda bu haldeyken lm bize gelip att200 8Ne dorulad, ne de salt etti. Fakat yalanlad ve yz evirdi. 201

Allahn bu kadar nem verdii salt ve salt ikame etmek kavramlar ne manaya geliyor? Kavramlar nce kelime manalar ile kullanlp daha sonra kavramlatklarnda kelime mnlar unutularak yeni mnlar yklenebilmektedir. Kuran indii dnemde kelime mnsyla anlalan ve Kurann ykledii mn ile kavramlaan szler daha sonra dar kalplara sktrlmak suretiyle gerek mnlarndan soyutlanabilmektedir. Kuran nda salt kavramn incelerken de dar kalplar, dogmalar ile meseleye yaklamamak iin saltn kelime mnsna ve bu mnlarn Kuranda kullanlma rneklerine tekrar bir gz atalm. Salt : Arkasndan gitmek, arka kmak, destek olmak, dua etmek (armak) mnlarna gelmektedir. 202 Allah ve melekler Rasle salt ederler (arka kar, destek olurlar) ey mminler siz de ona salt edin (arka kn destek olun) selm edin (gvenliini salayn)203 9eder204. O (Allah) sizi karanlklardan aydnla karmak iin salt etmektedir

(destek olmakta, yardm etmektedir), melekler de. O (Allah) mminlere rahmet

199 200

Meryem, 19/59. Mddesir, 74/41-47. 201 Kymet, 75/31-32 202 Bkz, bni Manzur, Lisnul- Arab, , Drul Mrife, Kahire, trs. Salt Kavram c: III/IV 203 Ahzb, 33/56. 204 Ahzb, 33/43.

46

10-

Onlarn mallarndan bir miktar sadaka al ki onlar temizleyesin,

artasn ve onlara salt et. (destek ol, arka k) Senin saltn (destein) onlar yattrr. Allah iitendir, bilendir. 205 11Ey! uayip dediler senin saltn m (arkasndan gittiin, arka ktn ey mi) sana babalarmzn kulluk ettiklerinden yahut mallarmz zerinde dilediimizi yapmaktan vazgememizi emrediyor. Oysa sen yumuak huylu ve akllsn. 206 1213Muhakkak ki ben Allahm benden baka ilah yoktur. Bana kulluk et Kitaptan sana vahyedileni oku ve salt ikme et. (Onun arkasndan benim zikrim iin salt ikame et. (desteini ayaklandr )207. giderek ona desteini ayaklandr. ) nk salt ( vahyin arkasndan giderek ona destek olmak ) kt ve irkin eylerden alkoyar. Allahn zikri (Kuran) elbette en byktr. 208 14Orada, Zekeriya rabbine dua etmiti. Rabbim demiti, bana katndan temiz bir nesil ver. Sen duy iitensin. Zekeriya mihrapta kalkm salt (du ) ederken melekler nid etti "Allah sana Allahtan bir kelimeyi dorulayc, efendi, kendine hakim ve Slihlerden bir nebi olarak Yahyay mjdeler. 209 15Allah ve melekleri, Rasle salt ederler. Ey mminler! Siz de Ona salt ve selm edin210. Allahn Rasl Hz. Muhammed kendisine indirilen vahyi insanlara duyurmaya ve Allahn dinini yaymaya baladktan sonra gerek mrikler gerek mnafklar ona kar sava amlar ve onunla mcadeleye girmilerdir. 16yetlerimiz ak ak kendilerine okunduunda, kfirlerin

suratlarnda honutsuzluk sezersin. Onlar, kendilerine yetlerimizi okuyanlarn neredeyse zerlerine saldrrlar. 211

205 206

Tevbe, 9/103. Hud, 11/87. 207 Th, 20/14. 208 Ankebt, 29/45. 209 l-i mrn, 3/38-39. 210 Ahzb, 33/56. 211 Hac, 22/77.

47

17-

O inkr edenler Zikri (Kuran) iittikleri zaman, neredeyse seni

gzleriyle devirivereceklerdi. Hl da "Hi phe yok o bir delidir" derler. 212 Allah Rasl bir konuda karar verdiinde ona muhalefet ederek fitne oluturmaya alan mnafklar var. Hatta bunlar bir mescit kurarak fitneyi yaymaya alyorlar: 18(Mnafklar arasnda) bir de (mminlere) zarar vermek, (hakk) inkr

etmek, mminlerin arasna ayrlk sokmak ve daha nce Allah ve Raslne kar savam olan adam beklemek iin bir mescit kuranlar ve: (Bununla) iyilikten baka bir ey istemedik, diye mutlaka yemin edecek olanlar da vardr. Halbuki Allah onlarn kesinlikle yalanc olduklarna ahitlik eder213. Byle bir ortam var ve Allah ile melekler Rasle salt ediyorlar. Ve mminler de Rasle salt ederek onu Esenlik, gvenlik altna alyorlar. Ayn zamanda Allah mminlere de salt ediyor: 19eder. 214 imdi bu saltn bir tezhrn yine Kurandan nakledelim: 2021Hatrlayn ki, siz Rabbinizden yardm istiyordunuz. O da, ben pe Allah bunu (meleklerle yardm) sadece mjde olsun ve onunla O (Allah) sizi karanlklardan aydnla karmak iin salt etmektedir

(destek olmakta, yardm etmektedir), melekler de. O (Allah) mminlere rahmet

pee gelen bin melek ile size yardm edeceim, diyerek dunz kabul buyurdu. 215 kalbiniz yatsn diye yapmt. Zten yardm yalnz Allah tarafndandr. nk Allah mutlak gliptir, yegne hkm ve hikmet sahibidir. 216 22O zaman katndan bir gven olmak zere sizi hafif bir uykuya daldryordu; sizi temizlemek, eytann pisliini (verdii vesveseyi) sizden gidermek,
212 213

Kalem, 68/51. Fussilet, 41/26. 214 Ahzb, 33/43. 215 Enfl, 8/9. 216 Enfl, 8/9.

48

kalplerinizi birbirine balamak ve savata sebat ettirmek iin zerinize gkten bir su (yamur) indiriyordu. 217 23Hani Rabbin meleklere: "Muhakkak ben sizinle beraberim; haydi iman edenlere destek olun; Ben kfirlerin yreine korku salacam; vurun boyunlarna! Vurun onlarn btn parmaklarna! diye vahyediyordu. 218 slam tarihinde Hz. Muhammed salnda iken, mminlerin ona salat ve selm etmeleri ona arka kmak, destek olmak ve onu gvenlik altna almak olarak ok bariz bir ekilde grlmtr.
219

Peki imdi Rasle salt ve selm etmek nasl

olacak diye bir soru akla gelebilir. Hz. Muhammede yaplan saldrlar ve onu olduundan farkl gsterme eilimleri karsnda, Onun ad kullanarak dinin tahrif edilmeye alld dnemlerde, mslmanlarn Onun risletine sahip kmas ve Onun ahlakyla ahlaklanma temaylleri Ona yaplan salt ve selmn en mteber bir ekli olacaktr. Onun risleti: Kuran, ahlk ise Kur'an ahlk idi. 24Onlarn mallarndan sadaka al; bununla onlar temizlersin, onlar

artp yceltirsin. ve onlara salt et. nk senin saltn onlar yattrr. Allah iitendir, bilendir. 220 Allahn Rasl Hz. Muhammed mminler ile dima dayanma iinde olmutur. Her konuda onlarla istire etmi, onlara destek olmu yani salt etmitir. Allahn Raslnn desteini arkasnda gren bir mmin iin bunun ne kadar nemli olduu tartmaszdr. Her insan gibi Allahn Rasl de lmtr. arkasndan gitmek gereklidir.
221

Onun

saltn kazanmak iin Onun risletine (Kurana ) tbi olmak, Ona salt etmek yani

217 218

Enfl, 8/11. Enfl, 8/12. 219 Ashbn Peygamber iin her eyini feda etmesi, onun tyne bile zarar gelmemesi iin yapm olduklar fedakrlklar iin bkz. Kksal, slam Tarihi( Mekke Devri) s. 344-345. 220 Tevbe, 9/103. 221 Enbiy, 21/34-35.

49

25-

Dediler ki: Ey uayb! Babalarmzn kulluk ettiklerini, yahut

mallarmz hususunda dilediimizi yapmay terk etmemizi sana saltn m emrediyor? Oysa sen yumuak huylu ve ok akllsn!222. Ayette geen hdiseyi yle bir resmedelim. Hz. uayip Allahn kendisine vahyettiklerini toplumuna iletiyor. Onlara babalarnzn kulluk ettii, tbi olduu eylerden vazgein l ve tartda hile yapmayn. kszn, yetimin, yoksulun hakkn yemeyin. Allaha kulluk edin. Allahn vahyine tbi olun diyor. Toplumun ileri gelenleri akn bir ekilde ey uayip diyorlar sen hlim selm bir insandn, bizim ilerimize karmazdn sana ne oldu da byle oldun sana saltn m byle yapman bizim dzenimizle uraman emrediyor? diyorlar. Dikkat edersek burada salt din anlamn artrmaktadr. Hz. uayipin arkasndan gittii, arka kt destek olduu Allahn emirleri, Allahn dzenidir. Yani onun dinidir. 26Muhakkak ki ben, yalnzca ben Allah'm. Benden baka ilh yoktur.

Bana kulluk et; benim zikrim iin salt ikame et. 223 Allahn zikri iin salt ikme etmek emrediliyor. Peki Allahn zikri nedir? 2728Andolsun biz Kuran t (zikir) alnsn diye kolaylatrdk. t Biz ona (Peygamber'e) iir retmedik. Zaten ona yaramazd da. O

(zikir) alan yok mu?224 sadece bir t (zikir)ve apak okunandr. 225 Zikir t manasna geliyor. Allahn d yani Kur'an'dr: 29Zikri (Kuran') kesinlikle biz indirdik; elbette onu yine biz

koruyacaz. 226

222 223

Hud, 11/87. Th, 20/14. 224 Kamer, 54/17-22-32-40. 225 Ysin, 36/69. 226 Hicr, 15/9.

50

Allahn zikri: Kuran olduuna gre Kuran iin salt etmek nasl olacaktr? Elbette ki Kurana tbi olmak, hkmlerini yerine getirmek ve onun iin mcdele etmek ile Allahn zikri iin salt edilmi olacaktr. Allahn her eye gc yeter. O, ol dedii zaman her ey olur. yleyse onun kitabnn, onun deerlerinin destek olmaya, arka kmaya ihtiyac da yoktur. Ancak insanlarn imtihan iin dnyaya gnderilmeleri uygun grlmtr. Salt ikme etmeleri, zekat vermeleri, karlatklar mkllere sabretmeleri imtihan kazanmak iin yapmalar emredilen eylerdendir. 3031228

nsanlar, imtihandan geirilmeden, sadece " man ettik" demeleriyle Andolsun ki, biz onlardan ncekileri de imtihandan geirmiizdir.

braklvereceklerini mi sandlar?227 Elbette Allah, dorular ortaya karacak, yalanclar da mutlaka ortaya koyacaktr. 32Kitaptan sana vahyedileni oku ve salt ikame et. (onun arkasndan

giderek ona desteini ayaklandr. ) Muhakkak ki, salt, ( vahyin arkasndan gitmek ) hayszlktan ve ktlkten alkoyar. Allah'n zikri elbette en byktr. Allah yaptklarnz bilir. 229 Allahn zikri iin salt etmeyi emreden Allah, bunun nasl olmas gerektiini de tarif ediyor. "Kitaptan sana vahyedileni oku!" Kitab bilmeyen, onunla donanmayan bir insan nasl onun iin salt edecek? nanan bir insan kendisini vahiy ile muhatap kabul eder ve onun arkasndan giderse bu yapt eylem ona hayaszlk ve kt iler yapmaya msaade eder mi? Kuran "Asra and olsun ki nsan hsrandadr, ancak iman edip iyi ameller ileyenler, birbirlerine hak ile ve sabr ile tavsiye edenler mstesnadr. "230 diyecek ve ona tabi olan mmin iyi ameller yerine kt ve irkin iler yapacak mmkn m?

227 228

Ankebut, 29/2. Ankebut, 29/3. 229 Ankebut, 29/45. 230 Asr, 103/1-2-3.

51

33halde

Kim Rahmn'n zikrinden: Kurandan gafil olursa ona bir saptrcy bunlar kendilerinin doru yolda olduklarn sanrlar.
231

musallat ederiz. Artk o onun arkada olur. O saptrclar bunlar yoldan kardklar Kii Kuran okurken dahi ondan gafil, habersiz olabilir. Eer dnerek, anlayarak ve t alarak okumuyorsa. 3435Orada Zekeriyya, Rabbine du etti: Rabbim! Bana tarafndan hayrl Zekeriyya mihrapta kalkm salt (du) ederken melekler ona yle bir nesil bala. phesiz sen duy hakkyla iitensin, dedi. 232 nid ettiler: Allah sana, kendisi tarafndan gelen bir kelime'yi tasdik edici, efendi, iffetli ve slihlerden bir peygamber olarak Yahya'y mjdeler. 233 u ana kadar salt kavramnn arka kmak arkasndan gitmek destek olmak manalarnn zerine vurgu yapldn grdk. Saltn bir de du manas vardr. Du genel mnda armak, davet etmek anlamna zelde Allahn yardmn armak, Allaha niyaz etmek anlamna gelir. Hz. Zekeriya mihrapta salt ederken melekler ona nid ediyorlar. Burada Hz. Zekeriya niyaz halinde olduu anlalyor. 36234

Rabbinize boyun bkerek gizlice du edin. O haddi aanlar sevmez. De ki: dunz olmazsa, Rabbim size ne diye deer versin? Kullarm sana, beni sorarsa : Ben ok yaknm. Bana du ettii vakit

3738-

Yalanladnz onun iin azap yakanz brakmayacaktr!235 du edenin dusna karlk veririm. O halde (kullarm da) benim dvetime uysunlar ve bana inansnlar ki doru yolu bulalar. 236 Salt ikme etmek nasl mmkn olur? 39Sana bu kitab, her eyi aklayan, Mslmanlara yol gsterici rahmet

ve mjde olarak indirdik.

231 232

Zuhrf, 43/36-37-38. l-i mrn, 3/38. 233 l-i mrn, 3/39. 234 Araf, 7/55. 235 Furkan, 25/77. 236 Bakara, 2/186.

52

40-

Bylece biz yetleri geni geni aklyoruz ki, "Sen ders almsn"

desinler de biz de anlayan toplum iin Kuran iyice aklayalm. 237 ncelikle her eyi aklayan ve mslmanlara yol gsterici olan Kurann eitimini almamz gerekir. Bu eitim aklederek, dnerek, zmseyerek Kuran okumamz ve onun Furkan zelliini kazanma gayretlerimiz ile oluacaktr. Allahn bize gnderdii mesaj renmeden onun emir ve yasaklar dorultusunda bir hayat srdrmemiz, salt ikme etmemiz nasl mmkn olabilir?. 414243ycesidir. 240 44Ey iman edenler! Eer Allah'tan korkarsanz O, size Furkan var eder. (iyi ile kty ayrdedecek bir anlay verir), sularnz rter ve sizi balar. nk Allah byk ltuf sahibidir. 241 Yukarda salat ikame etmek iin bir eitimin gerekliliinden bahsetmitik. Bu eitimin iki boyutu vardr. Birincisi ilim, ikincisi tatbikat. Gnmzde iin ilim ksmn halletmek nispeten kolay. Kuran tasnif edilmi bir kitap olarak elimizde, ou okuma yazma biliyor, herkes kendi lisannda bir Kuran meali temin ederek Allahn mesajn renebiliriz. Bir de Kurann indii yllar gz nne alalm. Allah Rasl vastas ile bir din gnderiyor, Rasln salnda ayetler inmeye devam ediyor, inananlarn elinde tasnif edilmi bir kitap yok ve Allah, zikrim ( Kuran ) iin salt ikame edin, onunla uyarn, onunla hayatnza yn verin buyuruyor. Kuran nasl renecek ve retecekler? Bir de toplumun yapsna bakalm. Kleliin ve feodal yapnn hakim olduu bir toplum. nsanlar birbirlerine
237 238

De ki: Ben, sadece, vahiy ile sizi ikaz ediyorum. Fakat, sar olanlar, Bu Kuran bana, kendisiyle sizi ve ulat herkesi uyarmam iin lemlere uyarc olsun diye kuluna Furkan' indiren, Allah, yceler

ikaz edildikleri zaman bu ary duymazlar. 238 vahyolundu. 239

Enam, 6/105 Enbiya, 21/45 239 Enam, 6/19 240 Furkan, 25/1 241 Enfal, 8/29

53

kulluk ediyor, rku (boyun emek) ve secde (itaat etmek) ediyor, el etek pyor. Allah'n Rasl ve Kuran ise kula kulluu kaldrmak iin gnderiliyor. Yukarda anlattmz ortamda du mnsna da gelen saltn bir tatbik eklinin Allahn Rasl tarafndan mslmanlara retildiini gryoruz. Mslmanlar Allahn Rasl nderliinde gnn belli vakitlerinde bir araya gelerek Allaha du ediyorlar, rku ve secde ediyorlar, onu tesbih ediyorlar (yceltiyorlar) ve hem de Kuran tedris ediyorlard. eitli sebeplerle Allah Raslnn cemaatine katlamayan mminler ise bu eylemi ya kendi aralarnda birleerek ya da ferdi olarak yerine getiriyorlard. 45Ey iman edenler! Cuma gn salt iin arldnzda hemen

Allah'n zikrine (dne) koun ve al verii brakn. Eer bilmi olsanz, elbette bu, sizin iin daha hayrldr. 242 46Salt bitirdiinizde artk yeryzne daln ve Allahn ltfundan isteyin. Allah ok ann (zikredin)umulur ki kurtulua erersiniz. 243 eitli uralar iersinde her zaman bir araya gelemeyen mminlerin hi deilse haftada bir gn bir araya gelerek salt etmeleri emrediliyor. Farsadan dilimize giren namaz kelimesiyle ifade edilen du mnsndaki salt fa ederken zel bir hazrlk yapmamz da emredilmektedir. 47Ey iman edenler! Salt iin kalktnz zaman yzlerinizi,

dirseklerinize kadar ellerinizi, balarnz meshedip, topuklara kadar ayaklarnz ykayn. Eer cnp oldunuz ise, boy abdesti aln. Hasta, yahut yolculuk halinde bulunursanz, yahut biriniz tuvaletten gelirse, yahut da kadnlara dokunmusanz (cins birleme yapmsanz) ve bu hallerde su bulamamsanz temiz toprakla teyemmm edin de yznz ve (dirseklere kadar) ellerinizi onunla meshedin. Allah size herhangi bir glk karmak istemez; fakat sizi tertemiz klmak ve size (ihsan ettii) nimetini tamamlamak ister; umulur ki kredersiniz. 244

242 243

Cuma, 62/9. Cuma, 62/10. 244 Mide, 5/6.

54

Du mahiyetindeki bu zel saltn tatbikinde kle sahibi bir mslmann klesiyle ayn safta durmas, boyun emenin, itaat ve teslimiyetin yalnzca Allaha yaplabileceini simgeleyen rk ve secdeler, sadece Allah ycelten ifadeler ve Kuran tedrisi hep genel mndaki salta hazrlk olarak yaplmaktayd. Kulun acizlii ve Allahn ycelii n plana karlarak Allaha teslimiyet mnsna gelen slamn ihys iin mcadelenin bir simgesi haline gelmiti. Mslmanlar Kuran dnerek, t alarak okumay, onun terbiyesine girmeyi ihmal edince, zikrim (Kuran) iin salt ikame edin emrini unutunca namaz da zn kaybederek sadece baz ekillerden ibaret bir tatmin arac haline geldi. man iddiasnda bulunan insanlar Allah Rasl gibi Kurana tbi olmadka iman etmi olmayacaklarn bilmeli, salt ikme ederken zel mnda salt etmeliler. Aadaki gelecek ayetlerde salt, ncelikle batl olan atalarnn dinine arka kmak, yanl olduunu idrak etse de atalarndan kendisine miras kalan savunmak sonra da onun fenomenlerini yerine getirmek anlamlarna gelmektedir. 4849Onlara "Allahn indirdiine uyun" dense "hayr biz atalarmz Onlarn Beyt yanndaki saltlar slk alp el rpmaktan ibretti

zerinde bulduumuza uyarz derler. 245 imdi azab tadn!246 Ayette onlar diye, Mescid-i Haramn koruyucusu olduklarn syleyen, haclara su veren, Kbeyi temizleyen, Allaha inanan, hz. brahimin saltn srdrdklerini iddia eden insanlardan sz ediliyor. Gnmze uyarlarsak yetim hakk yiyen, insanlara zulmeden, Allahn zikrinden "Kurandan" gafil yaayan, din ile dnyay ayran sonrada namaz klan insanlar iin "Onlarn saltlar yatp kalkmaktan ibarettir. " diyebiliriz. Tabi ki btn hayatnda salt ikme eden, dine arka kan, Kurann arkasndan giden sonra da namaz klan mminleri kastetmiyoruz..

245 246

Bakara, 2/170. Enfl, 8/35.

55

50-

De ki: " ster Allah diye arn(dvet edin), ister Rahman diye

arn(dvet edin). Hangisiyle arrsanz nihayet en gzel isimler onundur. Saltnda barma, onda sesini fazla da ksma ; ikisinin aras bir yol tut. 247 51ktlkten (Lokman As. n vasiyeti ) Yavrum! Salt ikme et, iyilii emret, vazgeirmeye al,
248

bana

gelenlere

sabret.

Dorusu

bunlar,

azmedilmeye deer ilerdir.

Hz. Lokmann oluna salt ikme etmesini (Allahn emirlerini, dinini ayaa kaldrmasn) vasiyet ederken dikkat etmesi gereken eyleri de anlatyor. Salt ikme ederken iyilii emredip ktlkten vazgeirecek, bana gelenlere sabredecek, insanlara yanan bkmeyecek, barp armayacak. 52Biz de Musa ve kardeine: Kavminiz iin Msr'da evler hazrlayn ve

evlerinizi kble yapn, (ynelinecek yerler yapn)salat ikme edin. (Ey Musa!) Mminleri mjdele! diye vahyettik. 249 53"Ey Rabbimiz! Ben zrriyetimden bir ksmn senin Beyt-i Harem'inin (Kbe'nin) yannda, ziraat yaplmayan bir vdiye yerletirdim. Rabbimiz salt ikme etsinler diye. Sen de birtakm gnlleri onlar sever yap ve onlar eitli meyvelerle besle ki kretsinler. 250 Tm bu ayetler ve bilgiler nda Kuranda genel anlamda salt kavramn destek, yardm, ve aba olarak; zel anlamda ise, namaz ve du olarak grdk. Kavramn etimolojik tahlilinde, Kurandaki getii anlamlar dorultusunda salt kavramnn Ahzb sresindeki Allah ve melekleri peygambere salt ederler, ey iman edenler siz de ona salt ve selm edin ayetinin anlam yaplan bu aratrmaya gre unlar olmaldr:

247 248

sr, 17/10. Lokman, 31/17. 249 Yunus, 10/87. 250 brahim, 14/37.

56

Allah ve melekleri Peygambere salat ederler, ey Mminler! siz de.. : 12salt) 345Hz. Peygamberin snnetini, Onun rnekliini yaayn, ( fiili salt) Hz. Peygamberi gnlden sevin ve Onu her durumda yceltin ( hem Hz. Peygamber iin dua edin Ona bolca salavat getirin. ( szl salt)tr. 2. Selam Kavram Bu kelime szlkte selmlama, selamet, kurtulu anlamlarna gelmektedir. Teslim ve btn ifatlardan, noksanlklardan, kerih grlen eylerden selmet bulma,
251

Hz. Peygamberin getirdii dini yaayn, Ona destek olun. (fiili salt ) Hz. Peygambere ittib edin, Onu koruyun, misyonuna sahip kn (fiili

fiili hem szl salt)

emin olma mnsnda selleme fiilinden masdardr.

252

Salt konusunda birok

yerde ve eserde hakknda fazlaca aklama yaplrken selm konusu zerinde fazlaca durulmamtr. Bunun sebebi: ve sellim emrinin manas: Onun hkmne tam bir teslimiyetle teslim olun anlamna gelmesinden dolaydr. Bu gr Nihayede, Serahsnin Mebsutundan nakledilmitir. Kuhistani ise selmn manasnn: gerek bir itaatle iteat edip, boyun emek253 anlamna geldiini ifade etmi ve bu gr pek oklarna nisbet etmitir. Allaha selm denilmesi kendisine layk olmayan eylerden salim ve mnezzeh olmasndandr.
254

Selmn Allahtan olmas ise

Allah seni korumay, gzetmeyi zerine almtr, kefildir. demektir. Hasan Basr selmn mnsnda vecih olduunu zikretmitir: 1Her trl bel ve fetlerden selmet, sana ve seninle bulunanlara olsun,

bu sretle selam masdar olur.

251 252

Bkz. Kd Iyaz, age, II/60-61; Ali el-Kri, erhu-if II/104-105. bni bidin, Reddul Muhtr, stanbul 1981, I/13. 253 Selmn boyun emek anlam iin bk. Ali el-Kri, age, II/104. 254 antay, H. Basri, Kuran Hakim ve Meali Kerim, stanbul 1981, III/753.

57

2-

Selm seni hfz ve synetle, ikram ve inyette dim, kim ve kefil olsun.

Bu sretle selm Allahn Esma-i hnsasndan olur ki selmet veren zat- ecel-i ala demek olur. Allahn isimleri iinde bundan baka masdar yoktur. 3Selm Peygambere muslemet ve inkyd (boyun eme) mnsndadr ki teslim de budur. 255 Mevdudiye gre selmn iki anlam vardr: 12Her trl hata kusur ve eksiklikten uzak olmak. Bar iinde olmak ve bakasna kar kmaktan saknmak.

O halde Hz. Peygamberle ilgili olarak sellimu, teslima emri u anlama gelir: Onun iyilik ve emniyeti iinde olun. Ona kar kmaktan saknn ve samimiyetle ona boyun ein. 256 Nitekim Kuran Kerim de selm kavramnn anlam Hz. Peygambere teslimiyet ve boyun eme anlam olarak vermitir. yet ise yledir: Rabbin hakk iin, onlar aralarnda ekitikleri eylerde hakem yapp sonra verdiin hkmde nefisleri hibir darlk duymadan tam bir teslimiyetle boyun emedike, iman etmi olamazlar257 Istlahta ise selm: Bar, esenlik, rahatlk; Mslmanlarn birbiriyle karlatklar zaman, karlkl olarak salk ve esenlik dileklerini sunmalar, yani birinin dierine selmn aleykm ( selm sizin zerinize olsun, Allah her trl kazdan ve beldan korusun!) demesi; dierinin ise: ve aleykms selm ve rahmetullahi ve berktuh ( Allahn selm, rahmet ve bereketi sizin de zerinize olsun) eklinde cevap vermesi anlamna gelen bir slam ahlak terimidir. snnetidir.
255

258

slam

toplumu iinde selm yaymak hem Allahn emri ve hem de Hz. Peygamberin

antay, H. Basri age, III/753; Kad Iyaz, e- if bi Tarif-i Hukkil Mustaf, ( ifa-i erif, Terc. Naim Erdoan, Hseyin S. Erdoan) stanbul 1977, s. 446 256 Mevddi, Ebul Ala, Tefhmul Kuran, stanbul 2003, IV/ 451. 257 Nisa, 4/ 65. 258 Ali el-Kri, age, II/104; Yazr, Elmall Hamdi, Hak Dini, VI/175.

58

Enam suresi 54. ayette Hz. Peygambere u ekilde hitap edilir: Ayetlerimize inanalar sana gelince onlara deki: selmn aleykm (selm size)! Nr suresi 27. ayette: Ey inananlar! Evlerinizden baka evlere izin almadan, seslenip sahiplerine selm vermeden girmeyiniz. Eer dnyorsanz bu, sizin iin daha iyidir. Yine Nisa 88. ayette yle buyrulmaktadr: Size selm verilince, bu defa gzel bir karlk ile selm veriniz veya onu tekrar ediniz. Mslmanlar arasnda, bir dostluk ve iyi niyet iareti olan selm vermek snnet; almak ise farzdr. 259 Hz. Peygamberde, birok hadislerinde selmn nemi ve yaygnlatrlmasnn gerei zerinde durmutur. Bir sahbi Hz. Peygambere: slamn hangi ii daha hayrldr diye sorduunda, Raslllah yle buyurmutur: Yemek yedirmen, tandna ve tanmadna selm vermendir. 260 Yine Peygamber yle buyurmulardr: man etmedike cennete giremezsiniz; birbirinizi sevmedike, olgun bir imana sahip olamazsnz. Size yaptnz takdirde birbirinizi seveceiniz bir eyi haber vereyim mi? Aranzda selm yaynz!.... 261 phesiz ki, Allah katnda insanlarn en iyisi, nce selm verendir. 262 Hadislerinde ise, selm vermede acele etmenin daha sevap olduu anlalmaktadr. Netice itibaryla ve konumuz gerei selm szc Hz. Peygamber ile ilgili olarak, Ona teslim olma anlamnda unu ifade eder: Ona du edin, tm kalbiniz ve

259

Yazr, Elmall Hamdi, Hak Dini, VI/175. Buhr, man, 6-20. 261 Mslim, man, 93. 262 Eb Dvd Edeb, 133.
260

59

ruhunuzla Onunla ibirlii iinde olun, Onun rnek- nder kiiliine teslim olun. Tebli ettiklerine kar kmaktan saknn ve bu ilkelere samimiyetle uyun. 3. Salt ve Selam Arasndaki Fark Salt ve Selmn yaptmz tarif ve aklamalarndan aralarndaki fark az ok anlalmaktadr. Bununla beraber, nemli bir fark olarak saltn llere, selmn dirilere has klnd zikredilmektedir. Yani salt ller iin kullanlr, selm ise diriler iin. 263 Dikkat edilirse; Hz. Peygambere hem dirilere hitab edilen selm, hem de llere hitap edilen salt lafzlaryla du edilmektedir, salt ve selm okunmaktadr. nk Peygamberin her iki vasf da zerinde tad zikredilmektedir. Yani hakiki mnda vefat etmitir. Her nefis lm tadcr. 264 Hatta Hz. Ebu Bekir ( . 13/1634) Peygamberin vefatndan sonra Her kim Muhammede ibdet ediyorsa, bilsin ki o lmtr; fakat her kim Allaha ibadet ediyorsa, bilsin ki o lmez265 dedii mehurdur. Fakat mecazi mnda diri kabul edilmektedir. Nitekim, Mminler lmezler, ancak dr- bekya intikal ederler denilmitir. Ayn ekilde yeti kerimede ehitlere ller demeyiniz, Onlar Rableri katnda diridirler, fakat siz bilemezsiniz. 266 buyrulmutur. ehitler Allah katnda diri olursa, onlardan daha byk olan Peygamberin de diri olaca inanalar iin gayet ak ve mkuldur. Bu konu ile ilgili Rhul Beynda geni bilgiler vardr. smail Hakk Bursev Suytiden nakillerde bulunmakta ve geni bilgiler vermektedir.
267

O halde ehitlerin Allah katnda diri olmalar gibi,

onlardan stn olan Peygamberler de diridir. Fakat bu diri olma hakki mnda deil meczi mndadr. Nitekim bir ok hadiste, Peygamber mmetinin selmnn

263

Bursev, smail Hakk, Rhul-Beyn, stanbul h. 1389, VII/221; Efendi, Ramazan Hiyet-i Maksd bi hamihi fi Mecmutis-Sarf, stanbul trs, s. 178. 264 Enbiy, 21/ 85. 265 l-i mrn, 3/144. 266 Bakara, 2/154. 267 Bursev, smail Hakk, age, VII/222.

60

kendisine ulatrldn sylemektedir. 268 Salt ve selmn Peygambere ulatnda phe ve ihtilaf yoktur. 269 Bir hadiste, zerime salat eden kimseye kar Allah rhumu ide eder ve selmn alrm buyrulmutur.
270

Hatta sahbe-i Kiram Ya Raslllah, sana nasl

salat edelim, sen rm olacaksn dediklerinde Peygamber Allah, Nebilerin cesetlerini yeryzne haram klmtr271 diye cevap vermitir. Salt ve selm arasndaki bir dier fark; saltn gib iin kullanlmasna karlk, selmn hazrda bulunan iin kullanlmasdr.
272

Kabir ziyaretlerinde
273

llere selm verilmesi de hazr kimseye verilmesi kabilindedir.

Yani mecaz

cihetindendir. Yoksa Selmn diriler iin kullanldn nakletmitik. Sanki, l, kabrini ziyaret edenleri tanyp selmn almaktadr. Bu konu ile ilgili de hadisler olduu bilinmektedir. 4. Salt Emreden Ayetin Nuzul Ortam Srelerin ve Kurandaki anlatlan olaylarn tam olarak anlalmasnda hi phesiz ki yegne etken yetlerin nuzl sebeplerinin iyi bilinmesidir. Her yetin bir nuzl ortam ve sebebi vardr. Ahzb suresinin nuzl sebebi ise udur: Ahzb sresinde Peygambere salt ve selam edilmesine neden deinildii aslnda konularn akndan kolayca anlalabilir. Surenin indirildii Mekke dnemi btn slam dmanlarnn slamn baarsn kskandklar bir dnemdi. 274 Mekkeli mrikler Hz. Peygamberi lekeleyerek, Onun, slam ve Mslmanlarn her gn daha da glenmesine sebep tekil eden ahlki mkemmelliine glge drmeyi planlyorlard. Allah bu ayeti gnderdiinde artlar byleydi.
268 269

275

Mevdudi tefsirinde

Nesi, Sehv 46; Drimi, Rikak, 58; Ahmed b. Hanbel, Msned, I/387-441-452. Kd Iyaz, age, II/657. 270 Eb Dvud, Mensik, 96; Ahmed b. Hanbel, Msned, II/527, Kd Iyaz, age, II/657. 271 Eb Dvud, Salt 201; Nesi, Cuma 5; bn Mce, kmet 79, Ceniz 65; Nsf, Mansur Ali, etTacl Cami lil-usul fi Ehdisir-Rasl ( erh. Gayetul Memul), stanbul trs, I/292. 272 bn. Kesr, Hadislerle Kuran Kerim Tefsiri, (Terc. Bekir Karla, Bedrettin etiner) stanbul 1985, XII/6599; Bursev, smail Hakk, Ruhul Beyan, VII/288. 273 Bursevi, smail Hakk, age, VII/228. 274 Sbni, M. Ali, Reviul Beyn Tefsru ytil Ahkm Minel Kurn, stanbul trs, II/366. 275 Age, a. y.

61

bu ayetin genie aklamalarn yaparken ayetin yle bir manaya gelebileceini ifade etmektedir: Kafirler, mrikler ve mnafklar, Hz. Peygamberin grevinin baarszla uramas iin ona ne kadar iftira atsalar ve gzden drmeye alsalar da sonuta baarszlk ve rezaletle karlaacaklardr. nk ben Peygamberime kar merhametliyim
276

ve

btn

kinat

idare

eden

melekler

de

onun

destekleyicisidirler.

Hz. Muhammedin dmanlar Onu sulayp aalayarak hibir ey elde edemezler, nk ben Onun ismini yceltiyorum, ve melekler de srekli Ona sayg ve sevgi gstermektedirler. Benim rahmet ve bereketim Onunla birlikte iken ve meleklerim Ey alemlerin Rabbi, Muhammedi (s. a. s) daha yce makamlara kar, Onun dinini yay ve gelitir diye gece gndz srekli dua ederken, onlar fitne ve tuzaklaryla Peygamberime hibir ekilde zarar veremezler. 277 Baka bir ifadeyle Allah bu surede unlar beyan ediyor: Ey Allahn Raslu Muhammed (s. a. s) vastasyla doru yola ulaanlar, Onun gerek deerini takdir etmek ve size olan byk nimetleri sebebiyle ona kran duymalsnz. Siz cahiliye karanlklarnda kaybolmutunuz size bilgi n ulatrd. Ahlken kmtnz ahlkn yceliklerine ulatrd da bugn evrenizdekiler bu yzden sizi kskanyor. Barbarlk ve vahete dalmtnz O sizi yksek bir medeniyete ulatrd. Kafirler, size bu nimetleri verdi diye ona dman oldular. Yoksa ahsen O hi birine zarar vermemitir. Bu nedenle Ona kran ve minnetinizin ifadesi olarak siz Ona bu insanlarn dmanlk ve kinlerine eit veya ondan daha fazla sevgi beslemelisiniz; onlarn sulama ve aalamalarndan daha ateli bir ekilde Onu yceltmeli ve Ona sayg duymalsnz. Onlarn ktlk isteklerine karlk siz daha iten bir ekilde Onun iyiliini istemeli ve meleklerin gece gndz Ona dua ettikleri gibi siz de dua etmelisiniz. Ey Alemlerin Rabbi, senin Peygamberin nasl bize saysz nimetlerle bulunmusa, sen de Ona snrsz ve sonsuz rahmetini gster, Onu bu dnyada en yksek makamlara ulatr ve ahirette de sana en yakn olma erefini bahet. 278

276 277

Mevdudi, Tefhimul Kuran stanbul 2003, IV/450-451. Age, ay. 278 Age, a. y.

62

Gerekten de Ahzb sresi 56. ayetin dier ayetlerle ilikisine ve ele ald konulara bir btnlk iinde bakarsak, bu dnem Hz. Peygamberin zorluklar ve skntlar ierisinde olduu bir dnemdir. Risaletin meakkatli ve en ar zamanlar yaanmaktadr. Bu zor geen yllara ve skntlar ierisindeki o dneme ksa bir yolculuk yaptmzda ise; bir tek kendisinin deil evresindeki ei, dostu, arkadalar, ksacas Peygambere iman edenlerin tmnn zor gnler yaadn rahatlkla syleyebiliriz. Mesela, mminlerin annesi Hz. Aieye iftirada bulunuluyor, Hz. Ali mnafklar tarafndan tenkit ediliyor ve saldrlara maruz kalyor. zet olarak da Allah Raslu ve evresindekiler incitiliyordu. 279 Salt ve selm emreden ayet kendinden daha nce zikredilen Resulullah incitmemek mminlerin anndandr eklindeki hkmn sebebi de olabilir. Sanki yle denilmektedir: Onu zmeniz size yaraan bir davran deildir. Zira Allah da melekler de ona salat eder. Durum byle olunca O sadece sayg ve ikrama lyktr demektedir. 280 Gzden karlmamas gereken bir husus da; ayet devamllk ifade temek iin isim cmlesiyle ve inne ile tekidli olarak balamakta, bu ikram ve tazimin zamanla birlikte devaml bir ekilde yenilendiine iaret etmek iin son taraf itibaryla fiil cmlesiyle sona ermektedir. 281 te bu ayetin indirildii zaman, mminlerin iinde bulunduklar artlar gz nnde bulundurduumuzda salt ve selm kavramlarnn sadece du ve tazimden mi yoksa destek ve Allahn dinine yardm dan m ibaret olduunu rahatlkla anlalabilir. Said Havva, tefsirinde, Nesefiden naklen bu ayetin anlamn: Hz. Peygamberin emir ve hkmlerine kaytsz artsz balann, ona yardmc olun eklinde aktarmtr282. Kanaatimizce Ahzb sresindeki salt ve selm emreden ayetin anlam hem o zaman iin, hem gnmz iin hem de kyamete kadar en n plnda ve gerekliliiyle de, fiili olarak destek, yani Raslullahn getirdii eriat yaamak, koruyup kollamak olmaldr.
Vehbe Zuhayli, Tefsirl Mnir, XI/391. Age, a. y. 281 Sbni, age, II/366. 282 Havva, Said, el- Esas Fit-Tefsir (ev. M. Beir Ersoy) stanbul 1989, XI/462-463.
280 279

63

Son olarak unlar syleyelim ki: her nekadar salt ve selamn szl olarak nasl getirilecei, salavat getirmenin fazileti ve mkafatlar hakknda salam ve gvenilir rivayetler varsa da bunlar ilk dnem itibaryla ok az saydadrlar.
283

Bu tr

rivayetlerin zaman ierisinde oalmas ise baz sufi ekollerin, vaya din teblicilerinin, vaizlerin elinde abartlarak aktarlmas eklinde ortaya km olabilir. Ahzb sresinde geen salat kavram ile hadislerdeki rivayet edilen salatn anlamna baktmzda; Ahzb sresinde fiili salatttan, yani destekten bahsedilirken, rivayetlerde ar bir ekilde hep szl duay ieren salat kavramn grmekteyiz. Konunun burasnda ise bu iki durum arasnda bir anlama, veyahut da bir aktarma probleminin mevcudiyeti aka ortaya kmaktadr. Salatn szl dualar eklinde yaplabildiini ve bunun bizzat peygamber tarafndan retildiini de inkar etmemekle beraber, szl salatn asl anlamdaki salat kavram ierisinde en son anlam olduu ve szl ekilde de yaplsa bile yine bir eylemsellii ierdiini sylemek en dorusu olsa gerekir. 5. Salt Ve Selamn Szl Du Olarak Ortaya k Hz. Muhammedin getirdii eriatn esaslarna smsk bal olan ve Ona hrmet ve saygda kusur etmeyen sahbe elbetteki ayette geen salt ve selm edin emrinin en bata ona yardm, koruma, destek, sayg. vs gibi fiili eylemler olduunu biliyor ve buna gre de hayatlarn srdryorlard. Onun yolunda ve Onun iin en ar ikencelere maruz kalmalar284, Hz. Peygamber iin her eylerini feda etmeleri285 de bu durumu, yani Ona yaplacak saltn anlamn ne derecede anlam ve hayatlarna aksettirmi olmalarnn apak gstergesidir. 286 Sahabenin bu ekilde bir hayat srmeleri ve Hz. Peygamberi kendi canlarndan daha ok

283

slamolu, Mustafa, Muhammed, s. 111-12-13. Bu kitapta slamolu salavatn fiili destek olduuna ve salavat getirmek ibresinin yanl olduuna vurgu yaparak ilgili rivayetlerin ilk dnemlerde ok az olduunu iddia ediyor. 284 Kksal, Mustafa Asm, slam Tarihi ( Mekke Devri) stanbul 1981 s. 344-45. 285 Sahbenin her eyini Hz. Peygamber iin feda etmesi hakknda geni bilgi iin hadis kaynaklarnn Menkb ile ilgili blmlerine baklabilir. Mesela bk. Buhri, Menkb ( Sahhin 61. kitab); Fedil Ashbin-Nebi (s. a), ( Sahhin 62. kitab) veya Menkbul-Ensar, (Sahhin 63. kitab) ayrca ad geen blmlerin erhlerine de baklabilir. rnein bk. Ayn, Umde, XII/122-395, XIV/361. 286 age, a. y.

64

korumalar onlarn Hz. Peygambere sadece szl olarak salat etmediklerinin de bir gstergesi olsa gerekir. Fakat kanaatimiz odur ki; szl olarak ona salt ve selm (dua) etmek, onu yceltmek iin bizzat gidip her ilerini ve ibadetlerini Hz. Peygamberden rendikleri gibi287, Ona szl olarak duann nasl yaplacan da bizzat gidip kendisinden rendiler. Her hlkrda tm ilerinde bizzat Peygambere danp da hayatlarn srdren sahabi, bu konuda da Hz. Peygamberi rnek ald ve bu dua eklini Hz. peygamberden rendiler. Bu emir geldiinde ( Hz. Peygambere salat edin) sahabeden birou Hz. Peygambere: Ey Allahn Raslu bize nasl selm vereceimizi ( yani namazda esselam aleyke ve eyyhen nebiyy ve rahmetullahi ve berekth demek, selm verirken de esselamu aleyke ya Raslullah demek) rettin, fakat biz sana nasl salat edeceiz?288diye sordular bu soruya cevap olarak Hz. Peygamber eitli vesilelerle aada sunacamz bir ok farkl salat ve metotlar retmitir. Kabb b. Ucre: Allahmme salli al Muhammedin ve al l-i Muhammedin kema salleyte al brahme ve al l-i brahme inneke Hamdun Mecid. Bu salavat, lafznda ufak tefek deiiklerle, Buhri, Mslim, Dvud, Tirmzi, Nesi, bn. Mce, Ahmed b. Hanbel, Abdur-Rezzak, bn. Cerir ve bn. Eb eybe tarafndan Kab b. Ucreden rivyet edilmitir. 289 bn Abbas: Ufak tefek baz deiiklerle bni Abbastan ayn salavat rivyet edilmitir. 290 Eb Humeyd Saidi: Allahmme salli al Muhammedin ve ezvcihi ve zrriytihi kem salleyte al brahme ve al l-i brahme ve brik al Muhammedin ve ezvcih ve zrriyetih kem brekte al l-i brahme inneke hamdun mecid. 291
287

Mesela bu duruma, Hz. Peygamberin abdest bozmaya varncaya kadar ashbn eitmesini rnek gsterebiliriz. Bk. Nesi, Tahret 37. 288 Buhri, Deavat 33, Enbiya 10; Mslim salt 65-69; Ayrca bk. Eb Dvud, Salt 179; Nesi, Sehv 54; bn Mce, kame 25. 289 Mevddi, age, IV/452; Kd Iyaz, age, (Terc. Naim Erdoan, Hseyin S. Erdoan) s. 455-56. 290 Age, a. y.

65

Eb Said el Hudr: Allahmme salli al Muhammedin abdike ve Raslike kem salleyte al brahme ve brik al Muhammedin ve al l-i Muhammedin kem brekte al brahim. 292 Eb Said Bedr: Allahmme salli al Muhammedin kem salleyte al brahme ve al l-i brahme ve brik al Muhammedin ve al l-i Muhammed kem brekte al brahme fil lemin, inneke hamidn Mecid. 293 Bureyde el- Huzi: Allahmme-ecal salteka ve rahmeteke ve beraktihe al Muhammedin ve al l-i Muhammedin kem cealteha al brahme inneke hamdun mecid. 294 EbuHureyre: Allahmme salli al Muhammedin ve al li Muhammedin ve brik al Muhammedin ve al l-i Muhammedin kem salleyte ve brekte al brahme ve al l-i brahim fil lemin, inneke hamdun mecid. 295 Btn bu salavatlar lafzlar farkl olmakla birlikte ayn anlama sahiptirler. Ancak bunlarla ilgili birka nokta ok iyi anlalmaldr: 1- Btn bunlarda Hz. Peygamber Mslmanlara kendisine, salt gndermenin en iyi yolunun Allaha: Allahm Muhammede salt et diye dua etmek isteini sylemektedir. Bunu tam anlamyla kavrayamayan kimseler, Allah bize Raslune salt etmemizi emrediyor, fakat biz buna karlk Allahtan Ona salt etmesini istiyoruz diyebilirler. Aslnda Hz. Peygamber (s. a. s) Mslmanlara yle talimat vermitir. Siz isteseniz de bana salt gndermekte tam adil olamazsnz. Bu nedenle sadece Allaha bana salt etmesi iin dua edin. 297 Mslmanlar tabiki Hz. Peygamberin derecesini ykseltemez, sadece Allah ykseltebilir. Mslmanlar kendilerine verdii nimet ve ihsanlar Hz. Peygambere tam anlamyla deyemezler, bunlardan tr sadece onu Allah mkafatlandrabilir. Allah Mslmanlara yardm
Age, a. y. Mevddi, age, IV/452; Kd Iyaz, age, s. 455-56. 293 Bkz. age, a. y. 294 Bkz. age, a. y. 295 Bkz. age, a. y. 296 lgili rivayetler iin kr, Mevddi, age, stanbul 2003, IV/452. 297 age, a. y.
292 291

296

66

ve desteini gndermedike onlar Peygamberin adn yceltme ve dini hakim klma iinde bir baar kazanamazlar. yle ki Hz. Peygamberin sevgisi mminlerin kalplerine ancak Allahn yardm ile yerleebilir. Aksi takdirde eytan eitli phe ve aldatmalarla Ondan inananlar evirir. O halde Hz. Peygambere hakkyla salt gndermenin tek yolu Allaha, Ona salat etmesi iin dua etmektir. Allahmme salli al seyyidina diyen bir kimse aslnda Allah karsnda kendi acizliin kabul ediyor ve: Allahm ben Raslune gerektii gibi salt gnderemem. Bu yzden sana yalvaryorum, benim yerime sen ona salt et ve bu hususta benden dilediin hizmeti al diyor. 2- Hz. Peygamber bu duay sadece kendisine hasretmemi, ashabn, hanmlarn ve soyundan gelenleri de buna dahil etmitir. Hanmlar ve soyundan gelenlerle ne kastedildii bellidir. l kelimesi ise sadece Hz. Peygamberin ev halkn deil, onu takip eden ve onun snnetine uyan herkesi iine alr.
298

Szlk

anlam olarak ehl ile l kelimeleri arasnda belirli bir fark vardr. Bir kimsenin l-i dendiinde, akrabas olsun olmasn o kimsenin arkadalar, dostlar ve yardmclar anlalr. Bir kimsenin ehli dendiinde ise dostu ya da yardmcs olsun olmasn o kimsenin akrabalar anlalr299. Kuran l-i Firavn kelimesini on drt yerde kullanmtr, fakat bunlarn hibirinde sadece onun ev halk kastedilmemi Hz. Musaya at savata ona taraftar olanlar kastedilmitir.
300

O halde Muhammedin yolunda olmayan kimseler,

onun ev halkndan, akrabalarndan bile olsalar l-i Muhammedden deildir. Bunun tam tersine onun yolundan gidenler, onunla uzaktan bile hibir akrabalklar olmasa bile l-i Muhammeddendir. Fakat Hz. Peygambere hem kan ba ile bal olan hem onun yolundan giden ev halk, l-i Muhammed demeye daha layktr. 301 3- Hz. Peygamber tarafndan retilen tm bu salavat ekillerinde, Ona, Hz. brahim ve onun al-ine indirilen salt, rahmet ve bereketin aynsn indirmesi iin

298

Bk. zel, Ahmet, l md., D A, stanbul 1988, II/305. Ayrca bkz. . Hakk, Furuk, s. 156. Age, a. y. 300 Mesela ayetlerin anlam iin bkz, Bakara 49-50; li mran, 11; Araf 130; Mmin 46. 301 Mevddi, age, IV/453.
299

67

Allaha dua edilmektedir. Baz kimseler bunu anlayamamlardr. Alimler bu konuyu farkl ekillerde yorumlamlardr. Mevdudiye gre bunun anlam udur: Allah, Hz. brahime yeryznde baka hi kimseye ihsan etmedii bir nimet vermitir. Peygamberlii, vahiy ve kitab hidayet kayna olarak kabul eden btn insanlar, Mslman, Yahudi, yahut da Hristiyan olsun Hz. brahimin nderliini kabul etmitir. O halde Hz. Peygamberin sylemek istedii ey udur. Allahm Hz. brahimi btn peygamberlere inananlarn sna yaptn gibi, beni de btn inananlarn sna yap ki, risalete inanan hi kimse benim Peygamberliime inanma nimetimden maruz olmasn. 302 6. Salt ve Selam le lgili Rivayetler Genel olarak szl salt- ieren ve Peygambere salt ve selm getirmekle ilgili rivayetleri aktaracamz bu blmde, baz noktalar konunun banda hemen syleyelim ki, en batan konu okunurken anlamaya yardmc olunsun. Bir btnlk tekil edilmesi asndan almamzn bu ksmnda, Peygambere salt ve selm ile alkal rastlayabildiimiz tm rivayetleri bir arada vereceiz, gerekli aklamalar ve deerlendirmeler yapacaz, konuyla ilgili olarak her bir rivayeti daha sonra kendi kategorisinde deerlendireceiz. 1. Abdullah bn. Amr ibn As ( radyallah anhma ) Raslullah sallallahu aleyhi vesellemi yle buyururken dinlediini sylemitir: Kim bana bir defa salt ve selm getirirse, bu sebeple Allah Teala da ona on misli merhamet eder. 303 Hz. Peygamber bu hadiste kendisine salt ve selm edilmesini istemektedir. Daha dorusu konumuzun zerine kurulduu Ahzab suresine gre bu ii Allah istemektedir. Allahn emrini Peygamber tekrar hatrlatarak dile getiriyor. Hadisin
302 303

age, a. y. Mslim, Salt 70. Ayrca bk. Eb Dvud, Vitir 26; Tirmzi, Vitir 21; Nesi, Ezan 37, Sehv,

55.

68

baz rivayetlerinde, Hz. Peygambere bir salt getirene Allahn on defa merhamet edecei mjdesine ilaveten on gnahnn balanaca, manevi mertebesinin on derece daha ykselecei de haber verilmektedir. 304 Ashab- kiramdan Ebu Talha el-Ensarinin anlattna gre bir gn Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem mtebessm bir ehreyle ashab- kiramn yanna geldi ve Cebrailin kendisine u mjdeyi getirdiini haber verdi: Muhammed! mmetinden biri sana bir salt getirdiinde benim onun gnahlarnn balanmas iin on defa istifar etmem, o kimsenin sana bir selm getirmesi halinde benim ona on selam vermem seni sevindirmez mi?305 Hz. Peygambere salt ve selm getirmek, Allahn rahmetini hem de meleklerin dua ve istifarn kazanmaya vesile olduuna gre, bu imkan ve frsat iyi deerlendirmek gerekir. yle ise: a) Hz. Peygambere salt selm getirmek Allahn rahmetini ve rzasn kazanmaya vesiledir. b) Bu sebeple Hz. Peygambere salt ve selm getirilmelidir. c) Buradaki salt kavram her ne kadar (getirmek, sylemek) kelimesiyle kullanlsa da fiili dua olarak da anlalabilir. ster fiili dua yani eylemsel olarak destek ve aba anlayalm, isterse szl dua olarak anlayalm her ikisi de geerlidir. Allah on misliyle karlk verecektir. 2. bn Mesud radiyallahu anhden rivayet edildiine gre Raslullah yle buyurdu: Kyamet gnnde insanlarn bana en yakn olanlar, bana en ok salt ve selm getirenlerdir. 306

304 305

Nesi, Sehv 55. Nesi, Sehv, 55. 306 Tirmzi, Vitir 21.

69

Hz. Peygambere oka salt ve selm getirebilmek iin onu ok sevmek gerekir. Zira insan sevdiini dilinden drmez; onu her frsatta anar. Raslullah anp yad etmenin zel bir usl vardr. O da ad zikredilince, Allahmme salli al Muhammed veya Allahmme salli al Muhammedin ve al l-i Muhammed yhut sallallahu aleyhi ve sellem demektir. Raslullahn dindeki ve Allah katndaki yerini ve nemini gerektii ekilde kavrayamayanlar, ben Allah daha ok seviyor ve her frsatta onu anyorum ayrca Hz. Peygamberi anmaya ne gerek var? diye dnebilirler. nsann en fazla sevip saymas gereken phesiz Allah Tealadr. Ona beslenecek muhabbeti ve hrmeti bir baka muhabbet ve hrmetle kyaslamak elbette mmkn deildir. Bununla beraber Allah Teala Hz. Peygambere beslenecek sevgi ve saygnn nemini Kuran Kerimde yle anlatmaktadr: Ey Raslm insanlara deki: Eer Allah seviyorsanz, bana uyun ki; Allah da sizi sevsin ve sularnz balasn. 307 Allah katnda bylesine stn yeri olan bir peygamber, elbette sevilmeye, saylmaya ve her frsatta anlmaya layk bir kimsedir. Bu hadis dorultusunda alnacak mesajlar ise unlardr: a) Hz. Peygambere ahirette en yakn kimseler, onun getirdii ilahi emirlere ve onun misyonuna sahip kanlar, fiili olarak yaayp ona hizmet edenler ve ona dualaryla da en ok salt ve selm getirenlerdir. b) nsan bu bulunmaz frsat karmamak ve Hz. Peygambere yakn olmak iin her zaman salt ve selm getirmeye almaldr. 3. Evs bn. Evs radyallahu anhden rivayet edildiine gre Raslullah

sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur:

307

l-i mran, 3/31.

70

Gnlerinizin en faziletlisi Cuma gndr. Bu sebeple o gn bana oka salt ve selm getiriniz, zira sizin salt- selamlarnz bana sunuluyor buyurunca, Ashab kiram: - Ya Raslullah! Vefat ettiin ve senden hibir eser kalmad zaman salt- selamlarmz sana nasl ular? diye sordular. Bunun zerine Hz. Peygamber: Allah Peygamberlerin bedenlerini rtmeyi topraa haram kld buyurdu.
308

Allah katnda birbirinden deerli ve hayrl zaman dilimleri vardr. Yln en hayrl gn Arefe gn, haftann en hayrl gn Cuma gn, aylarn en hayrl ay ise Ramazan aydr. Hz. Muhammed Cuma gnnn faziletinden bahsederek zerine gne doan en hayrl gn Cuma gndr309 buyurmutur. O halde, bu mbarek zaman dilimi Allah katnda zel bir neme sahiptir diyebiliriz. Gnlk hayatmzdan da bildiimiz gibi, insan hayatnda zel gnlerin ayr bir yeri, bu gnlerde sunulan hediyelerin byk bir deeri vardr. Mslmanlarn salt ve selm getirmeleri Hz. Peygambere sunduklar birer hediye demektir. u halde bu hediyeleri, Hz. Muhammede, zerine gne doan en hayrl gnde sunulmas hediyelerin daha bir deer kazanmasna vesile olmaktadr. Hz. Peygamber de onlar bu mbarek zamanlarda daha byk bir honutlukla kabul edecektir. Mslmanlarn salt ve selmlarn Hz. Peygambere ulatran Allah Tealann yeryzn dolaan ve zellikle zikredenleri arayan melekleri vardr. Bunlarn bir ksmnn grevi, Raslullaha salt ve selm getirenleri tesbit etmek ve onlarn selamn Hz. Muhammede gtrp sunmaktr. 310

308 309

Eb Dvud, Salt 201, Vitir 26. Ayrca bk. Nesi, Cuma 5; bn Mce, kmet 79, Ceniz 65. lgili hadis iin bkz. mam Nevevi, Riyazus Slihin Tercmesi, h. No:1149. 310 Nesi, Sehv 46; Drimi, Rikak 58; Ahmed b. Hanbel, Msned, I/387-441-452.

71

Peygamber kendisine sunulan salt- selam- nasl duyar? Hadisin devam bu soruya cevap tekil etmektedir. O da peygamberlerin vucutlarnn, Allah Tealann onlara olan ikram sebebiyle rtmemesidir. Peygamberlerin vucutlarnn rmemesi phesiz bir mucizedir. mmeti kabrinin banda salt ve selm getirirse bunu bizzat duyar ve selama cevap verir. 311 Uzaktaki bir mmeti Peygamber aleyhisselma Allahmme salli la Muhammedin ve al l-i Muhammed veya Sallallahu aleyhi ve sellem diye salt selm getirdike bu hediye kendisine sunulur. O da bu hediye yi alp kabul ederek onu gnderen mmetinden memnun olur. Sonu olarak: a- Allah Teala peygamberlerin vucutlarn yiyip tketmeyi yeryzne yasaklad iin onlarn bedenleri rmez. b- Hz. Peygambere gnderilen salt ve selmlar ona sunulur, o da bu selam alr. cCuma gn dier gnlerden daha faziletli bir gndr. Bu sebeple Hz. Muhammede gnderilen salt ve selmlar daha ok Cuma gn gndermeli ve bylece daha ok sevap kazanlmaldr. 4. Ebu Hureyre radyallahu anhden rivayet edildiine gre Raslullah sallallahu aleyhi vesellem yle buyurdu: Yannda adm anld halde bana salt ve selm getirmeyen kimse perian olsun. 312 Konumuzun daha nce geen hadislerinde akland zere Allah Tealann ve meleklerin bile kendisine salt selam ettii, hatta Allah Tealann Ona siz de salt ve selm edin! buyurduu, Peygamber aleyhisselamn adn duyup da Allahmme salli al Muhammed veya sallalahu aleyhi ve sellem demeyen bir kimsenin durumunu anlamak zordur. Mslman olduunu syleyen bir kimsenin, slam toplumlarnda canl bir ekilde yaayan bu adeti daha nce duymamas, bilmemesi
311

Hadisin aklamalar iin bkz. mam Nevevi, Riyzus- Saihin (Terc. erh. M. Yaar Kandemir, smail Ltfi akan, Rait Kk) VI/205 h. no:1402. 312 Tirmzi, Daavat 101.

72

mmkn deildir. Bildii halde yapmamas ise anlalacak ve izah edilecek gibi deildir. Halbuki bir insan, yannda drder kelimeden meydana geldiini grdmz salt ve selm ekillerinden birini sylemekte en azndan on sevap kazanacaktr. Allah Teala dilerse, phesiz onun mkafatn yzlerce kat fazlasyla da verir. Yannda peygamber aleyhisselamn ad anld halde byle bir sevab nemsemedii veya peygamberine duymas gereken saygy duymad iin ona salt ve selm getirmeyen kimsenin manevi sorumluluu phesiz ok byktr. lerideki hadislerde grlecei zere Hz. Peygamber byle bir kimseyi cimri diye nitelemitir. 313 Peygamberine salt selm getirmeyen bir kimse de yukardaki hadiste buyrulduu zere perian olmay, burnu yerde srtlmeyi, yani hem insanlar hem de Allah katnda deersiz ve nemsiz biri olmay hak etmi demektir. Burnu yerde srtlsn ifadesi, bunu yerine getirmeyen kiinin byle olacan haber verme anlamlarna gelebilecei gibi, Hz. Peygamberin bu kiilere bir bedduas anlamna da gelebilir. Her iki durumda son derece tehlikelidir. Zira bu bir ihbarsa, zaten byle bir durum olacaktr demektir. ayet bir beddua ise Peygamberin duas Allah tarafndan reddedilmeyeceine gre, yine olacaktr demektir. Baz alimler bu ifadeye bakarak, peygamber aleyhisselamn ad her anldka ona salt ve selm getirmenin farz olduu sonucunu karmlar314, bazlar da bir mecliste bir defa salt ve selm getirmenin yeterli olacan315, yani insan sorumluluktan kurtaracan sylemilerdir. Bu hadisi erifin devam yledir: Ramazan- erife girip de bu ay kmadan kendisini Cenab- Hakka balatamayan kimse perian olsun. Anne babas yallk gnlerini yannda geirip de (onlar honut ederek) cennete giremeyen kimse perian olsun. 316

Ebu Dvud, Mensik 96. Ayrca bk. Ahmed b. Hanbel, Msned, II527. Bk. Kd Iyaz, age, II/60-61; Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali el- Kri el-Herev, erhu if, Beyrut trs., II/103-105. 315 Yazr, E. Hamdi, age, VI/347. 316 Tirmizi, Daavat, 101.
314

313

73

zet olarak: a- Hz. Muhammedin adn duyan bir kimse ona salt ve selm getirmelidir. Bu kendisi iin ayn zamanda bir ibadettir. b- Baz alimlere gre Hz. Peygamberin ad her anldka ona salt ve selm getirmek farzdr. 317 5. Yine Ebu Hureyre radyallahu anhdan rivayet edildiine gre Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: Kabrimi bayram yeri haline evirmeyiniz. Bana salt ve selm getiriniz. Zira nerede olursanz olunuz sizin salt- selamlarnz bana ular. 318 Bayram yerleri glp elenilen, enlik yaplan yerlerdir. Hz. Peygamber kabrinin etrafnda, bayram yerindeymi gibi merasim ve enlik yaplmasn doru bulmamakta, kabirlerin insana ahireti hatrlataca gereinden hareketle kendi kabrinin banda da manevi bir havaya girilmesini, onun huzurundaym gibi davranlmasn tavsiye etmektedir. Kabr-i saadetin bayram yeri haline getirilmemesi tavsiyesinin bize hatrlatt dier bir husus da u olabilir: Bayramlar ylda iki defa gelir. Hz. Peygamber kabr-i erifinin arada bir deil, mmkn olduu kadar fazla ziyaret edilmesini istemektedir. Bu iki hususu bir arada dnmek de mmkndr. ayet dne, bayrama gider gibi rengarenk elbiseler giyinerek ylda bir iki defa kabr-i saadet ziyaret edilirse, o mbarek makam ziyaret etmekten alnacak manevi haz ve ibret alnmaz, duyulacak huzur duyulmaz olur. O takdirde bu ziyaret bir nevi merasim haline gelebilir ve Hz. Muhammdin Allahm ! kabrimi put haline getirme319 diyerek Allaha snd kt hal gereklemi olur. O halde:

317 318

Bkz. Ali el-Kri, age, II/103-105. Eb Dvud, Menasik 97. 319 Mlik, Muvatta, Kasrus Salt fis Sefer 85; Ahmed b. Hanbel, Msned, II/246.

74

a- Hz Peygamberin kabri bir bayram havas iinde deil, manevi bir hava iinde saygyla ve stn bir edeple ziyaret edilmeli, orada asla grlt yaplmamaldr. b- Medinede ve civarnda yaayanlar Hz. Peygamberi sk sk ziyaret etmeli, uzakta bulunanlar ise frsat bulduka o mbarek diyara gitmeli. c- Salt- selmlar hi bekletilmeden Hz. Muhammede iletildii iin her frsatta Ona salavat getirilerek sayg ve ballk sunulmas gerekir. 6. Ebu Hureyreden rivayet edildiine gre Raslullah yle buyurdu: Bir kimse bana salt ve selm getirdii zaman, onun selamn almam iin Allah Tela ruhumu iade eder. 320 Bu hadisi ilk bakta kavramak kolay deildir. Bir baka hadiste de Allah Tela peygamberlerin bedenlerini rtmeyi topraa haram kld buyurmutu.
321

Peygamberlerin lmden sonraki hayatlar nasl bir hayattr? Sorusuna doyurucu bir cevap vermemiz mmkn deildir. Bununla beraber ehitler hakkndaki ayetleri dndmz zaman bu soruya zihnimizde bir lde zm bulabiliriz. Allah Tela Kuran Kerimde: Allah yolunda ldrlenlere ller demeyiniz; bilakis onlar diridirler, lakin siz anlayamazsnz322 buyurmaktadr. Bir baka ayet bu konuda bize biraz daha bilgi vermeye yardmc olmaktadr: Allah yolunda ldrlenleri sakn l sanmayn. Bilakis onlar diridirler; Allahn lutuf ve kereminden kendilerine verdikleri ile sevinli bir halde Rableri yannda bol bol nimetler iindedirler. 323 ehitleri l deil diri saymamz gerekeceine gre, Allahn insanlarn en sekini olan Hz. Muhammedin ruhunu mmetinin salt ve selmlarna cevap vermek zere iade ettiine inanmak hi de zor olmamaldr.
320 321

Eb Dvud, Mensik 96. Ayrca bkz. Ahmed b. Hanbel, Msned, II/527. Eb Davd, Salt 201, Vitir 26; Nesi, Cuma 5; bni Mce, kmet 79, Ceniz 65. 322 Bakara, 2/154. 323 l-i mran, 3/169-170.

75

mmetinin gnderdii salt ve selma karlk vermek zere Allah Tealann ide ettii eyin Hz. Peygamberin ruhu mu, yoksa baz alimlerin ileri srd gibi konuma ve cevap verme zellii mi olduu zerinde kafa yormak da bizi bir sonuca gtrmez. nemli olan mmet-i Muhammedin getirdii salt ve selmlarn Hz. Peygambere ulamas, onun da buna karlk olarak cevap vermesidir324. Bunun nasl gerekletii konusu ise o kadar da nemli deildir. Dorusunu ancak Allah bilir. Dnya hayatnda kendisine sayg duyulan bir insann karsndakine itibar gstermesi, verilen veya gnderdiren selm almas, phesiz ki o kiiyi ok sevindirir. Gnderilen selam almak sretiyle Mslmanlar ereflendiren kiinin Hz. Peygamber olduu tasavvur edilince, bu mslmanlar iin ok byk bir saadet olur! Onun ruhuna sunulan salavat- eriflerin bizzat kendisi tarafndan alndn bilmek Onun mmeti iin ereflerin en by, bahtiyarlklarn en ycesi olsa gerekir. Hadisle anlatlmak istenenleri toparlamak gerekirse: a- Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem kabrinde bizim bilmediimiz ve anlayamadmz bir hayata sahiptir. b- Onun ruhuna sunulan salt ve selmlar bizzat almas, Ona inanan mmeti iin byk bir ereftir. c- Rahmet peygamberi tarafndan salt ve selmna karlk verilmek gibi bir frsat karlmamaldr. 7. Hz. Aliden rivayet edildiine gre Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurmutur: Cimri, yannda adm anld halde bana salt ve selm getirmeyen kimsedir. 325 Tkenir korkusuyla maln harcamayan kimseye cimri denir. Yaygn olan anlay budur. Bu anlamdaki cimriden daha kt olan ise Allahn Raslunun
324

Hadisin aklamalar iin bkz. Nevevi, Riyzus Slihin (Terc. erh. M. Yaar Kandemir, smail Ltfi akan, Reit Kk) VI/215 h. no:1406. 325 Tirmzi, Daavat, 110; Ahmed b. Hanbel, Msned, I/201.

76

ifadesiyle, yannda Peygamber aleyhisselamn ad anld halde ona salt ve selm getirmeyen kimsedir. Hadisin baz rivayetlerine gre Hz. Peygamber adn duyduu halde kendisine salt- selm getirmeyen kimseyi bsbtn cimri diye nitelemitir. nk bu kimse, Allahn Kuranda Allah ve melekleri peygambere oka salt ve selm ederler, ey mminler siz de salt ve selam edin326 emrine uymam, boynuna bor olan bir grevi yerine getirmemi ve bylece Rabbinin emri karsnda cimri durumuna dmtr. Ayrca byle bir kimse sadece Rabbine deil kendine kar da cimrilik yapmtr. Zira Raslullaha salt ve selm getirmek suretiyle kazanaca manevi ecre nem vermemi, kendini elde edecei byk bir sevaptan mahrum brakm ve bu suretle Hz. Peygamberin buyurduu gibi bsbtn cimri olup kmtr. Bu rivayete bakarak unlar sylemek mmkndr: aPeygamber mminlerin ebedi saadeti kazanmalarna vesile

olduu iin mmetinin ona kar eitli grevleri vardr. Bunlardan biri de, ad duyulduu zaman kendisine salavat getirmektir. bCimrilerin en fazlas, Hz. Peygamberin buyurduu gibi yannda Raslullahn ad anld halde ona salt ve selm getirmeyen kimsedir. Hz. Peygambere salavat getirmek konusunda, konunun nemini ve luzumunu anlayamayan, bu emrin Allahn bir emri olduunu bile bile gizleyip Hz. Peygamber iin vlmek ve adndan ok bahsedilmesini isteyen bir peygamberdir327 diyenler vardr. Byle bir iddiann doruluk vasf kazanmas tm slam tarihi kaynaklarna ve Hz. Peygamberin rnek, mtavazi hayatna gre imkanszdr. Byle bir iddiaya kar da u cevaplar verilir: 1Hz. Peygamber yaad hayatta ve uygulamaya koyduu her

iinde, her fiilinde gayet mtevazi bir hayat sergilemitir.

326 327

Ahzb 33/56. Bkz. Arsel, lhan, Muhammede Gre Muhammed. Yazar bu kitapta tm slam tarihi bilgilerini inkar edici, kastl ve slam dinine dmanca iddialarda bulunmaktadr. Hatta ona gre Hz. Peygamberin nce kabir ziyaretini kaldrp sonra serbest brakmas bile kendisinin vefatndan sonra mezarnn ziyaret edilmesiyle, vlmeyi ok istemesine balamaktadr.

77

2345ararken 6ad

Salavat konusunda emir veren Allah tr ve O da bu emir l ve ashb kavramlar kan ba akrabaln deil ondan sonra Dolaysyla dua eden ayn zamanda da kendine dua etmektedir. Hz. Peygamber, mmetinin affedilmesi iin her frsatta vesile anld zamanlarn inanalar asndan bir frsat olarak

sonrasnda salt ve selmn yaplmasn istemektedir. gelen ve ona mmet olanlar kapsad iin sadece dua kendi ahsna gitmemektedir.

deerlendirilmesini istiyor olabilir. Netice olarak Peygambere salt eden kendine salt etmi oluyor yani faydas yine kendine dnyor. Sonu olarak bu rivayete gre kiinin cimrilii drt kelimelik bir dua ile bile olsa da hem kendine hem de Peygamberine dua etmemesidir. 7. Fedale bn. Ubeyd radyallah anh yle dedi: Raslullah sallalahu aleyhi ve sellem namazdan sonra Allaha hamd etmeden Peygambere salt ve selm getirmeden du eden bir adam iitti, bunun zerine: Bu adam acele etti buyurdu. Sonra adam yanna ard. Ona veya bir bakasna yle buyurdu: Biriniz dua edecei zaman nce Allah Tealaya hamd sena etsin, sonra Peygambere salt ve selm getirsin. Daha sonra da diledii ekilde dua etsin. 328 Bir gn Raslullah ashab kiram ile birlikte mescidi nebevide otururken ieri bir adam girdi. Hadisin bir baka rivayetinden rendiimize gre ad belirtilmeyen bu zt yalnz bana namaz kldktan sonra Allahmmafir li verhamni Allahm beni bala ve bana merhamet et diye dua etmeye balad. Halbuki her iin olduu gibi dunn da bir dab usulu vard. Kendisinden bir ey istenecek, yardm niyaz edilecek olan Allaha saygsn sunmak onu layk olduu ekilde hamd- sena etmek, onun huzurunda kendisine efaat edecek olan Peygambere salavat gerekirdi. Bu sebeple Allahn Raslu o ztn acele ettiini syledi ve ashabna nasl dua etmeleri
328

Eb Dvud, Vitir 23. Ayrca bkz. Tirmzi, Daavat 65; Nesi, Sehv 48.

78

gerektiini retmek iin bu frsat deerlendirmek istedi. Yanna ard o sahabiye veya o yannda otururken dier ashabna hitaben yukardaki szlerini syledi. Namazdan sonra veya dier zamanlarda Allaha dua edecek kimse duasna elHamdlillahi Rabbil Alemin ves Salt ves Selmu ala seyyidina Muhammedin ve alihi ve sahbihi ecmain diye veya buna benzer bir hamdele ve salvele ile balamaldr. Nitekim bir defasnda Hz. Peygamber sahabilerden birinin Allaha hamd ve Raslne salavat getirerek duaya baladn grd onu takdir ederek: Ey namaz klan zt! Dua et, duan kabul olunur329 buyurdu. Mslmanlarn btn ibadetlerinde ve yaama biimlerinde kendilerine rnek olan Hz. Peygamber dua konusunda da mminlere rnek olmutur. phesiz ki Allahtan ald tm emirleri ve ibadetleri adabna uygun olarak bir tek O yapmtr. Dinin uygulama alanlarnda Hz. Peygamber mslmanlarn bilmedii eyleri bilmektedir. Namaz, hacc ve oru gibi ibadetleri nasl ki O rettiyse dua da aynen yledir. Dualarnda bir kimsenin onu anmas ve ona dua etmesi, kendisinin kurtuluunu istemesidir. Rivayetten karlacak sonu: a) b) c) Her nerde ve ne durumda ne ekilde olursa olsun duay Raslllahn Duaya nce Allaha hamd ederek balamal, sonra Allahn Raslune Daha sonra Allah Tealadan isteyecei eyleri sylemeli, en sonra

rettii gibi yapmak gerekmektedir. salt ve selm getirilmelidir. yine Allaha hamd ederek, mesela amin vel hamd lillahi Rabbil- alemin diyerek duay bitirmelidir. 9. Eb Muhammed Kab bni Ucre yle dedi:

Bir gn Rasl-i Ekrem sallallahu aleyhi ve sellem yanmza gelmiti, kendisine: -Ya Raslullah! Sana nasl selm vereceimizi rendik, sana nasl salavat getireceiz? Diye sorduk. O da yle buyurdu:
329

Tirmzi, Daavat 65.

79

Allahmme salli al Muhammedin ve al l-i Muhammed, kem salleyte al brahim inneke hamdn mecid. Allahmme brik al Muhammedin ve al l-i Muhammed kem brekte al l-i brahim inneke hamdn mecid: Allahm brahimin line rahmet ettiin gibi Muhammede ve line de rahmet et. phesiz sen vlmeye lyk ve ycesin. Allahm brahimin line hayr ve bereket lutfettiin gibi Muhammede ve line de hayr ve bereket ihsan et phesiz sen vlmeye layk ve ycesin. 330deyiniz. 10. Eb Mesud el- Bedri yle dedi:

Biz Sad bni Ubde radyallah anh ile birlikte otururken Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yanmza geldi. Beir bni Sad ona: - Ya Raslullah! Allah Teala sana salavat getirmemizi emretti sana nasl salt ve selm getireceiz? Diye sordu. Bunun zerine Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem sukt buyurdu. Suktun uzamas sebebi ile biz iimizden, keke sormasayd, diye geirdik. Sonra Raslullah sallallahu aleyhi ve sellem yle buyurdu: - Allahmme salli al Muhammedin ve al l-i Muhammed, kem salleyte al l-i brahim ve brik al Muhammedin ve al l-i Muhammed; kem brekte al l-i brahim inneke hamdn mecid: Allahm ! brahimin line rahmet ettiin gibi Muhammede ve l-ine de rahmet et. Allahm brahimin line hayr ve bereket lutfettiin gibi Muhammed ve line de hayr ve bereket ihsan et. phesiz sen vlmeye layk ve ycesin deyiniz. Selm ise bildiiniz gibidir. 331

330

Buhri, Daavat 32; Tefsru sure 33/10; Mslim, Salt 66; Eb Dvud, Salt 179; Tirmzi, Vitr 20; Nesi, Sehv 51; bn Mce, kme 25. 331 Mslim, Salt 65.

80

11.

Ebu Humeyd es-Saidi yle dedi:

Ashab- Kiram: - Ya Raslullah! Sana nasl salavat getireceiz? Diye sordular. Peygamber yle buyurdu: - Allahmme salli al Muhammedin ve al ezvcihi ve zrriyetihi kem salleyte al brahim; ve brik al Muhammedin ve al ezvcihi ve zrriyetihi kema brekte al brahim, inneke hamdn mecid: Allahm brahimin line rahmet ettiin gibi Muhammede ve hanmlarna ve zrriyetine de rahmet et. brahime hayr ve bereket lutfettiin gibi Muhammede hanmlarna ve zrriyetine de hayr ve bereket ihsan et, phesiz sen vlmeye layk ve ycesin, deyiniz. 332 Ashab- Kiram Tahiyyat duasn renirken, Raslullah sallallahu aleyhi ve selleme es- Selm aleyke eyyhen-nebiyy ve rahmetullahi ve berakath diye selam edileceini renmilerdi. Ahzab suresindeki Ey mminler siz de Raslullaha salt ve selm edin333 ayeti nazil olunca, peygamber aleyhis selama bavurarak nasl salt getirileceini renmek istediler. Bu soru zerine Hz. Peygamber sukut buyurdu. Ya adeti zere o konuda vahiy gelmesini bekledi veya bu suale en uygun cevab verebilmek iin dnme ihtiyacn hissetti. Sukutun uzamas Raslullah yorup zdklerini zanneden sahabeyi endieye sevk etti ve keke bu sual sorulmasayd, Raslullah da zlmeseydi diye dndler. ok gemeden Allahn Rasl yukardaki hadiste deiik rivayetini grdmz ve daha baka rivayetlerini de bildiimiz salavat- tavsiye etti. Hadisi eriflerde geen brahimin li, Muhammedin li ifadelerine gelince bir kimsenin ali onun soyu, ailesi, taraftarlar dost ve arkadalar, temsil ettii fikire

332

Buhri, Enbiya 10; Daavat 33; Mslim, Salt 69; Eb Dvud, Salt 179; Nesi, Sehv 54; bni Mce, kame 25. 333 Ahzb 33/56.

81

bal zmreler anlamna gelmektedir. l-i Nebi, l-i Rasl ifadeleri de l-i Muhammed anlamna gelmektedir. 334 Yukarda zikrettiimiz salt ve selmlarda geen l-i Muhammedin ne manaya geldii konusunda iki gr vardr. Birinciye gre: l-i Muhammed soy itibaryla Hz. Peygambere en yakn kimseler olup, kendilerine zekat verilmesi haramdr. Zira onlarn zekat almas hem kendilerini rencide edebilir hem de toplumda onlara duyulan sayg sarslabilir. kinci gre gre: l-i Muhammed, dini bakmdan Hz. Peygambere tabi olandr. 335 Hlafa-i Ridin, ashab- Kiram ve daha sonra gelen Mslmanlar l-i Muhammeddir. Zira asl yaknlk soy yaknl deil, inan ve fikir yaknldr. l-i Muhammede kimlerin girdii hususunda mezheplerin farkl grleri vardr. Hemen burada yeri gelmiken namazlarda tahiyyattan sonra salavat getirmenin imam afii ve Ahmed b. Hanbele gre farz, Hanefilere gre snnet olduunu belirtelim. Bu rivayet zetlenecek olursa: a) Namazda Tahiyyat okuduktan sonra yukarda rneklerini grdmz veya hadis kitaplarnda baka ekillerde bulunan salavat hadislerinden biri okunmaldr. b) Herhangi bir yerde Peygamber aleyhisselamn ad anlnca veya ona salt ve selm gndermek istendiinde Peygamberin rettii salavat ekillerinden biri okunmaldr. c) Ashab- Kiramn bilmedikleri hususlar Hz. Peygambere sorup rendikleri yukardaki hadislerin her birinde grlmektedir. Dinin tek uygulama kayna odur, tm ibadetlerde onun gsterdii uygulamalar dna klmamaldr.
336

Salavat getirmenin fkhi yn ise ilerdeki konumuzda detayl olarak anlatlacaktr.

Bk. zel, Ahmet, l md., D A, stanbul 1988, II/305. lgili aklamalar iin bkz. Mevddi, Tefhimul Kuran, IV/453; Nevevi, Riyzus Slihin, (Terc. erh. M. Yaar Kandemir, smail Ltfi akan, Rait Kk) VI/216. 336 Elmall, age, VI/3924; Namazn cevaz iin salavat arttr vaciptir gr iin Bk. K. Iyz, age, II/63; bn Kesr, age, II/507; Ali el-Kri, age, II/107.
335

334

82

Yukarda Hz. Peygambere salavat getirmek ile ilgili verdiimiz rivayetler konunun ana eksinindeki rivayetler olup, hadis ilminin muteber saylan ana kaynaklarnda gemektedir. Fakat bu konu hakknda bunlardan baka belki yzlerce rivayet vardr. Bu rivayetlerin abartlarak gereinden fazlaca anlatld eserlerin banda ise Kad Iyazn ifasn gstermek mmkndr.
337

ifa sahibi Kad Iyaz

vermi olduu rivayetlerin bazlarna dikkat ekerek bazlarn da eletirmitir. 338 7. Baz slam Byklerinin Salavata Baklar Hz. Peygambere yaplmas gereken salavatn nemi ve ehemmiyeti verdiimiz rivayetlerde gayet tabi aktr. Konumuzn burasnda, salavat hakknda, zellikle de fazilet boyutuna binen, sylenmi baz slam byklerinin szlerini aktarmakta fayda grdk. lgili grler unlardr: 1- Hz. Ebu Bekir Peygamber salt, souk suyun atei sndrd gibi gnahlar helak eder, sndrr. Peygambere selm da Allahn selamnn karldr. Allahn selam ise bin haseneden stndr buyurmutur. 339 2- Sehl Tsteri salavat ibadetlerin en stndr. nk Allah onu batan kendisi ve melekleri yaptktan sonra mminlere emretmitir. Dier ibadetler ise byle deildir. Yani dier ibadetleri kullarna emreder, fakat kendisi yapmaz demitir. 340 3- bn Atada duann rknleri sebepleri ve vakitleri olduunu sylemi kabul edilme sebebinin de Peygamber salavat olduunu ifade etmitir. 341

Bu rivaytelere rnek olarak: Bana cennette en yakn olannz, en fazla salavat getirendir; Bir kimse yazd bir eyde bana salavat yazarsa, benim ismim o kitapta durduu srece melekler onun iin istifar eder; Bana yle kavimler gelir ki, ben onlar ancak bana getirdikleri salt selmn okluundan bilirim; Salavat getirenin yz ihtiyac giderilir gibi rivayteleri gsterebiliriz. Bkz. Kad Iyz, age s. 455-56-57-58. 338 Mesela : Benim zerime salt selm okumayann namaz yoktur rivayetini Kad Iyaz zayf bulmaktadr. Drekutninin bu rivayet iin mrnde bir kere salavat okumayann namaz yoktur sylediini aktarmtr. Bkz. Kad, Iyz, ege, s. 458. 339 Bursevi, smail Hakk, Ruhul Beyan, stanbul 1389, VII/224. 340 age, a. y. 341 Kad Iyaz, age, II/635.

337

83

4- ma- arni Allahn Peygamberine dnya ve ahiret hayatnda salam olduu kolaylklar, salt ve selm alkanlk edinmi kullarna da salayacan sylemitir. 342 5- Uyun-u Ahbarr-Rza ve eyh Sadukun Emalisinde mam- Rzadan yle nakledilmitir: Muhammed ve al-i Muhammede salt etmek Allah katnda sevap bakmndan tesbih, tehlil ve tekbir ile etir. 343

II. HZ. PEYGAMBERE SALT VE SELM ETMEKLE R VAYETLER N DEERLEND R LMES

LG L

Allah ve melekleri peygambere salt ederler, ey iman edenler siz de ona salat ve selam edin ayeti nuzul olduktan sonra konumuzun nceki blmlerin de de zikrettiimiz gibi sahabe, peygambere nasl salat edileceini bilmiyorlard, bu durumu bizzat Peygamberin kendisine sordular ve szl dua kapsamnda deerlendirdiimiz birok salavat dualarn rendiler. Yaptmz bu almada Hz. Peygambere salavat getirmeyi aratrrken, ilk dnem tefsirlerinden bir ounda ve gnmz tefsirlerinin de bir ounda bu ayet ile ilgili birka cmlelik aklamann yaplmas; bunun yan sra zellikle bni Kesirde sayfalarca aklama ve rivayetlerin bulunmas dikkatimizi ekti. Rastladmz birok rivayet ise gerekten bizi artt. bni Kesir bu konuyla ilgili birok rivayet aktarrken aralarnda zayf ve ibeli rivayetler olduunu gstermi ve onlar eletirmitir. 344 Salt ve selm ile ilgili rastladmz rivayetlerde, Hz. Peygamberin ahsna ve risalet metodlarna uymayan szlere de rastladmz aka syleyebiliriz. 345 Bu

e- arani, Abdul Vehhab, Levakhul-Envril-Kudsiyye f beyni Uhudul Muhammediyye, ( Terc. Selahaddin Alpay, Uhudul Kbra adyla) stanbul 1981, s. 343. 343 age, a. y. 344 bni Kesir, Hadislerle Kuran Tefsiri, stanbul 1985, XII/ 6590. 345 Bkz. Kad Iyaz, age, s. 457. Rivayet yledir: Bir yerde toplanp Peygambere salt ve selm getirmeksizin dalanlar ancak le kokusundan daha irkin bir koku ile dalrlar.

342

84

da bizim iin bu konunun zellikle metin kritii denilen, hadis szgecinden gemesi gerektiini ifade etmektedir. Gnmzde yaygnlaan ve ou mslmann da bir din, bir inan sand salavat getirme ii, kanaatimizce ayetin kast ettii anlamdan hayli uzaklaarak gnmze kadar gelmitir. erisinde de birok zayf ve hatta mevzu haberleri bizlere tamtr.
346

Hz. Peygambere szl duay yok saymamakla birlikte bu tr

rivayetlerin gereinden fazla abartldn dnyoruz. Bunlarn sebebi ise ya bir slam bynn, alimin, salavat getirme hakknda kendi yorumunun peygamber sz olarak yer almas yada din teblicilerinin yani vaizlerin kendilerini, sohbetlerini yceltmek iin bu yola bavurmalar olabilir. Salat kavramnn yaptmz szck kk ve masdar tahlillerinden yola karak Kurandaki kullanlan anlamlarna bakarak salatn anlam Raslullahn dinine sahip kmak, Peygamberin misyonunu desteklemek ve Onun rnek nder ahsiyetine teslim olmaktr. Daha da zetlemek gerekirse Salat fiilinde mutlaka bir eylemsellik vardr. Kuranda emredildii zere mminlerin Hz. Peygambere salat etmeleri de bu ekilde anlalmaldr. Ayetin nuzul ortam ve kendinden nceki balamlarna baktmz da ki bu ayetler hep Peygamberin incitildii bir dnem de onun korunmas gerektiini anlatr, salat etmenin hem o dnem iin hemde kyamete kadar fiili bir destek ve aba olarak anlalmas gerekmektedir. Salatn szl olarak retilmesi ve tahiyyatta okunmas bizzat peygamber tarafndan sahabeye retilmitir. Fakat u unutulmamaldr ki sahabe bu ii sadece szle yapmyordu. Mallarn ve canlarn Allah Raslu yolunda seve seve veriyor, ve onu kendi canlarndan daha iyi koruyorlard. Ayrca salavatn tahiyyatta okunmas da bir destek olarak alglanmaldr. Asr- saadetten gnmze gelinceye kadar anlamndan epeyce uzaklaarak zamanmza ulaan ve rastladmz rivayetlerin tmnde sadece Hz. Peygambere

Mesela Salt- Terficiye duas gnmzde 4444 adet okunursa tm dertlere zm olurmu. Byle bir rivayet ve salavat getirme ekli Kad Iyazn ifasnda bile yoktur. Tefriciye duas ierdii mana bakmndan ok gzel bir dua olsa da 4444 eklinde say ile snrlanmas yanltr.

346

85

szl salt, yani dua etme eklini alan bu rivayetlerin acilen gzden geirilmesi gerekmektedir. Eer ki salavat getirmek konusuyla ele aldmz rivayetlerdeki hadisleri ki; tamam tevik ve sakndrmadr, eylemsel planda, Hz. Peygambere salat etmek olarak alglarsak pek fazla bir problem ortada kalmayacaktr kanaatindeyiz. Belki rivayetlerdeki ar bir sevapla mjdeleme ya da iddetli sakndrmalar da bu ekilde anlamn bulacaktr. Ama her ne olursa olsun bu rivayetlerin acilen gzden geirilip hadis litaretrnde yerini bulmas gerekmektedir.

86

NC BLM SALT VE SELM ETRAFINDAK TARTIMALAR

87

I. HZ. MUHAMMED N KEND S OKUMADII MESELES

N SALT VE SELAM OKUYUP

Kuran Kerimdeki emir ve hkmler karsnda hi phesiz ki ilk muhatap O dinin Peygamberi347, sonrasnda ise Ona tabi olan o dinin mensuplardr. Allah Teala Kuranda Allah ve melekleri Peygambere salat ederler, ey iman edenler sizde Ona slat ve selm edin derken, Hz. Peygamberin bu emir karsndaki durumu acaba ne olacakt?. Konumuzun bu blmnde Hz. Peygamberin mminlere sk sk tembih ettii ve faziletini aktard, onun zerine salt ve selm getirme ibadetinin348 kimleri kapsadn, kimleri balad ve kendisinin de bu ibadeti yapp yapmad konusunu aratrdk. Elde ettiimiz rivayetler ve sonular ise u ekildedir: Fatma Bnt. el- Hseyin bni Ali, byk annesi Fatmatur-Kbra ( radiyallahu anha)dan naklen anlatlyor: Raslullah aleyhis salt vesselm mescide girdii zaman, Muhammed aleyhis salat vesselamaa salat (dua) okur, sonra da Rabbim gnahm affet rahmet kaplarn bana a derdi. karken de yine Muhammed aleyhis salt vesselma salt okur, sonra da Rabbim gnahm affet, lutuf kaplarn benim iin a derdi. 349 Bu rivayetten hareketle konu hakknda brahim Canan unlar sylemektedir: 1Aliyyul Kari, Mirkatda mescide giri duasnn tam ieri girmeden nce

veya girdikten sonra okunmu olma ihtimalinden bahsederek, nce olmas daha kuvvetlidir demitir. 350 2Dikkat edilirse Raslullah (s. a. s) kendi kendisine salavat okuyarak tazimde bulunmutur. Bu bakalarnn zat- Muhammediye karsndaki vecibelere onun da tabi olduuna inanmakla mkellef olduu gibi, o da bununla mkelleftir. Baz rivayetlerde Raslullah islama ilk iman eden benim buyurur.
bn Eb Hatim, Takdime s. 1. Salt ve selm okuyan ayn zamanda da Allah zikretmi olmaktadr. Bkz. Ar, Abdullah, Allah Niin Anyoruz? stanbul 1981, s. 393-394. 349 Canan, brahim, Ktb Sitte Tercme ve erhi, (Muhtasar) VII/83, h. no:1856. 350 age, a. y.
348 347

88

3-

mmete terettp eden vecibelerden biri de hi phesiz Zat-

Muhammediyyeye sayg ve hrmettir. Bu, salt ve selm okuyarak da yerinde getirilir. u halde peygambere salt ve selam okuma vecibesine Hz. Muhammedin kendisi de tabidir ve bu hususta da bizzat rnek olarak mmetine talimde bulunacaktr. Burada onu grmekteyiz. Raslullah Zat- Muhammediyyeye salt ve selm okumaktadr. 4arih Tb mescide girerken rahmet, mescidden karken fazl (lutuf) telep edilmi olmasnda yle bir incelik sezer: Mescide giren kimse Allahn sevabna ve cennetine yaklatran baz eylerle megul olur, yle ise rahmeti zikretmek daha mnasiptir. Mescidden knca da helal rzk talebiyle megul olur, bu sebeple de Allahn fazln (lutuf) zikretmek mnasip der. Nitekim ayet-i kerime de Cuma namazn klnca yeryzne daln ve Allahn fazlndan arayn buyrulmutur. 351 Yukarda zikrettiimiz ilgili rivayet ve aklamalar sonucunda her ne kadar Sleyman Ate ve dier baz kimselerin, Hz. Muhammedin kendine salt ve selm okuduu nerde grlm?, bu hibir salam rivayette yoktur, byle bir ey olamaz352 deseler de salat ve selam kavramn hem fiili olarak hem de szl olarak dua anlamnda dnelim, kabul edilmeyecek makul bir sebebin olmayaca kanaatindeyiz. lahi vahiy karsnda ilk muhatab, ve yaplacak uygulamalarn yegane adresi Hz. Peygamber olduuna gre353, Ahzab suresindeki ilgili ayetin ilk nce kendi ahsnda daha sonra tm Mslmanlar baladna gre byle bir durumun yani peygamberin kendi kendine salat okumasna gayet tabi imkan verebiliriz. Ayrca salt ve selmdaki l ve ashab kavramlarn aklamtk354, tm bunlar dorultusunda Hz. Peygamberin kendisiyle beraber mmetine salt ve selm

351

Hz. Peygamberin ztna salavat hakkndaki rivayet ve grler iin kr. Canan brahim, Ktbi Sitte Tercme ve erhi, VII/ 83, h. no:1856. 352 lgili gr ve aklama iin bkz. Sleyman Atein 27. 10. 2005 tarihli Vatan Gazetesine yazd yazs. 353 bn Eb Hatim, age, s. 1. 354 Bk. zel, Ahmet, Al md., D A, stanbul 1988, II/305. Ayrca bk. eyh smail el-Hakki erRabbani es- Semedani, el Furuk, stanbul h. 1310, s. 156. l kelimesi ile ehl kelimesi e anlamldr. Zira l mehur bir kimsenin soyuna, kabilesine, hanedadna veya temsil ettii fikirlere

89

etmesi, yani hem kendine hem de mmetine dua etmesi, gayet mantkl ve bizler iin de hem kabule yan hem de sevindirici bir durum olsa gerek.

II. SALT VE SELAMI HZ. PEYGAMBERDEN BAKASI N KULLANMAK Allahmme salli ala sllallhu aleyhi ve sellem, yada buna benzer szlerin Hz. Peygamberden bakalar iin kullanlp kullanlmayaca konusunda ihtilaf vardr. bni Kesir, hadislerde getii zere Peygamber (s. a. s) ile beraber line, elerine, soyuna salt etmenin caiz olduu konusunda icma olduunu, fakat yalnz bana peygamberlerden bakasna salavatn ihtilafl olduunu zikretmektedir.
355

iratul slam rihi Seyyid Ali Zde de Peygamber (s. a. s) dan baka peygamberlere ve meleklere de yalnz bana salt edilebilecei konusunda icma olduunu, fakat bunlardan bakalarna yalnz bana salavatn ihtilafl olduunu kaydetmektedir. 356 Kad Iyz (. 544//1149) ise, slamn ilk devirlerinde byle bir meselenin olmadn, bunu ii ve Rfizilerin kardn sylyor.
357

smail Hakk Bursev,

Peygamber (s. a. s) a tebiiyyet yoluyla Allahmme salli al Muhammedin ve al lihi kavlinde olduu gibi, Peygamber (s. a. s) ile beraber bakasna, mesela line salavatn caiz olduunu, fakat yalnz bana salavatn tenzihen mekruh olduunu kaydeder.
358

Ramazan Efendi de erhul Akid Hiyesinde bunun ancak tebiiyyet

yoluyla caiz olduunu sylyor. 359 nderliini Kad Iyazn yapt ve caizliini ne srd grubun iddia ve delilleri yledir:

bal zmreler iin kullanlan bir terimdir. Kiinin bizzat kendisi, ailesi, taraftarlar, dost ve arkadalar gibi anlamlara da gelir. 355 bni Kesir, Hadislerle Kuran Kerim Tefsiri, stanbul 1985, XII/6597. 356 Ramazan Efendi, erhul Akid Hiyesi, stanbul 1985, s. 6. 357 Kad Iyaz, age, Kahire 1977, II/464. 358 Bursev, smail Hakk, Ruhul Beyan, stanbul h. 1389, VII/228. 359 Ramazan Efendi, age, s. 6.

90

a) Allah bizzat Kuran Kerimde Peygamber olmayan kimseler iin salt kelimesini kullanmtr. Mesela: Bakara sresinde: Ulike aleyhim salavtn min rabbihim ve rahmetn ve ulike humul muhtedun. 360 Tevbe suresinde: Huz, min envalihim sadakaten tudahhiruhum ve tzekkihim biha ve salli aleyhim inne salateke sekenun lehm, vallahu semiun alim. 361 Ahzab suresinde: Hvellezi yusalli aleykm ve meliketh liyuhricekm minez- zulimti ilennur, ve kene bil mminine rahime. 362 b) Ayn ekilde Peygamber de (s. a. s) Peygamber olmayan kimseler iin bir ok defa salat kelimesini kullanarak dua etmitir. Mesela bir sahabe iin: Allahmme salli ala l-i Ebi Evfa diye dua etmi, Cbir b. Abdullahn hanmnn istei zerine ise Sallallahu aleyki ve al zevciki demitir. Zekat paras getirenler iin Allahmme salli aleyhim derdi. Sad bni Ubade iin dua ederken ise Allahmme ec-al salteke ve rahmeteke al l-i Sad bin Ubade demitir. 363 c) bn Kesir, mam Nevevnin de bunun tenzihen mekruh olduunu
364

sylediini kaydetmektedir.

Seyyid Ali Zde ise, haram diyenlerin de, mekruh

diyenlerin de bulunduunu sylemektedir. 365

360

te onlar! Onlara Rablerinden mafiret ve rahmet vardr ve ite onlar, doru yola erenlerdir. Bakara, 2/157. 361 Bunlarn mallarndan bir sadaka al ki, onunla kendilerini hem temizlesinler, hem de arndrrsn. Bir de haklarnda dua ediver, nk senin duan onlarn kalplerini yattrr. Allah iitendir, bilendir. Tevbe, 9/103. 362 O dur sizi karanlktan aydnla karmak iin zerinize rahmet ve bereket indiren melekleri de. O mminlere kar ok merhametlidir. Ahzab, 33/43. 363 Kad Iyaz, age, s. 469-70-71-72; Mevddi, age, IV/455. 364 bni Kesir, age, XII/6598.

91

d) Burada; Seyyid Ali Zde, salt dua olduuna gre, Peygamber (s. a. s)dan bakasna mstakil olarak dua caiz deil midir ki, salt da caiz olmasn, eklindeki bir soruya, bu meselenin bir ictihahi deil tevkfi bir mesele olduunu ve seleften caiz olduuna dair bir gr nakledilmediini syleyerek cevap veriyor.
366

Yine

Peygamber (s. a. s)n, Allahmme salli al Eb Evf (Allahm, Ebi evfann l-ine salt et) hadisinde Peygamber (s. a. s)dan bakas zerine bizzat Peygamber (s. a. s) n salt ettii ve bunun da caiz olmasnn delili olduu eklindeki bir soruya da, bunun Peygamber (s. a. s)a has olduu ve seleften byle bir eyin nakledilmemesinin, Peygamber (s. a. s) a has oluununu gsterdiini, dolaysyla caiz olmad eklinde cevaplamaktadr. 367 bni Kesir de; buna cevaz verenlerin bu hadis ve ayetteki, Onlarn mallarndan sadaka al ki, bununla onlar temizlemi olasn ve onlara dua et, senin duan phesiz onlar iin bir sukunettir, ayetine dayandklarn sylyor. 368 Selm iin de ayn ey geerlidir. Yani yalnz bana peygamberden bakas iin sylenemez. Mesela Ali (a. s) veya Ebubekir (s. a. s) denmez. Muhammed Azze ve Celle denmedii gibi. Halbuki Peygamber (s. a. s) hem aziz hem de celildir. Ancak bu Allaha has klnmtr. Sahabe iin ise (r. a) kullanlr. 369 Dier ulema iin Rh. Aleyh kullanlr. Ayn ey evliya iinde kullanlr. Evliya olarak mehur olmu kiiler iin K. S. A. da denilir. Hzr, lokman gibi peygamberlikleri olmayanlar iin de salt ve selm edilir. Yani Lokman A. S veya Hzr A. S denir. 370 yle grnyor ki, peygamberlerden bakalar iin salt ve selm tenzihen mekruhtur. Peygamberlere ise caizdir. Alimlerin ounluu bu grtedir. 371 Burada teberrken u iki rivayeti ve Hz. mer bn Abdul Azizin Valisine gnderdii bir mektupla bu bahsi bitirmek istiyoruz:

365

Alizde, Seyyid, Meftihul Cnan erhu iratil slam, stanbul 1983, s. 158. Alizde, Seyyid, age, a. y. 367 Alizade, Seyyid, age, s. 158-159. 368 bni Kesir, age, XII/6598. 369 Bursevi, smail Hakk, age, VII/228; Alizade, Seyyid, age, s. 158; bni Kesir, age, XII/6598. 370 Alizade, Seyyid, age, s. 158. 371 Mevdudi, age, IV/455.
366

92

Salt ve selm etmenin Peygamberden bakas iin kullanlmamas gerektiini syleyen mer b. Abdulaziz, valilerinden birine yle yazmtr: Baz vaizlerin, salt alen-Nebi tarznda kendi taraftarlar ve nderleri iin salt okuduklarn duydum. Bu mektubu alr almaz onlar bundan men et ve onlara salt sadece peygamberler iin kullanmalarn, mminler iin ise sadece dua etmekle yetinmelerini emret. 372 Sonu olarak salt ve selm etmek szl dua kapsamnda Peygamberlerden bakas iin kullanlmas uygun deildir. Bu ifadelerin, yani salavat getirilirken kullanlan cmlelerin Hz. Muhammedden bakas iin kullanlp kullanlmayac sorusunun cevabn ise u rivayetlerden almaktayz: Beni hatrladnzda dier peygamberlere de salt ve selm getirin. nk onlar da benim gibi peygamber olarak gnderilmilerdir. 373 Musaya da salt ve selm oaltn. nk hibir peygamber mmetimi onun kadar (dnp) acmamtr. 374

III. SALT VE SELAMIN FIKH HKM Hz. Peygambere salt etmenin slami bir gelenek olduu Hz. Peygamberin ad anldnda ona salt gndermenin vacip olduu ve namazda salt okumann Hz. Peygamberin snneti olduu hususunda btn alimler ittifak etmilerdir.
375

Hayatnda en az bir defa olsun Hz. Peygambere salt ve selm gndermenin farz
Mevddi, age, a. y. Gmhnevi, Ramzul Ehdis, h. no: 3813. 374 age, h. no: 1118. 375 Cessas, Ebubekr Ahmed b. Ali er-Rzi, Ahkmul Kuran, V/243; Kurtub, Eb Abdillah Muhammed b. Ahmed, age, XIV/233; Mevddi, age, IV/454; Kad Iyz, age, II/454. ; Yazr, Elmall Hamdi, age, VI/347; Ali el-Kri, age, II/103-105 I/100. Burada bu icmaya sadece Eb Cafer etTabernin muhalefet ettiini de zikredelim. ifda Kad Iyz der ki: Taber bu ayetin salavat- erife getirmenin mendup oluuna hamledilmesi gerektiini sylemitir. Ancak bu konuda icma olduu iddia edilmitir. Belki de o bir defadan fazlas iin byle demitir. Peygamberin peygamberliine ehadet gibi salavatn da bir defas vaciptir. Bundan fazlas ise menduptur. Bkz. Kad Iyz, age, II/627; bni Kesr de ifdan bu konudaki gr naklettikten sonra bu grn garip bir gr olduunu sylemektedir. Bk. bni Kesir, age, XII/6590.
373 372

93

olduu konusunda da ihtilaf yoktur. etmilerdir.

376

nk Allah bunu Kuranda aka

emretmektedir. Fakat bunun dndaki konularda alimler ( mesela vakitlerde) ihtilaf

mam afii (. 204/819), namazda son oturuta teehhd sonrasnda salavat okumann farz olduu, bunsuz namazn batl olaca grndedir. beklemek afii ve Hanbeliler iin farzdr,
378 377

Namaz

klarken son oturuta Allahumme salli al seyyidina Muhammed diyecek kadar Hanefilerde ise snnettir. Bu farziyyet de herhalde Hz. Peygambere salavat getirmedeki fkhi kanatlerinin sonucudur. Teehhdden sonra salavat okumann farz olduuna, Sahabeden Hz. bni Mesud, Ebu Mesud, Ensari, bn mer ve Cabir bin Abdullah (r. a); Tabiundan abi, mam Muhammed bin Bakr, Muhammed bin Kabel- Kurzi ve Mukatil bin Hayyan ve Fakihlerden shak bin Ruhaveyh de katlanlardandr. mam Ahmed b. Hanbel de sonradan bu gr benimsemitir. 379 mam Eb Hanife, mam Malik ve alimlerden birou hayatta en az bir defa Hz. Peygambere salavat getirmenin farz olduu grndedirler. 380 Bu aynen kelime-i ahadet gibidir. Hayatnda bir defa Allahtan baka ilah olmadna Hz. Muhammedin onun kulu ve elisi olduunu ikrar eden kimse grevini yapm demektir. Ayn ekilde hayat boyunca bir defa salavat okumayan bir kimse Hz. Peygambere salt gnderme grevini yerine getirmemi olur. Bir kere salavat ve kelime-i ehadet getirdikten sonra, ne ahadeti ne de salavat okumak farz deildir. Baz imamlara gre her mecliste bir kere salavat okumak farzdr. 381 Baka bir grup namazda salat okumann vacip olduu, fakat bunun teehhtte olmad grndedir.

376 377

Age, a. y. Kad Iyaz, age, s. 458; Ali el-Kari, age, II/107. 378 ilmihal ( man ve badetler), T. D. V. Y., Ankara 2004, s. 255. 379 Kr, Kad Iyaz, age, s. 458. 380 age, a. y. 381 Kad Iyaz, age, II/. 267; antay, H. Basri, Kuran Hakim ve Meali Kerim, III/753.

94

Dier bir grup her duada salavat okumann vacip olduunu syler. Bazlar da Hz. Peygamberin adnn her anlnda salavat getirmenin vacip olduunu syler. Son olarak da bazlar, Hz. Peygamberin ad ka defa geerse gesin bir mecliste sadece bir defa salavat getirmek vaciptir, demitir. 382 Hz. Peygambere salavat getirmenin fkhi durumunu aratrrken

rastladmz bir rivayet de udur ki; hadisi Kad Iyaz kitabnda zayf diye zikretmitir. Rivayet yledir: Benim zerime salt ve selm getirmeyenin namaz yoktur. Bu hadisi bn El-Kassar tevil ederken mrnde bir kere dahi salt ve selm getirmeyenin namaz kabul edilmez diye tevil etmitir383. Kanaatimizce namazda teehhtten sonra salt ve selm okumann farz olduunu savunanlarn, ( mesela afii ve Hanbeli) dayanaklar bu rivayettir. Tm bu farkl yorumlar ve hkmler karsnda bizim grmz ise unlardr: Bunlar sadece saltn eitli durumlarda farz olup olmad ile ilgili farkllklardr. Saltn ycelik ve mkemmellii, bir ok mkafatlara neden olduu ve Allah katnda salih bir amel olduu konusunda mmetin icmas vardr. Mmin olan bir kimse bu konudan farkl bir gre sahip olamaz. Ancak tm slam alimlerinin ortaya koyduklar bu hkmn, yani farz olan saltn en banda fiili dua olarak alglanmas gerektii daha doru olsa gerek. O halde yle bir sonu karabiliriz; Bir insann, Raslullahn dinine ve misyonuna yardm etmesi ve onu desteklemesi farzdr, bu farziyetin birinci gr olmal, her ne kadar szl olarak salat getirmeyi inkar etmesek de bu da salttan anlalmas gereken ikinci durum olmaldr. te yandan salavat, Hz peygamberin Allahtan sonra en byk nimetler veren kimse olduunu idrak eden her mslmann tabii duasdr. Bir kimse iman ve slamn deerini ne kadar iyi anlarsa Hz. Peygamberin (s. a. s) bu mmete verdii nimetlerin deerini o derece anlar. Hz. Peygamberin deerini idrak eden bir kimse
382

Salavat getirmenin hkm konusunda farkl rivayetler ve geni bilgi iin bkz. Kad Iyaz, age, s. 456-57-58-59-60. 383 age, a. y.

95

ise, ayn derecede ona salt eder ve dua okur. mrnde bir defa salavat okunak farz olmakla birlikte bir kimsenin, onun misyonuna yapt fiili destek ve okuduu salavat miktar, onun Hz. Peygamberin dinine olan ballnn ve ona imannn, nimetleri kavrayp kavrayamadnn lsdr. Bundan baka salavat okumak baz yerde vacip, baz yerde mstehap baz yerlerde ise mekruhtur. Btn bu yerleri aada gelecei zere ayr balklar iinde aklayacaz.

IV. SALAT VE SELAMIN VAC P VEYA MSTEHAP OLMASININ HT LAFLI OLDUU YERLER Yukardaki verdiimiz bilgiler nda Hz. Peygambere salavat getirmenin farz olduunu ve bu farziyetin mrde bir defa salavat getirmek eklinde olduunu aklamtk. Fakat baz durumlar var ki bu hallerde alimler salavatn hkm hususunda ihtilafa dmlerdir. Bu durumlar yle sralayabiliriz: 1Her namazda, Tahiyyattan sonra yukarda bir nebze bundan bahsetmitik.

Bu, afii mezhebinde farzdr. ( Hanefi mezhebinin dndaki dier mezhebde farzla vacibin arasnda bir fark yoktur. ) ve namazn caiz olmasnn artdr. bni Kesir afiinin bu grnn aksine icma olduu eklindeki gre kar kmakta ve A. bn. Hanbelin de daha sonra bu gre sahip olduunu nakletmektedir. 384 Bu iki imam Peygamber (s. a. s)e salt getirmeyenin namaz yoktur hadisini vucub manasnda almlardr.
385

Ruhul Beyan mellifi de A. bn. Hanbele gre bunun

namazn rknlerinden biri olduunu ve iki imama gre namazn olmayacan sylemektedir. Yine mam Azam ve mam Malikin de grlerinin snnet olduunu kaydetmitir. 386

384

bni Kesir, Hadislerle Kuran Kerim Tefsiri (ev. Bekir Karla) stanbul 1985, XII/6582-83 age, a. y. 386 Bursevi, age, VII/227.
385

96

2-

Peygamber (s. a. s)n ad anlnca. Peygamber: yannda benim adm

anlp da zerime salavat getirmeyen burnu yerde srtlsn387 buyurmutur. afiilerden Huleymi, Hanefilerden Tahavi, Malikilerden Lahmi ve Hanbelilerden bn Batta bunun vacip olduunu sylemilerdir.
388

Kiinin kendisinin anmasyla

yannda anlp iitmesi msavidir. Bazlar tekrar halinde bir defann kifayet edeceini syler. Fethur Rahmanda yle denilmitir: Hanefi mezhebindeki muhtar kavil, her zikrediliinde mstehab olmasdr, fetva da buna gredir. 389 3Salavat getirmenin her mecliste bir defas vacib gerisi mstehabtr.
390

Peygamber (s. a. s) Bir topluluk bir mecliste oturur da Allah zikretmezler, Peygamberlerine salavat getirmezlerse o toplant onlar iin bir hasret ve eksiklik olur, Allah dilerse onlar balar, dilerse azab eder391 buyurmutur. Bir mecliste Peygamber efendimizin (s. a. s) adnn her zikredildiinde salavat getirmek vaciptir denilmitir. 4Her duann banda ve sonunda,
392

Hz. Peygamberin Her duann

banda, ortasnda ve sonunda beni ann hadisine gre bu vaciptir. 393 bn Kesir Dua gk ile yer arasnda asl kalr, peygamberine salavat getirinceye kadar ondan hibir ksm ge ykselmez394 hadisine gre de duann sonunda Peygamber (s. a. s)e salavat getirmenin mstehab olduunu syler. 395 56Camiye giri ve kta, bn Kesir bunun vacib; Kad Iyaz ve smail Hakk Cenaze namaznda, ikinci tekbirden sonra. Bu mam Azam ve mam

Bursevi bunun mstehab olduunu syler. 396 Malike gre snnet, mam Ahmed ve mam afiiye gre vaciptir. 397
387 388

bn. Kesir, age, XII/6589. Bursevi, smail Hakk, age, VII/ 227; Muhammed e- rbni, el- Hatib, Munil Muhtc al maani elfzl-Minhc, stanbul trs, I/7. 389 Bursevi, smail Hakk, age, VII/227. 390 Cessas, Ebubekr Ahmed b. Ali er-Razi, Ahkmul Kuran, V/243; Kurtubi, age, XIV/233 bn. Kesir, age, XII/6590; Bursevi, smail Hakk, age, VII/227; Muhammed e- rbni, el- Hatib, age, I/227. 391 ibni Kesir, age, XII/6590. 392 age, a. y. 393 Tirmizi, Daavat 65. Bursevi, smail Hakk, age, VII/227; e-rbni el-Hatib, age, I/7. 394 bn Kesir, age, XII/6593. 395 age, a. y. 396 Cessas, age, V/243; Kurtubi, age, XIV/ 233; bn Kesir, age, XII/ 6593; Kad Iyaz, age, II/637, Bursevi . Hakk, age, VII/. 230.

97

78-

Her iki Cuma hutbesinde. Bunun hkm cenaze namazndaki gibidir. 398 stiska (yamur) namazndan sonraki hutbede. Bu imam afiiye gre Peygamber (s. a. s)in ismini and iittii veya yazd zaman; ezan
400

vaciptir. 399 9esnasnda ve ezandan sonra. afii ve Hanbeli mezheblerinde vacip, Hanefi ve Mliki de mstehabtr. Peygamber (s. a. s) siz mezzini iittiiniz zaman onun dedii deyin, sonra bana salavat getirin. nk kim benim zerime salavat getirise Allah ona on salavat getiri. Sonra benim iin vesileyi isteyin. O cennette bir mertebedir. Allahn kullarndan bir kulundan bakasna uygun dmez. Ben o kul olmay umarm. Kim benim iin vesileyi isterse efaatm ona vacip olur401 buyurmutur.

V. SALAT VE SELAMIN MSTEHAP OLDUU YERLER 1Kitaplarda besmele ve hamdeleden sonra. ifadan, Kad Iyaz bunun ilk

devirlerde olmadn, Beni Himin velayeti zamannda ortaya ktn, mmetin bunu kabul ettiini ve itiraz edilmediini kaydetmektedir. 402 2Kitabn sonunda. Kad Iyaz bunun delilinin Kim ismimi, yazd bir kitapta zikrederse, ismim orada olduu mddete melekler onun iin istifar ederler403 demitir. 3Cuma gn ve gecesi. Hadisi erifte buyrulur ki: gnlerinizin en deerlisi Cuma gndr. O gnde Adem (a. s) yaratlm ve o gnde ruhu kabz olunmutur. Nefha o gndr, zelzele o gndr. O gnde bana oka salavat getirin. nk sizin salavatlarnz bana ulatrlr. 404 Ashab dedi ki: Ya Raslullah! Sen rm

Cessas, age, V/243; Kurtubi, age, XIV/ 233; bn Kesir, age, XII/6592; Bursevi, smail Hakk, age, VII/230. 398 age, a. y. 399 Bursevi, smail Hakk, age, VII/230. 400 Cessas, age, V/243; Kurtubi, age, XIV/ 233; bn Kesir, age, XII/6594; Kad Iyaz, age, II/636; Bursevi, smail Hakk, age, VII/229. 401 Bkz, bn Kesir, age, XII/6591. 402 Kad Iyaz, age, II/638; Bursevi, smail Hakk, age, VII/232. 403 Kad Iyaz, age, II/639. ifann dipnotunda bu hadisle ilgili olarak bn Cevzinin Mevzuatnda bu hadis mevzu olarak kaydedildii ve bn Kesirin de sahih dedii yazldr. Bkz. Kad Iyaz, age, II/639. 404 Age, a. y.

397

98

olacaksn bizim salavatmz sana nasl sunulur. Buyurdu ki: Allah peygamberlerin cesetlerini yemeyi yer yzne haram klmtr. 405 4arasnda. 5Hz. Peygamber (s. a. s)in kabrini ziyarette ve bilhassa kabir ve mimber
406

hramlnn, telbiyesini bitirdikten sonra.

407

hramdaki insanlarn da

Allaha hamd ile salt okumalarnn gerektii rivayet edilmektedir: Hz. mere gre Raslullah yle demitir: Mekkeye vardnzda Kabeyi tavaf etmeyi bitirip, Makam- brahimde iki rekat namaz klmalsnz. Sonra Beytullah grnceye kadar Safaya kn. Burada dururken yedi defa tekbir getirin. Allaha hamd edin ve Raslullaha salt ve kendiniz iin dua edin. Sonra Merveye gidin ve aynsn yapn. 408 6789Saf ile Mervde ve Meril Haramda. 409 Hacerul Esvede dokunulduu zaman. 410 Mekke yolunda. 411 Medine yolunda, Ravza- Mutahharay ziyarette ve kabri Rasle

tevecchte. 412 10- Kulak nlamas zaman, Hz. Peygamberden yle rivayet edilmitir: sizden birinin kula nlad zaman beni zikretsin, zerime salavat getirsin ve yle desin: zekerallahu bi hayrin men zekereni ( beni anan Allah da hayrla ansn)413 11- Abdestin banda ve sonunda. 414 12- Sabah akam onar kere. Bunu zikretmektedir. 415 13- Kuran hatminden sonra, bu duann kabul edilme yerlerinden biridir. 416
405 406

. Hakk Bursevi, Ruhul Beyanda

Eb Dvud, Salt 201, Vitir 26. Ayrca bk. Nesi, Cuma 5; bn Mce, kmet 79, Ceniz 65. Cessas, age, V/243; Kurtubi, age, XIV/ 233;Bursevi, smail Hakk, age, VII/231; bn Kesir, age, XII/6596; 407 age, a. y. 408 age, a. y. 409 Bursevi, smail Hakk, age, VII/232. 410 age, a. y. 411 age, a. y. 412 age, a. y 413 Bursevi, smail Hakk, age, VII/232; ibn Kesir, age, XII/6597; Bkz. bn Kesir bu hadisin isnadnn garip olduunu sylemitir. 414 Bursevi, smail Hakk, age, VII/230. 415 age, a. y. 416 age, a. y.

99

14- Zikirle itigalden nce. 417 15- Her hayrl iten nce ve sonra. 418 16- aban aynn gnlerinde ve gecelerinde. Ruhul Beyanda peygamber (s. a. s)in bu ay kendinse izafe etmesinin sebebinin, mmetinin zerine ok ok salavat getirmesi iin olduu, dolaysyla bu ayda salavatn mstehab saylmas gerektii kaydedilmitir. 419 17- Sknt annda.
420

Peygamber (s. a. s)e getirilecek salavatn kiinin

421

skntdan kurtulmasna vesile olaca umulur. 18- Hadis derslerinin banda ve sonunda. Peygamber (s. a. s)e salavatn
422

her eyden nce onun mbarek szlerini okurken getirilmesi gerektii akardr. 19- Allahtan af ve mafiret istendii anda. kulunu mafiret edecei kuvvetle umulur. 20- arya girildii anda.
423

Allahn salavat vastas ile

ardaki dnyevi ticaretin yannda, peygamber

(s. a. s)e getirecei salavat kii iin uhrevi ticaret olur. 21- Uykudan nce ve sonra. 424 22- Yemekten nce ve sonra besmelenin akabinde. 425 23- Unuttuunu hatrlamak istedii anda. 426 24- Bir meclisten kalkt anda. 427 25- Nikah hutbesinde. 428

417 418

age, a. y. Bursevi, smail Hakk, age, VII/ 232. 419 age, a. y. 420 age, a. y. 421 age, a. y. 422 age, a. y. 423 age, a. y. 424 age, a. y. 425 age, a. y. 426 age, a. y. 427 age, a. y. 428 age, a. y.

100

VI. SALAT VE SELAMIN MEKRUH OLDUU YERLER 1syler. 430 2Taaccub, hayret ve aknlk annda, Hanefi, afii ve Maliki
431

Kurban keserken. Hanefi ve Mliki mezheplerine gre mekruhtur. afii

429

mezhebine gre de snnettir.

bn Kesir cumhurun bu konuda muhalefet ettiini

mezheplerinin hepsinde mekruhtur. denilecei bilinmektedir. 3-

Taaccub (arma) annda Subhanallah

Aksrmadan sonra, ifa kitab bunu Mliki mezhebinde mekruh

432

olduunu zikrediyor.

Hanefi ulemasnda mehur . Hakk Bursevi ise, bazlarnn

433

bunu iyi grdklerini, fakat ira kitab ve erhinin de syledii gibi, ounluunun mekruh kabul ettiini zikretmektedir. denilecei bilinmektedir. Aksrld zaman Elhamd lillah

VII. SALAT VE SELAMIN FAYDA VE H KMETLER Allah Teala Allah (c. c) ve melekleri peygambere (s. a. s) salat ederler. Ey iman edenler siz de ona salat edin ve itenlikle Ona selm verin. 434 buyurmaktadr. Allahn insanlara emrettii her ibadette, her ite bir fayda ve hikmet vardr. Baka bir aytte ise : Ant olsun Allah ve ahiret gnn umanlar iin Allahn Rsulunde gzel bir rnek vardr. 435 Buyurulmaktadr. Salt ve selm gibi en stn ibadetlerden biri olan bir ibadetin elbette saysz faydalar ve ve hikmetleri olacaktr. Bu fayda ve hikmetlerin bazlar ise unlardr:

429 430

Kad Iyaz, age, II/636; Bursevi, smail Hakk, age, VII/232. bn Kesir, age, XII/6596. 431 Kad Iyaz, age, II/636; Bursevi, smail Hakk, age, VII/232. 432 Kad Iyaz, age, II/636. 433 Bursevi, smail Hakk, age, VII/232. 434 Ahzab, 33/56. 435 Ahzab, 33/21.

101

1-

Salavat eden kimsenin salavatnn faydas, -Peygamber (s. a. s) bundan

faydalanmakla beraber- kendine dner. nk Allaha yakn olmann snr yoktur. Peygamber (s. a. s) da her an Allaha yaklamaya devam etmektedir. Salavat da bunun vesilelerinden biridir. Beycurinin kavli budur436. Salavat getiren ise Peygamber (s. a. s) in Kim bir Mslman kardeinin arkasndan dua ederse, bir melek de; Senin iin de ayns olsun, diye ona dua eder hadisinin mahzar olmaktadr. nk bir Mslman, herhangi bir mslmann kardeinin arkasndan bile dua ettiinde ayn duaya kendisi mahzar olursa, peygamber (s. a. s) n arkasndan ona salavat getirenin salavattaki duaya mahzar olaca aktr. M. Arabinin kavli de budur. 437 2Salavat eden kimseye ( bilhassa ezan okunduktan sonra) ncelikle Peygamber (s. a. s) n efaat vardr. nceki bahislerde getii zere peygamber ( s. a. s), ezandan sonra zerine salavat getirip kendisi iin vesile makamn isteyene efaatnn vacib olduunu sylemektedir. 438 3Salavat getiren iin dnyada manen, cennette de bizzat peygamber (s. a. s)a yaknlk vardr. Peygamber (s. a. s), cennette kendisine en yakn olan kimsenin, zerine en fazla salavat getiren kimse olduunu aklamaktadr. 439 4Kii salavat getirmek ile Allahn rahmetine mahzar olur. nk bir rivayete gre Peygamber (s. a. s)a salt ve selm eden kimseye Allahn on rahmet ettii440, dier bir rivayete gre de yetmi rahmet ettii bildirilmitir. 441 5kavuur. 6Salavat vastas ile dualar kabul olur. Hadiste de buyrulduu zere dua gkte asl kalr, ancak salavat ile ykselir. 443 Dier bir hadiste bildirildii zere442 salavat eden Allaha honut olarak

Beycri, brahim, Hiyetul-Allamatil-Beycri alametnis-Sunsi ve Takrrul Almeti emsil- nbi al Hiyetil Beycri, Msr trs, s. 8. 437 Bursevi, smail Hakk, age, VII/222. 438 Bkz. Salavatn vacib veya mstehap olduu yerler. 439 Bkz. Salt ve selm ile ilgili rivayetler. 440 Mslim, Salt 70; Ebu Davud, Vitir 26; Tirmizi, Vitir 21; Nesai, Ezan, 37, Sehv 55. Ayrca aklamalar iin bk., bi Kesir, age, XII/6587. 441 e- arani, Abdul Vehhab, Levkhul-Envril-Kudsiyye fi beyni Uhudul Muhammediyye, ( Terc. Selahaddin Alpay, Uhudul Kbra adyla) stanbul 1981 s. 347. 442 Gmhanevi, age, h. No. 5274. 443 Tirmizi, Daavat 65. bni Kesir, age, XII/6593.

436

102

789tabidir. 445 1011-

Salavatn vacib olduu yerlerde salavat getirmek ibadetin kabulune, Savatta Peygamber (s. a. s)n en stn insan olduuna ve mminlerin Salavat ile Peygamber (s. a. s)n derecesi ve ona bal olarak da

mstehab olduu yerlerde de sevap ve feyzin artmasna sebeptir. de de byle birisinin mmeti olduuna kr vardr. 444 mmetinin derecesi ykselir. nk tabiinin derecesi matbuun mertebesine Salavatta, Peygamber (s. a. s) a olan muhabbetin ispat vardr. 446 nk Salt ve selmn brahim (s. a)n salavatna benzemesindeki hikmet

seven sevdiinin adn daima anar. dnlrken, bunda Peygamber (s. a. s) iin bir noksanlk var gibi bir soru hatra gelebilir. nk belagat ilmine gre tebihte, kendisine benzetilen, benzeyenden daha stn olmaldr. Salavatta Hz. Peygamber benzeyen, Hz brahim de kendisine benzetilen olduuna gre; Hz. brahim Hz. Peygamberden daha m byktr ki; Peygamber (s. a. s) ona benzetilmitir? smail Hakk Bursevi, Dyaul Manevi den naklen bunun sebebini yle izah etmektedir: Buradaki benzeme, saltn asl cihetindendir. zerine salt okumann cihetinden deildir. nk Peygamber (s. a. s) brahim (a. s) den stndr. Bunun manas udur: Allahm brahime senin yanndaki fazl ve miktarnca salt et. Yoksa Peygamber (s. a. s) onun derecesine kar gibi bir mana katiyen sz konusu deildir. nk Peygamber ittifakla ondan stndr. Bursevi bu konudaki izahn daha epey uzatmtr. Biz bu kadarn kafi grdk. stenirse oraya mracaat edilebilir. 447 12Sabah ve akam namazlarndan sonra yzer defa salavat okuyann otuzu dnyada, yetmii ahirette olmak zere ihtiyacnn grlecei zikredilmektedir448

444 445

Bursevi, smail Hakk, age, VII/223. age, VII/ 224. 446 age, a. y. 447 Bursevi, smail Hakk, age, VII/225-226; Burada zikredildiine gre brahim a. s. peygamber a. sn Allah katndaki eref ve stnln grnce kendi izkrinin peygamber a. sn ve mmetinin lisan zerine zikredilmesini Allahtan arzu etmi, bunun zerine salavatta peygamber a. s ile beraber onun adnn da okunmas snnet olmutur. 448 Age, VII/ 230, Ka Iyaz, age, s. 458.

103

13-

Yine bir hadiste Cuma gn seksen salavat okuyann seksen yllk kk

gnahlarnn balanaca, her gn beyz salavat okuyann ise ebediyen fakirlik yz grmeyecei rivayet olunmaktadr. 449 14Baka bir rivayette salavatn baka bir faydas olarak, Cuma gn ve gecesi bin salavat okuyann ryasnda peygamber (s. a. s) grecei, bunu Ali b. Hseyinin Reahat kitabnda zikrettiini smail Hakk Bursevi nakletmektedir450 151617Salavat sknt annda okuyan skntdan kurtulur, af ve mafiret istedii Peygamber (s. a. s) bir hadisinde buyrulduu zere, hatrlayamad bir Salt ve selm okuyan kimse nifaktan kurtulur. Hz. Peygamberden gelen anda okuyan mafirete kavuur. eyi hatrlamak zere salavat okuyan o eyi hatrlar. 451 bir rivayette yle buyrulur: Bana yz kere salavat okuyann iki gz arasna nifaktan beridir, cehennem azabndan uzaktr, yazlaca gibi, Allah onu kyamet gnnde ehitlerle beraber hareder452 18Salt ve selm okuyan ayn zamanda Allah da zikretmi olur. Gerekten de salavat getiren, Allahmme veya Sallallahu lafzlar ile Allah da zikrediyor. 453 19Peygamber (s. a. s)a namazda da salavat okumaya gelince insanlarn heva ve hevesleri onlar batn yoluyla da olsa itiraza sevk eder. Namazda gizlice peygambere salt ve selm okumakla sanki ona, batn yoluyla emir ve nehiylerine bir itirazmz olmadn ifade etmi oluyoruz. mam- arani, M. Arabiden byle nakletmitir. 454 20Yine mam araninin bir izahna gre salavatn bir faydas da udur: arani baz ulemann peygamber (s. a. s)a ok ok salt ve selm getirmekle yakaza halinde kendisini grdklerini; mesela, . Ahmed ez-Zevavinin bir sene mddetle gece ve gndz seksen bin, . Nureddin e- uninin de uzun mddet otuz bin

449 450

Bursevi, smail Hakk, age, VII/231. Bursevi, smail Hakk, age, VII/231. 451 Gmhanevi, age, h. no:4966. 452 e- arani, Abdul Vehhab, age, s. 347. 453 Ar, Abdullah, Allah Niin Anyoruz? stanbul 1981, s. 393-394. 454 arani, Abdullah Vehhab, El-Yevkt Vel-Cevhir, (A. . ilahiyat Fak. Ktphanesi, Kitap no:4573/1-2) II/51.

104

salavat okumak suretiyle peygamber (s. a. s) ile yakazada grtklerini kendisine anlattklarn nakletmektedir. 455 21Mansur Ali Nasf da, Tacn erhinde, . Sleyman Cezulinin salavatlar toplayan Delailul- Hayrat456 kitabn hazrlamasnn sebebi ile ilgili yle bir kssa nakletmekte ve salt ve selmn fayda ve hikmetine iaret etmektedir; baz slam beldelerinde susuzluk olmu, kuyulardan sular ekilmi, herkesin aciz kald bir srada bir kadn bir kuyunun bana gelip bir eyler okuduktan ve Allaha dua ettikten sonra kuyunun suyu oalm ve insanlar su ihtiyalarn karlamlardr. Sleyman Cezuli, kadndan bu mertebeye kmasnn sebebinin Hz. Peygambere bol bol salavat getirmek olduunu renince btn salavat lafzlarn toplayp bir araya getirmitir457 Hz. Peygambere salt ve selm okumann elbette birok faydas ve yarar olacaktr. Hz. Peygambere salat ve selam ad altnda ortay konmu bu tr balklara ve rivayetlere elbette katlyoruz. Fakat, ilgili rivayetlerin deerlendirilmesinde ortaya koyduumuz dncenin aynsn da burada zikretmek istiyoruz. Hz. Peygambere salt ve selm okuma husununda fayda ve hikmetle ilgili tm rivayetlerde szl dua ele alnm, Hz. Peygamberi ar bir ekilde yceltmek isteyenlerin ellerinde ise ayn arlk telakkisi olarak abartl ekilde rivayet edilmitir. Gerekten de peygambere salt ve dua okumak nemli bir ibadettir ama bunlar slam ve din adna bu ii ar bir ekilde yceltip mantukun kabulnn dna karmak, dinin ve slam anlaynn kabul etmedii bir durumdur.

455 456

arani, Abdullah Vehhab, age, s. 43-343. Bu kitap hz. Peygambere yaplacak salavat- eriflerin yzlerce eidini iine alan bir kitaptr. Hatta her haftann her gnn salavatlar vardr ve okuyan sonunda hatim yapm olur. Bkz. Davut, Kara, Delill Hayrat erhi Kara Davut ( Ter. Abdullah Aydn) stanbul trs. 457 Mansur, Nasf Ali, et-Tcul Camilil usl fi Ehdisir Rasl ( erhi ayetul Memul) stanbul trs, V/146, erh:4.

105

VIII. SALAT VE SELAM OKUMAYANLARIN YER LMES Bu blmde peygamber (s. a. s)n kendisine salavat getirmeyenleri yermesine ve knanmasna dair rivayetleri toplu olarak zikredeceiz. Bu ksmda Kad Iyazn ifasndan faydalanacaz. 1Burnu srtlsn o adamn ki, yannda zikredilirim de, bana salavat

okumaz. Yine burnu srtlsn ki, Ramazan ayna girer kar da mafiret olunmaz, yine burnu srtlsn ki, anne babas yannda ihtiyarlar da onu cennete sokamazlar. 458 2Peygamber (s. a. a) minbere kt ve amin dedi, sonra yine ( bir basamak daha kt ve amin dedi) sonra yine kt ve amin dedi. Muaz (r. a) bu durumu sordu. Peygamber (s. a. s)da yle buyurdu: Cebrail (a. s) bana geldi ve dedi ki : Ya Muhammed (s. a. s) kim, adn zikredilir de zerine salavat getirmez ve lrse cehenneme girsin. Allah onu rahmetinden uzaklatrmtr. Sen de (bu duaya) amin de! Ben de amin dedim459 3
460

Cimri, yannda ismim zikredilip de bana salavat getirmeyen kimsedir. zerime salavat getirmeyi unutan, cennet yolunu da unutur. 461

4-

Yannda zikredildiim halde zerime salavat getirmeyen, cennet yolunu bulmakta hataya dlr ( ve cehenneme girer). 462 5 Hangi kavim bir mecliste oturur ve peygamber (s. a. s)n zerine salavat okumadan kalkarsa, Allahtan zerlerine bir gnah, hata ve hasret olur. sterse onlar affeder, isterse azab eder. 463 Bir kavim bir mecliste oturup da Peygamber (s. a. s)a salat okumadan kalkarsa, bu kavim ancak bir le kokusunun zerinden kalkm olur. 464

458 459

Tirmizi, Daavat 100;Kad Iyaz, age, II/654. Kad Iyaz, age, II/654. 460 Tirmizi, Daavat 101; Ahmed b. Hanbel Msned I/202; Kad Iyaz, age, II/654. 461 Kad Iyaz, age, a. y. 462 Kad Iyaz, age, a. y. 463 Kad Iyaz, age, a. y. 464 Kad Iyaz, age, a. y.

106

6-

Bir adamn yannda anlp zerime salavat getirmemesi (bana) cefa ve

eziyettir. 465

IX. EN FAZ LETL SALAT VE SELAM LAFZI Peygamber (s. a. s)a getirilecek salavatn muhtelif ekilleri, metinleri ve dayandklar rivayetler vardr. Bizzat peygamber (s. a. s)n kendisine hangi ekilde salavat okumalar gerektiini soran ashabna, namazda son oturuta tahiyyattan sonra okuduumuz salavat- erifeye uygun salavat lafzlarn tavsiye ettii bilinmektedir.
466

Svi, belli bir lafz ve ibare tayin etmeksizin, en faziletli salvatn, salt ve selmn birlikte cem edilerek, l ve ashabn da zikredildii salvat olduunu sylemektedir. 467 bni Abidin, en efdal salvat lafznn Merzukinin syledii u ibare olduunu nakleder: Allahmme salli ala Muhammedin ve ala al-i Muhammed468 Son devir ulemasndan Hac Osman Akrfat ise, Delailul-Hayrat kitabnn toplanmasna ait, Tac erhinden naklettiimiz rivayetten baka bir rivayeti anlatrken en faziletli salvat lafzna ait bir ibare nakletmektedir. Buna gre, Sleyman Cezuli karsnn her gece gaib olduunu grnce nereye gittiini sormu, kars Medineye peygamber (s. a. s) ziyarete gittiini sylemitir. Buna hangi amelle ulatn sorunca, devam ettii bir salavatla olduu cevabn vermitir. Kars bu salavat retmeye izinli olmadn syleyince de btn salavat kitaplarn bir arada toplam ve kitabn karsna okumu, aadaki salavata gelince kadn kendini tutamayarak glmtr. Cezuli, karsnn tavr ve iaretlerinden ad geen salavatn bu olduunu anlamtr. H. Osman mezkur salavatn u olduunu sylemektedir: Allahmme salli al rhi seyyidin Muhammedin fil ervah, Allahmme salli al
465 466

Kad Iyaz, age, II/656. Nasf, Mansur Ali, age, V/143-44-45. 467 es-Svi, Ahmed b. Muhammed, Hiyetus Svi alel-Celaleyn, Msr h. 1358, III/287. 468 bn bidin, Reddul Muhtr, stanbul 1981, I/13.

107

cesedi seyyidina Muhammedin fil ecsd, Allahmme salli al kabri seyyidina Muhammedin fil kubur. Allahmme abli ruhi seyyidina Muhammedin minni tahiyyaten ve selema469 Merhum Hasan Basri antay ise, en faziletli salt ve selm lafz olarak Sivas Mebusu Mustafa Takiy Efendinin kendinse tavsiye ettii bir ibare nakletmektedir: Allahmme salli ve sellim ve barik ala seyyidina Muhammedin bi adedi lmik buradaki barik lafzn Hasan Basrinin kendisi ilave etmitir. 470 Salavat lafzlar elbette bunlardan ibaret deildir. Biz almamzn bu blmnde en faziletlilerini tespit etmeye altk. Daha bir ok salavat lafzlar vardr. smail Hakk Bursevi, drt bin veya Hameviden rivayet olduuna gre on iki bin eit olduunu sylemi471 ve bunlarn bazlarn hassalar ile beraber kaydetmitir.

X. SALAT VE SELAMIN M KTARI Peygamberden (s. a. s) baz rivayetlerdede, salt ve selm iin belirli miktar tayin edildiini gryoruz. Salavatn fayda ve hikmetleri ksmnda naklettiimiz gibi, Peygamber (s. a. s) Cuma gn seksen salavat okuyann seksen yllk gnahlarnn balanaca, her gn be yz salavat okuyann ise ebediyen fakirlik yz grmeyeceini sylemektedir.
472

Yine, kendisine bir salavat edene Allahn yz

salavat ettiini, yz salavat getirenin ise alnna nifaktan beri olduu yazlacan, ahirette ehitlere dahil edileceini bildirmektedir. 473 Grld gibi, btn bu rivayetlerde miktar tayini vardr. Peygamber mmetinin kendisine bol bol salavat getirmesini ve bilhassa Cuma gn ve gecesi

469 470

Akfrat, H. Osman, lahi Emirler, stanbul 1981, s. 115 antay, Hasan Basri, Kuran Hakim ve Meali Kerim ( Mride antay Neri) stanbul 1981, II/755. 471 Bursevi, smail Hakk, age, VII/755. 472 Kad Iyaz, age, II/654. 473 e- arani, Abdul Vehhab, age, s. 347

108

salavatlarn oaltmalarn istemekte; o gn amellerin kendisine ulatn haber vermektedir. 474 Bizim zerinde duracamz, bu okluun belirlenmesidir. Ne kadar salt ve selm getirilirse ok olur, ne kadar az olur? Bunu belirlemeye alacaz. Tac erhinde, oun aznn gndz yz ve gece yz olduu sylenmektedir.
475

Bu miktar bin, on bin, elli bin olabilir. Nitekim

mam

araninin, Ahmed ez-Zevvinin bir sene mddetle gece ve gndz elli bin, Nureddin e-uninin ise uzun mddet otuz bin salt ve selam okumakta peygamber (s. a. a) yakaza yani uyank halinde grdklerini kendisine anlattklarn nakletmitik. 476 Tabi bu miktar oun oudur. H. Osman Akfrat ise, doksana kadar salat ve selamn az olduunu, yz tane ile ok okunan zmreye dahil olunacan sylemektedir. mam arani de, sabah ve akam salavat yzden on bine karmakla, bu davrann en faziletli ameller arasna gireceini kaydetmektedir. 477 Miktar belirten btn bu rivayetleri deerlendirdiimiz zaman, bu konuda son bir snr olmakszn kiinin okuduu miktarnca sevap ve mkafata nail olaca aktr fakat biz yine de Tac erhindeki rivayeti orta yol olarak gryoruz. Demek ki buna gre bir insan peygamber (s. a. s) zerine ok salavat getiriyor kabul edilmesi iin gece ve gndz en az yzer salt ve selm okumas gerekir.

474 475

Nasf, Mansur Ali, age, I/291-292. Nasf, Mansur Ali, age, I/291, erh 4. 476 e- arani, Abdul Vehhab, age, s. 4. 477 Akfrat, Hac Osman, lahi Emirler, stanbul 1981, s:112.

109

DRDNC BLM SALT VE SELM LE LG L D ER MESELELER

110

I. SALT VE SELMIN ARASINI AYIRMAK Kaynaklarmzda salt ve selma taalluk eden birtakm meseleler daha kaytldr. Biz bunlardan tespit edebildiklerimizi burada zikretmek istiyoruz. Her bir meseleyi ayr balklar halinde vereceiz. Hz. Peygambere salavat getirilirken bilinmesi gereken nemli konulardan birisi de bir kimsenin Hz. Muhammede salavat getiriken sadece salt etmesi ve yahut da sadece selm etmesinin doru olup olmayacadr. Biz burada bu konuyu incelemeyi amaladk. Elde ettiimiz grler syledir: Peygamber (s. a. s) sadece salt veya sadece selm okumak mam Neveviye gre mekruhtur.
478

Bunun sebebi ayetteki sll aleyhi ve sellim lafznn

kullanlmasdr. Bu durum mteahhirun ulemasna gre mekruh deildir. Mtekaddimn ulemasna gre ise hilaf- evladr. 479 bnul Cevzi bu konuda yle demektedir: salt ve selm bir araya getirmek evladr. Eer bir tanesi zerine iktisar edilirse kerahatsiz olarak caizdir. 480 Selef ve haleften bir cemaat da bu grtedir. Mslim ve atbi bunlardandr. 481 bni bidin de bunun mekruh olmad grndedir. 482 Yine bni bidin bu ihtilafn Peygamber hakknda olduunu, dier peygamberler hakknda byle bir ihtilafn olmadn sylemektedir. Allme bn Emirul-Hacc da bunun kerahatine kar kmakta ve delil olarak Nesaideki Sllallahu alen-Nebi hadisi ile veselmun alel-mrselin ve ve selmun alel-lezines-tafa ayetlerindeki salt ve selam lafzlarnn mnferid

478

Veliyyud-Din, el- Basir, en-Nihye erhul- aye, Kahire trs, s: 5; Mustafa b. brahim, Tuhfetul- Avamil, stanbul hi. 1311, s. 8. 479 Beycuri, brahim, age, s: 7. 480 age, a. y. 481 age, a. y. 482 bni Abidin, Reddul Muhtr, stanbul 1981, I/13.

111

kullanlmalarn gstermektedir. Bu konudaki kerahate kar kanlardan biri de Aliyyul Kridir. 483

II. SALVATTAK PEYGAMBER (S. A. S)IN SM ARASINI AL LAFZI LE AYIRMAK

LE L N N

ia, salt ve selmdaki Muhammed (s. a. s) lafzndan sonra li arasna al lafznn getirilmesini caiz grmemekte ve bu konuda yle bir hadis rivayet etmektedir: Kim benimle lim arasn al ile ayrrsa efaatma ulaamaz Ehl-i snnet bu konuda iay reddetmekte ve bu hadisin mevzu olduunu sylemektedir. Ayrca hadis sahih olsa bile, buradaki lafzn al deil l, yani Hz. Aliyyul Murteza olduunu sylemektedir. Bilindii gibi Arapada Ali-ile-al-nn yazl ayndr. Yani bu hadisin sahih olduunu kabul etsek bile aslnda hadisin manas, Kim benimle lim arasn li ile ayrrsa efaatma ulaamaz, demektir. Yoksa salavatta, Peygamberin adndan sonra ve linden nce al lafznn yazlp sylenmesine engel deildir. 484

III. SALT VE SELM OKURKEN ABDEST VE HUZUR-U KALB N GEREK P GEREKMED mam rani bunun art olmamakla beraber gerekli olduunu sylyor.
485

smail Hakk Bursevi de bunun salavatn adabndan olduunu; ayn zamanda gafletini kovmas, kalbini hazr etmesi ve niyetini Allahn rzas ve Peygamberin efaatn kazanmas konusunda dzeltmesi gerektiini sylyor. 486 Bize gre salavat getirilirken abdestli olmak gzel bir ey olsa da zaruri deildir. Salavat bir dua olduu iin dua yaplrken namazn n art gibi abdestli olmak art
483 484

a. ge, a. y. Bursevi, smail Hakk, age, VII/221-222; Haiyetu Molla Camii bi hamiihi, stanbul 1980, s:1. 485 e- arani, Abdul Vehhab, age, s. 342 486 Bursevi, smail Hakk, age, VII/232-233.

112

yoktur. Konunun bir de

u boyutundan baklmas olay aydnlatacaktr.

Peygamberin yannda adm anlp da salavat getirmeyen perian olsun487 hadisine gre bir insann abdestsiz olarak Peygamberin ismini duymas hemen abdest alp salavat getirmesini gerektirecektir. Halbu ki her durumda salavat getirmek tavsiye ediliyorken, salavatta abdestli olma durumundan bahsedilmemitir. Byle bir uygulamann da salavat getirme iini zorlatraca iin, kullanlmamas yani( abdestli olma durumunun gerekmemesi) daha iyi olacaktr.

IV. SALT VE SELMIN YAZILIINI KISALTMAK Ruhul Beyan, salt ve selmn eski harflerle A. M veya SAV. eklinde ksaltmalarn mekruh olduunu sylyor. Fakat tahrimi mi tenzihi mi olduunu aklamyor.
488

Anlalan tenzihi olmasdr. Buna gre bizim A. S. eklindeki

ksaltmalarmz da mekruh olmaktadr. Bize gre: her ne kadar bu konu hakknda byle denilse de, ilmi bir alma yapan birisinin veyahut bir eser meydana getirecek olan birisinin Hz. Peygamberin ad her getiinde sllallahu aleyhi ve sellem veya buna benzer ifadeler kullanmas hem yazan kii hem de okuyucu asndan zor olaca; anlama ynnden konunun ak bozulacandan, yani zaruriyet esasna gre ksaltmalarn kullanlmasnda bir saknca olmamasn doruluu kanaatindeyiz.

V. SALAVATTAN ALLAHIN S MLER NDEN ALLAH LAFZININ, PEYGAMBER A. S. IN HT YAR ED LMES Salavatta, Ya Rabbi, ya Rahman veya baka bir ekilde deil de Allahmme veya sllallahu eklinde Allah lafzn; ayn ekilde Ahmed,
487 488

S MLER NDEN DE MUHAMMED LAFZININ

Tirmizi, Daavat 101. Bursevi, smail Hakk, age, VII/228.

113

Mahmud, Hamid deil de Muhammed lafzn ihtiyar ediyoruz. Bunun sebebi smail Hakk Burseviye gre udur: Allah ismi dier btn isimleri ve kemal sfatlar iine alr; uluhiyete delalet eden Peygamber (s. a) a salt ederken Allah ismi ile salt daha mnasip olmaktadr. nk yine Peygamber (s. a. s) da btn kemal sfatlarn iine alr, cemalin ve celalin esrarna delalet. Ayn ekilde Muhammed lafz da tekrar lmle delalet eder. Buradaki medh ve sena makamnda zikredilmesi daha uygundur. Dier Rasl, Nebi lafzlar da kullanlr ama bunlar isim deil, sfattr. 489 Tabii bu iari bir mesele ve iari bir cevaptr. Fakat madem ki, kaynaklarmzdan birinde geiyor, biz de buraya almakta bir beis grmedik. Bizim kanaatmza gre, bu mesele de ictihadi deil, tevkfidir. Yani sahabe ve seleften byle rivayet olunduu iin byle kullanlmaktadr.

VI. KURAN OKURKEN PEYGAMBER N

SM N

TEN B R

K MSEN N SALAVAT GET RMES N N GEREK P GEREKMED Ruhul Beyan bu konuda Kadhanda geen bir fetvay zikretmektedir. Buna gre Kuran okurken Peygamber (s. a. s)n adn iiten bir kimseye salt ve selm okumak gerekmez. nk Kuran okumak ondan daha efdaldir. Ancak okumay bitirdikten sonra salavat getirirse gzel bir eydir, okumazsa bir ey lazm gelmez. 490 Kuran okumay bitiren kimse okuyuunun sonunda adet zere el fatiha deyip salavat okuduu iinde bu durum otomatikmen yerine getirilmi olmaktadr.

489 490

Bursevi, smail Hakk, age, VII/220. Bursevi, smail Hakk, age, VII/227.

114

SONU Allah ve melekleri peygambere salt ve selm ederler, ! Ey mminler siz de ona salt ve selm edin ayetiyle Allah Tealann mminlere farz kld, peygambere salt ve selm etmek, Ona salt ve selm getirmek konusu ile ilgili bu aratrmada hem ayetin genice tefsirini, hem de ilgili rivayetleri aktardktan sonra almamazn bu ksmnda, sunmaya altmz gr ve dnceleri zet olarak maddeler halinde yle sunmak istiyoruz. 12Peygamber zerine salt ve selm etmek Kuran- Kerimde inanalar Hz. Peygamber iin kullanlan salt ve selm ayeti, Hz. peygamberi

iin emredilen bir durumdur. dier peygamberlerden ayran, ona stnlk veren bir durumdur. Kuran Kerimde baka peygamberler iin byle bir ifade kullanlmamtr. 3Salt kavramnn n planda anlam: destek olmak, seyirci kalmamak ve fiili bir eylemi iermektedir. Bu anlamda szl olarak dua etmek de fiili bir eylemdir ve ikinci planda deerlendirilmelidir. 45Selm kavram: Hz. Peygambere kar kmaktan saknmak; samimiyetle Ona boyun emek, onun iyilik ve emniyeti iinde olmaktr. Ayetin nzl edildii ortamda ve artlardaki Ey mminler sizde salt ve selm edin ayetinin kastettii anlam: Ey mminler Allah ve melekleri Peygambere salt ve selm ederken siz de Allahn Peygamberine destek olun, onu koruyun, onun misyonuna sahip kn olabilir. 6Hz. Peygambere szl olarak dua etmek, (bunun fiiliyata dklm hali de tahiyyyattaki duadr) Hz. Peygambere salt ve selm etmenin ikinci derecesini oluturur. nemli bir ibadettir ve Peygamber tarafndan bizzat retilmitir. 78Hz. Peygambere salavat getirmenin nemi, fazileti ve mkafatlar bizzat Salavat getirmek ile ilgili, yani Hz. Peygambere szl olarak dua etme Hz. Peygamber ve tm slam alimleri tarafndan ortaya konmutur. ile ilgili olarak almamzda her nekadar gvenilir rivayetleri aktarmaya altysak da, konu ile ilgili rivayetlerde birok zayf rivayete rastladk. lgili rivayetlerde

115

Peygamberin rnek nder ahsiyetine ve ahlkna uymayacak baz ifadelerin olduunu syleyerek bunlarn aratrlmas gerektiini savunuyoruz. 9Hz. Peygamber bizzat kendi hayatnda ve uygulamalarnda Zat- Muhammediyyeye (kendisi, kendisine) mescide girerken veya mescidden karken salt ve selm okumutur. Bu onun ilahi vahiy karsndaki ilk uygulac olmas ve hem kendisi hemde mmeti iin dua etmesi durumuna baklarak gayet tabii ve mantkldr. 10Salt- selmdaki l ve ashab kavramlar Hz. Peygamberin kendi zamanndaki kan ba ile olan akrabalarn deil, arkadalarn, e ve dostlarn, Onun dinine bal olanlar ve kyamete kadar peinden gidecekleri kapsamaktadr. 1112Dolaysyla kii peygambere salt ve selm okuduunda ayn zamanda Allah Teala Ey mminler Peygambere salt ve selm edin derken kendine de dua ediyor demektir. mminlerin dualarnda Allahm Peygambere l ve ashabna salt et eklindeki Allaha havale etme eklinin anlam: Allahm biz gereince Hz. Peygambere salt ve selm edemeyiz, bu konuda aciziz, bizim yerimize sen salt et dir. 13Salt ve selm Hz. Peygamber, dua anlamnda sahabe iin de kullanmtr. Baz ulema buna bakarak salt ve selmn peygamberden bakas iinde kullanabilirliine cevaz verdiyse de; Bu durum bir tek Hz. Peygamber iin geerlidir. O zamandan bugne bu uygulama rf ve adet olmutur. ou alim de ittifak etmitir ki salt ve selm peygamberlerden bakas iin kullanlmamaldr. 14Salt ve selamn fkhi hkm ise: fiili anlamda her mslmann Raslullahn misyonunu desteklemesi, Onun rnek nder kiiliini korumas zerlerine farzdr. Szl salt da ise mrnde bir defa salavat getirmesi farzdr. Bu ayn kelime-i ehadet gibidir. Tekrarlar mstehaptr, namazda okunan tahiyyattan sonraki salavat ise i her ne kadar mam afii farzdr dese de ittifakla snnettir. 1516Kurban keserken, taaccb (aknlkta) ve aksrmadan sonra salavat Salt- selm etmenin ve okumann birok fazileti ve faydas vardr. getirmek mekruh, dier birok yer ve durumda ise salavat getirmek mstehaptr. Bal bana bir ibadettir. Allaha itaattr, salavat getiren kiinin kendisi iin en byk kurtulu vesilelerinden biridir.

116

17-

Hz. Peygambere salavat getirmekle ilgili rivayetlerde ( hem faziletine

dair hemde getirmeyenlerin yerilmesine dair hikaye ve kssalarda) Hz. Peygamberin ahlakna ve tebli metodlarna uygun dmeyecek durumlarla karlatk. Bunlar, zellikle Hz Peygamberi olduundan daha fazla ycelterek anlatan guruplarn, vaiz ve din grevlilerin yapabileceini dnerek, ilgili rivayetlerin, hikaye ve kssalarn Hz. Peygamberin rnek-nder kiilii asndan deerlendirilmesini dnyoruz. 18Mslmanlarn Hz. Peygamber iin yapt her salavat getirme ii, bu ister fiili salt ve selam olsun, ister szl olarak dua olsun, Hz. Peygambere ulatrlp haber verilmektedir. 19Hz. Peygambere getirilen salt- selamda, mmetinin ona kar bir teekkr borcunu yerine getirmesi anlam da vardr. Zira mmetine kar son derece dkn olan ve onlara dnya-ukb saadetinin yolunu gsteren o Zta kar slat- selam getirmek hem bir vefa ve sadakat borcu olmann tesinde ilahi bir emirdir. 20Netice itibariyle, salt selam getirme, mminlerin Reslullaha kar yapmalar gereken en nemli grevlerden birisidir. nk yetin ifadesine gre hem yce Allah, hem de melekler Hz. Peygambere slat-selam getirmektedir. nananlarn bundan geri durmas doru bir davran deildir. Bu davran, Hz. Peygambere kar olan sayg ve sevginin almeti olarak kabul edilmekte ve ayn zamanda byle bir davranla mmin, bu konuda Allaha ve meleklere ittib etmi olmaktadr.

117

B BL YOGRAFYA Arman, Cemal, Hz. Peygamberin Snnetinde taat, stanbul 2004. Ahmed b. Hanbel (. 241/1855), el-Msned, I-VI, thk. M. Fuat Abdulbki, Beyrut 1413. Akfrat, Hac Osman, lahi Emirler, stanbul 1981. Ali el- Kr, Nureddin Ali b. Sultan Muhammed Ali el- Kr el-Herev, erhu if, I-II, Beyrut trs. Alizde, Seyyid, Meftihul-Cnan erhu iratil- slam, stanbul 1983. el-Als, Mahmud, (1270/1853). Rhul-Man, Dru hyit-Tursil-Arabi (Bulak basksndan ofset). Beyrut trs. Ar, Abdullah, Allah Niin Anyoruz?, stanbul 1981. el-Ayn, Bedruddin Ebu Muhammed Mahmud bn Ahmed, Umdetl-kri erhu Sahhil Buhr, I-XX, Msr 1392/1972. el-Basr, Veliyyd-Dn, En-Nihye erhul-ye, Kahire trs. el-Beycri, brahim, Hiyetul-Allmetil-Beycri almetnis-Sunsi ve kenarnda Takrrul-Allmeti emsil- nbi al Hiyetil, Beycri, Msr trs. el-Buhr, Muhammed b. smail Eb Abdullah (. 256/1870), Sahhil-Buhr, Beyrut 1991. Bursev, smail Hakk, Rhul Beyn, stanbul hi. 1389. Bykdvenci, Sabri, Nitelikli, Eitim Sorunu, Din retimi Dergisi, MartNisan 1992 say:3. Cnan, brahim, Ktb-i Sitte, Tercme ve erhi, Ankara 2005.

118

el-Cesss, Ebubekr Ahmed b. Ali erRz, Ahkmul Kuran, Dru hytit Tursil Arabi, Beyrut 1985. el-Cezl, Abdullah Muhammed B. Sleyman, Delil-i Hayrat erhi Kara Davud, (erheden Kara Davud) stanbul trs. akan, smail Ltfi, Hadislerle Gerekler, stanbul 1990. Krk hadis, stanbul 1990. antay, Hasan Basri, Kuran- Hakim ve Meali Kerim (Mride antay Neri, stanbul 1981). el-Dmen, Hseyn b. Muhammed, Kmusul Kurn, Drul lm Lil Melyin Beyrut 1985. Diyanet lmi Dergi, Hz. Muhammed zel Says, Ankara 2000. D A, Trkiye Diyanet Vakf slam Ansiklopedisi, stanbul 1988. ed-Dihlev, ah Veliyyullah, Ahmed b. Abdurrahim, Hccetllahil blia, ( th. Muhammed erif Skker) I-II Beyrut 1990. Eb Dvud, Sleyman b. Eas es-Sicistn (. 275/888), es-Snen, Beyrut-1988. Eb ehbe, Muhammed b. Muhammed, es-Sratun-Nebeviyye fi Davil-Kurani ves-Snne, Dmak 1988. Efendi, Ramazan, erhl-Akid Hiyesi stanbul 1985. Hiyetu Molla Cmi bi Hamih, stanbul 1980. Hiyetu Maksut, bi Hamihi fi Mecmutis. Sarf, stanbul trs. Elmall, Hamdi Yazr, Hak Dni Kuran Dili, stanbul 2000.

119

el-Gazzl, Eb Hamid Muhammed b. Muhammed, hy-u Ulmid-dn, Dmak trs. Grmez, Mehmet, Snnet ve Hadisin Anlalmasnda ve Yorumlanmasnda Metodolaji Sorunu, Ankara 2000. el-Hafc, Ahmed ihbuddin el-Msr, Nesmr-riyd fi erhi ifil-Kd yz, I-II, Msr 1307. el-Hakk, eyh smail el-Hakk er-Rabbn es-Semedn, el-Furk, stanbul 1310. Hasen Nur Hasen, et-Teeddb mear-Rasl, Cidde 1991. Hamza, Mustafa b., Netyicul-Efkr alel-Izhr (ev. Adal Cedil) stanbul trs. el Hatib, Muhammed Muhammed e-lbin, Mnil Muhtac, al mani el fzlminhc, stanbul trs. el-Havva, Sait, El-Esas Fit-Tefsir, (ev. M. Beir Eryarsoy) stanbul 1989. Hemmsoeth, Heinz, mmanuel Kantn Felsefesi, (ev. Takiyettin Mengolu), stanbul 1986. el-Heysem, Nureddin Ali b. Ebubekr, Mecmeuz Zevid ve Menbeul Fevid, Drur Reyyan, Khire 1987. bn Eb Htim, Ebu Muhammed Abdurrahman b. Eb Htim er-Rzi, Takdmetl-Cerh vet-tadil, Haydarabat 1371-73/1952-53. bn Hacer, Ebul Fadl ihbuddn Ahmed b. Ali b. Muhammed b. Hacer elAskaln, Fethul-br bi-erhi Sahhil-Buhr, Beyrut h. 1402. bn Haldn, Ebu Zeyd Abdurrahman b. Muhammed, Mukaddimet bn Haldn ( ev. Zakir Kadiri Ugan) I-II stanbul 1989

120

bn Hazm, Ebu Muhammed Ali. b. Ahmed b. Said b. Hazm, el- hkm fi uslilahkm ( terc. Ahmed Muhammed akir) I-II, Kahire 1970. bn Him, Eb Muhammed Cemaleddin Abdulmelik, es-Sretn-Nebeviyye, (th. Vekil-Abdrrahman), I-VII, Kahire 1967. bn-i Kayyim, el-Cevziyye, el-Vbilus-Sayyib minel Kelimit-Tayyb. (tah. Abdulkadir el-Arnevd), Mektebetu Dril Beyan, Beyrut 1399/1975. bn Manzur, Lisnul-Arab (tah. Abdullah ali el-Kebir; Muhammed Ahmed Hasbullah; Haim Muhammed e-azeli), Drul-Marife, Khire trs. bn Mce, Muhammed b. Yezid el-Kazvin, Snen-i bni Mce, Beyrut trs. bni Kesr, Ebl Fida smail Ed-Dmeki, Tefsrul Kurnil Azim, Dru Kahraman, st. 1992. Hadislerle Kuran- Kerim Tefsiri, (ev. Bekir Karla, Bedreddin etiner) stanbul 1985. bn Fris, Ebul Hseyn Ahmed b. Fris b. Zekeriyy, Mucemul Mekyis fil La, (Ner: ihabuddin ebu Amr), Drul Fikir, Beyrut 1994. Mustafa b., brahim, Tuhfetul-Avamil, stanbul 1311. slam Ansiklopedisi, M. E. B. Yay., stanbul 1966, 1970. slamolu, Muhammed, Muhammed, stanbul 2004. Kd Iyz, Ebul Fadl el-Yehsubi, e-if bi trifi hukukil Mustafa, Drul Fikr, Khire 1977. if-i erif, (tercme Naim Erdoan-Hseyin S. Erdoan) stanbul 1977. Karaman, Hayreddin, slamn Inda Gnn Meseleleri, I-II, stanbul 1988.

121

el-Kastaln, Ebl-Abbas ihbuddin Ahmed. b. Muhammed, rds sr lierhi Sahhil Buhr, Badat trs. ( Bulak ofset). Kknel, zcan, 2000li Yllarda Aile, ocuk ve Gen, (21. yzyl Ansiklopedisinde makale), stanbul 1991. Kksal, Mustafa sm, slam Tarihi ( Mekke Devri-Medine Devri) stanbul 1981. Kuran- Kerim el-Kurtub, Ebu Abdillah Muhammed b. Ahmed, el Cmili Ahkmil Kuran, Beyrut 1985. Menolu, Takiyettin, nsan Felsefesi, stanbul 1988. Mevddi, Ebul la (1978) Tefhmul-Kuran, stanbul 2003. Mslim, Ebul Huseyn el-Kureyi, Sahh-i Mslim, Hzr. Muhammed Fuat Abdulbki, Beyrut 1983. en-Nsf, Mansur Ali, Et-Tc l Camii Lil usl fi ehdisir Resl ve altnda erhi Gyetul Meml. stanbul trs. en-Nesi, Ahmed b. uayb, es-Snen, Beyrut 1994. en-Nevev, Ebu Zekeriya Muhyiddin b. eref, Riyzs Slihn, (Ter. erhi M. Yaar Kandemir, . Ltfi akan ve Rait Kk. ) stanbul 1998. en-Nevev, Ebu Zekeriyy Yahya b. eref, el-Minhc f erhi Sahhi Mslim ibnil-Haccc I-X Badad trs. zcan, smail, slam Ansiklopedisi, stanbul 1991. Pakaln, Mehmet Zeki, Osmanl Tarih Deyimleri ve Terimleri Szl, M. E. B. Yay., stanbul 1971.

122

er-Rgbu el- sfehni (502/1108), el-Mfredt, Drul-Marife, Beyrut trs. Afzalurrahman, Encyclopaeda of seerah ( Siret Ansiklopedisi) stanbul 2003. er-Rz Muhammed b. Ebi Bekr (666/1267), Mesilur-Rzi ve Evcibetuh, (tah. brahim Utva Avad), el-Mektebetul- lmiyye, Lahor 1980. er-Rz, Fahreddin (606/1209), Meftihul-Gayb, Khire, trs. er-Rz, Fahruddin Muhammed b. mer b. Huseyn b. Hasan b. Ali et-Teymi, et Tefsrul Kebir, Drul Ktbil lmiye, Beyrut 1999. Reid Rz, Muhammed, Tefsrul Menar (Tefsrul Kurnil Hakim), Beyrut 1393/1973. es-Sbn, M. Ali, Raviul Beyan Tefsru ytil Ahkm Minel Kurn, stanbul trs. en-Nbvvetu vel Enbiya, Dmak 1989. es-Sahav, emsuddin Muhammed b. Abdrrahman (902/1496), el-Kavlul-Bed fis-Salti alel-Habbi-ef, el-Mektebetul- lmiye, Medinei Mnevvere, 1397/1977. el-Buhr, Sahh-i Buhr, Muhtasar Tercrd-i Sarih (ev. Tah. Abdullah Feyzi Kocaer) stanbul 2004. es-Svi, Ahmed Bin Muhammed, Hiyets-Svi, Alel-Celleyn, Msr 1358. es-Sbi, Mustafa, es Snnet ve Mekneth fit-teriil- slami, Beyrut 1985. Es-Semerkand, Ebul-Leys (393/1004), Tenbhul-Gfilin, (ev. A. Akiek), stanbul 1974. Siracuddin, Abdullah, es-Saltu alan-Nebi sallallahu aleyhi ve sellem, Mektebut-Turasil- slami, Haleb 1405/1984.

123

e-rani, Abdul-Vahab, Levkihul-Envril-Kudsiyye f beyni uhudilMuhammediye (Uhudl Kbra adyla Ter. Selahaddin Alpay) stanbul 1981. El-Yevkt vel-cevhir et-Tehnevi, Muhammed Ali b. Ali, Kefu Istlhil-Funn, stanbul 1984 et-Taber, Ebu Cefer Muhammed b. Cerir, Camiul-beyn an tevilil-ytilKuran (th. Mahmud Muhammed akir) I-XVI, Kahire 1979. et-Tirmzi, Muhammed b. sa (. 279/892), el-Cmius Sahh, Beyrut 1987. lmihal, Trkiye Diyanet Vakf Yaynlar, ( man ve badetler) Ankara 2004 ez-Zuhayl, Vehbe, et Tefsrul Munir, stanbul 2003.