T.C.

SAKARYA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

DN YAANTIDA NZVA

YKSEK LSANS TEZ

Hakan ZAFER

Enstit Anabilim Dal: Felsefe ve Din Bilimleri Enstit Bilim Dal: Din Psikolojisi

Tez Danman: Yrd. Do. Dr. Sezai KK

EYLL 2007

T.C. SAKARYA NVERSTES SOSYAL BLMLER ENSTTS

DN YAANTIDA NZVA

YKSEK LSANS TEZ

Hakan ZAFER

Enstit Anabilim Dal: Felsefe ve Din Bilimleri Enstit Bilim Dal: Din Psikolojisi

Bu tez 26/ 09/ 2007 tarihinde aadaki jri tarafndan Oyokluu ile kabul edilmitir.

___________ Jri Bakan

___________ Jri yesi

___________ Jri yesi

BEYAN Bu tezin yazlmasnda bilimsel ahlak kurallarna uyulduunu, bakalarnn eserlerinden yararlanlmas durumunda bilimsel normlara uygun olarak atfta bulunulduunu, kullanlan verilerde herhangi bir tahrifat yaplmadn, tezin herhangi bir ksmnn bu niversite veya baka bir niversitedeki baka bir tez almas olarak sunulmadn beyan ederim. Hakan ZAFER 26.09.2007

NSZ Yalnzlk, insann dier duygularn henz tecrbe etmeden kendini iinde bulduu bir durumdur. lk insann yaratld anda yalnzl tanm olmas bu duygunun kklerinin ne denli derinlerde ve eski olduunun iaretidir. Yalnzlk, her zaman insann etrafnda kendi cinsinden birilerinin olmamas anlamna gelmez. zellikle modern toplumun iar haline gelen yalnzlatrmann grnm bizim anladmz manada yalnzlktan ok farkldr. e dnk insan tipi zerine kafa yormu Junga gre ise yalnzlk; insann evresinde kimsenin olmamas demek deildir. yle ki insan, kendinin nemsedii eyleri bakalarna ulatramad ya da bakalarnn olanaksz bulduu baz grlere sahip olduu zaman da kendisini yalnz hisseder. nl air Orhan Veli yalnzlk iirinde yalnzln arln yle ifade eder. Bilmezler yalnz yaamayanlar, Nasl korku verir sessizlik insana; nsan nasl konuur kendisiyle; Nasl koar aynalara, bir cana hasret, bilmezler. te bu almada yalnzln nitelikli bir tr olan inziva zerinde durulacaktr. Sebepleri ve sonular gz nne alnarak incelenecek olan konunun dini ynne deinilerek, inzivaya tarihte yaanm ve hla yaanan baz rnekler verilecektir. Psikolojik ierie sahip olan konumuz, bu ynyle C. G. Jungun iednklk olarak isimlendirdii kiilik yaps nazara alnarak ilenecektir. Bu blmde Jungun grleri yzeysel bir tercme yerine konunun ehli bir akademisyenin tercmesinden alnarak verilmitir. Fenomenolojik yaklamla inziva fenomeni ele alnarak bu esnada kullanlan kavaram ve olgular zerinde ksaca durulacaktr. Bu alma esnasnda katklarn esirgemeyen hocalarm Do. Dr. Vahit MAMOLU ve Yard. Do. Dr. Sezai KKe kranlarm sunar, verdikleri destekten dolay bata eim ve ocuklarm olmak zere aileme de teekkr bir bor bilirim. Hakan ZAFER 26.09.2007

NDEKLER KISALTMALAR .....iii TABLO LSTES.. iv RESM LSTES v ZET .. . vi SUMMARY ....vii GR . 1 BLM 1: PSKOLOJK YNDEN NSAN VE NZVA .... 6 1. 1. Psiko-Sosyal Adan nziva .. 6 1. 2. nsann Psikolojik zellikleri ... 7 1. 2. 1. C. G. Jungun ednklk Yaklam ve nziva.... 8 1. 2. 1. 1. Jungun Arketipleri ... 11 1. 2. 1. 2. Drt Fonksiyon ...... 12 1. 2. 1. 3. Junga Gre nsan Tipleri .... 13 1. 3. nzivaya Fenomenolojik Yaklam .......... 20 1. 3. 1. Da ........ 21 1. 3. 2. Maara ..... 22 1. 3. 3. Yemek ............... 23 1. 3. 4. nziva ve Say .. ..23 1. 4. nziva rnekleri ..... 24 1. 4. 1. Ashab- Sebt ... 25

1. 4. 2. Aynaros Rahipleri ...... 26 1. 4. 3. Tahanns ve tikaf ...... 28

1. 4. 4. Ahmed Yesev ... 29 1. 4. 5. Gazzali ..... 31 BLM 2: BAZI DNLERDE VE SLAMDA NZVA .... 34 2. 1. Hinduizmde nziva ... 34 2. 2. Jainizmde nziva .... 36 2. 3. Hristiyanlkta nziva .. 37 2. 4. slamda nziva ... 49 2. 4. 1. Halvet .. 44 2. 4. 2. Celvet ... 46 2. 4. 3. Uzlet .... 47 2. 4. 4. ile... 49 2. 5. Dinlerde nziva Karlatrmas ... 49 SONU ... 51 KAYNAKA .. 54 ZGEM .... 57

KISALTMALAR

Hz. DA Bk. Mad. ev. c. v.b.

: : : : : : :

Hazreti Diyanet slam Ansiklopedisi Baknz Maddesi eviren Cilt Ve Buna Benzer

TABLO LSTES Tablo 1: Bilincin Drt Fonksiyonunun Birbiriyle likisi 13 Tablo 2: Jungun Sekiz Kiilik Tipi ve Glge Durumlar.... 20

RESM LSTES Resim 1: Aynaros Yarmadasnn nl Stavronikita Manastr.. 26 Resim 2: Ahmed Yesev Klliyesi 29 Resim 3: Ahmed Yesevnin Yer Altndaki ilehanesinin Plan ve Kesiti..... 30 Resim 4: am Emeviye Camii ve Gazzaliye nzivas Sresince Mekan Olmu Mehur Minaresi 31

SA, Sosyal Bilimler Enstits Tezin Bal: Din Yaantda nziva Tezin Yazar: Hakan ZAFER

Yksek Lisans/Doktora Tez zeti

Danman: Yard. Do. Dr. Sezai KK

Kabul Tarihi: 26. 09. 2007 Sayfa Says: VII (n ksm) + 88 (tez) + 9 (ekler) Anabilimdal: Felsefe ve Din Bilimleri Bilimdal: Din Psikolojisi Yalnzlk, insanlarn hayat ierisinde belli aralklarla karlaabilecekleri bir durumdur. nsan inzivaya ynelten kimi nedenler insann d dnyasndan kaynaklansa da kimi de kendi tercihleriyle meydana gelir. Bu almada, insanda inziva eilimleri meydana getiren bu sebepler ele alnarak psiko-sosyal etkileri zerinde durulacaktr. Uzleti seme sebebleri kadar uzlettin neticeleri de nemledir. Sadece sebep-sonu tesbiti yapmakla kalmayp, sonular psikolojik ynden tahlil edilmitir. Bu nedenle inzivann insanlar tarafndan alglann, bata slam dini olmak zere baz dinlerin inzivaya yaklam incelenerek, tahlile deer rnekler zerinde durulacaktr. Konunun psikolojik yn, bu bilim dalnn nde gelen isimlerinden ve bu konuyu belirli bir disiplinde ele alarak kendine ait Analitik Psikoloji ad altnda bir alt bilim dalnn olumasna sebep olmu C. G. Jungun grleri nda ele alnacaktr. nzivann fenomen ynyle de belirli bir ereveye sahip olmas, ilgili kavram ve kltlerin de zerinde durmay gerektirmitir. Konu bir giri ve iki blm halinde ele alnm olup, insan hayatnda yalnzlk dncesinin bir yenilenme olarak alglanabilinecei, aslolann insan sosyalletirme olduu, salkl bir sosyal hayat iin insann kendiyle ba baa kalmasnn onu bu hayata hazrlayaca sonucuna ulalmtr. Byle bir durum deiikliinin toplum iinde olmaktan ve toplumun tasvip etmedii ynlerinden sklan insan rahatlataca anlalr. Dindarlarda grlen ve dini duygularn ynlendirmesiyle ortaya kan inzivalarn ise ruhun durulmas ve olgunlamas arzusuyla yapld anlalr.

Anahtar kelimeler: nziva, Halvet, ednklk

Sakarya University Insitute of Social Sciences Title of the Thesis: Loneness in religious life Author: Hakan ZAFER

Abstract of Masters Thesis

Supervisor: Assist. Prof. Dr. Sezai KK

Date: 26. 09. 2007Nu. of pages: VII (pre text) + 88 (main body) + 9 (appendices) Department: Philosophy & Religious Studies Subfield: Religious Philosophy

Loneness is one of the situation human faces in some cases. It has physical and spiritual causes. In the theses; these causes and physic-social affects are discussed. The product of hermits loneness is as much important as cause of choosing loneness. Because of that it is targeted not only figuring out the cause and affect but also analyzing the affect by psychological aspect. In this thesis; human perceive of loneness, religious approach to loneness especially by Islam and examples to analyze loneness better are mainly focused. Psychological aspect of this topic will be discussed with the reference of C.G. Jung who organized the related topics and started Analytical Psychology science. Also loneness was discussed by phenomenon logic aspect. It required focusing on related concept and cultural values. The article consists of one introduction and two body parts. In conclusion loneness is another way of renovation. Actually the ideal way of surviving life is living in community. Loneness in particular time period improves the adoption of human to community. Loneness for a particular time relaxes people who are bored from the communitys inappropriate behavior. Religious persons prefer loneness to purify their spirits and make their sprite much more mature.

Keywords: Loneness, Halvet, Introversion

GR
1. almann Amac Psikolojik durumlarn ayrcalksz cereyan etmesi baz durumlarla her insann kar karya kalabilecei anlamna gelir. Sebepleri farkllk arz etse de ayn durumu yaayan farkl insanlarn zm yollar ortak olabilir. Bu nedenle genel psikolojik yaklamla ele almann daha doru olduu yalnzlkla ilgili din psikolojisinin sahasna giren inzivann sebepleri aratrlarak bu sebeplere dayanan sonularn analizinin yaplmas gerekmektedir. Dindar kiiliklerin inziva tercihleri var mdr, varsa sebepleri neler olabilir sorularnn yantn aramaya ynelik bu almada sonularn da neminin tartlmaz olduu vurgulanmtr. deal yalnzlk dncesinin gereklilii ve faydas sav etrafnda ekillenecek olan bu sonularn ortak zellikler tad hatta ayn sonular veren inzivalarda sebeplerin de benzerlik gsterdii zerinde durulacaktr. 2. almann nemi Her ne kadar kendisini sosyal hayattan soyutlamaya alsa da insan istidat ve kabiliyetleri cihetiyle toplum iinde yaamaya yatkn var edilmitir. Varlnn gerei olan dnyev ameliyeleri gerekletirebilmesi iin gerekli olan sosyalleme sreci, dindar kiiliklerde ibadet hayatnn da olmazsa olmazlar arasndadr. Bu pencereden bakldnda slam dinin temelde be artnn biri hari (kelime-i ehadet). dierleri ancak sosyal bir ortamda yerine getirilebilecek kurallardr. Her iki yn itibariyle de lzumu ortada olan bu ihtiyacn yerine getirilebilmesi iin oluturulacak bilgi dzeyi, bu srete dindarlarn yararna olacaktr. Yalnzlk eilimi gsterme durumu karsnda dini kayglar tayan fakat dnyev bir nedeni olan kiiliklerin, bu kayglardan uzak kimselerle ayn duyu ve duygu dzeyinde olmalar beklenilemez. Mesela, inziva sebebi olarak grebileceimiz yallk sendromlarnn dini inanlar olan ve olmayan iki kimsede farkl cereyan etmesi gibi Sadece sebep ve sonularn tespiti ile yetinmek durum tespitinden, vakay haber etmekten teye geemez. Fakat bu sebep sonu ilikisini doru deerlendirme, gerekli ikinci bir adm olabilecek tedavi ve giderme yntemlerine zemin hazrlam olacaktr. te tam burada yalnzlklarn doru deerlendirilmesi iin ayrtrmay da doru yapmak gerekir. Yaanabilen her yalnzl inziva saymak sonderece yanl sonular verir. Sebeplerinin analizi ile snflandrlacak olan bu olgunun sonular da buna gre daha doru olacaktr. Elde edilmi doru neticeler varsa- ortadaki problemlerin zm iin de en evvel ihtiya duyulacak bilgilerdir.

3. almann Yntemi Bunlar gz nne alndnda, konunun ana hatlarn belirleme, sebep ve sonular tespit ve deerlendirme gibi teorik almalarn yntemleri uygulanacaktr. Kavramlara (logos) yaklam ve analiz yntemiyle inziva ile yan yana gelebilecek kavramlar zerinde durulacaktr. Konuyla ilgili nitelik tayan kavram ve kltler Fenomenolojik olarak deerlendirilecektir. Din psikolojisinin en tabii alan olan dinlerin, insan hayatndaki tesirini inziva kavram asndan ele alarak, Hristiyanlkta, Hinduizmde, Jainizmde ve de slamda nasl bir alglann var olduuna baklacaktr. Ayn durumlarla karlaan farkl kimselerin ayn sonulara varmasndan hareketle inziva ve yalnzlkla alakal ortak sezginin ne olduu zerinde durarak konunun ele alnmasna gayret edilecektir. nziva deneyiminde bulunan insanlarn bu tecrbelerini tarih boyunca kendilerinde sakl tutmalar ortak sezgi ynteminin bu trl almalardaki nemini artrr. Her hangi bir sebeple bir sre yalnzlk yaam insann duruu bizde olayn iine kendini dahil ederek dnmeyi sonu verir. Tecrbe eden bakas olmasna ramen ortak sezinlediimiz yalnzln ne sonular dourabileceini az-ok bilebiliriz. Psiik durum gz nnde bulundurulursa insan, fillerini icra etmeye ynelten glerden syrlm dnmek zordur. nziva gibi bir eylemin hareket ettiricisi libidinal enerjinin bilinmesi de bu eilimde bulunan insan daha iyi tanmaya yarayabilir. lm bir disiplinin en temel prensibi olan objektivite gerei, dinlerin uygulamalar veya din mntesiplerinin uygulamalar arasnda bir deer tartmasna girilmeden, din psikolojisinin karmlarna uygun deerlendirmeler yaplacaktr.

4. nzivaya Genel Bak Yalnzln birden fazla tr vardr. Bu almada ana konu inziva olsa da inzivaya benzeyen bir ok yalnzlktan bahsetmek mmkndr. nsanlar sosyal evreye alamamaktan, yabanc kalmaktan, yallktan, i younluundan ve daha birok nedenden dolay yalnzlk ekebilir. Yalnzlk ve tek bana olmak birbirinden farkl, tamamen ayr durumlardr. Bu iki durumun iradi olup olmamas en nemli farklardr. Nitelikli bir yalnzlk olan inziva, bilinli bir tercihtir. Hapishane veya srgn hayat yaama gibi yalnzlklar inziva parantezine alamayacamz yalnzlklardandr. radeye gre snflandrlmas gereken inzivada iradesiz bir tercih yoktur. Mesela, belirli yalarda vcudunda istemedii deiiklikleri gren ergenlerin

iine kapanmas, rahatsz edilebilir endiesiyle evinden kmamas gibi tercihler inziva kapsamndadr (zelsel, 2005: 156). Pozitif yn dnlrse, kiinin kendini yenileyebilmesi ve bireysel aktivitelerine zaman ayrabilmesi iin tek bana kalma ve kendine zaman ayrabilmesi insan mutlu ve huzurlu yapabilir (zelsel, 2005: 155). te ideal olan inzivada, insann istedii zaman yalnz kalabilmesi, istediinde de yalnzlndan syrlp dier insanlar arasna karabilmesi vardr. Konumuzla ilgili olarak sayabileceimiz ilk inziva eidi dini duygu ve dncenin kayna olduu inzivadr. Bu bir mekna kapanma olarak gzkse de ruhun olgunlamas ve kemale erme adna tasavvufi anlayta bir yol haritasdr (zelsel, 2005:11). Disfori (neesizlik) ve hatta dnyaya dnk ilgi kayb da inzivaya sebep olabilir. Depresif hastalk ve disfori, kltrlere gre farkl biimlerde yorumlanr ve farkl sosyal gereklikler olarak tezahr eder (zelsel, 2005:156). Sosyal nedenlerin sebep olduu inzivalar da vardr. nsanlarn yaad lke ve yrelerin sosyalleme srecini etkiledii ortadadr. Mesela, gelimemi lke insanlarnn ortak zelliklerinden biri somatik yaknmalarn bir beden dili olarak kullanmalardr. En kk moral bozukluunu, toplumsal veya idari basky insan bedeninde ifadeye gerek duymadan okumak mmkndr. Bu trl durumlarda bedenen uzaklama bir tepki olarak kullanlabilir. Grlen sosyal basklarn ve endielerin de sebebiyet verdii inzivalar vardr. rnek olarak, Gney Vietnamn efsanev liderlerinden Diem Hue, Fransz mstemlekesinin ynetiminde birka yl alm sonra istifa etmi, bundan sonraki yirmi yln kendi lkesinde ( ya da yurt dnda Amerika- srgnde) inzivaya ekilmi bir bilim adam olarak geirmitir. nsann iine dt adaletsizlik, yas, baarszlk ve mutsuzluk gibi toplum iinde yaad zc durumlardan yaknmas ve bu iinde yaad toplumdan kendini soyutlamas psikiyatrik ikyetlerle rtr. Batl lkeler dndaki lkelerdeki depresyon oranlarndaki art basklara ve modernizasyon sorunlarna bal olabilir. Depresyon belirtilerinde de belirgin farkllk gzlemlenebilir. Nitekim intihar oran, nc dnyada dktr. eitli Pasifik ada kltrlerinde toplumlar modernizasyon sorunuyla karlatka intihar oranlarnn ykseldii grlmtr. Bundan hareketle insanda yalnzlk eilimine sebep olarak modernizasyon ve teknolojik gelimeler de gsterilebilir. Baz ihtiyalarn teknolojik gelime sebebiyle insansz ve mesafe kat etmeden giderebilen kii farknda olmadan bir yalnzl tercih etmi olur. Corafi farkllklarn insan psikolojisi zerindeki etkisi tartlan bir konudur. Yaad

ortama kaytsz kalamayacak insann, ortamn baz ynlerinin psikolojisinde meydana getirdii tahribatla iine kapanmas bir baka yalnzlk trdr. Junga gre yalnzlk, insann evresinde insan olmamas demek deildir. nsan kendisinin nemsedii eyleri bakalarna ulatramad ya da bakalarnn olanaksz bulduu baz grlere sahip olduu zaman kendisini yalnz hisseder. Bir kimsenin, sevmedii veya sevilmedii insanlar arasnda kendini yalnz hissetmesi normal bir durumdur. Holanmad olaylara tepki duyup kendini geri ekmesi ve iine kapanmas da anlalabilir bir davrantr. Fakat bu durumun srekli olmas ve her koulda srmesi psikolojik bir bozuklua iarettir. Fiziksel yalnzlk, uzun srdnde insan toplumsal hayatn dna itebilir. Uzun sre toplumdan ayr yaam insanlar, yeniden sosyal yaama girmede uyum sorunlar yaayabilirler. ok korkulan yalnzlk trlerinden biri de, yallk dneminde yalnz kalmaktr. Orta yaa gelene dek enerjilerini eitim, kariyer gibi d dnyann unsurlarna eviren fertler bu dnemde bir aknlk yaayabilirler. Artk dadnk deerler nemini yitirmeye balar. Bu ayn zamanda bir bolua da neden olabilir. En nemli inziva trlerinden biri de tepkisel duru inzivalardr. Yaad toplumu ve iinde yaananlar benimsemeyen kimseler stesinden gelme gayretlerinin boa kmas sebebiyle sosyal hayatla olan balarn kesip insanlardan uzaklaabilirler.

BLM 1: PSKOLOJK YNDEN NSAN VE NZVA

1. 1. Psiko-Sosyal Adan nziva Sosyal bir varlk olan insann ruhi tecrbelerini de toplum iinde yaamas ve bu tecrbelere iten sebeplerin bazlarnn toplum kkenli olmas kanlmazdr. Dindar fertlerin toplum iindeki psikolojik durumu ise din psikolojisinin konusudur. nziva da bu durumlardan sadece biridir. Bu bilim dal inziva ile ilgili de sonular kymet ve geerlik hkmlerine sapmadan yapmaldr (Egemen, 1952:20). Bu tarz belirli din yaanlarn cereyan tarzlaryla ruh hayatnn umum ak iine nasl yerletiklerini de ele alp aratrmak, dier taraftan dindarln fert ruhundaki geliimi izlemek de din psikolojisinin grevidir (Topu, 1995:12). Din yaann ruh strktrn kavramak, dinin fert ruhundaki tecellisini, sbjektif cephesini aratrmak, dinlerin ferd ve sosyal yaam ve davranlar zerindeki tesirleri bu kapsamdadr (Egemen, 1952:19-20). Ferdin toplum iinde yaad hallerden Tasavvuf hal diyebileceimiz din ayin, erkn ve tezahrleri psikolojik sebeplere balamak mmkndr. Vecd, istirak, riyazet, ile, itikf, seyr ve slk, terk, inziva ve uzlet bu hallerin balca bir kadr. Bu haller tarikatlar dnda olduu kadar, tarikat iinde olan btn slam tezahr ve ayinler, psikolojik kkenlere dayandrlabildikleri srece, din psikolojisinin, hususiyle slm dini psikolojisinin aratrma mevzular meydana gelmi olur (Egemen, 1952:20). Junga gre, psikoloji dini birok kiiyi ilgilendiren psikolojik nitelii olan bireysel bir olgu olarak ele almak zorundadr. Dinle, insann i dnyasnda dinle ilgili ne olup bittiini anlama iin ilgilenmelidir. Din tecrbe ile ilgilenecek bir disiplin bireyin sbjektif dnyasna derinlemesine bilgi edinmek iin nemli katklar sunacaktr (Sambur, 2005:147). Toplum iinde yaayan insan iin bazen beden hayat ile ruh hayat ikilii sz konusudur. Birisi bencil tutkular ifade eder, dieri geldii ulhiyete zlem duyar. te bu ikilii ortadan kaldrma iin dindar kiinin bulduu zm olan uzaklama, inziva ve ile ekme; mistiin bu yolda yryne engel olan btn beden ve irad gleri ykp ruhunu ilah varla yaklatrmann bir yolu olarak alglanmtr (Topu, 1998:158). Bu alg zamanla ypranarak suiistimallere sebebiyet verebilir. Din hayat, psikolojik temellerinden tamamen syrlrsa ve taklide derse mitoloji din yerine geer, dinde akn yerini, bunaltc, daraltan ve esasnda kibirden baka bir ey olmayan taassup tutar. Din grnen yaay, ahlaktan uzaklar, dinin ruhu ortadan kalkar. Dinin btnyle hkim olduu lem, psikolojik dnyamzn en derin tabakasdr (Topu, 1995:20).

Bazan yalnzlktan maksat bilinte bir genileme olmasdr. Tefekkr, murakabe ve sabr, insann bu i yolculuunda ona elik eder. Gnlk hayat dikkatle yaanr. Kii gnlk hayatnn ayrntlarna younlamakla, dikkatini onu saran dnyadan bir nebze olsun ekebilir. Sessizlik, farkndal artrmak iin bir yntem olarak kullanlabilir. Sessizlik dnemlerinde dncelerde bir derinleme salanabilir (Sayar, 2005:54). Sosyal hayat ierisinde kendini yaayan kiinin i dnyasndaki karmak ilikileri anlamak iin toplum nezdinde deerlendirilmesi, topluma uyum srecini de hzlandrr. Sadece grnte deerlendirilen fertlerin anlalamayaca dnlrse insann psiik yapsnn da incelenmesi gerekmektedir. 1. 2. nsann Psikolojik zellikleri Kiinin mnzevi hayat yaamasn sonu veren nedenler psikolojik temele dayandrlmak zorundadr. Dier ekli ile zorunlu kald yalnzlklar da inziva erevesinde deerlendirmemiz gerekir ki bu bizi yanl yerlere gtrr. Yaantsna yn veren fiillerinin altndaki psikolojik temellerin aratrlmas insan daha iyi tanyabilme adna atlabilecek en doru admdr. Konumuz din psikolojisinin etrafnda inziva kavramn ele alma olmas dolaysyla materyaller de dini hayattan olmak zorundadr. Dindarlarn zevkleri terk edip dnya hayatndan uzaklamalar diyebileceimiz inzivann ruha tesirini, ne gibi sebep sonu ilikisi iinde cereyan ettiini anlama iin psikolojinin verilerinden yararlanmak gerekmektedir. Bu nedenle, sahasnn kurucularndan saylan Jungun analitik psikolojisinde yapt tipolojinin bizim iin nem arz eder. zellikle iednklk (introversion) yaklamnn inziva olgusunu anlamamza katks byk olacaktr. ednklk kuramn ele alrken bu kavramla alakal arketip, dadnklk (extroversion), duyu, duygu, dnme ve hissetme fonksiyonlarn da incelemede yarar vardr. 1. 2. 1. Jungun ednklk Yaklam ve nziva

Jung1, Freudun grlerinden bamsz olarak, zgrce alabilmi, kesin hatlar iine snrl kalmayarak, psikanaliz iinde bahsedilmeyen pek ok konuda Analitik Psikoloji ad altnda toplad ekol iinde kuramlar retmitir. O, en nemli kuram iednklk ve dadnklk tartmalar ile tannr. Libido kavramnn yerine, psiik enerjiyi kullanmtr. Bu enerjinin bazen bilinaltnda toplandn, bazen de eitli igdlerimizin birinden dierine geebildiini, eitli sosyal aktiviteler, gelenek ve alkanlklarla bu enerjinin farkl eylemlere ynlendirilebildiini syler. Dier nemli kuram ise individuation (bireyselleme), bilinaltnn kefedilmesiyle gerekleen bir olgudur. Hatta Mars gezegenine ulamak, kendi kendine ulamaktan daha kolaydr. Modern psikolojinin belki de Freuddan sonra en etkili ismi olan Jung, ok dinamik bir entelektel bir biyografiye sahiptir. O, aratrmalarnda kulland denek kiinin kendinden baka biri olmadn syler. Dinle ilgili sorularna cevap olarak babasndan teslis gibi kilise dogmalarn tasdik etmekten baka kar yol olmad eklinde tatmin edici olmayan karlklar alan Jung, isel tecrbelerini babasyla paylamann gereksizliine inanmaya balamtr. Annesinin kiiliini babasnn kiiliinden daha karmak ve etkileyici bulan Jung, kendisini annesine daha yakn hissetmektedir. Junga gre, annesinde gizli bir kiilik daha vardr. Bu, Jungun iki numaral kiilik olarak bahsettii bilinalt kiiliiyle paralellik gsterir. Evlilii problemli geen annesinin hastanede kald gnler onu ok etkiler. Kendisini ok yalnz ve terkedilmi hisseder. dnyasn bir izlemler odas gibi kurgulayan Jung, ocukluktan itibaren grd ryalarn etkisiyle kendisinin ve dnyann srlarla dolu olduunu dnmtr. Geici, bu dnyann arkasnda kalc bir dnyann realite olarak var olduunu dnen Jung, bu
26 Eyll 1875de Kesswilde (svire). bir rahibin olu olarak doar. 20 yana geldiinde arkeoloji renimini yarda brakp Baselde tp okur. 1903 ylndan itibaren alt yl Zrichte Burghlzli adl akl hastanesinde doktorluk yapar. 1904de ilk ocuu dnyaya gelir. Devam eden on yl boyunca drt ocuun daha babas olacaktr. Bu arada 1905 ylnda doent olup, Zrich niversitesinde bahekim ve psikiyatri doenti olarak almaya balar. Jung, 1907de bir ara dzgn giden ilikilerinden dolay ona karlat en nemli insan hatta baba yaktrmasn yapt, onun da ona olum ve veliaht prensim dedii Sigmund Freudla tanr. Ne var ki bu dostluk ve yaknlk pek uzun mrl olmamtr. nk tanmalarndan be yl sonra Freudun libido kuramn eletirdii Libido Simgelerinin Dnm adl kitab yaymlar; Freud ile yollar ayrlr. 1910dan itibaren drt yl sre ile Uluslararas Psikanaliz Birliine bakan olur. Hayatnn son dnemleri ve mehur svire Gl kenarnda ina ettii kulesindeki inzivalarn saymazsak ok da yerinde duran biri deildir. 1921den1926ya kadar, arkaik koullarda yaayan toplumlar tanmak amacyla Kuzey Amerika ve Afrikada ok sayda inceleme ve aratrma gezisi yapar. Dou dinleri ve maneviyatyla ilgilenen nadir Batl psikologlarndandr. Modern an son yllarn yalnzlk ierisinde geirmi bu bilgesi, 1961in 6 Hazirannda, 86 yanda, Zrich Gl kysndaki Ksnachtda kalp krizi geirerek hayata veda eder.
1

dncesini daha sonralar kolektif bilinaltnn arketipleri olarak kavramsallatrmtr (Sambur, 2005:21). ocukluk yllarnda da ak ve hareketli olmaktan ziyade ie dnk ar izoid bir ocuk portresiyle karmza kar. Bunu bir yara olarak tarif eden Jung, bazen bu yarasnn depretiini de itiraf eder. O, dadnk (exrovert) deil iednk (introvert) bir ocuktur. Kendine gre u ruh halindedir:
Birisiyle konumay her eyden ok istedim fakat bir balant noktas bulamadm. Hep dierlerinde bir yabanclk, gvenilmezlik ve anlayszlk sezdim. Bu da benim daha ok sessiz olmama neden oldu. ocukluk yllarmda tek isteim, ocuklar tarafndan rahatsz edilmemekti. (Stevens, 1999:13, 21).

Jungun psikoloji teorisinin kiiler aras ilikilerden ok, bireysel kiiliin (Individual Psyche) psikolojik sreleriyle ilgilenmesinde bu psikolojik dnya ile ba baa kalma arzusunun byk etkisi vardr (Sambur, 2005:23). Jung ska baylmakta, kendini kaybetmektedir. Okul yllarnda bir kaza sonucu dp baylm ve hafzasn alt aylna da olsa da kaybetmitir. Bu dinlenme sresince doa ile ba baa kalan Jung, ryalar ve i dnyas ile ilgili ipular yakalamtr. Fakat o bu durumdan, d dnya ile tam bir kopukluundan da rahatsz olduunu da belirtir (Sambur, 2005:25). Nietzschenin Byle Buyurdu Zerdt adl eserindeki Zerdt karakterinin melankolik yapda olmas, Jungun etkilendii bir durum olmutur. O, bu tasviri kendine ok yakn bulmutur. ki numaral kiiliini Tanrnn kendisine ltfettii zel bir ayrcalk olarak gren Jung, onunla ilgili grd rya ve fantezilerin insan tesi ilahi bir kaynaktan esinlendiini dnmektedir. ki numaral kiiliiyle ilgili yaad tecrbeler Jungu arkada evresinden ve zellikle babasndan uzaklatrmtr. Jung, insanlar arasnda yaayan biri olmak yerine, iki numaral kiiliiyle ba baa olan bir mistik gibidir (Sambur, 2005:29). Jungun kiilii dardan ieri, Freudun ki ise ierden dar dorudur. Hem Freudun fikirlerine bir doma gibi sarlmay da ok doru bulmamaktadr. Jung:
Freudun dogmatizmi ondan ayrlmamn temel sebebidir. Gerekleri tek yanl yorumlayan fanatik bir dogmay desteklememe bilimsel bilincim msaade etmedi

der (Sambur, 2005:40). Hatta o, Tanrya kr ben Jungum, Jungcu deilim diyerek kendi fikri yapsnda taassuba yer vermediini belirtmitir (Sambur, 2005:41).

19121917 yllar aras Jungun apl deiimlerinin yllardr. O, bu dnem zarfnda iednk (introvert), dadnk (exrovert) diye taksim ettii kiilik yaplarn yazd Psikolojik Tipler adl almasn yapt (Sambur, 2005:43). Jung, 1922 ylnda ise ocukluk fantezisi olan atoyu hayata geirir. Zrich Gl kenarna Kule (tower) adn verdii bir yer ina ederek nemli almalarn burada bitirdi. Kule, ayn zamanda Jung iin bireyselleme srecinin bir sembol halini almt. Ona, salamlk ve paralar kendinde toplayan bir btn arm yapar. O, bu kuledeki incelemelerinde malzeme olarak kendini kullanr, kendini yazar. Burada geirdii sre ierisinde tam anlamyla hayat hissettiini ifade eden Jung, iliklerine kadar kendiliinin bilincindedir (Stevens, 1999:3941). 1927 ylnda Sinolog Richard Wilhelmin ona gnderdii bir kitaptan sonra simya ile tanan Jung, yalnzlm onunla attm dedii bu ilimle mrnn sonuna dek uraacaktr (Stevens, 1999:41). -d dnya ile devaml surette mnasebet halinde bulunan kiiliimiz(Psyche), tamamen ne ie ne de da dnktr. Psyche, bu ilikinin devam iin gerekli libidinal enerjinin bir ksmn -ki bu byk bir ksmdr- kendi iinden, bir ksmn da tecrb olarak karlamaktadr. te bu noktada kiiliimizin dzenli devam edebilmesi iin enerjinin kaynan da doru hedefleyebilmesi gerekmektedir. Psychenin, fiziksel enerji gibi nicelikle deil de aksine nitelikle llen bu libidinal enerjisini tamamen dardan almas kiilikte bir karmaa durumuna sebep olabilecei gibi tamamen iten almas nedeniyle de durgunluk ve kapanklk durumu ortaya kabilir (Sambur, 2005:50). Jung, enerjinin ihtiyaca binaen bir yerden bir yere adil bir vaziyette gemesi durumuna ise entropi (denge) ilkesi der (Sambur, 2005:63). Libidinal enerjinin harcan dnyadaki objelerle de alakamz belirler. Obje ile libidinal enerji arasndaki ba kopmaya geldiinde, enerjimiz derhal karsna yeni bir obje buluverir. Bireyselleme srecinin nndeki engelleri tam anlamyla kaldramadka evreyle adaptasyon salanmas gleir (Sambur, 2005:65). Libidinal enerjinin yersiz ynlendirilmesinden doan karmaann nne geebilme iin gerileme (regression) kavram devreye girer. Bundan sonra orijinal imajlarn arketiplerin belirleyecei ihtiyalar doar (Sambur, 2005:67). Bilinaltnn istei olan regression ile bilincin istei ilerleme baaryla yerine getirilir ve nrotik durumlara sebep dengesiz libidinal enerji dalmnn dengesi kurulursa dengeli bir kiilie kavuulabilir (Sambur, 2005:72). Jungun kolektif bilinaltnn dominantlar olarak bahsettii arketipler, ayn zamanda ona gre orijinal modeldirler. Davranlarn ekillenmesindeki etkisinden dolay bu nitelendirmede bulunmutur. Modern insann bilisel kiiliinin altnda hl arketiplerin

yattn sylemekle arketiplerin gcn ve etkisini ifade etmi olur. Arketipleri dominantlar (dominanats) olarak niteleyen Jung, bu psikolojik kuvvetlerin (psychic forces), aniden kiiliimizi sarp istila edecek kadar gl olduklarn da belirtir (Sambur, 2005:91). Junga gre din tecrbenin de altnda arketipler vardr. Bu tecrbeleri anlama ayn zamanda arketipleri anlama olacana gre teoloji, ona gre arketipleri anlamadan bakas deildir. 1. 2. 1. 1. Jungun Arketipleri 1. 2. 1. 1. 1. Persona Gerek kiilii saklar. Bakalaryla ilikiye getiimiz de giydiimiz maskedir. Bu maske bizi topluma grnmek istediimiz gibi sunar. Sosyolojik bir kavram olan roln karldr (Sambur,2005:94). 1. 2. 1. 1. 2. Anima ve animus arketipleri Bir insann hem kadns hem de erkeksi eilimlerini gsterir. Anima erkeklerde diilik zelliklerini, animus kadndaki erkek zelliklerini gsterir. Bu arketip, bireyin kar cinsle olan ilikilerinde devamllk kazandrr (Sambur,2005:100). 1. 2. 1. 1. 3. Glge arketipi Tm ahlakszlklar, ihtiraslar ve naho arzu ve faaliyetleri iinde saklar. Bireysel bilinaltnn kiiselletirilmi biimidir (Sambur, 2005:95). 1. 2. 1. 1. 4. Ben (Self) Kiinin tmn temsil eder. Ben her zaman kendini gerekletirmek iin abalar. Kiilikteki en ana arketiptir. Tanr ve toplum ilikilerimizle ilgili arketiptir. Eer fert huzurlu ve d dnya ile barksa ben arketipi dzgn iliyor demektir (Sambur, 2005:105). Bunlardan baka Junga gre, rya, fantezi, hayal, mitolojik motif ve kahramanlar, anne, ocuk gibi tali arketipler de vardr. Bunlarn isimlerini verme yeterli olacaktr. Her ne kadar ieriini bilebilsek de formu bize gizli kalm olan bu arketiplerin bireysel tecrbenin rn olmad, kolektif bilinaltnn tezahrleri olarak ortaya kt aktr. Jung, onlarn hayatn merkezindeki psikolojik altyapnn vazgeilmez unsurlar olduunu dnr. Aslnda arketipler, bizi hayta karlatklarmz ve karlaacaklarmza hazrlayan ekipmanlardr (Sambur, 2005:110).

1. 2. 1. 2. Drt Fonksiyon Jung, iednk (introvert) ve dadnk (extrovert) kategorilerinden sonra bilincin drt de fonksiyonu vardr. Bu fonksiyonlar ise rasyonel ve irrasyonel olmak zere ikiye ayrr. Bu ayrm, glge kiiliklerin olumasnda ana etkendir (Stevens, 1999:88). Jung, bu drt fonksiyonu ksaca yle tarif eder:
Duyu fonksiyonu sana bir eyin var olduunu syler. Dnme onun ne olduunu syler. Hissetme dier herhangi bir eyle uyumlu olup olmadn syler. Sezgi bir eyin nereden gelip nereye gittiini syler.

Drt fonksiyon da bilincin kendini i ve d dnyaya adapte etmesini salar. Hepsinin ayn anada olmas mmkn deildir. Herhangi birinin dominant olmas halinde kiilik zerinde hkim olan da o fonksiyon olur (Sambur, 2005:138). Bu drt fonksiyonu rasyonel ve irrasyonel olularna gre birbirinin muhalifi olarak u ekilde ematie dkebiliriz.
Tablo 1: Bilincin Drt Fonksiyonunun Birbiriyle likisi

Rasyonel Dnme Hissetme 1. 2. 1. 2. 1. Duyu (Sensation)

rrasyonel Duygu Sezgi

Bir eyin var olduunu syler. rrasyoneldir. An olma zellii vardr. Spontanedir, sre gerektirmez. Organlarla ilintili olmas sebebiyle nereden geldii bilinebilir. 1. 2. 1. 2. 2. Dnme (Thinking) Var olan eyin ne olduunu syler. Rasyoneldir. Yarglama zellii bulunur. Entellktel bir yapdadr. Fikirler aras balant kurarak zmler retir. 1. 2. 1. 2. 3. Hissetme (Feeling) Var olann dier herhangi bir eyle uyumlu olup olmadn syler. Rasyoneldir. Yarglama vardr. Deerlendirici yapdadr. Kabullerimiz ve reddetmelerimiz bu fonksiyonla alakaldr.

1. 2. 1. 2. 4. Sezgi (Intuition) Var olan bir eyin nereden gelip nereye gittiini syler. rrasyoneldir. Beklenmedik bir anda yaanr. Kvama ulama, belirli bir sreci izleme nitelii yoktur. Yaand anda nereden geldiinin bilinememesi gibi bir farkla duyudan ayrlr. 1. 2. 1. 3 . Junga Gre nsan Tipleri Jung, pratik psikoloji alannda yapt yirmi yllk alma sonrasnda Psychological Types Psikolojik Tipler1921 eserini yazar. Bu eserde, individuation dedii bireyselleme srecinde ferdi, iki ana tavr ve bunlarn ats altnda drt fonksiyonla snflandrr (classification). Bylece bireyin farkl ama kendine zg bir kiilie sahip olduu anlalr. Psikolojik tipler teorisi Jungun psikoloji sisteminde ok nemli bir yer tutmaktadr. nsanlar genel olarak introversion ve extroversion diye iki zt tipolojiye ayran Jung, bu tipolojilerin de duygu, dnce, hissetme ve sezgi fonksiyonlarna gre temel karakterlerinin deiebileceklerini sylemektedir. Bu tipolojik snflamann mutlak ve kesinlik deeri tamadn syleyen Jung, tipolojiler ve fonksiyonlar arasnda geiler ve deimeler olmasn mmkn grmektedir (Sambur, 2005:10). Elbette ki dnya zerindeki btn insanlar bu sekiz kalba sokmak mmkn olamaz. Jung da bunu bildii iin her fert, kaideyi bozan bir istisnadr der (Stevens, 1999:100). Jung, psikoloji dnyasnca iednk (introvert) ve dadnk (extrovert) snflandrmasnda daha baarl bulunmutur. Bilincin drt fonksiyonu ile ilgili yapt taksimi ampirik bir zemine oturtma gayreti ise daha baarsz bulunmutur (Stevens, 1999:101). Jung ise bu tam isabet edememe durumuna u ynden yaklar: Bir tipin tanm tam olarak yaplamasa da bu tanm kabaca binlerce insan niteleyebilir. Dierlerine benzeme insann bir yndr. Snflandrma (classification), bireysel ruhu aklayamaz. Bununla beraber, psikolojik tipleri anlama bizi genel anlamda insan psikolojisini daha iyi anlamaya yneltir. (Stevens, 1999:101). Kiinin psikolojik tipinin byle snrl bir taksimle de olsa bilinmesi, onun ne yapp ne yapamayacaklarnn saylmas deil aksine daha neler yapabileceinin gsterilmesi asndan hrriyetini ifade etme saylabilir (Stevens, 1999:102). imdi, bu iki temel tavr ve drt fonksiyonu inceleyerek sonrasnda sekiz farkl kiiliin niteliklerine geilebilir.

1. 2. 1. 3 . 1. ki Kiilik Tipi Jung, normal insanlara gre yapt snflandrmada (classification) bireyi, bilincin ynnn sbjektif ya da objektif oluuna gre iki snfa ayrr. Bireyin objelerle kurduu iliki dnyasna gre belirlenen bu tipolojide bilin, ynn kiinin sbjektif i dnyasna ynlendirirse iednk (introvert), objektif d dnyasna ynlendirirse extrovert tavr oluur. Jungun libidinal gcn yneltilmesi dedii soyutlama (abstraction) faaliyeti, kiilerin kendilerini ait hissettikleri dnyalarna doru younlar. Mesela, Jungun kiilii dardan ieri, Freudun ki ise ierden dar dorudur. Junga gre extrovert tavr ve iednk (introvert) tavr, bir atma halinde de olsa kiilikte ikisi de vardr. Fakat bireyin tecrbe yetisinden dolay sadece biri asl olarak bulunur, dieri ise glgede kalr.
Herkes iki mekanizmaya da sahiptir. Sadece, biri dierinin zerine greceli ekilde hkim olarak, kiilik tipini belirler. (Sambur, 2005:135).

Kesin izgilerle birbirinden ayrlan bu tavrlarn hayat ierisinde ksa aralklarla deiiklikler gstermesi niteleme iin geerli deildir. Baskn oryantasyon ne ise asl ve devaml olan tavrda odur. Dieri ise alt fonksiyon olarak kalr (inferior function) ve bu durum asla patolojik deildir (Stevens, 1999:102). imdi Jungun iednk ve da dnk olarak taksim ettii tipolojiye geebiliriz. 1. 2. 1. 3 . 1. 1. Dadnk Kiilik Bu tavrn nitelii objektivitedir. Bu yapda bir kiilik iin obje, sjeden ok daha nemlidir. Deerlendirmelerini de objeye gre yapar. Bu tipte birisi kendini ikinci plana att gibi d dnyada karlat fertler veya eya, onun iin birinci plandadr. likiler Ben ve Sen eklinde devam eder. Sosyal adan yaklalrsa elbette bu tavr daha istenilen tavrdr. Giriimci, dobra ve dzenleyici bir yapya sahiptir. liki kurmas son derece kolay ve dnmeden harekete gemek suretiyledir (Stevens, 1999:89). Dadnk kii libidosunu kendi dndaki olaylara, kiilere ve durumlara yatrr. Bu insanlar d faktrlerden kolay etkilenir, zgveni tamdr ve sokulgandr. Bu tipte kiinin kendine verdii deer, eyalarla kurduu iliki ile doru orantldr. Hatta kiinin kendisi ara, obje ise aratr (Sambur, 2005:145). Extrovert kiilik, Jungun snflandrmasnda arlkta bat insannn tad bir kiilik yapsdr. O, bu nedenle iednk (introvert) doulularn adet ve geleneklerinin batllara uygun dmeyeceini syler (Sambur, 2005:170). Ancak Ren Gunon buna muhalif bir

dnce ile Batnn bugnk knn balca nedeninin, bireycilik olduunu syler (Gunon, 1999:90). Her ne kadar extrovert kiilik ayrcalklara sahipmi gibi grnse de O, bat insannn objelere gereinden fazla nem atfetmesini, kendi sjesini ihmal etmesini anlayamadn aka itiraf eder. 1. 2. 1. 3 . 1. 2. ednk Kiilik Bu tavrn nitelii sbjektivitedir. Bu kiilik iin sje en nemli olandr. Obje ikinci plandadr. Kendi duygularn ar nemseyen bu kiiliin kstaslar da yine sjedir. Libidinal enerjisini i dnyasna sevk eden bu tipte psikolojik tabanl her ey ok deerlidir. ednk (introvert) tipte devam eden tek bir ilikiden bahsedilebilir, o da: Ben ve Ben. Haliyle byle olunca dardan asosyal gzkrler. Bu tipler genelde sulanmalara da maruz kalr. Sosyalitesi olmayan yaam tercihleri, extrovertlerce hep ikyet konusu olur. Junga gre iednk (introvert) tavr, dou insannn tavrdr. Kendi iine derinleme abalarnn arlkta dou kltr ve inanlarnda olmas bunun en nadir gstergesidir. Ren Gunona gre ise Bat kendi z geleneinin bilincine yeniden varmak istiyorsa, dounun yardmna zellikle bu noktada ihtiya duyacaktr (Gunon, 1999: 98). Jung, kendi yapsnda da iednk (introvert) bir kiiliin olmasndan kaynaklanabilecek bir ekilde bu duruma biraz da gpta ile bakmaktadr. ednk (introvert) kiilikler, extrovertlere gre daha ayrcalksz, daha yaln dursa da bu asla bir eksiklik deildir. Libidosunu ie ynlendirmi hibir ferde anormal gzyle baklamaz. Bu almann hareket noktasn oluturan inziva dncesi, bu tipteki insanlarla alakal bir durumdur. Muhakkak ki sebeplerine gre farkllk arz eden inziva, nadir de olsa extrovert yapdaki insanlarn da iinde bulunabilecekleri bir durumdur. Fakat bilinmesi gereken, iednk (introvert) kiiliklerde herhangi bir nedene veya muharrike gerek duymakszn inzivaya girilebilirken extrovert kiiliklerde bu durum ya geici olarak libidinal gcn yneltilmesi denilen soyutlama (abstraction) faaliyetidir ya da patolojik bir vakadr. Extrovert kiilik, d dnyaya kar kendini cmerte ortaya korken iednk (introvert) kiilikte ise tam tersine, kendisi uruna d dnyay yok sayabilir. 1. 2. 1. 3 . 2. Sekiz Psikolojik Tip Jung, bilincin iki ana karakterinin drt fonksiyonu kullanmasyla kiilii sekiz farkl tipe ayrr. Fakat bu tiplerin birer glge tipi de vardr. Glgelenmi kiilik ise, gizlediimiz bilincimizin baskdan kurtulduu anlarda gerekletirdiimiz fikr veya fiil yaklamlardan oluur. Aslnda bizdeki sevmediimiz zellikleri, bakalarna atfetme eklinde nitelenebilecek

olan yanstmalarda da bunu gzleyebiliriz. Bu glge tipler, kiiliin tek yanl olarak gelimemesi iin, asl baskn kiilik kadar bilinaltndaki kiiliin gelimesine neden olur. atma olduu aktr ama birey bu tezattan depresyona girmeden ancak libidinal enerjisini adil kullanarak kurtulabilir. Bu sekiz tipi ayrtrrken Jung, rasyoneller ile irrasyonelleri, extrovertlerle introvertleri kar karya getirmi ve bir birinin alt tipi (inferior function) olarak belirlemitir. Yani; bir tipte iednk (introvert) olan dierinde extrovert, birinde sezgisel olan dierinde duyusal olur (Stevens, 1999:91). 1. 2. 1. 3 . 2. 1. Dadnk (exrovert) Dnsel Tip Bu tipin davranlarnn arkasnda entelektel temeller vardr. Buna ramen d dnya belirleyici rol oynar. Bu tipe materyalist ve pozitivistlerin rnek verilebilir. Onlara gre duygular zaaftan baka bir ey deildir. likiler arka plandadr. Souk bir endama sahip bu kiilikler genelde erkeklerde gzlenir. Duygularn bastrma bu tiptekiler iin nemlidir. Bu nedenle herhangi bir dini veya politik gre balanmalar da zordur. Glge taraf, iednk (introvert) duygusal kiiliktir. Faal olduunda, kiisel ballklarnda ani deiikliklere, kaba ve uygun olmayan deer yarglarna neden olabilir. Teknik ve idari ilerle megul olanlar bu tipe rnek olabilir (Stevens, 1999:94). 1. 2. 1. 3 . 2. 2. Dadnk (exrovert) Duygusal Tip Dnce tarafn bastrabilen, hem kendi duygusuna hem de dier insanlarn duygularna nem veren bir yapdr. Byle olunca insanlarla yaknlamas da kolay olur. Junga gre daha ok kadnlarda rastlanan bu tip, evresinde aranan biridir. Her ne kadar duygusallna gven olmayan bir yapda olsalar da sohbet ortamlarnda vazgeilmezlerden olabilecek potansiyele sahiptirler. Herhangi bir aidiyet durumunda fanatik olabilecek izgiye sahiptirler. Glge taraf ise iednk (introvert) dnsel tip oluturur. Hayal krklklar glge tip harekete geince ar sonular dourabilir. Bilinalt kiiliinde fanatizme kayabilecek eilimleri barndrr. Medyatikler ve mehur edeb kahraman Oscar Wilde bu tipe rnek saylabilir. 1. 2. 1. 3 . 2. 3. Dadnk (exrovert) Sezgisel Tip Her extrovert gibi da meyilli fakat sezgilerine dier fonksiyonlar hi kullanmama pahasna ok nem veren bir tiptir. Sistematik dnmeye sezgileri mni olduu iin sk sk karar deitirebilirler. Bu karakter yapsn siyasi ve ticari kiiliklerle rneklendirebiliriz. Baladklarn bitirememe ve sk i deitirme bu tipin belirgin zelliklerindendir. Glge tip ise iednk (introvert) duyusal tiptir. Etkinlik kazandnda kiiyi gelip geici eilimlerle

uramak zorunda brakabilir. Modaclar, borsaclar, gazeteciler, bu tipe rnek olarak verilebilir (Stevens, 1999:97). 1. 2. 1. 3 . 2. 4. Dadnk (exrovert) Duyusal Tip Hem da dnk hem de duyularn nde olduu bu tipse soyut her eyden (fikir, deer, anlam, v. s. ) uzaktr. Libidinal enerji objeler ve gereklikler zerine sevk edilir. Duyularna hkim olamayp onlarn esiri olan bu tip, genelde hazc bir anlayla annn yaanmas ve tadnn karlmasndan yanadr (Stevens, 1999:92). Glge kiilik ise iednk (introvert) sezgisel tiptir. Glge kiilikleri etkinlik kazanmas durumunda sapkn ileri gerekletirebilirler. An dmanlklar besleyebilirler. 1. 2. 1. 3 . 2. 5. ednk (introvert) Dnsel Tip Birinci derecede deerli olan dncedir. Aktivitelerine de yansyan bu zelliinden dolay entelektel tutumlar vardr. Dar ile ilikilerinde baarl olduu sylenemez. Benlii nndeki en byk engel grdkleri iin en ok kendilerini kefedip anlamaya vakit ayrrlar. Jung, bu tiplerin yaylmadansa derinlemeyi yelediini syler. Kendiyle fazlaca meguliyeti bu tipleri dardan kibirli ve souk gsterebilir. zel hayatna dkn bu kiiliin glge tipi ise extrovert duygusal tiptir. Bilinalt kiiliin etkili olmas durumunda, kii kendini anlalamayan ve idealist grebilir. Planlad olmazsa duygu patlamalar ve sonrasnda yakmayan iler gelebilir. Felsefeciler, teorik akademisyenler, matematikiler rnek olarak verilebilir (Stevens, 1999:95). 1. 2. 1. 3 . 2. 6. ednk (introvert) Duygusal Tip Bu tiplerin hem ie dnk hem de duygulu olduklarndan nemli bir dertleri vardr; alamamak. Sakin ve mtevaz bu kiilikte biraz da gizem vardr. Dardan bakldndaysa biraz marur grlebilecek olan bu tipin etrafnda onu rnek almak iin insanlar toplanr. Jung, bu kiiliktekiler iin durgun sular derin akar deyiinin yaktn syler. Bu tipin glgesinde ise extrovert dnsel tip kalr. Faal olma durumunda kii detaylara gmlebilir. Ruh kntlerinin onu depresyona gtrmesi kanlmazdr (Stevens, 1999:96). 1. 2. 1. 3 . 2. 7. ednk (introvert) Sezgisel Tip Zaten da kapal olan bu tip sezgileriyle hareket edince dnya ile alakalar minimum dzeye iner. Dardan bir muammay andran bu tip, gnlk hayatn pratiklerine uyumda son derece zorlanr. Bu kiiliin glge tipi extrovert duyusal kiiliktir. Etkili olduu dnldnde

nesnel gereklikten kopar, anlam veremezler. Ruh kntleri onlara izoid eilimlere sevk eder. Khinler, airler ve mistikler bu tipe uygun rneklerdir (Stevens, 1999:98). 1. 2. 1. 3 . 2. 8. ednk (introvert) Duyusal Tip Bu tip objeden ok bir perde arkas hesab yaparak objenin algsyla ilgilenir. Extrovert duyusal tip direkt objeyi esas alrken, bu tip sbjektif alglama ile ilgilidir. Sanat ve estetik anlay ok gelimi olabilecek bu kiilik modelinde ince detaylar bazen ana hatlardan da nemli hale gelir. ednk (introvert) duyusal kiiliin glge tipi ise, extrovert sezgisel tiptir. Faal olma durumunda, iyilerin kt ynn grmeye yatkn, khin vri tavrlar sergilerler. Esas ve glge kiilikleri de u ekilde emalatrabiliriz.
Tablo 2: Jungun Sekiz Kiilik Tipi ve Glge Durumlar

1. 3. Hkim Kiilik
Dadnk (exrovert) Dnsel Tip Dadnk (exrovert) Duygusal Tip Dadnk (exrovert) Sezgisel Tip Dadnk (exrovert) Duyusal Tip ednk (introvert) Dnsel Tip ednk (introvert) Duygusal Tip ednk (introvert) Sezgisel Tip ednk (introvert) Duyusal Tip

Glge Kiilik ednk (introvert) Duygusal Tip ednk (introvert) Dnsel Tip ednk (introvert) Duygusal Tip ednk (introvert) Sezgisel Tip Dadnk (exrovert) Duygusal Tip Dadnk (exrovert) Dnsel Tip Dadnk (exrovert) Duyusal Tip Dadnk (exrovert) Sezgisel Tip

nzivaya Fenemenolojik Yaklam Fenomenden anlalan uygun kavram ve hkmlerin de dhil olduu fikr manalar ve onlarn muhtevalarn ortaya karan uurlu olutur (mamolu, 2004: 74). Edmund Husserle gre ise fenomen; saf uurdan doan olaylar ve bunlarn bilgileridir. Burada inziva ite o uurlu olu ve olaydr. nzivann bilgileri ynyle ise klt olmu baz kavramlarn ele alnmas gerekmektedir. Bu kavramlardan bazlar inziva eyleminin tam manasyla anlalabilmesi iin

bize fikri altyap oluturmaya yardmc olabilecek da, maara, yemek ve say diyebileceimiz kavramlardr. Mekanlarn fenomen olarak deer tamas insanlarn ykledikleri manalardan kaynaklanr. Tanrya yaknlatrma vazifesi yklenilen meknlara insanlar kendilerini arndrmas grevini de yklemilerdir. nsanlar meknla tanr arasnda bir iliki kurmusa da, slam bu beer snrlandrmalar kaldrmaya almtr. Kurana gre yn ve konumlarn bir ayrcal yoktur. Her yn ve mekn Allaha ynelme iin yeterlidir, nerede olunursa olunsun Allahn, kullarla beraber olduu, ah damarndan da yakn olduu ve yaptklarn grd vurgulanr (Bakara 115, Hadid 4, Kaf 16). Buna ramen slam lkelerindeki kutsal alanlara, klt meknlarna baklrsa gelenek, anane ve n kabullerin ar bast grlr. nsann mekn snrlarnda yaadna dikkat edilirse, mekndan arnmas ok zordur. Allahn mekndan mnezzeh olduuna inanlsa da mabetler insanlarn zihinlerinde kutsaldr (Sarkolu, 2002: 64). 1. 3. 1. Da Da dinlerde kutsal meknlardandr. Bazlarnda Tanrya yaknl, bazlarnda da Tanrnn yceliini sembolize eden bir yer olarak grlr. Tarihte, da olmaynca Tanrya yaknlk maksatl Bbil Kulesi gibi kulelerin ina edildii toplumlar da vardr. lkel kabile dinlerinde ise dalarn kutsallnn bir sebebi de Tanrnn oturduu yer olarak kabul edilmesidir. Dalarn ve tepelerin yeryznn kuvvet merkezi olmas ve bu nedenle sayg grmeleri ok eskidir. zellikle volkanik veya devaml karla kapl olan dalar daha kutsal kabul edilerek tazim edilir (Sarkolu, 2002:19). Bunun yannda dalar, insanlar arndran toplumdan uzaklatran, inzivaya mekn olduklarndan saygndr. Bu sebeple da klt, hemen hemen btn toplumlarda mevcuttur. Kahire'de Mukattam da, Suriye'de Lkm da. Beyrut'ta Lbnan dalar, Filistin'de Beytlmakdis da, Sn lnde Tur da, bid ve zahitlerin inziva hayat yaadklar mehur yerlerdir (DA, H1989:Halvet Mad. ). Uzakdouda ise Himalayalar, Devendranath Tagora bunlar arasndadr (Sarkolu, 2002:19). te taraftan Hz. Peygamber (s.a.v.)e vahiy gelmeden nce ibadet ve tefekkr iin Hira dandaki maaraya gitmesi, vahyin burada balamas Hira dann, etrafnda nemli bir savan olmas Uhut dann, Hz. demin dnyadaki ilk meknlarndan olduuna inanlan ve hac mekn olan Arafat dann Mslmanlarca kutsal kabul edilmesine sebep olmutur. Tur da, Hz. Musa ile Allah arasnda olan diyalogu hatrlatr. Hz. Musann Allah grmek istemesi zerine Allah bu daa tecelli etmi ve da paralanmtr (Araf, 143).

slam gre Halk dinlerinin da kltleri kabul edilmez. Kurana gre dalar yeri salamlatrmak iin yaratlmtr (Neml 88). Onlar Tanrnn tecelli ettii mekanlar deil, normal yaratklardr ve huzurunda dier mahlukat gibi secde ederler (Hac 18). Bununla birlikte dindar halk iin baz dalar tarihi rollerinden dolay (Arafat, Hira, v. b. ). nemli ziyaret yerlerindendir. Rahmet da hac ibadetinin merkezindedir. zerinde bulunma, namaz klma haclar sevince boar (Sarkolu, 2002: 20). Dalar, yalnzlk ve inziva dncesinin en tandk simalar olan airlere de ilhamlar vermitir. Yunus Emre dalarn, insanla Allah arasnda bir engel tekil ettiini, ne kadar yksek olsa da yolun onun stnden atn syler. Mehmet Akif Safahatnda dalarn Allahn varln ve birliini tasdik eden gzel numuneleri olduunu syler: Eildi sonra o dalar huzur- izzette Grnd sonra o dalar zemin-i hayette. Necip Fazl ise dalarn, ehrin stresinden kurtulu yeri olduunu dnr: Uzasan, ge ersen ccesin ehirde sen. Bir dev olmak istersen Dalarda ark syle. Son dnem Trk iirinin mnzevi airi Sezai Karakosa, dalar ruhaniyetli Hzra benzetir: Ben Hzr grdm kardeim. Genellikle da havasn tayan biri 1. 3. 2. Maara Maara ve inler tarih ncesi devirlerden beri insanlar etkiler ve ibadetler iin kullanlr. Avustralyada maaralar Tanr olarak kabul edilen arknanava nn muhafaza yerleridir ve kutsanmam kimselerin girmeleri yasaktr. Eski Yunanda kutsal kehanet maaralar, Keltlerde ve Giritlilerde mabet maaralar, Idada Zeus, Mitra Sr dininin kutsal meknlar olan baz maaralar mehurdur. Baz maaralar yaplatrlm, dekore edilmitir. ok katl bina mabetler Hindistanda grlr. . Bunlarn en mehuru Ayanta ve Elluradr. Hristiyan azizlerin de ibadet yeri olarak maaralar grmekteyiz. Mesela, Greme, Kaymakl ve Derinkuyudaki maaralar rahiplerin kutsal barnak ve ibadet yeri idi. Hz. Muhammedin ilk vahyini ald Mekke yaknlarndaki Hira maaras, hicret esnasnda kullanlan sevr dandaki maara ve Ashab- Kehfin maaras Kuranda yer alr. Hatta Ashab- Kehfin maarasnn ad Kurann surelerinden birine isim olmutur. lkemizde bu maarann yerine dair birok yer tarif edilir. Tarsus, Elbistan, Efes Ashab- Kehf maaralar bu ziyaret yerleridir (Sarkolu, 2002: 68). Peygamberin ilk vahyini bir maarada almas, sfileri maarada yaamaya veya halvete zendirmitir. Tekkelerdeki ilehaneler de maara benzeri karanlk meknlardr. Maaralarn dar ve karanlk ortamlarnn insana yalnzlk hissi verdii ortadadr. Hangi dinde olursa olsun bu algnn deimemesi inziva dncesinin psikolojik alt yapsna dair bize ipular verir.

Maaralarn cesametli dalar bnyesinde oluu insanda daha kuvvetliye ve bye snma arzusunun varln gsterir. Toplumundan sklan insanlarn kendilerini maarada raht hissetmeleri dinginlik iin inzivay tercih edenleri eken bir cazibe olmutur. 1. 3. 4. Yemek Hz. Peygamber (s.a.v.)in; Ademolunun doldurduu en kt kap; midedir. Mide dolduunda insann istekleri (ehvet) alar. Midenin te birini yemek, dierini su, kalan birini ise bo brakn . gibi ynlendirmeleri neticesinde ehl-i tasavvuf riyazet denen bir disiplini uygulamlardr. Buna gre insan, belli bal gdalardan uzak durmasyla bedenen rahata ular. Bedeni rahat olann duygular da rahatlar. nsann daha ok duygular ile kavrayaca hakikatleri anlamas iin bu dinginlie ihtiyac vardr (zelsel, 2005:210, 213). te bu ynyle inziva benzeri tutumlarda perhizin arlkl bir yeri vardr. Byle bir deneyimde bulunmu biri olan psikolog zelselin halvet esnasnda az bir miktar hurma, elma ve zeytinle beslenmesi buna bir rnek olarak verilebilir (zelsel, 2005:27). Bununla beraber insan vcudunun ihtiyac olan kalorinin alnabilecei sadelikte yiyeceklerin tercih edilmesi gerekir. Aksi ise insan bedenine eziyet olaca iin bu durum dinen asla tasvip edilmez. Su imek ise serbesttir. 1. 3. 3. nziva ve Say Uzlet dncesinin belirli saylar kullanarak yerine getirilmesi, Fenomenolojik deer tamaktadr. nsanlarn kabul olmu daha sonrakilerce de bu kabullere uyulmu adetletirmeler vardr. Mesela, krk, , otuz , on , bin bir, drt bin drt yz krk drt, atm gibi rakamlar ibadetlerin miktarnda veya kayglarda nemli yer oynar. Eksiklii, bir problem olarak alglanr. badetlerin psikolojik ynyle alakal bu durum nziva dncesinde grlr. Krk olgunluk saysdr. Bir hal deyiinde olgunluun drt art vardr, oda insann yann nndeki drttr denilir. Hz. Muhammede risalet krk yanda gelmitir. nsanolunun krk yana kadar geliip olgunlat genel kandr. slamda ve Yahudilikte krk gn arnma dnemidir. Manevi temizlik iin insanlar krk gnlk inzivaya ekilir (Sarkolu, 2002: 92). Hz. Musann Tur danda krk yl kalmas, srailoullarnn Tih lnde krk yl zorunlu olarak kalmalar, tvbe iin krk yetikini Hz. Musann Allaha sunmas gibi birok misal verilebilir. Grlyor ki, rakamlarn insan psikolojisindeki yeri nemlidir. Deyilerde bu yn birok kez ifade edilmi ve halk arasnda insana dair kurallar olarak kabul edilmitir. Bir beklentinin

insana krk defa sylenmesinin insan onu yapmaya hazr bir psikolojiye yaklatrd dnlr. nsann alglamas iin yeterli tekrarn krk olduu, bir sz krk defa sylendii halde tesir icra etmemise fazla sylemenin beyhude olduu prensip halini almtr. te yandan tasavvufta halvet sresi de rakamlarla belirlenir. nsana psikolojik derinlik kazandrmas beklenen bu eylemin sresinin krk, bin bir gibi rakamlarla snrlandrlmas mridin ruhunda meydana gelebilecek deiiklikler iin yeterli sre olarak dnlmesindendir. Tecrb olarak elde edilen dier bir kanaate gre bu srenin uzamas halinin mride fayda verecei yerde bir takm psikiyatrik problemlerle onu kar karya brakaca sonucuna varlmtr. Normal artlarda krk gn olan bu sre baz tarikatlarda bin bir gn olarak da uygulanr. Farkl normlar gerektiren bu trl uygulamalarda nemli bir art olan birinin gzetimi asla ihmal edilmemesi gereken bir kuraldr. Hz. Peygamber (s.a.v.)in itikflarnda ve tahannslerinde bir sre takip etmesi de onun bu yn ihmal etmediini gsterir. Hira maarasna kendine gre bir sre iin gittii anlalyor. Bu sre her seferinde ayn olmasa da gn veya katlar olduu tahmin edilebilir. nk maaraya o sre iin kendine yetecek erzakla gitmesi ve maarann Mekkeye uzakl bizim bu yndeki kanaatimizi destekler. tikflarnda ise on gn amam, yapamadklarn erteledii yllar iinde de on gn olarak yapmtr. 1. 4. nziva rnekleri Bedi Ziya Egemene gre, otobiyografiler tasavvuf yaant dediimiz bu spesifik yaann mahiyetini kavrama imkann bahedecek mhim kaynaklardr (Egemen, 1952: 22). Bu nedenle mahedeler, gzlemler, anlatlar bize dindarlarn psikolojilerini anlama adna birok ipucu verebilir. Her zaman, otobiyografilerin din psikolojisiyle ilgilenenleri istenilen noktaya ulatrmas elbette dnlemez. Sadece bu yolla din yaana nfuz etmek mmkn olmayabilir. lmen de bu yol yetersiz kalabilir. Egemene gre, ifade metodu, sadece tarihidin kaynaklarda deil anket usullerinde de yetersizdir. Her eye ramen dil, ifadenin tek vastas deildir. Phillip Lersch, Psikolojik almalarn henz ocukluk dnemi denilebilecek 1932de yazd ehre ve Ruh adl eserinde ifadenin trnden bahseder: Dil ifadesi, eser ifadesi, ehre ve jest ifadesi. (Egemen, 1952: 29). Bu taksimdeki ehre ve jest ifadesine hal deyip bu ynne dayanarak, ibadet, vecd, istirak, zikir gibi hallerin d tezahrlerinden hareket ederek, dini yaann psikolojik sonularna nfuz etmemiz mmkn olabilir (Egemen, 1952: 32), (zelsel, 2005:213). Ancak burada dikkat edilmesi gereken bir husus da insanlarn yaamlarndaki en kk zel durumlara verilen nem, gsterilen ilgi ve onlarn

yaptklar her eyi bir eit "psiko-fizyolojik" tahlille aklama kuruntusuna kaplmamadr (Gunon, 1999:104). almann bu noktasna kadar inzivann yeri ile alakal bilgiler verildi. imdi ise tarihteki baz inziva rneklerini ele alacaz. Yaanmlk srasna gre ilk olarak ksaca, Kuranda Ashab- Sebt olarak anlatlan topluluktan bahsedilecektir. Daha sonra halen devam eden bir gelenek olan Aynaros rahipleri ele alnacaktr. Tasavvuftaki birok esasn ilk benzeri olmas itibariyle Hz. Peygamber (s.a.v.)in hayatndaki inzivalar diyebileceimiz tahannsler ve itikftan sonra Anadolunun slamlamasnda byk rol olan tasavvuf geleneinin nde ismi Ahmed Yesevnin hayatnn azmsanamayacak bir dnemini kapsayan inzivasna ve en sonda da bu tez almasnn hareket noktas olan Eb Hamid el-Gazzalnin bir tepki ve rotasyon nitelii tayan inzivasna deinilecektir. 1. 4. 1. Ashab- Sebt Sebt, cumartesi gnnn addr. Ashab- Sebt ise, Allahn cumartesi gn balk avlamalarn yasaklad fakat bunu dinlemeyip cezalandrlan ve lanetlenen Yahudi topluluudur. Bu ehrin, Akabe limanna yakn Eyle ehri olduu kabul edilir. Kuranda (Araf 163) bildirilen bu olay, Yahudilerin ne din, ne de tarih kitaplarnda yer almamaktadr. Fakat Medine Yahudileri tarafndan bilindii, zira onlarn bu hususta hibir itirazlar olmad malumdur (Yldrm, 2003: 170 ). Yahudilerin abbat dedii cumartesi gn, kutsal ilan edilmi, evlerde ate yaklmamas, hayvanlarn, hizmetilerin ve cariyelerin altrlmamas kararlatrlm ve bu kurallar ineyenin ldrlmesi gelenek haline getirilmiti. Bu topluluk iinde iki ksm insan vard. Bir ksm, kural tanmayan taknlklar yapan fasklar, dieri ise dindar ve salih kimselerdi. Fakat aznlkta kalan dindarlar, dierlerine engel olamyor, szlerini geiremiyorlard. Dindarlar da uyarmaktan ylm, azabn geleceini dnerek inzivaya ekilen ve kendisini her zaman iyilii emredip ktlkten men etmeye devam etmekle mesul bilen olmak zere iki ksmd (apan, 2002: 11). Azap o ehre geldiinde bu cezadan kurtarlm olanlar sadece bu son gruba mensup olanlard. Kur'an'a gre, bizzat ktln ortadan kaldrlmasna alm olduklar iin onlar, afetten kurtarld. Ylgnlkla uzlete ekilenler ise, gnah ileyenlerden saylarak cezalandrlrlar. Bu noktada baz limlerin kanaatleri ayr olsa da Kur'an gre, geldii zaman insanlarn iinde sadece zalimlere dokunmayacak azaptan saknlmas gerektii bildirilir (Enfal, 25). Hz. Peygamber (s.a.v.)in de gnahlara gz yumduklar, honutsuzluk gstermedikleri iin iyilerin de sulularla beraber ayn muameleye tabi tutulacaklarn ifade

etmesi iyilerden inzivaya ekilenlerin de o, onur krc azaba maruz kaldklar kanaatini pekitirir (Mevdudi, 1991, 185 ). 1. 4. 2. Aynaros Rahipleri
Resim 4: Aynaros Yarmadasnn nl Stavronikita Manastr

Msahipzade Celalin 1927 ylnda yazd nl oyunu Aynaros Kads ve Umberto Econun, bu yarmadada bir manastrda geen olaylar rgsn Gln Ad ismiyle romanlatrmasyla lkemiz insannn tand Aynaros, da azizleri anlamndadr. Halkidiki yarmadasnda bulunan ve zerk bir yaps olan Ortodoks Hristiyanlnn en nemli merkezlerinden biridir (Dr. Hakk Akaln, 2007). 57 Km uzunlugunda, 389 km2 alanndadr. Unesco tarafindan korunma altna alnmstr. Baskenti ise Kayrestir. Aynaros, siyasi olarak Yunanistana, ruhani anlamda Patrik Bartholomeosa baldr. 1913te tam bamsz bir blge olmutur. Aynarosda 17si Yunan, dier Rus, Srp ve Bulgar manastr olmak zere 20 manastr bulunur. lk manastr ve mnzevi manastr hayatnn kurucusu ise Trabzonlu Agios Athanasiostr. Manastrlar arasnda anlay farkllklar vardr. Tutuculuun sembol Esfigmenos ve yeniliklerin ncs Simonopetra en nemlilerindendir (Dizi, 2007). Bizans imparatoru Vasil dneminde yani 9. yzyln sonlarnda Aynaros sadece rahiplere ve keilere mahsus bir dini merkez olarak kabul ediliyordu. Buradaki manastrlarda yaam rahip Athanasiosun 10. yzylda hazrlad talimatnameye gre keilerin bir arada komn hayat srmeleri esasna gre dzenlenmitir. Tipykon ad verilen bu kurallar manzumesi Aynarosun bir bakma anayasas olup bugn hl yrrlktedir. Nitekim Aynarosa kadn ve her trl dii hayvann, hatta balangta sakalsz olanlarn bile girmesini yasaklayan kaideler Tipykon ile belirlenmitir (News, 2007).

Yarmadadaki 20 ayr manastrda yaayan yaklak 2 bin kei, dnyada olup bitenden habersiz, ttsngrakikona ve mum aydnlnda saatlerce (12 saat) dua ederek gne balar.D dnya ile aralarna mesafe koymalar gerektiine inandklar iin, son model bilgisayarlara ramen internet balants yoktur. Modern bir hayat var olmasna ramen kei olmann ilk koulu sahip olunan her eyi geride brakp Manastra adm atldnda paray unutmaktr. Bir eye ihtiya duyulunca ise ortak mercii Abboda mracaat edip gerek varsa ondan para alnr (Dizi, 2007). Aynaros manastrlar, 1060 ylndan bu yana hibir kadn ve dii hayvann ayak basmasna izin verilmeyen Bakire Meryem Bahesi olarak anlr. Keilerin dnyasnn tek kadn modeli bakire Meryemdir. Blgeye kadnlar girdiinde iki ay ile bir yl kadar burada bulunan hapishanede hapsedilip, blgeye giren dii hayvanlar ise ldrlr (lber Ortayl, 2007). 1. 4. 3. Tahanns ve tikf Tahanns, kelime olarak, gnaha kar iffetli olma, putlarn mabud olarak terki veya uzaklama anlamlarna gelir (el-Mncid, 1956: 152). Istlahta ise, Hz. Peygamber (s.a.v.)in peygamberlik gelene dek dnyadan ve gndelik hayattan ekilerek uzlette bulunmasna denilir. Hz. Aie, Hz. Peygamber (s.a.v.)in Hira maarasna ekilip orada, ailesine dnmeden birka gece tek bana kalp, tahanns'de bulunduunu, bu maksatla yanna azk aldn ancak az tkenince Hz. Hatice'ye (evine) dndn, yine ayn ekilde azk alp tekrar Nur dana ktn ve bu durum, maarada Cebraili grene dek devam ettiini syler (Buhari, Bed''l-Vahy, Mslim, man 252, 160; Tirmiz, Menakb 13, 3636). Hz. Peygamber (s.a.v.) Hira maarasnda ibadet maksatl giderdi. Sonra Haticeye dner, evinde de tpk Hira maarasnda olduu gibi, ibadet ederdi (Sevingl, 1998: 762). Hz. Peygamber (s.a.v.), Peygamberlik vazifesi sonras artk uzlete ekilmemitir. Sahabeler de onun nbvvetten nceki fiiline uymay bir gerek saymayp, uzlet hayatna ynelmemilerdir. Ayn zamanda bu uygulamalar ise, Hz. Peygamber (s.a.v.)'in vefatndan sonra snnetin yerini tespitte l olmutur (Uraler, 2000:355). Hz. Peygamber (s.a.v.)in davete ruhen hazrlanmasnda uzlet etkili olmutur. Kargaadan uzak geirmek istedii anlalan krkl yalarnda bir maarada kendini ibadete veriyordu. nsanlara bakyor, isyanlarn, sapknlklarn, dnyordu. Bu ayn zamanda onun teblii ile vazifeli dier Mslmanlara da gzel bir rnek tekil etme oluyordu. Uzletin sadece kendini daa vurmadan ibaret olmadnn da ifadesiydi (nkal, 1999: 124).

tikf ise, peygamberliinden sonra Ramazan ay ierisinde on gn kendini mescitte ibadete vermesidir. Kuranda Hz. brahim ve smaile Tavaf edenler, itikfa girenler, rk ve secde edenler iin bu Evimi tertemiz bulundurun emri verilmesinden anlalan itikfn o dnemlere kadar dayanan bir ibadet olduudur (Bakara 125). Hatta Mekkede cahiliye devrinde dahi itikf yaplyordu (Erdoan, 2001:148). Hz. mer, cahiliye dneminde bir gece itikfta kalmay adam, daha sonra Rasulullahtan ne yapmas gerektiine dair bilgi istemiti. Olu bn-u merin (r. a. ) rivayet ettii hadiste Hz. Peygamber (s.a.v.) ona cevaben "Nezrini yerine getir!" buyurdu (Buhr, 'tikf 5, 15, 16, Humus 19, Megz 54, Eymn 29; Mslim, Eymn 27). Hz. Peygamber (s.a.v.) ise Ramazann on gnn itikfta geiriyordu. Ramazann son on gnnde Kadir Gecesinin aranmasn tavsiye ettii iin bu son on gn itikfta geiriyordu (Buhr, Fadlu Leylet'l-Kadr 3, tikf 1, 14; Mslim, tikf 5, 1172). Hanmlar da itikfa giriyor, onlarn bazlarn dierleri yapt iin yapar grdnden dolay hem onlar bu iten men ediyor hem de kendisi erteliyor baka bir vakitte yapyordu. Bir baka Ramazanda sefere kt iin tehir etmi ertesi yl yirmi gn itikafta kalmt (bn Mce, Syam 58, 1770). Vefat ettii ylda da yirmi gn itikfta kald (Buhr, tikf 17). Hz. Peygamber (s.a.v.), itikf halinde nelerin yaplp yaplamayaca konusunda da rnek tekil edecek uygulamalarda bulunuyordu. tikfta iken hastaya uruyor, ok vakit harcamadan halini soruyordu. Hz. Aie, snnet olann, hasta ziyaretine gitmeme, cenaze merasimine katlmama, kadna temas etmeme, olduunu zarur ihtiyalarn bunun dnda olduunu ifade eder. Bu ifadeden Hz. Peygamber (s.a.v.)in sosyal hayattan zaruret yoksa ekildii, ok nemli vazifeleri bile geride brakacak derecede itikfa nem verdii anlalr (Ebu Dvud, Savm 80, 2473). 1. 4. 4. Ahmed Yesev
Resim 1: Ahmed Yesev Klliyesi

Ahmed Yesevnin doum tarihi net olarak bilinmese de XI. yzyln ikinci yarsnda dnyaya geldiini sylenebilir. Tahsiline Yesi'de balayan Ahmed Yesev kk yanda, yann stnde tavrlar gstermesi nedeniyle evresinin dikkatini ekmitir. Buhra'ya gider. Bu ehirde devrin nde gelen lim ve mutasavvflarndan eyh Yusuf el-Hemednye intisap ederek onun terbiyesi altna girer. Ahmed Yesev bir sre sonra irad postuna oturur. Kendinden sonra, vaktiyle eyhi Yusuf elHemednnin vermi olduu bir iaret zerine irad makamn eyh Abdlhlik- Gucdvnye brakarak Yesi'ye dner; vefatna kadar burada irada devam eder (DA, 1989, A. Yesevi Mad. ). Ahmed Yesev altm yana geldiinde "Altm te kirdim yirge snnet diy / Mustafaa matem tutup kirdim muna" diyerek dnyadan alaca zevk ve lezzetin Hz. Peygamber (s.a.v.)den fazla olmamas gerektiini dnd iin tekkesinin avlusunda mritlerine bir ilehane hazrlatr (Kprl, 1984: 73). Bu ilehane, bir su kuyusunu andran yapya sahiptir. Hikmet adndaki divann burada yazar. Halkla ve talebeleriyle irtibatn koparmadan vefatna kadar burada ibadet ve riyazetle megul olur. ilehanede ne kadar kald ise net olarak bilinmemektedir (DA, 1989, A. Yesev Klliyesi Mad.).
Resim 2: Ahmed Yesevnin Yer Altndaki ilehanesinin Plan ve Kesiti.

Kaynak: (DA, 1989, A.Yesev Mad.).

1. 4. 5. Gazzali
Resim 3: am Emeviye Camii ve Gazzaliye nzivas Sresince Mekan Olmu Mehur Minaresi

Gazzalinin yaam, bize inziva dncesinin insan hayatnda ortaya knda ve sonrasnda meydana getirebilecei deiiklikleri net bir ekilde gsterdiinden tr nemlidir. Yetitii ortam itibariyle kendisine saygnlk kazandracak hemen hemen her eye sahip olan Gazzali, gnn birinde iinde bulunduu vaziyetten tiksinme derecesinde uzaklamak istemi, uzun yllar terk ettii aaadan uzak, bir cami minaresinde yaamtr. nzivada geirdii yllarn da boluk ierisinde deil de hayatnn en nemli eserini yazacak derecede verimli geirmitir. nzivas esnasnda dahi halk ve halkn ikyet ettii yneticileri dinlemi, sosyal

hayatn uzanda kalamamtr. Mnzevi yllarndan sonra ise tekrar vatanna dnmtr ama artk eski Ebu Hamid deil hya mellifi yeni Gazzalidir. mrnn kalan ksmnda ilki kadar uzun olmasa da inzivalar yaayan Gazzali, artk bir yenileme (tecdid) ameliyesi iine girmitir. Kendine has yalnzl iinde, ihtiamsz vefatna kadar insani ilikilerini sanki onlarn iinden biri deilmi gibi srdrmtr. Medrese ortamnda gayet iyi konuma gelmi bir fakihin bu denli cemiyetten uzaklamasna neden olan nedir? Gazzalinin Badat' terk etme kararnn temelinde, toplumunun iine dt din ve ahlk yozlama vardr. Bunun bir sonucu olarak siyas istikrarszlk ve alkantlardan duyduu huzursuzluk ve aclarn, bu olumsuz gelimelerin olumasna sebep psikolojik, sosyal nedenleri bulma ve "tedavi yollarn gsterme", hatta bayapt denilebilecek hya-u Ulumi'd-dine younlaldnda topyekn bir slah ve tecdide (yenilenme) gitmenin lzumu dncesinin varolduu anlalacaktr (DA, 1999, Gazzali Mad. ). Ona gre medresenin samimiyetsiz, ocuksu, kl-u kl ortamndan ayrlmaya en ok zorlayan etken; hakikat karsndaki kendi rahatszlk duyduu konumudur. Medrese halis ve samimi kalmasna imkn tanmyordur. Kuranla meguliyeti ve Hris el-Muhasib, Eb Tlib Mekk ve mam Kueyr gibilerin tlerini inceleme, onun benliinde, bu nefreti gn getike artrmaya ve glendirmeye balamtr (Zerrinkub, 2001:127128). Sfi merep kardei Ahmedin onu kast ederek okuduu;
Ey yumuamaz ta! Daha ne zamana kadar demiri bileyeceksin; ama kendin keskin olmayacaksn?

iirinin onda olaanst bir tesir icra etmesi barda taran son damla olacaktr. hretli lim insanlar peinden gelip onu bu fikrinden caydrmasn diye Hacca gideceini sylese de dem, Nuh, brahim, Hd, Mus ve s Peygamberlerin kssalar ile irtibatl olmas nedeniyle olsa gerek ama yolculua kar (Zerrinkub, 2001:130136). Geim kaynaklarn da Badatta brakan Gazzali iin artk zor bir dnem balar. El yazmacl ve ta iilii ile geimini salyor, avamn giyiniiyle ayn giyiniyor yinede halkn ilim ehline verdii sadakadan istifade etmiyordu. El-Munkzda Gazzli, Badattan ama geldiini ve iki yl amda kaldn syler. Bir gn yolu zerindeki bir medresede eserlerinin mtalaa edildiine rastlaynca depreen mderris gururu onu rahatsz eder ve onu bir i sorgulamaya sevk eder. el-Munkz, Gazalinin psikolojik durumunu itiraf ettii gnlk grnm arz eder. nziva yllaryla alakal, Emeviye Camiinin minaresinin kapsn kilitleyerek kendiyle yaanmln,

dndkten sonra da hadiselerin, evlad- iyalin, geim skntsnn huzurunu karp yalnzlktan duyduu tad bozduunu da anlatr. O, bu tad ancak ara sra duyar, ama o hale kavumaktan midimi kesmez. On sene kadar byle devam eder. Ona gre yalnzlklar esnasnda malum olanlar tamamen anlatmas mmkn deildir. Gazzali baka bir yerde ise bu malum olan zet mahiyetinde, insann, yalnzca beden ve kalpten ibaret olduu hakikatini kefettiini, kalpten maksadnn da Allah tanmaya mahsus ruhun hakikati olduunu syler. Anlalyor ki, Gazzali asl seyahatini kendi i lemine doru yapmtr. Toplumun onu rahatsz eden ynleri, toplumun nezdindeki yeri ve hakikat karsndaki konumu onu bu yolculua sevk eden amillerdir. Bu ka bu tr inzivann temelinde olabilecek eylerden kaynaklansa da dnnden karlacak birok sonu vardr.

BLM 2: BAZI DNLERDE VE SLAMDA NZVA

Mistik duygu-dnce, semavi bir kitaba dayansn ya da dayanmasn, hemen hemen btn dinlerde vardr. nsanlarn dinden beklentilerinin byk bir orann oluturan keml arzusu, dinlerin mistik ynleriyle giderilir. Bu amala insanlar, tbi olduklar dinlerin ritellerini de kullanarak bu gereksinimlerini karlamaya alrlar. Tepe bakla grlecektir ki, slamda olduu gibi dier dinlerde de Mteal(akn) varla yaknlama abas olarak deerlendirilebilecek bu davran ve tutumlar, biraz da Akn varln dnda kalan varlklardan (msiva) uzaklamay gerektirir. te bu yn itibariyle psikolojik varlk insann, ayn durum karsnda farkl tavrlar sergilemesi ve ynlerin farkll dnda grnen tablo hemen hemen ayn niteliktedir. Yeryznde yzlerce inann varl gz nnde bulundurulursa, elbette btn bu dinlerdeki inziva dncesini aratrmak ve ksa da olsa ana balklar halinde deinmek, ok hacimli bir alma ile olabilir. Bu nedenle bu almada, inziva kavramnn niteliklerini yanstabilecek birka dini inanca yer vereceiz. phesiz inziva dncesinin en etkili olduu dinlerin bir ou Uzakdou kkenlidir. Uzakdouda, aslnda Hinduizm, Budizm gibi ana inanlarn birer yorumu olan yerel dinlerin tamamna yaknnda var olan olgunluk iin ile dncesi, inzivann da hareket noktasn oluturur. Bu almada, inziva dncesinin arlkl grld semavi kkenli bir dier din olan Hristiyanln yaklamna ve Uzakdou dinlerinden de sadece Hinduizm ve Jainizme deinilecektir. 2. 1. Hinduizmde nziva Din yaantda insann inandn kendince ifade etmek istedii birok yol ve yntemden bahsedilebilir. Fakat btn dinler, insana bu hrriyeti diledii gibi kullandrmaz. Belirli zaman, mekn ve ekle balanan ibadetleri insann kendince yorumlamasna msaade edilmez. Eer insana brakldn dnrsek, dinlerde disiplinden bahsetmek elbette ki mmkn deildir. Yine de zaman ierisinde dinlerin arasna giren insanlarn alkanlklar, bir mddet sonra gelen dier inananlarca dinin kurallar olarak alglanmtr. slama gre bidat olan ve iddetle zemmedilen bu trden uygulamalar baz dinlerce irkin grlmemi, aksine kutsal saylmtr. Bunda kutsal bir metne dayanan semavi dinlerle dier dinlerin farkl olduu aka gze arpar.

te bu balamda Hinduizm, oluumunu uzun yllarca devam ettirmi, zamanla baz uygulamalarn din bnyesine alnd bir dindir. Sadular misal olarak verilebilir. Hindular, kendisini Tanrya adayan ve mrn derin bir melmet ierisinde geiren Sadularn, Tanrnn yeryzndeki temsilcileri olduklarna inanrlar. Fakat Sadu olabilmek iin cansz bir cisim gibi kalc olma kural olamayaca iin her doan ocua, Sadu potansiyeli var, gzyle baklabilir. Bu nedenle her geen gn Tanrnn yeryzndeki temsilcileri artmakta veya eksilmektedir. Yani, kutsal olarak grlen Sadularn varl aslnda Hinduizmin deiken yapsnn da bir gstergesidir. Uzakdou inanlarnn hemen hepsinde olduu gibi Hinduizmde de eziyet ve perhizle ruhun olgunlamas ve en sonunda nirvanaya yaklalmas hedeflenir. Bu bir ksm oryantalistlerin iddialarnda slam anlaytaki fena kavramyla da yan yana getirilmeye allmtr (Gngr, 1996: 43). Izdraba dayanma, Uzakdou dinlerinden slama pek ok gelenekte ruh geliim iin hayati nem tar (Sayar, 2005: 67). Elbette ierisinde kast sistemini de barndran bu dinde, ibadetlerin kiilerce uygulan da farkl olacaktr. Bu nedenle inziva dncesi bir Brahman ile sradan bir kylde ayr ayr gzkecektir. Tercihlerini Himalayalarda ve Devendranath Tagora gibi yerlerde inzivaya ekilmekten yana kullanan Hindu mnzevilerin yannda, (Sarkolu, 2002: 19). ibadethanelerin civarnda veya rf olmu uygulamalarn sonucu kendi evleri ya da evlerinin uzak bir aklnda inzivaya ekilenler de vardr. Hindu mnzeviler, zamanla inziva mekn olarak kalc olabilmesi iin maaralar iine bina edilmi ok katl mabetler yapmlardr ki, Hindistandaki mehur Ayanta ve Ellura maaralar bunlardan sadece ikisidir (Sarkolu, 2002: 68). Hindistan ve Nepal gibi Hindularn ounlukta yaad blgelerde, istesin istemesin herkesin girmek zorunda olduu inzivalar da vardr; Mesela, bulua eren kzlar 15 gn dar kamaz, al-verite bulunamaz, yemek yapamaz, temiz saylan nesnelere dokunamaz. Bir aileden len kimsenin cenazesi yaklp, civardaki kutsal saylan nehre klleri dkldkten sonra, ly yakan kii, beyaz (ihrama benzer) bir kyafetle, ayr gibi yeil bir alanda otlarn stnde, kendi yemeini yalnzca kendisi piirerek, hibir ekilde dokunulmadan bir hafta bekler. Dokunulursa, dokunan kimsenin de bir hafta yalnz bana kalmas gibi bir cezas vardr. Sonra ykanp tra olmas gereken bu kimse, bir ay beyaz elbise ile hayatn devam ettirir.

Nepalda uygulanan bir gelenee gre, sekin bir kz ocuu Bereket Tanras olarak kabul edilir, her ay ring denen ehrin etraf dolatrlarak bereket beklenir. uan Kumari adl kk bir kz ocuu Bereket Tanras olarak, nl Katmandu meydannda bir mabette, kurallara gre bulua erecei ilk gne dek mnzevi bir hayata tabi tutulmaktadr. Yalnzca ayda bir gn ringin dolalmas esnasnda bu mabetten karlr. (Kiisel Gzlem, 2005) Hinduizmde, kocas len kadnlar lanetli saylr. Bu kadnlara uygulanan bir tecritten sz etmek de mmkndr. 2. 2. Jainizmde nziva Fetih manasna gelen, Jain kelimesinden treyen Jainizm, ruhsal dnyay fethetmek anlamndadr (Britannica, 2000, Caynaclk Mad. ). Budizimle hemen hemen ayn tarihlerde ortaya kan ve aralarnda birok benzerliin bulunduu 5000 yllk bir din olan Jainizm dnyann en eski dinlerinden biri olarak kabul edilir. Hlihazrda dnya zerinde yaklak 4 Milyon Jainin yaad kabul edilir (Ahimsa, 2007). nan esaslarnn ouna ateist inanlarn hkim olduu Jainizmde yine Hindularda rastlanlan putperest eilimler de gzlenir. Jainizm in en temel kural Ahimsadr. Ahimsa; ac vermemek, iddetsizlik manalarndadr. Bu inan akidesinden dolay Jainistler, gndelik yaamlarnda (gzleriyle gremeyecekleri kk canllara varana dek) var olan her canlya zarar vermemek iin baz davranlarda bulunurlar. Mesela, teneffs esnasnda aza girecek kk canllarn lmemesi iin azlarn tamamen kapatan azlk takmalar, kyafetlerin arasnda dolaabilecek canllarn lmemesi iin kyafet giyinilmemesi, ilerinde bcek veya gzle grlsn ya da grlmesin kk canllarn bulunabilecei trden yiyeceklerin (meyve, bal, et) yasak olmas verilebilecek rneklemelerdir (Britannica 2000, Caynaclk Mad. ). Jainizmde insan elendiren, insann houna giden her eyden uzak durma esas vardr. Bu onlar mnzevi ve melankolik bir hayata iter. Gnmzde bu uygulamalar devam ettiren Jainler, tapnaklardan ayrlmaz, evlenmez ve mlk sahibi olamazlar (Jainism, 2007). 12 yl, Jainizmde din eitimin sresi olarak belirlenmitir. Jainizm etiine gre, bu sre iinde kurallara uygun inziva hayat yaayan ya da uzun denemelere ramen dnyevi arzularn kontrol edemeyen, iinden bu arzular hl atamam bir rahip lmn

hzlandrmal ve intihar etmelidir. ntihar usul ile kendini temizleme bu kimse iin tercih edilebilecek en doru davrantr (Newadvent, jain, 2007). nzivaya ekilmi Jainler, Ahimsa anlaylar gerei kendilerine ilien zararl zararsz haerelere dahi mdahale etmemeleri, bakterilerin lmemesi iin ila imemeleri gibi davranlar sonucu ruhlarnn temizlendiine inanrlar (Ahimsa, 2007). 2. 3. Hristiyanlkta nziva Hristiyanln balang noktas olarak da kabul edebileceimiz Hz. Meryemden itibaren bu dinde inzivann yeri gayet net grlebilir. Hz. Meryemin daha domadan annesi tarafndan mabede adanmas Hristiyanlktaki ilk inziva olarak nitelendirilebilir (Al-i mran 35). Kendisi yine mabette inzivada iken Allahn ona bir evlat ltfettii hem slam kaynaklarda hem de Kitab- Mukaddeste yer alr (Matta 1/18, Luka 1/2632, Yeaya 9/6). Hz. Meryemin bu inzivasnda mekn Kurana gre mabedin mihrabdr (Al-i mran 37). Fakat bu mihraptan anlalmas gereken, toplu ibadetlerde din grevlisinin kulland n tarafta bulunan bir mekn deildir. Zikr-i cz irade-i kl (bir btnn, parasn syleyerek tamamn kastetme). prensibince buradaki mihraptan asl anlalmas gereken, mabedin tamam veya daha zelde, iinden merdiven benzeri bir vastayla ulalabilen ayrca bir mekndr (Yldrm, 2003: 53). Mahfel de denilebilecek bu mekn, manastrlar ve kiliseleri birbirine balayan ve yerden biraz yksek olarak ina edilen hcre de olabilir. Bu hcreler, ibadet edilen yerlerin koruyucular olan ve kendini zahidce ibadete veren kimseler iin hazrlanmtr. Hz. Meryem de bu hcrelerden birinde kendini ibadete vermitir (Mevdudi, 1991, 53 ). Mabedin dou tarafnda olan bu mekn, onun hem ailesi hem de dier insanlarla irtibatnn kesildii bir yerdir (Meryem 16). Hz. Meryem iin bu yer bir aama sonrasnda mazhar olaca erefi glgelememesi iin dnya ile onun arasndaki bir perde gibidir (Meryem 17). O, burada d dnyadan bamsz bir ekilde Rabbi tarafndan temiz bir ekilde rzklandrlmtr (Al-i mran 37). Hz. sann hayatn srdrd ortam itibariyle, yalnzlk lmne dek onu terk etmemitir. Etrafnda sayl insan bulunan Hz. sann, bu yalnzl her zaman dlanmlk sebebiyle olmaz. Her ne kadar o, mutaassp Yahudilerin dlamalarndan dolay yalnz olsa da Rabbiyle ba baa kalma iin de insanlardan uzak kalmay tercih etmi, yer yer insanlarn aralarndan ekilerek ssz bir meknda ki bu ounlukta dadr- tek bana ibadetle megul olmutur (Matta 14/23).

Hz. sa, kendisine gnderilen vahyi teblii esnasnda, bu teblii ilgin bulup, merak eden ve kar kan birok insanla grmtr. nsanlarla gren, onlarn iinde bulunan Peygamber, bazen de onlarn arasndan syrlp yalnz kalarak ibadet etmeyi tercih etmitir (Luka 5/1516). Bata Yahudi din adamlar, sonra da onlarn kin ve nefrete sevk ettii toplumun Hz. saya kar tutumu, ou zaman onu bunaltm, o da bu duruma are olarak yalnzl, ssz bir yerde ibadeti tercih etmitir (Luka 6/12). Hatta bu inzivalarn bazsnda havarilerinden birkan yanna almtr (Luka
9/28). Havarileriyle beraber ekildii bu inzivalarda, Hz. saya gelen baz seslere onlarn da ahit olmalarndan anlalan, yalnzlklar bir dinlenmenin ok tesindedir (2.

Petrus 1/18). Hristiyanlkta grebileceimiz inziva rnekleri elbette bu kadarla snrl deildir. slamda olduu gibi, bir dinin peygamberinin uygulamalarnn, o din mntesiplerince taklidi son derece normal bir tutum ve davrantr. Hz. sadan sonra da Hristiyan rahiplerin gerek eitimleri esnasnda gerekse de din yaantlarnda inziva nemli bir yer tutar. Hristiyan azizler, maaralar ve kayalklara oyulmu manastrlar ibadet yeri olarak kullanmlardr. Mesela: Greme, Kaymakl ve Derinkuyudaki maaralar, rahiplerin barnak ve ibadet yerleridir ve Hristiyanlarca kutsal saylr (Sarkolu, 2002: 68). Manastrlar, genelde ulalmaz da balarnda ve kentlerden ok uzak yerlerde yaplrd. Bu tr manastrlara en gzel rnek Trabzondaki Smela Manastr ve Yunanistan snrlar ierisinde bulunan Aynaros yarmadasndaki tapnaklardr. Dik yamalar zerinde kayalara oyularak yaplan bu manastrlar, bir yalnzlk kalesini andrr grnme sahiptir (Bk. Sf. 32). Tpk tasavvuf hayatta var olan ve zaten krk demek olan ile, erbain gibi Hristiyanlkta da krk gnlk Byk Perhiz dnemi vardr. 1. znik Konsilinde tarihi sabitlenen (21 Mart) Paskalya Yortusunda, elli gn sren Hamsin dneminin iinde bulunan krk gnlk byk perhiz dneminin varl Hristiyanlarda da farkl bir ile ve erbainin var olduunu gsterir (Erba, 2003: 47).
Bu alma esnasnda kendisinden Hristiyan inancnda inzivann varl ile alakal bilgi aldm, Kadky Uluslararas Topluluu Protestan Cemaati Pastr Mr. Mike, dileyen kimseler iin byk ibadethanelerde tpk Hz. Meryemin istenildii de inzivaya ekildii mihrab gibi mekanlarn yapldn, ifade vakit inanllarn buralarda ruhlarn temizleyeceini

etti (Kiisel Grme, 2007). Yine birok dinde belirli dozlarda grlen ifa riteli gibi bir uygulamadan da bahseden Mr. Mike, aslnda patolojik kkenli bir sebebe dayal iine kapanma ve kendini kapal bir mekna

hapsetme

durumunda,

din

adamnca

uygulanan

yalama

merasiminin

Hristiyanlkta var olan bir uygulama olduunu belirtti (Yakub 5/1416). Gnmzde ise Hristiyan inancnda inzivann en iyi rnei Aynaros

yarmadasndaki rahiplerin yaants olarak gsterilebilir. Bin yl akn sredir devam edip sren bir inziva gelenegini bu yarm adada yaklak ikibin rahipe srdrlmektedir. Bu konuyla alakal geni bilgi inziva rnekleri arasnda verilecei iin burda detaylandrlmayacaktr.

2. 4. slamda nziva nzivann slamiliinin tartlmas gereken bu blmde nce slam yorumlar itibariyle inziva ve iinde inziva bulunan tutumlarn ele alnmasyla balanlacaktr. Her ne kadar kar duran slam bilginleri olsa da inziva, bu ynyle sisteme balanm bir grnm arz etmektedir. Bu blmde inziva kavram ifade edilirken dier ynlerinden ziyade, dini kayglarn sevk ettii yalnz kalmlk hali kastedilecektir. Zikredilecek inzivann, ruhbanlk gibi alglanmamas gerekir. Zira ruhbanlk bir ayette ifade edildii gibi; Allaha gre sevimsiz bir insan icaddr (Yldrm, 2003, 57/27). slam gelenekte inziva, arlkta tasavvuf kltrnde yer edinmitir. Birok erkna sahip bu disiplin iinde inziva tavr sergilenen eitli tutumlardan bahsetmek mmkndr. Tasavvuf erbabnca Hak yolcusuna Slik, marifete ve muhabbete ulama adna yol kat etmesine de Seyr- Sulk denir. te bu seyr iinde mesafe alabilme iin eitli yntemler vardr. Tasavvuf kurallar erevesinde ancak bir rehber veya mridin gzetiminde uygulanabilecek bu yntemlerle sliin ruhunun durulmas ve ald yolun neelerini duymas hedeflenir. Dnya ile irtibatndan kaynaklanan bir takm olumsuzluklarn silinmesi, Allahn rza gsterecei bir kul olabilme arzusu ve yaptklarnn karln kat kat alacan ummas onun bu seyrinde azmini artrr (Eraydn, 1997:317). Tasavvuf stlahtaki halvet, celvet, ile, uzlet, tecrid gibi ritellerin esasnda ar fiziki durumlarla insan kar karya brakmasna ramen mrid veya namzetlerin bu yollar tercih etmesi, hatta bir disiplin haline gelerek ayr bir yaam tarz olmas bu sebepten ele alnabilir. Tasavvuf, kl deil hl ilmidir. Teorik olmaktan kp pratik olmaya gemektir. Bu bakmdan bu esaslar, tasavvufta bir hayli gelitirilmitir (amil, ? , nziva Mad. ). nzivann tercih edilmesinin elbette birok nedeni vardr. Halktan ayr olma, ayn zamanda gnahtan ve gnaha sebep olacak eylerden saknmaktr. Ancak mutasavvflar ok farkl bir pencereden bakarak; "Uzlete ekilen iin mnasip olan; insanlardan uzak kalmasnn maksad, onlarn errinden uzak olmak deil, kendi errinden insanlarn selamette olmalar olduuna inanmasdr" denilmitir.

Dnyadan uzaklama anlamnda olan inziva, ya halkn errinden kamak iin, ya da mnzevinin "halka zarar vermeyeyim" diye yaptdr ki, erbabnca ikincisi birincisine tercih edilir (amil, ? , Uzlet, Mad. ). erden uzaklama inziva iin en ok tercih edilen sebeptir. Fakat A. bn Hanbelin rivayet ettii u hadis bu trl bir inzivann kymet asndan ikinci planda olduunu ifade eder.
"nsanlar iine karp da onlardan gelecek skntlara katlanan Mslman, insanlara karmayp onlardan gelecek skntya sabretmek durumunda olmayan Mslmandan daha hayrldr. " (Cnn, ?).

nsanlar arasnda yaamann ve bunun bir sonucu olarak onlra almann ve insanlarca allmann bir mmin sfat olarak belirtildii u hadis de inzivann Hz. Peygamber (s.a.v.)in idealindeki yerini anlama asndan gayet manidardr. Mmin lfet eder ve lfet olunur. lfet etmeyen ve lfet olunmayan kimsede hayr yoktur. nsanlarn hayrls ise insanlara hayrl olandr. (Bilmen, 1990: 491). mam Rabbani, insanlardan uzaklap uzlete ekilmek isteyen birine daha hayrl bir yol gstermek iin ihmal edebilecei bir noktada uyarr. Mbarek olsun! Uzleti isteyiniz! Bir keye ekiliniz! Uzlet Sddklarn arad eydir. Fakat Mslmanlarn haklarn gzetmeyi elden karmaynz. (Rabban, 2001:265). Kendisininde de uzlet hislerinin samimi bir ekilde belirdii, daha yksee meyil arzusunun varlndan bir vakit inzivaya ekilmek istediini belirtir (Rabban, 2001: 16). Anlalan o ki, bir kimse bunu kendine yol edinecek ve sorumluluklarn ihmal edecekse o vakit inziva tercih edilmez. Mutasavvflarn arzu ettii uzlet, insanlardan devaml surette uzak kalmak deil, nefsi terbiye edip tekrar insanlarn arasna dnmektir. Kueyr Risalesi'nde; esas uzletin insanlardan uzak olmak deil, gnahlardan ayr olmak olduuna iaretle yle der:
"Hakikatte uzlet, kt huylardan ayrlmaktr. Uzletin tesiri vatandan (yerinden) ayrlmada deil, kt vasflar deitirmede aranmaldr. Bunun iindir ki; "Arif kimdir?" sorusuna zahiren halkla beraber bulunduu halde, srren onlardan ayr olan kimsedir diye cevap vermilerdir (amil, ? , Uzlet Mad. ).

Mevlna mesnevsinde inzivada bulunan kimsenin maksadnn ne olmas gerektiini u beyitleri ile ifade eder.
Akll olan kuyu dibini semitir; zira halvette gnl sefas vardr. Kuyu dibinin zifiri karanl halkn zulmetinden iyidir. Halkn ayan tutan kimse ba alp getirememitir; yani nihayete erip srra muttali olamamtr. Halvet ayara kar lzmdr, yara kar deil; krk k iin gereklidir bahar iin deil. . .

nsan, Mevlnann ifadesiyle, bir pergel gibidir. Ayann biri halkn arasnda dolarken dieri ise ivili ayak gibi hakta sabittir. Serbest ayak kapatldnda gelecei yer ne olursa olsun ivili ayan yan olacaktr. Yalnzlk dncesinin insana kazandrd nemli mesafeler varken kaybettirdii birok ey de olabilir. slamn yalnzlkla alakal yaklam kiiyi nefsinin tehlikelerinden koruma ynndedir. Bu ynyle anlalmas gereken yalnzlk insanlardan uzaklaarak deil nefsinden uzaklaarak elde edilebilir. nsanlardan uzakta fakat nefsiyle ba baa kalan bir kimse asl tehlikeye maruz kalm kabul edilir. Ktb-i Sittede Sevban tarikiyle nakledilen u hadis bu yanyla deerlendirildiinde asl olann nefsaniyetten syrlma olduu ortadadr.
"mmetimden bir ksm insanlar bilirim ki, Kyamet gn Tihme dalar emsalinde tertemiz hayrlarla gelirler. Allah o sevaplar, salm toz haline getirir (deersiz klar, kabul etmez). Sevban dedi ki : "Ey Allah'n Resul! Onlar bize tavsif et, durumlarn akla da, bilmeyerek biz de onlardan olmayalm!" Sonra Allah Resul aklad: "Onlar sizin din kardelerinizdir. Sizin cinsinizden insanlardr. Sizin aldnz gibi onlar da gece ibadetinden nasiplerini alrlar. Ancak onlar, Allah'n yasaklaryla tenhada ba baa kalnca o yasaklar ihll ederler, inerler.

Grlyor ki Hz. Peygamber (s.a.v.) de insanlarn arasnda bir yn amel yapp onlarn arasndan syrlnca bu yaptklarn boa karacak iler yapan kimsenin yalnzln bir afet olarak tasvir ediyor. u durumda yalnzlktansa kalabaln tercihinin daha uygun olaca anlalyor. nsanlar arasna karmann (ihtilat), onlarla mnasebet iinde olmann kiiye kazandrdklarn nazara alan mam Rabbani, keye ekilip, uzlet etmek isteyen ve uzlete ekilen birine yle sohbetler var ki, onlarn uzletten daha kymetli olduunu yazar. veys-i Karniyi dnmesi gerektiini hatrlatr. Ona gre o, uzlet etmek ister ama insanlarn en iyisinin sohbetine kavuamaz. Sohbetin ykselttii derecelere eriemez. Tbiinden olur. Birinci derecede olmaktan ikinci dereceye der. Halk arasnda, kalbini Allah ile bulundurmak saadetine kavuulacan, snnete yaparak, ok kymetli eyler elde edilebileceini, bidatlerden saknarak, yksek derecelere kavuulacan ifade eder (Rabban, 2001:270). nsan psikolojisi itibariyle dnldnde bir kavram ve olguya mspet yaklaanlarn varl kadar menfi yaklaanlarn olmas da bir o kadar gerektir. nziva ile ilgili menfi yaklam, insana eza ve cefadan baka bir ey kazandrmyor gibi gzkse de inzivann insanlar nazarnda bir konum kazandrabilir hususiyete sahip olmas ynyledir. Samimi duygular iinde, srf Allaha daha iyi bir kul olma, Onun rzasn kazama gayretinde olanlarn yannda sosyal yapdan bir konum kapma, insanlarn gznde iyi gzkme ve sayg beklentilerinden olsa gerek baz insanlar da bu zoru tercih etmilerdir. Muhasibye gre bu bir aldanmlktan baka bir ey deildir. O, baz durumlarda uzlet dncesinin aldatc olabileceini vurgular.

Halktan uzaklama, kullarn bir ksmnda yanl niyetlerle tezahr eder. Bunlar insanlardan Allaha kaarken insanlar arasnda bir makam gzlerler. Bu elbette maddi bir mansp veya paye deildir. Halkn arasnda zhdyle hret bulma tutkusu onlar esir etmitir. Bu kimseler gurura boyun eer. Hatalarn grmez, yaptklarn beenirler (Muhasib, 2004:508). Byle bir duruma dm kimse iin tasavvufu ilk kez doktrinletiren Muhasibi (Gngr, 1996: 58)., iki kavram hatrlatr: Riya ve ucb. Her hakkn zerinde Allahn hakknn olduunu, ibadetlere riya kartrmadan srf Allah iin yapmann Allahn hakk olduunu ve hakk sahibine iade etmek gerektiini hatrlatr. Ucb ise az ibadete gvenmedir. Yapmack uzletiyle insann teselli bulmasnn onun dier amellerini de zayi edeceini ifade eder (Muhasibi, 2004:510). nzivann tercihine baka bir sebepte tatmin olma arzusudur. Kii bir boyun eme ifadesinden uzak, beklenti ile uzlet yaar, alkanlklarnn esiri olursa yaptklarnn dine dayanmasn kendisine bir kalkan gibi grebilir. Bu, dinde olmayan bir takm uygulamalar dine sokma anlamna gelen ve asla dinen kabul grmeyen bir davrana dtnn de iaretidir. Bidatlerin olumasnda insanlarn dinin koyduu kurallar yetersiz grmesi ve bunu halka kabul ettirme arzusu da vardr. Bu tip kimselerde meydana gelen dier bir davran da yapmas gerekenleri ihmal etmesidir. . Rabbani, bu kimselerin halk arasnda, Allah hatrlayamadklarndan, krk gn bir yere kapanp halvet yaptklarn syler. una da arr, bu tip insanlar, bu bidatleri yaparken, o mbarek yolu kuvvetlendirdiklerini, olgunlatrdklarn sanrlar. Ykclklarna, tamir ve onarm derler (Rabban, 2001:168). Cahil soflerin, zikre, fikre sarlp, farzlar ve snnetleri yapmakta gevek davrandklarn, krk gn ile ekmeyi ve riyazetler yapmay beendiklerini, olu Muhammed Sadka bir mektupta yazar (Rabban, 2001:260). Bazlarn ise zikri ve ibadeti elence iin yaptklarn syler ve onlar ocuklukla niteler. Ona gre, alkla ve insanlardan kaarak ile odasnda yalnz yaamakla nefislerini temizleyen, fakat Allaha yaklamayanlar baz sezilere sahip olabilirler. Dini olsun ya da olmasn sk perhiz ieren ritellerin olduu herhangi bir disiplinde de gzlemlenecei gibi seziler cisimleri kapsar, maddeleri kef etmeye yneliktir, mahlklarn gayblarn haber vermeye dairdir. Bunlar, yalnz mahlklardan haber verir. nk Allah ile aralarnda perde vardr. nsanlarn ou, Allahtan kesilmi olduklarndan ve hep dnyay dndklerinden dolay, maddeleri kef edenlere, mahlklardan bilmediklerini haber verenlere kymet verirler. nsanlara da serzenite bulunarak bu noktada byk yanlg ierisinde olduklarn syler. Marifet ehli dururken onlar byk bilirler. Allahn marifetiyle donatt marifet ehline ramen onlar Evliya ve Allahn seilmi kullar sanrlar (Rabban, 2001:293).

stenilen inziva durumunda insanlardan uzaklaan ferdin yine insanlara yk olmas doru deildir. Zamanla kurumsallaan bu uygulamalarn netice verdii sosyal yardm anlay gerei, dervilerin inzivaya ekildii tekke ve zaviyelerde geim kayna problemi de domutur. Suiistimale ak bir yn olmasna ramen asl mutasavvflar, mutlak hrriyeti setik ve Hakk'a teslim olduk diye, dnyadan el-etek ekip, ii gc brakmamlar, sf elbisesine brnp, bir keye ekilip, menfaat salamaya almamlar, meslek edinerek el emeklerinin karl olan lokmalarn yemilerdir (amil, ? , nziva Mad. ). nziva kavramnn alglanyla ilgili bu giriten sonra, tasavvuf erbabnca iinde inziva durumlar olan ile, halvet, celvet, uzlet" kavramlarna srasyla, yine inziva eksenli genel bir deerlendirmeye geebiliriz. 2. 4. 1. Halvet Tenha bir yere ekilme, inzivada bulunma ve yalnzl seme manalarna gelen halvet, mutasavvflarca, halktan uzletle tamamen Hakk'a ynelip, duyu, sezi, zevk ve hl erevesinde her zaman Allahla bulunmak, duyuunu, biliini, bakn, varln, halini, duygularn, ruhunu sadece O'na yneltmek gibi yorumlanabilir. nsan halvette kendisiyle babaa kalrken ayplaryla da yzlemi olur.Eskiden hamamlarda terleme ve ykanma iin yaplm tek kiilik hcrelere de halvet isminin verilmesinden de anlalr ki dervi halvet hanede gnahlaryla da yzleir (Abdlaziz Bey, 2000: 499). Halvette esas olan, ruhun tasfiyesi, nefsin tezkiyesi ve vicdann btnyle Allaha ynelmesidir. Bu ynelmenin misalleri mutasavvflarca bata peygamberlerdir. Hz. Peygamber (s.a.v.)in nbvvetten nce geirdii tahanns denilen uzletleri, risaletiyle beraber tahannslerin itikfa dnmesi, Hz. Musann Turdaki krk gecesi, Hz. Meryemin Ruhul Kudsle karlatndaki inzivas halvet olarak alglanmtr. Hz. Peygamber (s.a.v.)in bir hadisinde, ssz bir yerde Allah' zikredip gz yaaran kimsenin hirette imtiyaz sahipleri arasnda bulunacana dikkat eker (Buhr, "Ezan", 36; Mslim, "Zekt", 91). Bu da mutasavvflarn kanaatlerini pekitiren baka bir sebeptir (DA Halvet Mad. ). Riyzt halvetin bir yndr. Halvette bulunan kimse uzletin esas olan az yeme, az konuma, az uyumay yerine getirmelidir. Halvetin ilk basama krk gnlk bir faslla tamamlanr. Sonrasnda gusl alnr, iki rekt namaz klnr ve gzya ile tvbe edilir. Mrit, mridi halvete sokaca zaman onu alr, halvet odasna kadar elik eder; orada dua eder ve ayrlr. Mrid, yalnz kald o hcrede itikfta gibi yaar. ll yer, ll ier ve gc yettiince, beden ihtiyalarn en aza indirir; hatta byk lde unutmaya alr. Aln snr ise;

ekmek-katk ayrt edilemeyecek seviyeye gelinmesidir. Halvethanede abdestli bulunmaya gayret gsterilmeli, uykuya kar mcadele edilmelidir. Halvethanelerin genelde camii veya mescitlerin yannda olmasndan istifade ile sadece cemaatle klnacak namazlara devam edilebilir ancak Halka halvet belli edilmemelidir. Halvet deneyimini insanlara aan nadir kiilerden olan Prof. Michaela Mihriban zelsele gre halvette herkes ihtiya duyduu artlar bulur.
Ben galiba etin bir vakaym, yani entelektel kabuum ok sert.Yolda ilerlemek byk aba gerektiriyor. yle olmasayd Peygamberimiz (sas) nefsin eitilmesini, byk cihad olarak nitelendirir miydi? Hz. Mevlna, Yksek bir mertebeye ulam birini grdnzde bilin ki bunun arkasnda byk bir emek yatar. der. Fazla bir aba sarf etmenizi gerektirmeyen bir halvet, u an bulunduumuz ekliyle kendimizi amamz iin gereken sarsnty salayamayacaktr. Aksi takdirde neden Mevleviler birbirlerini selamlarken Allah zorluklarn artrsn! desinler? Doru bir tutumla mcadele ettiiniz takdirde, mcadele ettike, kendi iinde daha ok geliirsiniz. Savunma mekanizmalarnn acy hafiflettii dorudur; ancak ayn zamanda Allahn bizim iin takdir ettii yaam koullarn laykyla gsleyip kendimizi gelitirmemizi engellerler. Bu nedenle, karma kan her zorluk iin mteekkirim, tpk Allah zorluklarn artrsn diyenler gibi. (Zaman: 2003).

leri gidip patolojik noktay zorlayanlar da olmutur. Baz sfler evlerini terk etmiler, mezarlklarda, viranelerde, harabelerde, hatta bazlar maaralarda yaamaya balamlar, bunlar "ikeftiyye" tabir edilmilerdir (DA Halvet Mad. ). Gazzaliye gre halvette Hakkn hitab iitilir dese ve buna Hz. Peygamber (s.a.v.)in vahyi ilk alndan sonra rtye brnmesini (el-Mddessir 74/1). misal verse de bn'l-Cevz ve bn Teymiyye onunla ayn grte deildir. bn'l-Cevz, halvette duyulan bir ses varsa onun mridin ruh halinin dengesizliinden kaynaklanan baz vesveseler olabileceini syler. bn Teymiyye ise halvetin faydal olan ve bidat olan diye ikiye ayrlacan syler. Ona gre baz byk mutasavvflarn tasvir ettii halvet tablolar bidattir ve eytani halleri beraberinde getirmekle kalmaz, Hristiyan ruhbanl ve Hindu inzivasyla benzer vasflar tayabilir (DA Halvet Mad. ). Halvetin esas itibariyle insanlardan kama gibi bir amac yoktur. Gerek halvette kalbin ve zihnin halktan uzaklap kendini Allah ile birlikte hissetmesi, bu vaziyette de toplum iinde yaamann kalben Hak ile birlikte olmaya engel olmad inanc vardr. lk dnem mehur mutasavvflarnn kanaatleri de bu yndedir. Cneyd-i Badad, Tevhid ehli, bedenleriyle eyada bulunur, ancak ruhlaryla dnyadan ayr olurlar" der. Rabia el-Adeviyye ise, "Bedenimle halk iindeyim, fakat ruhumla dostum olan Hak ile birlikteyim" diye bu hali tercme eder (DA, Halvet Mad. ).

Esas itibariyle dinde btn ibadetler Allah rzas iin yaplmaldr. Bakasnn rzasnn aranmasna riya denir ki bu da dine gre Allaha ortak komann (irk) bir eididir. te yalnzca Allaha yaplan bu ibadetler yine Onunla babaa kalma durumunu da ifade eder. Bu vecihle her ibadet, insann dar ile alakasn gerek fiziken gerekse niyet ynyle bir mddet de olsa kestiine gre uzlet ibadetten bir para renk tar. Kald ki baz ibadetler ritel olarak da yalnz yaplr. nsanlarn kendi tercihleriyle yaptklar nafile trnden ibadetlere verebileceimiz rneklerin en banda gelen gece ibadeti gibi. Dindar ve hassas (mttak) kullarn gece hayatna nem vermeleri de bu sebepledir. Maksat Allahla halvet olma diyebileceimiz yalnz kalmadr. Bilimsel adan bakldnda gnmzde yaplan beyin aratrmalar sadece zikrin deil, halvetin; oru, duyusal uyarm yoksunluu gibi tm dier koullarnn insan beyninin kimyasnda, dolaysyla da insanda deiikliklere neden olduunu syler (Zaman: 2003). 2. 4. 2. Celvet Aslnda, halvetler, "celvet" iin Salikin nefsini ve halk irada hazrlama temrinidir. Yani, celvet, halvetle megul olanlarn hedefinde duran bir sonraki basamaktr. Kesret iinde vahdeti fark eden seyr- sulk yolcusu, cem iin halvette bulunur ama bu noktann bir gerei de tekrar kesrete dnmeyi bilmedir. te bu urucdan sonra nzule celvet denir. Halkn arasnda olma bir Kuran ayetinde "yle adamlar vardr ki ticaret ve alveri onlar Allah' zikretmekten alkoymaz" (Nur 24/37) mealindeki ayetin de iaret ettii, tasavvuf literatre de "el krda, gnl yarda"; "kalbin halktan gib, Hak ile hazr olmas" gibi deyilerle gemi bir mahiyete sahiptir. A. bn Hanbelin rivayet ettii hadiyse Hz. Peygamber (s.a.v.): "nsanlar iine karp da onlardan gelecek skntlara katlanan Mslman, insanlara karmayp onlardan gelecek skntya sabretmek durumunda olmayan Mslmandan daha hayrldr" der. bn-i Arab el-Ftuhatnda, madd ilikilerden syrlp Hak ile birlikte olma mertebesine ulam bir salikin artk beden halvete ihtiyac olmadn, celvetin halvetten bir sonraki basamak olmas ynyle daha stn bir hal olduunu belirtir (DA, Halvet Der Encmen, Mad. ). Baz tasavvuf mereplerince halvetin tercih edilmesi gibi bazlar da celveti yol olarak benimsemilerdir. En mehuru Nakibendliktir. Bahauddin Nakibend hazretlerine yolu sorulduunda: Halkn iinde halvette bulunmadr (halvet der encmen) demitir (Eraydn, 1997: 378).

2. 4. 3. Uzlet Uzlet halvetin bir buududur. Fakat kartrlamamas gereken bir nokta vardr. nziva ile uzlet ayn anlama gelse de bu ikisi genel kavramlardr. Halvet ve ile (erbain) gibi kavramlar her ne kadar ilerinde uzlet ihtiva etseler de sre tayini sz konusu olduundan, krk gn ya da en son noktas bin bir gn olan halvet ve ile, sre ile snrl olmayan uzletle kartrlabilir (Eraydn, 1997: 140). Ehl-i tasavvuf toplumun bozulmas, din ve ahlk d davranlarn yaygnlamas, zulm ve hakszlklarn artmas gibi olumsuz gelimelere kar verdikleri mcadelenin baarya ulaamayaca kanaati oluunca da kendilerini kurtarma ve daha fazla gnaha girmeme iin uzleti tercih etmitir. Sosyal btnln yitirildii bylesi toplumsal bnyede bireyciliin bir sonucu olan, anari ve zlme durumu en arpc haliyle grlr. Fertlerin ilkeleri inkr btn bu karmaann temel sebebidir (Gunon, 1999:95). Baz ehl-i tasavvufun uzleti semelerine sebep ise Hz. Peygamber (s.a.v.)in tahanns denilen nbvvet ncesi ve itikf denilen nbvvet sonras snnetine uymaktr. Uzlette drt temel prensip vardr. Bunlar: "kllet-i kelm", "kllet-i taam", "kllet-i menm" ve "uzlet ani'l-enm" olarak tabir edilen az konuma, az yeme, az uyuma ve insanlardan uzaklamadr. Kuranda Mzemmil Suresinin sekizinci ve onuncu ayetlerinde Hz. Peygamber (s.a.v.)e yle hitap edilir. Rabbinin yce adn zikret, fanilere bel balamaktan kurtul ve btn gnlnle yalnz Ona ynel. O dounun da batnn da rabbidir. Ondan baka lah yoktur. O halde sen de yalnz Onun himayesine sn, yalnz Ona gven. Onlarn sylediklerine kar sabret, onlardan gzel bir tavrla uzak dur. Mfessir Hamdi Yazra gre, tam anlamyla ona ynelmeden buradaki kast, dnya megale ve maksatlar gnln asla igal etmesin olarak anlalabilir. Zaten tebettl, lgatte, kesmek demektir. Mesela, her eyle ilgisini kesip Allah'a ibadet ettii iin Hz. Meryem'e "Betl" denilmitir. Asl maksat, her eyden kesilip Allah'a dnmektir. Tebtlde ise, Allah'a ynelmek iin bir i yapma manas vardr. Fakat "tebettl"n yani Allah'a ekilmenin meydana gelebilmesi iin de nce "tebtl" yani kendini her eyden ekmek gerekir. Nitekim bir ayette, " Urumuzda cihat edenlere gelince, elbette biz onlar yollarmza hidayet ederiz. "(Ankebut, 29/69) buyrulmutur. Onun iin, yce Allah nce asl gaye olan "Allah'a ynelmeyi, sonra da onun art olan "bu i iin alma"y zikretmitir. Ayette terk ederken Peygamber bir yntem de salk verilir: Hecr-i Cemil. Bu; kalben ve fikren onlardan uzak durup yaptklar ilerde onlara uymamakla beraber ktlklerine karlk vermeye kalkmayp hogr, idare ve gzel ahlk ile gzel bir muhalefet yapmaktr (Elmall, ?: 232).

te etrafn karanlndan uzlete ekilmeye dayanak arayan ehl-i tasavvufa bu ynlendirme de etkili bir amildir. Buna bir rnek olarak Mevlnann, Divan- Kebirindeki, u mehur gazeli verilebilir:
"Bize Hak yolunda bir sr, bir yolculuk nasip oldu. Biz, bizsiz olarak neelenir ve sevin duyarz. yle ise gelin, hep bizsiz olalm, bizsiz kalalm. nceleri kaplar yzmze kapalyd; biz bizden kurtulunca, btn kaplar da alverdi. Biz bu yolda bizsiz olduumuz iin gnllerimiz huzurla doldu. Bizden gizlenen o Gzeller Gzeli Sevgili bizsiz olarak yzmz okad. Biz O'nun urunda can verdik; O da bizi bizden kurtard. "

2. 4. 4. ile Farsa krk anlamna gelen bu kelime yerine yer yer erbain tabiri de kullanlmtr. Krk rakamnn ayr bir deeri vardr. Dervilerin nefisleri krmak iin her trl zahmete katlanma artyla binbir veya krk gn yaptklar dergah hizmetine denir. ileye girene ise ileke denir. Niyetlenip de cayanlar iin ile krd denilir. Bu kimseler tekrar ileye balar. Yine ile krdnda ise dergahtan kovulur (Abdlaziz Bey, 2000: 407). ile veya erbainin, Kurandaki birka durumla benzerliinden dolay kaynan Kurana dayandran mutasavvflar vardr. Onlara gre Hz. Musann vahiy almak zere Tur dana ktnda orada geirdii srenin krk gn olas (el-Arf 7/142)., kavmininse yine krkla ifade edilen krk yl sre ile Tih lne Allah tarafndan mecbur braklmas (bk. el-Bakara 2/51; el-Mide 5/26), bunun iin yeterli bir dayanaktr. Bir hadiste Hz. Peygamber (s.a.v.)in "Krk gn Allah iin ihls ve samimiyetle geiren kimsenin dili hikmet pnarlaryla beslenir" buyurmas erbain mddetinin krk gn olmasnda nemli yer tutar (DA ile Mad. ). Halk nazarnda da krk gnn ayr bir yeri vardr. Atasz olarak kullanlan deyilerde krk gnn insan zerinde bir huyun yerlemesi iin gerekli bir sre olduu ifade edilir. Mehur menkbelerde de samimiyet ls olarak krk gn nemli bir yere sahiptir. ilehane denilen zel meknlarda geirilen bu krk gn boyunca Salikin eitli aamalar kat ettii kabul edilir. Genel de krk gn olsa da ile mddeti Mevleviler gibi baz tasavvuf anlaylarnda bin bir gn olarak da uygulanr (Eraydn, 1997: 141). 2. 5. Dinlerde nziva Karlatrmas Buradaki kyas, dinler arasnda yaplacak bir kyas deildir.. Dinlerin pratikteki uygulamalarnn birbiriyle karlatrlmas ve bunun insan psikolojisindeki tesirleri deerlendirilmelidir.

Grld gibi temelde perhiz anlaynn olduu uzakdou dinlerinde formal bir inziva anlayndan sz edilememektedir. Yerel uygulanlarn farkllk arzetmesi nedeniyle ayn inan btnlne sahip farkl alglaylarn yalnzlatrmas da farkldr. Buna nazaran semavi dinlerde korunmuluktan ve nakil eklillerinden olsa gerek daha formal bir uygulamayla karlarz. Amalanan nihai hedefe gre de kyaslanacak olursa saf iyilik dncesi uzakdou inanlarnda inzivann temel sebebi olarak deerlendirilebilir. Ancak kutsal semav bir metne dayanan dinlerde bu dnce biraz daha derinliklidir. Sadece dnya iyiliinden daha ok Tanr rzas gzetilerek yaplan bir amaliyedir inziva. slamiyette ruhban snfnn olmamas dier dinlerden ayr olarak dnldnde bu kapy tm mntesiplerine aralar (Yldrm, 2003, 57/27). Sadece ruhbanlarnn ve din adamlarnn yapt bir pratik olarak inziva, Hristiyanlk ve Yahudilikte daha dar hinterlanda sahiptir. Varlmak istenen hangi ama olursa olsun dinlerin inzivadan beklentileri; yine bu dinleri yaayacak insanolunu bata din sonra da gndelik yaantsnn nizam iin hazrlama olarak nmze kar. te bu kemal yolculuu iin dinler inziva mevzuunda bir ynyle aynlar.

SONU Sonu olarak, inziva sebep ve sonu ilikisi deerlendirilmeksizin anlalamayacak bir fenomendir. Kiilerin, zelde de dindar kiiliklerin niin uzlet hayat yaamak istediklerini tespit edebilmek ve psikolojik ynlerini tanmak iin bu yntem mutlaka gereklidir. Hemen hemen her din mensubunun din yaantsnda Tanr honutluu temel hareket noktasdr. Bu nedenle btn fiillerini bu noktaya bal ileyen dindar insanlar elbette uzletle de bir yaknlama kastndadr. Bu yola bavuran dindar kiilikler, kendini lahi varla daha yakn hissettii zaman dilimleri ve meknlarda yaamak isteyerek toplumdan uzaklama yntemini bir nevi ibadet olarak icra etmilerdir. Sosyal gereklik iinde insanlarn, yaad topluma uyumunda eitlilik gzlemlenebilir. Her bir ferdin sosyal yaantdan beklentisi farkldr. Bu nedenle toplum iinde cereyan eden baz olay ve olgularn, o toplumun fertlerinden bazsnn uyumunu kolaylatrabilecei gibi bazsnn da zorlatrabilir. Uyum sorunu yaayan kiilerde ise ilk grlebilecek davran; kendini toplumdan soyutlama olacaktr. Yaad sosyal evre iinde kendine gre yanllar gren fert, zamanla bunlara tepkisel bir duru sergileyecek, bu yanllar dzeltme abas gsterecektir. Fakat bu tutum istenilen neticelerle sonulanmazsa kendi i dnyasna kapanacak, dorularnn kayna mteal (akn) varlkla olan mnasebetini artrmaya ynelecektir. Her inzivann temelinde dini kayglar arama elbette byk bir yanltr. Temelinde insan kayglar tayan inzivalarn varl bizi insan piseinin zerine eilmeye sevk etmelidir. Herhangi bir Psikiyatrik nedene dayanmad srece btn uzlet eilimleriyle din psikolojisi alannda alma yapanlarn yakndan ilgilenmesi gerekir. Psikiyatrik nedenlere balanabilecek yalnzlk durumlarnda ise deer tartmasna girmeden, ifa noktay nazarndan dinin ruh terbiyesi yntemleri ele alnmaldr. Kiilerin kendine ait sorunlar, bu sorunlar toplumdan gizleme eilimleri de inzivaya sebep olabilir. Sululuk dncesinin insan yalnzla itmesi hem din hayatta hem de sosyal hayatta oka ortaya kan bir durumdur. Fiziki nedenlerden ve d dnyadan dolay insanda grlen yalnzlk hissi de bir baka trden inzivadr. Corafi etmenlerden mimari yapya kadar insan yalnzla itebilecek birok sebep d dnyada mevcuttur. Hava artlarnn insan ruhundaki tesiri ve kasvetli binalar hakknda Hz. Peygamber (s.a.v.)in beyanlar nazara alndnda bu sebeplerin bilinmesinin sonuca ne denli tesir icra edecei ortadadr.

Kimliliin oluumu esnasnda insan yalnzla itebilecek sebeplerin varl da konunun baka bir yndr. Yaam evreleri ve kiiliin oluum srecinde ferdin kar karya kalabilecei baz durumlar onu inzivaya yatkn hale getirebilir. Dlanmlkla karlaan ocuklarn, ergenlik problemleri yaayan genlerin, i veya eitim hayatnda yaad problemlerden dolay ie kapanan yetikinlerin, yalla alamam ve meguliyetsizlikten yaknan ihtiyarlarn durumu gz nne alnrsa fertlerin birok sebepten inziva hayat yaamak istedikleri veya byle bir hayat yaamak zorunda kaldklar grlecektir. Bu kadar ok sebebe dayanan bir olgunun elbette ki sonular da nemlidir. Bu asndan deerlendirildiinde her inziva eiliminin ayn zellii tamad grlr. Fiziki ve d dnya kaynakl birok yalnzln, sebepleri ortadan kalktnda bu halin de giderek kaybolduu gzlemlenebilir. Ancak sebepleri ortadan kalktnda veya iyiletirildiinde ortadan kalkmayan yalnzlk eilimleri genelde Patolojik sonular dourabilir. Bu durumun en az zararla atlatlabilmesi iin psikolojik, gerektiinde de psikiyatrik destein devam arttr. Konunun din yn dnlrse, temelinde mistik dncelerin hareket ettirici olduu inzivalarn kontrol edilebildii srece insan kemal noktasna yaklatrabilecei dnlebilir. Sre snr olmas bu trl inzivalar dierlerinden ayrr. Gazzali, Ahmed Yesev, bn Bei, Mevlana gibi mutasavvflarn ve topluma yn veren insanlarn inzivalarnn ayr bir zellii vardr. Toplum iinde ikyet mevzuu olan yaantdan sklan bu trden insanlar rotasyon gayreti ve tecdid mefkresinde bir araya getirilebilir. Toplumun yeniden bir canlanma ve tazelenme srecine girmesi ynndeki gayretlerinin, nziva sonrasnda gzkmesinden karacamz anlam; bu tr yalnzlklarn hem toplum hem de insan asndan ne kadar faydal olduunu ortaya koyar. Gandi ve Diem gibi birok dou siyasi liderlerinde olan tepkisel duru ynteminin bir paras olan inzivalardan bahsetmek mmkndr. Bu trl inzivalardan sonu olarak karizmatik liderlerin kmas bu mnasebetle beklenen bir durumdur. Uygunluu asndan deerlendirildiinde ise inziva, sreli ve yenilenme amac tayorsa faydaldr. Sosyal yaratlan insann aksi eilimleri yine ayn cinsten cezalar ve olumsuzluklarla karlamasna neden olabilir. zellikle birok emrinin toplumsal yapda yaplas gereken dinlerin, insanlar kaytsz bir yalnzla itmeleri dnlemez. Dindarlarda grlen uzlet anlaynn ise dini hayat daha akn bir grnme sevk etmek iin olmas gerektii ise unutulmamaldr. Bu trden yalnzlklarn dinlerde zellikle de slamda ibadet heyecanyla yaplmas bunun bir gstergesidir. Hz. Peygamber (s.a.v.)in hayatnda

grdmz inzivalarn periyodiklemesi vahyin balangcyla olmutur. Bu nedenle uzlete yatknl olan ftratlarn, bu eilimlerini asgariye indirme ve hatta giderme, bu ihtiyacn tasvip edilmeyen yollarla giderilmesinin nne geme asndan itikflarn deeri ok byktr. Harriet Beecher Stowe; hzn duyabilen her ruh iyilie muktedirdir der. Louis Massignona gre ise, strap, hayatn zdr. Hzn, hayattan dlanmamaldr. Hzn erbabnn hasta olduu kanaati gittike yaygnlarken Hz. Peygamber (s.a.v.)in ifadesinde; gzmz ya dker, kalbimiz hzn eker, fakat Allah raz olmayaca sz sarf etmeyiz buyurmasndan da anlalan dengenin muhafazas esastr. Bu denge insannn srmesi ise gayet zordur. Mevlnann ifadesiyle, bir pergel gibi, ayann birini ivileyip dieriyle insanlk leminde seyahat etmenin dindar kiiliklere salayaca birok katkdan bahsedilebilir. Uzlet ve lfet gibi kart durumlar, imkn veya imknszlklar ne iyi ne de ktdr. Bu deer tartmas bizi doru sonulara ulatramaz. nk bunlar iyi veya kt klan ifade edilse de bilememe orannn yksek olduu arkalarndaki niyet ve iradedir.

KAYNAKA Abdlaziz Bey, 2000 Osmanl det, Merasim ve Tbirleri, Tarih Vakf Yurt Yaynlar, 2. Bask, stanbul BLMEN, 1990, mer Nasuh, slam lmihali, Bilmen Basm ve Yaynevi, stanbul CANAN, brahim, ?, Ktb- Sitte (Hadis Ansiklopedisi., Aka Yaynlar, stanbul APAN, Ergn, 2002, Kuranda Sahabe, Ik Yaynlar, stanbul Diyanet slam Ansiklopedisi, 19892000, stanbul EGEMEN, Bedi Ziya, 1952, Din Psikolojisi, Ankara niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Ankara ELMALILI, Hamdi Yazr, ?, Hak Dini Kuran Dili, (Zaman), stanbul el-MUHASB, 2004, er-Riaye, eviren: Abdulhakim YCE, Ik Yaynlar, stanbul, el-Mncid fl-Luati vel-Edebi vel-Ulm, 1956, Beyrut Encyclopedia Britannica , 2000, C. 5, Ana Yaynclk, stanbul ERAYDIN, Seluk, 1997, Tasavvuf ve Tarikatlar, M. . lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul ERBA, Ali, 2003, Hristiyanlkta badet, Ay Kitaplar, stanbul ERDOAN, Mehmet, 2001, Vahiy-Akl Dengesi Asndan Snnet, 2. Bask, M. . lahiyat Fakltesi Vakf Yaynlar, stanbul GAZZAL, Muhammed, 1970, el- Munkz mined- Dall, Caalolu Yaynevi, stabul, GUENON, Ren, 1999, Modern Dnyann Bunalm, eviren: Mahmut Kank, Verka Yaynlar, , stanbul GNGR, Erol, 1996, slam Tasavvufunun Meseleleri, tken Yaynlar, stanbul http://arsiv. zaman. com. tr/2003/04/15/dizi/h2. htm, 20. 09. 2007 http://arsiv.zaman.com.tr/2003/04/07/roportaj/default.htm . 13.08. 2007

http://newadvent. org/cathen/08269b. htm+newadvent, jain&hl=tr, 25. 05. 2007 http://www. dunyabulteni. net/news_detail. php?id=2037, 13. 07. 2007 http://www. geocities. com/drhakkiacikalinupto/makcoyturkyun1. htm, 19. 07. 2007 http://www. jainnet. com/jainism/index. html, 25. 05. 2007 http://www. jainworld. com/phil/ahimsa/ahimindex. htm, 25. 05. 2007 http://www. newadvent. org/Jainisim. html. 25. 05. 2007 . RABBAN, 2001, Mektubt, Hakikat Kitapevi, stanbul MAMOLU, Vahit, 2004, Din Psikolojisi Dersleri (Yaynlanmam Ders Notlar), Sakarya KISSINGER, Henry, 2006, Diplomasi, eviren: brahim H. KURT, 5. Bask, Bankas Kltr Yaynlar, stanbul Kitab- Mukaddes, 1997, Kitab- Mukaddes irketi, stanbul KPRL, Fuad, 1984, Trk Edebiyatnda lk Mutasavvflar, Diyanet leri Bakanl Yaynlar, 5. Bask, Ankara MEVDUD, Ebul-Ala, 1991, Tefhimul Kuran (ev: M. H. Kayani, Y. Karaca), stanbul ORTAYLI, lber, http://www. milliyet. com. tr/2006/11/03/pazar/yazortay. html, 19. 07. 2007 NKAL, Ahmet, 1999, Rasulullahn slama Davet Metodu, Esra Yaynlar, stanbul ZELSEL, Michaela Mihriban, 2005, Halvette Krk Gn, eviren: Petek B. ATE, 7. Bask, Kakns Yaynlar, stanbul PEKER, Hseyin, 2000, Din Psikolojisi, Samsun Riyazs Slihn, 1992, Darel Memn, Halep SAMBUR, Bilal, 2005, Bireyselleme Yolu Jungun Psikoloji Teorisi-, Elis Yaynlar, Ankara

SARIKIOLU, Ekrem, 2002, Din Fenomenolojisi, Sleyman Demirel niversitesi lahiyat Fakltesi Yaynlar, Isparta SAYAR, Kemal, 2005, Hzn Hastal, Karakalem Yaynlar, stanbul SEVNGL, mer, 1998, Hadis El Kitab, Zafer Yaynlar, stanbul STEVENS, Anthony, 1999, Jung, eviren: Ayda AYIR, Kakns Yaynlar, stanbul amil slam Ansiklopedisi, ?, amil Yaynevi, stanbul TOPU, Nurettin, 1995, Din Psikolojisi Bahisleri (slam Mecmuasnda -3, 4 ve 6. Say- Yaynlanm Makaleler, 1956, Derleyen: Vahit MAMOLU), Erzurum TOPU, Nurettin, 1998, syan Ahlk, Dergh Yaynlar, stanbul URALER, Aynur, 2000, Snnete Ballk, Ik Yaynlar, stanbul YILDIRIM, Suat, 2003, Kuran- Hakim ve Aklamal Meali, Ik Yaynlar ZERRNKUB, Hseyin, 2001, Medreseden Ka, mam Gazzlinin Hayat, Fikirleri ve Eserleri, Anka Yaynlar, stanbul

ZGEM Hakan ZAFER, 19 Ekim 1978 ylnda Sivasn Kangal ilesinde dodu. lkretimini bu ilede, orta ve lise retimini Malatya iline bal Hekimhan ilesinde parasz yatl olarak mam Hatip Lisesinde 1995 ylnda tamamlad. 1997de balad Marmara niversitesi lahiyat Fakltesinden 2002 ylnda mezun oldu. Halen stanbulda ikamet etmekte olup evli ve iki ocuk babasdr.