‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬

‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‪:‬‬
‫روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﻣﻘﺪﻣﻪ‬
‫ﺗﺮﮐﯿﺐ ﻧﯿﺎز ﻫﺎی ﺑﺸﺮی ﺑﺎ ﻧﯿﺮوی اﻧﺪﯾﺸﻪ ﻣﺴﺎﺋﻠﯽ را ﺑﺮای اﻧﺴﺎن ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ دﯾﮕﺮ ﺟﺎﻧﺪاران از آن‬
‫ﻧﺎآﮔﺎﻫﻨﺪ ‪ .‬اﻧﺴﺎن ﺑﻪ ﺳﺒﺐ وﺟﻮد ﻋﻘﻞ و ﻗﺪرت آﯾﻨﺪه ﻧﮕﺮی ﺧﻮﯾﺶ ‪ ,‬ﺑﺮاﯾﻦ ﺣﻘﯿﻘﺖ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﮑﺎر آﮔﺎﻫﯽ‬
‫دارد ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﻮﺟﻮد زﻧﺪه ای ‪ ,‬ﻣﺪﻧﯽ ﻣﺤﺪود از ﻧﻌﻤﺖ زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﺧﻮرداری اﺳﺖ و زﻧﺪﮔﯽ را آﻏﺎزی واﻧﺠﺎﻣﯽ‬
‫ﻫﺴﺖ‪ .‬ﭘﺲ اﻧﺴﺎن ﺑﻪ اﯾﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﺮض و ﭘﻬﻨﺎی زﻧﺪﮔﯽ ﺑﺮﺳﺪ و ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﺑﻮدن و‬
‫زﻧﺪه ﻣﺎﻧﺪن ﺑﻬﺮه ﻣﻨﺪ ﺷﻮد از اﯾﻦ ﺟﺎ ﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﯿﺎز ﻫﺎی ﻣﺎ را ﺣﺪی ﻧﯿﺴﺖ و ﻫﺮﮔﺰ ﺳﯿﺮی ﺑﻪ ﺧﻮد ﻧﻤﯽ ﺑﯿﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻧﯿﺎزﻫﺎی اﻧﺴﺎن ﻧﺎﻣﺤﺪودﻧﺪ ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﯾﻦ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ واﻗﻌﯿﺖ دﯾﮕﺮ ﺧﻮدﻧﻤﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ و آن اﯾﻦ‬
‫ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎ ﻣﺤﺪودﻧﺪ ‪ .‬ﺗﻀﺎد و ﺑﺮﺧﻮرد اﯾﻦ دو واﻗﻌﯿﺖ ﯾﻌﻨﯽ ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻧﯿﺎزﻫﺎ و ﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪,‬‬
‫اﻧﺴﺎن ﻣﺘﻔﮑﺮ و اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪ را ﺑﻪ ﭼﺎره ﺟﻮﯾﯽ ﻣﯽ ﺧﻮاﻧﺪ ‪ .‬ﭼﮕﻮﻧﻪ و ﺑﻪ ﭼﻪ ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﺗﻮان اﯾﻦ دو واﻗﻌﯿﺖ را ﺑﺎ‬
‫ﻫﻢ آﺷﺘﯽ داد ؟‬
‫اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﺎ اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﯿﺮوی اﻧﺪﯾﺸﻪ درﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻧﺎﻣﺤﺪود اﯾﺸﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود‬
‫ﻣﯿﺴﺮ ﻧﯿﺴﺖ و وﺻﻞ ﺑﻪ )ﺣﺪاﮐﺜﺮ ارﺿﺎء و اﻗﻨﺎع( ﻧﺎ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﭘﺲ ﻧﺎﮔﺰﯾﺮ ﺑﺎﯾﺪ از ﺣﺪاﮐﺜﺮ ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯽ و ﺑﻪ‬
‫ﺣﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ راﺿﯽ ﺷﺪ ‪ .‬اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﻨﻄﻘﯽ ﭼﻨﯿﻦ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﮐﻪ از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺎﯾﺪ‬
‫ﺑﺮای رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻧﺎﻣﺤﺪود آﻧﭽﻨﺎن ﯾﺎری ﮔﺮﻓﺖ ﮐﻪ )ﺣﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ( رﺿﺎﯾﺖ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ و اﯾﻦ ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ‬
‫ﺗﺼﻮر ﺑﻮدﺟﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺮاد و ﺟﻮاﻣﻊ و دوﻟﺘﻬﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺳﯿﺮ ﺟﻨﮓ ﭘﺮ ﻗﺪرت ﻣﺤﺪودﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮدن ﻧﯿﺎزﻫﺎ ﻫﺴﺘﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﺮای ﻫﻤﻪ اﯾﻨﻬﺎ ﮐﻪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﯾﺎ ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ از ﻧﻌﻤﺖ اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ‪ ,‬ﺗﺼﻮر ) ﺑﻮدﺟﻪ ( ﺣﺎدث ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد ﭼﻪ ﻓﺮد ‪ ,‬ﮐﻪ ﺻﺎﺣﺐ ﺧﺮد اﺳﺖ ‪ ,‬ﭼﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ و دوﻟﺖ ‪ ,‬ﮐﻪ ﺑﺎ ﺧﺮد اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ اداره ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ,‬ﻫﺮﯾﮏ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻮﺷﻨﺪ ﺗﺎ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود ﺧﻮﯾﺶ را آﻧﭽﻨﺎن ﺑﮑﺎر ﺑﻨﺪﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ ارﺿﺎ ﻓﺮاﻫﻢ آﯾﺪ‪.‬ﭘﺲ ﭼﻪ ﻓﺮد ‪ ,‬ﭼﻪ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ‪ ,‬ﭼﻪ دوﻟﺖ ﺗﺼﻮر ﺑﻮدﺟﻪ را از ﺟﻬﺎن اﻧﺪﯾﺸﻪ ﺑﻪ دﻧﯿﺎی ﻋﻤﻞ وارد ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﮐﻪ دوﻟﺖ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪه آن اﺳﺖ ﻧﯿﺎزﻫﺎﯾﯽ دارد ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ آﻧﻬﺎ را ﺑﻪ ﺷﮑﻠﯽ رﻓﻊ ﮐﺮد ‪ .‬دوﻟﺖ رﻓﻊ ﻧﯿﺎزﻫﺎی‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻫﺪف ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽ داﻧﺪ و ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ را ﮐﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪ در اﺧﺘﯿﺎر دارد ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺧﻮﯾﺶ ﻣﯽ ﺷﻤﺎرد ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫دوﻟﺖ ﻫﻤﯿﻦ ﺳﻨﺠﺶ اﻣﮑﺎن و ﻫﺪف اﺳﺖ ﺑﻪ آن ﻧﺤﻮ ﮐﻪ )ﺣﺪ ﻣﺘﻨﺎﺳﺐ( رﺿﺎﯾﺖ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺪﺳﺖ آﯾﺪ‪.‬اﯾﻦ‬
‫ﺳﻨﺠﺶ اﻣﮑﺎن و ﻫﺪف و اﯾﻦ ﺑﮑﺎر ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ‪,‬ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪف ﻫﺎی دوﻟﺖ ﻧﺒﺎﯾﺪ و ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺑﻊ ذوق‬

‫‪1‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫و ﺧﻮاﺳﺖ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭘﺲ ﻻﺟﺮم ﺑﺎﯾﺪ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ و ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﻣﻘﺮر ﮔﺮدد و از ﻓﻨﻮﻧﯽ ﭘﯿﺮوی ﺷﻮد‪.‬در اﯾﻨﺠﺎ‬
‫ﺑﺮﮔﺰﯾﺪن ﻧﯿﺎز و ﭼﺸﻢ ﭘﻮﺷﯽ از ﻧﯿﺎزی دﯾﮕﺮ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺎﺑﻊ ذوق و ﺳﻠﯿﻘﻪ ﺷﺨﺼﯽ ﺑﺎﺷﺪ و در ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻓﻦ‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ و ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی دارای روﺷﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮده ﮐﻪ اﯾﻦ روش ﻫﺎ ﻫﺮ روز ﺗﮑﺎﻣﻞ ﯾﺎﻓﺘﻪ و ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﻫﺎی ﻧﻮﯾﻨﯽ‬
‫رﺳﯿﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ‪ ,‬ﺣﺴﺎب و ﮐﺘﺎب ﮔﺰارش ﮐﺎرﮐﺮد دوﻟﺖ در ﻃﻮل ﯾﮑﺴﺎﻟﻪ ﺑﻪ ﻣﻠﺖ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺬارﯾﻬﺎی دوﻟﺖ را‬
‫ﻧﯿﺰ ﻧﻤﺎﯾﺎن ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ ﮐﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﯾﮑﺴﺎﻟﻪ اﺳﺖ ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻠﻨﺪ‬
‫ﻣﺪت ﺗﺮ را را ﻧﯿﺰ دﻧﺒﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﯾﺎ ﮔﺎه ﻫﻔﺖ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺤﺖ روش ﺷﻨﺎﺳﯽ و ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﻄﺮح ﺷﻮد ﮐﻪ ﯾﮏ اﻧﺘﻬﺎی آن‬
‫‪2‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی اﯾﺴﺘﺎ و ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ اﺳﺖ و در اﻧﺘﻬﺎی دﯾﮕﺮ ﺧﻂ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﭘﻮﯾﺎ و ﯾﺎ ﮐﻨﺘﺮﻟﯽ اﺳﺖ‬
‫از ﻫﻤﯿﻦ روی ﺑﺤﺚ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺳﺘﺮاﺗﮋک و ﻃﺮح رﯾﺰی اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ در ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺎﮐﯿﺪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ‪ ,‬ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻﻪ ﯾﮏ ﻃﺮح اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ روﻧﻤﺎﯾﯽ ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت از آﯾﻨﺪه اﺳﺖ )ﺣﺪود ‪ 5‬اﻟﯽ ‪ 10‬ﺳﺎل ( ‪,‬‬
‫دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎﯾﯽ ﺳﯿﺎﺳﯽ و اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ دارد ‪ ,‬اﻫﺪاف ﺳﺎزﻣﺎن و ﺳﻤﺖ و ﺳﻮی آن را ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ‪ ,‬اﻫﺪاف را‬
‫‪3‬‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮﺟﻮد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﻄﻮر ﻣﺴﺘﻘﻞ و ﺟﺪا از ﺳﺎﯾﺮ اﻣﻮر ﻣﻮرد ﺑﺤﺚ ﻗﺮار ﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮد ‪ ,‬ﺑﻠﮑﻪ از ﻓﺮآﯾﻨﺪی ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ‬
‫ﻫﺪﻓﮕﺬاری و ﺗﻌﯿﯿﻦ اﻫﺪاف و اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﻬﺎ و ﻃﺮح رﯾﺰی ﻫﺎ ﻧﺸﺎت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ؛ ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺎ ﻃﺮح رﯾﺰی ﯾﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﻣﺎﻟﯽ ارﺗﺒﺎط ﺧﺎص و ﺑﺴﯿﺎر ﻧﺰدﯾﮑﯽ دارد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺟﺰ‪ ,‬ﻣﻬﻤﯽ از ﺳﯿﮑﻞ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﮐﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻃﺮح ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ‪,‬‬
‫اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و اﻋﻤﺎل ﮐﻨﺘﺮل داﻧﺴﺖ و ﯾﺎ ﺑﻪ ﻃﻮر دﻗﯿﻘﺘﺮ ﻣﯽ ﺗﻮان آن را ﺑﺨﺸﯽ از ﺳﯿﺴﺘﻢ ﮐﻠﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫‪ 4‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی روﺷﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد ﮐﻪ در اﯾﻨﺠﺎ ﺑﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﯽ ﭘﺮدازﯾﻢ ‪:‬‬

‫‪1‬‬
‫ﻓﺮاﮔﺮد ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺗﺎ ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻮدﺟﻪ – ﻣﻮﻟﻒ ‪ :‬اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻓﺮج وﻧﺪ – ﻧﺎﺷﺮ ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﮔﻠﺒﺎد – ﭼﺎپ ﺷﺸﻢ ‪-1380‬ص ‪38-36‬‬
‫‪2‬ﻣﺎﻫﻨﺎﻣﻪ اﻗﺘﺼﺎد ﻓﺮدا –ﺷﻤﺎره دوم ‪ ,‬ﺳﺎل اول – اردﯾﺒﻬﺸﺖ ‪—1379‬ﻋﻨﻮان ﻣﻘﺎﻟﻪ ‪:‬ﻧﮕﺎﻫﯽ ﮔﺬرا ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺳﻮم ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﻮﻟﻒ ﺟﻤﺸﯿﺪ ﭘﮋوﯾﺎن‬
‫– ص ‪58‬‬
‫‪3‬‬
‫‪HARIS , JODY , ASTRATAGIC PLANNING WORKSHOP MAINE STATE PLANNING OFFICE‬‬
‫‪SEPTEMBER 2000 , P1‬‬
‫‪4‬داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ‪ , 1371‬ﺻﻔﺤﻪ ‪ 62‬و ‪) . SCHWARG , HUGH W 62‬ﺑﻮدﺟﻪ و ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ( اﺑﻮاﻟﻔﻀﻞ ﻣﺤﻤﺪی ‪ .‬ﻓﺼﻠﻨﺎﻣﻪ‬
‫ﻣﺼﺒﺎح ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪3-4‬‬

‫‪2‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫‪ -1‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول ﺳﻨﺘﯽ‬

‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول را ﻣﯽ ﺗﻮان ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮﯾﻦ و در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﺳﺎده ﺗﺮﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی داﻧﺴﺖ ‪ .‬در اﯾﻦ روش‬
‫ﻓﻘﻂ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﻮده و ﺗﻮﺟﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ داده ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﺎره ﻫﺎ‪.‬‬

‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎر‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول ﯾﺎ ﺳﻨﺘﯽ ﯾﻌﻨﯽ ﺑﻮدﺟﻪ ای ﮐﻪ در آن اﻋﺘﺒﺎرات ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﯽ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬در اﯾﻦ روش ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ‪ ,‬ﻧﻮع و ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﺸﺎن داده ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ,‬وﻟﯽ‬
‫ﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﺮ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻫﺪف ﯾﺎ ﺑﺮای اﺟﺮای ﮐﺪام ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﺎص اﻧﺠﺎم‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻋﻠﻞ اﺻﻠﯽ اﺳﺘﻔﺎده ﮔﺴﺘﺮده از روش ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻣﺘﺪاول )ﺳﺎﻟﻬﺎ ﻗﺒﻞ از ﺑﮑﺎرﮔﯿﺮی ﺳﺎﯾﺮ روﺷﻬﺎی‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ( ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﯾﮏ اﯾﻦ روش ﺑﺎ ﺣﺴﺎﺑﺪاری دوﻟﺘﯽ و اﻣﮑﺎن اﻋﻤﺎل ﮐﻨﺘﺮل ﺑﻮدﺟﻪ ای ﻣﻨﺎﺳﺐ در‬
‫آن اﺳﺖ ‪ ,‬زﯾﺮا ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد ‪ ,‬ﺑﺮای ﻫﺮﯾﮏ از اﻧﻮاع ﻣﺨﺎرج ﺟﺎری و ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫ای اﻋﺘﺒﺎری ﻣﻌﯿﻦ ﺗﺼﻮﯾﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﮐﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﺪه در ﺳﺎل اﺟﺮای‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ در ﻣﺤﺪوده اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﺼﻮب اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﻫﺮ اﻧﺪازه اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﺼﻮب ﺑﻪ ﻓﺼﻮل وﻣﻮاد‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ,‬ﺑﻪ ﻫﻤﺎن ﻣﯿﺰان اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی در اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ و اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﻮﺳﺴﺎت دوﻟﺘﯽ‬
‫در ﻣﺼﺮف اﻋﺘﺒﺎرات ﮐﺎﻫﺶ ﺧﻮاﻫﺪ ﯾﺎﻓﺖ و ﺑﺮ ﻋﮑﺲ ‪ ,‬ﺗﻘﺴﯿﻢ اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﻪ ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻤﺘﺮ ‪,‬‬
‫ﻣﻮﺟﺐ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬری ﺑﯿﺸﺘﺮی در اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ و وﺳﯿﻌﺘﺮ ﺷﺪن اﺧﺘﯿﺎرات ﻣﺴﺌﻮﻻن اﺟﺮاﯾﯽ ﺧﻮاﻫﺪﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ اﺷﺎره ﺷﺪ در ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول ﺑﺮﺧﻼف ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻫﺪﻓﻬﺎ و وﻇﺎﯾﻒ ﭼﻨﺪان‬
‫روﺷﻦ ﻧﯿﺴﺖ ؛ ﻫﺮﭼﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻃﻮر ﻏﯿﺮ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻧﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ ) ﻣﺜﻞ ﺣﻘﻮق و دﺳﺘﻤﺰد ( ‪ .‬اﯾﻦ‬
‫ﻃﺮز ﺗﻬﯿﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺧﻄﻮط اﺳﺎﺳﯽ و رواﺑﻂ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻫﺪﻓﻬﺎ را ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽ دﻫﺪ ‪ .‬ﻣﺜﻼ اﯾﻦ ﮐﻪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﺰﺑﻮر‬
‫ﺑﺮای ﭼﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ ‪ ,‬ﻣﺸﺨﺺ ﻧﺴﺖ ‪ ,‬آﻧﭽﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول اﻫﻤﯿﺖ دارد ‪ ,‬ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ﺳﺎزﻣﺎن و ﻣﻮاد‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﮐﺎﻓﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﯿﻢ ﺑﻮدﺟﻪ ﮐﺪام ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﯽ ﯾﺎ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ای ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد و ﻫﺰﯾﻨﻪ آن ﭼﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻄﻮر ﮐﻠﯽ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﺘﯽ ‪:‬‬
‫‪ (1‬ﭼﺎرﭼﻮب زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎر ﮐﻮﺗﺎﻫﯽ را ﻣﺪﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﺪ و ﻓﻘﻂ ﺑﺮ ﺳﺎل ﺑﻌﺪی ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽ ﺷﻮد اﯾﻦ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺎ اﻣﮑﺎن ﺗﺪارک دﯾﺪن ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ و ﻓﺎﯾﺪه ﻫﺎی ﮐﺎﻣﻠﯽ را ﮐﻪ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺮ ﻣﯽ‬

‫‪3‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫آﻣﺪﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮان ﻧﻤﯽ دﻫﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﺎرﺳﺎﯾﯽ ﺑﻮﯾﮋه ﻫﻨﮕﺎﻣﯽ ﺷﺪت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﮐﻪ ارزﯾﺎﺑﯽ ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‬
‫ﮔﺬارﯾﻬﺎ ﺑﯿﺶ از ﯾﮑﺴﺎل ‪ ,‬ﻣﻄﺮح ﻣﯽ ﺷﻮد ‪.‬‬
‫‪ (2‬ﺑﺮ ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻧﻤﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ,‬درج اﻃﻼﻋﺎت ﺻﺮﻓﺎ درﺑﺎره ﻧﻬﺎدﻫﺎ ‪ ,‬ﻫﯿﭻ ﭼﺸﻢ اﻧﺪازی درﺑﺎره‬
‫ﻣﯿﺰان ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ در ﺗﺤﻘﻖ ﻣﻘﺎﺻﺪﺷﺎن ﻓﺮاﻫﻢ ﻧﻤﯽ آورد‪.‬‬
‫‪ (3‬ﻣﻼﺣﻈﻪ )ﺷﻘﻮق ﺟﺎﯾﮕﺰﯾﻦ ( روش ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﯾﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺑﺪﯾﻞ ﺑﺮای‬
‫دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﺎ اﻫﺪاف را اﻣﮑﺎﻧﭙﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫در ﻣﺠﻤﻮع ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺎی ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮان ﮐﻤﮏ ﻻزم را در ﻣﺪرﯾﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﯾﺸﺎن ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ زﯾﺮا‬
‫ﻫﯿﭻ ﺑﺎزﺧﻮری از ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﺪﺳﺖ ﻧﺪاده و ﻣﺠﺎﻟﯽ ﺑﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ‬
‫اﯾﺠﺎدﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ و ﻣﺮاﮐﺰ ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺻﺮﻓﺎ ﭘﺎﺳﺦ ﮔﻮی ﻣﻘﺪار ﺧﺮج ﺧﻮد – ﻧﻪ ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاﻓﺸﺎن ﻧﻤﯽ‬
‫‪1‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﺷﻘﻮق اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی اﻗﻼم ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﭘﯿﺶ از اواﺧﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ ‪ ,‬در اﮐﺜﺮ ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺑﺎ ﻗﺪرت اﻧﺪک اﺟﺮاﯾﯽ ‪ ,‬ﮐﻨﺘﺮل ﺿﻌﯿﻒ ﻣﺮﮐﺰی و‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری از ﻣﻮاﻗﻊ ﻋﺠﯿﺐ و ﻏﯿﺮ ﻣﻌﻤﻮل ﺑﻮدﻧﺪ ‪ ,‬ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺳﻨﺘﯽ‬
‫ﻣﯿﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻗﻼم ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺧﻮد ﯾﮏ اﺻﻼح ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﻮد ﮐﻪ از ﻧﮕﺮاﻧﯽ ﺑﺨﺎﻃﺮ ﻓﻘﺪان ﮐﻨﺘﺮل ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮ‬
‫ﻣﺼﺎرف ﮐﻪ ﺑﻪ ﻓﺴﺎد ادارای ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﺮد زاﺋﯿﺪه ﺷﺪه ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ ﻧﯿﺰ اﺻﻼح ﻃﻠﺒﺎن ﻧﯿﺰ ﺑﻮدﺟﻪ ای‬
‫اواﺧﯿﺮ ﻗﺮن ﻧﻮزدﻫﻢ واواﯾﻞ ﻗﺮن ﺑﯿﺴﺘﻢ ﻣﺒﻠﻎ آن ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ای ﺑﻮدﻧﺪ ﮐﻪ ﺣﺴﺎﺑﺪﻫﯽ را ﺑﺮ ﺟﺰﺋﯿﺎت اﺳﺘﻔﺎده‬
‫از ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮔﺴﺘﺮش ﻣﯽ داد ‪ .‬اﺻﻼﺣﺎت اوﻟﯿﻪ ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺮ ﮐﻨﺘﺮل ﻣﻮﺛﺮ ﺣﺴﺎﺑﻬﺎی ﺑﻮدﺟﻪ ‪ ,‬ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﺋﯽ‬
‫و ﮐﺎرآﺋﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ارزﺷﻬﺎی اوﻟﯿﻪ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﺑﻮد‪.‬‬
‫در ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ اﻗﻼم ﻫﺰﯾﻨﻪ ‪ ,‬ﻣﺨﺎرج ﺑﺮای ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮﺿﻮع ﯾﺎ ردﯾﻔﻬﺎی ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻓﻬﺮﺳﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﺑﻪ ﯾﮏ دﺳﺘﮕﺎه ﻣﺸﺨﺺ اﺟﺎره‬ ‫‪ .‬اﯾﻦ اﻗﻼم ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﻌﻮﻣﻼ ﮐﺎﻣﻼ ﺟﺰﺋﯽ اﺳﺖ و ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﭼﻘﺪر ﭘﻮل ﺑﺮای ﻣﻮﺿﻮع ﻫﺎﯾﯽ ﻧﻈﯿﺮ ﺣﻘﻮق ﮐﺎرﮐﻨﺎن ‪ ,‬ﻣﺰاﯾﺎ ‪ ,‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺳﻔﺮ ‪ ,‬ﺗﺠﻬﯿﺰات و ﻓﺼﻮل ﻣﺸﺎﺑﻪ‬
‫داده ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ,‬ﺗﻤﺮﮐﺰ اﺻﻠﯽ در اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ای ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﺳﻘﻒ اﻗﻼم ﻫﺰﯾﻨﻪ در ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺨﺼﯿﺺ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ و اﻃﻤﯿﻨﺎن از ﻋﺪم ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮ از ﻣﯿﺰان ﺗﺨﺼﺺ ﯾﺎﻓﺘﻪ ﺗﻮﺳﻂ دﺳﺘﮕﺎه دوﻟﺖ اﺳﺖ در ﺑﺴﯿﺎری از‬

‫‪1‬دری ﻧﻮ ﮔﺮاﻧﯽ ‪ ,‬ﺣﺴﯿﻦ ‪) ,‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ‪ :‬دﺳﺘﻮر ﮐﺎر ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻬﺦ ﺑﻨﺪی ﮐﺸﻮر ( ‪ .‬ﻣﺠﻠﻪ ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ دﻓﺎﻋﯽ ‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪3‬اداره ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﭙﺎه –‬
‫‪ 1381‬ص‬
‫‪2‬‬
‫‪LINE ITEM BUDGETING‬‬

‫‪4‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫ﻧﻈﺎم ﻫﺎ ‪ ,‬دﻓﺎﺗﺮ ﻣﺮﮐﺰی ﺑﻮدﺟﻪ و وزارت ﺧﺎﻧﻪ ﻫﺎﯾﯽ داراﯾﯽ ﻧﻘﺶ ﮐﻨﺘﺮل ﮐﻨﻨﺪه را ﺑﺎزی ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ ‪ ,‬ﻗﺪرت‬
‫ﭼﻨﺎن ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی در ﺳﺎدﮔﯽ ﻧﺴﺒﯽ آن ‪ ,‬ﻋﺪم اﺑﻬﺎم و ﻇﺮﻓﯿﺖ آن ﺑﺮای ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺨﺎرج از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺳﺎده ﺑﺎ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ و ﻣﺸﺨﺼﺎت ﺟﺰﺋﯽ داده ﻫﺎﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﺷﯿﻮه ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻗﻼم ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺎ ﺗﻘﺎﺿﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺮاه ﺗﻮﺳﻌﻪ دوﻟﺘﻬﺎ از ﻧﻘﺶ ﺑﻮدﺟﻪ و ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ ﺳﺎزﮔﺎر ﻧﺒﻮد ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﻄﺎﺑﻖ روش اﻗﻼم ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ,‬اﻃﻼﻋﺎﺗﯽ در‬
‫ﻣﻮرد اﯾﻨﮑﻪ ﭼﺮا ﭘﻮل ﺻﺮف ﺷﺪه و ﯾﺎ ﮐﺎرآﯾﯽ و ﻣﻮﺛﺮ ﺑﻮدن ﺑﺮ ﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻧﻤﯿﺪاد‪.‬ﺑﻪ ﻋﻼوه ‪ ,‬ﻧﻈﺎم ﻫﺎی ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫رﯾﺰی ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ اﻗﻼم ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻘﺮﯾﺒﺎ ﻫﻤﻪ ﺑﺎ اﻓﻖ ﻫﺎی زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺑﻮد ‪ .‬اﯾﻦ روش در ﺑﻪ ﺣﺴﺎب آوردن‬
‫روش ﻫﺎی ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﻧﺒﻮد ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﮐﻨﺘﺮل ﺟﺰﺋﯿﻬﺎت اﺟﺮای ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫ﻓﺮد ﺑﻮدﺟﻪ دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ از ﺳﻮی دﻓﺎﺗﺮ ﻣﺮﮐﺰی ﺑﻮدﺟﻪ اﯾﻦ ﻧﺎﮐﺎراﯾﯽ ﻫﺎ ﺑﻮده اﺳﺖ ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻼﺣﺎت اﺑﺘﺪا ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ‬
‫ﺑﺮ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﺨﺎرج ﻋﻤﻮﻣﯽ از ﻃﺮﯾﻖ روﯾﮑﺮد ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﮐﻪ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﻋﻤﻠﮑﺮد‬
‫) ‪ (PERFOMANCE BUDGETING‬ﺷﻨﺎﺗﺨﺘﻪ ﺷﺪه اﺳﺖ و ﺳﭙﺲ ﺑﺎ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺑﺮ ﺳﺎﺳﺘﮕﺬاری و‬
‫‪1‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی دﻧﺒﺎل ﺷﺪه اﺳﺖ ‪.‬‬
‫ﭼﺮا ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﺘﯽ دوام آورده اﺳﺖ‬
‫ﻫﺮ اﻧﺘﻈﺎری ﮐﻪ از ﺑﻮدج رﯾﺰی ﺳﻨﺘﯽ ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﯽ ﺷﮏ ﺻﺤﯿﺢ اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﻨﺘﯽ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ اﺳﺖ ﺗﺎ ﺟﺎﻣﻊ ‪ ,‬ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت را ﺗﮑﻪ ﺗﮑﻪ ﻣﯽ ﮐﺘﺪ و ﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺎرﯾﺨﯽ اﺳﺖ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎ ﮐﻪ ﻣﺘﮑﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮاﺑﻖ اﺳﺖ و ﺑﯿﺶ از آﻧﮑﻪ ﺑﻪ ﺟﻠﻮ ﺑﻨﮕﺮد ﺑﻪ ﮔﺬﺷﺘﻪ و ﭘﺸﺖ ﺳﺮ ﺗﻮﺟﻪ دارد ؛ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﺘﯽ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻫﺪاف‬
‫ﺑﯽ ﺗﻔﺎوت اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ‪ ,‬اﯾﻦ ﭘﺮﺳﺶ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ ﮐﻪ ﭼﺮا ﺑﻪ رﻏﻢ ﻫﻤﻪ اﯾﻦ ﻧﺎرﺳﺎﺋﯿﻬﺎ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﻨﺘﯽ‬
‫اﯾﻦ اﻧﺪازه دوام آورده اﺳﺖ ؟ ﭘﺎﺳﺦ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺰﯾﺘﻬﺎی آن در ﻧﻘﺼﻬﺎی آن ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﻨﺘﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ را ﻣﯽ ﺳﺎزد ‪ ,‬دﻗﯿﻘﺎ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻋﻠﺖ ﮐﻪ ﺟﺎﻣﻊ ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﺗﺎرﯾﺦ و ﭘﯿﺸﯿﻨﻪ اﻣﺮ‬
‫ﺷﺎﻟﻮده ﻣﺤﮑﻤﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻣﻮرد ﺑﺮ آن اﺗﮑﺎ دارد ‪ .‬ﺑﻪ ﺣﺎل ﺑﺮ ﻣﺒﻨﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻧﮕﺮﯾﺴﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ,‬زﯾﺮا ﺑﺎ‬
‫ﺗﮑﯿﻪ ﺑﺮ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﻣﮑﺎن ﺣﺼﻮل ﻋﻠﻢ ﺑﻪ ﻣﺮﺗﺐ ﺑﯿﺶ از آﯾﻨﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻧﯿﺴﺖ ‪ .‬ﮔﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺑﺎﻋﺚ اﯾﺠﺎد اﺧﺘﻼف ﺷﻮﻧﺪ ﺑﻪ اﺟﺰاﯾﯽ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺷﺪه اﻧﺪ ‪ ,‬و ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻨﻦ ﻋﻠﺖ روﯾﺎروﯾﯽ ﺑﺎ ﺗﻤﺎم‬
‫ﻣﺸﮑﻼت در آن واﺣﺪ ﺿﺮورت ﻧﺪارد ‪ .‬ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ در ﺗﺪوﯾﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻘﺸﯽ ﺑﺮ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ ‪ ,‬اﺣﺘﻤﺎﻻ ﻫﺪف ﯾﺎ‬
‫اﻫﺪاﻓﯽ را دﻧﺒﺎل ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪ ,‬وﻟﯽ ﺧﻮد ﺑﻮدﺟﻪ ﺣﻮل ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﯾﺎ وﻇﺎﯾﻒ – ﭘﺮﺳﻨﻞ ‪ ,‬ﻧﮕﺎﻫﺪاری و از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ –‬
‫ﺷﮑﻞ ﻣﯽ ﮔﯿﺮد و ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮاﯾﻦ ‪ ,‬اﻫﺪاف را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﻐﯿﯿﺮ داد ‪ ,‬وﻟﯽ اداﻣﻪ زﻧﺪﮔﯽ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ را‬

‫‪1‬‬
‫‪PUBLIC EXPENDITURE MANEGMAENT , HAND BOOK THE WORD BANK , 1998 , P12‬‬

‫‪5‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫ﻧﻤﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ ﻣﺒﺎرزه ﻓﺮا ﺧﻮاﻧﺪ ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﻨﺘﯽ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻧﺪارد ‪ ,‬وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻫﯿﭻ‬
‫ﮔﺎه ﺗﺤﻠﯿﻞ را ﻣﻨﻊ ﻧﮑﺮده اﺳﺖ ‪ .‬از آﻧﺠﺎ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﻨﺘﯽ از دﯾﮕﺎه ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺧﻨﺜﯽ اﺳﺖ ‪ ,‬ﺑﺎ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ‬
‫ﺳﯿﺎ ﺳﺘﻬﺎ و ﺧﻂ ﻣﺸﯿﻬﺎ ﺳﺎزﮔﺎر اﺳﺖ ‪ ,‬و ﺗﻤﺎم اﯾﻦ ﻃﯿﻒ و ﺗﻨﻮع ﺧﻂ ﻣﺸﯿﻬﺎ را ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ اﻗﻼم ردﯾﻒ ﮐﺮد ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﺎﻻﻧﻪ در ﯾﮏ ﻧﻮﺑﺖ ﻫﯿﭻ ﻣﺰﯾﺖ ﺧﺎﺻﯽ ﻧﺪارد ) ﺑﺮای ﻣﺜﺎل ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮای دو ﺳﺎل ﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﺑﻪ ﻫﻤﺎن اﻧﺪازه ﻣﻨﺎﺳﺐ ﯾﺎ ﺑﻬﺘﺮ ﺑﺎﺷﺪ( ‪ ,‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻫﻢ ﺷﺎﯾﺪ در ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎ ﺑﺪﯾﻠﻬﺎی اﻓﺮاﻃﯽ ﺗﺮ از ﻣﺰﯾﺘﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی در ﭼﻨﺪﯾﻦ ﻧﻮﺑﺖ ﻇﺮف ﯾﮏ ﺳﺎل اﻟﺒﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪﯾﻞ و ﺗﻨﻈﯿﻢ اﻗﺘﺼﺎدی ﮐﻤﮏ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ ‪ ,‬وﻟﯽ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎل در دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎ اﻏﺘﺸﺎش ﺑﻪ وﺟﻮد ﻣﯽ آورد ‪ .‬در ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت ﻫﺮج و ﻣﺮج ﭘﺪﯾﺪ ﻣﯽ‬
‫آورد و ﺑﻪ اﺧﺘﻼﻓﺎت داﻣﻦ ﻣﯽ زﻧﺪ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮای ﭼﻨﺪ ﺳﺎل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی را ﺑﻪ زﺑﺎن ﺗﻌﺪﯾﻞ ]اﻗﺘﺼﺎدی[ ‪,‬‬
‫ﭘﺎﺳﺨﮕﻮ ﺑﻮدن و ﺛﺒﺎت اﺣﺘﻤﺎﻟﯽ ﻗﯿﻤﺘﻬﺎ ﺗﻘﻮﯾﺖ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ ,‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺣﺠﻤﯽ و ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮ‬
‫ﺗﻌﻬﺪات ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی و ﮐﺎرآﯾﯽ در دوﻟﺖ ﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ‪ .‬وﻟﯽ اﯾﻦ ﮐﻤﮏ ﺑﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﻈﺎرت ‪ ,‬ﮐﻨﺘﺮل و‬
‫اﺛﺮ ﺑﺨﺸﯽ ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪ ی ﺑﻪ ﺧﺮج ﮐﺮدن ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﻨﺘﯽ دوام آورده‬
‫زﯾﺮا ‪ ,‬ﺳﺎده ﺗﺮ اﺳﺖ ‪ ,‬راﺣﺖ ﺗﺮ اﺳﺖ ‪ ,‬اﻣﮑﺎن اﻋﻤﺎل ﻧﻈﺎرت ﺑﺮ آن ﺑﯿﺸﺘﺮ اﺳﺖ و ﺷﺎﯾﺪ از ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻫﺎی‬
‫ﻧﻮﯾﻦ ﺑﺪﯾﻞ ﻧﻈﯿﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﺒﻨﺎ ‪ ,‬ﺻﻔﺮ و ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮ اﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی ﺑﯿﺘﺮی را داﺷﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ﺳﺮاﻧﺠﺎم ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻌﯿﺎر و ﻣﻼک آﺧﺮی ﻫﻨﻮز اﺷﺎره ﻧﺸﺪه اﺳﺖ ‪ ,‬زﯾﺮا اﯾﻦ ﺿﺎﺑﻄﻪ در ﭼﻨﺪ ﮔﺎﻧﮕﯽ‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ ﺳﺎﯾﺮ ﻣﻌﯿﺎرﻫﺎ ‪ ,‬ﮐﻪ ﻫﻤﺎﻧﺎ اﻧﻄﺒﺎق ﭘﺬﯾﺮی و ﻗﺪرت اﻧﻌﻄﺎف ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﻨﺘﯽ ﻧﻬﻔﺘﻪ اﺳﺖ ‪ .‬ﯾﮏ‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی وﻗﺘﯽ ﻣﻔﯿﺪ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﻫﺮ ﺷﺮاﯾﻄﯽ را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻗﺎﺑﻞ ﻗﺒﻮﻟﯽ ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺑﻨﺪی ﺑﺎﯾﺪ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﯾﮏ اﻣﺮ ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺘﻈﺎر – ﮐﺴﺮی و ﻣﺎزاد ‪ ,‬ﺗﻮرم و ﺿﺪ ﺗﻮرم ‪ ,‬رﺷﺪ اﻗﺘﺼﺎدی و رﮐﻮد‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی ﻗﺎﺑﻞ اﺟﺮا ﺑﺎﺷﺪ از آن ﺟﺎ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﭘﯿﻤﺎﻧﻬﺎﯾﯽ در درون و ﭼﺎرﭼﻮب دوﻟﺘﻬﺎﺳﺖ و ﻣﻌﻨﺎی آن ﺗﻔﺎﻫﻢ‬
‫ﻫﺎی ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ در ﻗﺎﻟﺐ آن اﺳﺖ و از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ دوﻟﺖ ﭘﯿﺎم ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺧﺎرج ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ ‪ ,‬و دﯾﮕﺮان را از‬
‫ﻣﯽ ﺧﻮاﻫﺪ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و دﯾﮕﺮان ﻧﯿﺰ ﺧﻮد را ﺑﺮ‬ ‫ﻧﯿﺎت ﺧﻮد آﮔﺎه ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﭼﻪ در ﺳﺮ دارد و ﭼﻪ‬
‫اﺳﺎس آن ﺑﻮدﺟﻪ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ‪ ,‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﻮب )اﻟﺒﺘﻪ ﻧﻪ اﻟﺰاﻣﺎ ﻋﺎﻟﯽ( ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﻮدﺟﻪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ‬
‫اﯾﻦ روش ﺑﺎ ﺷﯿﻮه ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺰﺋﯽ در ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی اﻧﻄﺒﺎق دارد ‪ .‬ﻃﺒﻖ اﯾﻦ روش ‪ ,‬ﺑﺮای ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﻫﺎی‬
‫ﺟﺪﯾﺪ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼ در زﻣﯿﻨﻪ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ﻣﺮاﺟﻌﻪ و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻣﻮﺟﻮد‬
‫‪ ,‬ﺗﻐﯿﯿﺮات ﺟﺰﺋﯽ در آن داده ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﺑﺮای اﺟﺘﻨﺎب از ﻣﺸﮑﻼت ﻧﺎﺷﯽ از ﮐﺎر ﻋﻈﯿﻢ و‬

‫‪6‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫ﭘﺮ دردﺳﺮ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺳﺎﻻﻧﻪ اﺑﺪاع ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮﺳﺎل ﻣﺠﺪدا از اول اﻗﺪام ﺑﻪ ﮐﺎر ﭘﯿﭽﯿﺪه‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ؛ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰان ﺑﺎ ﻗﺒﻮل ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻤﺮﮐﺰ را روی ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ‪.‬‬
‫در اﯾﻦ ﺷﯿﻮه ‪ ,‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﻪ ای ﺑﺮای ﻣﺼﺎرف ﺟﺎری ﻓﺮض ﺷﺪه ‪ ,‬اﻓﺰاش ﺳﺎﻻﻧﻪ ای‬
‫ﺑﺮای آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺑﺴﺘﮕﯽ ﺑﻪ روﻧﺪ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻗﯿﻤﺖ ﻫﺎ ‪ ,‬ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﻮﺟﻮد ‪ ,‬ﺗﻘﺒﻞ‬
‫‪1‬‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﺟﺪﯾﺪ از ﻃﺮف دوﻟﺖ و ﻋﻮاﻣﻠﯽ از اﯾﻦ ﻗﺒﯿﻞ دارد‪.‬‬
‫اﺟﺰای ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺑﻮدﺟﻪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از ‪:‬‬
‫اﻟﻒ – ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﺳﻄﺢ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ در ﺟﻬﺖ ﺗﻌﺪﯾﻞ ﻣﺰد و ﻗﯿﻤﺖ ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺗﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺛﺎﺑﺖ ‪ ,‬ﻫﺰﯾﻨﻪ و‬
‫ﺑﺮآورد ﮔﺮدد ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ ﺳﻄﺢ ﻧﺎﻣﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﻌﺪﯾﻼت‬
‫ﺗﻌﺪﯾﻼت ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ اﺳﺘﺨﺪام ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬ﻣﺜﻼ ﻓﺮدی در وﺳﻂ ﺳﺎل اﺳﺘﺨﺪام ﺷﻮد و ﺗﻮﺿﯿﺤﺎت ﯾﮑﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ از اﺟﺰای ﺗﻌﺪﯾﻼت اﺳﺘﺨﺪاﻣﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ج‪ -‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮاﺗﯽ ﮐﻪ درﺟﻬﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻠﯿﺎت دﺳﺘﮕﺎه ﯾﺎ ﺗﻌﺪاد ﭘﺮﺳﻨﻞ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﮔﻔﺘﻪ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ‪ ,‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﻤّﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﯾﺎ ﮐﯿﻔﯽ ﮐﻪ ﻣﺠﻤﻮع اﯾﻦ ﻧﻮع اﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺎ را ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ ‪.‬‬
‫د‪ -‬ﮐﺎرﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﻣﻨﻈﻮر وﻇﺎﯾﻒ ﺟﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺟﺐ ﻗﺎﻧﻮن ﺑﻪ دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ .‬ﯾﺎ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﺗﻐﯿﯿﺮ در وﻇﺎﯾﻒ‬
‫‪2‬‬
‫دﺳﺘﮕﺎه دﯾﮕﺮی ﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﯽ داﻧﻨﺪ و ﺑﺮﺧﯽ‬ ‫ﺑﻌﻀﯽ از ﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول ) ﺳﻨﺘﯽ ( را ﻣﺘﺮادف ﺑﺎ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی اﻓﺰاﯾﺸﯽ‬
‫دﯾﮕﺮ ﺑﯿﻦ اﯾﻦ دو ﺗﻔﺎوت ﻗﺎﺋﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫در دﻧﯿﺎی ﭘﺮ ﺗﻼﻃﻢ و رﻗﺎﺑﺖ ﻋﺼﺮ ﺣﺎﺿﺮ دﯾﮕﺮ ﺑﻪ ﺷﯿﻮه ﺳﻨﺘﯽ اﻧﺠﺎم دادن ﮐﺎرﻫﺎی ﻣﻮردی ‪ ,‬ﭘﺮداﺧﺘﻦ ‪,‬‬
‫ﮐﺎرآﯾﯽ ﻧﺪارد و رو ﺑﻪ ﺟﺎﯾﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺮد ‪ .‬ﺑﺎﯾﺪ راﻫﻬﺎی ﺳﺮﯾﻊ و ﻣﻮﺛﺮ رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف را ﭘﯿﺪا ﮐﺮد و اﯾﻦ‬

‫‪ 1‬ﺑﻮدﺟﻪ از ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺗﺎ ﮐﻨﺘﺮل – دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻧﮋاد و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻓﺮج وﻧﺪ – ﻧﺎﺷﺮ ‪ :‬ﺳﻨﺖ – ﭼﺎپ اول ‪ -1380‬ص ‪277‬‬
‫‪2‬‬
‫اﺻﻮل ﺗﻨﻈﯿﻢ ﮐﻨﺘﺮل و ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺘﯽ – ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻋﺰﯾﺰی – اﻧﺘﺸﺎرات ﺷﻬﺮ آب – ﭼﺎپ اول ‪ – 1379‬ص ‪204‬‬

‫‪7‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫اﻗﺪاﻣﺎت اﻧﺠﺎم ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ﻣﮕﺮ ﺑﺎ ﺗﻔﮑﺮ ‪ ,‬ﺗﻌﻘﻞ ‪ ,‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﻣﺎ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﯾﮏ ﺷﺎﻫﺪ ﺑﯽ‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻓﻘﻂ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺑﻤﻮﻗﻊ و ﺑﺠﺎ ﯾﻌﻨﯽ اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ راه از ﺑﯿﻦ راه ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﻮﺟﻮد از‬
‫اﻫﻢ وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺎ در اﯾﻦ ﻣﻮرد ﺑﺸﻤﺎر ﻣﯽ رود ‪ .‬ﺑﺎ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﻣﻨﻄﻘﯽ و ﻗﺎﻃﻊ در زﻣﺎن ﺣﺎل ‪ ,‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮات ﻣﻄﻠﻮب در زﻣﺎن آﯾﻨﺪه دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬

‫‪-3‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ‪:‬‬

‫‪PLANNIG PROGRAMING BUDGEBIN‬‬

‫ﻫﺮ ﮔﺎه ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺮ اﺳﺎس اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻣﻤﻠﮑﺖ و ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎی ﮐﻠﯽ و ﺑﻨﯿﺎدی دوﻟﺖ ‪,‬‬
‫‪2‬‬
‫ارﻗﺎم و ﻫﺰﯾﻨﻪ را ﻣﺸﺨﺺ و ﻣﻨﻈﻢ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﭼﻨﯿﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ای را ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﯽ ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺮای درک ﺑﻬﺘﺮ ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧﺎﭼﺎرﯾﻢ ﮐﻪ ﭼﻨﺪ اﺻﻄﻼح ﮐﻠﯿﺪی آن را ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﻨﯿﯿﻢ‪.‬‬
‫‪ PLANE‬ﻃﺮح ‪ :‬ﯾﮏ اﻗﺪام ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻗﺮار اﺳﺖ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﻣﻄﻠﻮب ﺑﺮﺳﺪ‪.‬‬
‫‪ PROGRAM‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﻃﺮح ‪ :‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻤﺪه ای از ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﮐﻪ ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮک دارﻧﺪ‪.‬‬
‫‪3‬‬
‫) ﺑﻪ وﯾﮋه ﻃﺒﻘﻪ ای از ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﻘﺎﺻﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه اﺳﺖ (‬
‫اﻫﺪاف ‪: OBJECTIVES‬‬
‫‪4‬‬
‫)ﻧﻘﺎط ﻣﻄﻠﻮب در آﯾﻨﺪه ﮐﻪ ﺗﻤﺮﮐﺰ ﮐﻠﯿﻪ ﺗﻮاﻧﺎﺋﯿﻬﺎ ‪ ,‬ﻣﻘﺪورات و ﺗﻼﺷﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﻤﺖ دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ(‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﺎر – ﺧﻂ ﻣﺸﯽ ‪PLICY‬‬
‫)اﺻﻮل و اﻫﺪاﻓﯽ ﮐﻪ راﻫﺒﺮد ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی در ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت ﺧﺎﺻﯽ اﺳﺖ و ﺑﻪ ﺗﺸﺮﯾﺢ دﯾﺪﮔﺎه ﻫﺎ و ﻣﻘﺎﺻﺪ‬
‫ﮔﺴﺘﺮده ﻣﯽ ﭘﺮدازد و ﻧﯿﺰ ﻃﺮﺣﯽ ﮐﻠﯽ و ﺷﺎﻣﻞ رﺋﻮس ﻣﻄﺎﻟﺐ ﺑﺮای اﻗﺪاﻣﯽ ‪ 5‬در ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎ ﮔﺮوﻫﯽ از‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﮐﻪ در ﻫﺪف ﻣﺸﺘﺮک اﻧﺪ و در ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ اﺟﺮا در ﻣﯽ آﯾﻨﺪ ‪ ,‬ﺑﻪ وﯾﮋه ﻣﻮﻗﻌﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﺴﺎن ﺑﺎ ﻫﺪﻓﻬﺎی‬
‫‪6‬‬
‫اﺻﻠﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷﻨﺪ ﯾﺎ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﺮای ﯾﮏ دوره ﻣﻌﯿﻦ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬

‫‪ 1‬ﺳﺒﺤﻪ ‪ ,‬ﮐﯿﺨﺴﺮو ‪) ,‬ﻣﺪﯾﺮ ﻣﻮﻓﻖ ﮐﯿﺴﯿﺖ ؟ ( ﻣﺠﻠﻪ ﻋﻠﻤﯽ ﮐﺎرﺑﺮدی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ – ﺷﻤﺎره ﻫﻔﺪﻫﻢ ‪1371 ,‬‬
‫‪2‬‬
‫اﺻﻮل و ﺗﻨﻈﯿﻢ و ﻣﻨﺘﺮل ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺘﯽ – ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ ﻋﺰﯾﺰی‪ -‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺷﻬﺮ آب ﭼﺎپ اول ‪ 1379‬ص ‪178‬‬
‫‪3‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ – درک ﻓﺮﻧﭻ و ﻫﯿﺸﺮ ﺳﺎورد – ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﺋﺒﯽ – ﻣﺮﮐﺰ آﻣﺰش ﻧﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘﯽ ص ‪508‬‬
‫‪4‬‬
‫ﻓﺮﻫﻨﮓ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﺊ – ﻣﯿﺮ ﻋﻠﯽ ﻣﺤﻤﺪ ﻧﮋاد ‪ ,‬ﻣﺤﻤﺪ ﺗﻘﯽ ﻧﻮروزی – ﻧﺎﺷﺮ ﺳﻨﺎ ﭼﺎپ اول ‪ 1378‬ص ‪36‬‬
‫‪5‬‬
‫و ‪ - ١۵‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ – درک ﻓﺮﭘﺢ و ﻫﯿﺸﺮ ﺳﺎورد – ﻣﺘﺮﺟﻢ ﻣﺤﻤﺪ ﺻﺎﺋﺒﯽ –ﻣﺮﮐﺰ آﻣﻮزش ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺖ ﺻﻔﺤﺎت ‪508‬و ‪ 479‬ﭼﺎپ دوم‬
‫‪1375‬‬

‫‪8‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻫﻤﺎﻧﻄﻮر ﮐﻪ از ﻧﺎم آن ﭘﯿﺪاﺳﺖ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﺎزﻣﺎن را ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﮐﺎری ﺗﻨﻈﯿﻢ و در‬
‫دﺳﺘﺮﺳﯽ ﻣﯽ ﮔﺬارد ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای اوﻟﯿﻦ ﺑﺎر در ﺳﺎل ‪ 1949‬ﺗﻮﺳﻂ ﮐﻤﯿﺴﯿﻮن ﻫﻮور ‪HOOVER‬‬
‫‪ COMISSION‬ﮐﻪ از ﻃﺮف رﺋﯿﺲ ﺟﻤﻬﻮر آﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﺎﻣﻮر ﺑﺮرﺳﯽ ﻫﺎی ﻻزم ﺟﻬﺖ اﺻﻼح ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ در‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی دوﻟﺘﯽ ﺷﺪه ﺑﻮد ‪ ,‬ﻣﻄﺮح ﮔﺮدﯾﺪ ﻫﺪف از ﺗﻬﯿﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای اﯾﻦ ﺑﻮد ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺖ ﺑﻪ‬
‫‪1‬‬
‫ﻧﺤﻮی ﺗﻬﯿﻪ ﮔﺮدد درک آن ﺑﺮای ﻧﻤﺎﯾﻨﺪﮔﺎن ﮐﻨﮕﺮه ‪ ,‬ارﺑﺎب ﺟﺮاﯾﺪ و ﻣﺮدم آﺳﺎن ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ای اﺳﺖ ﮐﻪ در آن اﻋﺘﺒﺎرات ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی دوﻟﺘﯽ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ وﻇﺎﯾﻒ ‪ ,‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ آﻧﺎن ﺑﺎﯾﺪ در ﺳﺎل ﻣﺎﻟﯽ اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف ﺧﻮد اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ‪ ,‬ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ‪ ,‬در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ دوﻟﺖ و دﺳﺘﮕﺎه ﻫﺎی دوﻟﺘﯽ در ﺳﺎل‬
‫اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ اوﻻ ﭼﻪ اﻫﺪاف‪ ,‬وﻇﺎﯾﻒ و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺼﻮﺑﯽ دارﻧﺪ و ﺛﺎﻧﯿﺎ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺬﮐﻮر‬
‫ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ‪ ,‬ﻋﻤﻠﯿﺎت و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ ﺑﺎ ﭼﻪ ﻣﯿﺰان اﻋﺘﺒﺎرات اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ‪ .‬ﭘﺮﻓﺴﻮر ﺑﺮﮐﻬﺪ در ﻣﻮرد ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﯽ ﮔﻮﯾﺪ ‪ ) :‬اﮔﺮ ﺑﺨﻮاﻫﯿﻢ در دﻧﯿﺎی ﻓﻌﻠﯽ ﺑﻮدﺟﻪ را از اﺑﺰار و وﺳﯿﻠﻪ ﮐﺎر ﻣﺪﯾﺮان ﺑﺪاﻧﯿﻢ ﺑﺎﯾﺪ در‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪی ﻣﺨﺎرج ‪ ,‬ﻫﺪف و ﻏﺎﯾﺖ ﺧﺮج را رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﯿﻢ‪(.‬‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻧﯿﺰ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول از ﻃﯿﻘﻪ ﺑﻨﺪی اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻓﺼﻞ و ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول ‪ ,‬ﮐﻞ اﻋﺘﺒﺎرات ﻫﺮ ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﯽ در ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ‪ ,‬ﻣﯽ ﺷﻮد در ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ‪ ,‬اﻋﺘﺒﺎرات ﻫﺮ ﯾﮏ از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ‬
‫و ﻃﺮح ﻫﺎی ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﯽ در ﻗﺎﻟﺐ ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻻزم ﺑﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ اﺳﺖ ﮐﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﺮﺧﯽ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ‪ ,‬ﻓﻘﻂ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﻪ ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد ﻫﺰﺑﻨﻪ‬
‫ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ‪ ,‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﺮﺧﯽ دﯾﮕﺮ از ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ و ﻃﺮﺣﻬﺎ ﻧﯿﺰ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬آﻧﭽﻪ ﮐﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻧﻈﺎم ﺣﺴﺎﺑﺪاری دوﻟﺘﯽ ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ از‬
‫روش ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ ‪ ,‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﻮدﺟﻪ ای ﻣﺬﮐﻮر ﻋﯿﻨﺎ ﺑﺎﯾﺪ در ﺣﺴﺎﺑﻬﺎی‬
‫دوﻟﺘﯽ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﮔﺮدﻧﺪ ‪ ,‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﻫﺮ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﯾﺎ ﻣﻮﺳﺴﻪ دوﻟﺘﯽ ﻧﯿﺰ ﺑﺎﯾﺪ اوﻻ ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ و ﻃﺮﺣﻬﺎی ﻣﻮرد اﺟﺮا در آن ﺳﺎزﻣﺎن و ﺛﺎﻧﯿﺎ در داﺧﻞ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻫﺎی ﻣﺬﮐﻮر ‪ ,‬ﺑﻪ ﺗﻔﮑﯿﮏ‬
‫ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﺸﺎن داده ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی دوﻟﺘﯽ در اﯾﺮان – ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺣﺴﻦ ﺑﺎﺑﺎﺋﯽ – ﻧﺎﺷﺮ ﺷﺮﮐﺖ ﻧﺸﺮ ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ – ﭼﺎپ اول ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه ‪ 1379‬ص ‪149‬‬

‫‪9‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫ﻣﺴﺎﻟﻪ اﺻﻠﯽ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﺟﺮا ﮔﺮدد ‪ ,‬اﻟﺒﺘﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای‬
‫وﺟﻮد ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ اﻧﮑﺎر ﻧﻤﯽ ﺷﻮد ؛ زﯾﺮا ﺑﻪ ﻫﺮ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺑﺎﯾﺪ دوﻟﺖ ﺑﺪاﻧﺪ ﭼﻘﺪر ﺑﺮای ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﭘﺮﺳﻨﻠﯽ ﺧﺮج‬
‫ﮐﻨﺪ ‪ ,‬ﭼﻪ ﻣﻘﺪار ﻟﻮازم و ﻣﺎﺷﯿﻦ آﻻت ﻣﯽ ﺧﺮد و اﻣﺜﺎل آن‪.‬‬
‫در روش ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ در داﺧﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد ) ﻧﻪ ﺑﺮای‬
‫وزارﺗﺨﺎﻧﻪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی ﮐﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ ی ﻣﻌﻤﻮل اﺳﺖ ( ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ﻓﺮض ﮐﻨﯿﺪ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ وزارت آﻣﻮزش و‬
‫ﭘﺮورش در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ آورده ﺷﻮد ‪ ,‬ﻣﺜﻼ ﺑﯿﺎن ﺷﻮد ﺣﻘﻮق و دﺳﺘﻤﺰد ‪ 100‬ﻣﯿﻠﯿﻮن رﯾﺎل ‪ ,‬اﺟﺎره ‪40‬‬
‫ﻣﯿﻠﯿﻮن رﯾﺎل ‪ ,‬و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ادارای ‪ 20‬ﻣﯿﻠﯿﻮن رﯾﺎل ؛ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ اﺳﺖ رﻗﻢ ﮐﻞ و ﯾﺎ ﺣﺘﯽ رﻗﻢ ﺗﻔﮑﯿﮑﯽ‬
‫ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه وﻇﻔﻪ و ﮐﺎر و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی وزارت آﻣﻮزش و ﭘﺮورش ﻧﯿﺴﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻣﺜﺎل ‪ ,‬اول آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در ﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺳﭙﺲ اﯾﻦ وﻇﺎﯾﻒ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺤﻮی ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻣﺸﺨﺼﯽ در آﯾﺪ ؛ ﻣﺜﻼ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫آﻣﻮزش اﺑﺘﺪاﺋﯽ ‪ ,‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ آﻣﻮزش ﻣﺘﻮﺳﻂ ﺣﺮﻓﻪ ای و ﻏﯿﺮه ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی اوﻟﯿﻦ ﻗﺪم ﺟﻬﺖ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﺮداﺷﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻌﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺟﺪاﮔﺎﻧﻪ ﺑﺮ اﺳﺎس ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺗﻬﯿﺎه و‬
‫ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﺿﻤﻦ اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺪف از اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ و روﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد ﻣﺨﺎرج ﻻزم را‬
‫ﻧﯿﺰ ﺟﻪ اﺟﺮای آﻧﻬﺎ ﺑﺮآورد و در ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﯽ ﮔﺮدد ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ وﻇﺎﯾﻒ دوﻟﺘﻬﺎ در‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻫﻢ اﺧﺘﻼف دارﻧﺪ ‪ ,‬اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﻨﺒﻪ ﻗﺮاردادی دارد ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ دﻟﯿﻞ‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻣﺜﻼ آﻣﻮزش و ﭘﺮورش در ﮐﺸﻮری ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻠﻘﯽ ﺷﻮد و در ﮐﺸﻮر دﯾﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﻣﻌﯿﻦ‬
‫ﮐﻪ ﺟﺰﺋﯽ از ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ ‪ .‬آﻧﭽﻪ اﻫﻤﯿﺖ دارد اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺮآورد ﻫﺰﯾﻨﻪ از ﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ واﺣﺪ ﺗﻘﺴﯿﻢ‬
‫ﺑﻨﺪی ﺷﺮوع ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﺷﮑﻞ ﻫﺮم اﺳﺖ ؛ ﯾﻌﻨﯽ ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪ ﭼﻨﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ‪ ,‬ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﭼﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﯾﮏ ﻓﺼﻞ و ﺑﺎﻻﺧﺮه ﻣﺠﻤﻮع ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﭼﻨﺪ‬
‫ﻓﺼﻞ اﻣﻮر را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ ﮐﻪ وﺳﯿﻠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻣﺎﻫﯿﺖ وﻇﺎﯾﻒ و ﻋﻤﻠﯿﺎت را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد ‪ ,‬اﻣﺮ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﭼﻪ در ﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﭼﻪ در ﺑﺎب اﺟﺮا و ﮐﻨﺘﺮل آﻧﻬﺎ را آﺳﺎن ﻣﯽ ﺳﺎزد ؛ زﯾﺮا در‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول ﻫﻨﮕﺎم رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ‪ ,‬ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﺟﻬﺖ ﻗﻀﺎوت واﻗﻌﯽ درﺑﺎره آن وﺟﻮد ﻧﺪارد ‪ ,‬ﻣﺜﻼ اﮔﺮ‬
‫وزارت ﺑﻬﺪاری ﺑﺮای ﺳﺎل آﯾﻨﺪه درﺧﻮاﺳﺖ ﺻﺪ واﺣﺪ ﭘﻮل ﮐﻨﺪ ﺗﻮﺟﯿﻪ آن ﺑﻪ ﺻﻮرت ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺣﻘﯿﻘﯽ را‬
‫ﻧﺸﺎن ﻧﻤﯽ دﻫﺪ و ﺑﺮای ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺶ آن دﻟﯿﻞ وﺟﻮ ﻧﺪارد ؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﻪ آﺳﺎﻧﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺗﻮان ارﺗﺒﺎط ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯿﺎت را ﺳﻨﺠﯿﺪ و ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ دوﻟﺖ اﯾﺠﺎب ﮐﻨﺪ اﻋﺘﺒﺎر ﻧﯿﺰ‬

‫‪10‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪www.Accportal.com‬‬ ‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬

‫ﺑﺮای آن در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺖ و در ﻏﯿﺮ اﯾﻨﺼﻮرت ﻗﺴﻤﺘﯽ از ﻋﻤﻠﯿﺎت وزارت ﺑﻬﺪاری را ﺣﺬف و از ﻣﻨﻈﻮر ﻧﻤﻮدن‬
‫اﻋﺘﺒﺎر ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﮐﺮد‪.‬‬
‫ﻓﺎﯾﺪه دﯾﮕﺮ ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ای ﺑﺮای ﺳﻬﻮﻟﺖ ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﯿﺎت و ﺑﻬﺒﻮد ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ در اﯾﻦ ﻧﻈﺎم اﺳﺖ ‪ .‬ﻣﺰﯾـﺖ دﯾﮕـﺮ‬
‫آن ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی در ﻣﻮرد ﻧﻮع ﻋﻤﻠﯿﺎت و اﺣﯿﺎﻧﺎ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از دوﺑﺎره ﮐﺎری ﻫﺎی ﮐـﻪ از اﻧﺠـﺎم‬
‫وﻇﺎﯾﻒ ﻣﺸﺎﺑﻪ در ﭼﻨﺪ ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﯽ ﻧﺎﺷﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬در ﺷﺮاﯾﻂ اﯾﺪه ال ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺸﮑﯿﻼت و ﺳـﺎزﻣﺎن دﺳـﺘﮕﺎه‬
‫ﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺎ ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﺮاﺑﺮ ﺑﺎﺷﺪ و در اﯾﻦ ﺻﻮرت در داﺧﻞ ﻫﺮ وزارﺗﺨﺎﻧـﻪ ﻣـﺪﯾﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﺗﻌﯿـﯿﻦ و‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺟﺮاﺋﯽ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ او واﮔﺬار ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ ‪ 1‬ﺑﻄﻮر ﺧﻼﺻـﻪ ﻣـﯽ ﺗـﻮان ﮔﻔـﺖ ﺑﻮدﺟـﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻧﻮﻋﯽ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺎ اﯾﺠﺎد ارﺗﺒﺎط ﻣﯿﺎن ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ و ﻋﻮاﻣﻞ ﺑـﻪ ﮐـﺎر رﻓﺘـﻪ ﺷـﺪه از ﯾـﮏ‬
‫ﻃﺮف و ﻧﺘﺎﯾﺞ ﮐﺎر ﺑﻪ دﺳﺖ آﻣﺪه از ﺳﻮی دﯾﮕﺮ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫﺪ ﮐﻪ در ﻃﯽ ﺳﺎل ﻣﺎﻟﯽ ﭼﻪ ﮐﺎﻻﻫﺎ و ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﺤﺼﻮل ﻧﻬﺎﯾﯽ و ﯾﺎ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ در ﺟﻬﺖ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف اﻗﺘـﺼﺎدی و اﺟﺘﻤـﺎﻋﯽ دوﻟـﺖ‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﮥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای وﻇﺎﯾﻒ دوﻟﺖ در ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎی ﺑﺰرﮔﯽ ﮐﻪ ﻫﺮ ﻗﺎﻟﺐ از ﻫﻤﮕﻨـﯽ و ﻫﻤﺨـﻮاﻧﯽ ﻣـﺸﺎﺑﻬﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﻧﺪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﯽ ﮔﺮدد و ﺳﭙﺲ آن ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎی ﮐﻮﭼﮏ از زﯾﺮ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻮﭼﮏ ﺗﺮی ﺗﺸﮑﯿﻞ‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻫﺎی ﮐﻮﭼﮑﺘﺮ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ وﻇﺎﯾﻔﯽ ﮐﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﺎً ﺑﻪ ﻋﻬﺪۀ ﻫﺮ ﯾﮏ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی اﺟﺮاﯾـﯽ‬
‫ﻗﺮار دارد ﺗﺒﺎدل ﻋﻤﻠﯿﺎت و اﻋﺘﺒﺎرات ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﯾﮏ از اﯾﻦ ﻗﺎﻟﺐ ﻫـﺎی ﮐـﻮﭼﮑﺘﺮ ﯾﮑـﯽ از وﻇـﺎﯾﻒ دوﻟـﺖ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻬﺪۀ ﯾﮏ ﯾﺎ ﭼﻨﺪ دﺳﺘﮕﺎه اﺟﺮاﯾﯽ ﻗﺮار داده ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻋﺘﺒﺎرات ﺑـﻪ ﻫـﺮ ﯾـﮏ از دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎی‬
‫اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎر اﺳﺖ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﺣﺠﻢ اﻋﺘﺒﺎرات در ﺷﺒﮑﮥ اﻫﺪاف ﻋﻤﻠﯿﺎت دوﻟـﺖ ﺑـﻪ ﻧﺤـﻮی‬
‫ﮐﻪ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ,‬ﺗﻮزﯾﻊ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﻟـﺬا ﻫـﻢ اﻋﺘﺒـﺎرات و ﻫـﻢ ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﮐـﻪ در ﻧﻬﺎﯾـﺖ ﺑـﻪ وﺳـﯿﻠﮥ‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ ﻗﺎﺑﻞ ﮐﻨﺘﺮل ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫ﻋﻨﺎوﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻧﺤﻮی اﻧﺘﺨﺎب ﮔﺮدﻧﺪ ﺗﺎ ﺷﺎﺧﺺ ﻣﻨﺪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻓﻌﻠﯽ ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ ﻧﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﻟﯽ در ﻋﻤﻞ ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای‪ ,‬ﺑـﺪون‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮده و ﻋﻤﻼً ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺳﻨﺘﯽ ﯾﺎ اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.2‬‬

‫‪1‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ از ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺗﺎ ﮐﻨﺘﺮل ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻧﮋاد و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻓﺮج وﻧﺪ – ﻧﺎﺷﺮ ‪ :‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ – ﭼﺎپ اول ﺑﻬﺎر ‪1380‬ص ‪231‬‬
‫‪. 2‬ﻓﺮزﯾﺐ‪,‬ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ‪ ,‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی دوﻟﺘﯽ در اﯾﺮان‪ ,‬ﭼﺎپ دوازدﻫﻢ‪ ,‬ﻣﺮﮐﺰ آﻣﻮزﺷﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘﯽ‪ ,1380 ,‬ص ‪.435‬‬
‫‪.2‬ﺟﻮاﻫﺮی اﺣﻤﺪ ﭘﻮر‪ ,‬ﺧﻠﯿﻞ‪ ,‬ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ »ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻣﻮﺿﻮﻋﺎت و ﻣﺠﺎری اﺗﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ و اراﺋﮥ راﻫﮑﺎرﻫﺎی ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ در ﻣﻨﺎﺑﻊ«‪ .‬ﻣﻬﺮ‬
‫ﻣﺎه ‪ ,1382‬داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ)ع(‪ ,‬ﺗﻬﺮان‪.‬‬

‫‪11‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‪ :‬ﺑﻮدﺟﻪ‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫‪12‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫اﻫﺪاف ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای‬

‫‪ .1‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی از ﺣﯿﻒ و ﻣﯿﻞ ﺷﺪن اﻣﻮال و درآﻣﺪ دوﻟﺖ_ ﺑـﻪ ﻋﻠـﺖ آن‬
‫ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ﻃﺒﻖ ﻫﺪف ﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و وﻇﺎﺋﻒ دوﻟﺖ ﺑﺮآورد ﻣﯽ ﺷﻮد ﻟﺬا‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای از ﺣﯿﻒ و ﻣﯿﻞ ﺷﺪن اﻣﻮال دوﻟﺘﯽ ﺟﻠـﻮﮔﯿﺮی ﺑـﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ دوﻟﺖ و ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ_ در اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﮔﻔـﺖ‬
‫ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻋﻤﻠﯿﺎت و وﻇﺎﺋﻒ دوﻟﺖ را ﻣﻌﯿﻦ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‬
‫و اﯾﻦ ﮐﺎر دو ﻓﺎﯾـﺪه اﺻـﻠﯽ دارد‪ :‬ﯾﮑـﯽ آن ﮐـﻪ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣﻮﺟـﻮد)اﻋﺘﺒـﺎرات‪-‬‬
‫ﭘﺮﺳﻨﻞ‪ -‬ﻣﻮاد‪ -‬ﺗﺴﻬﯿﻼت و داﻧﺶ( ﺑﺮای دوﻟﺖ ﻣﺤـﺪود اﺳـﺖ از اﯾـﻦ ﻧﻈـﺮ‬
‫دوﻟﺖ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﻘﺪورات زﯾﺎد و ﺑﯽ ﺣﺪی داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷـﺪ‪ ,‬ﺑﻨـﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺠﺒـﻮر‬
‫اﺳﺖ ﺑﺮای ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﺗﻘﺪم ﻫﺎ ﻣﻘﺪاری از ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻣﺤـﺪود ﻓـﻮق را‬
‫ﺗﺨﺼﯿﺺ دﻫﺪ و اﯾﻦ ﮐﺎر ﯾﮑﯽ از ﻫﺪف ﻫـﺎی ﺑﻮدﺟـﻪ اﺳـﺖ‪ .‬دوم اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬
‫ﺑﻮﺳﯿﻠﮥ ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺪف ﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی دوﻟﺖ روﺷﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﺮدم ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﺑﺎ ﮐﺎرﻫﺎی دوﻟﺖ آﺷﻨﺎﯾﯽ ﭘﯿﺪا ﻧﻤﻮده و ﻣﯽ ﻓﻬﻤﻨﺪ ﭘﻮﻟﻬـﺎﯾﯽ ﮐـﻪ ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان‬
‫ﻣﺎﻟﯿﺎت از آن ﻫﺎ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد ﺑﻪ ﻣﺼﺮف ﭼـﻪ ﮐﺎرﻫـﺎﯾﯽ ﻣـﯽ رﺳـﺪ و در‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ آﮔﺎﻫﯽ ﺑﯿﻦ دوﻟﺖ و ﻣﻠﺖ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ ﺑﻮدﺟﻪ ﺣﺴﻦ ﺗﻔـﺎﻫﻢ ﺑﺮﻗـﺮار‬
‫ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ .3‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت_ رده ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﯾﺎ وزارﺗﺨﺎﻧﻪ)از ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺗﺮﯾﻦ رده ﺗـﺎ‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮﯾﻦ رده( ﺑﺮای ﺧﻮد ﻫﺪف ﻫﺎ و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻣﺠﺰاﺋﯽ دارﻧﺪ و در ﻧﺘﯿﺠـﻪ‬
‫ﻫﺮ رده دارای ﻫﺰﯾﻨﮥ ﻣﺨﺼﻮص ﺑﻪ ﺧﻮد ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ؛ ﻟﺬا ﺑﺮآورد ﻫﺰﯾﻨﮥ رده ﺑـﻪ‬
‫رده)از ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺑﻪ ﺑﺎﻻ( ﺑﺮآورد ﻣﯽ ﺷﻮد و ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ و ﭘﺮده‬
‫ﺑﺎﻻﺗﺮ ﻓﺮﺳﺘﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد و در ﻧﺘﯿﺠﻪ اﯾﻦ ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮﻫﺎ در رده ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و وﻇﺎﺋﻒ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ و ﻫﻤﮕـﺎم ﻣـﯽ ﺷـﻮد و‬
‫وﻇﺎﺋﻒ ﺗﮑﺮاری و ﻣﺘﻀﺎد و داﺧﻞ ﻫﻢ ﺣﺬف ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬

‫‪13‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫‪ .4‬ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﯿﺎت_ ﯾﮑﯽ از ﺧﺼﻮﺻﯿﺎت ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای اﺳـﺖ ﮐـﻪ ﺑـﺮای‬

‫دوﻟﺖ و ﮐﺎرﻣﻨﺪان دوﻟﺖ در رده ﻫﺎی ﻣﺨﺎﻟﻒ اﯾﺠﺎد ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻣـﯽ ﻧﻤﺎﯾـﺪ‪,‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ وﻗﺘﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و وﻇﺎﺋﻒ دوﻟﺖ و ﮐﺎرﻣﻨﺪان ﺿﻤﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﺷــﺪ "ﻣــﺜﻼً ﮐــﺸﯿﺪن راه آﻫــﻦ ﺑــﯿﻦ دو ﺷــﻬﺮ" اﯾــﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣــﻪ ﻫــﺎ دوﻟــﺖ و‬
‫ﮐﺎرﻣﻨﺪاﻧﺶ را ﻣﺴﺌﻮل ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻃﺮح ﻫﺎ را اﺟﺮا ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ اﮔـﺮ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ای ﺧﺮج ﻧﺸﺪ ﻣﯽ رﺳﺎﻧﺪ ﮐﻪ دوﻟﺖ و ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﻦ اﻣﺮ ﮐﺎر ﺧﻮد را اﻧﺠﺎم‬
‫ﻧﺪاده اﻧﺪ و در واﻗﻊ ﺑﻮدﺟﻪ اﻣﺮوزه ﯾﮏ وﺳﯿﻠﮥ دﻗﯿﻖ ﮐﻨﺘﺮل دوﻟﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‬
‫و اﯾﻦ ﮐﻨﺘﺮل ﯾﺎ ﻣﺎﻟﯽ اﺳﺖ ﯾﺎ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‪ .‬ﮐﻨﺘـﺮل ﻣـﺎﻟﯽ ﯾﻌﻨـﯽ اﯾﻨﮑـﻪ دوﻟـﺖ‬
‫ﻣﺨﺎرج و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ را ﻃﺒﻖ ﻗـﻮاﻧﯿﻦ ﻣـﺎﻟﯽ و ﻣﺤﺎﺳـﺒﺎﺗﯽ اﻧﺠـﺎم داده ﺑﺎﺷـﺪ‪.‬‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﯾﻦ ﮐﻪ دوﻟﺖ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻪ وﻇﺎﺋﻒ ﺧـﻮد را ﻃﺒـﻖ‬
‫ﻗﻮاﻧﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎﺗﯽ اﻧﺠﺎم داده ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﯾﻌﻨﯽ اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬
‫دوﻟﺖ وﻇﯿﻔﻪ دارد ﮐﻪ وﻇﺎﺋﻒ ﺧﻮد را ﻃﺒﻖ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه در ﺑﻮدﺟـﻪ‬
‫اﻧﺠﺎم دﻫﺪ و در ﭘﺎﯾﺎن ﻫﺮ دوره ﺑﻮدﺟﮥ ﻣﺎزاد و ﺧـﺮج ﻧـﺸﺪه وﺳـﯿﻠﮥ ﺧـﻮﺑﯽ‬
‫اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺮدم و ﻣﺠﻠﺲ اﻧﺠﺎم ﮐﺎر دوﻟﺖ را ﮐﻨﺘـﺮل ﺑﻨﻤﺎﯾـﺪ و ﯾـﺎ اﯾـﻦ ﮐـﻪ‬
‫رﺋﯿﺲ دوﻟﺖ و وزراء اﻧﺠﺎم ﮐـﺎر ادارات و ﻗـﺴﻤﺖ ﻫـﺎی ﺗﺎﺑﻌـﻪ را ﮐﻨﺘـﺮل و‬
‫ﻧﻈﺎرت ﮐﻨﻨﺪ‪. 19‬‬

‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ ﻃﯽ ﺳﺎل ﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﭘﺪﯾﺪ آﻣﺪ ﻧﮕﺎه ﺑـﻪ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ را ﻣﺘﻔﺎوت ﮐﺮد‪ .‬زﻣﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﻫﺪف از ﺑﻮدﺟﻪ ﮐﻨﺘـﺮل ﻣـﺎﻟﯽ ﺑـﻮد‪ ,‬ﻣـﻮاد ﻫﺰﯾﻨـﻪ‬
‫ﻣﺤﻮر اﺻﻠﯽ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﻮده و ﺑﻌﺪ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻪ ﺧـﺪﻣﺖ ﻣـﺪﯾﺮﯾﺖ درآﻣـﺪ‪ ,‬روش‬
‫ﻫﺎی ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ روی ﮐﺎر آﻣﺪ‪.2‬‬

‫‪ .1‬ﻃﺮح رﯾﺰی‪ ,‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‪ ,‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی_ داﻧﺸﮕﺎه ﭘﺪاﻓﻨﺪ ﻣﻠﯽ_ داﻧﺸﮑﺪه ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ و اﻣﻨﯿﺖ ﻣﻠﯽ_ ص‪ 10‬ﺗﺎ ‪.12‬‬
‫‪ .2‬ﺑﻮدﺟﻪ_ ﺷﺎﻫﺮخ اﻧﺼﺎری_ اﻧﺘﺸﺎرات ﯾﮑﺎن_ ﭼﺎپ اول‪ _1378‬ص‪.121‬‬

‫‪14‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫در واﻗﻊ اﻫﺪاف ﺑﻮدﺟﻪ از ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ اﺑﺰار ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻬﯿﻨﮥﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ,‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨـﺎﺑﻊ‬
‫و ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ارﺗﻘﺎء ﭘﯿﺪا ﮐﺮد ﺗﺎ از اﺗﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺰاﯾﺎی ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﺘﯽ‬
‫ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی و ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﯿﺎت‪ :‬ﭼﻮن ﺑﺮاﺳﺎس اﯾﻦ روش دﺳـﺘﮕﺎه ﻫـﺎ‬ ‫‪.1‬‬
‫ﺑﻪ ﯾﮏ ﻧﻮع ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی دﺳﺖ ﻣﯽ زﻧﻨﺪ و ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺟﻬﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی روش‬
‫ﻫﺎی ﯾﮑﺴﺎﻧﯽ را ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار ﻣﯽ دﻫﻨﺪ و از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻧﯿﺰ‬
‫ﺑﺮ اﺳﺎس اﻫﺪاف و وﻇﺎﺋﻒ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ,‬ﻟﺬا ﻣﻮﺟﺐ ﺑﻬﺒـﻮدی در ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫رﯾﺰی ﻫﺎ ﻣﯽ ﺷﻮد و ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﯿﺎت را آﺳﺎن ﻣﯽ ﺳﺎزد‪.‬‬
‫اﻣﮑﺎن ﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮ در ﺑﻮدﺟﻪ را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣـﯽ ﺳـﺎزد‪ :‬ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای اﯾـﻦ‬ ‫‪.2‬‬
‫اﻣﮑﺎن را ﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ ﺳﺎزد ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮔﺬاران و ﻣـﺴﺌﻮﻟﯿﻦ رده ﺑـﺎﻻی ﻗـﻮۀ‬
‫ﻣﺠﺮﯾﻪ وﻣﻘﻨﻨﻪ ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑـﺎ آﮔـﺎﻫﯽ ﮐﺎﻣـﻞ از ﺣﺠـﻢ ﻋﻤﻠﯿـﺎت‪ ,‬ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎی‬
‫ﭘﯿﺸﻨﻬﺎدی را ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ و در ﺻﻮرت ﻧﯿﺎز آن را ﻣﻮرد ﺗﺠﺪﯾـﺪ ﻧﻈـﺮ‬
‫ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﻫﺮ ﭼﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﮐﺎﻣﻞ ﺗﺮ ﺗﻨﻈـﯿﻢ ﮔـﺮدد ﺑـﻪ ﻧﻔـﻊ ﻗـﻮۀ‬
‫ﻣﺠﺮﯾﻪ اﺳﺖ؛ ﭼﺮا ﮐﻪ ﻗﻮۀﻣﻘﻨﻨﻪ)ﻣﺠﻠﺲ ﺷﻮرای اﺳـﻼﻣﯽ( ﻧﻤـﯽ ﺗﻮاﻧﻨـﺪ ﺑـﻪ‬
‫ﺳﺎدﮔﯽ و ﺑﺪون اﺳﺘﺪﻻل ﻋﺪد و رﻗـﻢ ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎدی آن را ﻫﻨﮕـﺎم ﺑﺮرﺳـﯽ و‬
‫ﺗﺼﻮﯾﺐ دﺧﻞ و ﺗﺼﺮف ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ در ﺑﺮآورد ﻫﺰﯾﻨـﻪ ﻫـﺎ‪ :‬از آن ﺟـﺎ ﮐـﻪ اﻋﺘﺒـﺎرات ﭘﯿـﺸﻨﻬﺎدی از‬ ‫‪.3‬‬
‫ﺳﻄﻮح ﭘﺎﺋﯿﻦ ﺗﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ ﺳﻄﻮح ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺟﺮﯾﺎن ﻣﯽ ﯾﺎﺑـﺪ‪ ,‬ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ‬
‫ای ﻋﺪم ﺗﻤﺮﮐﺰ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ را ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آورد‪.‬‬
‫آﺳﺎن ﺗﺮ ﮐﺮدن ﻧﻈﺎرت ﺑﺮای اﺟـﺮای ﻋﻤﻠﯿـﺎت و ﻫﻤﺎﻫﻨـﮓ ﮐـﺮدن ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ‬ ‫‪.4‬‬
‫ﻫﺎی ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎی دوﻟﺘﯽ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت‪ :‬ﯾﮑﯽ از ﻧﮑﺎﺗﯽ ﮐﻪ در ﺑﻮدﺟﻪ دوﻟﺘـﯽ از اﻫﻤﯿـﺖ ﺑـﺎﻻﯾﯽ‬ ‫‪.5‬‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪ ,‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻋﻤﻠﯿﺎت دوﻟـﺖ ﺑـﺎ ﯾﮑـﺪﯾﮕﺮ و ﻫـﺪف‬

‫‪15‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﻫﺎی آن ﺧﺼﻮﺻﺎً در ﺳﻄﻮح ﮐﻼن ﻣـﯽ ﺑﺎﺷـﺪ ﮐـﻪ ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای اﯾـﻦ‬
‫وﻇﯿﻔﻪ را ﺑﻪ ﺧﻮﺑﯽ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫‪ .6‬ﻫﺮ ﻓﺮدی ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ آن از اﻗﺪاﻣﺎت دوﻟﺖ ﻣﻄﻠﻊ ﮔﺮدد‪ :‬ﻣـﺮدم ﻣـﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﮥ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای از ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫـﺎ و ﺧـﺮج ﻫـﺎی دوﻟـﺖ آﮔـﺎه‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ دوﻟﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ از اﯾﻦ ﻃﺮﯾﻖ اﻋﺘﻤﺎد ﻣﺮدم را ﺑﻪ ﺳﻮی‬
‫ﺧﻮد ﺟﻠﺐ ﻧﻤﺎﯾﺪ و در واﻗﻊ ﺑﺎ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﮐﻪ ﺗﻨﻈـﯿﻢ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ ,‬اﻗـﺪاﻣﺎت‬
‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﻣﺮدم ﮔـﺰارش دﻫـﺪ و ﻣـﺮدم را از ﺑـﺪﺑﯿﻨﯽ و اﺑﻬﺎﻣـﺎت اﺣﺘﻤـﺎﻟﯽ‬
‫ﺑﺎزدارد‪ .‬در ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول ﭼﻮن ارﻗﺎم ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﯿﺎﻫﻪ ﺗﻨﻈﯿﻢ ﻣـﯽ ﮔـﺮدد‪,‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی دوﻟﺖ ﺑﺮای ﻣﺮدم ﻣﺒﻬﻢ اﺳﺖ‪. 20‬‬
‫‪ -4‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺗﻔﮑﯿﮏ اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﻪ وﻇﺎﺋﻒ‪,‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ,‬ﻓﻌﺎاﯾﺖ ﻫﺎ‬
‫و ﻃﺮح ﻫﺎ_ ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت و ﻫﺰﯾﻨـﻪ ﻫـﺎی اﺟـﺮای ﻋﻤﻠﯿـﺎت دوﻟـﺖ و دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎی‬
‫دوﻟﺘـﯽ ﻃﺒـﻖ روش ﻋﻠﻤـﯽ ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺣـﺴﺎﺑﺪاری ﻗﯿﻤـﺖ ﺗﻤـﺎم ﺷـﺪۀ _ ) ‪Cost‬‬
‫‪ (accounting‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﺷـﻮﻧﺪ‪ .‬ارﻗـﺎم ﭘـﯿﺶ ﺑﯿﻨـﯽ ﺷـﺪه در‬
‫ﺑﻮدﺟﮥ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﻣﺴﺘﻨﺪ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎ و ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﻧﯿـﺰ‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪۀ آن ﻫﺎ‪ ,‬ﺑﺮا اﺳﺎس اﻫﺪاف و ﻣﻘﺎﺻﺪ دوﻟﺖ و ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘـﯽ ﺑﺎﺷـﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ,‬ﺗﻬﯿﻪ و اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﮥ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﺄﮐﯿﺪ ﺑﯿـﺸﺘﺮ ﺑـﺮ اﺳـﺘﻔﺎده از روش‬
‫ﻫﺎی ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐـﻪ در آن ﻫـﺎ ﻫﺰﯾﻨـﻪ ﻫـﺎی ﻋﻤـﻮﻣﯽ و‬
‫اﺳﺘﻬﻼک ﺑﻪ ﻣﺮاﺣﻞ ﺗﻮﻟﯿﺪ و واﺣﺪﻫﺎی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫـﺎی ﺗﺨـﺼﯿﺺ‬
‫داده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‪ ,‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﺑﻪ ﮐﺎر رﻓﺘﻪ در ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻋﻤﻠﯿﺎت و ﮐﺎﻻﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ‬
‫ﺷﺪه و ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﻫﺮ ﯾﮏ از واﺣﺪﻫﺎی ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ‪ ,‬ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮل اﺟﺮای ﻋﻤﻠﯿﺎت و‬

‫‪. 20‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی دوﻟﺘﯽ در اﯾﺮان‪» :‬از ﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ«_ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬ﺣﺴﻦ ﺑﺎﺑﺎﺋﯽ_ ﻧﺎﺷﺮ‪:‬ﺷﺮﮐﺖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ_ ﭼﺎپ اول ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه ‪ _1379‬ص‪ 150‬و ‪.151‬‬

‫‪16‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫وﻇﺎﺋﻒ دوﻟﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ,‬ارﺗﺒﺎط داده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺗﻬﯿﻪ و اﺟﺮای ﺑﻮدﺟـﮥ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ در‬
‫دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی دوﻟﺘﯽ ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺑﻪ ﮐﺎر ﺑﺮدن ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﺗﻌﻬﺪی‪ ,‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﻬﯿﮥ ﻫﺰﯾﻨـﻪ‬
‫ﻫﺎی واﻗﻌﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﯽ و ﯾﮑﻨـﻮاﺧﺘﯽ ﻃﺒﻘـﻪ ﺑﻨـﺪی‬
‫ﻫﺎی ﺑﻮدﺟﻪ ای و ﺣـﺴﺎﺑﺪاری و ﺗﻄﺒﯿـﻖ آن ﻫـﺎ ﺑـﺎ ﺗﺮﮐﯿـﺐ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﯽ دﺳـﺘﮕﺎﻫﻬﺎی‬
‫دوﻟﺘﯽ از ﯾﮏ ﻃﺮف و ارﺗﺒﺎط وﻇﺎﺋﻒ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‪ ,‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی و ﺣﺴﺎﺑﺪاری دوﻟﺘﯽ‬
‫از ﻃﺮف دﯾﮕﺮ‪ ,‬ﻧﯿـﺰ از ﺿـﺮورﯾﺎت ﺑﻮدﺟـﮥ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ و اﯾﺠـﺎد اﻃﻼﻋـﺎت ﮐـﺎﻓﯽ ﺑـﺮای‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ وﺟﻮه ﻋﻤﻮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﻮدﺟﮥ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ‪,‬از ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺟﻬﺖ اﻋﺘﺒﺎرات اﺳـﺘﻔﺎده ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪.‬در‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﮐﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﺪه‪ ,‬ﺑﻪ ﺟﺎی ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮ ﺣـﺴﺐ‬
‫ﻧﻮع و ﻣﺎﻫﯿﺖ‪ ,‬ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻋﻮاﻣﻞ و اﺟﺰای ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺗﻠﻘﯽ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﯽ ﮔﺮدﻧـﺪ‪.‬‬
‫ﻣﺜﻼً‪ ,‬ﻣﻮاد و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﯽ ﺑﺨﺸﯽ از‬
‫ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪۀ ﺟﺎده‪ ,‬ﭘﻞ ﯾﺎ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه ﺗﻠﻘﯽ و ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﯽ ﺷـﻮد؛‬
‫زﯾﺮا ﻣﻮاد و ﻣﺼﺎﻟﺢ ﻣﺬﮐﻮر در ﺗﺮﮐﯿﺐ ﺑﺎ ﺳـﺎﯾﺮ ﺗﺠﻬﯿـﺰات و ﺧـﺪﻣﺎت اﺳـﺘﻔﺎده ﺷـﺪه‬
‫ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﺧﺎﺻﯽ را ﮐﻪ ﺟﺰﺋﯽ از وﻇﺎﺋﻒ و اﻫﺪاف و ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺳـﺎزﻣﺎن دوﻟﺘـﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ و ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ‪ ,‬ﮐﺎﻻ و ﺧﺪﻣﺎت ﺧﺮﯾﺪاری ﺷﺪه ﺑﺎ ﺣﺎﺻـﻞ‬
‫و ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ارﺗﺒﺎط داده ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺣﺎﺻﻞ ﯾﺎ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻧﻬﺎﯾﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫ﯾﺎ ﭘﻞ و ﯾﺎ ﺳﺪ ﺳﺎﺧﺘﻪ ﺷﺪه‪ ,‬ﻧﯿﺮوی اﻧﺴﺎﻧﯽ ﺗﺮﺑﯿﺖ ﺷﺪه‪ ,‬ﮐﺎﻻی ﺣﻤـﻞ ﺷـﺪه‪ ,‬ﭘـﺎرک‬
‫ﻫﺎی اﯾﺠﺎد ﺷﺪه‪ ,‬ﺻﻮرت ﻫـﺎی ﻣـﺎﻟﯽ ﺣـﺴﺎﺑﺮﺳﯽ ﺷـﺪه‪ ,‬داﻧـﺸﮕﺎه ﻫـﺎ و ﻣـﺪارس و‬
‫ﺗﺄﺳﯿﺴﺎت دوﻟﺘﯽ اﯾﺠﺎد ﺷﺪه و ﯾﺎ ﺳﺎﯾﺮ ﻋﻤﻠﯿﺎت و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫـﺎی ﻣـﺸﻬﻮد و ﻣـﺸﺨﺺ‬
‫اﻧﺠﺎم ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ دوﻟﺖ و ﻣﺆﺳﺴﺎت دوﻟﺘﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﮐﯿﻔﯿﺖ »ﻣﺸﻬﻮد و ﻣﺸﺨﺺ«‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ و ﺣﺎﺻﻞ ﻧﻬﺎﯾﯽ در ﯾﮏ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ دارای اﻫﻤﯿﺖ ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﺪارک و اﺳﻨﺎد ﻗﺎﺑﻞ اﺳﺘﻨﺎد و واﻗﻌﯽ را ﮐـﻪ ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ‪ ,‬در‬
‫ﺗﺸﺨﯿﺺ ﮐﺎرآﯾﯽ‪ ,‬ﺑﺮای ﺗﻤﺎم ﺳﻄﻮح ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻔﯿﺪ ﺑﺎﺷﺪ اﯾﺠﺎد ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬اﻃﻼﻋـﺎت‬

‫‪17‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺟﻬﺖ اﺗﺨﺎذ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻫﺎی ﻣﺎﻟﯽ و اﻗﺘﺼﺎدی و ﺗﻌﯿـﯿﻦ اوﻟﻮﯾﺘﻬـﺎ‬
‫ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﻮه ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ ,‬دوﻟﺖ و دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی دوﻟﺘﯽ ﻗﺮار ﮔﯿﺮﻧﺪ‪.21‬‬
‫اﺟﺮای اﯾﻦ ﻧﻮع ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺧﻮﺑﯽ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷـﺘﻪ اﺳـﺖ‪ .‬ﺑـﻪ ﻋﻨـﻮان ﻣﺜـﺎل‬
‫ﺗﺠﺮﺑﮥ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ در ﻓﻠﻮرﯾﺪا ﻧﺸﺎن ﻣـﯽ دﻫـﺪ ﮐـﻪ ﺗﺄﮐﯿـﺪ ﺑـﺮ ﻋﻤﻠﮑـﺮد‪,‬‬
‫ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﭘﺬﯾﺮی در ﻗﺒﺎل ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی دوﻟﺘﯽ را ﺗﻘﻮﯾـﺖ ﮐـﺮده اﺳـﺖ‪ .‬ﺳـﻄﺢ اراﺋـﮥ‬
‫ﺧﺪﻣﺎت ﻋﻤﻮﻣﯽ را ﺑﻬﺒﻮد ﺑﺨﺸﯿﺪه اﺳﺖ‪ .‬و ﻣﻮﺟﺐ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ ﻫﺎﯾﯽ در ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ‪ ,‬دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺎی ﺟﺎﻣﻊ ﺗﺮی ﺑﺮای ﺳﻨﺠﺶ ﻋﻤﻠﮑـﺮد‬
‫اراﺋﻪ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﮐﯿﻔﯿﺖ داده ﻫﺎ را اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﻨـﺪ‪ .‬و اﺳـﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎی ﻣﻌﻘـﻮل ﺗـﺮی اراﺋـﻪ‬
‫دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻋﻼوه ﺑﺮ اﯾﻦ‪ ,‬ﻣﺠﻠﺲ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﮐﺎراﯾﯽ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨـﺪی ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎی ﻋﻤﻠﮑـﺮد را ﺑـﺮای‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت ﺑﻮدﺟﻪ و ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻓﺰاﯾﺶ دﻫﺪ‪ .‬ﻣﺸﺮوط ﺑﺮ آن ﮐﻪ‪:‬‬
‫ƒ روﻧﺪ اراﺋﻪ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎی ﻋﻤﻠﮑـﺮد در ﺑﻮدﺟـﻪ را ﺑﻬﺒـﻮد‬
‫ﺑﺨﺸﺪ‪.‬‬
‫ƒ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐـﻪ ﻧﺤـﻮۀ ﺗﺄﺛﯿﺮﮔـﺬاری در ﺧﻮاﺳـﺖ ﻫـﺎی‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮ ﻋﻤﻠﮑﺮد در زﻣﯿﻨﮥ اﻗﺪاﻣﺎت ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی را ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ƒ از دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪ ﮐﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻫﺰﯾﻨﻪ واﻗﻌﯽ را ﺗﻮﺳﻌﻪ دﻫﻨﺪ‪.‬‬
‫ƒ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﻮدﺟﻪ را ﺑﻪ ﻧﺤﻮ اﺣﺴﻦ ﺑﺎ ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨـﺪی ﺑـﺮ ﻣﺒﻨـﺎی‬
‫ﻋﻤﻠﮑﺮد ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﮐﻨﺪ‪ .‬و‬
‫ƒ دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی اﺟﺮاﯾﯽ را ﺗﺸﻮﯾﻖ ﺑﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﻋﻤﻠﮑﺮد در ﺳـﻄﺢ ﻋـﺎﻟﯽ‬
‫ﺗﺮ ﮐﻨﺪ ﺗﺎ ﮐﺎراﯾﯽ اﻃﻼﻋﺎت ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی و ﺳﯿﺎﺳﺖ اﻓﺰاﯾﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪.1‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺷﺒﺎﻫﺖ زﯾﺎدی ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای دارد و ﻧﻤﯽ ﺗـﻮان ﺑـﯿﻦ‬
‫آن ﻫﺎ ﺧﻂ روﺷﻨﯽ ﺗﺮﺳﯿﻢ ﮐﺮد‪ .‬در واﻗﻊ ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ ﺷـﮑﻞ ﭘﯿـﺸﺮﻓﺘﻪ ﺗـﺮی از‬

‫‪1.Oppaga (Office Of Program Policy Analyiss and Government Aconuntability) an‬‬

‫‪office the Florida Legislatur.Performance_ Based Budgeting‬‬
‫‪(PB2)Status Report. Fiscal Year 1998-1999. p1.‬‬

‫‪18‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻋـﻼوه ﺑـﺮ اﯾـﻦ ﮐـﻪ ﻋﻤﻠﯿـﺎت دوﻟـﺖ را ﺑـﻪ‬
‫ﺗﻔﮑﯿﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ,‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ و ﻃﺮح ﻫﺎ ﻧﺸﺎن ﻣﯽ دﻫـﺪ)ﻣﺎﻧﻨـﺪ ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای(‪,‬‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﯿﺰ ﻃﺒﻖ روش ﻫﺎی ﻓﻨﯽ دﻗﯿﻖ‪,‬ﺑﺮ اﺳﺎس اﻧـﺪازه ﮔﯿـﺮی ﺣﺠـﻢ‬
‫ﮐﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺗﻔﺎوت اﺳﺎﺳﯽ ﺑﯿﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای و ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ در اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﯿﺮی ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻓﻨﯽ‪ ,‬دﻗﯿﻘﺎً اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻣـﯽ ﺷـﻮد و‬
‫ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﻪ روش ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ از ﻗﺒﯿﻞ »ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه« ﯾﺎ »اﻧﺪازه ﮔﯿـﺮی‬
‫ﺣﺠﻢ ﮐﺎر« ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬اﺻﻮﻻً ﻋﻤﻠﯿﺎت دوﻟﺖ از ﻧﻈﺮ ﻗﺎﺑﻠﯿﺖ اﻧﺪازه ﮔﯿـﺮی ﺑـﻪ‬
‫دودﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪:‬‬
‫‪ .1‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺳﺎزی ﮐـﻪ واﺣـﺪ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی آن ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ اﺳﺖ‪ ,‬ﯾﺎ ﺳﻮﺧﺖ ﺧﻮدروﻫﺎ ﮐـﻪ واﺣـﺪ آن ﻟﯿﺘـﺮ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪ .2‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻏﯿﺮ ﻗﺎﺑﻞ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی‪ :‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﺤﻘﯿﻘﺎت وﭘـﮋوﻫﺶ ﮐـﻪ اﻧـﺪازه‬
‫ﮔﯿﺮی آن ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ اﻣﮑﺎن ﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﺘﯿﺠﺘﺎً ﺑﺮای آن ﮐﻪ ﺑﺘﻮاﻧﯿﻢ ﺣﺠﻢ واﻗﻌﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت را اﻧـﺪازه ﮔﯿـﺮی ﻧﻤـﺎﺋﯿﻢ‪ ,‬ﺑﺎﯾـﺴﺘﯽ‬
‫واﺣﺪ ﻣﻨﺎﺳﺒﯽ را ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﺮای آن ﻫﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﮐﻨﯿﻢ ﮐﻪ‪:‬‬
‫اوﻻً ﺑﻪ ﻣﺮور زﻣﺎن ﺛﺒﺎت ﺧﻮد را از دﺳﺖ ﻧﺪﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻧﯿﺎً ﻗﺎﺑﻞ ﺷﻤﺎرش ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺛﺎﻟﺜﺎً ﮐﻮﺷﺶ واﻗﻌﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﺪه را ﻧﺸﺎن دﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎ ذﮐﺮ ﻣﺜﺎﻟﯽ دﯾﮕﺮ ﺗﻔﺎوت ﺑﯿﻦ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ و ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای را‬
‫ﺗﻮﺿﯿﺢ ﻣﯽ دﻫﯿﻢ‪ .‬در ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﺮای ﺑﺮآورد اﻋﺘﺒﺎر ﻣـﻮرد ﻧﯿـﺎز ﺳـﺎﺧﺖ ﯾـﮏ‬
‫ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن‪ ,‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ را ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ در ﻣﯿﺰان زﯾﺮﺑﻨـﺎ‬
‫ﺿﺮب ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ ,‬اﻣﺎ در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﺳﺎﺧﺖ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣـﻮرد ﻧﻈـﺮ‬
‫از ﻗﺒﯿﻞ ﻣﺼﺎﻟﺢ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﯽ‪ ,‬ﺑﻨﺎ‪ ,‬ﮐﺎرﮔﺮ‪ ,‬آب و ﺑﺮق و‪ ...‬ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ و ﺑﺎ ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺟﻤﻊ ﻣﯽ‬

‫‪19‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺷﻮﻧﺪ و اﻋﺘﺒﺎر ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣـﯽ آﯾـﺪ‪ .‬ﯾﻌﻨـﯽ در ﺑﻮدﺟـﻪ ﻋﻤﻠﯿـﺎﺗﯽ‬
‫ﻫﺰﯾﻨﮥ ﻫﺮ ﻣﺘﺮ ﻣﺮﺑﻊ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ,‬در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای ﻫﺰﯾﻨـﻪ‬
‫ﻫﺎی ﮐﻞ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎن ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻧﮑﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﯾﻦ ﮐﻪ در ﺑﺮآورد ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ راﺑﻄﮥ ﺻﺤﯿﺢ و ﻣﻨﻄﻘـﯽ‬
‫ﻣﯿﺎن ﺣﺠﻢ ﮐﺎر اﻧﺠﺎم ﺷﺪه و ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ,‬ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐـﻪ‬
‫ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ ﺑﺎ واﻗﻌﯿﺖ ﻫﺎ ﺗﻄﺒﯿﻖ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﮐﺸﻮر ﺑﺮای ﺑﺮﺧﯽ از ﻃـﺮح ﻫـﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻫـﺎ از ﻗﺒﯿـﻞ ﺳـﺎﺧﺘﻤﺎن‬
‫ﺳﺎزی‪ ,‬اﺣﺪاث ﭘﻞ و راه ﺳﺎزی‪ ,‬ﻧﮕﻬﺪاری ﭘﺮوژه ﻫـﺎ‪ ,‬ﺳـﻮﺧﺖ ﺧﻮدروﻫـﺎ و‪ ...‬ﻧﺮﻣﻬـﺎ و‬
‫اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎﯾﯽ ﻣﻌﯿﻦ ﮔﺮدﯾﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻧﺮم واﺳﺘﺎﻧﺪارد‪ ,‬ﺑﺮای ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫـﺎی ﻗﺎﺑـﻞ‬
‫اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺳﺎده ﺗﺮ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﻏﯿـﺮ ﻗﺎﺑـﻞ اﻧـﺪازه ﮔﯿـﺮی )ﻣﺜـﻞ ﺗﺤﻘﯿﻘـﺎت و‬
‫ﭘﮋوﻫﺶ( ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﮐﺸﻮرﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارای ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪,‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﻧﺮﻣﻬﺎ و اﺳﺘﺎﻧﺪاردﻫﺎ از ﺟﺎﯾﮕﺎه وﯾﮋه ای ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.22‬‬
‫ﻧﻈﺎﻣﯽ ﻋﺠﯿﺐ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎی آن راﻫﯽ و ﺑﻮدﺟﻪ ﻫـﺎی آن راه دﯾﮕـﺮی را در‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﮕﯿﺮﻧﺪ‪ .‬و اﯾﻦ ﺷﺒﯿﻪ ﺑﻪ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨـﺎﺑﻊ ﻓﻌﻠـﯽ در ﺟـﺎی دﯾﮕـﺮی‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺷﺮاﯾﻄﯽ را درﻧﻈﺮ ﺑﮕﯿﺮﯾﻢ ﮐﻪ در آن ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ رﯾـﺰی ﻣﻠـﯽ ﺻـﺮﻓﺎً‬
‫ﯾﮏ وﯾﺘﺮﯾﻦ ﻧﻤﺎﯾﺸﯽ اﺳﺖ‪ ,‬ﺣﺎل آن ﮐﻪ ﻧﯿﺮوﻫﺎی ﺳﯿﺎﺳﯽ ﯾﮏ ﻣﻠﺖ ﺧﻮد را از ﻃﺮﯾﻖ‬
‫ﺳﺎز و ﮐﺎرﻫﺎی اﻟﺰام آورﺗﺮی آﺷﮑﺎر ﻣﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎری ﻫﻤـﺎن ﻃـﻮر ﮐـﻪ درﮐـﺸﻮرﻫﺎی‬
‫ﻓﻘﯿﺮ دﯾﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ,‬اﺳﻨﺎد ﺑﻮدﺟـﻪ ﻓﺎﻗـﺪ ارزش ﭘـﯿﺶ ﻧﮕﺮاﻧـﻪ اﺳـﺖ‪ ,‬زﯾـﺮا در اﯾـﻦ‬
‫ﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻣﺪاران رﺟﺤﺎن ﻫﺎی دوﻟﺘﯽ ﺧﻮد را ﺗﺎ ﺷﺮاﯾﻂ ﻃﯽ ﺳـﺎل ﻣـﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﺸﻮد آﺷﮑﺎر ﻧﻤﯽ ﺳﺎزﻧﺪ‪ .‬ﺑﺎ اﯾﻦ ﺣﺎل اﯾﻦ ﮐﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺣﺎﮐﻢ ﺑﺎﺷﺪ اﻟﺰاﻣﺎً ﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨـﺎ‬
‫ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰ در ﺳـﯿﻄﺮه آن ﻗـﺮار دارد‪ .‬ﻫﻤـﺎﻫﻨﮕﯽ ﮐﺎﻣـﻞ ﺑـﯿﻦ ﻧﻈـﺎم ﻫـﺎی‬

‫‪ . 22‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی دوﻟﺘﯽ در اﯾﺮان‪» :‬ازﻧﻈﺮﯾﻪ ﺗﺎ ﺳﯿﺎﺳﺖ«_ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه‪:‬ﺣﺴﻦ ﺑﺎﺑﺎﺋﯽ_ ﻧﺎﺷﺮ‪:‬ﺷﺮﮐﺖ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ‬
‫ﺑﺎزرﮔﺎﻧﯽ_ ﭼﺎپ اول ﻓﺮوردﯾﻦ ﻣﺎه ‪ _1379‬ص‪.151-153‬‬

‫‪20‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺳﯿﺎﺳﯽ و ﺑﻮدﺟﻪ ای ﺿﺮورت ﻧﺪارد‪ .‬زﯾﺮا ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ای ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﻧﺎرﺳـﺎﺋﯿﻬﺎی‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﺰرﮔﺘﺮ ﺳﯿﺎﺳﯽ را ﺟﺒﺮان ﮐﺮده ﯾﺎ آن ﻫﺎ را ﺗﺤﮑﯿﻢ ﺑﺨﺸﺪ‪.23‬‬
‫ﯾﮑﯽ از ﻣﺸﮑﻼت ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ای ﮐﺸﻮر ﻧﺎﻫﻤﺎﻧﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی و ﺑﻮدﺟـﻪ ﻣـﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻣﯿﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ اﻣﺮی ﺑﺪﯾﻬﯽ و ﺿـﺮوری اﺳـﺖ؛ اﻣـﺎ در ﻋﻤـﻞ‬
‫زﻣﯿﻨﻪ ﻫﺎ و اﺑﺰارﻫﺎی ﻻزم ﺑﺮای ﺑﺮﻗﺮاری اﯾﻦ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﺎﻣﻞ ﻓـﺮاﻫﻢ ﻧﯿـﺴﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ارﺗﺒﺎط ﺻﺤﯿﺢ و اﺻﻮﻟﯽ ﺑﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ و ﺳـﺎﻻﻧﻪ ﺑﻮدﺟـﻪ‬
‫وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .24‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺮای ﻫﺮ ﻫﺪﻓﯽ اﺑﺰاری ﺗﻌﺮﯾﻒ ﮐﺮد ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪ اﯾﺮان ﺗﻌﺮﯾﻒ ﻧـﺸﺪه اﺳـﺖ‪ ,‬ﻧـﻪ ﺗﻨﻬـﺎ در ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﻠﮑـﻪ در ﺗﻤـﺎم ﺳـﺎﺧﺘﺎر‬
‫اﻗﺘﺼﺎدی ﻧﯿﺰ ارﺗﺒﺎط ﺑﯿﻦ اﺑﺰارﻫﺎ و ﻫﺪف ﻫﺎ دﯾﺪه ﻧﻤﯽ ﺷﻮد‪.25‬‬
‫ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﺎ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬
‫ﺑﺮﺧﯽ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪﮔﺎن اﯾﻦ دو اﺻﻄﻼح را ﺑﻪ ﻃﻮر ﻣﺘﺮادف ﺑﻪ ﮐﺎر ﻣﯽ ﺑﺮﻧﺪ؛ اﻣـﺎ در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ‪,‬اﯾﻦ دو ﻋﻨﻮان ﮐﺎﻣﻼً ﻣﺘﺮادف ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮای ﺗﻮﺿﯿﺢ ﺗﻔﺎوت ﻣﻮﺟﻮد ﺑﯿﻦ اﯾـﻦ‬
‫دو ﺑﺎﯾﺪ ﻃﺒﻘﺎت ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺎزﻣﺎن دوﻟﺘﯽ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﻗﺮار ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﮥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﯿﺸﺘﺮ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻی ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗـﺐ ﺳـﺎزﻣﺎﻧﯽ اﺳـﺖ؛ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ در ﺑﻮدﺟﮥ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺣﺪود ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ و ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﻧﯿﺰ ﺑﺮرﺳـﯽ‬
‫و ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﮥ دوﻟﺘﯽ ﺷـﺎﻣﻞ ﺗﻌـﺪاد زﯾـﺎدی ﻋﻤﻠﯿـﺎت و اﻗـﺪاﻣﺎت‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻮدﺟﮥ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻧﻈﺮ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕـﺬار ﺑـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎ و در‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت واﺣـﺪﻫﺎی ﺳـﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻣﻌﻄـﻮف اﺳـﺖ‪ .‬در ﯾـﮏ ﻣﺆﺳـﺴﻪ‬
‫دوﻟﺘﯽ ﻫﺮ واﺣﺪ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ای ﮐﻪ در ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺎﻻﺗﺮ ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻗﺮار دارد‪,‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ اﻧﺠﺎم دﻫﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﭼﻨﺪﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺑﺎﺷﺪ؛ وﻟﯽ واﺣـﺪﻫﺎﯾﯽ‬

‫‪ . 23‬وﯾﻠﺪا وﺳﮑﯽ‪ ,‬آرون‪.‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی‪ .‬ﻣﺴﻌﻮد ﻣﺤﻤﺪی‪,‬ﭼﺎپ اول‪ ,‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﺑﻮدﺟﻪ‪ ,1376 .‬ص ‪ 379‬و‪.380‬‬
‫‪ . 24‬اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻧﮋاد‪ ,‬ﻣﻬﺪی و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻓﺮج وﻧﺪ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ از ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺗﺎ ﮐﻨﺘﺮل‪ ,‬ﭼﺎپ اول‪ ,‬اﻧﺘﺸﺎرات ﺳﻤﺖ‪ .1380,‬ص‬
‫‪.270‬‬
‫‪ . 25‬ﺑﯿﺪآﺑﺎد‪,‬ﺑﯿﮋن‪» .‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻏﯿﺮ ﺷﻔﺎف ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﻧﺎﭘﺬﯾﺮی دﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎ را ﺗﺸﺪﯾﺪ ﮐﺮده اﺳﺖ«‪ .‬ﻧﺸﺮﯾﻪ ﻫﻢ ﻣﯿﻬﻦ‪,‬‬
‫ﺷﻤﺎرۀ ‪.1378 ,91‬‬

‫‪21‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﮐﻪ در ﻃﺒﻘﺎت ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﻗﺮار دارﻧﺪﻏﺎﻟﺒﺎً ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎﯾﯽ را اﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺤﺼﺮاً‬
‫ﺑﻪ »ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ« ﻣﺮﺑﻮط اﺳـﺖ‪ .‬در ﺗﻨﻈـﯿﻢ ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای ﻣﻤﮑـﻦ اﺳـﺖ ﺑـﺪون‬
‫ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ دﻗﯿﻖ ﻣﺨﺎرج ﻫﺮ واﺣـﺪ از ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ دوﻟﺘـﯽ ﻫﺰﯾﻨـﻪ ﻫـﺎ را ﻓﻘـﻂ ﺑـﺮ اﺳـﺎس‬
‫ﺳﯿﺎﺳﺖ ﮐﻠﯽ ﻣﺎﻟﯽ دوﻟﺖ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﮐﺮد‪ ,‬درر ﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺷﺮط اﺳﺎﺳﯽ ﺑﺮای ﺗﻬﯿـﮥ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺣﺠﻢ و ﻣﻘﺪار ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎی دوﻟﺘـﯽ ﺗﻌﯿـﯿﻦ و‬
‫ﻫﺰﯾﻨﮥ ﻫﺮ واﺣﺪ از ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻃﻮر ﮐﻠﯽ ﻣﯽ ﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟـﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای ﻓﻘـﻂ ﺑـﺮای راﻫﻨﻤـﺎﯾﯽ ﻣـﺪﯾﺮان‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎی دوﻟﺘﯽ در ادارۀ اﻣﻮر ﻋﻤﻮﻣﯽ و اﺧﺬ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﻔﯿﺪ واﻗـﻊ ﻣـﯽ ﺷـﻮد؛ در‬
‫ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮ راﻫﻨﻤﺎﯾﯽ‪ ,‬ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮐﻠﯿـﮥ واﺣـﺪﻫﺎی ﺳـﺎزﻣﺎﻧﯽ و‬
‫ﮐﺎرﮐﻨﺎن ﻣﺆﺳﺴﺎت و ادارات دوﻟﺘﯽ را ﻧﯿﺰ ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﮔﻮﻧﻪ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً ﺑﯿﺎن ﺷﺪ‪ ,‬اوﻟﯿﻦ ﻫﺪف ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺗﻘﺴﯿﻢ ﺑﻨﺪی وﻇـﺎﺋﻒ و‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت دوﻟﺖ در ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﻣﺸﺨﺺ اﺳﺖ‪.‬در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای‬
‫ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ در ﻏﺎﻟﺐ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻬﯿﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬اﮔﺮ اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ را ﭘﺎﯾـﺎن ﺑﻮدﺟـﻪ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﺪاﻧﯿﻢ وﻇﯿﻔﮥ ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ از اﯾﻦ ﻧﻘﻄﻪ ﺑـﻪ ﺑﻌـﺪ آﻏـﺎز ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪ .‬ﺑـﻪ‬
‫ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺗﺎ اﯾﻦ ﺟﺎ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺮز ﻣـﺸﺘﺮک دارﻧـﺪ و در‬
‫ﺣﻘﯿﻘﺖ ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺑﺪون ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﻧﺪارد‪.‬‬
‫ﻓﺮق اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ و ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای در اﻧﺪازه ﮔﯿـﺮی ﺣﺠـﻢ ﻋﻤﻠﯿـﺎت و‬
‫ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺖ‪ .‬در ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ای ﻋﻤﻠﯿـﺎت دﺳـﺘﮕﺎه ﺑـﺮ ﺣـﺴﺐ‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﺗﺎﺑﻌﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی و ﻫﺰﯾﻨـﮥ ﻫـﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿـﺖ ﻧﯿـﺰ ﺑـﻪ ﺗﻔﮑﯿـﮏ‬
‫ﻓﺼﻮل و ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد؛ در ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿـﺎت‬
‫ﻃﺒﻖ ﻣﻮازﯾﻦ ﻓﻨﯽ دﻗﯿﻘﺎً اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی و ﻫﺰﯾﻨـﮥ ﻋﻤﻠﯿـﺎت ﻃﺒـﻖ ﻓﻨـﻮن و روش ﻫـﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﯾﺎ اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﮐﺎر ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﺧﺘﻼف ﺑﯿﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ را ﻣﯽ ﺗـﻮان ﭼﻨـﯿﻦ ﻋﻨـﻮان ﻧﻤـﻮد ﮐـﻪ در‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی داﺧﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ و ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ ﺑـﺮ اﺳـﺎس ﻣـﻮاد ﻫﺰﯾﻨـﻪ‬

‫‪22‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﺮآورد ﻣﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ در ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻓﻨﻮن ﯾﺎد ﺷﺪه در ﻓﻮق ﺟﺎی ﻣﻮاد ﻫﺰﯾﻨـﻪ را‬
‫ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫در ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺣﺪود ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺤﺪود ﺗﺮ ﻣﯽ ﺷﻮد ‪.‬وﻟﯽ در ﻋـﻮض ﺣﺠـﻢ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ,‬در ﺣﻘﯿﻘﺖ در ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ اﺟﺮای‬
‫ﻫﺪف از ﻧﻈﺮ ﺗﻘﺴﯿﻢ ﻣﺨﺎرج ﺑﺮ ﺣﺴﺐ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪۀ واﺣـﺪ ﺻـﻮرت ﻣـﯽ ﮔﯿـﺮد و‬
‫ﺑﺮای ﻫﺮ ﻫﺪف‪ ,‬واﺣﺪ ﮐﺎری ﺑﻪ ﺧﺼﻮص ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻣﻌﯿﺎر ﺑﺮآورد اﻧﺘﺨـﺎب ﻣـﯽ ﺷـﻮد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻣﺤﺎﺳﺒﮥ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮ اﺳـﺎس ﻫـﺪف‪ ,‬از روش ﺣـﺴﺎﺑﺪاری ﻗﯿﻤـﺖ‬
‫ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﯾﺎ از روش اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺣﺠﻢ ﮐﺎر اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﺷﻮد؛ ﻟـﺬا ﻣﺨـﺎرج اﺟـﺮای‬
‫ﻫﺮ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﻫﺪف ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﭼﻪ از ﻧﻈﺮ اﻗﺘﺼﺎدی و ﻣﺎﻟﯽ و ﭼـﻪ‬
‫از ﻧﻈﺮ اداری‪ ,‬اﺟﺘﻤﺎﻋﯽ و ﻧﻈﺎﻣﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺟﻤـﻊ اﯾـﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣـﻪ ﻫـﺎ ﮐـﻪ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﻨﺪۀ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺖ اﺳﺖ ﺑﻮدﺟﮥ ﮐﻞ را ﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.26‬‬
‫ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺟﺎری ‪ ,‬ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺳﺎزﻣﺎن را ﻧﺸﺎﻧﻪ ﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﻤﻪ ﻫﻢّ و ﻏﻢّ آن ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف روزﻣﺮه ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﻣﺪﯾﺮان ﭼﻨﯿﻦ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯾﯽ‬
‫ﺧﻮد و ﺳﺎزﻣﺎن ﺧﻮد را ﺑﺮای ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻄﯽ و ﺣﺘﯽ ﺷﺮاﯾﻂ داﺧﻠﯽ ﺳﺎزﻣﺎن در‬
‫آﯾﻨﺪه آﻣﺎده ﻧﮑﺮده اﻧﺪ و اﺣﺘﻤﺎل ﺷﮑﺴﺖ آﻧﻬﺎ ﺧﯿﻠﯽ زﯾﺎد ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ﭼﻨﯿﻦ ﻣﺪﯾﺮاﻧﯽ‬
‫ﻏﺎﻓﻞ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ در ﻋﯿﻦ ﺣﺎﻟﯽ ﮐﻪ ﺑﺎﯾﺪ از ﻓﺮﺻﺖ ﻫﺎی زﻣﺎن ﺣﺎل ﺣﺪاﮐﺜﺮ اﺳﺘﻔﺎده‬
‫را ﺑﺒﺮﻧﺪ ‪ ,‬ﺑﺎﯾﺪ دﻧﺒﺎل ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ در دراز ﻣﺪت ﺑﺎﺷﻨﺪ و ﻋﻤﻠﮑﺮد اﻣﺮوز آﻧﻬﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻢ‬
‫اﻫﺪاف اﻣﺮوز را ﺗﺤﻘﻖ ﺑﺨﺸﺪ و ﻫﻢ زﻣﯿﻨﻪ ﺳﺎز ﺗﺤﻘﻖ اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﺪ ‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎن ﻃﻮر ﮐﻪ در ﯾﮏ ﻣﻘﻄﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﺧﺎص ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮐﻠﯿﻪ اﺟﺰای ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﯾﺪ در‬
‫ﺟﻬﺖ ﺗﺤﻘﻖ رﺳﺎﻟﺖ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ و ﻫﺪﻓﻤﻨﺪی در ﻫﻤﻪ ی اﺟﺰای ﺳﺎزﻣﺎن رﻋﺎﯾﺖ‬
‫ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ , .‬ﺑﺎﯾﺪ ﻋﻤﻠﮑﺮد ﮐﻞ ﺳﺎزﻣﺎن در ﮐﻠﯿﻪ ﻣﻘﺎﻃﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﻧﯿﺰ در راﺳﺘﺎی ﺗﺤﻘﻖ‬
‫رﺳﺎﻟﺖ و اﻫﺪاف اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ ‪ ,‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ ‪ ,‬ﺳﺎزﻣﺎن ﻧﺒﺎﯾﺪ در ﻃﻮل‬

‫‪26‬‬
‫‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ از ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺗﺎ ﮐﻨﺘﺮل_ ﻧﻮﯾﺴﻨﺪه دﮐﺘﺮ ﻣﻬﺪی اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻧﮋاد و اﺳﻔﻨﺪﯾﺎر ﻓﺮج وﻧﺪ_ ﻧﺎﺷﺮ‪ :‬ﺳﻤﺖ_ ﭼﺎپ اول‬
‫ﺑﻬﺎر ‪ ,1380‬ص‪232‬و‪.233‬‬

‫‪23‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫زﻣﺎن ﮐﻮر و ﺑﯽ ﺟﻬﺖ ﺣﺮﮐﺖ ﮐﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﭼﺸﻢ ﺑﻪ دوردﺳﺖ ﻫﺎ دوﺧﺘﻪ و ﻫﺮ‬
‫ﻟﺤﻈﻪ ﺑﺎ در ﻧﻈﺮ ﮔﺮﻓﺘﻦ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﺮﮐﺖ ﺧﻮد را اﺻﻼح ﮐﻨﺪ و ﺟﻬﺖ‬
‫ﻣﻨﺪی را در ﻣﻘﺎﻃﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ رﻋﺎﯾﺖ ﮐﻨﺪ ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﮑﺘﻪ ﮐﻪ اﻫﺪاف و ﻋﻤﻠﮑﺮد‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن در ﻣﻘﺎﻃﻊ زﻣﺎﻧﯽ ﻣﺨﺘﻠﻒ و ﺷﺮاﯾﻂ ﻣﺤﯿﻄﯽ ﭘﻮﯾﺎ و ﭘﺮﺗﻼﻃﻢ ﺑﺎﯾﺪ ﻫﻢ ﺟﻬﺖ‬
‫‪27‬‬
‫ﺑﺎ اﻫﺪاف دراز ﻣﺪت ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺎﺷﺪ اﺳﺎس ﺗﻔﮑﺮ اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻋﺒﺎرﺗﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ‪ ,‬ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎ ‪ ,‬اﻫﺪاف و ﻋﻤﻠﮑﺮد ﺳﺎزﻣﺎن در ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت )ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎی اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ( ‪ ,‬ﻣﻤﯿﺎن ﻣﺪت )ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﭘﻨﺞ ﺳﺎﻟﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ در ﮐﺸﻮر ﻣﺎ ( و‬
‫ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت )ﺑﻮدﺟﻪ ( ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ در ﯾﮏ ﺟﻬﺖ و در راﺳﺘﺎی ﻫﻢ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻫﻤﻮاره ﯾﮑﯽ ازﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ درﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎر‬
‫آﻣﺪه ودرﺳﯿﺮﺗﮑﺎﻣﻞ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬اﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دﺳﺘﺨﻮش ﺗﻐﯿﯿﺮات وﺗﺤﻮﻻت ﺑﺴﯿﺎری‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺳﺎده واوﻟﯿﻪ آن ﺻﻮرﺗﺤﺴﺎب دﺧﻞ وﺧﺮج آﯾﻨﺪه‬
‫ﯾﺎ ﺳﯿﺎﻫﻪ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎودرآﻣﺪﻫﺎ ﺑﻪ ﺷﻤﺎ ﻣﯽ آﻣﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﻪ ﺗﺪرﯾﺞ ﺑﺎﮔﺴﺘﺮش‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻧﯿﺰ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﭘﯿﺪاﮐﺮدوﺑﻪ ﺻﻮرت ﺗﮑﻨﯿﮑﯽ ﭘﯿﺸﺮﻓﺘﻪ واﺑﺰاری‬
‫ﻣﻮﺛﺮ دردﺳﺖ ﻣﺪﯾﺮان ﻗﺮارﮔﺮﻓﺖ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻫﺎی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای اﺑﻌﺎد ﺟﺪﯾﺪی‬
‫رادرﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﻄﺮح ﺳﺎﺧﺘﻨﺪ وﺑﻮدﺟﻪ راازﻓﻬﺮﺳﺖ ﮔﻨﮓ ﯾﮏ ﺳﻠﺴﻠﻪ ارﻗﺎم ﺑﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﮔﻮﯾﺎ ﮐﻪ ﻧﻤﺎﯾﺎﻧﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻮد‪ ،‬درآورﻧﺪ‪ .‬روش ﺟﺪﯾﺪی‬
‫درﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﺘﺪاول ﮐﺸﺘﻪ اﺳﺖ ﮐﻪ آن را)ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮ( ﻧﺎم ﻧﻬﺎده‬
‫اﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎدرﺳﺎل ‪ 1973‬درآﻣﺮﯾﮑﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ‬
‫ﺷﺪو ﭘﺲ ازآن درﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی ﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ وﺧﺼﻮﺻﯽ ﻃﺮﻓﺪاران ﻓﺮاواﻧﯽ ﭘﯿﺪاﮐﺮدو‬

‫‪27‬‬
‫اﺑﻦ اﻟﺮﺳﻮل ‪ ,‬ﺳﯿﺪ اﺻﻐﺮ و ﻋﻠﯿﺮﺿﺎ ﻋﻠﯽ اﺣﻤﺪی ‪ .‬ﻓﺮﻫﻨﮓ ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﺷﺮط اﺛﺮ ﺑﺨﺸﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫اﺳﺘﺮاﺗﮋﯾﮏ ( ‪ .‬ﻣﺠﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت ﭘﻨﺠﻤﯿﻦ ﻫﻤﺎﯾﺶ داﻧﺸﺠﻮﯾﯽ ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺻﻨﺎﯾﻊ ‪ ,‬داﻧﺸﮕﺎه اﻣﺎم ﺣﺴﯿﻦ )ع( ‪ , 1377‬ص‬
‫‪2‬‬

‫‪24‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﺴﯿﺎری ازﻣﻮﺳﺴﺎت‪ ،‬آن راﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮاردادﻧﺪ‪ .‬دراﯾﻦ روش ﻫﺮﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮای‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺎﯾﺪ ﮐﻠﯿﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺟﺪﯾﺪ راﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ وﺗﺠﺪﯾﺪ ﻧﻈﺮﻗﺮاردﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‬
‫اﺳﺎس اﯾﻦ روش ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﻧﻮﺳﺎزی وﺗﺤﻮل درﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺮﺳﺎزﻣﺎن درآﻏﺎز ﺳﺎل‬
‫ﻣﺎﻟﯽ وﺑﺮای ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی‪ ،‬ﮐﻠﯿﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺧﻮد راﻣﺎﻧﻨﺪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺟﺪﯾﺪ‬
‫راﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﯽ ﻗﺮارﻣﯽ دﻫﺪ‪ .‬وﺿﻤﻦ ﺗﺠﺮﺑﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ‪ ،‬ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ‬
‫ﺧﻮد رادرﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮﻣﻮرد ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﻗﺮارﻣﯽ دﻫﺪ وﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻧﻮﻋﯽ ﺗﺤﻮل‬
‫وﻧﻮﺳﺎزی‪ ،‬ﻓﻠﺴﻔﻪ زﯾﺮ ﺑﻨﺎﯾﯽ اﯾﻦ دوره راﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ اﺻﻄﻼح )ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮ( ﺗﻌﺎﺑﯿﺮﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﯽ راﺑﻪ ﻫﻤﺮاه داﺷﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮای ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﺨﺴﺘﯿﻦ ﺑﺎراﯾﻦ اﺻﻄﻼح راﺷﻨﯿﺪه اﻧﺪ ﻣﻔﻬﻮم آن ﮐﻨﺎرﮔﺬاردن‬
‫ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﻣﻮﺟﻮد درﺳﺎزﻣﺎن وآﻏﺎزﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ازاﺑﺘﺪا ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﮔﺮوﻫﯽ دﯾﮕﺮآن‬
‫راﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﻣﺠﺪد ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎدرﺳﺎزﻣﺎن ﭘﻨﺪاﺷﺘﻨﺪ‪ .‬اﻣﺎ درواﻗﻊ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﺗﻤﺎم ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ وﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺖ وﻫﺮﮔﺎه دراﯾﻦ ارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﺑﯽ ﺛﻤﺮﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﻮد ﻣﺴﻠﻤﺄ‬
‫ﮐﻨﺎر ﮔﺬارده ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬واﯾﻦ ﺑﺪان ﻣﻌﻨﯽ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻤﺎم ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ راﮐﻨﺎرﻧﻬﺎده وﻫﻤﻪ ﭼﯿﺰراازاﺑﺘﺪا ﺷﺮوع ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬دراﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﻮارد ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ اداﻣﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ وﺗﻨﻬﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮات واﺻﻄﻼﺣﺎت ﻻزم درآﻧﻬﺎ ﺑﻪ‬
‫ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ ودرﭘﺎره ای ازﻣﻮارد ﺑﻌﻀﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﺣﺬف ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده ازاﯾﻦ‬
‫روش ﮐﻠﯿﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﻤﻪ ﺳﺎﻟﻪ ﻣﻮردارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ واﮔﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ‬
‫درﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﻣﻔﯿﺪ ﺗﺸﺨﯿﺺ داده ﺷﺪه اﺳﺖ ﻟﺰوﻣﺎً درﺳﺎل ﺟﺪﯾﺪ اداﻣﻪ ﻧﺨﻮاﻫﺪ‬
‫ﯾﺎﻓﺖ ﻣﮕﺮﺛﻤﺮﺑﺨﺸﯽ آن درﺳﺎل ﺟﺪﯾﺪ ﻧﯿﺰاﺛﺒﺎت ﺷﻮد وﺑﺎﻣﻮﻓﻘﯿﺖ وﺷﺮاﯾﻂ ﺟﺪﯾﺪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺳﺎزﮔﺎرﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫درﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎدرﺳﺎزﻣﺎن ازﻧﻈﺮاﺛﺮﺑﺨﺸﯽ‬
‫وﮐﺎرآﯾﯽ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪودرﺟﻪ اوﻟﻮﯾﺖ آﻧﻬﺎ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ‬
‫ﯾﮑﺪﯾﮕﺮ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﮐﻪ ازﻧﻈﺮاﻫﻤﯿﺖ دردرﺟﻪ ﻫﺎی ﺑﺴﯿﺎرﻧﺎزل‬

‫‪25‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﻧﺪدرﺻﻮرت ﻟﺰوم ﺣﺬف ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ ودرﺳﺎﯾﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ اﺻﻄﻼﺣﺎت ﺿﺮوری‬

‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﻣﻬﻢ ﻧﯿﺰازﻣﺤﻞ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯿﻬﺎی ﺣﺎﺻﻞ ازﺧﺪف‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺑﯽ اﻫﻤﯿﺖ‪ ،‬ﺗﻘﻮﯾﺖ ﺷﺪه وﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﺮﺧﻼف اﻏﻠﺐ روﺷﻬﺎ‪ ،‬ﺧﺎص ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎی ﺑﺨﺶ ﺧﺼﻮﺻﯽ‬
‫ﯾﺎﻋﻤﻮﻣﯽ ﻧﯿﺴﺖ وﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﻗﺎﺑﻞ اﻧﻌﻄﺎف ﻃﺮاﺣﯽ ﺷﺪه ﮐﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان درﻫﺮﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺮاﯾﻂ ﺧﺎص آن ﺳﺎزﻣﺎن ازآن اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﭼﯿﺰﺟﺪﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮاﯾﻨﺪ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺑﻨﺪی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﯾﮏ روﯾﮑﺮد ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬وﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮاﺟﺮای ارﺷﺪ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﯾﮏ اﺑﺰارﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﮐﻠﯿﺪی ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻓﺮاﯾﻨﺪی ﮐﻪ ﺗﺎاﯾﻦ ﻟﺤﻈﻪ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ازﭼﻨﺪﯾﻦ وﯾﮋﮔﯽ ﮐﻠﯿﺪی‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ‪.‬‬
‫ƒ ﺗﺼﻤﯿﻢ اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﻣﻌﻤﻮﻻً ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪﯾﺮاﺟﺮاﯾﯽ ارﺷﺪ‬
‫ﯾﺎﺳﺎﯾﺮﻣﺪﯾﺮان ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﮐﻠﯿﺪی اﺗﺨﺎذ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ ،‬ﺗﻮﺳﻂ ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﯾﺎﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫اﻣﻮرﻣﺎﻟﯽ‪.‬‬
‫ƒ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ‪ ،‬ﻣﻮﺳﺴﺎﺗﯽ ﮐﻪ ﺑﻪ ﺧﺎﻃﺮﻋﻤﻠﮑﺮد ﺧﻮب ﺧﻮد ﻣﺸﻬﻮرﻫﺴﺘﻨﺪ‬
‫ازاﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪).‬ﻣﺪﯾﺮان ﺧﻮب ﻫﻤﻮاره ﺑﻪ دﻧﺒﺎل اﺑﺰارﻫﺎی‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺑﻬﺘﺮ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪(.‬‬
‫ƒ اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ دﺷﻮار اﺳﺖ اﺟﺮای دﻗﯿﻖ آن ﻣﺴﺘﻠﺰم ﺗﻼش ﻓﺮاوان اﺳﺖ‪،‬‬
‫وﺑﺴﯿﺎری ازﻣﺪﯾﺮان ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ آن راﺗﻬﺪﯾﺪ ﺗﻠﻘﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬درﺑﺮﺧﯽ ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻫﺎ اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﺎﺷﮑﺴﺖ ﻣﻮاﺟﻪ ﺷﺪه وداروی ﻫﻤﻪ دردﻫﺎﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﺑﺎاﯾﻦ ﺣﺎل‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎﻣﺘﻮﺟﻪ ﺷﺪه اﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﺰاﯾﺎی اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻣﺮاﺗﺐ ﺑﯿﺸﺘﺮ‬
‫ازﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی اﺟﺮای آن اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪26‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫آن دﺳﺘﻪ از ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ درﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﻣﻮﻓﻘﯿﺖ‬

‫راداﺷﺘﻪ اﻧﺪ‪ .‬درﯾﺎﻓﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻧﯿﺴﺖ ﺑﻠﮑﻪ‬
‫ﯾﮏ روﯾﮑﺮد ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻓﺮاد اﺻﻠﯽ ذﯾﻨﻔﻊ درروﯾﮑﺮد ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮاﺟﺮاﯾﯽ ارﺷﺪ‬
‫‪28‬‬
‫وﻣﺪﯾﺮان ﻋﺎﻟﯽ رﺗﺒﻪ ای ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ ﺳﻮدوزﯾﺎن ﺑﺮﻋﻬﺪه آﻧﺎن اﺳﺖ‬
‫ﺑﻪ اﻋﺘﻘﺎد اﮐﺜﺮ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﺎن وﺻﺎﺣﺒﻨﻈﺮان ﻣﺴﺎﺋﻞ اﻗﺘﺼﺎدی ﺑﺴﯿﺎری ازﻣﻌﻀﻼت‬
‫وﻣﺸﮑﻼت ﻓﻌﻠﯽ اﻗﺘﺼﺎدی واﺟﺘﻤﺎﻋﯽ ﮐﺸﻮر ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻫﺎی ﺳﺎﻟﯿﺎﻧﻪ وﻧﻈﺎم‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﺳﻨﺘﯽ ﮐﺸﻮرﻣﺮﺑﻮط ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ﺻﺎﺣﺐ ﻧﻈﺮی درﺧﺼﻮص ﺳﻨﺘﯽ ﺑﻮدن ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ درﮐﺸﻮر ﺧﺎﻃﺮاﻧﺸﺎن‬
‫ﮐﺮد‪ :‬دراﯾﺮان ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﺑﻪ زﻣﺎن ﻧﻈﺎم اﻟﻤﻠﮏ وﺣﺴﻦ ﺻﺒﺎح ﺑﺮﻣﯽ ﮔﺮدد‬
‫ﯾﻌﻨﯽ ﺗﺎآن زﻣﺎن داﻣﻨﻪ دارد‪ .‬آﻧﭽﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﻄﺮح ﺷﺪه‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﯿﻦ ‪ 50‬ﺗﺎ‪ 60‬ﺳﺎل درﮐﺸﻮرﻫﺎ ﺳﺎﺑﻘﻪ دارد‪ .‬ﻣﺎدراﯾﻦ ﻣﺪت ‪ 60‬ﺳﺎل ﺑﻪ‬
‫ﺗﺤﻮﻻﺗﯽ ﮐﻪ درداﻧﺶ ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ دردﻧﯿﺎ رخ داده ﺑﯽ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻮدﯾﻢ وﻫﺮﺳﺎل ﺑﻪ‬
‫ﻧﻮﻋﯽ روﻧﻮﯾﺴﯽ ﺳﺎل ﻗﺒﻞ ﺑﻮده اﺳﺖ ﺑﺎ اﯾﻦ ﺗﻔﺎوت ﮐﻪ ﺑﺎاﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﻧﻪ ﻫﺎی اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫‪29‬‬
‫ﻫﺎﯾﯽ درارﻗﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪28‬‬
‫‪peter A. pyhrr . magnetic ticket & Label corp. Zero – Based‬‬
‫‪Budgheting . hand book of budgeting ,fourth Edition, INC.‬‬
‫‪USA,1999.P27.1.‬‬
‫‪ 29‬اﺳﻼﻣﯽ‪ ،‬ﻏﻼﻣﺮﺿﺎ )ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﮐﺸﻮرﺑﻪ )ﻧﻈﺎم روﻧﻮﯾﺴﯽ( ﺗﺒﺪﯾﻞ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ . (.‬ﺳﯿﺎﺳﺖ‬
‫روز‪ .‬ﺷﻤﺎره ‪714‬و‪1382‬‬

‫‪27‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮ درﻣﻮرد ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی اﻟﺰاﻣﯽ ﯾﺎاﺧﺘﯿﺎری‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬وﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﻣﺎ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﯿﻢ ﻧﻮﻋﯽ راﺑﻄﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻓﺎﯾﺪه راﺑﺮای آﻧﻬﺎ ﻓﺮض ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬
‫ﻫﺮﭼﻨﺪاﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﺴﯿﺎرذﻫﻨﯽ اﺳﺖ ﮐﺎرﺑﺮد دارد‪ .‬درﺑﺨﺶ دوﻟﺘﯽ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی‬
‫ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮ راﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮای ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ اﻋﻤﺎل ﮐﺮد‪ .‬درﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﻧﯿﺰﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫آن راﺑﺮای ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﺑﺎﺳﺘﺜﺎی ﮐﺎرﻣﺴﺘﻘﯿﻢ‪ ،‬ﻣﻮاد وﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﺑﺎﻻﺳﺮی ﺛﺎﺑﺖ‪،‬‬
‫ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮد‪ ،‬زﯾﺮااﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮﻻًٌ ﺗﻮﺳﻂ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﻨﺪی اﺳﺘﺎﻧﺪارد‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮراﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮای ﺗﻤﺎﻣﯽ ﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی اداری‬
‫وﺳﺘﺎدی )ﭘﺮدازش داده ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﻧﻈﺎرﺗﯽ‪ ،‬ﺣﻘﻮﻗﯽ(‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﻓﻨﯽ‬
‫وﺗﻮﻟﯿﺪی)ﺗﺤﻘﯿﻖ وﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ‪ ،‬ﺗﻌﻤﯿﺮوﻧﮕﻬﺪاری‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل ﮐﯿﻔﯿﺖ‪ ،‬ﻃﺮح رﯾﺰی‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬وﮐﺎرﮐﺮدﻫﺎی ﺗﺠﺎری)ﻓﺮوش‪ ،‬ﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺧﺮﯾﺪ‪ ،‬ﺗﺮاﻓﯿﮏ( ﺑﻪ ﮐﺎرﺑﺮد‪.‬‬
‫اﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ وﺑﺎﻻﺳﺮی ﺗﻮﻟﯿﺪﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻤﺎً‬
‫درﻣﻮرد آن اﻋﻤﺎل ﻣﯽ ﺷﻮد‪ ،‬ﻓﻘﻂ ﺑﺨﺸﯽ ازﮐﻞ ﺑﻮدﺟﻪ ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻮﻟﯿﺪی ﺳﻨﮕﯿﻦ‬
‫راﺗﺸﮑﯿﻞ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬اﻣﺎاﯾﻦ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﯿﺎﻧﮕﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﮐﻪ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﻃﺮح‬
‫رﯾﺰی وﮐﻨﺘﺮل آﻧﻬﺎ ﻓﻮق اﻟﻌﺎده دﺷﻮاراﺳﺖ‪ ،‬وﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ اﻫﺮﻣﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﯾﺮان ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﻨﺪ درﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاری ﺑﺮﺳﻮد ازآﻧﻬﺎ اﺳﺘﻔﺎده ﮐﻨﻨﺪوﺑﻪ ﺳﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ زﯾﺮﮐﻪ ﺗﺎﺑﻊ ﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﻫﺴﺘﻨﺪ وﻧﺤﻮه ﺗﺄﺛﯿﺮﮔﺬاری ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﺮآﻧﻬﺎوﮐﻞ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻮﺟﻪ ﮐﻨﯿﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﺗﺤﻘﯿﻖ وﺗﻮﺳﻌﻪ وﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻣﺴﯿﺮآﯾﻨﺪه ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن راﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﮔﺮﺑﻮدﺟﻪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﯾﺎاﮔﺮﭘﺸﺘﯿﺎﺑﯽ ازﺑﺎزارﯾﺎﺑﯽ ﺑﺮای‬
‫ﮐﻨﺘﺮل ﺣﺠﻢ ﻓﺮوش ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه ﮐﺎﻓﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬درآن ﺻﻮرت ﻃﺮح ﻫﺎی‬
‫ﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ رﺷﺪ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ دﺳﺖ ﯾﺎﻓﺘﻨﯽ ﻧﺒﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﻮدﺟﻪ ﺗﺤﻘﯿﻖ وﺗﻮﺳﻌﻪ‪ ،‬ﺳﺮﻣﺎﯾﻪ‪ ،‬ﻣﻬﻨﺪﺳﯽ ﺻﻨﻌﺘﯽ‪ ،‬ﻃﺮح رﯾﺰی‬
‫ﺗﻮﻟﯿﺪ‪ ،‬وﻏﯿﺮه ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺗﺄﺛﯿﺮﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺮﻓﻨﺎوری ﺗﻮﻟﯿﺪداﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ وﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪ ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ راﺑﻪ ﺷﺪت ﺗﺤﺖ ﺗﺄﺛﯿﺮﻗﺮاردﻫﺪ‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫‪ -3‬ﮐﺎﻫﺶ اﺧﺘﯿﺎری ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎدرﮐﺎرﮐﺮد ﻫﺎی ﺧﺪﻣﺎﺗﯽ وﭘﺸﺘﯿﺎﻧﯽ ﺑﺪون ﺷﻨﺎﺧﺖ‬

‫ﮐﺎﻣﻞ ﻋﻮاﻗﺐ آن ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﻣﺸﮑﻼت ﺷﺪﯾﺪی ﺑﻪ ﺑﺎرآورد‪ ،‬درﻋﻤﻞ ﻣﻌﻠﻮم‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ ﮐﻪ ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ ودرﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎدرﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎﻣﺸﮑﻼت ﺗﻮﻟﯿﺪی‬
‫اﯾﺠﺎد ﺷﺪه واﻓﺰاﯾﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﺗﻮﻟﯿﺪی ﻣﺴﺘﻘﯿﻢ ﺑﺴﯿﺎر ﺟﺰﺋﯽ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮدرﺣﻮزه ﻫﺎﯾﯽ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﯽ ﻣﯽ ﭘﺮدازد ﮐﻪ ﻣﺪﯾﺮان ﺑﻪ‬
‫‪30‬‬
‫ﺳﺨﺘﯽ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﮐﺎرآﯾﯽ واﺛﺮﺑﺨﺸﯽ راارزﯾﺎﺑﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎ ﺻﻔﺮوﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‪ ،‬ﻫﺮدو‪ ،‬ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫راﺑﺮﻣﺰﯾﺖ اﻫﺪاف ﻣﯽ ﮔﺬارﻧﺪ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﻪ دﻧﺒﺎل آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﻦ‬
‫ﺑﺰرﮔﺘﺮﯾﻦ وﮐﻮﭼﮑﺘﺮﯾﻦ اﻫﺪاف درﺑﯿﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﺑﺮﻗﺮارﮐﻨﺪ‪،‬‬
‫وﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﻣﯽ ﮐﻮﺷﺪ ﻫﻤﯿﻦ ﮐﺎرادردورن ﯾﮏ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻨﻬﺎ اﻧﺠﺎم‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺗﺒﻌﺎت ﺳﯿﺎﺳﺘﯽ اﯾﻦ روﺷﻬﺎی ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﮐﻪ وﺟﻪ ﺗﻤﺎﯾﺰ آﻧﻬﺎ ازروﯾﻪ‬
‫ﻫﺎی ﻓﻌﻠﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ازﻫﻤﯿﻦ ارﺗﺒﺎط ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮓ آﻧﻬﺎﺑﻪ ﻣﻘﻮﻟﻪ رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪی اﻫﺪاف‬
‫ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻪ اﻫﺪاف اﻧﺪﯾﺸﻤﻨﺪان ﭼﯿﺰی اﺳﺖ‪ ،‬وﻃﺒﻘﻪ ﻫﺎی ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫راﺑﯿﺮون ازآﻧﻬﺎ ﺗﺪوﯾﻦ ﮐﺮدن ﭼﯿﺰدﯾﮕﺮی اﺳﺖ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ اﮔﺮﮐﺴﯽ ﺑﺨﻮاﻫﺪﮐﻪ اﻫﺪاف‬
‫اﻣﺮوز‪ ،‬اﻫﺪاف اﻣﺮوز‪ ،‬اﻫﺪاف ﻓﺮدا ﻫﻢ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬اﮔﺮﮐﺴﯽ ﻃﺎﻟﺐ ﻫﯿﭻ ﺗﻐﯿﯿﺮی‬
‫دراﻫﺪاف ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻃﺒﯿﻌﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﭼﻨﯿﻦ ﺻﻮرﺗﯽ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی درﺣﻮل‬
‫وﺣﻮش اﻫﺪاف اﯾﺪه درﺧﺸﺎﻧﯽ اﺳﺖ‪ .‬وﻟﯽ اﮔﺮﮐﺴﯽ ﺧﻮاﺳﺘﺎراﻧﻌﻄﺎف ﭘﺬﯾﺮی‬
‫دراﻫﺪاف ﺑﺎﺷﺪ )ﮐﻪ ﮔﺎﻫﯽ ازآن ﺑﻪ ﻋﻨﻮان آﻣﻮﺧﺘﻦ ازﺗﺠﺮﺑﻪ ﯾﺎدﻣﯽ ﺷﻮد(‪ ،‬دراﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺎﯾﺪ اﻣﮑﺎن ﺗﻐﯿﯿﺮآﻧﻬﺎﺑﯽ آﻧﮑﻪ‪ ،‬ﻫﻤﺰﻣﺎن‪ ،‬ﺑﺎﻗﻄﻊ ﭘﺸﺘﯿﺎﻧﯽ ﻣﺎﻟﯽ‪،‬ﺳﺎزﻣﺎن‬
‫‪31‬‬
‫ﻓﺮوﭘﺎﺷﺪ‪ ،‬وﺟﻮد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬

‫‪peter A. pyhrr . magnetic ticket & Label corp. Zero – Based‬‬

‫‪30‬‬

‫‪Budgheting . hand book of budgeting ,fourth Edition, INC.‬‬

‫‪USA,1999.P27.1.‬‬
‫‪31‬‬
‫آرون وﯾﻠﺪاوﺳﮑﯽ در ﺑﯿﺸﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ‪440‬‬

‫‪29‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫اﮔﺮﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻃﻮری ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﺳﺎل ﻗﺒﻞ‪ ،‬ﯾﮏ ﻧﻘﻄﻪ اﺻﻠﯽ‬
‫وآﻏﺎزﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻧﺒﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻪ ﮔﻮﻧﻪ ای ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﺎﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻮﺟﯿﻬﯽ‬
‫ﻣﻨﻄﻘﯽ وﻋﻤﻠﯽ اراﺋﻪ ﺷﻮدوﺗﺤﻠﯿﻠﻬﺎی ﺑﻮدﺟﻪ ازﻧﻘﻄﻪ ﺻﻔﺮﺧﻮاﺳﺘﻪ ﺷﻮددراﯾﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﺑﺴﯿﺎری ازﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی اﺿﺎﻓﯽ وﻏﯿﺮﺿﺮورﺧﺬف ﺷﺪه وازاﺗﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫‪32‬‬
‫ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬

‫ﻣﺮاﺣﻞ اﺟﺮای روش ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮ‬

‫دراﺟﺮای روش ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﭼﻬﺎرﻣﺮﺣﻠﻪ اﺻﻠﯽ واﺳﺎﺳﯽ وﺟﻮد‬
‫دارد‪:‬‬
‫اول‪ -‬ﺷﻨﺎﺧﺖ واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ درﺳﺎزﻣﺎن؛‬
‫دوم‪ -‬ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺮواﺣﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ درﻗﺎﻟﺐ ﮔﺮوه ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎوﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ؛‬
‫ﺳﻮم‪ -‬ارزﺷﯿﺎﺑﯽ ودرﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﮔﺮوه ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ وﺗﻌﯿﯿﻦ اوﻟﻮﯾﺖ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ؛‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ -‬اﻧﺘﺨﺎب وﺗﺪوﯾﻦ آن ﮔﺮوه ازﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﮐﻪ ﺛﻤﺮﺑﺨﺸﯽ آﻧﻬﺎ اﺛﺒﺎت ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺪا ﻧﻤﻮدن اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ازﯾﮑﺪﯾﮕﺮﺻﺮﻓﺎً ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺸﺮﯾﺤﯽ داﺷﺘﻪ ودرﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﺮاﺣﻞ ازﻫﻢ ﺟﺪاﭘﺬﯾﺮﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﺪﻫﺮﻣﺮﺣﻠﻪ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ دﯾﮕﺮﺑﻮده ودراﻏﻠﺐ‬
‫ﻣﻮارد ودوﯾﺎ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﻫﻢ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫اول‪ -‬ﺷﻨﺎﺧﺖ واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ درﺳﺎزﻣﺎن‬
‫ﻫﺪف درروش ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮارزﺷﺎﺑﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ اﻧﺘﺨﺎب ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی‬
‫ﺛﻤﺮﺑﺨﺶ درﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪف ﺑﺎﯾﺪ اﺑﺘﺪا واﺣﺪﻫﺎی‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ درﺳﺎزﻣﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻣﻨﻈﻮرازواﺣﺪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ دراﯾﻨﺠﺎ آن ﺟﺰی‬
‫ﻣﻌﻨﯽ دارازﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ ﺑﺘﻮان آن راﺑﻪ ﺗﻨﻬﺎﯾﯽ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﻗﺮاردادودرﺑﺎره آن اﺧﺬ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﻤﻮد‪ ،‬ﺑﻪ ﻫﻤﯿﻦ ﺟﻬﺖ واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ راه‬

‫‪32‬‬
‫ﺟﻮاﻫﺮی اﺣﻤﺪﭘﻮر‪،‬ﺧﻠﯿﻞ ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ‪68‬‬

‫‪30‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی‪ ،‬ﻧﯿﺰﻧﺎم ﻧﻬﺎده اﻧﺪ‪ .‬درﭘﺎره ای ازﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﺳﺎدﮔﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮان واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ راﻣﺸﺨﺺ ﻧﻤﻮد ودراﻏﻠﺐ ﻣﻮارد اﯾﻦ واﺣﺪﻫﺎ ﺑﺎواﺣﺪﻫﺎی‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ در روش ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺳﻨﺘﯽ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻄﺒﯿﻖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ دارای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ دﻗﯿﻖ وﺻﺤﯿﺤﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫درﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﮐﻮرﺑﻪ ﭘﺎﺋﯿﻨﺘﺮﯾﻦ ﺳﻄﺢ ﻋﻤﻠﯿﺎت اﻃﻼق ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺷﻨﺎﺧﺖ‬
‫واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ درﺳﺎزﻣﺎن ﯾﮑﯽ ازﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ درﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی‬
‫ﺻﻔﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﭼﻪ اﮔﺮاﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ درﺳﺘﯽ وﺑﻪ ﻃﻮرﮐﺎﻣﻞ اﻧﺠﺎم ﻧﮕﯿﺮد‪،‬‬
‫ﺳﺎﯾﺮﻣﺮاﺣﻞ ﻧﻤﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﻃﻮرﻣﻮﻓﻘﯿﺖ آﻣﯿﺰی اﺟﺎم ﭘﺬﯾﺮﻧﺪ‪ ،‬ﺿﻤﻨﺎً‬
‫درﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ دارای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺗﻔﺼﯿﻠﯽ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ واﺣﺪﻫﺎی‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ درﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮاﻃﻼﻋﺎت ارزﺷﻤﻨﺪی راﻓﺮاﻫﻢ ﻣﯽ آورد ﮐﻪ‬
‫درﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﺴﯿﺎرﻣﻮﺛﺮ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬دراﻏﻠﺐ ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎ ﻣﺪﯾﺮان ﺳﻄﺢ‬
‫ﺑﺎﻻ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﮐﻠﯽ راﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ وﺗﻌﯿﯿﻦ واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮان‬
‫ﺳﻄﻮح ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﻣﺤﻮل ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫دوم‪ -‬ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻫﺮواﺣﺪﻓﻌﺎﻟﯿﺖ درﻗﺎﻟﺐ ﮔﺮوه ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‬
‫دراﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺲ ازﺗﻌﯿﯿﻦ واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ ،‬آﻧﻬﺎ رادرﻗﺎﻟﺐ ﮔﺮوه‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎوﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮارﻣﯽ دﻫﻨﺪ ﺗﺎاوﻻً ارزش واﻫﻤﯿﺖ آﻧﻬﺎ‬
‫درﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺑﺎﺳﺎﯾﺮ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ وﻣﯿﺰان واﺑﺴﺘﮕﯽ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﻫﻢ ﻣﺸﺨﺺ ﺷﻮد وﺛﺎﻧﯿﺎً‬
‫درﻣﻮرد اداﻣﻪ ﯾﺎﺧﺬف‪ ،‬ﺗﻘﻠﯿﻞ ﯾﺎﮔﺴﺘﺮش ﺳﻄﺢ اﺟﺮای آن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‪.‬‬
‫اﻟﺒﺘﻪ ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﮐﻪ ﻗﺒﻼً اﺷﺎره ﺷﺪ اﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ازﻫﻢ ﺟﺪاﻧﺎﭘﺬﯾﺮ ﻧﻤﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ‬
‫وﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﭘﯿﻮﺳﺘﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ ﺑﻪ ﻫﻤﺮاه ﻫﻢ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ‪ .‬دراﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﺎﯾﺪ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻮرد ﻧﯿﺎز ﺑﺮای ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫وﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻓﺮاﻫﻢ ﺷﻮدﺗﺎ ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ آن‪ ،‬ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺟﺮاوﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫وﻣﻨﺎﻓﻊ ﺣﺎﺻﻞ ازآن ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﻤﻨﺎً ﺑﺎﯾﺪ ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت ‪ ،‬روﺷﻬﺎی ﻣﻮﺟﻮد ﺑﺮای‬
‫اﻧﺠﺎم ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ وﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی ﺳﻨﺠﺶ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻧﯿﺰدراﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺸﺨﺺ ﮔﺮدﻧﺪ‪.‬‬

‫‪31‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ وﺑﺎاﺗﮑﺎ ﺑﺮدﯾﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﯽ ﺗﻮان ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ واﺣﺪﻫﺎﻟﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫رااﻧﺠﺎم داد وآﻧﻬﺎ راﺑﺎﻫﻢ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﺳﻮم‪ -‬ارزﺷﯿﺎﺑﯽ ودرﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﮔﺮوه ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ وﺗﻌﯿﯿﻦ اﻟﻮﯾﺖ ﺑﯿﻦ آﻧﻬﺎ‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ درﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺗﻼش ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﻓﻦ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود راﺑﺎﭘﺎﺳﺦ دادن‬
‫ﺑﻪ ﺳﻮاﻻت زﯾﺮ دراﺧﺘﯿﺎر ﻣﺪﯾﺮان ﻗﺮار دﻫﺪ)‪ (1‬اﻫﺪاﻓﯽ راﺑﺎﯾﺪ دﻧﺒﺎل ﮐﻨﯿﻢ؟ و)‪(2‬‬

‫دراﯾﻦ راﺳﺘﺎ ﭼﻘﺪرﺑﺎﯾﺪ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﮐﻨﯿﻢ؟‬

‫ﻣﺪﯾﺮان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺑﺎﻣﺮاﺟﻌﻪ ﮐﺮدن ﺑﻪ ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎی ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﻣﺸﺨﺺ ﺷﺪه‬
‫وﻓﻬﺮﺳﺖ ﮐﺮدن )درﺟﻪ ﺑﻨﺪی( آﻧﻬﺎ ﺑﺮﺣﺴﺐ ﮐﺎﻫﺶ ﻣﺰاﯾﺎﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﻪ‬
‫ﺳﻮاﻻت ﻓﻮق ﭘﺎﺳﺦ دﻫﻨﺪ‪ .‬ﺳﭙﺲ ﻣﺪﯾﺮان ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﻣﺰاﯾﺎی آن راﮐﻪ ﻗﺮاراﺳﺖ‬
‫درﻫﺮﺳﻄﺢ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﻪ دﺳﺖ آﯾﺪ وﭘﯿﺎﻣﺪﻫﺎی ﻋﺪم ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎی اﺿﺎﻓﻪ ﮐﻪ‬
‫زﯾﺮﺳﻄﺢ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎدرﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺷﺪه اﻧﺪ‪ ،‬راﻣﺸﺨﺺ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬ﺳﺮﺟﻤﻊ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺴﺘﻪ‬
‫ای ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﭘﯿﺸﻨﻬﺎد ﺷﺪه‪ ،‬درﺧﻮاﺳﺖ ﮐﻠﯽ ﯾﺎﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﺘﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪.‬‬
‫اﻣﺎ‪ ،‬درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ راه ﮐﺎری ﮐﻪ ﻣﺪﯾﺮان درﭘﯿﺶ رودارﻧﺪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازﺗﺄﻣﯿﻦ‬
‫ﻣﺎﻟﯽ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎ‪ .‬ﺻﺮف ﻧﻈﺮازﺗﻌﺪاد ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﺎﻟﯽ ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪،‬‬
‫ﻣﺪﯾﺮان ارﺷﺪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ اﻃﻤﯿﻨﺎن داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﻨﺪ ﮐﻪ آﻧﻬﺎ درﺣﺎل ﺗﺄﻣﯿﻦ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ‬
‫‪33‬‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎ‪ -‬ﺟﺎری ﯾﺎﺟﺪﯾﺪ‪ -‬ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫ارزﺷﯿﺎﺑﯽ وﺗﻌﯿﯿﻦ اوﻟﻮﯾﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﯾﮑﯽ ازﻣﺸﮑﻠﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی‬
‫ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ودرﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﯾﮑﯽ ازﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ ﻣﺮاﺣﻞ ﻧﯿﺰدراﯾﻦ روش ﺑﻪ‬
‫ﺷﻤﺎرﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬درﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮارزﺷﯿﺎﺑﯽ واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫درﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﻧﺠﺎم ﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﻣﻌﻨﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ ﺷﻮد وﺿﻤﻦ ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ‬
‫درﻣﻮرد اﯾﻨﮑﻪ ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﺗﺎﭼﻪ ﺳﻄﺤﯽ اﻧﺠﺎم ﮔﯿﺮد‪ ،‬اﺧﺬ ﺗﺼﻤﯿﻤﯽ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪P27.9.33 . peter A. pyhrr . magnetic ticket & Label corp. Zero – Based‬‬
‫‪Budgheting‬‬

‫‪32‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﻄﻮرﻣﺜﺎل)اﻟﻒ( ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﺳﻄﺢ ﺟﺎری ﯾﻌﻨﯽ ﺳﻄﺤﯽ ﮐﻪ ﻗﺒﻼً اﺟﺮاﻣﯽ‬

‫ﺷﺪه ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮارﮔﯿﺮد ﯾﺎآﻧﮑﻪ درﺳﻄﺢ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ ﯾﺎﺑﺎﻻﺗﺮ ﭘﺬﯾﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه واﺟﺮا‬
‫ﺷﻮد ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدآور ﺷﺪﮐﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺟﺮای ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ درﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻧﯿﺰ دراﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﺪﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻣﺪﯾﺮان درزﻣﺎن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺗﻨﻬﺎ‬
‫درﺑﺮاﺑﺮ ﯾﮏ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻗﺮارﻧﻤﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ وﻓﻘﻂ درﻣﻮرد اﺟﺮا ﯾﺎﻋﺪم اﺟﺮای ﯾﮏ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ اﺧﺬ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﺑﻠﮑﻪ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﻨﺪ ﺳﻄﻮح ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ راﮐﻪ ﺑﺮای ﯾﮏ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه درﻧﻈﺮﺑﮕﯿﺮﻧﺪ وﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ آن ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬دراﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﭘﺲ ازارزﺷﯿﺎﺑﯽ‪ ،‬واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺮﺣﺴﺐ اوﻟﻮﯾﺘﻬﺎی ﮐﻪ ﺑﺮای آﻧﻬﺎ‬
‫درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه ودرﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻋﻮاﻣﻞ ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ درﺗﻌﯿﯿﻦ اوﻟﻮﯾﺘﻬﺎ‬
‫دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ ﮐﻪ ﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ ﻣﺎﻫﯿﺖ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ وﺿﺮورت آن درﺗﺤﻘﻖ ﻫﺪف‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وﺑﻪ ﻃﻮرﮐﻠﯽ ﭘﺲ ازارزﺷﯿﺎﺑﯽ واﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﯽ ﺗﻮان‬
‫ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ اﻧﺘﺨﺎب وﺗﺪوﯾﻦ و‪.‬اﺣﺪﻫﺎی ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﮐﻪ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ وﺿﺮورت آﻧﻬﺎ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫اﺳﺖ‪ ،‬اﻗﺪام ﻧﻤﻮد‪.‬‬
‫ﭼﻬﺎرم‪ -‬اﻧﺘﺨﺎب وﺗﺪوﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺛﻤﺮﺑﺨﺶ درﺳﺎزﻣﺎن‬
‫دراﯾﻦ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﺪﯾﺮان وﮐﻠﯿﻪ ﮐﺴﺎﻧﯽ ﮐﻪ دراﻣﺮﺗﺪوﯾﻦ ﺑﻮدﺟﻪ دﺧﺎﻟﺖ داﺷﺘﻪ اﻧﺪ‬
‫ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻞ ازﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺒﻠﯽ درﻣﻮرد اﻧﺘﺨﺎب وﺗﺪوﯾﻦ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺛﻤﺮ ﺑﺨﺸﯽ آﻧﻬﺎ ﻣﻮرد ﻗﺒﻮل ﻗﺮارﮔﺮﻓﺘﻪ‪ ،‬اﻗﺪام ﻣﯽ ﻧﻤﺎﯾﻨﺪ‪ .‬ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی دراﯾﻦ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ درﻣﻮرد ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﯾﮑﯽ ازﻧﺘﺎﯾﺞ زﯾﺮﻣﻨﺘﻬﯽ ﮔﺮدد‪:‬‬
‫اﻟﻒ‪ -‬ﺣﺬف ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ :‬درﺻﻮرﺗﯽ ﮐﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ ﻧﺸﺎن‬
‫دﻫﺪﮐﻪ درﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺬﮐﻮرﺛﻤﺮﺑﺨﺸﯽ وﻧﺘﯿﺠﻪ ای درﺑﺮﻧﺪارد‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‬
‫ﻣﺬﮐﻮرﺣﺬف ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ب‪ -‬ﺗﻘﻠﯿﻞ ﺳﻄﺢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ :‬ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ درﮔﺬﺷﺘﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﯾﺎﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ وﺟﻮد‬
‫داﺷﺘﻪ اﻧﺪ ﮐﻪ درﺳﻄﺢ وﺳﯿﻊ وﮔﺴﺘﺮده ای اﺟﺮاﻣﯽ ﺷﺪه اﻧﺪ وﻟﯽ درﺣﺎل‬
‫ﺣﺎﺿﺮﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﺘﺎﯾﺞ ﺑﺮرﺳﯿﻬﺎ‪،‬ﻟﺰوﻣﯽ ﺑﻪ اﺟﺮای آﻧﻬﺎ درآن ﺣﺪﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬دراﯾﻦ‬

‫‪33‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺻﻮرت ﺳﻄﺢ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﻣﺬﮐﻮر ﮐﺎﻫﺶ ﻣﯽ ﯾﺎﺑﺪ ودرﻫﺮﯾﮏ ﺣﺪﻣﻌﻤﻮل درﺑﻮدﺟﻪ‬

‫ﮔﻨﺠﺎﯾﻨﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬دراﯾﻨﺠﺎ ﺑﺎﯾﺪ ﯾﺎدآوری ﻧﻤﻮد ﮐﻪ ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺘﯽ دارای ﯾﮏ ﺳﻄﺢ‬
‫ﺣﺪاﻗﻞ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ وازآن ﺳﻄﺢ ﺣﺪاﻗﻞ ﺑﺮای ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻧﻮع وﺣﺠﻢ‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ وﻣﯿﺰان اﻫﻤﯿﺖ آن ﺑﺮای ﺳﺎزﻣﺎن ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬
‫ج‪ -‬اﺟﺮای ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ – ﭘﺎره ای ازﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﻧﯿﺎزی ﺑﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮﻧﺪاﺷﺘﻪ‬
‫وﺑﺎﯾﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﮔﺬﺷﺘﻪ اﺟﺮاﺷﻮﻧﺪ‪ .‬اﯾﻨﮕﻮﻧﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﺑﺪون ﻫﯿﭻ ﮔﻮﻧﻪ ﺗﻐﯿﯿﺮی‬
‫درﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ﺟﺪﯾﺪ ﻣﻨﻌﮑﺲ ﻣﯽ ﮔﺮدﻧﺪ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺑﺎﯾﺪ ﺗﻮﺟﻪ داﺷﺖ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﯾﮑﯽ ﻫﺪﻓﻬﺎی اﺻﻠﯽ ﮐﺎﻫﺶ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﺳﺖ وﺣﺘﯽ درﻣﻮرد‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ ﺳﻄﺢ آﻧﻬﺎ ﺗﻐﯿﯿﺮ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺎﯾﺪﺑﮑﻮﺷﺪ ﺑﺎﺗﻐﯿﯿﺮواﺻﻼح‬
‫روﺷﻬﺎی اﻧﺠﺎم ﮐﺎروﺗﮑﻨﯿﮑﻬﺎی ﻣﻮردﻋﻤﻞ‪ ،‬اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ وﺑﻬﺮه وری ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ‬
‫رااﻓﺰاﯾﺶ داده ﻫﺎ وازﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎ ﺑﮑﺎﻫﺪ؛ ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ درﻣﻮرد ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﻧﯿﺰﺑﺎﯾﺪ اﺻﻞ‬
‫‪34‬‬
‫ﺗﻐﯿﯿﺮوﺗﺤﻮل واﺻﻼح درﻧﻈﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﻮد‬
‫ﺑﻄﻮرﺧﻼﺻﻪ اﯾﻨﮑﻪ روﯾﮑﺮد ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺑﺮﺻﻔﺮﯾﮏ ﻧﻮش‬
‫داروﻧﯿﺴﺖ وﻣﺸﮑﻼت ﺧﺎص ﺧﻮد رادارد‪ .‬ﻣﺸﮑﻞ اﺻﻠﯽ اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﺴﯿﺎری‬
‫ازﻣﺪﯾﺮان اﺣﺴﺎس ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ ﻓﺮآﯾﻨﺪی ﮐﻪ اﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی آﻧﻬﺎرا ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺪﯾﺪی ﻋﻠﯿﻪ آﻧﻬﺎﺳﺖ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺒﻨﺘﯽ ﺑﺮﺻﻔﺮﻣﺴﺘﻠﺰم‬
‫ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ اﺛﺮﺑﺨﺶ‪ ،‬ارﺗﺒﺎﻃﺎت ﻣﻮﺛﺮوآﻣﻮزش ﻣﺪﯾﺮاﻧﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ درﺗﺤﻠﯿﻞ‪،‬‬
‫ﻣﺸﺎرﮐﺖ ﻓﻌﺎل ﺧﻮاﻫﻨﺪ داﺷﺖ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﻣﺪﯾﺮان ﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻌﯿﯿﻦ‬
‫واﺣﺪﻫﺎی ﺗﺼﻤﯿﻢ ﻣﻨﺎﺳﺐ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ داده ﻫﺎی دﻗﯿﻖ ﺑﺮای اراﺋﻪ ﯾﮏ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻮﺛﺮ‪،‬‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺣﺪاﻗﻞ ﺳﻄﺢ ﺗﻼش‪ ،‬رﺗﺒﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻏﯿﺮﻣﺸﺎﺑﻪ‪ ،‬وﮐﻨﺘﺮل‬
‫ﻣﻘﺎدﯾﺮزﯾﺎدی ازﺑﺴﺘﻪ ﻫﺎ ﺑﺎﻣﺸﮑﻼﺗﯽ روﺑﻪ رو ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺴﯿﺎری ازﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻣﻤﮑﻦ‬
‫اﺳﺖ ﻓﺎﻗﺪ ﺳﻨﺠﻪ ﻫﺎی ﻋﻤﻠﮑﺮد وﺣﺠﻢ ﮐﺎر ﺑﺎﺷﻨﺪ‪ ،‬وﯾﺎاﯾﻦ ﮐﻪ ﺗﺄﺛﯿﺮﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬

‫‪34‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ وﻣﺎﻟﯿﻪ ﻋﻤﻮﻣﯽ وﻧﻮﯾﺴﻨﺪه ﺟﻤﻌﯽ ازاﺳﺎﺗﯿﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‪ -‬ﻧﺎﺷﺮﻣﺮﮐﺰآﻣﻮزﺷﯽ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ دوﻟﺘﯽ‬
‫ﭼﺎپ اول ‪1378‬ﺻﻔﺤﻪ ‪132‬‬

‫‪34‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﻫﺎﻣﻤﮑﻦ اﺳﺖ ﮐﺎﻣﻼً ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه ﻧﺒﺎﺷﺪ ﺑﻪ ﻃﻮری ﮐﻪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ازﺣﺪ ﮐﺎﻣﻞ‬
‫ﺑﺮﺧﻮردارﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﯿﺸﺘﺮﺑﺎﯾﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان‬
‫ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﺗﻠﻘﯽ ﮔﺮدد ﺗﺎﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺸﮑﻞ ﮔﺸﺎی ﯾﮏ‬
‫‪35‬‬
‫ﺳﺎﻟﻪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ )‪(P.B.S‬‬
‫درﯾﮏ ﺗﻌﺮﯾﻒ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﺷﺎﻣﻞ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻫﺪف‪ ،‬ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺷﺮاﯾﻂ‪ ،‬وﺿﻊ ﺧﻂ‬
‫ﻣﺸﯽ‪ ،‬ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻫﺪف ﺑﻪ ﺻﻮرت ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت وﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ وﭘﯿﺶ‬
‫ﺑﯿﻨﯽ ﭼﮕﻮﻧﮕﯽ اﺟﺮای آﻧﻬﺎ ﻣﯽ وﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ودورﻧﮕﺮی درﺑﺎره اﯾﻨﮑﻪ ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﻣﻌﯿﻨﯽ ﭼﻪ ﮐﺎری‪،‬‬
‫ﭼﮕﻮﻧﻪ‪ ،‬درﻃﯽ ﭼﻪ ﻣﺪت زﻣﺎن وﺑﻮﺳﯿﻠﻪ ﭼﻪ اﻓﺮادی ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ اﻧﺠﺎم ﺷﻮد‪،‬‬
‫اﺳﺘﻮاراﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﺑﻪ ﮐﺎرﻣﺪﯾﺮان وﻏﯿﺮﻣﺪﯾﺮان ﺟﻬﺖ ﻣﯽ دﻫﺪ وﺗﻮﺟﻪ آﻧﺎن راﺑﺮﻫﺪﻓﻬﺎی‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬وﻗﺘﯽ ﮐﻪ ﻫﻤﻪ اﻋﻀﺎﺑﺪاﻧﻨﺪ ﮐﺠﺎ ﻣﯽ روﻧﺪ وﺑﺮای‬
‫رﺳﯿﺪن ﺑﻪ ﻣﻘﺼﺪ‪ ،‬ﻫﺮﯾﮏ ﭼﻪ ﮐﻤﮑﯽ ﺑﺎﯾﺪ ﺑﺪاﻧﻨﺪ ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ وﻫﻤﮑﺎری ﺟﻤﻌﯽ‬
‫ﺑﯿﺸﺘﺮی ﺑﻮﺟﻮد ﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﻣﻮﺟﺐ ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺗﮑﺮاری‬
‫وﺑﯽ ﺛﻤﺮ وﺑﯿﺮاﻫﻪ روی ﮐﺎﻫﺶ ﯾﺎﺑﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮرﮐﻠﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺳﺎزﻣﺎﻧﯽ‬
‫راﭘﯿﺶ ﻧﮕﺮی وﺑﺮﻫﺪﻓﻬﺎی ﺳﺎزﻣﺎن ﻣﺘﻤﺮﮐﺰ ﮐﺮده ﻋﻤﻞ ﻧﻈﺎرت راﺗﺴﻬﯿﻞ ﻣﯽ‬
‫‪36‬‬
‫ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ازﻃﺮف دﯾﮕﺮﺗﺨﺼﯿﺺ ﭘﻮل ﺑﺮای ﻫﺪﻓﻬﺎی ﻣﺸﺨﺺ راﺑﻮدﺟﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫وﺳﯿﻠﻪ ﮐﻨﺘﺮل ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎﺳﺖ وﺑﺮآورد ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی آﯾﻨﺪه راﺑﻮدﺟﻪ ﻣﯽ ﻧﺎﻣﻨﺪ‬
‫وﯾﺎﻋﺒﺎرت دﻗﯿﻘﺘﺮ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﻟﯽ ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮای رﺳﯿﺪن ﺑﻪ اﻫﺪاف‬

‫‪35‬‬
‫‪peter A. pyhrr . magnetic ticket & Label corp. Zero – Based‬‬
‫‪Budgheting. P27.18‬‬
‫‪36‬‬
‫ﺟﻮاﻫﺮی اﺟﻤﺪﭘﻮر‪ ،‬ﺧﻠﯿﻞ‪ .‬آﺷﻨﺎﯾﯽ ﺑﺎاﺻﻮل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‪ .‬ﭼﺎپ اول‪ ،‬ﺳﺎﺑﻮب ﻧﺎﺟﺎ‪ ،1381 ،‬ﺻﻔﺤﻪ ‪60‬‬

‫‪35‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺗﻌﺮﯾﻒ ﺷﺪه اﺳﺖ وﺧﻂ ﻣﺸﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ واﻫﺪاف واﻗﻌﯽ راﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ وﯾﮏ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﮐﻨﺘﺮل اﺳﺖ‪ .‬درﺷﺮﮐﺘﻬﺎی ﺑﺰرگ ﻧﻪ ﺗﻨﻬﺎ ﺑﻮدﺟﻪ ﯾﮑﺴﺎل ﺑﻠﮑﻪ ﺑﺮای‬
‫‪37‬‬
‫دوﺗﺎﭘﻨﺞ ﺳﺎل آﯾﻨﺪه ﻫﻢ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی ﻣﯿﮑﻨﻨﺪ‪.‬‬
‫روﺷﯽ ﮐﻪ ﺑﺮای ﺗﮑﻤﯿﻞ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای درﺑﺴﯿﺎری ازﮐﺸﻮرﻫﺎ ﻣﻌﻤﻮل ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ)‪ (PPBS) (1‬اﺳﺖ‪ .‬اﯾﻦ اﺻﻄﻼح‬
‫رادرﺳﺎل ‪ 1960‬وزارت دﻓﺎع اﻣﺮﯾﮑﺎ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار دادو ﺑﻌﺪاً ﺑﺎﺷﺮاﯾﻂ‬
‫ﻣﺘﻔﺎوﺗﯽ ﺑﻪ دﯾﮕﺮدﺳﺘﮕﺎﻫﻬﺎی دوﻟﺘﯽ ﺗﺴﺮی ﯾﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺗﻼﺷﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﺗﺮﮐﯿﺐ وﺗﻠﻔﯿﻖ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی‬
‫ﺑﺎﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﮐﻠﯽ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واﺣﺪ ﮐﻪ ﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه ﺧﻄﻮط اﺻﻠﯽ‬
‫وﺧﻂ ﻣﺸﯿﻬﺎی ﮐﻠﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ودوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬اﺟﺰای ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺟﺪﯾﺪی ﻧﯿﺴﺘﻨﺪ؛ زﯾﺮا ﻃﺮح رﯾﺰی‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻫﺮﯾﮏ ﺳﺎﺑﻘﻪ‬
‫ای دﯾﺮﯾﻨﻪ دارﻧﺪ؛ ؟آﻧﭽﻪ ﺟﺪﯾﺪ اﺳﺖ ﺗﺮﮐﯿﺐ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ درﯾﮏ ﺳﺎﺧﺖ ﮐﻠﯽ ﺑﻪ‬
‫ﻧﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻣﺎﺑﺎﯾﮏ ﻃﺮح ﮐﻠﯽ وﯾﮏ ﺳﺮی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وﺗﻌﺪاد‬
‫ﺑﺴﯿﺎری ﭘﺮوژه روﺑﻪ رو ﻫﺴﺘﯿﻢ‪ .‬ﻣﺜﻼً اﻓﺰاﯾﺶ ﺗﻮﻟﯿﺪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﻃﺮح ﮐﻠﯽ ﻣﯽ‬
‫ﺗﻮاﻧﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺖ‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﮐﺸﺎورزی وﻫﺮﯾﮏ‬
‫ازاﯾﻦ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻧﯿﺰﺣﺎوری ﭘﺮوژه ﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ ﻣﺘﻌﺪدی ﺑﺎﺷﻨﺪ ﺑﻪ ﮐﻤﮏ روش‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﯾﮏ ﻗﺎﻟﺐ ﮐﻠﯽ ﻃﺮﺣﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ وﭘﺮوژه ﻫﺎ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﯽ وارزﯾﺎﺑﯽ ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮﻧﺪ وﺑﺎﻧﮕﺮﺷﯽ ﺳﯿﺴﺘﻤﯽ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی اﻗﺪام ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد‪ .‬اﻣﮑﺎن ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﭘﺮوژه ﻫﺎوﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﺑﺎﻫﻢ واﻧﺘﺨﺎب اﺛﺮﺑﺨﺸﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ درﻧﯿﻞ‬
‫ﺑﻪ اﻫﺪاف ﮐﻠﯽ ﯾﮑﯽ ازﻣﻬﻤﺘﺮﯾﻦ وﯾﮋﮔﯿﻬﺎی ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬

‫‪37‬‬
‫اﮐﺒﺮی‪ ،‬ﻓﺼﻞ )‪ ...‬ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﺻﻮرﺗﻬﺎی ﻣﺎﻟﯽ‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن ﺣﺴﺎﺑﺮﺳﯽ)‪ ،(129‬ﭼﺎپ ﻫﻔﺘﻢ‪،‬‬
‫ﺳﺎل‪،1383‬ﺻﻔﺤﻪ ‪145‬‬

‫‪36‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫دراﯾﻦ ﻧﻈﺎم – ﮐﻪ ﺑﺮای ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﮐﺮدن ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ درﺷﺎﺧﻪ ﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ‬
‫ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺑﻪ وﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻃﺮﺣﻬﺎی ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت دوﻟﺖ ﺑﺎﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‬
‫ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﺧﺎص ﯾﮑﺴﺎﻟﻪ وﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺮﺑﻮط ﺟﻤﻊ ﻣﯽ ﺷﻮد وﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای‬
‫ﯾﮑﺴﺎﻟﻪ درﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻃﺮﺣﻬﺎی ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت وﺑﺎدﯾﺪ وﺳﯿﻌﺘﺮی ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﮐﻮﺷﺸﯽ درﺟﻬﺖ ﻧﻬﺎدﯾﻨﻪ ﮐﺮدن ﺗﺠﺰﯾﻪ‬
‫وﺗﺤﻠﯿﻞ درﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی دوﻟﺘﯽ اﺳﺖ؛ ازاﯾﻦ رواﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎی ﺗﺠﺰﯾﻪ‬
‫وﺗﺤﻠﯿﻞ وﯾﺎﺷﮑﻠﯽ ازآن ﻧﯿﺴﺖ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﮐﺎرﺑﺮد ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻣﻄﻠﻮﺑﯿﺴﺖ‬
‫ﻧﻬﺎﯾﯽ‪ ،‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ‪ -‬ﻓﺎﯾﺪه‪ ،‬ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﻮدﻣﻨﺪی ﻫﺰﯾﻨﻪ‪ ،‬ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ‬
‫ﺣﺴﺎﺳﯿﺖ‪ ،‬ﻣﺎﺗﺮﯾﺲ ﻧﺘﯿﺠﻪ ﻧﻬﺎﯾﯽ‪،‬ارزش ﻓﻌﻠﯽ ودﯾﮕﺮﻓﻨﻮن راﻣﻮرد ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮارﻣﯽ‬
‫دﻫﺪ‪ .‬ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده ازﺳﺎزوﮐﺎرﻫﺎی ﻣﺘﻌﺪد‪ ،‬ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ‬
‫درﻣﯽ آﯾﺪ‪ .‬ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻠﻬﺎ ﺑﺨﺼﻮص دراﺑﺘﺪای ﻣﺮﺣﻠﻪ ﮔﺮدش ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺗﺄﮐﯿﺪ ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬ﻃﺒﻘﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی دوﻟﺖ ﮐﻪ"ﺳﺎﺧﺘﺎر ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ" ﻧﺎﻣﯿﺪه‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﺑﺮای ﺗﺴﻬﯿﻞ ﻣﻘﺎﯾﺴﻪ ﺗﺤﻠﯿﻠﯽ ﻣﻮرد ﻧﯿﺎزﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده ازﻧﻈﺎم ‪ PPBS‬ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‪ ،‬ﻃﺮح رﯾﺰی‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻧﻮﯾﺴﯽ‪،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای راﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫درﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻧﻈﺎﻣﻨﺪ ﻫﺮﯾﮏ ازﻋﻨﺎﺻﺮﺗﺄﮐﯿﺪ ﮐﺮد‪.‬‬
‫دراﯾﻦ ﻧﻈﺎم‪ ،‬ﺑﯿﺶ ازآﻧﮑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی داده ﻫﺎ‪ ،‬ﻣﻄﺮح ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی‬
‫ﺳﺘﺎده ﻫﺎ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺤﻮراﺻﻠﯽ ﺑﺤﺚ دراﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ ازﻫﺪﻓﻬﺎ‬
‫وﻧﺘﺎﯾﺞ ﻧﻬﺎﯾﯽ واﻣﮑﺎن ﻧﯿﻞ ﺑﻪ اﯾﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ ازﻃﺮﯾﻖ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻣﺨﺘﻠﻒ وﻣﻘﺎﯾﺴﻪ اﯾﻦ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت واﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‪ ،‬ارزاﻧﺘﺮﯾﻦ‪ ،‬ﺳﺮﯾﻌﺘﺮﯾﻦ وﻣﻨﺎﺳﺒﺘﺮﯾﻦ آﻧﻬﺎ‪ .‬ﻧﮑﺘﻪ ﻣﻬﻢ‬
‫اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ اﯾﻦ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ راﺑﺎﯾﮏ ﻧﻈﺎم ﺗﻠﻘﯽ ﻧﻤﻮد ﻧﻪ روش وﻓﻦ ﺧﺎص؛ ﻧﻈﺎﻣﯽ‬
‫ﮐﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺒﺎﻧﯽ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﻣﻨﺎﺳﺐ وﻣﻌﻘﻮل درﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﺳﺎزی‬
‫واﻋﻼم ﺧﻂ ﻣﺸﯽ ﻃﺮاﺣﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی اﺟﺮاﯾﯽ وﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺤﺪود ﻣﯿﺎن‬

‫‪37‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﻧﯿﺎزﻫﺎی ﻧﺎﻣﺤﺪود ﺑﻮده‪ ،‬ﺑﺮﻗﺮاری ارﺗﺒﺎط ﻣﺪاوم ﺑﯿﻦ اﯾﻦ ﻋﻮاﻣﻞ راﻣﯿﺴﺮ ﻣﯽ‬
‫ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ ﺗﺮﺗﯿﺐ ﻫﺮﯾﮏ ازاﺟﺰای ﻧﻈﺎم ازﻟﺤﺎظ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎی ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺷﺪه‬
‫درارﺗﺒﺎط ﺑﺎﺟﺰء دﯾﮕﺮ ﻧﻘﺸﯽ دارد‪.‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﺑﻬﺘﺮ ازﻣﻨﺎﺑﻊ دوﻟﺘﯽ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﻫﺪﻓﻬﺎی ﻋﻤﻮﻣﯽ ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ اﻣﮑﺎن‬
‫ﺗﻌﯿﯿﻦ ﻫﺪﻓﻬﺎ‪ ،‬ﺗﺸﺨﯿﺺ اوﻟﻮﯾﺘﻬﺎ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻻزم ﺑﺮای اﺟﺮای ﻫﺪﻓﻬﺎ‪ ،‬اﻧﺘﺨﺎب‬
‫ﻣﻄﻠﻮﺑﺘﺮﯾﻦ روش وﺑﻼﺧﺮه اﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻧﺘﺎﯾﺞ ازﻣﺰاﯾﺎی اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻣﺤﺴﻮب ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫دراﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﻫﺮﺳﺎل ﮐﻪ ﻗﺴﻤﺘﯽ ازﻃﺮح ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت اﺟﺮاﻣﯽ ﺷﻮد اﻣﮑﺎﻧﺎت وﻣﻮاﻧﻊ‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﺪه روﺷﻨﺘﺮ ﻣﯽ ﮔﺮدد ودرﺻﻮرت ﻧﯿﺎز‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮدرﻃﺮﺣﻬﺎی‬
‫‪38‬‬
‫ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت واﺻﻄﻼﺣﺎت وﺗﻌﺪﯾﻠﻬﺎی ﻻزم ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫ﺷﻤﺎی ﮐﻠﯽ ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ درﻧﻤﻮدارﺷﻤﺎره‪ 7-1‬ﻧﺸﺎن داده‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻃﺮح ﮐﻠﯽ‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ج‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ب‬ ‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬

‫ﭘﺮوژه ‪4‬‬
‫ﭘﺮوژه ‪9‬‬

‫ﭘﺮوژه ‪8‬‬

‫ﭘﺮوژه ‪7‬‬

‫ﭘﺮوژه ‪6‬‬

‫ﭘﺮوژه ‪5‬‬

‫ﭘﺮوژه ‪3‬‬

‫ﭘﺮوژه ‪2‬‬

‫ﭘﺮوژه ‪1‬‬
‫دراﯾﻦ روش ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ دوﻟﺖ درﻣﻘﺎﺑﻞ ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی اﻧﺠﺎم آن‬
‫درﻗﺎﻟﺐ ﯾﮏ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮد وﺑﺪﯾﻨﻮﺳﯿﻠﻪ ﺑﯿﻦ ﻃﺮح‪،‬‬

‫‪38‬‬
‫اﺑﺮاﻫﯿﻤﯽ ﻧﮋاد‪ ،‬ﻣﻬﺪی‪،1382،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ‪243‬‬

‫‪38‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬ﻣﻔﺼﻞ واﻣﻮرﮐﻪ اﺟﺰای اﻋﺘﺒﺎرات ﻃﺮﺣﻬﺎی ﻋﻤﺮاﻧﯽ ﻫﺴﺘﻨﺪ ارﺗﺒﺎط‬

‫ﺑﺮﻗﺮارﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫ﻫﻤﺎﻧﻄﻮرﮔﻔﺘﻪ ﺷﺪ ﮐﻪ دراﯾﻦ روش ﺗﺄﮐﯿﺪ اﺻﻠﯽ ﺑﺮﺑﺎزدﻫﯽ وﺳﺘﺎده ﻫﺎ) ‪OUT‬‬
‫‪ (PUT‬ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮدراﯾﻦ روش ﻫﺪﻓﻬﺎ وﻧﺘﺎﯾﺞ ﺣﺎﺻﻠﻪ ازاﺟﺮای‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت دوﻟﺖ وراﻫﻬﺎی ﻣﻤﮑﻦ درﺟﻬﺖ ﻧﯿﻞ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺪﻧﻈﺮﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ واﯾﻦ‬
‫اﻣﺮﺑﺎﻣﻘﺎﯾﺴﻪ آﻧﻬﺎ وﻧﻬﺎﯾﺘﺎً اﻧﺘﺨﺎب ﺑﻬﺘﺮﯾﻦ‪ ،‬ارزاﻧﺘﺮﯾﻦ وﺳﺮﯾﻌﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮﺻﻮرت ﻣﯽ‬
‫ﮔﯿﺮد‪ .‬ﺑﻪ اﯾﻦ روش " ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻣﺒﺘﻨﯽ ﺑﺮﺑﺎزدﻫﯽ" ﮔﻮﯾﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی اﯾﻦ روش ﺑﺮاﺳﺎس ﺳﻠﺴﻠﻪ ﻣﺮاﺗﺐ اداری ازﺑﺎﻻﺑﻪ ﭘﺎﺋﯿﻦ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﯽ ﮔﯿﺮد ودرواﻗﻊ ﺗﻔﺎوت آن ﺑﺎﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای وﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ درﺗﺠﺰﯾﻪ‬
‫وﺗﺤﻠﯿﻞ آﺛﺎرﺣﺎﺻﻠﻪ ازﻋﻤﻠﯿﺎت دوﻟﺖ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﮐﻪ دراﯾﻨﺠﺎ ﺷﻘﻮق ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت )اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ( اﻧﺘﺨﺎب ﻣﺴﯿﺮی اﺳﺖ ﮐﻪ ﺑﯿﺸﺘﺮﯾﻦ ﺑﺎزدﻫﯽ راﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ اﻫﺪاف دراﯾﻦ روش ﻃﯽ ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﯽ آﯾﺪ‪:‬‬
‫درﻣﺮﺣﻠﻪ اول ﻫﺪﻓﻬﺎی اﺳﺎﺳﯽ‪ ،‬ﺳﯿﺎﺳﺘﻬﺎ‪،‬اوﻟﻮﯾﺘﻬﺎ وﺧﻂ ﻣﺸﯽ ﻫﺎی اداری‬
‫واﺟﺮاﯾﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺗﺪوﯾﻦ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪ .‬درﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﺑﺮای دﺳﺘﯿﺎﺑﯽ ﺑﻪ ﻣﻮارد اﺷﺎره‬
‫ﺷﺪه درﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ ،‬ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﺎﻟﯽ ﻻزم ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﻣﯽ ﮔﺮدد ﮐﻪ ﻫﻤﺎن ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫رﯾﺰی اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ دارای ﻣﺸﺨﺼﺎت ذﯾﻞ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪ -1‬ﺑﺮاﺳﺎس ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎی ﻣﯿﺎن ﻣﺪت وﺑﻠﻨﺪ ﻣﺪت ﺗﻨﻈﯿﻢ ﺷﻮد‪.‬‬
‫‪ -2‬ﺑﺎﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻗﻮاﻧﯿﻦ وﻣﻘﺮارات ﻣﺎﻟﯽ ﮐﺸﻮرﺗﻨﻈﯿﻢ ﮔﺮدد‪.‬‬
‫‪ -3‬ﺑﯿﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺎﻟﯽ وﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ راﺑﻄﻪ ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﯾﺪ‪.‬‬
‫‪ -4‬اﻋﺘﺒﺎرات ﻻزم ﺑﺮای اﻧﺠﺎم ﻋﻤﻠﯿﺎت وﮐﺴﺐ درآﻣﺪ ﺑﺮای ﺗﺄﻣﯿﻦ آﻧﻬﺎ درﻗﺎﻟﺐ‬
‫ﻣﺪﻟﻬﺎی اﻗﺘﺼﺎدی ﻣﻮرد ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻗﺮارﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫درﻫﺮﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﻣﺮاﺣﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﯽ ﺑﺮای اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ ازﻗﺒﯿﻞ ﺗﺼﻮﯾﺐ درﻗﻮه‬
‫ﻣﻘﻨﻨﻪ‪ ،‬اﻣﻀﺎی ﻣﻮاﻓﻘﺖ ﻧﺎﻣﻪ ﺑﺎﺳﺎزﻣﺎن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ وﺑﻮدﺟﻪ‪ ،‬ﺗﺨﺼﯿﺺ اﻋﺘﺒﺎرو‪ ...‬ﻃﯽ‬
‫ﻣﯽ ﺷﻮد‪.‬‬

‫‪39‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫درﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی اﯾﺮان روﺷﻬﺎی اﺷﺎره ﺷﺪه درﺑﺎﻻﺑﻪ ﺻﻮرت ﭘﺮاﮐﻨﺪه‬
‫‪39‬‬
‫ﻣﻮرداﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪.‬‬
‫ﻫﻨﮕﺎﻣﯿﮑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺎﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ واﻫﺪاف ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت وﻣﯿﺎن ﻣﺪت ﺗﻠﻔﯿﻖ ﺷﻮدو‬
‫ﻫﻤﺎﻫﻨﮓ ﺑﺎآﻧﻬﺎ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺷﻮد وﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﻻزم ﻗﺒﻞ ازاﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺣﯿﻦ اﺟﺮاوﭘﺲ ازاﺟﺮاوﻧﯿﺰاﻗﺪاﻣﺎت اﺻﻼﺣﯽ درﺻﻮرت ﺑﺮوزاﻧﺤﺮاﻓﺎت‬
‫ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ ﺷﻮد‪،‬ﻣﻄﻤﺌﻨﺎً ﺑﻪ ﺗﺨﺼﯿﺺ ﺑﻬﯿﻨﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ ،‬ﮐﺎرآﺋﯽ واﺛﺮﺑﺨﺸﯽ ﮐﻤﮏ‬
‫‪40‬‬
‫ﺷﺎﯾﺎﻧﯽ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ وازاﺗﻼف ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ﺑﻌﻤﻞ ﺧﻮاﻫﺪ آﻣﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده ازاﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‪ ،‬ﻃﺮح رﯾﺰی‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی‪،‬‬
‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای راﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ ﺳﺎﺧﺖ‬
‫ودرﻋﯿﻦ ﺣﺎل ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺗﺠﺰﯾﻪ وﺗﺤﻠﯿﻞ ﺳﯿﺴﺘﻤﺎﺗﯿﮏ ﻫﺮﯾﮏ ازﻋﻨﺎﺻﺮﻓﻮق ﺗﺄﮐﯿﺪ‬
‫ﻧﻤﻮد‪ .‬دراﯾﻦ راﺑﻄﻪ ﺑﻪ ﻧﻤﻮدارﺷﻤﺎره ‪ 7/2‬ﺗﻮﺟﻪ ﻣﯽ‬

‫‪39‬‬
‫ﺑﺎﺑﺎﺋﯽ‪ ،‬ﺣﺴﻦ‪ ،‬ﭘﯿﺸﯿﻦ ﺻﻔﺤﻪ ‪237‬‬
‫‪40‬‬
‫ﺟﻮاﻫﺮی اﺣﻤﺪﭘﻮر‪ ،‬ﺧﻠﯿﻞ‪ .‬ﭘﯿﺸﯿﻦ )ﭘﺎﯾﺎن ﻧﺎﻣﻪ ﮐﺎرﺷﻨﺎﺳﯽ ارﺷﺪ( ﺻﻔﺤﻪ ‪154‬‬

‫‪40‬‬
 ‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﮐﻨﯿﻢ‪.‬‬

‫ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‬ ‫ﻃﺮح رﯾﺰی‬

‫دراز ﻣﺪت و‬
‫ﻣﯿﺎن ﻣﺪت‬

‫ﺗﺠﺰﯾﻪ و ﺗﺤﻠﯿﻞ‬ ‫ﺗﻬﯿﻪ و ﺗﻨﻈﯿﻢ‬

‫ﺑﻮدﺟﻪ‬

‫ﻣﻤﯿﺰی و‬ ‫ﺗﺼﻮﯾﺐ ﺑﻮدﺟﻪ‬

‫ارزﺷﯿﺎﺑﯽ‬

‫ﮔﺰارش ﮔﯿﺮی‬ ‫اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ‬

‫ﻣﺎﻟﯽ و ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‬

‫ﺧﻼﺻﻪ ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫‪41‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺗﻐﯿﯿﺮوﺗﺤﻮﻻت ﺳﺮﯾﻊ درﻗﺮن ﺣﺎﺿﺮ وﭘﯿﭽﯿﺪﮔﯽ ﻣﺤﯿﻂ‪ ،‬اﻫﻤﯿﺖ آﺷﻨﺎﯾﯽ‬

‫ﺑﺎﺷﯿﻮه ﻫﺎی ﺻﺤﯿﺢ ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی وﻧﺤﻮه ﺑﮑﺎرﺑﺴﺘﻦ درﺳﺖ آن راﻣﺪﯾﺮان‬
‫ﺿﺮوری ﻣﯽ ﺳﺎزد‪ .‬ﺑﻪ ﺑﯿﺎن دﯾﮕﺮ‪ ،‬ﺑﻘﺎی ﯾﮏ ﺳﺎزﻣﺎن درﺟﻬﺎن رﻗﺎﺑﺘﯽ اﻣﺮوز‪،‬‬
‫ﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎﺗﯽ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺪﯾﺮان اﺗﺨﺎذ ﻣﯽ ﮐﻨﻨﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت اﻧﻮاع‬
‫وﻣﻘﺪار ﻣﻨﺎﺑﻌﯽ ﮐﻪ ﺳﺎزﻣﺎن اﺳﺘﻔﺎده ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﺗﺮﮐﯿﺐ آﻧﻬﺎ راﺗﻌﯿﯿﻦ ﻣﯽ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ ازاﯾﻦ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﭘﻮل واﻋﺘﺒﺎرات )ﺑﻮدﺟﻪ( اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺼﻮرت‬
‫ﻋﻠﻤﯽ ودﻗﯿﻖ ﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ وﺑﻬﯿﻨﻪ ﺗﻮزﯾﻊ وﻣﺼﺮف ﺷﻮد وﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ﻧﯿﺎزﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‬
‫ﺻﺤﯿﺢ دارد‪.‬‬
‫ﺑﺪﯾﻬﯽ اﺳﺖ ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت درﺳﺖ ﻣﺪﯾﺮان ﻣﻮﺟﺐ روﻧﻖ رﺷﺪﻣﻮﺳﺴﻪ وﺗﺼﻤﯿﻤﺎت‬
‫ﻏﻠﻂ ﺑﻪ ﻓﺮوﭘﺎﺷﯽ آن ﻣﻨﺠﺮ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪ .‬اﻣﺮوزارزش ﻣﺪﯾﺮﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺮاﺳﺎس ﮐﯿﻔﯿﺖ‬
‫ﺗﺼﻤﯿﻤﺎت اوﺳﻨﺠﯿﺪه ﻣﯽ ﺷﻮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ ﻣﺪﯾﺮان ﻣﯽ ﺑﺎﯾﺴﺘﯽ ﺑﺎارزﺷﻬﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫آﻧﺎن رادرﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﺑﻬﺘﺮ‪ ،‬ﯾﺎری ﻣﯽ دﻫﺪ آﺷﻨﺎ ﺷﻮﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻪ ﻧﻈﺮﻣﯽ رﺳﺪ ﮐﻪ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﮐﻤﯿﺎب وﻧﯿﺎزﻫﺎی اﺿﻄﺮاری‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی راﺑﺮای ﻫﻤﻪ‬
‫ﮐﺸﻮرﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﺷﺎﯾﺴﺘﻪ اﯾﻦ ﻧﺎم ﺗﺒﺪﯾﻞ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻓﺮض اﯾﻦ اﺳﺖ ﮐﻪ ﻫﺪف‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی‪ ،‬ﺻﺮﻓﻪ ﺟﻮﯾﯽ وﻣﻮﻟﺪﺗﺮﯾﻦ اﺳﺘﻔﺎده ازﻣﻨﺎﺑﻊ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی‬
‫ﺗﻮﺟﯿﻪ ﻣﺨﺎرج ودرآﻣﺪﻫﺎی ﮔﺬﺷﺘﻪ رااراﺋﻪ ﻣﯽ دﻫﺪ‪ ،‬ﻧﻈﺎرت ﺑﺮﻣﺨﺎرج‬
‫ودرآﻣﺪﻫﺎی ﺟﺎری راﺗﺪارک ﻣﯽ ﺑﯿﻨﺪ وﻣﺨﺎرج ودرآﻣﺪﻫﺎی آﯾﻨﺪه راﭘﯿﺶ ﺑﯿﻨﯽ‬
‫ﻣﯽ ﮐﻨﺪ‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی درﺷﮑﻞ اﯾﺪه آل ﺧﻮدﮐﻤﮏ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ ﮐﺎرآﯾﯽ ﻣﺨﺎرج‬
‫وﺗﺨﺼﯿﺺ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻃﺒﻖ آن ﺻﻮرت ﭘﺬﯾﺮد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ دوﻟﺖ ﻣﯽ ﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ واﺳﻄﻪ‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺧﻮد اﻣﯿﺪ ﺑﻨﺪد ﮐﻪ وﺿﻌﯿﺖ ﻣﺎﻟﯽ ﺧﻮدرادرﯾﺎﺑﺪ وﺑﻬﺘﺮﯾﻦ ﻣﺴﯿﺮﻋﻤﻞ‬
‫راﺗﻌﯿﯿﻦ ﮐﺮده وﺳﯿﺎﺳﺖ ﻋﻤﻮﻣﯽ راﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺟﺮا درآورد‪ .‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی روﺷﻬﺎی‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻔﯽ دارد ﮐﻪ ﺗﻮﺿﯿﺢ داده ﺷﺪ ازﻗﺒﯿﻞ‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﺘﯽ‪ ،‬اﻓﺰاﯾﺸﯽ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای‪،‬‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ‪ PPBS ،‬وﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻣﻨﻌﻄﻒ‪.‬‬

‫‪42‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫درروش ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول )ﺳﻨﺘﯽ( ﮐﻪ ﻗﺪﯾﻤﯽ ﺗﺮﯾﻦ روش ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﻓﻘﻂ ﻫﺰﯾﻨﻪ‬
‫ﻫﺎ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮﺑﻮده وﺗﻮﺟﻪ اﺻﻠﯽ ﻣﻌﻄﻮف ﺑﻪ داده ﻫﺎ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ ﺗﺎ ﺳﺘﺎده ﻫﺎ وﻧﺘﺎﯾﺞ‬
‫ﮐﺎرﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮﻣﺸﺨﺺ ﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻫﺮﻫﺰﯾﻨﻪ ﺑﺮای ﻧﯿﻞ ﺑﻪ ﮐﺪام ﻫﺪف ﯾﺎﺑﺮای‬
‫اﺟﺮای ﮐﺪام ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺧﺎص ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﯾﮑﯽ ازرووﯾﮋﮔﯿﻬﺎی آن ﺳﺎدﮔﯽ‬
‫وﮐﻨﺘﺮل آﺳﺎن ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﯾﻦ روش ﭼﺎرﭼﻮب زﻣﺎﻧﯽ ﺑﺴﯿﺎرﮐﻮﺗﺎﻫﯽ‬
‫راﻣﺪﻧﻈﺮﻗﺮارﻣﯽ دﻫﺪ ودرﻣﺠﻤﻮع ﺑﻪ ﻣﺪﯾﺮدرﺟﻬﺖ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ ﻫﯿﭻ‬
‫ﮐﻤﮑﯽ ﻧﻤﯽ ﮐﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﺑﺎﻗﺒﻮل ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺗﻮﺟﻪ راروی ﺗﻐﯿﯿﺮات‬
‫اﻓﺰاﯾﺸﯽ ﻣﺘﻤﺮﮐﺰﻧﻤﻮده وﺑﻮدﺟﻪ ﺳﺎل ﮔﺬﺷﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﭘﺎﯾﻪ ای ﺑﺮای ﻣﺼﺎرف‬
‫ﺳﺎل ﺟﺎری ﻓﺮض ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ اﺟﺮای ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه آن ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪاز‪ :‬ﻧﮕﻬﺪاﺷﺖ‬
‫ﺳﻄﺢ‪ ،‬ﺗﻌﺪﯾﻼت‪ ،‬ﺗﻮﺳﻌﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت وﮐﺎرﺟﺪﯾﺪ‪ .‬ﻫﺮﮔﺎه ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺮاﺳﺎس‬
‫اﺟﺮای ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ وﺑﺮﺣﺴﺐ ﺳﯿﺎﺳﺖ ﻫﺎی ﮐﻠﯽ وﺑﻨﯿﺎدی‪ ،‬ﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎراﻣﺸﺨﺺ‬
‫ﻧﻤﺎﯾﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﮔﻮﯾﻨﺪ ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﯾﮕﺮدرﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﻣﺸﺨﺺ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮدﮐﻪ دوﻟﺖ درﺳﺎل اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ اوﻻً ﭼﻪ اﻫﺪاﻓﯽ‪ ،‬وﻇﺎﯾﻒ وﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺼﻮﺑﯽ‬
‫دارد وﺛﺎﻧﯿﺎً ﺑﺮای ﻣﯿﻞ ﺑﻪ اﻫﺪاف وﻣﻘﺎﺻﺪ ﻣﺬﮐﻮر ﺑﺎﯾﺪ ﭼﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻋﻤﻠﯿﺎت‬
‫وﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎﯾﯽ راﺑﺎﭼﻪ ﻣﯿﺰان اﻋﺘﺒﺎراﻧﺠﺎم دﻫﺪ‪ .‬اﯾﻦ ﻧﻈﺎم ﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی درﻣﻮرد‬
‫اﻧﺘﺨﺎب ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‪ ،‬اﺟﺮا‪ ،‬وﮐﻨﺘﺮل آﻋﻔﺎرا آﺳﺎن ﻣﯽ ﺳﺎزد زﯾﺮا درﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول‬
‫ﻫﻨﮕﺎم رﺳﯿﺪﮔﯽ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ‪،‬ﺿﻮاﺑﻄﯽ ﺟﻬﺖ ﻗﻀﺎوت واﻗﻌﯽ درﺑﺎره آن وﺟﻮد ﻧﺪارد‪.‬‬
‫اﻫﺪاف اﯾﻦ روش راﺑﻪ ﺷﮑﻞ زﯾﺮﻣﯽ ﺗﻮان ﺧﻼﺻﻪ ﻧﻤﻮد‪ -1 :‬ﺟﻠﻮﮔﯿﺮی ازﺣﯿﻒ‬
‫وﺻﯿﻞ ﺷﺪن اﻣﻮال ودرآﻣﺪ دوﻟﺖ‪ -2‬ﻣﺸﺨﺺ ﮐﺮدن ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎوﺗﺨﺼﯿﺺ‬
‫ﻣﻨﺎﺑﻊ‪ -3‬ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﯽ ﻋﻤﻠﯿﺎت وﺑﻬﺒﻮد ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ‪ -4‬ﮐﻨﺘﺮل ﻋﻤﻠﯿﺎت درﺑﻮدﺟﻪ‬
‫رﯾﺰی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﻋﻼوه ﺑﺮﺗﻔﮑﯿﮏ اﻋﺘﺒﺎرات ﺑﻪ وﻇﺎﯾﻒ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎ‪ ،‬ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ وﻃﺮح‬
‫ﻫﺎ‪ ،‬ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت وﻫﺰﯾﻨﻪ ﻫﺎی اﺟﺮای ﻋﻤﻠﯿﺎت ﻃﺒﻖ روش ﻫﺎی ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫ﺣﺴﺎﺑﺪاری ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ واﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﺷﻮدو ﻣﻨﺎﺑﻊ ﺑﻪ ﮐﺎررﻓﺘﻪ‬

‫‪43‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﺎﻣﺴﺌﻮﻟﯿﺖ اﺟﺮای ﻋﻤﻠﯿﺎت ووﻇﺎﯾﻒ ارﺗﺒﺎط داده ﻣﯽ ﺷﻮد ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ ازﺿﺮورات‬

‫اﯾﻦ روش اﯾﺠﺎداﻃﻼﻋﺎت ﮐﺎﻓﯽ ﺑﺮای ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﻣﻨﺎﺑﻊ ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫درﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎﻃﺒﻖ اﺻﻮل ﻓﻨﯽ دﻗﯿﻘﺎً اﻧﺪازه‬
‫ﮔﯿﺮی ﻣﯽ ﺷﻮد وﻫﺰﯾﻨﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﻪ روش ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ازﻗﺒﯿﻞ ﻗﯿﻤﺖ ﺗﻤﺎم ﺷﺪه‬
‫وﯾﺎاﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺣﺠﻢ ﮐﺎرﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻣﯽ ﮔﺮدد‪.‬ﻓﺮق اﺳﺎﺳﯽ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای‬
‫ﺑﺎﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ دراﻧﺪازه ﮔﯿﺮی ﺣﺠﻢ ﻋﻤﻠﯿﺎت وﭼﮕﻮﻧﮕﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﻫﺰﯾﻨﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫درﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ ﺣﺪودﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺤﺪودﺗﺮﻣﯽ ﺷﻮد وﻟﯽ درﻋﻮض ﺣﺠﻢ‬
‫ﻋﻤﻠﯿﺎت ﺑﻪ ﻃﺮﯾﻘﯽ ﻋﻠﻤﯽ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ ﺷﺪه وﻣﻌﯿﺎرﻫﺎی دﻗﯿﻘﯽ ﺑﺮای اﺟﺮا‪ ،‬ﻧﻈﺎرت‬
‫وﮐﻨﺘﺮل ﺑﺪﺳﺖ ﻣﯽ آﯾﺪ‪.‬‬
‫درﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﮐﻠﯿﻪ ﻓﻌﺎﻟﯿﺘﻬﺎ ﻣﻮرد ارزﯾﺎﺑﯽ‪ ،‬ﺗﺠﺪﯾﺪﻧﻈﺮ‪ ،‬ﻧﻮﺳﺎزی‬
‫وﺗﺤﻮل ﻗﺮارﻣﯽ ﮔﯿﺮد‪ .‬اﯾﻦ روش ﯾﮏ روﯾﮑﺮد ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ وﺗﺼﻤﯿﻢ ﮔﯿﺮی ﮐﻠﯿﺪی‬
‫ﻣﯽ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻋﻨﺎﺻﺮﮐﻠﯿﺪی ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺷﺎﻣﻞ )‪ (1‬ﺷﻨﺎﺳﺎﯾﯽ‬
‫اﻫﺪاف)‪ (2‬ارزﯾﺎﺑﯽ روش ﻫﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ اﻧﺠﺎم ﻫﺮﻓﻌﺎﻟﯿﺖ‪ (3) ،‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﺳﻄﻮح‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﻮدﺟﻪ وﺣﺬف‪ ،‬ﺳﻄﻮح ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮ‪ ،‬ﺳﻄﺢ ﺟﺎری‪ ،‬ﺳﻄﻮح اﻓﺰاﯾﺶ‬
‫ﯾﺎﻓﺘﻪ‪ (4)،‬ارزﯾﺎﺑﯽ ﺣﺠﻢ ﮐﺎر وﺳﻨﺠﻪ ﻫﺎی ﻋﻤﻠﮑﺮد‪ ،‬وﺗﻌﯿﯿﻦ اوﻟﻮﯾﺖ ﻫﺎ‪ .‬اﻣﺎ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﮐﻠﯿﺪی دراﯾﻦ ﺟﻤﻠﻪ ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ‬
‫ﭼﯿﺰﺟﺪﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬ﻋﺒﺎرت " ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﻬﻮﻣﯽ" اﺳﺖ‪.‬‬
‫اﮔﺮﭼﻪ اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ازﻧﻈﺮﻣﻔﻬﻮﻣﯽ ﭼﯿﺰ ﺟﺪﯾﺪی ﻧﯿﺴﺖ‪ ،‬اﻣﺎ ﺑﺎﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺳﻨﺘﯽ ﻃﺮح‬
‫رﯾﺰی وﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﻣﻪ ﻋﻤﻮﻣﺎً اﻣﺮوزه ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮارﻣﯽ ﯾﮕﺮد‪ ،‬ﺗﻔﺎوت‬
‫اﺳﺎﺳﯽ دارد‪ .‬ﮐﺎری ﮐﻪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮاﻧﺠﺎم ﻣﯽ دﻫﺪ وﻣﺘﻔﺎوت‬
‫اﺳﺖ آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی رادرواﻗﻊ ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ‬
‫ﮐﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﭽﻨﯿﻦ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی راﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺗﺼﻤﯿﻢ‬
‫ﮔﯿﺮی وﯾﮏ ﻧﯿﺮوی ﭘﯿﺶ ﺑﺮﻧﺪه ﺗﻠﻘﯽ ﻣﯽ ﮐﻨﺪ)ﻣﺪﯾﺮان ﺑﺎﯾﺪ ﺗﺤﻠﯿﻞ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی‬
‫ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮرا اﻧﺠﺎم دﻫﻨﺪ ﺗﺎاﺻﻼً ﺑﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ دﺳﺖ ﯾﺎﺑﻨﺪ(‪.‬‬

‫‪44‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﯾﻦ‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﻪ ﻣﻔﻬﻮم ﺳﻨﺘﯽ ﮐﻠﻤﻪ ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺑﻨﺪی ﻧﯿﺴﺖ‪ -‬اوﻻً اﯾﻦ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﻣﺪﯾﺮﯾﺘﯽ اﺳﺖ‪ ،‬ﺛﺎﻧﯿﺎً‪ ،‬ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ‬
‫ﻃﺮح رﯾﺰی اﺳﺖ‪ ،‬وﻓﻘﻂ درﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم ﯾﮏ ﻓﺮآﯾﻨﺪ ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی اﺳﺖ ﻋﺒﺎرت‬
‫ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﺑﻪ اﯾﻦ ﻣﻌﻨﺎﻧﯿﺴﺖ ﮐﻪ ﻣﻮﻗﻌﯿﺖ ﻫﺮﺷﺨﺺ ﺑﻪ‬
‫ﻃﻮرﺧﻮدﮐﺎر"ﺻﻔﺮﺷﺪه" اﺳﺖ ﮐﻪ دردﻧﯿﺎی ﻋﻤﻞ ﮔﺮای ﻣﺎ ﮐﺎﻣﻼً ﻏﯿﺮواﻗﻊ ﺑﯿﻨﺎﻧﻪ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻌﻨﺎی اﯾﻦ ﻋﺒﺎرت آن اﺳﺖ ﮐﻪ ﻣﺎﺑﺎﯾﺪ ﺗﻤﺎﻣﯽ ﻓﻌﺎﻟﯿﺖ ﻫﺎ راازﻧﻮارزﯾﺎﺑﯽ‬
‫ﮐﻨﯿﻢ وﺑﺒﯿﻨﯿﻢ آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪآﻧﻬﺎ راﺣﺬف ﮐﺮد‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ درﺳﻄﺤﯽ ﭘﺎﯾﯿﻦ ﺗﺮﺑﻮدﺟﻪ آﻧﻬﺎ‬
‫راﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮد‪ ،‬آﯾﺎ ﺑﺎﯾﺪ درﺳﻄﺤﯽ ﻣﺸﺎﺑﻪ ﺑﻮدﺟﻪ آﻧﻬﺎ راﺗﺄﻣﯿﻦ ﮐﺮد‪ ،‬ﯾﺎاﯾﻦ ﮐﻪ‬
‫ﺑﺎﯾﺪآﻧﻬﺎ رااﻓﺰاﯾﺶ داد‪ .‬اﯾﻦ ﮐﻪ ﮐﺪام ﯾﮏ ازاﯾﻦ ﺳﻄﻮح ﺗﺄﻣﯿﻦ ﺑﻮدﺟﻪ‪-‬‬
‫ازﺻﻔﺮﮔﺮﻓﺘﻪ ﺗﺎﯾﮏ اﻓﺰاﯾﺶ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ‪ -‬ﻣﻨﺎﺳﺐ اﺳﺖ ﺑﺮاﺳﺎس اوﻟﻮﯾﺖ ﻫﺎﯾﯽ ﮐﻪ‬
‫ﺗﻮﺳﻂ ﻣﺪﯾﺮان ارﺷﺪ‬
‫‪41‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ واﻋﺘﺒﺎرات ﮐﻞ ﻣﻮﺟﻌﺪ ﺗﻌﯿﯿﻦ ﺧﻮاﻫﺪ ﺷﺪ‪.‬‬
‫ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﯾﺎﻃﺮح رﯾﺰی‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫رﯾﺰی)‪ (P.P.B.S.‬ﺗﻼﺷﯽ اﺳﺖ ﺑﺮای ﺗﺮﮐﯿﺐ وﺗﻠﻔﯿﻖ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﺎﺑﺮﻧﺎﻣﻪ‬
‫ﻫﺎی ﮐﻮﺗﺎه ﻣﺪت وﺑﻠﻨﺪﻣﺪت ﮐﻪ ﺑﻪ ﻋﻨﻮان ﯾﮏ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ واﺣﺪﻧﺸﺎن دﻫﻨﺪه‬
‫ﺧﻄﻮط اﺻﻠﯽ وﺧﻂ ﻣﺸﯽ ﻫﺎی ﮐﻠﯽ ﺳﺎزﻣﺎن ﻫﺎ ودوﻟﺖ اﺳﺖ‪ .‬دراﯾﻦ روش‬
‫ﺑﺎﯾﮏ ﻃﺮح ﮐﻠﯽ وﯾﮏ ﺳﺮی ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﻫﺎوﺗﻌﺪادﺑﺴﯿﺎری ازﭘﺮوژه ﻫﺎﺑﻪ روﺑﻪ رو‬
‫ﻫﺴﺘﯿﻢ ﮐﻪ ازﻃﺮﯾﻖ ﻃﺮح رﯾﺰی‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی وﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﺑﻪ ﺳﻮی ﯾﮏ ﻫﺪف‬
‫واﺣﺪ ﻫﺪاﯾﺖ وﮐﻨﺘﺮل ﻣﯽ ﺷﻮد ﮐﻪ ﺗﺄﮐﯿﺪ اﺻﻠﯽ آن ﺑﺮﺑﺎزدﻫﯽ وﺳﺘﺎدﻫﻬﺎ ﻣﯽ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده ازاﯾﻦ ﺳﯿﺴﺘﻢ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ رﯾﺰی‪ ،‬ﻃﺮح رﯾﺰی‪ ،‬ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی‪،‬‬

‫‪peter A. pyhrr . magnetic ticket & Label corp. Zero – Based‬‬

‫‪Budgheting . hand book‬‬
‫‪of budgeting ,fourth Edition‬‬
‫‪1999.P27‬‬

‫‪45‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫اﻃﻼﻋﺎت ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ‪ ،‬ﮐﻨﺘﺮل ﻣﺪﯾﺮﯾﺖ وارزﺷﯿﺎﺑﯽ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای راﺑﻪ ﻫﻢ ﻣﺮﺗﺒﻂ‬

‫ﺳﺎﺧﺖ‪.‬‬

‫ﺳﺌﻮاﻻت ﻓﺼﻞ ﺷﺸﻢ‬

‫‪ -1‬روﺷﻬﺎی ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی را ﻧﺎم ﺑﺒﺮﯾﺪ؟‬
‫‪ -2‬ﺑﻮدﺟﻪ ﻣﺘﺪاول ﯾﺎ ﺳﻨﺘﯽ ﭼﯿﺴﺖ وﭼﻪ ﻣﺸﺨﺼﻪ ﻫﺎﯾﯽ دارد‪ ،‬اﺷﮑﺎﻻت‬
‫اﺳﺎﺳﯽ آن ﮐﺪام اﺳﺖ؟‬
‫‪ -3‬ﭼﺮا ﺑﻮدﺟﻪ ﺳﻨﺘﯽ دوام آورده اﺳﺖ ودرﺑﺮﺧﯽ ﺟﺎﻫﺎ ﺑﻪ ﮐﺎرﮔﺮﻓﺘﻪ ﻣﯽ‬
‫ﺷﻮد؟‬
‫‪ -4‬اﺟﺰای ﺗﺸﮑﯿﻞ دﻫﻨﺪه ﺑﻮدﺟﻪ اﻓﺰاﯾﺸﯽ راﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ؟‬
‫‪ -5‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﭼﯿﺴﺖ واﻫﺪاف آن ﭼﯿﺴﺖ؟‬
‫‪ -6‬ﻣﺰاﯾﺎی ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای را ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ؟‬
‫‪ -7‬ﺑﺮﺧﯽ ازﻧﺘﺎﯾﺠﯽ ﮐﻪ اﺟﺮای ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ درﭘﯽ داﺷﺘﻪ راﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ؟‬
‫‪ -8‬ﺗﻔﺎوﺗﻬﺎی ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ای ﺑﺎ ﺑﻮدﺟﻪ ﻋﻤﻠﯿﺎﺗﯽ را ﺑﻨﻮﯾﺴﯿﺪ؟‬
‫‪ -9‬ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮﭼﯿﺴﺖ؟ ﭼﻪ ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ دارد؟‬
‫‪ -10‬ﻣﺮاﺣﻞ اﺟﺮای روش ﺑﻮدﺟﻪ ﺑﻨﺪی ﺑﺮﻣﺒﻨﺎی ﺻﻔﺮرا ﺗﻮﺿﯿﺢ دﻫﯿﺪ؟‬
‫‪ -11‬ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻃﺮح وﺑﺮﻧﺎﻣﻪ )‪ (P.P.B.S‬ﭼﯿﺴﺖ؟ ﭼﻪ‬
‫ﻣﺰاﯾﺎﯾﯽ دراد؟‬
‫‪ -12‬ﭼﮕﻮﻧﻪ ﻣﯽ ﺗﻮان ﺑﺎاﺳﺘﻔﺎده از ﻧﻈﺎم ﺑﻮدﺟﻪ رﯾﺰی ﻫﺮﺳﺎل ﻗﺴﻤﺘﯽ‬
‫ازﺑﺮﻧﺎﻣﻪ ﺑﻠﻨﺪﻣﺪت را اﺟﺮا ﻧﻤﻮد؟‬

‫‪46‬‬
‫ﻣﻮﺿﻮع‬ ‫ﻋﻨﻮان‪ :‬روﺷﻬﺎی ﺗﻨﻈﯿﻤﯽ ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫‪:‬ﺑﻮدﺟﻪ‬
‫ﺻﺎﺣﺐ اﻣﺘﯿﺎز‪:‬ﭘﺎﯾﮕﺎه اﻃﻼع رﺳﺎﻧﯽ ﺣﺴﺎﺑﺪاری اﯾﺮان‬
‫‪www.Accportal.com‬‬

‫‪WWW.ACCPORTAL.COM‬‬

‫‪47‬‬