Izvijanje

2
Otpornost materijala prouava probleme
1. vrstoe,
2. krutosti i
3. elastine stabilnosti konstrukcija i
dijelova konstrukcija od vrstog
deformabilnog materijala.
Moraju biti zadovoljeni uvjeti sigurnosti i
uvjeti ekonominosti.
tapovi optereeni
tlanim silama
Vitki tap optereen
tlanom silom
- gubitak elastine
stabilnosti
5
Sluajevi ravnotee krutog tijela
Stabilna ravnotea tijela
Indiferentna ravnotea tijela
Labilna ravnotea tijela
6
Stabilna ravnotea
7
Indiferentna ravnotea
8
Labilna ravnotea
Stabilna
ravnotea
Indiferentna
ravnotea
Labilna
ravnotea
12
dijagram
13
Izvijanje u elastinom podruju
Vrijedi linearna ovisnost izmeu
deformacije i naprezanja
Hookeov zakon:
= E
P

14
Vitkost tapa
min
i
i
l
=
Vitki elastini tap
Izvijanje u elastinom podruju
P

P

15
Minimalni radijus tromosti i
min
(cm)
I
z
=I
min
I
z
=I
min
I
v
=I
min
16
Minimalni radijus tromosti i
min
(cm)
I
z
=I
min
I
z
=I
min
I
z
=I
min
17
Minimalni radijus tromosti i
min
(cm)
I
u
=I
min
I
y
=I
min
18
Osnovne forme izvijanja:
1. 2. 3. 4.
19
Duina izvijanja l
i
ovisi o uvjetima
uvrenja krajeva tapa
20
Duine izvijanja l
i
1. sluaj: upeto slobodan l
i
= 2
.
l
2. sluaj: zglob zglob l
i
= l
3. sluaj: zglob upeto l
i
= 0,7
.
l
4. sluaj: upeto upeto l
i
= 0,5
.
l
Duina izvijanja l
i
ovisi o nainu pridravanja
krajeva tapa.
21

=
2
cm
kN

A
N

Tlana uzduna sila N < 0
- postupak
dimenzioniranje tlanih tapova:
22
( ) A ; f =

A
N

dop
=
Dimenzioniranje:
23
1
A
N

A
N
A
N

A
N
dop
iz . dop
dop
dop
iz . dop
dop
dop iz . dop dop
iz . dop
>
=

(doputeno naprezanje na izvijanje)
24
l
i
Duina izvijanja l
i
25
Dimenzioniranje:

N
A
dop
pot.

= =
0 0
2

dop
A
N
=
1
min
i
min
2
.... S elik
i
l
i ); (cm A =
1. korak iteracije
2. korak iteracije
- Odaberemo profil:
3
min
i
min
2
dop
pot.

i
l
i ); (cm A

N
A
=

=
+
=
2
0 1
2
2
- Usporedba:
iteracije korak 2.
naprezanja kontrola
iteracije korak 2.
1
1
1
(

)
0
(dvije nepoznanice i A)
26
Primjer: Dimenzioniranje tlanog tapa
reetkastog nosaa -postupkom
Odabrati kutni profil
elik S 235
Sila u tapu N = 61,53 kN (tlak) ;
duina tapa l = 2,80 m
Materijal: elik S 235
27
Materijal: elik S 235
doputeno normalno naprezanja:
dop
= 14,5
kN/cm
2
Duljina izvijanja l
i
tap reetkastog nosaa
(uvrenja krajeva tapa zglob zglob
2. sluaj)
Duljina izvijanja l
i
= l = 2,80 m= 280 cm
28
Dimenzioniranje:
(tlak)
Iteracija
1. korak iteracije:
dop
pot
dop
N
A
A
N

=
0 2
0
, =
2
cm 48 8
5 14
53 61
0 2
0
,
,
,
,
N
A
dop
pot
= =

29
Profil L 65657
A = 8,70 cm
2
i
min
= i
v
= 1,26 cm
Vitkost tapa:
(Za navedeni profil L 65657 naprezanje bi bilo
sigurno puno vee od doputenoga!)
2
cm 48 8, A
pot

0 2 15 9 223
26 1
280
0 1
235
, ,
, i
l
S
min
i
= >> = = = =
30
A = 25,10 cm
2
i
min
= i
v
= 2,15 cm
2. korak iteracije:
58 5
2
15 9 0 2
2
1 0
2
,
, ,
=
+
=
+
=

2
cm 68 23
5 14
53 61
58 5
2
,
,
,
,
N
A
dop
pot
= =

2 3
235
16 3 131
15 2
280
< = = = = ,
, i
l
S
min
i
Vitkost tapa:
Profil L 11011012
2 2
3
5 14 75 7
10 25
53 61
16 3 cm / kN , cm / kN ,
,
,
,
A
N
dop
= < = = =
Kontrola naprezanja:
neekonomino ! ("prejaki" profil)
31
A = 18,70 cm
2
i
min
= i
v
= 1,75 cm
3. korak iteracije:
Vitkost tapa:
Profil L 909011
Kontrola naprezanja:
37 4
2
16 3 58 5
2
3 2
4
,
, ,
=
+
=
+
=

2
cm 54 18
5 14
53 61
37 4
4
,
,
,
,
N
A
dop
pot
= =

71 4 160
75 1
280
5
235
,
, i
l
S
min
i
= = = =
2
dop
2
5
cm / kN 5 , 14 cm / kN 5 , 15
70 , 18
53 , 61
71 , 4
A
N
= > = = =
("preslab" profil)
32
A = 19,20 cm
2
i
min
= i
v
= 1,95 cm
Vitkost tapa:
Profil L 10010010
Kontrola naprezanja:
4. korak - Umjesto iteracije odabiremo prvi "jai" profil
82 3 144
95 1
280
5
235
,
, i
l
S
min
i
= = = =
2 2
5 14 24 12
20 19
53 61
82 3 cm / kN , cm / kN ,
,
,
,
A
N
dop
= < = = =
Odabrano: L 10010010 , S 235
33
Razlikujemo sluajeve:
a) kratki tapovi ( ; )
b) srednje dugi tapovi ( ; Tetmajer)
c) vitki tapovi ( ; Euler )
T T
=
kr

P T
< <
P

34
dijagram
35
P

36
c) Izvijanje u elastinom podruju
b) Izvijanje u plastinom podruju
P
>
P

( - proporcionalno)
P

37
Eulerova kritina sila izvijanja F
kr.
kr
F F <
kr
F F =
tap
ostaje
ravan
tap se
izvija
38
Diferencijalna jednadba elastine linije tapa
x cos C x sin C w
: Rjeenje
I E
F
w
dx
w d
w
I E
F
dx
w d
I E
w F
dx
w d
w F
I E
M
dx
w d
min
min
min
min
y


M
2
y


+ =

= = +
=

=
=

=
2 1
2
2
2
2
2
2
2
2
2
0
0
39
Rubni uvjeti:
x cos C x sin C w + =
2 1
0 l sin ili C 0 l C
C 0 0 C 0 C
1 1
2 2 1
= = = =
= = + =
0 0 2
0 0 0 1
sin ) l ( w .
cos sin ) ( w .
Jednadba elastine linije:
(sinusoida)
x
n
sin C w
n

n l 0 l

1
i i

=
= =
=
i
i
i
l
l
sin
l l ) b

a) C
1
=0 i C
2
=0 ravan tap
40
2
i
min
i
min
i i
l
I E
F
n l
I E
F

n l 0 l

=
=

= =
2
2

n
sin
41
Eulerova kritina sila izvijanja F
kr.
2
i
min
kr
2
i
min
l
I E
F 1 n
0 F 0 n
l
I E
F

= =
= =

=
2
2
2

n
(Ravan tap)
42
Eulerova kritina sila izvijanja:
. kr
F F <
. kr
F F =
2
i
min
kr
l
I E
F
1 n

=
=
2

0 F
0 n
=
=
2
i
min
kr.
l
I E
F

=
2
2

n
43
Osnovna i vie forme
izvijanja vitkog elastinog
tapa
2
i
min
kr.
l
I E
F

=
2
2

n
44
Eulerovo kritino naprezanje izvijanja
|
|
.
|

\
|
=

=
=

=
=

=
=
2 2
2
2
2 2
2
2
1

f
E
l
i
l
i E
A
I
A l
I E
A
F
kr kr
i
min
i
min
kr
min
i
min
kr
kr
kr

) (
) i (
2
min
45
Koordinatni sustav
kr
-
46
c) Izvijanje u elastinom podruju
P
0

2
2

E
. kr

=
P

47
105
(~ 100)
18,8
(21,0)
37 23,5
S 235
(N/mm
2
)
[S 24/37]

P
~0,8
.

T
(kN/cm
2
)

M
(kN/cm
2
)

T
(kN/cm
2
) elik
P
P
E

=
48
dijagram
49
b) Izvijanje u plastinom podruju
Tetmajerov pravac
P T
< <
S 235

T
~70

P
~100
50

T

a) Kratki tap vitkost
- nema izvijanja
T
=
kr
51