You are on page 1of 95

tksflI zyrydfr-mhFpurKF nUM ilKI icWTI ?

koeI krfmfqI sLkqI nhI', sgo' gurU gRMQ sfihb dI bfxNI df igan hI hY, jo mnuK
nUM dyvqf bxFAuNdf hY . kyvl aqy kyvl gurU-nfnk sfihb jI dy igafn dI hI
brkiq sI, ijs ny ajyhy sMq-sUrmy pYdf kIqy sn ijnHF ny asih-aqy akih qsIhy
JWlidaF, byaMq kurbfnIaF idMidaF hoieaF bVy sLkqI-sLflI mugLl-rfj df tKLqf
mUfDf krky, bVf ivsLfl aqy bVIaF brkqF BrpUr ÃÄKLflsf-rfj sQfpq kr
ilaf sI . gurU nfnk sfihb jI dy igan-rUpI anmol dfq nfloN asIN, tWt jfx dy
kfrn asIN bRfhmx-vfd ivWc inrMqr Dsdy hI qury jf rhy hF . sWB qoN vWzI bd-
iksmqI ieh hY ik, gurU nfnk sfihb jI dy igan dy prcfr dI ijLmyvfrI pMQ dy
jQydfr ny afpxy qoN tfl ky, zyrf-vfd dy aqy pysLfvr prcfrkF dy hvfly kr idWqI.
iBzrF vfly mhFpurK pqf nhIN iks iksm dI isiKa dyx dI tksfl clf rhy hn.
AunHF dI gurmiq isiKa dI aslIaq agly siPLaF qy ilKI icWTI qoN BlI BFq lWg
jfvygf. zyrfvfd bfry bxy insPLl siqkfr dy kfrn, pMQ dI isafsI agvfeI vI
iBMzrF vfly mhFpurKF ny hI afx sFBI .ijs df isWtf ieh hoieaf ik GrogI jIvn
ivc koeI sfh sOKf qF kI hoxf sI sgoN sRI hirmMdr sfihb ivclI afjLfdI vI pMQ ny
guaf leI ? aWgy qoN asIN ihMdU srkfr dI DWky-KorI ivruWD ros pRgt krn leI
mMjI sfihb qoN jQy qF kI qorny hn EQy asIN ajLfdI nfl isasI ivcfrF vI nhIN
kr skdy. kdy asmfnf dI AucfeIaF qWk puWj rhy pMQ dy ivkfr ivc, eyQoN qWk
igrfvt af geI, ik ajy kWlH dy vWzy axKI aqy sUrmy KLflsf dy iesqRI mrd, aWj
sRI hirmMdr sfihb afpxy siqgurF dI hjLUrI sIs invfAux jfx smyN puls dy
krmcfrIaF koloN afpxI qlfsLI krvfAuxI vI JWl gey hn. hflq ieh bx cuWkI hy
ik, aMdroN KoKlf ho cuWkf KLflsf-pMQ, afpxIaF purfxIaF prMprfvF qoN afpxI KuWsI
hoeI sLfn df bysuafdf rs mfxdf hoieaf hfsohINxy hMkfr df pRgtfvf kr irhf huMdf
hY.

sWc dy ZMzorcI, sMsfr nUM afid scu nfl joV rhy siqgurF df sRI drbfr sfihb,
aWj JUT dI pUjf krfvfAuNx vfilaF df, aqy mfXf dI luWt mcfeI bYTy aKOqI Drm
afgU-rUp TWgF df aWzf bx cuWkf hY. iBMzrF vfilaF dI aKOqI tksflI igafn df
hfl ieh hY ik, ienHF qoN gurmiq-igafn dI sUJ bUJ lYx leI, dfs ny keI icTIaF
ilKIaF pr iBMzrF vfly sMq mohn isMG jI ny, aqy nf hI mihqf cOk vflI tksfl dy
iksy aKOqI mhFpurK vloN koeI AuWqr afieaf. sMq gurbcn isMG ivida mfrqMz jI
dIaF ilKIaF pusqkF dy aDfr qy ilKI icWTI df vI koeI AuWqr nf aieaf . keI
qrHF df gurmiq ivroDI prcfr kr rhI, Aus icWTI ivc mfs Kfx jf nf Kfx bfry
tksflI isiKa dI aslIaq df pqf vI lWgdf hY. pfTkF dI jfxkfrI leI Aus
icWTI df Auqfrf ies pRkfr hY:--

ÃÄ siqgur pRsfid

ikRpf ikRpf kir dIn pRB srnI mo kAu hir jn myil ipafry ]

nfnk dfsn dfsu khq hY hm dfsn ky pinhfry ]

1) syvf ivKy sMq igafnI mohn isMG jI gurduafrf aKMz pRkfsL iBMzrF,
Edmoton . Dec: 7, 1992

2) syvf ivKy sMq Tfkur isMG jI gurduafrf gurdrsLn pRkfsL mihqf,

gur sBf eyv n pfeIaY, nf nyVY nf dUir ] nfnk siqguru qf imlY jf mn rhY hjUir
]2 ]84]{vf-4}

vfihgurU jI kf KLflsf, vfihgurU jI kI PLqih ]

siqgurF dI sWDr hY ik, gurisWKI dI zUMGI sFJ dy kfrn, sMsfr Br dy gurisWK, mn


krky sdf ieWk dUjy nfl juVy rihx. ‘sMq goibMd kY eykY kfm ]’ mhF vfk AuqsLfhq
krdf hY ik, sMqF mhF purKF dI sMgq qoN sdf lfB lYNdy rhIey . aqy -"sMq imlY
ikC suxIaY khIaY" ] gurU-vfk qoN pRyrq ho ky icWTI pWqr rfhIN isiKaf pRfpq krn
leI, kuJ sLMky lY ky ap jI dI syvf ivc hfjLr hoieaf hF jI. afs hY afp jI apxI
pdvI dy ankUl, gurmiq igafn ivc gVuWc AupdysL-rUpI AuWqr dy ky invfjogy.

KLflsy df qyj pRqfp KuWs jfx dI nINh qF BFvyN mhfrfjf rxjIq isMG jI dy smy hI
rWKI jf cuWkI sI, pr mhfrfjf sfihb dy akfl-clfxy dy smyN qoN ijhVy Bfxy vrqxy
arMB ho gey sn, AunHF qoN KLflsf jI dy jlfl df cmkdf sUrj Zfly ipaf pRqWK ids
ipaf sI. iPr Kflsy dy mfx-siqkfr nUM hfnI pucfAx vfly keI duKdfeI smy
afAuyNdy rhy pr 1978 dI ivsfKI vfly idn qy vfprn vfly sfky dy ipCoN isWK pMQ nUM
ijvyN dysL-ibdysLF ivWc lgfqfr nmosLI aqy bdnfmI df itWkf lWgdf af irhf hY,
ajyhf BfxF pihlF kdy nhIN sI vriqaf. pMQ df bzmuWlf srmfieaf Bfv, kOm df
nOjvfn, idn idhfVy koh-koh ky mfiraf jf irhf hovy aqy KLflsf pMQ df jQydfr
isvfey sB kuJ cuWp kIqf vyKI jfx dy, hor kuJ nf kr skdf hovy ? ajyhf psymfnI
vflf smF qF vWZy GWlLUGiraF dy idnF ivc vI kdy nhIN sI aieaf .

sYNkVy sflF qoN jrvfxy dys nUM luWtdy aqy pq nUM inrMqr pYrF hyTF roldy af rhy sn,
gurU nfnk s'ihb jI dy KLflsy ny AunHF jfbr aqy inrdeI zfkUaF df buQfV BMn ky
sdf vfpsqy kfbl vfV idWqf sI . AunHF lhUpIxy luWt-KfixaF nUM inrf GrIN hI nhI'
sI vfiVaf sgo,' mhF-blI gurU-KLlsy dy GoVy AunHF dy GrF sfhmxy jf ihxkdy sn
aqy luWtxhfry nUM afpxI jfn df KLqrf aqy apxf Dn dOlq lWty jfx df BY bx
jfieaf krdf sI . hfey ! aWj AuhI bIr KLflsf ikhVI KunfmI dy kfrn aOJVy ipaf
hoieaf hY ? gurU-isWKI nfl sWcy ipafr vfly suihrd gurmuKF df ihrdf icMqfqur
hoxf kudrqI gWl hY. bVf BfrI qOKLlf hoxf cfhIdf sI, ik afKLr ikhVf Bfxf vrq
igaf hY ijhVf sfnUM idno-idn hyTF nUM DUeI jf irhf hY ? jQydfrI nUM ies pfsy JfqI
mfrn dI koeI loV nhIN rhI hoeI. koeI ivrlf hI iqafgI afgU Drm dI jF kOm dI
icMqf kiraf krdf hY. sfzI ajokI iqRsLnflU jQydfrI jo pUrn qOr qy isasI iKzfrI
bx cuWkI hY Aus nUM siqgurF dy ies PLurmfn vl iDafn ikvyN jfvy-" nfnk cIny afp
kAu so apr apfrf ] {229]

dfs dy mn ivc bycYnI vD rhI hY ik, ikqy asIN afpxy hI iksy gunfh df Pl qF
nhIN Kf rhy ? sRI akfl qKLq sfihb jI dy jQydfr sfihb qoN lY ky, ap jI koloN,
quhfzI sMsQf dy AupdysLkF koloN aqy isWK Drm dy hor prcfrkF koloN lg-pg sfrf
isWK jgq dsLmysL jI df bVf pRisWD PLurmfn suixdf af irhf hY, aqy isK ieiqhfs
ilKx vfly lyKk vI ies mhFvfk nUM ilKxf nhIN BuWldy :-

jb lg KLflsf rhy inafrf . qb lg qyj dIaf mY sfrf .

jb ieh ghy ibWpRn kI rIq . mY' n krMU ien kI prqIq .

ies qfVnf rUpI mhF vfk vwl iDafn igaf . sUJ afeI ik qyj-prqfp qF juiVaf
hoieaf hI KLflsy dy inafry afcrn aqy gurmiq dy inafry isDFq, aQvf inafrI
mrXfdf nfl hI sI. qyj pRqfp df cly jfxf ies scfeI df sUck hY ik, KLflsf jI
nUM jo kuJ dunIaF nfloN inafrf imilaf sI, afpxy gurU dy inafry igafn nfloN tuwt ky,
Auh sB kuJ guaf bYTf hY . gurmiq-igafn aqy afcrn qoN sKxI kyvl bfhrlI
zDrimk iPÕt, BXK bx ky rih jFdI hY. iyaux lÕgD ijvXx, kJIDr jI nX
ibÕpRn kI rIQ nUM afDpVX inafDrX KDlsX dI hoxd lyI, bÍD iBafDnk ^QrD
smijLafD sI{ ijs rIq ny buwD Drm aqy Aus dy krIb 13úú sfl dy purfxy rfj df
Pwkf mfr ilaf sI gurdyv jI afpxy Kflsy nUM Aus KLqrnfk bRfhmxI rIq qoN kohF
dUr rwKxf cfhuMdy sn . eysy kfrn hI gurdyv jI ny KLflsy nUM ieh sKq qfVnf rUpI
hukm idwqf sI ik--hy myry ipafry KLflsf jIE ! jy qMU ibwpRn kI rIq df DfrnI bV
igaf qF mYN qYnUM by-prqIqf smJ lvFgf . aqy iPr jd--apnI prqIiq afp hI
KovY .. bhuir Aus kf ibsÍfsu nf hovY . ibpRn kI rIq df DfrnI ho jfx df spwt arQ
sI--ik afsLqDm dX kDJC QX bXdDvD ilK kX siQgurU jI dX hÕG AÍD
dXVD{ by-prqIqy mnuwK dy nyVy Aus df skf mF ipAu vI nhIN lwgdf . iPr ijs gurU
dI qfVnf nUM asF gOilaf hI nf, ijs smrwQ siqgurU jI dy hukm dI asF prvfh
nhIN kIqI Auh, sfzy nyVy ikAuN lwgy ? {hukim rjfeI clxf nfnk iliKaf nfil}

ajyhIaF ivcfrF afAux kfrn ieh pqf krn dI ictk gurdyv jI ny lf idwqI ik
ieh ibwpR kOx hY aqy Aus dI Auh cMdrI rIq kyhVI hY ijs df DfrnI ho jfx kfrn
Kflsy ny afpxy gurdyv jI dIaF njLrF ivc byprqIqf bx ky, kwKoN hOlf qy pfxIAuN
pqlf, ho jfxf sI ? gurU gRMQ sfihb jI dI bKLsLsL duafrf pRfpq hoey gurmiq
igafn dI lo ivWc bRfhmxNI Drm-gRMQF dI GoK qoN gurmiq ivroDI bRfhmxI rIqF (jo
pMQ leI hfnIkfrk sn) dI sUcI iqafr krnI arMB kr idWqI. siqgurF ny imhr
kIqI aqy ies kIt koloN pusqk- " ibWpRn kI rIq qoN sWc df mfrg " ilKvfAuxI
arMB krvf leI.

siqgurF dI hjLUrI ivc ardfs kIqI- hy sWcy ipqf jIE ! ies inqfxy nIc nUM
smrWQf bKLsLsL kro, ik, ibpRn kI rIq dy hr pWK df TIk TIk ipCokV ilK ky pMQ
nUM sucyq krn dI syvf inBf skF. siqgurF dI CWqr Cfieaf hyT dsL BfgF ivc ilKI
jfx vflI ivsLfl pusqk ilKxI arMB kr idWqI. ihrdy ny BY mMinaF ik, ikqy
pusqk -" ibWpRn kI rIq qo' sWc df mfrg " ivc--koeI suxI suxfeI inrmUl gWl
nf af rly. ies leI, ijDrNo vI pMQ dI mrXfdf qy hoey ibWpRI rIqF dy Dfvy df sLMkf
hoieaf, Aus QfAuN spWsLtI-krn pRfpq-krn lYxf jLrUrI imQ ilaf. Ausy mMqv dI
pUrqI leI ies jodVI pWqrkf duafrf quhfzI (iBMzrF vfly mhFpurKF dI) syvf ivWc
hfjLr hoieaf hF .

dfs dy prvfr dy jIa 1972 qoN hI kYnyzf ivwc hn . kujL mjbUrIaF dX kfrn dfs
lMmy smy qoN Bfrq nhIN af sikaf . ies kfrn pMjfb ivc vfprIaF GtnF df pUrf
igafn nhIN hY . sfzy jQy dy keI swjx aqy hor vI ijhVy ies Auæwdm qoN jfxU hn
keI pRkfr dy pRsLn krdy hn, ijnHF df TIk Auæwqr afp jI vrgy pMQ drdI, AuNwc
kotI dy ivdvfn mhfqmf hI dy skdy hn . so kuJ pRsLn lY ky afp jI dI syvf ivc
hfjLr hF . afs hY ik, smF kwZ ky pRsLnf dy Auqr ivc bhumwlf AupdysL Byjx dI
ikrpflqf krogy . sRI drbfr sfihb aqy hor sMsQFvF nUM vI pwqR ilKy hn . ajyhf
sfrf pwqR ivhfr pusqk df ihwsf bx irhf hY, qF jo pfTkF nUM hr pwK qoN TIk
jfxkfrI iml sky . pUrn afs hY ik afp jI vrgy ivdvfn mhFpurKF vloN afieaf
Auwqr pusqk df bVf lfhyvMd Bfg hovygf. QuhDPX Auæwqr gocry sLMky ies pRkfr hn
:-

1= bfbf jrnYl isMG dI dy BfsLnF dIaF typF qoN aqy sMq ig: gurbcn isMG jI
KLflsf dI ilKI rihq mrXfdf pusqk (jo afp jI Bfv, sMq mohx isMG jI--ny
PLrvrI 1975 ivc CpvfeI sIY) dy 211 qy ilKy anusfr--klgLIDr ipqf jI ny
bfbf bMdf bhfdr (gurbKLsL isMG jI) nUM ndyV qoN pMjfb vwl Byijaf hI bdly lYx
vfsqy sI--qoN, iehI iswD huMdf hY ik gurU-Gr ivc bdly lAU Bfvxf bVI prDfn sI
. pr mUlmMqR ivc afey inrvYr sLbd qoN iswK Drm dy inafry mhl dI nINh,
inrvYrqf qy DrI geI isÕz huMdI hY . iPr gurbfxI dy hor byaMq sLbdF Qox aqy
siqgurF dy jIvn kfl df ieiqhfsk pwK pVHn qo, jd iPLlm vFg mn dIaF awKIaF
ivcdIN sB kuJ lMGdf hY qF Aus dD sMKyp rUp ieAuN ho idsdf hY :-

(A) Dnu Dnu hir igafnI siqgurU hmfrf ijin vYrI imqRu hm kAu sB sm idRsit
idKfeI .. (594) gurU ny qF vYrI aqy imqR nUM iewk njLr nfl vyKx dI jfc dwsI sI
. Aultf gurU nUM hI, mn ivc vYr, aqy bdlf Bfvnf rwKx vflf kih ky, kI, asIN
koeI pfp qF nhIN kr rhy ? isrjxhfr nUM afpxI isrjxF nfl vYr ikAuN hovy ?
sLfied afp jI vrgy ividaf mfrqMz mhF purK nUM iksy hor Drm dy ajyhy mUl mMqR
df pqf hovy ijs ivc prmfqmF nUM inrvYr ikhf hY . dfs dy ivcfr ivc qF siqgurU
nfnk sfihb jI hI ajyhy inrfly suDfrk hn, ijnHF ny Drm dy mUl mMqR ivc Aucycy
qOr qy isrjxhfr nUM inrBAu aqy inrvYr iliKaf hY. dfs dI quwC buwDI anusfr,
inr-afkDr afidRsLq afgocr, prmfqmF bfry ajyhf ilKxF, sfbq krdf hY ik,
siqgurU jI dy ihrdy ivc apfr swDr sI ik, mnuK nUM ijQy Auh Aucy aqy inrml
afcrn vflf bxf rhy hn AuQy nfl hI Aus dy afcrn ivc inrBYqf aqy inrvYrqf
vfly sRysLt gux vI nkf-nk Br idwqy jfx. siqgurU nfnk sDihb jI dy ipafrF aqy
swDrF lwdy ihrdy dI ieh AumMgL sI, ik, AunHF df inrml pMQ, aQvf ieh KLflsf
pMQ, iksX pRkDr dI vI duinafvI sLkqI df BY iksy hflq ivc vI nF mMny, aqy nF
kdy iksy inqfxy nUM BY-BIq hox dyvy . gurdyv jI afpxy KLflsy nUM vYr Bfvxf qoN vI
axjfx vyKxF cfhuMdy sn . siQ gurU nDnk sDihb jI afpxy inrMkfr jI dy ies
atwl nIXm nUM vrq rhy sn--ijsu isAu rfqf qYso hovY--(65) so jIvq ijh jIvq
jipaf .. (259)--ijn inrBAu ijn hir inrBAu iDafieaf jI, iqn kf BAu sBu
gvfsI ..(rihrfs) ijn inrBAu nfmu iDafieaf iqn kAu BAu koeI nfih .. (31ú)
ijhVf mnuwK inrml prmfqmf df ismrn krdf hovy, Aus dy mn ivc vYr BfvxF dI
GtIaf mYl ikvyN itk skdI hY--jo inrmlu syvy su inrmlu hovY .. (121) prmfqmF
nUM inrBAu, inrvYr aQvf inrml kihx qoN siqgurF df asl Bfv iehI sI .

gurU nfnk sDihb jI ny iksy CDlm nUM jDnox mDr mukDauV dI isÕiKaf kdX
nhIN sI idÕQI, sgoN julm nUM jVHF qoN KLqm krn dI smrQf bKLsLsL kIqI sI .
siqgurF ny vwzy qoN vwzy jLflm nUM vI mfiraf nhIN sI, sgoN Aus CDlm nUM, afÕgX
Qox mnuwKqf df syvk bxf idwqf sI . ivsLvfsLGfqI aqy kfql Twg nUM BfeI swjx
bxf ky Aus dy CulmI kDirafT vDlX afÕPX nM isÕKI prcDr dI zrmsDlD,
afQX F sÕjV tÕg Qox BDyI sÕjV jI bVD kX aus nUM guriswKI df prcfrk
aqy mnuwKqf df syvk Qfp idwqf . bMdy Kfxy dYNq nUM BfeI kOzf aqy cor nUM BfeI
BUmIaF bxf idwqf . aqy hor byaMq jLflmF nUM mnuwKqf dy syvk bxfieaf .

pMcm pfiqsLfh ny cor aQvf zfkU ibDI cMd nUM BfeI ibDI cMd bxf ky Aus nUM gurmiq
df prcfrk Qfipaf . qwqI loh qy bYTy gurdyv nUM vyK ky jd pIr mIaF mIr ny lfhOr
aqy idwlI dI iewt nfl iewt KVkf dyx dI gwl kIqI qF sLFqI dy puMj pMcm pfqsLfh
ny ikhf ik, jy asIN hI bdly lYx vfly bx gey qF iKmF, sLFqI aqy ipafr df pfT
iks ny pVHfAuxf hY ? nfly bdlf lYxf iks koloN hY ? ijnHF nUM eynF vI igafn nhIN ik
Auh afpxy hI hmdrd aqy sLuwB icMqk nUM qsIhy dy rhy hn. pIr jI ! AunHF qy qrs
kro aqy awlf dI drgfh ivc duaf kro ik Auh Bly pursL bx jfx .

mIrI pIrI dy mflk Cwtm pIr, gurU hrgoibMd sfihb ny lVfeI iCVdI vyKI qF sRI
drbfr sfihb qoN cly gey aqy afpxI bytI dI sLfdI aMimRsrox keI mIl htvyx
NJubflN ipMz dy nyVy jf kIqI . cohF lVfeIaF ivcoN iewk vI gurdyv jI ny afDp nhIN
sI shyVI . lokF df amn BMg huMdf vyK ky afp jI mfJy dI DrqI Cwz gey. kIrq
pur jf zyrf lfieaf . afpxy qKLq qy bYiTaF hI mugLl hfkmf nUM NgwzI cVHfN skx
vfilaF iswKF dI AunHF kol Gft nhIN sI . gurU Gr ivwc isrP bdlf BfvxF dI hI
axhoNd idsdI hY, AuNj luk Cup ky gwzI cfVHn vfly BfeI ibDI cMd vrgy sUJvfn
bhfdr, keI sn .
siqgurU nfnk jI dy ijs dsvyN srUp dy pfvn nfm dy nfl ieh anrQ joV rhy ho
ik, N AunHF ny lokF koloN bdly lYx leI bMdf isMG bhfdur (gurbKLsL isMG) nUM pMjfb
Byijaf sI N, Aus dsLmysL jI ny vYrI dwl nUM ipafAuNx vfly pfxI ivwc Golx leI
jLihr dI puVI nhIN sI idwqI, sgoN Gfiel vYrIaF nUM TMzf jl ipafAux dy nfl AunHF
dy PLwtF qy lfAux leI bhumwulI mlHm dI bKsLsL kr ky, GnweIey qoN aus insLkpq
afQX iQafgI sXvDdDr nUM BfeI GneIaf jI bxf idwqf sI . ijs aOrMgjLyb dI
hkUmq ny gurU qygL bhfdr jI nUM qsIhy dy ky sLhId kIqf, sfihbjLfidaF nUM nIhF
ivwc icxvf ky sLhId kIqf, aqy hor byaMq jLulm kIqy Ausy aOrMgjLyb dy lVky
bhfdrsLfh koloN bdlf lYx dI QF Aus nUM idwlI dy qKq df afp mflk bxfieaf .
phfVI rfijaF ny keI vfr ivsLvfsL-Gfq krky gurU Gr nfl vYr kmfieaf pr
siqgurF iewk vfr vI AunHF qy hmlf krn dI pihl nhIN kIqI . AunHF ivruD koeI
mMdf sLbd qwk nhIN ikhf . sYd Kfn siqgurF nUM PVn leI afieaf . aMdroN vYr
Bfvnf muwkidaF hI siqgurF ny Aus nUM CfqI nfl lf ilaf aqy nfm-DMn dI bKLsLsL
nfl mflf-mfl kr idwqf . gurU nfnk jI dy Gr dI lVfeI qF hY hI jLulm ivrwuD sI
.

vYr Bfvxf vflI soc siqgurU nfnk jI dI iswKI ivc ilafAux df AuqsLfh dyx vflI
bolI ilKx vfly mhFpurKF df, siqgurF dy ienHF mhFvfkF dy bfry kI ivcfr hY jI ?

(A) inrvYrqf--

(1) ibsir geI sB qfiq prfeI . jb qy sfD sMgiq moih pfeI .. 1 .. rhfAu ..

nf ko bYrI nhI ibgfnf sgl sMig hm kAu bin afeI .. 1 .. {1299}-8

(2) vvf vYru n krIaY kfhU .. Gt Gt aMqir bRhm smfhU .. {259}-bfv-46

(3) sfD sMig dusmn siB mIq .. {271}-ast-7 Auh ikhVf sfD hY jI ijs dI
sMgq nfl vYrI vI imwqR bx jFdy hn ? Gto GYwt iBMzrF dI tksfl vfly sfD qF
ajyhy iblkul hI nhIN hn

(4) sfD jnf ky pUjy pYr .. imty AupdRh mn qy bYr ..2..{395}-4-98

(5) nf ko myrf dusmnu rihaf nf hm iks ky bYrfeI ..


bRhmu psfru psfirE Biqir siqgur qy soJI pfeI .. {671}-3

(6) sfD sMig dusmn siB mIq .. sfDU kY sMig mhf punIq ..- - - -3 .. {271}-
ast-7

gurU gRMQ sfihb jI qoN ibnF awj ikhVf sfD hY ijs dI sMgq kIiqaF dusLmx vI
imwqr bx jFdy hn ? iBMzrF dI tksfl dy sMq qF lokF nfl vYr Bfvxf rwKx df
AuqsLfh dyx leI, siqgurF nUM vI vYr Bfvnf vfly ilK rhy hn . iPr qusIN hI iksy
ajyhy sMq df pqf ilK Byjxf ijs dI sMgq, mnuwK nUM mhF punIq krdI hY .

(a) iKmf

(1) jhf loBu qh kflu hY jhf iKmf qh afip .. (1371) ijs mnuwK dy ihrdy ivc
iKmf nhIN kIh Aus nUM vI sMq smiJaf jf skdf hY ? jLrf Kohl ky ilKx dI imhr
krnI jI .

(2) dieaf dyvqf iKmf jpmflI qy mfxs prDfn .. ( 1245)

(3) sUhf vysu sBu Auqfir Dry gil pihrY iKmf sIgfru .. ( 786)

(4) iKmf sIgfru kfmix qin pihrY rfvY lfl ipafrI .. (359)

(5)- gur kf sbdu mnY mih mudRf iKMQf iKmf hZfvAu .. ( 356)

(e) bRhm igafnI aQvf hrI df dfs ---

bRhmigafnI kY DIrju eyk .. ijAu bsuDf koAU KodY koAU cMdn lyp ..- - - -

bRhmigafnI kI sB AUpir mieaf .. bRhmigafnI qy kCu burf n Bieaf ..

bRhmigafnI sdf sm drsI .. bRhm igafnI kI idRsit aMimRqu brsI .. ( suKmnI)

(2) hir kf dfsu ikCu burf n mfgY ]]- - - -.. (1152 ..

(3) Cozhu kptu hoie inrvYrf so pRBu sMig inhfry .. (1219)

(4) Ein vYrI imqR sm kIiqaf sB nfil suBfeI .. ( 11úú)


(5) jo jo kIno hm iqs ky dfs .. pRBu myry ko sgl invfs ..

nf ko dUqu nhI bYrfeI .. gil imil cfly eykY BfeI .. 3 .. (887)

(6) PLrIdf jo qY mfrin mukIaF iqnHf nf mfry GMuim ..

afpnVy Gir jfeIaY pYr iqnHf dy cuMim .. 7 .. (1378)

(7) mMdf iks no afKIaY jF iqsu ibnu koeI nfih ..(1381)

(8) PrIdf bury df Blf kir gusf min n hZfie ..

dyhI rogu n lgeI plY sBu ikCu pfie .. 78.. (1382)

(vYr Bfvnf df prcfr krn vflf ilKfrI jF AupdysLk qF pRBU df dfs aKvfAux dy
kfbl vI nf hoieaf, Aus nUM sMq iks dlIl nfl mMn ilaf jfvy jI ? ies ivsLy qy
ivsQfr nfl cfxnf pY jfey qF pfTkF leI lfhyvMd hovygf jI .

gurbfxI-sLbd ivcfr qoN dDs dI quwC buwDI ny eyhI smiJaf hY ik bdly dI BfvnF,
aQvf bdlf lYx df sfVf, hoCy mnuwK dI sMpqI hY . bhfdr mnuwK qF iKmf nUM hI
afpxf gihxf bxfAudy hn . iksy nUM iKmf kr dyx ivwc sUrmf afpxI ijwq smJdf
hY . DIrjvfn aqy imwTy suBf vflf afdmI kdy vI lVfeI nhIN shyVdf . Auh Bwul ky
vI ajyhf krm nhIN krdf ijs qoN iksy pRfxI df ihrdf duKI hox dI sMBfvxf hovy .
bdo bdI lVfeI gl af pvy qF vI gurU mhfrfj jI aqy AunHF dy isMG-sUrmy vYrI qy
vfr krn dI pihl nhIN sn krdy . vfr kr lYx dI pihl krn df mOkf mfrn
afey vYrI nUM hI idaf krdy sn . kI gurU Gr bfry ajyhI ivcfr bxf lYxI mUrKqfeI
nhIN hY jI ?

purfxF ivcoN ajyhIaF gfQfvF bhuq pVHIaF hn ijnHF ivc drXoDn, sLuknI, krux,
arjun, dRopd, dRoxcfrX, dyvqy, dYNq afid sB dy sB vYr aqy bdly dI awg ivc
Julsdy njLr afAuNdy hn . so asF qy bdlf lAU rucI ibpRn kI rIq smJI hoeI hY .
quhfzy jQy vloN iknHF kfrnf krky bdly lYx vflI mrXfdf gurU Gr nfl joVI geI
hY jI ? afp jI prm igafnI aqy pUrn sMq mMny jFdy ho . ies msly qy Kohl ky
rosLnI pfAuxI ikAuNik awj iswKF dI bhusmqI gurbfxI dy arQ-Bfv vI AuhI TIk
mMndI hY jo afp jI PurfmfAuNdy ho . afp df iliKaf ijAuN df iqAuN pusqk df ihwsf
bxf idwqf jfvygf, qF jo pMQ nUM TIk syD iml sky .

2= pMQk rihq mrXfdf dy KrVy ivc sfDfrn aqy aKMz kXvl do prkfr dy pfT
krn dI gwl ilKI hY, jd ik afp dI mrXfdf anusfr 1= sfDffrn KLusLI df pfT
(197 sPLf ), 2= imrqk pfT ,(198) 3= sRI aKMz pfT (2ú6) 4= sMpt pfT
sDfrn, 5= sMpt aKMz pfT (218) 6= spqfhk pfT (22ú) 7= spqfhk dUjf
.. eysy qrHF sRI dsm gurU gRMQ sfihb jI dy pfT vI, sRI gurU gRMQ sfihb dy pfTF vFg
hI krn dI hdfieq ilKI hY (224) . smucy pMQ vloN pRvDVQ afQX sRI afkDl
Q^Q sDihb dI pRvDVgI nDl lDgU hoyI mrXfdf dy huMidaF afp jI dy zyry nUM
iknHF kfrnf krky ieh mrXfdf bxfAuxI peI ? kI ies nfl pMQ dI eykqf nUM hfnI
nhIN pujdI ? iknHF ivsLysL kfrnF krky guriswK nUM pMQk mrXfdf dy QF quhfzI
mrXfdf qy clxF cfhIdf hY ?

3= pMQk rihq mrXfdf ivwc pfT krn dI pfbMdI isrPL eyhI hY ik pfT krn
vfilaF df prvfr pfT afp kry jF bYT ky suxy . gurU hukmF nUM smJx df Xqn
krdy rihx df AupdysL h,Y jd ik afp jI dy zyry vloN CpI rihq mrXfdf dI
pusqk dy 166 sPy qoN 235 sPy qFeI pfTF dy krn dI keI ZMgF dI krmkFzI-
mrXfdf ilKI hoeI hY, gurbfxI nUM sux ky isiKaf lYx dI gwl, sDrI pusQk ivc
iksy iewk QF vI nhIN ilKI hoeI . pfT krn leI sfmwgRI ivclIaF (169 sPy aqy
171 sPy qy ilKIaF ) afÕP afÕP iksm dIafT 9 + 4ú, kul 49 vsQUafT hn,
aqy ieh gwl bVI spwsLt kr ky keI QFeI ilKI hoyI hY jy pfT df pUrf mhfqm lYxf
hY aqy iewCf dI pUrqI cfhIey qF pfT nUM pUrI mrXfdf nfl krnf cfhIdf hY . jd ik
pMQk mrXfdf ivc pfT nUM iksy krm kFzI mrXfdf dy bMnHx ivc nhIN bMinHaF
hoiyafD .

ies swB kuJ bfry keI prymIaF vloN, hyT ilKy svfl ivsLysL krky kIqy jFdy hn .
ajyhy ikMqU-pRMqU krn vfilaF df sdf leI mUMh bMd krn jogf igafn (afQX golI
isÕkX vDlX hor afdBuQ sDzn) afp jI qoN ibnF, hor iks kol hn jI ? :--

ivKfvy vflI iksy vI Dfrimk mrXfdf nUM gurbfxI ny pKMz ikhf hY aQvf ibwpRn kI
rIq mMinaf hY, ijvyN---
(A) gurU dy hukmF nUM smJ ky Aus anusfr jIvn-jugq bxf lYx dy QF mn-mwqI
mrXfdf nUM Drm df aqy pivqRqf df aMg mMn ky afp jI dI pusqk ivc ilKy, kyI
QrHT dIafT pDbMdIafT vDlX jl-iysLnDn ? jd ik afjXhX iysLnDnT bDrX
gurU bDVI dD &urmDn--

inq inq kfieaf mjnu kIaf inq mil mil dyh svfry ..

myry siqgur ky min bcn n Bfey sB Pokt cfr sIgfry .. 3 .. {983}

ivKfvy vfly Drm-krm nUM gurdyv jI ny insPl PLurmfn kIqf hY [ Drm dyy nf hyT
awz awz ByKF vfilaF nUM aQvf icwty coly pf ky hwQI ilsLky hoey gzvy jF qIr PVI
iPrdy, aqy BgqI dy ivKfvy leI mflf Pyrdy rihx vfilaF nUM siqgurF ny bnfrs dy
TwgL ikhf hY . so gurbfxI aqy pMQk mrXfdf dy pRiqkUl qusF iks aDfr qy krm-
kFzI mrXfdf qy jLor idwqf hY. afp dI idbidRstI ny gurbfxI-AupdysL ivc aqy
pMQk mrXfdf ivwc ikhVI ajyhI ivsLysL AUxqfeI vyKI hY jo bRfhmxI qrjL dI
mrXfdf ilKxI peI jI?

(a) byaMq prkfr dI DUp smwgrI ( sPLNf 168 aqy 171) aqy lMmI cOVI mrXfdf
(165 qo 235 sPLy vflI ) qoN iehI XkIn bwJdf hY ik ies smwgrI vflI mrXfdf qoN
ibnF pVHI hoeI bfxI sB insPl jFdI hY . ies qrHF ienHF ivDIaF dI aqy idRstmfn
pdfrQF dI mhwqqf, gurbfxI nfloN ikqy vwD ho idsdI hY . dUjy pfsy gruV purfx dy
pfT aQvf hor keI qrHF dy mMqRF dy pfT vI, ibwpRI mrXfdf nfl juVIaF KLfs
smwgRIaF aqy KLfs ivDIaF dI pfbMdI vfly hn . afKLr Auh swB kuJ vI quhfzI
bxfeI pfT-mrXfdf vFg hI qF hY ? jd Aus swB kuJ nUM ibwpRn kI rIq kih ky
siqgurF ny keI gurU sLbdF duafrf KMzn kIqf hY, iPr afp jI ny ieh sfrI
krmkFzI mrXfdf iks afsLy nfl pusqk ivc ilKI hY ? afp jI ny gurmiq dy iks
isDFq dy afsry gurbfxI-pfT qy krm kFzI bMdsLF lfeIaF hn ? sFJI sgl
jhfny, bfxI dy boihQ, siqgurU gRMQ sfihb jI df kI ieh Purmfn quhfzI ilKI
mrXfdf qy iks kfrn lfgU nhIN huMdf jI ?--kbIr kfgd kI EbrI msu ky krm
kpft ..(1371) . ijs idaflU siqgurU jI bfry gurU arjn dyv jI dI apfr sLrDf
ny ieAuN df sdIvI rUp Dfr ilaf hoieaf hY---qYzI bMdis mY koie n, izTf qU nfnk
min Bfxf .. Gol GumfeI iqsu imqR vcoly jY imil kMqu pCfxf .. 1 .. (964) Esy
idaflU aqy sBnF dy sFJy jgq-gurU nfnk inrMkfrI jI dI bfxI pVHn qy keI qrHF
dIaF bMdsLF lf ky, kI qusIN jF sMq mhF purK igafnI gurbcn isMG jI ny koeI
ajyhf pfp qy nhIN Kitaf ijhVf hjLfrF jnmF ivc vI nf bKLisLaf jf skdf hovy ?
ikqy ieh BfxF qF nhIN vriqaf igaf hoieaf ik qusIN vI bRfhmx vFg hI inh-klMk
bx cuwky hoey hovo qy quhfnUM vI afpxy iesLt nfl msKLrIaF krn dy pfp df BY nhIN
irhf ?

(e) gurbfxI dy byaMq sLbdF qoN spwsLt ho irhf hY ik, idRsLtmfn pdfrQ nUM iksy
prkfr dI KLfs Dfrimk- mhwqqf dyxI aqy jF AunHF pRqI sLrDf bxf lYxI, bRfhmx
rIqI hY, aqy pRBU qoN ivCoVy df kfrn hY :-

(1) ndrI afvY iqsu isAu mohu .. ikAu imlIaY pRBu aibnfsI qoih .. ( 8ú1 )

(2) ndrI afvdf nfil n cleI vyKhu ko ivAupfie .. ( 84 )

(3) jo dIsY so sMig n gieE .. sfkqu mUVu lgy pic muieE .. ( 241 )

(4) idRsitmfn sBu ibnsIaY ikaf lgih gvfr .. ( 8ú8)

(5) idRsitmfn hY sgl imQynf .. (1ú83)

kI DUp smwgRI nfrIal, kuMB, qy hor, ltf-ptf idRsLtmfn pdfrQ nhINN hn jI ?

(s) gurbfxI ivcfr qoN dDs dI alp buwDI dI pkV ivc ieh afieaf hY ik, gurU
bfxI qoN imly igafn anusfr afpxF afcrn aqy jIvn jugq bxfAux dI Gflxf hI
gurU dI syvf hY . cmqkfrI PlF dI jF krfmfqI ZMg nfl imldy pdfrQF dI pRfpqI
dI afs nfl gurbfxI pVHnI, jF gurbfxI dy pfT iksy dUjy koloN krvfeI jfxy, hMkfr
aqy aigafnqf gRsI mn-miq hY aQvf gurdyv jI dy spwsLt hukmF qoN mUMh Pyrnf
hY. ajyhI suafrQI BfvnF nfl aqy smJx qoN ibnF kilafDn dD sDzn mMn kX,
Drm gRMQF nUM pVHI jfx dI rucI nUM gurdyv jI ny psMd nhIN kIqf . awgy ilKy gurU
sLbdF qoN imldy AupdysL bfry afpxy ivcfrF qoN jfxUM krfAux dI ikrpf kr dyxI jI:-
--

(1) hAu vfrI jIAu vfrI piV buiJ mMin vsfvixaf . (127 )

(2) piVaY nfhI Bydu buiJaY pfvxf .. (148)

(3) pVih guxih qUM bhuqu pukfrih ivxu bUJy qUM zUib muaf .. (435)
(4) piVaf buJY so prvfxu .. (662)

(5) hTu ahMkfru krY nhI pfvY .. pfT pVY ly lok suxfvY .. 9ú5 )

(6) piV piV BUlih cotf Kfih .. bhuqu isafxp afvih jfih .. ( 686)

(7) piV piV pMizq vfdu vKfxih ibnu bUJY suKu n hoeI .. ( 57ú )

(8) ikaf pVIaY ikaf gunIaY .. ikaf byd purfnF sunIaY ..

pVy suny ikaf hoeI .. jAu shj n imilE soeI .. ( 655 )

(9) pfTu pVY n bUJeI ByKI Brim Bulfie .. ( 66 )

(1ú) piV piV pMizq monI Qfky ByKI mukiq n pfeI .. ( 439 )

aqy hor ajyhy byaMq sLbd hn.

(h) iksy POj dy sfry aPLsr iewk kyNdrI mrXfdf nMU iqafg dyx aQvf kyNdrI hukm
nUM mMnxf Cwz ky afpxI awz mrXfdf cflU kr dyx qF Aus POj kol BfvyN ikzy vwzy
sLkqI vfly hiQafr hox, Aus df qbfh brbfd ho jfxf XkInI huMdf hY . afp jI dy
zyry vFg hI pMQ dy sfry kiQq jpI qpI, nfm rsIey ijnHF vI mhF-purK bRhm-
igafnIaF sMqF mhfqmf ny awzry zyry isrjy hoey hn, swB dI mrXfdf afpxI afpxI
hY, ijvyN nfnk srIaF, rfVy vfilaf, godVy vfilaF, afid dI hY . afp jI qoN anmol
syD lYx gocry pRsLn ieh hn ik :---

(1) kI sMqF zyrydfrF dI ies qrHF dI rucI ny Kflsf pMQ aQvf iswK Drm dI eykqf
nUM anykqf ivc nhIN vMz idwqf jI ? kI mhF-purKF dI iesy rucI dI pRyrnf df hI
iswtf qF nhIN ik, awj smucy pMQ nUM AusfrU syD dy skx jog ajyhf isafsI lIzr jF
Dfrimk jQydfr koeI nhIN imldf jo pMQ dI eykqf df pRqIk hovy ?

(2) kI gurU gRMQ sfihb dy pihly sLbd 1 (jo gurU nfnk dyv jI dI jgq nUM aduqI
dyx hY), dI Gor byadbI qF nhIN ho rhI ? ikAuNik sfzI inkfrI buwDI ny ies 1
(iewk) qoN gurU nfnk dyv jI dI aMqRIv swDr vflf Bfv ies qrHF smiJaf hoieaf hY,
1 akflpurK (Bfv, isrjxhfr, pflxhfr aqy KY krqf isrPL iewk hY, bRhmF,
ivsLnUM mhysL vflI qRYmUrqI iewk Brm hY), 1 kyNdr (sRI hirmMdr sfihb aqy akfl
qKLq vflf drbfr sfihb aMimRqsr) 1 (kyNdRI) mrXfdf, 1 iewk insLfn sfihb dy
nfl kyvl iewk hI jQydfr aqy ies mhfn eyky df pMjvF alokfr aqy swB qoN vwD
mhwqv-pUrn arQ hY, 1 eykf, iewk muwTqf, eykf, ieqPLfk hY . pMjF kkfrF vFg
ies eyky dy pMjF rUpF ivcoN iksy iewk nUM vI ivgQÍ dXV Qox QbDhI dD BZ bVdD
hZ . bVy duK vflI hflq qF ieh hY ik afpxI miq (mnmiq) aQvf afpxI
suafrQ iswDI dy aDfr qy gurbfxI dy arQ vI iewk qoN keI krky gurU gRMQ sfihb df
iewk pwkf isDFq ivgfV ky hfso hIxI dsLf bxf dyx ivc vI bhuqf aqy asrdfr
ihwsf, zyiraF vfly mhFpurKF df hI hY . kI awz awz gdIaF clf ky pMQ nUM keI
gruwpF ivc vMz dyxF KLqrnfk iksm dI kutlqf aQvf suafrQ iswDI vflI rucI nhIN
hY ? ieh ivsLf vI afp jI dI bhumuwlI rfey dI mMg krdf hY .

4= ivDI anusfr aKMz pfT krfAuNx dy Pl dsidaF afpxI pusqk dy 2ú6 sPy qoN
sMq igafnI gurbcn isMG jI Kflsf iBMzrF vfly mhF purKF ny iliKaf hY ik----
pRfgrfj iqRbYxI qy igaF gurU qygL bhfdr sfihb jI nUM mfqf nfnkI jI sRI gurU qygL
bhfdr jI dy mfqf jI, sRI gurU hirgoibMd sfihb jI dy mhl jgq mfqf jI, AunHF ny
ikhf ik quhfzy ipqf sihb jI ny bcn kIqy sn ik qusI poqry dy drsLn krogy sRI
gurU qygL bhfdr sfihb jI afp jI dI Aumr 45 sfl dI ho geI hY hux qFeI mYN poqRy
df mUMh nhIN dyiKaf . siqgurF ny ikhf -- mfqf jI ! ieh vfihgurU dy vws hY . jdoN
swcy pfiqsLfh Bfieaf, bKLsLx gy .- - - -mfqf jI ny bynqI kIqI ik ikvyN myrI ieCf
pUrI hovy ? - - -Aus vkq mhfrfj sfihb ny ikhf---cMgf aKMz pfT krfAu . jo
sRI gurU gRMQ sfihb BfeI bMno dy srUp nfl sn - - - . ijs dy pMj pfTI--(1) BfeI
mqI dfs, (2) BfeI dieaflf jI sLhId, jo idwlI sLhId hoey (3) BfeI gurbKsL jI
msMd (4) BfeI guridwqf jI (5) aqy iek sqI rfm, ieh aTvyN pfiqsLfh df iswK sI
.--iPr jo kuJ AupRokq iliKaf hY Aus qoN eyhI iswD huMdf hY ik jy gurU qygL bhfdr
jI aKMz pfT nf krfAuNdy qF sLied klgLIDr jI df afgmn nF hI huMdf . mhF purKF
dI Auh ilKq ieAuN hY---ieh pMjy iswK pfTI lgy sn . iehnF qoN gurU qygL bhfdr
sfihb ny aKMz pfT krvfieaf sI . sRI gurU goibMd isMG jI dy afgmn vfsqy - qhI
pRkfsL hmfrf BXo - ies pRkfr sRI gurU goibMd isMG sfihb df afgmn hoieaf .
iblkul Esy qrHF ijvyN qulsI dfs dI rfmfiex anusfr jy sLuirMg irKI pqurysLTI
jwg nf krdf qF sRI rfmcMdR df afgmn nhIN sI hoxf . klgLIDr jI df afgmn vI
bRfhmxI rIq anusfr hoxf ilKx ivc afp jI df kI Byq hY ?

hyT ilKy gMBIr sLMky vI, afp jI qoN ibnF hor koeI dUr nhIN kr skdf :--
(A) afp jI ijs dsm gRMQ nUM gurU dI pdvI dy rhy ho, Aus ivc qF klgLIDr jI ny
kiQq qOr qy ikhf hY ik AunHF df icq mfq lok ivc afAux nUM krdf hI nhIN sI, Auh
qF akfl purK ny smJf buJf ky afp AunHF nUM ptny Byijaf sI . AunHF ny afpxy mfqf
ipqf vloN qF ikhf hY ik AunHF bVI arfDnF kIqI aqy jog sfDnF vI kIqI, pr aKMz
pfT dI sLkqI df AunHF koeI ijLkr nhIN kIqf . apxI kQf dy bKfn ivc glgLIDr
jI dy ieh bcn ieAuN ilKy hn---

ieh ibiD krq qpwisaf BXo . dÍY qy eyk rUp hÍY gXo . qfq mfq mur alK arfDf .

bhu ibD jog sfDnf sfDf . 3 . iqn jo krI alK kI syvf . qf qy Beyy pRsMn gurdyvf
.

iqn pRB jb afiesu muih dIaf . qb hm jnm klU mih lIaf . 4 .

icq n BXo hmro afvn kh . cuBI rhI sRuriq pRB crnn mh .

ijAu iqAu pRB hm ko smJfXo . ieh kih kY ieh loik pTfXo . 5 .

quhfzy aKMz pfT vflI gwl swcI hY ik, jF dsm gurU gRMQ jI vDlI iyh gl ? dohF
gwlF ivc bhuq pfVf hox krky doNvyN swcIaF ikvyN hox ? iewk, pfsy quhfzy ijhy
bRhmigafnI df Purmfn hY--bRhm igafnI afip prmysur.. prmysr rUp sMq jI ny
lg mfqR qFeI, kI, inrol swc hI swc nhIN sI ilKxf ? dUjI ilKq Aus gRMQ dI hY
ijs nUM sMqF ny afp hI sLRI gurU gRMQ sfihb dy qul mMinaF hoieaf hY . dfs ijhy
grIbVy dI kI pfieaF hY jo koeI inrxf kr sky . so ies sLMky df shI hwl afp jI
dy kol hI hY . ikrpf krky ieh ilKxf ik dohF ivcoN ikhVI ilKq Brosf kr lYx
jog hY ?

(a) afp jI vI ies gwl nUM mMndy ho ik klgLIDr jI ny qlvMzI (dmdmf sfihb
ivKy nOvyN mhly dI bfxI cfVH ky siqgurF df srUp pUrn kIqf sI . qusF qF ieh vI
iliKaf hY ik klgLIDr jI ny afpxf vI iewk slok iliKaf sI . aqy iPr qusIN ieh
vI mMndy ho ik sRI gurU gRMQ sfihb jI nUM gurU gwdI df mflk aQvf gurU nfnk jI dI
joiq df mflk klgLIDr jI ny hI bxfieaf sI iPr jd ik quhfzy hI bcnF anusfr,
gurU-gRMQ sfihb jI df srUp ajy pUrf hoxf rihMdf sI, aqy AunHF ny siqgurF vflI QF
vI nhIN sI sMBflI, jy AudoN vI gurU gRMQ sfihb jI dy aKMz pfT ivc eyzI sLkqI sI
ik, mhF blI sUrmy, srbklf smrwQ klgLI Dr jI nUM AunHF dI mrjLI qoN ivrwuD,
AunHF nUM hmflIaf dy brPL lok qoN ptnF lok ivc afAux leI mjbUr kr idwqf sI,
qF awj jd ik gurU gRMQ sfihb jI srb klF BrpUr sRI gurU nfnk jI dI joiq dy
mflk hn AunHF dy aKMz pfTF dI AuhI apfr sLkqI KLfilsqfn ikvyN nhIN bxf skdI
. klgLIDr jI nUM ies lok ivc lY afAux vflI GwtxF dy mukfbly qy KLflsqfn df
bx jfxf bVI mfmUlI gwl hY . qusIN (dovyN sMq) afpxI dyK-ryK hyTF afpxI mrjLI
dIaF ivDIaF aqy smwgRIaF nfl aKMz pfTF dI JVI lf idAu. jd ivDI ivDfn nfl
kIqy pfTF dI sLkqI qy quhfnUM eyzf Brosf hY, qF hYrfnI ho rhI hY ik afp jI
siqgurF dy aKMz pfTF dI sLkqI ikAuN nhIN vrqdy ? pf idAuN hwQF pYrF dI kFgrs
srkfr nUM . kro pMQ dy nO inhflF qy ikrpf qy bcf lAuN AunHF nUM Bo dy BfVy jfnF vfrI
jFidaF nUM . kI afp df ilKxF aqy krnF dovy iewk nhIN hoxy cfhIdy jI ? kI, sMqF
mhF purKF leI KuWlH huMdI hY ik Auh kihx kuJ hor qy krn kuJ hor hI ?

(e) sMq syvf isMG jI gurduafrf rfm pur KyVf vfilaF ny sRImfn sMq bfbf hrnfm
isMG jI dI jIvnI ilKI hY . AunHF ny Aus pusqk--sy iknyihaf--dy 244-245 sPLy
qy iliKaf hY ik sMq bfbf hrnfm isMG kol igafnI idafl isMG pitafly vfilaF ny
aKMz pfT dy krn ivc lgLdy smyN dI mrXfdf dy bfry sLMkf pRgt kIqf qF sMqF ny
ikhf ik kwlH svyry ieh inrxF siqgurF dy koloN hI krvf lvFgy . agly idn pRkfsL
krn AupRMq hukmnfmF lY ky siqgurF dI hjLUrI ivc kuJ smf ismrn kIqf aqy
sLihnsLfh jI dy crnF ivc bynqI kIqI ik, gLrIb invfj jI ! afp jI dy srUp df
jo aKMz pfT arMB krIdf hY Aus dI smfpqI kI aTqflI GMty ivc hI hoxI cfhIdI
hY ? jy vD Gt smF lwg jfvy qF gur-mrXfdf ivc koeI PLrk qF nhIN pYNdf ? - -
- -bfbf jI nUM siqgurF ny drsLn dy ky jo ikhf Auh sMqF dy bcnf ivc ieAuN hY---
bfbf jI ny sMgq nUM dwisaf ik siqgurU jI ny bcn kIqf hY ik sRI aKMz pfT sfihb
dI mrXfdf sfzy vloN nIXq kIqI hoeI nhIN hY .

pr sRI mfn sMq igafnI gurbcn isMG jI ny afpxI pusqk dy 166 sPLy qo gurU gRMQ
sfihb jI dy pfTF dI jo mrXfdf ilKxI arMB kIqI hY Aus ivc keI QfeIN iliKaf
hY ik pfTF dI sfrI mrXfdf siqgurF afp clfeI sI . ilKdy hn ik sihj pfTF dI
sfrI mrXfdf smwgRI, nrYl afid aqy pfTI nUM 5úú mohrF, hfQI GoVy bsqr afid
dyx dI mrXfdf gurU hirgoibMd sfihb ny qorI sI aqy aKMz pfT dI sfrI mrXfdf
sRI gurU qygL bfhfdr sfihb ny qorI sI.

iewk pfsy sMq hrnfm isMG jI df kQn hY ik siqgurF ny afp pRgt ho ky AunHF nUM
ikhf hY ik pfTF dI mrXfdf AunHF ny nhIN qorI sgoN ieh kMm iswKF df hY . dUjy pfsy
sMq gurbcn isMG jI (sLied afpxI idb-idRsLtI dI sLkqI vrq ky) kih rhy hn
ik pfTF dI sfrI mrXfdf siqgurF afp qorI sI . {pusqk--sy iknyihaf--sPLf
245-ilKqI sMq syvf isMG jI gwdI rfmpurKyVf) kI dovyN sMq jI mhfrfj, afpxI
gwdI dI mihmF vDf lYx dy lflc nfl, jfx buwJ ky JUT qF nhIN bol rhy ? jy nhIN
qF Tos dlIl dy ky dwso ik dohF ivcoN swcy sMq kOx hn, aqy JUT kox ilK rhy hn ?

5= pusqk dy 24ú sPy dy afKLrI pYry qoN arMB kIqI khfxI sMq gurbcn isMG jI
ny ieAuNu ilKI hY---iek gurmuK ny--iQr Gr bYshu hir jn ipafry--dy sLbd df
iClf kwiZaf . Aus ny koeI mukdmf ijqxf sI . Auh iewk qF gAuVI mhlf 5 nf pVHy
qy dUjf rhfAu nf pVHy . svf lK pfT kIqf, Aus df iswD hI nf hoieaf . bVf jor lf
bYTf . Pyr Aus ny iksy isMG pfs ik mYN aYnf pfT kIqf myrf mukdmf nhIN ijiqaf
igaf . kfrj rfs ho jfxf cfhIdf sI .

Aus isMG ny puiCaf-BfeI ! qUM gAuVI mhlf 5 qy rhfAu pVHdf irhf sI ? kihMdf mYN
nhIN piVHaf qF Aus isMG ny ikhf ik ieh dovyN pfT nfl myl ky dobfrf pfT kr, Aus
isMG dy khy anusfr Pyr Aus ny gAuVI mhlf 5 qy rhfAu pVH ky svf lwK pfT kIqf,
iPr Aus df kfrj mhfrfj sfihb jI ny pUrf kr idwqf . Auh iPr mMn igaf ik TIk
mYQoN ieh gLlqI hoeI sI .

jd afp jI (sMq igafnI mohx isMG jI) nUM ieh XkIn sI ik isrPL iewko hI gurU-
sLbd df ivDI nfl pfT kIiqaF mukwdmf ijiqaf jf skdf hY qF iPr inrMkfrIaF
ivrwuD cldy mukwdmy dI ijq nfl qF pMQ dy mfx siqkfr dI gwl juVI hoeI sI, Aus
nUM qusF iks kfrnN nf ijiqaf ? qusIN qF sfrI gurbfxI df iClf kwZx dy smrwQ ho
? kI qusIN pMQ dI ijwq huMdI psMd nhIN sI krdy ik jF (iKmF krnF swc Aubflf Kf
igaf hY) aigafnI lokF nMU Brm ivc pf ky afpxI sMqqfeI cmkfAuNx leI aYvyN
kwcI gwl hI ilK idwqI hoeI hY ?

6= afp jI ny afpxI pusqk dy 39 sPy qy iliKaf hY ik gurU nfnk sfihb scy


pfiqsLfh ny gurmuKI awKr bxfey sn . ikrpf krky ies smJfAux dI ikrpf kr
idAu ik gAuVI rfg ivc kbIr sfihb jI dI bfvn awKrI iks mhFpurK ny ilKI
hovy gI ? Aus ivc awKrF df Aucfrn N AUVf N N aYVf N afid vI awj vrgf hI iliKaf
hY ? jy kbIr sfihb ny ilKI sI qF iPr AunHF gurmuKI awKr ikQoN ley ? Bgq qF
lg-pg sfry hI gurU nfnk dyv jI qoN pihlF hoey sn . kbIr sfihb ny bfxI iknHF
awKrF ivc ilKI sI ? iPr nfmdyv jI ijhVy kbIr sfihb nfloN vI iewk sdI qoN vwD
smF pihlF hoey sn AunHF ny bfxI ikhVy aKrF ivc ilKI ? bfkI dy BgqF dI bfxI
vI kI guru arjn dyv jI ny ivgfV ky gurmuKI ivc ilKI sI ? jy AunHF dI bfxI dy
aKrF nUM guru jI ny dujf rUp dy idwqf huMdf qF ipafrf isMG aQvf ipsLOrf isMG ijhy
gurbfxI ivc AUxqFeIaF lwBx dy KojIaF ny gurbfxI bfxI dy igafn dI sLuwDqf qy vI
sLwk krnf sI ik nhIN ? awKrF dI sLkl bdlI krn df dosL lf ky iPr kI asIN gurU
arjn dyv jI dy Gor inMdk qy nhIN bxdy ?

AunHF simaF ivc ihMdI jF sMsikRq nUM koeI sLUdr hwQ vI nhIN sI lf skdf . vyd
bfxI sux lYx qy sLUdr dy kMnf ivc iswkf Zfl ky pf idwqf jFdf sI aqy pVHn vfly dI
jLbfn kwt idwqI jFdI sI . kI ieh nhIN ho skdf ik ieh awKr gurU sfihb qoN sYNkVy
sfl pihlF qo sLUdrF ny vrqny arMB kr idwqy hox, jo mgroN siqgurF ny loVINdI
suDfeI krky apxf ley hox . ivcfr ky cfnxf pfAux dI ikrpf krnI jI .

7= pusqk dy 2ú7 sPLy qy dsLmysL dy muKfribMd qo aigafnIaF vflI gl aKvfeI


hoeI pVH ky bVI psLymfnI hoeI hY . afp jI ny iliKaf hY ik---N

" mhfrfj jI ny ikhf sI ik bfxNI gLlq pVHn krky sfnUM bhuq duK huMdf hY sfry
aWKr lgF sfzy rom hn, sLbd aMg hn, rfg vzy aMg hn. ies vfsqy bfxI sLuD
pVoH ".

sMqF mhFpurKF df ieh BfsLn pVH ky pRsLymfn hox dy kfrn :-

A) ijQoN qFeIN bfxI sLuwD pVHn dI gwl hY Aus bfry koeI ikMqU nhIN pr jy sLbdF dy
Bfv-arQ smJ ky AunHF anusfr afpxf jIvn Zfl lYx dI gwl hI nf kIqI jfv.y qF
ies qoN vzf koeI hor pfp ikhVf hY jI ?

a) afp jI dy ilKy ansfr jy gurbfxI dIaF lgF aqy awKr dsLmysL jI dy rom hn
qF ijhVy gLutky, poQIaF aQvf gurU gRMQ sfihb jI dy srUp ibrD ho ky ibnsdy rhy
hn, aqy kfgLjF dy nfl hI lgF aqy awKr vI gl sV jFdy hn qF kI afp jI dI
ivcfr ieh hY kI AunHF romF qo gurU mhfrfj dI dyh KLflI ho geI ?

e) iPr qusF ikhf hY ik rfg gur jI dy vwzy aMg hn . hYrfnI aqy psLymfnI ieh vI
hY ik afp jI vrgf ividaf mfrqMz Bfv ividaf df sUrj aqy bRhm igafnI, ieh
gwl ikvyN Buwl igaf ik, gur gRMQ sfihb dIaF keI bfxIaF rfgF dI bMdsL qoN ibnF
vI hn ? gurU gRMQ sfihb jI dIaF Auh pfvn bfxIaF ijnHf dy isrlyK iksy rfg dy
ijLkr qoN ibnf hn, qusF AunHF bfry iks kfrn cfnxf nhI' pfieaf ik Auh pfvn
bfxIaF siqgurF dy srIr df ikhVf ihWsf hn ? kI siqgurF ny gurbfxI dy Aus
jLrUrI Bfg nUM afpxy srIr df koeI vI aMg nhIN sI mMinaf ? iksy kwcI gwl nUM BfeI
nMd lfl jI dy nfm nfl mVH ky gurmiq rihq muXfdf df aMg bxf dyxI kI, ividaf
mfrqMz mhFpurKF leI vfjb hY jI ? ajyhI kwcI gwl siqgurF dy nfm nfl joVn
vfly ilKfrI df iks juwg Blf hfvygf jI ?

{ gurU gRMQ sfihb jI ivclI iksy vI gwl df bRhm igafnI sMqF mhF purKF nUM koeI
BulyKf ikvy ho skdf hY? spWsLt hY ik zyrfvcfdIaF dy atWl inXm anusfr, lokF
nUM BrmI bxfeI rWKx leI ajyhIaF gWlF Auh jfx buWJ ky ilKdy sn { ikAuNik ieh
icwTI afKLr pusqk df ihwsf bx ky gurU sMgq dI kcihrI puwjxI hY, keI sUJvfn
aqy axKIly pfTkF ny JUTy dy gl ivc rwsf pfAux qwk jfxf huMdf hY, so AunHF dI
jfxkfrI leI AunHF pfvn bfxIaF dy nfm ilK dyxy jLrUrI hn ijhVIaF rfg dI
bMdsL qoN ibnF hn----(1) jpujI sfihb, (2) slok shsikRqI m: 1 . (3) slok
shsikRqI m: 5 . (4) gfQf m: 5 . (5) Punhy 5: . (6) cAuboly (7) slok Bgq
kbIr jI . (8) slok sLyKL PLrId jI . (9) svXy sRI muK bfkú m: 5--afid purK .
(1ú) svXy sRI muKbfkú m: 5--kfcI dyh . (11) BwtF dy sveIey . (12) slok
vfrF qoN vDIk (13) slok mhlf 9 . so ies Brm ivc vI nhIN pYxf cfhIdf ik
siqgurF ny rfgF qoN ibnF bfxI ilKI hI nhIN sI . hF kivqf qo bfhr koeI gurbfxI
nhIN ilKI geI .

8= mUl-mMqR-

akflpurK aqy gurU nfnk sDihb jI dy ivckfr hoeI vfrqflfp nUM qusF afpxI
pusqk dy 225 sPy qy ienHF sLbdF ivwc iliKaf hY--- ijs vkq sRI gurU nfnk dyv
jI ny sRI sulqfnpur sfihb qoN vyeIN duafrf swcKMz phuMc ky akfl purK nUM gurU
Dfiraf sI qy akfl purK vloN mhF mMqR 1 E siqnfmu krqf purKu inrBAu inrvYru
akfl mUriq ajUnI sYBM gurpRsfid - AupdysL dI pRfpqI hoeI sI ( Aus vkq
akflpurK jI ny gurU rUp ho ky AupdysL idqf ) qy iPr siqgur nfnk sfihb jI ny--
-jpu . afid scu jugfid scu . hY BI scu nfnk hosI BI scu . Aucfiraf qF
akflpurK ny hukm kIqf ik, jo ies nUM nfl imlf ky ismrn kry gf Aus nUM sB
pdfrQ imlx gy qy mukq ho jfeygf . sfry kfrj rfs hoxgy . ies sfry df nfm mUl
mMqR hY aqy iPr siqgurF ny akflpurK dy snmuK sfrf jpujI sfihb Aucfiraf
afsf, gUjrI rfg dy CMdF dI cfl ivc ies df nfm mflf mMqR hY .
eynI ilKq bfry sLMky

1) kI qusIN siqgurU nfnk sDihb jI nUM DuroN hI Qfpy hoey jnm iswD pUrn gurU nhIN
mMndy ? ikauxik quhfzy ies kQn qoN sfbq huMdf hY ik:--

(A) vyeINN ndI dy rsqy swæcKMz ivc ibrfjy akfl purK jI nUM siqgurF ny gurU
Dfiraf .

(a) akfl purK jI ny afpxy nvNy bxy cyly (siqgur nfnk jI) nUM 1 qoN lY ky gur
pRsfid--qwk df mhF mMqR gurU dIiKaf vjoN idwqf . ies qoN pihlF siqgurF nUM ies
mhF mMqR df koeI igafn nhIN sI .

(s) ies qoN pihlF (krIb 3ú sfl dI Aumr qwk) siqgurU nfnk sDihb jI (sMq
gurbcn isMG jI dIaF, aQvf quhfzIaF njLrF ivc) ingury hI sn .

hy aKflpurK ! ajyhI ivcfr vflf sMq-vfd nsLt ho jfey ijs ny ieh kihMdf hY ik,
gurU nfnk sfihb jI DuroN hI swcy gurU vfly bx ky jgq ivc nhIN sn affey., Auh,
jLbfn kYNsrI jfey ijhVI ajyhf boldI hY ik siqgurF nUM 3ú sfl dI Aumr ivc gurU
imilaf sI, Auh hwQ kusLtI ho jfx ijnHF ny veIN ndI dy sfky qoN pihlF, siqgurF nUM
ingury iswD krn dI gwl ilKI hY)

hux lwgy hQ ieæh vI dws dyx dI ikrpflqf kr dyxI ik ingury rihx vflI Aumr dy
nfnk inrMkfrI jI qy hyT ilKy gurbfxI sLbdF ivcoN, ikhVf sLbd TIk Zuwkdf hovygf
jI ?

(A) gurmuiK DrqI gurmuiK pfxI .. gurmuiK pvxu bYsMqru KylY ivzfxI ..

so ingurf jo mir mir jMmY ingury afvx jfvixaf .. 2 .. {117}-13-24

(a) guru dfqf myly qf miq hovY ingury miq n kfeI ..---6 .. {634}--1

(e) pfTu pVY muiK JUTo bolY ingury kI miq EhY .. ---4 .. {1ú13}-7

(s) ibnu siqgur pic mUey sfkq, ingury gil jm Pfsf hy .. 11 .. {1ú73}--1-2
(h) nfnk inguiraf guxu nfhI koie .. muih PyiraY muhu jUTf hoie .. 1 .. {124ú}-
vfr-7

{ kI afpxy afp hI mUMhoN ieh nhIN inkldf ik ajyhI klm isafhI smyq sV jFdI,
hfey ! Auh ilKx vflf vI nrkIN - - - -ijs dI ilKq qoN ieh sfbq hovy ik
gurdyv jI 3ú sfl dI Aumr qwk ingury hI sn }

ies pfsy vI JfqI mfr lvo ik, kyvl ivcfr aDIn " gurmiq rihq mrXfdf "
pusqk dI hI gWl nhIN qusF " gurbfxI pfT drsLn " gRMQ dy 13 sPLy qy, " pivWqR
gurU bMsfvlI pihlI pfqsLfhI " isrlyK hyT -nfm, avqfr Dfrn ipNz--avqfr
Dfrn sMmq- mfqf ipqf--mihl- aqy aWgy[[[[[

gWdI df smF--" aid qoN hI gurU srUp pRgty "- " afid " qoN Bfv isvfey rmfqmf dy
hor kI ho skdf hY ? Bfv, siqgurU nfnfk sfihb jI, DuroN hI gurU rUp ho ky sMsfr
ivc afey sn, qusF afpxy hI krkMvlF nfl iliKaf hoieaf hY. do pusqkF ivc do
vfrI ieh kuJ ilKx AupRMq, Ausy klm nfl hux siqgurF nUM 30 sfl dI Aumrf qfeIN
AuNj hI ingury ilK mfiraf ? kI pqf, mhFpurK jI ikhVI avsQf ivc kdoN sWc,
boldy jF scu ilKdy hn ?

afAu hux ' mUl muMqR ' bfry gl bdlIaF dy hor ivQfr nfl drsLn kr leIey

2) quhfzy kQn anusfr--nfnk hosI BI sc--qwk dI pfvn gurbfxI df nfm mUl-


mMQR--akflpurK ny afp riKaf sI. pr qusF ieh sfPL nhIN kIqf ik--gur pRsDid
qwk dI gurbfxI df nfm mhT-mMQR ikhVI sLkqI ny rwiKaf sI ? ies rol BulyKy nUM
sfPL kr dyx dI ikrpf kr BXjxI jI .

3= kI vyeIN ndI vfly sfky qoN pihlF, grU nfnk dyv jI nUM kdy vI akflpurK df
imlfp aQvf pRBU dI nyVqf pRfpq nhIN sI hoeI ? jy akfl purK nUM imlx leI Ausy
scKMz ivc pÕujxf pYNdf sI ijs df rsqf vyeIN ndI ivcdI jFdf hY, qF gurU
mhfrfj dy ienHF PLurmfnF dD aQvf gurmiQ isDFqF df arQ kI rih jFdf hY jI :-

Purmfn-- 1) hAu hir ibnu iKnu plu rih n skAu jYsy jl ibnu mInu mir jfeI ..

2) jf ky ibCurq hoq imrqkf igRh mih rhn n pfeI .. (12ú7)


snmfn jog sMq jIY ! kI qusIN smJfAugy ik pRmfqmf dy imlfp qoN ibnf gurdyv jI ny
3ú sfl ikvyN ibqfey?

isDFq -1) so bRhmu ajonI hY BI honI Gt BIqir dyKu murfrI jIAu .. (597)

2) jY kfrix qit qIrQ jfhI .. rqn pdfrQ Gt hI mfhI ..

piV piV pMizqu bfdu vKfxY .. BIqir hodI vsqu n jfxY ..3.. (152)

3) mn ry iQru rhu mqu kq jfhI jIAu ..

bfhir ZUZq bhuqu duKu pfvih Gir aMimRqu Gt mfhI jIAu .. (598)

4) dhids ZUiZ GrY mih pfieaf .. (932)

5) bnu bnu iPrqI ZUZqI bsqu rhI Gr bfir .. (934)

ies isDFq nUM cMgI qrHF idRV krfAux leI gurbfxI ivc hor byaMq sLbd hn . aqy
gurmiq df iek ieh vI pwkf isDFq hY, ik, pRBU inr-afkfr hY. prmfqmf df pMj
Buqk srIr koeI nhIN . Auh ivakqI nhI . Auh aimqoj Bfv prm-joq hY . Aus ny
kdy iksy sMsDrI bolI ivc, iksy nfl kdy koeI gwl-bfq nhIN kIqI :--

1) vrnf ichnf bfhrf lyKy bfJu alKu . ikAu kQIaY ikAu afKIaY jfpY sco scu
..(1289)

2) eykm eykMkfr inrflf .. amru ajonI jfiq n jflf ..

agm agocru rUp n ryiKaf .. Kojq Kojq Git Git dyiKaf .. ( 838 )

afp jI dy siqgurU dsm gRMQ sfihb jI vI BrpUr pusLtI krdy hn, ik pRBU anfm
aqy aTfm hY. gurU gRMQ sfihb jI df akflpurK vI ajyhf nhIN hY ijhVf iksy KLfs
itkfxy qyN bYTf iml ky gurU dIiKaf dy skdf sI ? hy iBMzrF vflI tksfl dy sMcflk
sMq mhFpurKo ! hy ividaf dy mfrqMz ji ! hy prm igafn dy mhfn sUrj jIE ! ijs
gurU nfnk sfihb jI nUM vyeIN ndI dy rsqy Auæwpr asmfnI bxy (iksy bRfhmxI) swc
KMz ivc Byj ky gurU vflf bxf dyx df aduqI Aupkfr kr rhy ho, afAu ! Aus
inrMkfrI siqgurU nfnk jI dy akflpurK dy drsLn kr lAu:----
(597)soriT mhlf * 1 *(6)

3) alK apfr agMm agocr nf iqsu kflu n krmf .. jfiq ajfiq ajonI sMBAu nf
iqsu BfAu n Brmf .. 1 .. sfcy sicafr ivthu kurbfxu .. nf iqsu rUp vrnu nhI
ryiKaf sfcY sbid nIsfxu .. 1 .. rhfAu ..

nf iqs mfq ipqf suq bMDp nf iqsu kfmu n nfrI .. akul inrMjn apr prMpru
sglI joiq qumfrI .. 2 .. Gt Gt aMqir bRhmu lukfieaf Git Git joiq sbfeI ..
bjr kpft mukqy gurmqI inrBY qfVI lfeI .. 3 .. jMq Aupfie kflu isir jMqf
vsgiq jugiq sbfeI .. siqguru syiv pdfrQu pfvih CUtih sbdu kmfeI .. 4 ..
sUcY Bfzy sfcu smfvY ivrly sUcfcfrI .. qMqY kAu prm qMqu imlfieaf nfnk srix
qumfrI .. 5 .. {597}-6

4) ikv sicafrf hoeIaY, ikv kUVY qutY pfil .. ( jpujI ) kI gurU nfnk jI, ies
pRsLn df Auæwqr smJf ky mnuwK nUM sicafr bxfAux nhIN sn afey ? sMsDrI jIv nUM
kI Auh bRfhmx dy mMqR-sLfsqRF vflf koeI ajyhf krfmfqI mMqR dyx afey sn ik, Aus
mMqR dy iCly kwZ ky, lok mn iewCy Pl pfeI jfx ?

5) sfcf sfihbu sfcu nfie BfiKaf BfAu apfr ] (jpujI) Aus apfr (pRBU) dI
BfiKaf (bolI) kyvl BfAu (=ipar aQvf, pRym) hI hY[ "aMqir pRym prfpq drsnu
] gurbfxI isAu pRIiq su prsnu ]{1032}

BfeI gurdfs jI dy kQn qoN ieh sUJ imldI hY ik vyNeIN ndI vflf koqk iksy iekFq
QF ivc iDafn joV ky jgq dI hflq df anumfn lfAuxf sI (bfbf dyKY iDafn Dir
jlqI, siB ipRQvI idis afeI . {vfr-1 pAuVI 24) . akfl purK nfl gurdyv jI
dy imlfp df aqy (kiQq qOr qy) gurU Dfrn krn df eyzf jLrUrI sfkf ilKxf BfeI
sfihb jI iksy hflq ivc nhIN sn Buwl skdy . BfeI gurdfs jI ny siqgurF nUM jgq
AuDfr dy Ausy mhfn kfrj nMU nypry cfVHn dI soc ivcfr krdy drsfieaf hY, ijhVy
kfrj leI Auh jgq ivc afey sn . snmfn jog ividaf mfrqMz sMq mhF purK
igafnI gurbcn isMG jI nUM aQvf AunHF dI gwdI dy Auqr aDkfrI sMqF mhFpurKF nUM
ikQoN pqf lwgf, ik gurdyv jI, Gt Gt vsdy afpxy pRBU nUM Cwz ky iksy ajyhy
prmfqmF nfl mulfkq krn leI vyeIN dy rsqy asmfnIN cVH gey sn ijhVf AuQy
bxy iksy scKMz ivc ibrfjmfn sI ? iPr EQy hoeI kiQq gwl bfq nUM sMQ jI ny
ikvyN sux ilaf sI jo ivsQfr nfl pusqk ivc ilK idwqI ? siqgurF ny qF ajyhI
mulfkfq df ijLkr ikqy kIqf nhIN . kI sMqF mhF purKF df koeI sUhIaf siqgurF dy
mgry swc KMz ivc jf luikaf sI ? ies Byq nUM Kohlx dI ikRpf vI cyqy nfl kr
dyxI jI.

AuNj iKmf krnf jI, sMqF mhFpurKF dI jfxI-jfxqf jF idbidRsLtI dI sLkqI qF eynI
hI sI nF, ik AunHF nUM eyh pqf vI nhIN sI lwg sikaf ik afpxy syvkF dI igxqI
vDfAux lyI mihqy igaF ny muV iBMzrIN kdy nhIN puwjxf . AunHF nUM qF eynI soJI vI
nhIN sI af skI ik AunHF dI gwdI dI mflkI leI do AumIdvfrF ivc JgVf KVf ho
jfxF hY aqy sMgqF ivc iyÕk zÍD hor KÍD ho jDVD hZ . ijhVy mhF purK afpxI
hXfqI ivc afpxI gwdI df aslI vfrs vI nf itwk sky, AunHF nUM swc-KMz ivc hoeI
gurU nfnk sDihb jI dI aqy akfl-purK jI dI kiQq gwl-bfq df pqf ikvyN cwl
igaf ?

6) ikrpf krky icMqfqur krI jfx vfly ies sLMky dI inivrqI vI kr dyxI ik, kI,
pMjvyN gurU nfnk jI, siqgurU arjn dyv jI nUM koeI pqf nhIN sI ik 1 qo gurupRsfid
qwk df mhF mMqR akfl purK jI ny gurU dIiKaf vjoN siqgurU nfnk jI nUM idwqf sI ?
iPr AunHF ny ies mhF mMqR df akfr Cotf Bfv (1 E siq - gur pRsfid) krky
akflpurK dI bKLsLsL dI inrfdrI iks kfrn kIqI ? jy siqgurU jI afpxy swcy gurU
akflpurK dI AucfrI bfxI dI BMn qoV kr skdy hn qF kI isK vI afpxy gurU dI
bfxI dI BMn qoV nhIN kr skdy ? kI ajyhf kuJ ilK ky qusF afpxy leI rfh bxf
ilaf hY ik gurU gRMQ sfihb dI bfxI dI qrqIb ivgfV sko ? (not---gurbfxI dI
qrqIb ivgfV dyx vfly quhfzI pusqk ivcoN keI idRsLtFq agy jf ky ilKy hn )

7) iPr qusF 225 sPy qy ieh vI iliKaf hY ik jd gurU nfnk jI ny iswKI syvkI
vflI dIiKaf lY leI qF iPr AunHF ny vI---jpu } aid scu jugfid scu ] hY BI scu
nfnfk hosI BI scu ] bol suxfieaf, qF akfl purK jI ny afpxy isWK dy ienHF bcnF
nUM afpxy vloN idWqI gur-dIiKaf nfl joV ky Bfv ÃÄsiq nfmu krqf purKu inrBAu
inrvYru akfl mUriq aAjUnI sYBM gur pRsfid ] jpu ] aid scu jugfid scu ] hY BI
scu ] nfnk hosI BI scu ]" sfrI bfxI df nfm mUl mMqR riKaf aqy ikhf ik---
ies sfry mUlmMqR df jfp krn vfly dy sfry mnorQ pUry ho jfieaf krngy aqy Aus
nUM mukqI vI jLrUr iml jfieaf krygI . pMc srUp gurU nfnk jI afGvD siqgurU
arjn dyv jI ny, suKmnI sfihb dI sqfrHvIN asLtpdI dy arMB ivc mUl mMqR dy
Aus ihwsy df (ijhVf pihlX srUp siqgurU nfnk jI ny hI Aucfiraf sI) nUM---
slok---ilK ky ies nMU mul mMqr df hI ihWsf mMnx dI gWl kI rWd nf kr idWqI
jI. kI, ikqy ieh qbdIlI BI dy QF iB ilKx nfl qF nhIN sI vrq geI jI ? ikrpf
krky dWsxf ik akfl purK jI dy dIiKaf rUp bcnF ivc ajyhI adlf bdlI krn
qoN pihlF pMcm rUp gurU nfnk sfihb jI leI jLrUrI nhIN sI bxdf ik[ Auh
akflpurK jI koloN afigaf lY lYNdy ?(gurmiq df isDFq- muslmn qoN byeImfn krn
dI BuWl qoN, rfmrfie jI df durkfiraf jfxf) ? kI ajyhf sfrf kuJ gurmiq rihq
mrXfdf df aMg hI hY jI ?

9= JUT ilKxF vI gurmiq rihq mrXfdf df ihwsf ?

qusI ies gwl nfl pUrI qrHF sihmq ho ik koeI mUVH qoN mUVH gurU vI ajyhy mMqR dI
gurU dIiKaf afpxy cyly nUM nhIN dy skdf ijhVf, mMqR Ausy hI cyly ny bxfieaf hovy
aqy Auh Aus mMqR dI afp vrqo krn dy nfl lokF ivc Aus df prcfr keI sfl
pihlF qoN krdf af irhf hovy .

pr afp jI dI gurmiq qihq mrXfdf pVH ky aqIaMq psLymfnI vflI hflq ieh af
bxI hY ik mhF purKF ny Ausy hI pusqk dy 121 sPLy qy iliKaf hY ik gurU nfnk jI
ny afpxy ivafh smy (sM: 1544 ivc) btfly ivKy afp hI mUl-mMqR (1 qoN pRsfid
qwk) iliKaf sI aqy Aus dy duafly lFvF leIaF sn . jdoN vyNeI ndI vflf kiQq
sfkf (sM: 1554) vriqaf Aus smyN qFeI sRI cMd jI aqy lKmI cMd jI dohF
sfihbjLfidaF df jnm vI ho cuwkf sI . krIb 1ú sfl qk ijs mUl mMqR df AupdysL
siqgurU jI afp krdy rhy sn AuhI mMUl mMqR, akfl purK df mhF mMqR ikvyN jf
bixaF ? kI scKMz invfsI akfl purK nUM koeI nvIN dIiKaf dyxI afAuNdI hI nhI ?
kI akfl purK nUM ieh pqf nhIN sI ik Auh mMqR qF bxfieaf hI gurU nfnk jI ny sI
? kI sc-KMz ivfsI pRBU nUM gurU nfnk jI dy ivafh qy vfprIaF GtnF bfry kwK pqf
nhIN sI ? ijhVy (gurU nfnk dyv jI m: 1 dy) dy byaMq PLurmfn hn ik--

1) cfry kuMzf dyiK aMdru Bfilaf .. scY puriK aliK isrij inhfilaf ..

AuJiV Buly rfh guir vyKfilaf .. siqgur scy vfhu scu smfilaf ..

pfieaf rqnu Grfhu dIvf bfilaf .. scY sbid slfih suKIey sc vfilaf ..

inziraf zru lig grib is gfilaf .. nvhu Bulf jgu iPrY byqfilaf .. 24 ..
{149}
2) jY kfrix qit qIrQ jfhI .. rqn pdfrQ Gt hI mfhI ..

piV piV pMizq bfdu vKfxY .. BIqir hodI vsqu n jfxY .. 3 .. {152}-4

3) aMqir vsY, n bfhir jfie .. aMimRqu Coiz kfhy ibKu Kfie .. 1 .. {728}-1-2

4= agm agocru rUpu n ryiKaf .. Kojq Kojq Git Giot dyiKaf .. ... 1 ..
{838}-iQqI-1

5= dhids ZUiZ GrY mih pfieaf .. mylu Bieaf siqgurU imlfieaf .. 21 ..


{932}EaMkfr

ijhVf gurdyv sMsfr nUM qF ieh AupdysL dy irhf hovy Aus nUM veIN ndI dy rfh iksy
asmfnI bxy scu KMz ivc bYTy akflpurK lY jfx vfilE mhF purKo ieh vI nfl hI
ilK dyxf sI--avr AupdysY afp n ...... .

ijs gurdyv df PLurmfn hY akflpurK df drbfr, jIv dy aMdry hI lwgf hoieaf hY-
--aMdir rfjf qKqu hY afpy kry inafAu .. Aus nUM veIN ndI rfhIN akfsLI cVHn dI
Kycf krn dI loV kI sI ? hy mhF pruKo jIE ! rwb df BY vI ikAu mukf idwqf hY ?
ikAu krdy ho akflpurK nfl eyzIaF GtIaf itwcrF ? kI sMqF mhFpurKF ny ieh
mnGVq JUT ilK ky gurmq rihq mrXfdf df mKLOl nhIN Auzfieaf ?

5) sMq mhFpurKF ny 225 sPLy qy afp hI iliKaf hY ik swc-KMz ivc akflpurK jI


dy sfhmxy hI (1554 ivc) siqgurU nfnk jI ny sfrf jpujI sfihb Aucfiraf qF
akfl purK jI ny ies bfxI df nfm--mflf mMqR--rwK idwqf sI . pr Ausy pusqk dy
256 sPLy qy (vyNeI ndI vflf sfkf ilKx qoN kyvl 3ú sPLy awgy) ies ilKy qy pfxI
PLyridaF jLrf vI prvfh nhIN kIqI ik ikqy iksy pfTk dy idl ivc ieh Brm hI nf
bx jfey ik iBMzrF vfly sMq gurbcn isMG jI JUTIaF aqy bydlIlIaF gwlF ilK ky
JUT nUM vI gurmiq rihq mrXfdf df ihwsf bxf gey hn . AunHF dI ilKq ies pRkfr
hY:--

ijs vkq sRI gurU nfnk dyv jI sRI krqfr pur rhy (s: 1579 qoN 1596 qwk) sn
Aus vkq sMq ryx afid vYYrfgI sfDU mhfrfj jI dy drsLn krn vfsqy afey . Aus
vkq sRI gurU aMgd dyv sfihb jI, siqgurU nfnk jI dI syvf ivc hI sn . mhfrfj
sfihb jI ny afigaf kIqI qusI iehnF sfDUaF dI syvf kro . qF sRI gurU aMgd dyv
jI ny jo Kfx pIx dI smwgrI sI sB dy ky cMgI syvf kIqI . jdoN dUjy pfiqsLfh jI
rsd pucf ky sfDUaF dy pfs bYT gey qF sfDUaF ivcooN sMq rx jI ny mhfrfj sffihb
jI qoN prym nfl puiCaf ik siqgurU sRI gurU nfnk jI sfihb ny jo iswKI pMQ nvF
pYdf kIqf hY ies df gur mMqR, mUl mMqR aqy mflf mMqR ikhVf hY ? ikrpf krky dso
jI . qF sux ky sRI gurU aMgd dyv sfihb jI mhfrfj ny disaf ik gurmMqR vfihgurU
hY aqy mUl mMqR siqgurU nfnk jI ny 1ÃÄsiq nfmu krqf purKu inrBAu inrvYru
akfl mUriq ajUnI sY BM gurpRsfid .. jpu afid scu .. jugfid scu .. hY BI scu ..
nfnk hosI BI scu .. 1 .. qwk bKisLaf hY aqy mflf mMqR siqgurU sfihb jI qoN ajy
puiCaf nhI, puwC ky dwsFgy . Ausy vyly dUjy pfiqsLfh jI ny af ky siqgurU mhfrfj
sfihb jI qoN puiCaf--hy mhfrfj sfihb jI ! jo vYrfgIaF dI jmfq afeI hY Auh
puCdy hn ik afp jI df mflf mMqR ikhVf hY . qF sux ky siqgurU mhfrfj sfihb jI
ny sRI jpujI sfihb jI dIaF sfrIaF pAuVIaF qy slok Aucfrn kIqy aqy afigaf
krky sRI gurU aMgd dyv sfihb jI qoN sfrIaF pAuVIaF qrqIb vfr ilKvfeIaF qy
disaf ieh sRI jpujI sfihb bfxI sfzf mflf mMqR hY .

idl ivc afey sLMikaF df vyrvf ies pRkfr hY:---}

1) mhF purKF df kihxf hY ik sRI gurU aMgd dyv jI (Bfv, gurU nfnk jI srUp
dUjf) ny jogIaF nUM ieh dwisaf sI ik gurU nfnk dyv jI nUM vfihgurU gurmMqR aqy
mUl mMqR--1 ÃÄ qoN hosI BI swc qFeI bKLisLaf sI, hflF ik 225 sPLy qy iliKaf
hY ik akfl purK qoN--1 qo pRsfid--qFeIN AupdysL pRfpq hoieaf aqy ies df nfm
mhF mMqR akfl purK ny afp riKaf sI pr jpu--qoN lY ky, awgy--hosI BI scu---
qFeI bfxI gurU nfnk dyv jI ny Aucfrn kIqI, qF akfl purK jI ny ikhf sI ik
AunHF dy mhF mMqR nfl ies nUM imlf ky mUl mMqR bx igaf hY . Bfv, pUrf mUl mMqR nf
iewkly akfl purK jI df hY aqy nf sLRI gurU nfnk jI df hI hY . arQfq, gurmiq dy
isDFq df pRqIk ieh mUl (Durf), dohF prm-sLkqIaF dy imlvyN XqnF df nqIjf hY .

ies nvyN ZMg dI gl-bdlI qoN hux afpj qoN ieh kuJ puCxF pY igaf hY ik:---

(A) sRI gurU aMgd dyv jI ny mhF mMqR dI pRfpqI vflI gwl iks kfrn jogIaF nUM nf
dwsI ?

(a) mhF purKF ny sRI gurU aMgd dyv jI qoN akfl purK jI koloN mhF mMqR dI pRfpqI
vflI swcI gwl khfAux dy QF vfihgurU gur mMqR dI bKLsLsL vflI nvIN gwl iks kfrn
khf leI hY ? jd ik qusIN vI jfxdy ho ik, swc-KMz ivclI Aus imlxI smy gur
mMqR dI pRfpqI dI koeI gwl mhF purKF ny ilKI hI nhIN sI . aqy iPr nf hI iksy hor
smyyN hoeI ajyhI mulfkfq dI gwl ilKI hY ijs ivc akflpurK ny N vfihgurU N N gur
mMqR vI sLqgurF nUM bKLisLaf hovy ?

(e) ajyhIaF kwcIaF aqy byd-lIlIaF gwlF gurU aMgd dyv jI dy pfvn muKfribMd
ivcoN khIaF drsfAuxIaF kI aigafnqf hY ik jF gMBIr iksm dI koeI kutlqf hY ?

2) dsLmysL jI Bfv dsvyN gurU nfnk jI bfry mhF purKF ny bVy ivsQfr nfl iliKaf
hY ik AunHF ny dmdmy sfihb 9 mhIny, 9 idn aqy 9 hI GVIaF itk ky sRI gurU gRMQ
sfihb dI sfrI bfxI aMqr iDafn ho ky jLbfnI ilKf idwqI sI . mhFpurKF dy anoKy
ZMg vflI ijs gwl-bdlI dI hux ivcfr cwl rhI hY Aus dy aDfr qy afp jI qoN
ieh kuJ vI puCxf pY igaf hY:--

A- gur mMqR dI pRfpqI vflI axhoeI gwl df aqy mUl mMqR dy bxfey jfx df qF gurU
aMgd dyv jI, Bfv dUjy gurU nfnk jI nUM pqf sI, pr Ausy imlxI smyN Aucfiraf
jpujI sfihb ikvy Xfd nf afieaf jo dUjI vfrI AucfrnF ipaf?

a- mhF purKF dy afpxI ilKq anusfr keI vrHy pihlF AucfrI hoeI bfxI jpujI
sfihb bfry pusqk dy 233 sPLy ieh vI iliKaf hY ik sRI krqfr pur ivKy sRI jpjI
sfihb df pfT aMimRq vyly rojL kIqf jFdf sI--sodr afrqI gfvIey aMimRq vyly jfp
Aucfrf . iPr ies pfvn bfxI df dUjy srUp vflI kFieaF pltidaF hI gurU nfnk
jI nUM (Bfv, gurU aMgd jI nUM) pqf nf hox vflI gwl mhF purKF ny iks aDfr qy
ilKI hY ?

e- gurmiq rihq mrXfdf pusqk ivc gurU aMgd vyv jI kloN ieh gwl khf ky qusF
ajyhI bycYnI pYdf kr idqI hY ik hyT ilKy pRsLn puCx qy mjbUr hoxf ipaf hY:---

(1) kI gurU nfnk dyv jI ny jfx buwJ ky jpu jI sfihb bfxI gurU aMgd dyv jI nUM
nhIN sI dwsI ik gwdI dyx symN ajyhf krnf AuNj hI Buwl gey sn ? gurU nfnk
inrMkfrI jI nUM qusIN ikhVI nvIN AupfDI dy rhy ho, BuwlV hox dI ik jF koeI hor ?
ikAuNik afpxy iesLt nUM ajyhIaF pdvIaF jF bRfhmx dyvy aqy jF iPr zyry dfr sfD
sMq dyx .
(2) mhFpurKF dI ieh khfxI jy swcI mMn leI jfvy qF kI eyh iswD nhIN huMdf ik jy
jogI sMq ryx krqfr pur ivKy af ky mflf-mMqR bfry nf puwCdy qF nf hI gurU aMgd
dyv jI ny gurU nfnk jI koloN puCxf sI aqy nf AunHF jpujI sfihb ilKfANxf sI ? kI
ies qoN ieh anBv nhIN bxdf ik jpjI sfihb jI df gurbfxI ivc sLfml ho jfxf,
jogIaF dI hI ikrpf hY ?

(3) qsIN BlI pRkfr jfxdy hoN ik ihMdU Drm dy kfnUMn dy gRMQ mnuisimRiq anusfr
dfn lYx dy aiDkfr vfly ajyhy jogI, irKI munI swB bRhmx hI sn . kI iPr KLflsf
pMQ bRfhmx df irxI nf ho igaf ijnHF ny gurU nfnk jI nUM cyqf krf ky Auh bfxI
(jpjI sfihb) pfvn bfxI ilKvfeI ijhVI KMzy bfty df aMimRq iqafr krn vflIaF
bfxIaF ivcoN pihly nMbr qy afAuNdI hY ? grumq rihq mrXfdf ivc ajyhI inrmUl
khfxI ilK ky, kI qusF iswK nUM ibwpRn kI rIq df DfrnI bxf skx df rfh nhIN
Kohilaf ?

(4) afpxy iesLt nUM hfso hIxf bxfAuxf kyvl bRfhmx dy ihwsy dI gl df hI pqf sI
. pr kI phFpurKF ny ajyhf ilK ky ieh sfbq nhIN kr idwqf ik iswK zyry-dfr
bRfhmx qoN keI mIl zUMGI Kwz ivc izwg jfx nUM vI iqafr ho jFdf hY ?

(5) AuNj qF AunHF nUM---NN siqgurU gurU aMgd jI mhfrfj sfihb jI scy pfiqsLfh jI N
ilK rhy hn, pr nfl hI mn-GVq aqy korf JUT ilK ky sfbq kr rhy hn ik gurU
bx ky vI AunHF nUM jpujI sfihb df koeI pqf nhIN sI . ikqy---muiK JUT ibBUKx
sfrM--Bfv bVy imwTy qy siqkfr vfly sLbdF ivc lpyt ky korf JUT siqgurF dI
pfvn hsqI nfl joiVaf jfn vflf ieh ibwpRI ZMg qF nhIN ?

3) ividaf mfrqMz igafnI gurbcn isMG jI mhF purKF dI ikhVI gwl swcI hY ?
swc-KMz vflI ik keI sfl mgroN dI, krqfr pur vflI ?

1ú= JUT ilKx dy nfl, JUTf prcfr krn leI mhFpurKF dI gwl-bdlIy df kmfl

mUl mMqR bfry mhF purKF dI iewk hor gwl bdlI dy bfry ivcfr vI quhfzy dohF (sMq
Tfkur isMG jI qy sMq mhF purK mohx isMG jI) nfl kr lYxI lfhyvMd rhygI . qF jo
qusIN afpxf pwK gurU-sMgq dI kcihrI ivc pysL kr sko, aqy pfTkF dy mnF ivc
dfs dI ies ilKq nfl iek-pfsf pRBfv pYx df sLMkf nf rhy . sMqF mhF purKF dI
Aus gwl-bdlI df vyrvf ies prkfr hY:--
soZI hrBjn isMG 2241 sYktr 15-sI cMzIgVH--16úú15 jI ny afpxI pusqk-
-Bjn bMdgI df pRqfp--dy 139-14ú--sPLy qy iliKaf hY ik, soZI hrBjn isMG
aqy AunHF dy nfl dy aMimRq sMcfr krn vfly jQy ivc mUl mMqR sMbMDI vfd-ivvfd
KVf ho igaf . PLYslf krfAux leI sMq bfbf gurbcn isMG jI iBMzrF vfilaf dI
syvf ivc hfjLr hoey . sMq bfbf jI ny ikhf---ieh mUl mMqR --nfnk hosI BI sc--
qk hYY . asF do aYsIaF bIVF dy drsLn kIqy hn, iewk sRI hjLUr sfihb qy iewk
ptnF sfihb, ijnHF ivc--nfnk hosI BI scu .. 1 .. dy agy brYkt ivc mUlmMqR
iliKaf hoieaf sI, qy dohF qy sRI gurU goibMd isMG jI mhfrfj dy dsKq sn . hor
disAu ny ik--sRI drbfr sfihb dy drsLn krn jfE qF pul (drsLnI izAuZI) lMG
ky jd aMdr jfeIdf hY qF drvfjy Aupr iek sunihrI pwqry qy pihlF mUl mMqR
iliKaf hY agy mhfrfjf rxjIq isMG dy sonf dfn krn df ijLkr hY, Auh mUl mMqR-
--nfnk hosI BI scu---qk df hY . ieh mUl mMqR kyvl iek vfrI gurU gRMQ sfihb
dy afrMB ivc hY, awgy mMglf crx hY jo iksy ilKq ilKn lgy sB qoN pihlF
iliKaf jfvy . ijs df Bfv ieh huMdf hY ik--mYN inrMkfr dy srgux srUp siqgurU jI
dI shfieqf mMgdf hF . sRI gurU gRMQ sfihb ivc mMglf crx 4 pRkfr df hY:---

(1) 1ÃÄ siqnfmu krqf purK inrBAu inrvYru akfl mUriq ajUnI sYBM gurpRsfid
. ieh sLurU vfly mUl mMqR qoN ielfvf 32 vfr iliKaf hoieaf hY .

(2) 1ÃÄ siqnfmu krqf purKu gurpRsfid . ieh 9 vfr .

(3) 1ÃÄ siqnfmu gur pRsfid .. ieh 2 vfr .

(4) 1ÃÄ siq gur pRsfid .. ieh 524 vfr . {eyQy vI sMqF ny Gplf mfiraf hY .
ieh mUl mMqR 524 vfrI nhIN hY sgoN 523 vfrI hY . ikAuNik iæek QF kyvl 1ÃÄ hY
}

sMq jI dyy ies BfsLn ivcly JUT df aqy gwl-bdlI vflI sMqqfeI df vyrvf :--

(A) siB qoN duKdfeI gwl ieh hY ik sMq jI akflpurK nfl hoeI mulfkfq vflI gwl
nUM muZoN hI Cwz gey hn . kI Auæwpr idwqIaF sMqF dIaF dlIlF akflpurK jI dy AunHF
bcnF nfloN bhuqy Brosy vflIaF hn ijhVy bcn gurU nfnk jI nfl hoeI mulfkfq
smyN swcKMz ivc bYT ky kIqy sn ? kI sMq mohx isMG jI dws skdy hn ik ieh nvIN
vfrqflfp mUlmMqR nfl joV dyx ivc kI Byq hY ? iPr prmfqmF qoN imly AupdysL
rUp--mhF mMqR, aqy gurU nfnk jI dI shfieqf nfl bxy mUl mMqR vflI gwl iks
kfrn lukf læeI geI ? sMq mhFpurKF dI dohF QFvF dI gl bfq ivcoN ikhVI gwl,
iks dlIl dy afsry swcI hY ? kI, ieAuN isWD nhIN ho irhf ijvyN isasI GulftaF dI
dl-bdlI vflI pRisD klfbfjLI vrgI mhFpurKF dI gWl-bdlI klf dy drsLn hoey
hn ? jy ieh sfrf kuJ gwl-bdlI vflf zrfmf nhIN hY qF ies df koeI vDIaf pwK
qusIN smJf dyxf jI .

(a) gurU pMQ dy lg-pg sfry sUJvfn aqy Auæwc kotI dy ivdvfn gurU gRMQ sfihb jI
dI ies pihlI mhfn bfxI (mUlmMqR) nUM gurmiq isDFq df Durf mMndy hn . pr
iBMzrF vflI tksfl dy muKI ies nUM bRfhmxI arQF vflf mMglfcrx kih rhy hn .
gurmiq-isDFq dy, (inafrI afn sLfn vfly) mhl dI binafd, (ieh 14 sLbdF
vflf AupdysL-rUp) mUl-mMqR jgq dy mUl--(mUl mMqR hirnfmu rsfiex khu nfnk
pUrf pfieaf .. (1ú4ú}-3) pRBU dy guxF df anuBv krFAudf hY . gurU gRMQ sfihb dy
arMB vflI ieh bfxI smJfAuNdI hY ik ies pfvn (gurU) gRMQ sfihb ivc kyvl aqy
kyvl Aus pRBU dy hI gux gfey hoey hn ijhVf ies jgq df--

rcxhfr hY, pflx-hfr aqy pRlY krx-hfr hY . ijhVf siq srUp hY, ijhVf sdIvI
hoNd vflf hY, ijhVf

sMsfr df krqf hox dy nfl afpxI ies ikRq dy jLwry jLwry ivc smfieaf hoieaf hY,
jo nrBAu aqy inrvYr

hY, ijhVf smyN dI pkV qoN pry hY, inr-akfr hY, aqy aidRsLt agocr huMdf hoieaf
sB QFeI mUrqI-mfn

vI hY . jo kdy grB-jUn ivc nhIN afieaf aqy afpxy afp qoN afp hI pRkfsLmfn
hoieaf hY . jo jgq dy

jIvF df isiKaf dfqf gurU, aqy prm afnMd dI bKLsLsL krn vflf prm-bKLisLMd hY
N.

bfxI dy arMB ivc Bfvy 14 pdF vflf pUrf mUl-mMqR ilKaf hovy qy BfvyN sMKyp rUp
ivc iliKaf hovy, ies qoN pfT krn vfly pRymI nUM siqgurF df ieh sunyhf imldf hY,
ik hy BfeI ! agy ilKI hoeI bfxI df isDFq eysy (i{pRQm-bfxI) dy hI ankUl hY .
BgqF dI bfxI dy arMB ivc mUlmMqR BgqF ny afp qF nhIN sI iliKaf hoieaf . Aus
bfxI dy arMB ivc gurmiq-isDFq dy mUl nUM Aucycy qOr qy pMcm pfiqsLfh jI ny eysy
krky hI iliKaf hY, ik, koeI mn-mqIaf ies bfxI nUM iksy kfrn vI gurmiq dy
isDFq qoN awzry isDFq vflI smJx dI Buwl kdy nf kr bYTy . sMq mohx isMG jIE !
ikrpf krky mUl mMqR dy ies pwK dy bfry afpxI ivcfr jLrUr ilKxI jI ]

pqf nhIN sMq mhFpurK igafnI gurbcn isMG jI KLflsf ny ies mUl mMqR nUM bRfhmxI
arQF vflf mMglf crx iks dlIl nfl ilK idwqf hY ? kI sfrI dI sfrI gurU bfxI
akfl purK dy hjLUr ardfs bynqI, jF Aus dy hjLUr ivc ardfs krn dI pRyrnF
nhIN hY ? kI sfrI dI sfrI gurbfxI bRhm ivcfr nhIN hY ? quhfzy arQF vfly ies
mMglf crn qoN awgy koeI ieiqhfsk jF imiQhfsk vfrqf ilKI hY ? bRfhmxI arQF
vflf mMglf crx ilKx dI rsm pUrI krn dI siqgurF nUM iks kfrn vI loV pYxI
sI ? kI gurU gRMQ sfihb dI gurbfxI df hr sLbd mMglf crx nhIN hY ?

(e) dsLmysL jI ny afp gurU gRMQ sfihb df srUp sMpUrn krfieaf aqy iPr ijs
pfvn bIV dy hr awKr nUM sdIvI swc df pRqIk mMn ky, Aus nUM dsF pfiqsLfhIaF dI
joiq GosLq kIqf, Aus dy awgy afpxf sIs Jukf ky Aus nUM gurU pdvI df mflk
bxfieaf aqyy KLflsy nUM ijs dy lV lfieaf, kI Aus jugo jug atwl, gurU gRMQ jI
nflo hor QFvF qy peæIaF (Bfv, gurgwdI dy jog nf smJIaF geIaF) bIVF dI mhwqqf
vwD hY ? siqgurF dy ijnHF kiQq dsqKLqF dy kfrn sMqF mhFpurKF ny, AunHF (hjLUr
sfihb aqy ptnF sfihb peæIaF) bIVF gurU gRMQ sfihb nfloN vwD Brosy vflIaF
mMinaF hY kI AuhI dsKLq dsLmysL jI Aus bIV qy nhIN sn kr skdyy ijs nUM AunHF ny
afpxI QF gurU nfnk jI dI gwdI df mflk Qfipaf sI ? kI ajyhf krnF siqgurU jI
Buwl gey sn, ik gurU gRMQ sfihb ivc ieh kmI AunHF jfx-buwJ ky rwK leI sI ? kI
sMq mhFpurK jI ajyhIaF gwlF krky klgLIDr jI qy ivqkrf krn df dosL lfAux
dy nfl, AunHF nUM BuwlV iswD nhIN sn kr rhy ? ieh kuJ kih ky kI sMq jI ieh
sfbq kr rhy hn ik gurU gRMQ sfihb df pfvn srUp klgLIDr jI dy dsqKLqF dI
axhoNd kfrn sMpUrn nhIN hY ?

(s) afpxy iesLt, afpxy ipqf, afpxy mflk, afpxy KLsm (gurU gRMQ sfihb) nfloN
iksy dUjy (hjLUr sfihb aqy ptnf sihb peIaF bIVF) dI gwl nUM Brosy vflI mMnx
vflf BFvy sMq bfxy vflf hY qy BFvy koeI hor hY, AunHF swBnF leI siqgurF df ieh
PLurmfn---Ksm Cioz dUjY lgy zuby sy vxjfiraf--pUrf Zuwkdf hY ik nhIN ? sMqF dI
ies gwl-bdlI df Byq ilKx dI ikrpflqf kr dyxI jI .
11= gurU gRMQ sfihb dI bfxI dy ilKx-inXm bfry sMgq df BulyKf kwiZaf ik jF,
gMBIr BulyKf pf idwqf ?

auÕpr ilKI pusQk Bjn bMdgI dD pRQDp dX hI 141 s&X QX soPLI hrBjn
isMgL jI ilKdX hn--

sMq gurbcn isMG huxF ny hor BulyKf vI kwiZaf ik--keI vIrF df kihxf hY ik
jpujI dy sLurU ivc vI

slok hY qy aKLIr qy vI slok hY. ikAuNik--pvx gurU pfxI ipqf--dy sLurU ivc
spwsLt--slok--iliKaf hY,

qy aMq ivc iPr 1 iliKaf hY, KLflsf jI kihx lwgy jy pihlF vI slok hY, qy aKIr
vflf vI slok

hY qF joV krky 1 dy QF 2 hoxf cfhIdf sI . ikAuNik gurU gRMQ sfihb ivc joV nflo
nfl cldy hn .

dfs dI qF agy hI qswlI sI, sMq rfm isMG vI pRsMn ho gey qy asIN Pqih gjf ky
AuT bYTy .

iek pYN zU khfvq hY ik AUTF dy gl twl bwJy KVkdy jFdy sn . iewk kfkI hYrfn hoeI
nvyN iksm dy psLUaF nUM vzy vwzy twl KVkfeI jFdy vyK ky hYrfn hoeI afpxI mF qoN
puwCdI hY N mF afh kI dy gl kI ipaf hoieaf hY ? N qF: mF ny Auqr idwqf N DIey eyho
ijhF dy gl eyho ijhy hI pey huMdy hn N . DI ny sLfied koeI hor svfl vI kIqf hovy
pr hrBjn isMG aqy Aus dy jQy dI pUrI qswlI ho geI aqy PLqih bulf ky pRisMn
icQ nfl AuT gey . iswK Drm df prcfr krn vflI tksfl dy sMcflk, afpxy
afp nUM ividaf mfrqMz ilKx vfly, bRhm igafnI sMq mhF purK vI jyN mUVH
aigafnIafF vflI gl krn qF eyhI BulyKf pYNdf ik. sLDiyd mhFpurKF ny aYvyN mKLOl
hI kIqf hY .

siqgurF df ieh inmDVD dDsrD igRhsq dy keI pRkfr dy JmyilaF ivc Pisaf
hoieaf hY . icq lf ky gurbfxI pVHn vflI dfs kol Aus surq dI vI axhoNd hY
ijhVI sMqF mhF purKF nUM pRfpq huMdI hY. gurbfxI df pfT krn smyN dfs df qF
apxy mn nfl Gol hI lwgf rihMdf hY pr ieh Koqf mn pYKV pfey ibnF ikvyN itkdf
hY--mnu Kuthr qyrf nhI ibsfsu qU mhf Audmfdf .. Kr kf pYKr qAu CutY, jAu
AUpir lfdf .. {815}-28-58 qy Auh pYKV ikhVf hY aqy mn Koqy qy ikhVf lwd
lwdxf hY ? ieh igafn aqy sfDnF kyvl afp ijhy mhFpurK bRhm-igafnIaF kol
hI ho skdI hY . iPr ijhVf bRhm-igafn iBMzrF vfly sMqF mhFpurKF kol hY Auh
dfs dy krmF ivc ikvyN ho skdf hY ? eynIaF kmIaF dy huMidaF vI dfs qy siqgurF
ny AucycI ikrpf kIqI jo gurU gRMQ sfihb jI dI bfxI dy ilKx-isDFq dI smJ af
geI . slokF nUM nMbr dyx df isDFq ies pRkfr hY :--

pAuVIaF BFvy vfr dIaF hn aqy BFvyN bfvn awKrI m: 5 dIaF hn, hr nvIN pAuVI
dI vfrI slok df nMbr 1 qoN hI arMB huMdf hY . aqy eysy qrHF hI suKmnI sfihb ivc
astpdIaF dy slokF df nMbr hr vfr iewk hI hY . vfrF dy ivckfr iewk qoN vwD
slokF dy hr vfr nMbr 1, 2 3 afid hn . isrPL iQqI gAuVI m: 5 ivc pAuVI aqy
slokF dy nMbr nflo nfl cldy hn, Auh vI sLfied iQwqF dy ihsfb nfl hn .

kI, ieh hYrfnI vflI gwl nhIN hY ik ijnHF dI sfrI ijMdgI gurbfxI pVHn aqy
pVHfAux ivc lMGI hY, kmfeI krky Kfx df vI ijnHF nUM koeI JMjt nhIN, ijhy PLKLr
krdy hn ik AunHF dI surq ivc pUrn iekfgrqf aqy itkfAu af cuwkf hY, jy AuhI
sMq mhFpurK ieh kihx ik pihlI pAuVI qoN ipCoN jpujI sfihb dIaF 38 pAuVIaF
dy aKLIr ivc afAux vfly slok df nMbr 2 (do) hoxf cfhIdf sI, qF ies qoN kI
smiJaf jfvy ? kI, sMq jI iksy KLfs mMqv dI iswDI leI eyzy JUT ilKdy rhy sn ?
sMqF mhF purKF dy sfiraF zyiraF ivc mUl-mMqR bfry lwg-pgL iewko bolI iks kfrn
bolI jFdI hY ? gurU gRMQ sfihb dI pRQm bfxI aQvf mUl-mMqR dI bxqr ivc
mnmqI PLrk pf ky (bfxI qoN aigafnI) lokF dy mnF ivc sMq-qfeI df Tuwk bMnHI
rwKx leI, iyaux lÕgdD hZ ijvXx sfry zyrydfrF ny afMdrKDQX koeI pwkf
smJOqf kIqf hoieaf hY . qusIN dfs dy ies ivcfr qoN jy Ault ho qF gurbfxI dI
qfibaf rihMdy hoey afpxy ivcfr ilK ky Byjx dI ikrpf kr dyxI, qF jo pusqk
ivc afp jI df pwK vI nfl hI Cp jfey . qOKlf hY ik, ies pusqk nUM pVH ky quhfzy
iksy sLrDflU ny afp jI qoN ies sB kuJ bfry koeI svfl puwC ilaf qF quhfnUM ikqy
koeI nvF JUT nf GVnf pY jfvy ?

12= bRfhmxI luwt nIqI dy aDfr qy GiVaf hor vI vwD iBafnk JUT ?

166 sPLy qoN arMB kIqI geI krmkFzI pfT-mrXfdf dy 2ú1 aqy 2ú2 sPLy qy
iliKaf hY ik sLhIdF dy isrqfj gurU arjn dyv jI dI sLhIdI AuprMq AunHF dy nimq
pihlf sihj pfT gurU hirgoibMd sihb jI ny koTVI sfihb ivc arMB krfieaf jo
bfbf buZf jI ny 13 idn kIqf aqy Bog pfieaf ( ieæh qyrHF idnF dI igxqI gruV-
purfx vflI hY) (2) iPr ilKdy hn ik gurU arjn dyv jI dy mhl, gurU hirgoibMd
sfihb jI dy mfqf gMgf jI jd smfey qF AunHF dy nimq sihj pfT sLRI akfl qKLq
sfihb qy BfeI gurdfs jI koloN krvfieaf aKy aqy nfly 9 DunF ilKIaF . (pqf nhIN
sMqF ny ieh ikhVIaF nO DunF df ijLkr kIqf hY ?) (3) BfeI gurdfs jI jd cVHfeI
kr gey qF AunHF dy nimq sihj pfT BfeI ibDI cMd jI kolo sLRI akfl qKLq sfihb
qy krfieaf . (4) bfbf buZf jI nimq sihj pfT BfeI BfnF jI (bfbf buwZf jI dy
spuqR) koloN sLRI akfl qKLq qy hI krfieaf .

imrqk dI sdgqI leI imrqk dy inimq gAUaF, DrqI, sonf, cFdI, BFzy bsqrF
afid dy dfn vfly Drm krm krny, mOq ho jfx dy idn qoN 13 idnF leI isafpf
krdy rihx dy nfl gruV purfx df pfT krvfAuxf, ipMz pwql afid dI rsm, aqy
imQy hoey idnF dy aMdr hI imrqk dIaF hwzIaF gMgf dy jl ivc pfAuxIaF aQvf
sq pIVHIaF qFeI Aus dy inimq sLrfD krfAuNdy rihx afid ikiraf krm dI rIq
bRfhmx dI luwt nIqI dI Aupj sI . lokF nUM AulU bxf ky, hjFrF sflF qoN, bRfhmx
lokF df lhU incoV irhf sI . ies iDMÕfxy dI luwt vflI gMDrb ngrI ivc Ps ky
luty jf rhy lokF nUM siqgurF ny smJfieaf ik afpxI ijMdgI ivc hI kIqy cMgy mfVy
krmF df Pl mnuwK nUM imldf hY . mrn ipCoN BfvyN lKF mn sonF afid dfn kIqf jfvy
aqy BfvyN Drm gRMQN dy pfTF dIaF lVIaF sflF bwDI clfeI rKIaF jfx aQvf iksy
vI Drm krm df jLrf ijMnF Pl imrqk nUM nhIN imldf . jIv dy afpxy cMgy mfVy
krmF dy aDfr qy ijhVy lyK pRBU ny ilK idwqy huMdy hn AunHF nUM iksy vI hIly nhIN
imtfieaf jf skdf . ies igafn dI mnuwK nUM sdIvI syD idMdy rihx vfly byaMq
sLbd rc ky sRI gurU gRMQ sfihb dy srUp ivc surwiKq kIqy . jpujI sfihb df pfT
krn vfly sMq bfbf gurbcn isMG ny kI siqgurF df ieh Purmfn nf ivcfiraf
hovygf ?:--

puMnI pfpI afKxu nfih .. kir kir krxf iliK lY jfhu ..

afpy bIij afpy Kfhu .. nfnk hukmI afvhu jfhu .. 2ú ..

qy afsf dI vfr dy keI ajyhy PurmfnF ivcoN sMqf ny ieh gurU-vfk kI, piVHaf hI nf
hovygf ?:-
afpInyú Bog Boig kY hoie BsmiV BAuru isDfieaf .. vzf hoaf dunIdfru gil sMglu
Giq clfieaf ..

agY krxI kIriq vfcIaY bih lyKf kir smJfieaf .. QfAu n hovI pAudIeI huix
sxIaY ikaf

rUafieaf .. min aMDY jnm gvfieaf ..

bfrhmfh dy BfdoN mhIny dy pfT ivco---jyhf bIjY so luxY, krmF sMdVf Kyqu ..

iPr sLhIdF dy isrqfj, sRI gurU arjn jI pMjvy gurU nfnk jI ijhVy afpxy nfl
keI kulF df byVf vI pfr kr dyx dIaF brkqF vfly sn--gurmuiK hovY rfmnfmu
vKfxY, afp qrY kul qfrY ..9246)-3 . aqy---nfnk jnmu svfrin afpxf kul
kf krin AuDfru .. (553)-vf-11 . afpxIaF kulF nUM qfr lYx dy nfl ajyhy prm-
mnuwK qF sfrI isRsLtI df pfr Auqfrf krn afey huMdy hn---afip qiraf kutMb siB
qfrY sBf isRsit CzfvY .. (96ú)-vf-7 aqy--jo anidnu ihrdY nfmu iDafvih sBu
jnmu iqnúf kf sPLlu Bieaf .. Eie afip qry, isRsit sB qfrI, sBu kulu BI pfir
pieaf .. 3.. (1264}-6 . ieh qF mMinaF hI nhIN jf skdf ik ienHF gurU sLbdF dy
nfl eysy qrHF dy hor byaMq gurU PurmfnF bfry, sMq mhFpurK igafnI gurbcn isM G
nUM jF quhfnUM (sMq mohx isMG iBMzrF vfilaF nUM) pUrf igafn nf hovy . hYrfnI aqy
psLymfnI qF ieh hY ik qusF imrqkF dy inimq Ausy hI gurbfxI dy sihj pfT krn
dI lMmI cOVI mrXfdf ilK ky pMQ ivc vMzI hY ijhVI pfvn gurU bfxI ajyhy pfTF nUM
imrqk dI afqmF vfsqy insPLl hox df AupdysL dy rhI hY . bhuqy duK vflI gwl
ieh hY ik gurbfxI dy hukmF dI Gor AulMÕxF kIqI vI Aus qrx-qfrx, smrQ gurU
nfnk jI (m: 5) dI kilafx leI hY ijs ny ies gurbfxI dI afp rcnF kIqI hY .
Aus bRfhmxI-dlyrI qoN sdky jfeIeY ijs nUM vrq ky qusF (sMq-mhFpurKF ny)
siqgurF dI afqmF dy inimq, mfqf gMgf jI, BfeI gurdfs jI aqy bfbf buZf jI
vrgy Duro bKLsLy hoey gurmuKF dy inimq pfT krvfAux dI gwl (pMcm pfiqsLfh jI dI
kul dy sUrj) dl BMjn gur sUrmy, sRI gurU hirgoibMd jI dy pfvn pivwqR nfm nfl
hI joV idwqI . ikhVy mhF purK sfD dI gwl qy ieqbfr kIqf jfey ? AuDr rfmpur
KyVf gVHdI vfly dy sMq hrnfm isMG, (ijnHF dy gl ivc hfr pAuNidaF sMq jrnYl
isMG jI dI Poto, ikqfb ivc hY), nUM gurU nfnk dyv jI ny pRqwK drsLn dy ky kih
idwqf ik ienHF keI ivDIaF vfly keI qrHF dy pfTF dI mrXfdf iswKF ny afp hI cflU
kr leI hY, pfTF dI ajyhI mrXfdf df siqgurF nfl koeI vfsqf nhIN . (pusqk sy
iknyihaf-sPLf 245)

kI ajyhf kuJ krnF bfRhfmxI rIq vflI lut nIqI df hI aMg qF nhIN hY ? pr ieh
gwl puCx dI loV qF qusF afp hI mukf idwqI hoeI hY ikAuNik---sfry pRmfxIk
rihq-nfmy, BfeI gurdfs, gurU ieiqhfs dIaF pRmfxIk sfKIaF sB dy sB pUjf dy
Dfn dI vrqoN krn qoN vrjdy hn, pr eyDr afp jI dI ikqfb dy 2ú1 sPLy qy ilKy
anusfr gurU-sfihb afp hI bfbf buZf jI nUM sihj pfT dI pUjf vjoN pMj GoVy, iewk
hfQI, pMj sO mohrF aqy pusLfky Bytf krdy drsfieaf hoieaf hY . pusqk ivc keI
QFeI qfkId kIqI hoeI hY ik pfTIaF dI vwD qoN vwD syvf kIqI jfvy . ies qrHF
quhfzy ijhy mhFpurKF dI ikrpf nfl pfTIaF leI gurbfxI df pfT iewk lfhyvMd
vpfr bx igaf hY aqy pfTI swjx gurU gRMQ sfihb dy srUp nUM sfeIklF dy ipwCy bMnHI
ipMzo ipMz DUeI iPrdy hn . iswKI dy cVHdI klf vfly bfixaF dy DfrnI pfTI hI jd
mfieaf dy moh ivc yXPI nIcQD dI KÕP ivc igr cuÕkX hn{ jd pfTIaF dy hwQo
hI ies qrHF gurU mhfrfj df iqRsikfr ho irhf hovy qF ivr iswKI ny ikMnF ku icr
bcI rihxF hY ? mhF purKF aKvfAux vfly sMq gXfnI gurbcn isMG jI bcn, ik, N
gurmuK afpxI mOj nfl sMsfr ivc insMg afAuNdf aqy insMg jFdf hY N sLMkD pYdD
krdy hn ik, ikqy AunHF ny iBMzrF dy nfm qy iewk nvIx gwdI cflU krn dI skIm
nfl, jfx buJ ky hI mihqy af ky srIr qF nhIN sI iqafigaf ?

13= inrmUl gwl nUM swcI iswD krn leI gurbfxI dI Gor by-adbI ?

(A) pusqk dy 124 sPLy qy sMq mhFpurK gurbcn isMG jI lfvF pfT dI mihmF
smJfAudy hoey ilKdy hn--klgLIDr scy pfiqsLfh ijs vkq qKq qy bYTy sRI
anMdpur sfihb ivKy ibrfjmfn sn, Drm ivjy mukq sLfsqR ivc iliKaf hoieaf hY,
Aus vyly isKF ny bynqI kIqI ik scy pfiqsLfh jI ! ieh ijhVIaF gupq rUhF hn,
ikMnIaF ku hn ? ienHF dy drsLn krfE . siqgurU mhfrfj jI ny ikhf--

srb BUq afip vrqfrf .. srb nYn afip pyKnhfrf ..

keI koit BUq pRyq sUkr imRgfc ..

ieh jdoN quk AucfrI Aus vyly gupq rUhF idsx lg peæIaF . rfhF dy rfh Bry
afAuNdy hn . siqgur mhfrfj sfihb jI ny
gupq rUhF nUM puiCaf ik qusIN ikMny ho ? kihMdy mhfrfj ! asIN qF Gt gey hF . hjLUr
ny puiCaf--Gt ikAuN gey ? kihMdy--ijs pursL iesqRI dI sLfdI qy sRI gurU rfmfdfs
sfihb jI dIaF lfvF df pfT ho jFdf hY, Auh sfzI jUn ivc nhIN rldf mhfrfj

jI !Auh BFvyN bygqf ho ky mry, asI ieAuN krdy hF jdoN ivafh vfsqy kVfhI cVHfAuNdy
Bfv krdy hn EdoN asI lfVI qy lfVy dy

koeI nf koeI rom qoV lYNdy hF . ies qrHF jdoN Auh glIc ho ky mrn EdoN asI afpxI
jUn ivc rlf lYNdy hF . pr siqgurU

rfm dfs sfihb jI dIaF lfvF ijs ivafh qy pVHIaF jFdIaF hn aqy siqgrF dIaF
pRkMimaF (pRkrmF) kIqIaF jfx AuhnF qy

sfzf jLor nhIN cldf . pRyq jUnI sfzI ieAuN Gt geI . sux ky mhfrfj ny ikhf--isKo
! inqnym bxf lO, lfvF df pMjF bfxIaF

dy nfl hmysLF pfT kiraf kro .

gurbfxI qoN axjfx pfTk nUM koeI pqf nhIN lwg skdf ik, Auprokq pMgqIaF iks
bfxI ivcoN leIaF hn, jF iks sLbd dIaF hn . iqMnyN pMgqIaF gurU goibMd isMG jI
dIaF AucfrIaF pVH ky keI axjfx pfTk ieh vI smJ skdy hn ik ieh bfxI
dsm pfiqsLfh dI hI hY . ikAuNik qukF ilKx qoN Cuwt hor koeI sMkyq nhIN hY .

jfx buwJ ky kIqI byadbI df dUjf duKdfeI pwK .

( A ) pihlIaF do, suKmnI sfihb jI dI 23vIN asLtpdI dy CyvyN pdy dIaF arMBk
pMgQIafT hn . jd ik qIsrI quk ies qoN 13 astpdIaF ipClI 1úvI asLtpdI
dy aKLIr ivcoN hY . dmdmy sfihb bYT ky, aMqr iDafn ho ky gurU gRMQ sfihb dI
sfrI bfxI ilKf lYx vfly klgLIDr jI nUM kI, eyh vI pqf nhIN sI irhf ik suKmnI
sfihb dI ikhVI quk iks asLtpdI ivc hY ? ivcfr awgy qorn qoN pihlF ienHF qukF
dy arQ vI smJ leIey qF jo pqf cwl sky ik suKmnI sfihb dIaF ienHF qukF ivc
ajyhI ikhVI gwl hY ijs qoN (mnuwKI Brm dI Aupj) BUq, drsLn dyx leI dOVy
afAux qy mjbUr ho gey sn .
pihlI quk ivcly BUq df arQ--jIv aQvf srIr hY . pihlIaF dohF qukF dy arQ
ipRM: sfihb isMG jI ny ieAuN ilKy hn--sfry jIvF ivc pRBU afp hI vrq irhf hY,
(AunHF jIvF dIaF) sfrIaF awKF ivcoN dI pRBU afp hI vyK irhf hY . . ikAuNik AuqlI
ilKq ivc gurbfxI dIaF qukF dI vrqoN krn vfly bVy siqkfry hoey sMq mhF purK
jI hn, aqy AunHF dI ies ilKq qy ikMqU krn vflf dfs vrgf, iewk mfmUlI ikrq
vflf gumnfm igRhsqI hY . ies leI ies dlIl dI pusLtI leI BUq lPLjL dI vrqoN
vfly hor mhFvfk ivcfr lYxy jLrUrI bxdy hn--(A) srb BUq pfrbRhmu kir
mfinaf hovF sgl rynfrI .. 2 .. {616}-17-28 (Bfv, ijnHF dI ikrpf nfl)
prmfqmf sfry jIvF ivc vwsdf mMnx ivæc afieaf hY, mYN AunHF dI crn-DUV bixaF
rhF . (a) mrqI bfr lyhu lyhu krIaY, BUqu rhn ikAu dIaf ..{654}-2 (eyQy BUq
df arQ gujLr igaf hoieaf, murdf srIr, loQ) . mOq afeI qF sB iehI afKdy
hn--lY clo, lY clo, hux ieh bIq cuikaf hY, bhqf icr Gr rwKx df koeI lfB
nhIN . . sRI rfg ivc gurU nfnk jI df PLurmfn--

(e) iehu mnu sfic sMqoiKaf ndir kry iqsu mfih .. pMc BUq sic BY rqy joiq scI
mn mfih ..

nfnk aAugx vIsry guir rfKy piq qfih .. 4 .. {19}-15.

pdarQ:--eyQy BUq df arQ qwq hY--pMc BUq--pMjF qwqF df bixaf srIr, mnuKf
dyhI . sfic--sdf iQr pRBU ivc . sMqoiKaf--itk igaf . guir--siqgurU jI ny .
qfih--Aus dI . aAugx--ivkfr . vIsry--ipCwf Cwz gey .

arQ:---ijs mnuwK dI gurU ny rfKI kIqI, Aus nUM (lok prlok ivc) iewjLq imlI,
ivkfr Aus qoN pry ht gey, Aus df mn sdf-iQr pRBU ivc itk ky sMqoK df DfrnI
ho jFdf hY, Aus Auwqy pRBU imhr dI njLr krI rwKdf hY, Aus df sfrf srIr pRBU dI
Xfd ivc pRBU dy BY-adb ivc rMigaf rihMdf hY, sdf-iQr pRBU dI joiq sdf Aus dy
mn ivc itkI rihMdI hY . 4 . {ieh arQ pfTkF dI shUlq leI hn . afp jI qF
Gt Gt dI jfnx hfr aqy ividaf mfrqMz mhFpurKF jI dI gwdI dy mlfk AuhI
joiq ho . afp jI leI koeI arQ ilfKxy sUrj nUM dIvf ivKfAux quwl hY jI } (s)
sfr BUq siq hir ko nfAu .. shij suBfie nfnk gun gfAu .. 6 .. (suKmnI--19)
{eyQy BUq df arQ pdfrQ hY} quk df Bfv,---pRBU df nfm hI sB pdfrQF qoN Auæwqm
pdfrQ hY . ies leI (hy mn) afqmk azolqf ivc itk ky pRym nfl pRBU dy gux gff
. 6 . (h) akfl Ausqiq ivcoN klgLI Dr jI dy PLurmfn---BUq BivK Bvfn aBY hY
.. (246) (BUq--Bfv BUq-kfl, bIiqaf smF . BivK--afAuNx vflf smf . Bvfn--
vRqmfn . aBY--inrBAu .-- BUq BivK khfnI .. (7)---BUq BivwK Bvfn ky BUpiq,
kAunu gnY nhI jfq ibcfry .. (23)--Biv BUq BivwK Bvfn qUaM .. (15ú)--ijh
BUq aBUq n Byd lhYN .. (157) {eyQy, BUq--qwqF qoN bxI isRsLtI . aBUq--ibnF qwqF
qoN Aupjy, nUrI, rOsLnI, hnyrf, aQvf kiQq dyvI dyvqy, PirsLqy afid hn}

sMqF mhFpurK" ney suKmnI sfihb dI 23vI' astpdI ivcoN ijnHF pMgqIaF nUM ijnHF
arQF ivc vriqaf hY Auh arQ gurmiq dI KMznf kr df rfh ivKfl rhy hn [
suKmnI sfihb dIaF pMgqIaF dy pfT qoN BUqF dIaF POjF dy pRgt hox vflI inrmUl
aqy inrol JUTI gWlL sMqF mhFpurKF ny dsm gurU nfnk sfihb jI dy pfn nfmxy nfl
joV ky siqgurF nfl iGxfvxf mKLOl kIqf hY. ajyhI gWl qF koeI mUVHF isr mUVH vI
nhIN kr skdf jo, sMq mhfrfj jI, gurmiq igafn qy cfnx munfry prm igafnI
siqgurU jI dy mMQy mVH rhy hn. BUq bulfAux vfly ajyhy GtIaF mMqv leI gurU bfxI
dI vrqoN krky kI, sMqF ny, hfjLrf hjLUr siqgurU gRMQ sfihb jI dI jfx buWJ ky Gor
inrfdrI nhIN kIqI jI ?

(b) dsvIN asLtpdI ivclI quk--keI koit BUq pRyq sUkr imRgfc--ivcly BUq df
arQ BUqnF, pRyq jF byqflf hI hY, pr ieh kihxf ik siqgurF ny ies quk nuM pVH ky
BUq aQvf gupq rUhF bulfeIaF sn, klgLIDr jI dI sKLq byadbI hY aqy gurU gRM Q
sfihb jI dI Gor inrfdrI iys kDrn hZ, ikAuNik gurmiq ny ajyhIaF gupq rUhF
dI awzrI hoNd dy Brm Qox inrlXp rihV dI isiKafD idÕQI hoyI hZ . BUQ pRyqT
dI hoNd df sfrf psfrf jF aigafnI lokF dy mnF df Brm iewk mfieaf-jfl hI hY,
aQvf ieh lutyry Drm-agUaF df iKlfiraf hoieaf Brm-jfl hY . jy sc muc hI
BUqF dIaF POjF ies qrHF mMgvfeIaF jf skdIaF hn qF iPr quhfzy hI cyly bRhm
igafnI sMq jrnYl isMG ny sRI drbfr sfihb qy cVH afeIaF POjF dy duafly BUq pRyq
ikAuN nf kr idwqy . BUqF nUM vyKidaF hI kI, sfrIaF POjF dOV nf jFdIaF ? pr nhIN
ieh sfrf mfieaf jfl lokF nUM Brm ivc pf ky afpxI sMqqfeI vflI Tuwk bnHx df
koJf Xqn hY . gurU gRMQ sfihb jI ny ijs nUM BUq pRyq aQvf byqfly mMinaF hY AunHF
dI rUp ryKf qF ies pRkfr hY:----

(1) jo moh mfieaf icqu lfiedy, myrI ijMduVIey, sy mnmuK mUV ibqfly rfm ..
{538}-CMq-3

(2) hir Bgiq Bfv hIxM nfnk pRB ibsrq qy pRyqqh .. {7ú6}-vfr-4
(3) duMdr dUq BUq BIhfly .. iKMcoqfix krih byqfly ..

sbd suriq ibnu afvY jfvY piq KoeI afvq jfqf hy .. 8 .. {1ú31}-sohly--5-11

(4) mfieaf mohu pryqu hY kfmu kRoDu ahMkfrf .. {513}-vfr-12

(5) kbIr jf Gr sfD n syvIaih, hir kI syvf nfih ..

qy Gr mrht sfrKy BUq bsih iqn mfih .. 192 .. {1374}

(k) Auæwpr arMB c ilKI khfxI ivc ieh vI iliKaf hY ik BUqF ny dsLmysL jI nUM
ieh vI ikhf sI ik, ijs ivafh ivc lfvF pVHIaF jFdIaF hn aqy siqgurF dIaF
pRkrmF kIqIaF jFx qF Auh joVf BUq jUn ivc nhIN jFdf . hX sMQ mTpurK mohV
isMgL jIY ! kI QusIx aucXcI ikRpD krdX hoyX iyh smjLDauV dI imhr kr idaugX
ik, F kI lFvF aqy pRkrmF nfl ivafh krn vfly iswKF qoN ibnF bfkI sfrI lokfeI
BUQ pRXQ hI bxdI hY ? gurmiq rihq mrXfdf ivc ajyhy bRfhmxI BrmF vflf JUT
sLfml krn dy Xqn iqafg ky qusINN lfvF aqy pRkrmF dy Auh arQ iks XojnF
aDIn nhIN smJfAuNdy, ijnHF nUM smJ ky aus afnusDr afDcrn bVD lZV nDl
mnuÕK dD lok pRlok sOr jTdD hZ ?

(K) pusqk dy 154 sPLy qy BUqF dI iewk khfxI sRI gurU qygL bhfdr sfihb jI dy
nfm nfl vI joVI hoeI hY . sMq jI ilKdy hn---ievyN hI nONvy pfiqsLfh jI nUM jdoN
idwlI ivc BUqF vflI hvylI ivc Auqfrf idqf sI qF Aus smyN iek pryq ny gurU
mhfrfj dy hjLUr ponF Byt kIqf . ponf cUp ky mhfrfj sfihb ny ijhVIaF iClkF
sutIaF Auh iClF cUp ky Aus pryq dI jUn Cut geI qy Auh mukq hoigaf sI .

14= pRyqhu kIqonu dyvqf iqn krxY hfry . { iqin dy QF iqn Cipaf hY }

ajyhIaF inrmUl khfxIaF jF bRfhmx GV skdf hY aqy jF iPr koeI zyrydfr


ajyhf kuPLr qol skdf hY . 78 (1999) sfl dI Aumr ho geI hY asF nf kdy koeI
ajyhf BUq jF pryq awKLIN vyiKaf hY aqy nF hI kdy iksy sUJvfn koloN ienHF dy vfs
vflI iksy hvylI df Qhu pqf hI suixaF hY . sMqF dy ijhVy BUq pony-gMny cuwkI iPrdy
hn kI, Auh bMdUkF PV ky sMqF dy nfl ho ky sRI drbfr sfihb dI riKaf nhIN sn
kr skdy ? ikhVf khy--rfxIey awgLf Zwk . bhuqI duKdfeI gwl qF ieh hY ik
ajyhy JUT df Brm pwkf krn leI, gurbfxI dI aXog vrqo hor keI QFeIN vI kIqI
hoeI hy .

tOhVf-mfrkf pMQk jQydfrI nUM kOx puwCy, ik, sMqF mhFpurKF nUM Kuwlf aDikfr kI
AunHF idwqf hoieaf hY, ik gurbfxI dy asl afsLy nUM KMzn krn vflI JUTI khfxI nUM,
gurmiq mrXfdf df ihwsf bxf ky isK-Drm dI rUp ryKf vgfVI jfx ? aqy ieh-
zyrydfr, afpxI inwjI dlIl nU,M gurmiq iswD krn leI gurbfxI dI aXog vrqoN
kr ilaf krn ?

mhF purKF ny iek pfp qF ieh kIqf hY ik, BUq nUM dyvqf bxfAux vflI JUTI khfxI
Ausy siqgurU nfnk sfihb jI dy nOvyN srUp nfl joVI hY ijnHF ny BUqF dy Brm df
BrpUr KMzn kIqf hn . dUjI sInF jLorI ieh kIqI hY, ik Aus mnGVq gwp nUM
gurmiq df ihwsf iswD krn leI Ausy pfvn gurUbfxI dI quk vrqI hY ijs gurbfxI
ivc ajyhy Brm dI KMznF vfly keI sLbd hn . qIjf Dwkf iæeh ik quk df aqf pqf
koeI nhIN iliKaf . qusIN (sMq mohx isMG jI) qF Blf jfxI- jfx ho pr pfTkF dI
jfxkfrI leI, iliKaf jFdf hY ik Aus pMgqI dI coV ies slok ivcoN hoeI hY----

m: 5 .. pryqhu kIqonu dyvqf iqin krxYhfry .. sBy isK Aubfiranu pRiB kfj svfry
.. inMdk pkiV pCfiVanu JUTy drbfry .. nfnk kf pRBu vzf hY afip sfij svfry ..
2 .. {323}-vfr-2ú

{ not:---quhfzy ijhy sMqF mhF purKF nUM qF ies sfry mhFvfk dy arQF df pqf hI
hY . afp jI ny afpxy mqlb df ijnF Bfg vrqnF sI vrq ilaf hY . pr pfvn
slok dy arQ ilK dyxy ies leI jLrUrI hn, qF jo pusqk nUM pVHn vfly awzrIaF
gwdIaF bxfeI bYTy zyrydfrF dI asl qsvIr nyiVEN ho ky vyK skx }

arQ:--Aus isrjxhfr ny (nfm dI dfq dy ky jIv nUM) pRyq qoN dyvqf bxf idwqf hY .
pRBU ny afp kMm svfry hn qy sfry iswK (ivkfrF qoN) bcf ley hn . JUTy inMdkF nUM
PV ky afpxI hjLUrI ivc Aus ny mfnoN ptkf ky DrqI qy mfiraf hY . (Bfv, durkfr
idwqf hY) . nfnk df pRBU sB qoN vzf hRY, Aus ny jIv pYdf krky afp hI (nfm ivc
joV ky) svfr ley hn . 2 .

sMq jIE ! kI qusIN ieh dws skogy ik hyT ilKy gurU sLbdF dy afsry ikho ijhIaF
khfxIaF joV ky gurmiq df ihwsf bx skogy ? :--
(1) bilhfrI gur afpxy idAuhfVI sdvfr .. ijin mfxs qy dyvqy kIey krq n
lfgI vfr .. 1 .. {462}

(2) gur syvf qy hir pfeIaY, jf kAu ndir kryie .. mfxs qy dyvqy Bey, iDafieaf
nfmu hry .. hAumY mfir imlfieanu, gur kY sbid qry .. nfnk shij smfieanu,
hir, afpxI ikRpf kry .. 2 .. {9ú}-vfr-19

(3) gur syvf qy hir pfeIaY jf kAu ndir kryie .. mfns qy dyvqy Bey scI Bgiq
ijsu dyie .. hAumY mfir imlfieanu gur kY sbid sucyie .. nfnk shjy imil rhy
nfmu vizafeI dyie ..2..{85ú}-vfr-4

(4) nr qy sur hoie jfq inmK mY, siqgur buiD isKlfeI ..

nr qy Aupij surg kAu jIiqE, so avKD mY pfeI .. {873}-3

hy sMq jI mhfpurK jIE ! iksy khfxI dy ilKx dI Kycl by-swk nf kirE, pr


Auæwpr ilKy gurU-vfkF dy arQ, pfTkF dI jfxkfrI leI, jLrUr ilK Byjxy jI .
ikAuNik Aucy mMzlF ivc AuzfrIaF lfeI rwKx vfly sMqF mhF purKF dy kIqy arQF nUM
pVHn dI sfry pfTkF nUM bVI swDr huMdI hY .

(g) eysy hI pusqk dy 154-55 sPLy qy iksy hIrf isMG dI mOq sMqF ny afpxy hwQF
ivc huMdI ilKI hY . aKy, mrn smy suKmnI sfihb df pfT suxdy hIrf isMG dI suriq
ajyhI juVI jo sfrI Aumry kdy nhIN sI juVI--

Aus df icq iekfgr hox krky, jdoN svyry cfr vjy Aus ny srIr Cwizaf sI, Aus
vkq ijhVy bfhr

ivcrdy sn, AuhnF nUM idisaf ik rQ Auqy bYTf BfeI hIrf isMG cilaf jf irhf hY .
ieh njLfrf hoieaf,

ieh mhfrfj jI dI bfxI df pRqfp hY . ijvyN mhfrfj sfihb jI df hukm hY . sRI


muKvfk--

ijnI qyrf nfmu iDafieaf iqn kAu sid imly .

KymY CqR sfrfiecy idsin rQ pIVy . (mfrU m: 1)


AuhnF nUM sihq afdr dy bYkuMT ivc lY jfieaf jFdf hY . aYsI mhfrfj jI dI imhr
hY .

sMqF dI ilKI ies byqrqIbI quk dy arQ ivcfr krn qoN pihlF iewk nvIN iksm dI
guMJl sfPL kr leIey . ies quk dy awgy rfg mfrU aqy m: 1, ilKx dI Kycl qF
jLrUr kr idwqI hY, pr tksflI ividafly dy sMcflk, ijhVy mhF purK, ieh khfxI
vI lokF nUM suxfieaf krdy hn ik kY dy QF kyy Aucfrn krn vfly pfTI dy mUMh qy
klgLIDr jI ny cpyV jVvfeI sI, AunHF dI afpxI hflq ieh hY ik, aDUrI ilKI
quk nUM AuNj vI hyTF Auqy kr idwqf hY . mfrU rfg ivc Aucfry gurU nfnk jI dy sLbd
nM : 1 dI pUrI quk ies pRkfr hY :--

ipChu rfqI sdVf nfmu Ksm kf lyih .. Kymy CqR srfiecy idsin rQ pIVy ..

ijnI qyrf nfmu iDafieaf, iqn kAu sid imly .. 1 .. {989}-1

pdarQ:--ipChu rfqI--ipClI rfq, aMimRq vyly . sdVf--ipafrf swdf . lyih--


Auh mnuwK lYNdy hn . Kymy--KLYmy, qMbU . srfiecy--knfqF . rQ pIVy--iqafr rQ .
sid--swd ky, vfj mfr ky, afpxy afp, Auæwdm af jfx nfl . imly--iml pYNdy hn .
1.

asrQ:---(ijnHF vzBfgI bMidaF nUM) aMimRq vyly prmfqmf afp ipafr-Biraf


swdf Byjdf hY (pRyrnf krdf hY aqy Auæwdm bKLsLdf hY) Auh Aus vyly AuæwT ky KLsm
pRBU df nfm lYNdy hn . qMbU Cwqr knFqF rQ (AunHF dy dr qy hr vyly) iqafr idsdy
hn . ieh sfry (dunIaF dy mfx-vizafeIaF dy pdfrQ) AunHF nUM afpxy afp hI af
imldy hn, ijnHF ny (hy pRBU !) qyrf nfm ismiraf hY . 1 . Bfv, pRBU dy ipafr ivc,
Aus dI sdIvI Xfd ivc hI rfj-Bfg dy sfry suK hn . nfm ibhUxy leI rfj Bfg vI
duKF dI Kfx hI huMdf hY )

afp jI iksy qrHF ieh iswD kr skdy ho ik sMqF mhF purKF ny quk ivc afey rQ
aqy idsin sLbdF dI vrqoN kI sulJy hoey ivdvfnF vFg kIqI hY ? iPr hIrf isMG dy
rQ dy kol eysy quk ivclIaF qMbU aqy knfqF iksy nUM iks kfrn nhIN sn idsIaF ?
pIVy df arQ bIVy hoey jF iqafr kIqy hoey hY iPr hIrf isMG df rQ quiraf jFdf
ikvyN bx igaf jI ? gurU nfnk dyv jI dy srIr dy QF AunHF dy plMG qy Puwl vyKy jfx
dI gwl qF sfry æieiqhfskfrF ny ilKI hY pr kI kfrn ik koeI rQ nf iksy ny AuQy
vyiKaf, nF hI bfkI gurU sfihbfn dy joqI joiq smfAux smy iksy rQ dy afAux df
ikqy ijLkr hY . bfbf buZf jI, BfeæI gurdfs jI aQvf hor keI BfgF vfilaF ny
siqgurF dI god ivc pRfx iqafgy sn, pr iksy nUM lYx leI koeI rQ kdy nhIN sI
afieaf . hor qy Cwzo, hjLfrF sLrDflU sMq suMdr isMG jI KLflsf, sMq igafnI
gurbcmn isMG jI KLflsf, sMq krqfr isMG jI KLflsf mhFpurKF dy clfxy dy smyN
hjLfrF sLrDflU hfjLr sn, pr iksy vI sMqF mhFpurK nUM iksy rQ qy cVH ky akfsLF
vfl jFidaF kdy vI iksy ny nhIN sI vyiKaf . iPr ies hIrf isMG vflf rQ Aucycy
qOr qy ikQoN aqy ikvyN af igaf ? ajyhy rQ qF kyvl bRfhmxI khfxIaF ivc afAuNdy
hn . kI qusf hr pwKoN isKF nUM bRfhmx bxf ky hI dm lYxf hY jI ?

sMq jIE ! rQ afAux vflI ajyhI ivcfr bRfhmx dI luwt nIqI vflI soc dI Aupj hY
. ajyhIaF ivcfrF ibWpRn kI rIq PYlfAux df somF hn. kI ikqy ieh Bfxf qF nhI'
vrq igaf hoieaf ik qusF sfiraF zyry dfrF ny isWK pMQ nUM aMdr-Kfqy ibWpRn kI
rIq nfl jVx ky ies dI rUp ryKf ivgfv ky ihMdU mhF sfgr ivc gLrk kr dyx df
df prx kIqf hoiXaf hY ? kI dfs dy ies sLMky nUM qusIN (dovyN sMq) gur-bfxNI dy iksy
sLbd dy aDfr qy rWd kr skdy ho jI ?

15= KMzy bfty df aMimRq, pMj ipafiraF dI prK iewk duKFq ?

(A) guriswKI dI rihq mrXfdf smJfAux vflI eysy pusqk dy 47 sPLy qoN aMimRq
CkfAux dI ivDI smJfAuxI arMB kIqI hY . iesqRIaF nUM ikrpfn df aMimRq CkfAux
vflI do pRkfr dI mrXfdf df KMzn kridaF 1ú4 sPLy qy mhFpurK jI ilKdy hn- -
- mhfrfj jI ny KMzy df aMimRq iesqRI purKF nUM ieko ijhf idqf sI . ijs bfbq
siqgurU sfihb jI ny ikhf hY---nfnk aMimRq eyku hY dUjf aMimRqu nfih .. (koeI
sMkyq nhIN ik ieh quk ikQoN leI geI hY) gurbfxI qI ies quk dy ilKy jfx qoN
mhFpurKF df spwsLt Bfv eyhI bxdf hY ik, siqgurF ny ies mhFvfk duafrf
smJfieaf hY, ik kyvl iewk KMzy df hI aMimRq hY aqy ikrpfn nfl iqafr kIqf
jfx vflf dUjf aMimRq nhIN ho skdf .

(1) sMq sfihbfn jIE ! ies scfeI nUM qusIN dovyN BlI pRkfr jfxdy ho ik, Aupæwr
ilKI gurbfxI dI quwk sfrMg kI vfr m: 4 ivc afey sRI gurU aMgd dyv jI dy slok
ivcoN leI hoeI hY . afpxI mrjLI anusfr gurbfxI dy arQ ivgfV ky iksy cuxI hoeI
quk nUM vrq skx dI KulH vflf iewk hor idRsLtFq sQfpq kr idwqf igaf . KMzy dy
ijs aMimRq nfl siqgurF dI ieh quk ilaf joVI hY, gurU aMgd jI df smF qF bVI
dUr dI gwl hY, Aus KMzy bfty vfly aMimRq dy bfry qF 1699 dI ivsfKI qoN iek idwn
pihlF vI lokF ivc keI crcf nhIN sI clI . afAu pihlF siqgurF dy pUry slok dy
arQ pfTkF dy nfl sFJy kr leIey . slok ies pRkfr hY :---

slok mhlf 2 .. ijn vizafeI qyry nfm kI, qy rqy mn mfih ..

nfnk aMimRqu eyku hY dUjf aMimRqu nfih .. nfnk, aMimRqu mnY mfih,

pfeæIaY gur prsfid .. iqnúI pIqf rMg isAu ijn kAu iliKaf afid ..1..{1238}-
vf-4

arQ:--(hy pRBU !) ijMnHF mnwuKF nUM qyry nfm dI soBf (krn dI suBfgq) imlI hY Auh
mnuwK mn ivc (qyry nfm dy rMg nfl) rMgy rihMdy hn . hy nfnk ! nfm qoN ibnF dUjf
hor aMimRq nhIN hY . (dUjy gurU nfnk jI df PLurmfn hY ik) ieh nfm aMimRq hryk
mnuwK dy mn ivc hI hY, (ieh nfm aMimRq iksy pfxI dy bfty ivc nhIN hY, nf koeI
hor idRsLtmfn pdfrQ hI aMimRq hY) pr ieh nfm aMimRq imldf gurU dI ikrpf nfl
hI hY . ijnHF dy BfgF ivc DuroN iliKaf hY, AunHF ny hI suafd nfl nfm aMimRq pIqf hY
.

dmdmI tksfl dy sMq mhFpurKF dI syvf ivc bynqI hY ik jy qusIN-slok ivc


afey--pIqf--lPLjL qoN koeI mnmwqI Zwcr KVf krky ienHF arQF nfl sihmq nhINN
hoxF qF ikrpf krky afpxI smJ vfly arQ ilK Byjxy . pr afpxI dlIl dI
pusLtI ivc Gto Gwt pMj gurU-bfxI sLbd ilK GilAu, ijvyN kyvl pRBU-nfm hI
aMimRq arQF dI pusLtI, hyT ilKy sLbd krdy hn, ijnHF ivc, suafd nfl, aMimRq
KfxF, pIxF aQvf pihnxF sLbdF dI vrqoN hY . ies ivc koeI sLwk dI guMjfiesL nhIN
hY ik ieh sfry, aqy eyho ijhy hor keI pfvn sLbd, KMzy bfty vfly aMimRq dI gwl
qurn qoN sO sfl qoN vwD smF pihlF Aucfry gey sn :--

(A) aMimRq nfmu sd mITf lfgf gur sbdI sfdu afieaf ..

scI bfxI shij smfxI hir jIAu min vsfieaf .. 1 .. {559}-5

(a) aMimRqu Bojnu nfmu hir, rij rij jn Kfhu .. {556-vfr-2ú

(e) aMimRqu Kfxf aMimRqu pYnxf nfnk nfmu vzfeI hoie .. 1 .. {511}-vfr-9
(s) iqQY aMimRq Bojnu shj Duin AupjY ijqu sbid jgqu QMimú rhfieaf ..{44ú}-
vfr-4

(h) aMimRq bcn siqgur kI bfxI jo bolY so muiK aMimRqu pfvY .. 2 .. {494}-6

(k) aMimRqu nfmu qumfrf Tfkur eyhu mhf rsu jnih pIE ..

jnm jnm cUky BY Bfry durqu ibnfisE Brmu bIE .. 1 .. {382}-8{sMq qF sgoN
dUjf Brm pfAuNdy hn ?}

(K) aMimRq rsu hir kIrqno ko ivrlf pIvY ..

vjhu nfnk imlY eyku nfmu ird jip jip jIvY .. 4 .. {399}-14-116

(g) aMimRqu nfmu qumfrf ipafry sfD sMig rsu pfieaf .. {qusIN ikho ijhy sfD ho jo
ies aMimRq df rs jfxdy hI nhIN)

iqRpiq aGfie syeI jn pUry suK inDfnu hir gfieaf .. 2 .. {38ú}-1-4ú

(G) aMimRq mITf sbdu vIcfir .. anidnu Bogy hAumY mfir ..

shij anMid ikrpf Dfir .. nfim rqy sdf sic ipafir .. 7 .. {423}-3-25

(Õ) aMimRq nfmu irdy mih dIno jnm jnm kI mYlu geI .. 1 .. rhfAu .. {823}-
12-98

dfs ny ieh gurbfxI sLbd bhuqf krky qF AunHF pfTkF dI ivcfr gocry kIqy hn
ijnHF ny PYslf krnf hY ik swc iks pwlVy ivc hY . afp vrgy ivdvfn nUM ikhVf
koeI BulyKf hY ik sdIvI afqmk ijMdgI kyvl pRBU dy nfm ivc hI hY . jfx buwJ ky
iswKF nuM BMbl-BUsy pfeI rwKx vfly mhF purKF df ieh Auprflf kI, afpxI gwdI df
awzrf qy Aucycf rUp bxfeI rwKx leI hY ik jF isKI df Bog pf dyx df sRI gxysL hY
? jy ieh ivcfr inrmUl smJo qF qusIN afpxI dlIl ilK ByjxI ik quhfnUM gurU
aMgd dyv jI dy Purmfn ivc KMzy bfty vflf aMimRq ikvyN njLr afieaf sI ? igafnI
mhFpurK (sMq mohn isMG) jIE ! ikrpf krky ieh gwl vI lgdy hQ sfPL kr dyx
dI Kycl kr dyxI ik mhFpurKF ny gurU nfnk jI dy dUsry srUp nUM ikhVI lukvIN
XojnF dy aDIn KMzy dy aMimRq aqy ikrpfn dy aMimRq dy JgVy ivc BfeIvfl bxf
ilaf hY ?

mhF purKF ny hor vI keI QFeI gurbfxI sLbdF nUM afpxI mrjLI anusfr vrqn df
bwjr pfp kIqf hoieaf hY . kI ies qrHF krky qusF gurbfxI dI ajyhI vrqoN kr
skx df rfh, hornF leI vI, nhIN bxf idwqf ? idRsLtFq vjoN--jy koeI huisLafr
mnuwK pYsy lY ky muwkr jfey aqy khy siqgurF ikhf hY--kyqy lY lY mukir pfih-- jy
khIey BeI ! awgoN ipCoN pUrI puAVI pVH ky siqgurF dy khy bcnF df asl Bfv
smJxf cfhIdf hY . ies qrHF gurU-bfx*I dI inrfdrI nhINN krIdI . qF awgoN afkV
ky awgoN kih suxfey--ieh KulH qF idwqI hI dmdmI tksfl vfilaF mhF-purKF ny hY
. jy iBMzrF vfly sMq afpxI mrjLI anusfr gurbfxI nUM vrq skdy hn, qF AunHF df
syvk gurbfxI koloN ieh syvf ikAuN nhIN lY skdf ? qF kI Auæwqr bxygf jI ? quhfzy
kol qF mhFpurKF dI brkiq nfl, sB kuJ hY, pr koeI gLrIbVf igRhsqI ajyhy
gusqfKL aqy Dwky Kor mnuwK nUM awgo golI ikvyN kwZ mfry ?

16= mnuwKqf df Gfq kr dyx vflI sfD-mrXfdf ?

KMzy bfty dy afMimRq ivc krfmfqI sLkqIaF df Brm pfAux leI JUTIaF aqy gurmiq
isDFq dI KMznF krn vflIaF khfxIaF GV lYxIaF, kI isK dy afcrn nUM qbfh
krky, KLflsf pMQ ivc ibwpRn kI rIq nUM pwkf kr dyx df KLqrnfk Aupfrflf nhIN hY
jI ? pusqk dIaF hyT idwqIaF ilKqF qoN ivcfr arMB krdy hF :---

(af) pusqk dy 49 sPLy qy ilKy anusfr DVF nfloN sIs judf krky, qMbU ivc pRkfsL
kIqy hoey sRI gurU gRMQ sfihb dI Bytf kr idwqy sn . 52 sPLy qy--siqgur myrf mfir
jIvfly . ilK ky iPr iliKaf hY--siqgur sfihb jI ny aMimRq iqafr kIqf, Aus
vyly qy aMimRq ienf isKF dy Auqy iCVk krky ienHF nUM ijAUNdy kIqf .

(B) aMimRq CkfAuNidaF icVI qy icVf afey, Aus vkq mhfrfj jI ny brqn ivc
aMimRq pf idwqf . Auh pI ky afps ivc lV ky smfNpq ho gey .. (sPLf 53 )

(æ) pusqk df sB qoN vwD duKdfeI sPLf 1ú1 hY . ies sPLy dy arMB ivc--aMimRq dI
mhwqqf--isr lyK hY . Aus cMgy isrlyK dy hyTlI sKLq hfnI kfrk ilKq ienHF
awKrF ivc hY:--

aMimRq dI pUrI mhwqqf qF koeI kih hI nhIN skdf pr kuJ kihMdy hF--
N aMimRq Ckx krky ipCly jnmF dy sfry pfp bKsLy jFdy hn . siqgurU sfihb jI
bKLsL idMdy

hY . siqgurF df hukm hY, iek vfr vI ijs dy muK ivc aMimRq pY igaf iPr BfvyN
gLlqI

krky mukq nf ho sky pr ds hjLfr vrHy qk asIN nrkF ivc nhIN pYx idaFgy .
vfr vfr

iswK dy Gr jnm idaF gy . kdy qF rihq rwK ky mukq hovygf . aMimRq Ckx krky
(pMjF

kkfrF dI ?) rihq ivc rihx krky kyvl mukqI dI pRfpqI ho jFdI hY . jo mOq
avqfrF,

pYgLMbrF, jogIaF qy bVy bVy sUrimaF nUM nfs kr jFdI hY . rfvx qy hrnfKsL vrgy
vr pRfpq

krn vfilaF nUM vI mfr jFdI hY . aMimRq Ckx krky Aus mOq df zr hI Kqm ho
jFdf hY .

ijvyN mOq qoN zrdf vihmI PkIr kbr ivc ijAUNdf hI ipaf sI . siqgurrF ny kwZ ky

aMimRq Ckfieaf nfm ajmyr isMG riKaf qy puiCaf . kihMdf jI ! hux qF mYN mOq nUM
vI mfr

skdf hF, aMimRq dI sLkqI krky icVIaF ny bfj mfr idqf sI . - - -

hy sMq igafnI mohx isMG jI KLflsf, iBMzrF gwdI dy mflk jIE ! sMqF mhF purKF dy
ienHF sfD-bcnF qoN jo duKdfeI aqy gMBIr isitaF vfly sLMky pYdf hoey hn AunHF df
vyrvf ies pRkfr hY jI---

(af) krIb 2úú sfl qoN gurmiq kflj ivc isKlfeI lY rhy iswKF dI pRIiKaf lYx
df pRbMD eyzf vDIaf aqy gupq sI ik ijhVf iswK vI sIs Byt krn leI AuæwTdf sI
Aus nMU pwkf inscf huMdf sI ik qMbU dy aMdr jFidaF hI Aus df sIs DV nfloN awz ho
jfxF hY . qMbU dy aMdr dy vrqfrf sKLq gupq hox krky iks nUM vI koeI iBxk nhIN
sI peI ik aMdr gey iswKF nfl kI vfpiraf sI jF qMbU dy aMdr dI hflq ikho ijhI
sI ? eyhI kfrn hY ik sfry ilKfrI aqy prcfrk BFq BFq dI bolI boldy hn . iksy
nUM kwK pqf nhIN ik qMbU dy aMdr ikhVy ivsmfdI rMg df kOqk hoieaf sI . ijs
ilKfrI ny vI qMbU dy aMdr dI gwl ilKI hoeI hY Auh Aus df afpxf anumfx hY,
atkl-pwcU hY . jF Aus ny afpxI ilKq nUM swcI iswD krn leI koeI JUT gMiZaf hY
. ikrpf krky ieh smJf dyx dI Kycl kr idAu ik---

(1) sMq gurbcn isMG jI ny qMbU dy aMdr (sRI gur)U gRMQ sfihb df pRkfsL iks JIq
QfxI vyK ilaf sI ?

(2) afpxy QF guirafeI dI pdvI sONpx qoN pihlF hI klgLI Dr ny iswKF nUM Jtkf ky
AunHF dy sIs (gurU) gRMQ sfihb jI dy Bytf iks mjbUrI kfrn kIqy sn ?

(3) jy siqgurF ny (gurU gRMQ sfihb jI dI) pUjf-Bytf pihlF hI arMB kr idwqI sI
qF kI, quhfzy ivcfr anusfr, hjLUr sfihb ivKy guirafeI sONpx vflf aYvyN zrfmf hI
kIqf igaf sI ?

(4) iPr ieh vI smJf dyx dI imhr kr dyxI ik, kI gurU gRMQ sfihb jI pihlF--
-kflI klkwqy vflI dyvI-- bxy hoey sn jo mnuwKF dI kurbfnI kbUl krdy sn ?

(5) pUrn swc dy avqfr sRI gurU nfnk jI dy swcy aqy inrml isKI-isDFq ivc,
(bRfhmxI imiQhfs vrgy) GtIaf kuPLr dI mYl, iks afsLy nfl imlfeI geI hY ?

(6) ijs sRI dsm gurU gRMQ sfihb jI dy qusI aKMz pfT krdy ho Aus anusfr
krfmfqF nUM nftk cytk kihx vfly klgLIDr jI nUM hI krfmfqF krdy drsf ky AunHF
dy Aujl nfm nUM dfgLI krnf, gurdyv jI pRqI iks pRkfr dI sLrDf hY, aqy ieh ikho
ijhI iswKI ho ?

(7) gurU amrdfs (cOQy gurU nfnk jI), dy ies PLurmfn bfry afp jI df sfD-bcn
kI hovygf ? :--

jo jn mir jIvy iqnú aMimRqu pIvy min lfgf gurmiq BfAu jIAu ..- -1 .. {447}-
CMq-6-13
Auh ikhVf aMimRq hY ijs nUM pIx qoN pihlF, mr ky jIAUxf pYNdf hY ? Auh ikhVI mOq
hY ijs dI mrnI mrn nfl gurmiq nfl BfAu bx jFdf hYN ? gurU rfmdfs jI ny
ikhVy aMimRq dI gwl kIqI hY ?

nfnk ndir kry jy afpxI, siqguru myly soie ..

gur pRsfid jIvqu mrY qf iPir mrxu nf hoie .. 2 .. {554}-vf-16u

pRBU dI bKLsLsL nfl ikhVf gur imldf hY ijs dI ikrpf nfl jIAUNidaf mrn vflI
ajyhI mOq imldI hY ijs

dy mrn nfl mnuwK nUM muV koeI vI mOq nhIN mfr skdI ?

ijs gurU nfnk jI dy Auh dsvyN srUp sn, awgy iliKaf mhFvfk vI qF Ausy gurU
nfnk jI dy cOQy srUp df hY-- hir afpy mfrY hir afpy CozY mn hir srxI piV
rhIaY ..

hir ibnu koeI mfir jIvfil n skY mn hoie inicMq inslu hoie rhIaY ..---21 ..
(594)

(9) ies gwl df inKyV sMqF mhF purKF ny krnf sI ik Auh ikhVI mOq hY ijhVI
kyvl aqy kyvl vfihgurU hI dy skdf hY aqy Auh ikhVf mrn hY ijhVf siqgurU dI
bKLsLsL nfl pRfpiq huMdf hY . bs jy qusF suihrdqf nfl ienHF pRsLnF df TIk Auæwqr
ilKx dI ikRpf kr idwqI qF pfTkF qy bVf vwzf Aupkfr hovygf . ikAuNik iPr sfnUM
sfiraF nUM ieh vI pqf lwg jfxf hY ik (A) Auh ikhVIaF murdf lfsLF sn ijnHF qy
siqgurU nfnk jI ny nfm aMimRq dy Cwty mfry qF Auh AuwT ky lhU pIxy biGafVF dIaF
GMzIaF hwQF nfl hI mroVn jogy ho gey sn (a) aqy iPr sfnUM icVI icVy dy mr
imtx vflI khfxI dI aslIaq df aQvf icVIaF dy hwQoN bfjF dI mOq ho jfx dI
aslIaq df vI pqf lwg jfxf hY .

(1ú) hy mhF purK jIE ! ies ivsLvfsL ivc rihxF kI inrI mUrKqfeI nhIN hY ik
guriswK ny gurU gRMQ sfihb dy igafn qoN kdy vI jfxUM nhIN ho skxf aqy ies ny sdf
hI zyrydfrF dy mfieaf jfl vfly JUT-swc dyy PLryb ivc Pisaf hI riHxf hY ? dfs nUM
qF ieh pwkf Brosf hY ik siqgurU gRMQ sfihb jI dy igafn qoN guriswK ny pUrI qrHF
jfxU ho ky zyrydfr sfDF dy mfieaf jfl ivcoN Cutkfrf pf ky afpxI inafrI nuhfr dI
pCfx jrUr kr lYxI hY . jy quhfnUM koeI hor gwl PurdI hY qF ilK Byjx dI
ikrpflqf kr dyxI jI .

(b) aMimRq pI ky icVIaF df joVf lV mrn vflf kuPLr dsLmysL jI dy iqafr kIqI
aMimRq dI sfrI mhwqqf guaf irhf hY . kvI dI klpxf nUM aslIaq dy rUp ivc pysL
krnf mnuwKqf nfl Droh hY . iswK dI sLrDf nfl ivsLvfsL Gfq hY . hy sMq mohx
isMG jIE ! ies ivc jLrf vI sMdyh nhIN hY ik ies aslIaq nUM qusIN vI cMgI qrHF
jfxdy ho pr qusF afpxf zyrf clfAuxf hY ies leI swc nUM swc qusIN nhIN kih skxf
. pr ijMnIaF krmfqI sLkqIaF vfly Pl qusF grubfxI dy pfTF nfl joVy hn, jF
ijMnF kuJ KMzy bfty dy aMimRq nfl nwiQaf hY kI iæes ivcoN qusIN koeI iewk vI swc
krky drsf skdy ho ? pr quhfnUM ikhVf khy ik, hy sMq jI kdy afpxI mMjI hyTF vI
sotf Pyiraf jy ?

kI qusIN XkIn nfl kih skdy ho ik ieh JUT dI mihPLl sdf grm hI rihxI hY ?
dfs nUM qF siqgur swcy pfiqsLfh sRI gurU gRMQ sfihb jI jugo jug atwl hfjLrf hjLUr
igafrHvNy gurU nfnk inrMkfrI jI dy igafn qy pUrn ivsLvfsL hy ik Auh idn dUr nhIN
hY jd gurU dy lfzly pMQ ny pKMzIaF nUM vMgfr ky ikhf krnf ik, jy qF quhfzy iqafr
kIqy aMimRq ivc isrF qoN awz peIaF loQF ivc suafs cflU kr dyx vflI sLkqI hY
qF asIN Ckx nUM iqafr hF, jy icVIaF ivc bfjL nUM mfr dyx vflI sLkqI Br ky
ivKf skdy ho qF vI asIN ieh quhfzf iqafr kIqf aMimRq pfn krn leI iqafr hF
pr jy icVIaF df joVf ies nUM pI ky lV mrdf hY, qF asIN ajyhy KLqry vflI cIjL dy
nyVy hI ikAuN jfeIey ? cuko afpxf zyyrf zMzf qy ho jfAu awKIaF qoN dUr . asIN
siqgurF dy KMzy bfty dy aslI aMimRq nUM pfn krky pMjF kkfrF dI rihq ivc pUry
rihx dI aslIaq nUM smJ gey hF . mhFpurK jI ! iPr qusIN kI Auqr idAugy jdoN
quhfzy inrol JUT dy kfrn Dwky pYx lwg pey ?

kvIaF dI klpxF qoN Aupjy vizafeIaF vfly bolF nUM swc mMn ky lokF dy mnF ivc
aslIaq qoN Ault Brm pfAuxy, kI TwgF df ikwqf nhIN huMdf jI ? kI ieh swc nhIN
hY ik KMzy bfty dy aMimRq nUM pI ky awj qFeI nF koeI icVIaF df joVf lV ky miraf hY
aqy nF kdy mr hI skdf hY ? aqy kI ieh JUT hY ik pMj ipafry ijvyN afpxIaF
lwqF nfl qur ky qMbU dy aMdr nUM jFdy lokF ny vyKy sn Ausy qrHF, afpxIaF hI lwqF
nfl qur ky styj qoN afAuNdy vyKy gey sn ? PLrk isrPL eynf sI ik bfhr afiæeaF dy
ichiraF df jlfl hor df hor ho cuwkf sI . aMdr kI vfpiraf sI ? ieh jF pMj
ipafry jfxn, jF siqgurU jI aqy jF sfiraF dy nfl vwsdf akfl purK jfxy . hor
sfry ikafs hI lwg rhy hn . jF jfx buwJ ky TwgI dy jfl iKlfry jf rhy hn . hy
sMqo mhF purKo jIE ! kI qusIN gurbfxI sLbdF dy aDfr qy iksy dlIl nfl ies pwky
sLwk nUM KyrUM KyrUM kr skdy ho ik sMq mhF purKF ny ieh krfmfqI kUV kbfVf, jfx
buwJ ky iliKaf hY ? kI ies ivc jLrf ijMnf vI JUT hY ik qusIN afpxI iksy vI ivDI
nfl iqafr kIqI pfhul duafrf afpxy hI ilKy ies swB kuJ ivcoN kwK vI swc krky
nhIN drsf skdy ? kI ieh vI swc nhIN ik qusI Aus mOq nUM aqy Aus ijLMdgI nUM cMgI
qrHF smJdy ho ijhVI siqgurF dI bKLsLsL nfl imldI hY ? kI ieh swc nhIN hY, ik
ijs nUM qusI afpxI sfD-bolI ivc inmfxf ijhf Xqn kihMdy ho, asl ivc ieh,
(krfmfqI-kuPLr, jo ivc bRfhmxI gRMQF df isLMgfr hY ), gurmiq rihq mrXfdf ivc
ilK ky Kflsf pMQ nUM ibwpR dI JolI ivc pf dyx df Auprflf kIqf hY ?

17= JUTy JFsy df aiqaMq duKdfeI pwK--

aMimRq pfn krn vfly nUM ieh inscf krf dyxf ik:-

(1) aMimRq df Gut aMdr lMGidaF hI Aus dy ipCly sfry jnmF dy pfp bKLsLy jfxy
hn .

(2) iPr BFvyN Auh mMd krmI hox krky bysLwk mukq nf vI ho sky, dsLmysL jI ny iPr
vI Aus nUM nrkF ivc nhIN pYx dyxF . sgoN Aus nUM ds hjLfr sfl qfeIN muV muV iswKF
dy Gr jnm DfrI jfx df mOkF imldf rihxf hY aqy afKLr ivcfrI mukqI nUM iswK dy
duafry qy hfjLr hoxf hI pYxf hY .

kI afp jI dy ivcfr ivc, iensfnIaq df gl Guwt dyx vflf ajyhf JUT, siqgrF
dy hI mUMho boilaf drsf dyxf siqgurF dy pfvn pivwqR nfm nUM gMdf dfgL lf dyx vflI
bRfhmxI nIcqf nhIN hY ? kI ieh ivcfr ky hYrfnI aqy psLymfnI nhIN huMdI ik, sMq
gurbcn isMG jI iBMzrF vfly ajyhf anrQ vI kr skdy sn ? qusIN qF bRhm
igafnI aqy jfxI jfx ho aqy cMgI qrHF smJdy ho ik ajyhI soc nfl icMqfqur ho
jfx df kfrn kI hY . gurU sMgq ivcly suihrd pfTkF dI jfxkfrI leI ies gMBIr
icMqf df kfrn ilKxF jLrUrI hY ik---

siqgurF df ieh pwkf PLqvf hY ik jd iksy mnuwK nUM ieh inscf ho jfey ik iksy KLfs
Drm-krm dy kr lYx nfl Aus dy ipCly kIqy jnm-jnmFqrF dy sfry pfp KLqm ho
jFdy hn qF Auh vzf mMd-krmI bx jFdf hY aqy insMg ho ky pfp krn ivc juwt
jFdf hY . ijs kfrn Auh afqmk mOqy mr ky gMdgI df kIVf bxdf hY . sFJI sgl
jhfny, aqy sdIvI swc vflI bfxI Aucrn vfly siqgurU jI df PLurmfn hY :---

pfp krih pMcF ky bis ry .. qIriQ nfie khih siB Auqry ..

bhuir kmfvih hoie insMk .. jmpuir bFiD Kry kflMk .. 2 .. {1348}--2

arQ:--(ijhVy mnuwK, kfm kroD loB, moh hMkfr ) pMjF ivkfrF dy vws ivc rih ky
pfp krdy rihMdy hn, iPr iksy qIrQ Auæwqy iesLnfn krky ( Bfv, ajyhy kiQq pfpf
nfsk krm krky) smJdy hn ik sfzy sfry pfp lih gey hn, iPr Auh Jfkf lfh
ky muV muV pfp krI jFdy hn, aqy ajyhy pfpF dy kfrn Auh bMnH ky jmrfj dy dysL
pucfey jFdy hn (Bfv, afqmk mOqy mr ky ivkfrF dI gMdgI ivc sVdy nrkI kIVy
bx jFdy hn) .

sMq mhF purK jIE ! ieh ikvyN mMn ilaf jfvy ik afp jI nUM ies gwl df pUrf
igafn nhIN hY ik gurU gRMQ sfihb dy iswK nUM mrn AupRMq imlx vflI Ausy mukqI dy
iml jfx df lflc dyxf mn-mwq hY, ijs mukqI df dfqf, hjLfrF sflF qoN bRfhmx
bxI bYTf hY . sMq mhF purK jIE ! ieh qF dws idAu ik, mrn AupRMq imwlx vflI
ijs mukqI df JFsf dy rhy ho Aus mukqI df pqf iks nUM hY ? ikAuN siqgurF nUM vI
JUTy aqy byasUly iswD kr rhy ho ? qusI ikhVf jfxdy nhIN ik mrn AupRMq imldI
mukqI df Brm kwZx leI sRI gurU gRMQ sfihb jI df PLurmfn ies pRkfrN hY:--mUey
hUey jAu mukiq dyhugy, mukiq n jfnY koielf .. {1292}-2 . kI sMqF mhF purKF ny
kdy suKmnI sfihb iDafn nfl nhIN sI piVHaf ? jy piVHdy rhy sn qF AunHF nUM pqf
hoxf cfhIdf sI ik pMcm gurU nfnk jI nUM AuhI mukqI cMgI lgdI hY ijhVI
jIAuNidaF hI imldI hY aqy ijs dy kfrn awgy vizafeI Biraf suK imldf hY--kir
ikrpf ijs kY ihrdY grIbI bsfvY .. nfnk eIhf mukiq afgY suKu pfvY .. 1 ..
(278)-12 aqy iPr---ijsu nfmu irdY so jIvn mukqf ..(1156)-1-4 . nfm
aMimRq ihrdy ivc af visaf qF mnuwK jIvn mukiq ho igaf .

afp jI nUM ikhVf pqf nhIN ik srIrk mOqy mr cuwky mnuwK nUM jIvn mukiq nhIN
mMinaF jFdf . jIAuNdf jfgdf hI ijhVf mnuwK jIvn mukq ho jfey, mrn AuprMq
AuhI, pRBU dy drbfr ivc afdr pfAuNdf hY . kI pfTkF dI jfxkfrI leI qusIN ieh
ilK skx dI Kycl kr idAugy ik jIvn mukq mnuwK dI insLfnI kI hY ? pr dfs dI
ieh mMg inrmUl hY . ikAuNik jy qusF swcI gwl dwsxI huMdI qF eyzf kuPLr ilKdy hI
ikAuN .

KMzy bfty dy aMimRq dy Ckx dI sfrI mhwqqf Ausy vyly hI KLqm kr idwqI jd sMqf
mhF purKF ny eyzf vzf JUT ilK idwqf ik, N klgLIDr jI aMimRqDfrI ho cuwky
kurihqIey isMG dI bFh vI ds hjLfr sfl qFeIN nhIN Cwzdy aqy afKLr afpxy aMimRq
DfrI iswK nUM mukqI dy ky hI suK df sfh lYN dy hn N -- ies lfry qoN hoey kOmI nuksfn
bfry ivcfr Pyr krdy hF pihlF gurU gRMQ sfihb jI dy hukmF dI AulMÕxF bfry ivcfr
kr leIey .

dfs dy ivcfr ivc mukqI imlx df ajyhf JFsf ilK ky sMqF mhFpurKF ny gurU gRMQ
sfihb jI dy byaMq hukmF dI AulMÕxF kIqI hY . AunHF byaMq mhFvfkF ivcoN kuJ mhF
vfk, (gurU sMgq df PLqvf lYx leI) ies ieiqhfsk icwTI ivc ilKy jfxy bVy jLrUrI
hn:---

(A) so mukqf sMsfir ij guir Aupdyisaf .. iqs kI geI blfie imty aMdyisaf ..
iqs kf drsnu dyiK jgqu inhflu hoie .. jn kY sMig inhflu pfpf mYlu Doie ..
aMimRqu sfcf nfAu EQY jfpIaY .. mn kAu hoie sMqoKu BuKf DRfpIaY .. ijsu Git visaf
nfAu iqsu bMDn kftIaY .. gur prsfid iknY ivrlY hir Dnu KftIaY .. 5 .. {519}

ieh vI lokF nUM iks kfrn nhIN smJfAuNdy ik gurU dy AupdysL anusfr jIvn jugq
Zfl lYx nfl--

(a) nfnk siqguir ByitaY pUrI hovY jugiq ..

hsMidaf KylMidaf pYnHMidaf KfvMidaF ivcy hovY mukiq ..2.. {522}

sMq jIE ! ikqy Aus mukiq df vI igafn krf idAu ijhVI ies qrHF vI imldI hY--
-

(e) syie mukiq ij mnu ijxih iPr Dfqu n lfgY afie ..

dsvYN duafir rhq kry iqRBvx soJI pfie .. 3 .. {49ú}-3-5

ikqy ieh swc bolx dI ihMmq vI kr ivKfAu ik ijhVI mukqI df asIN zyrydfr ny
lokF nUM JFsf idwqf hY, Aus mukqI nUM swcy gurU df swcf isK byloVI mMndf hY---
(s) aMimRqf ipRa bcn quhfry .. aiq suMdr mnmohn ipafry sB hU miD inrfry .. 1
.. rhfAu .. rfju n cfhAu mukiq n cfhAu min pRIiq crn kmlfry ..

bRhm mhys isD muin ieMdRf moih Tfkur hI drsfry .. 1 .. {534}-3-29

kdy ies mhF vfk dy arQ vI sMgq nUM smJf dyx dI ikrpflqf kr dyxI jI :----

(h) mir mir jIvY qf ikCu pfey .. gur prsfdI hir mMin vsfey ..

sdf mukqu, hir mMin vsfey, shjy shij smfvixaf .. 3 .. {116}-11-12

swc-KMz invfsI, dmdmI tksffl dy sMcflk mhFpurK ividaf mfrqMz jI nUM apxy
siqgurF dy igafn dI brkq nfl imlx vflI mukqI df pqf nf hov,y ieh ikvyN
mMinaF jf skdf hY ? AunHF nUM ieh pUrf igafn sI ik mrn AupRMq iml skx vflI
kiQq mukqI, kyvl aqy kyvl bRfhmx dI luwt nIqI dI Aupj hY . ivcfr gocrI gwl
qF ieh hY ik, sMq mhFpurK jI, Aus ibwpRI mukqI dy iml jfx df koJf JFsf, KMzy-
bfty dy aMimRq nfl iks kfrn nQI kr gey hn ? siqgurF df PLurmfn qF ieh hY
ik, iksy vI cfry nfl jF iksy vI ivDI ivDfn nfl, kIqy Drm-krm nfl mukqI kdy
nhIN imlxI . gurdyv jI smJfAuNdy hn ik aslI mukqI Aus inrMjn df Byq smJx
nfl imldI hY:----

kIey Aupfv mukiq ky kfrin dhidis kAu AuiT Dfieaf ..

Gt hI BIqir bsY inrMjn qf ko mrmu n pfieaf .. 2 .. {7ú3}-2

pqf nhIN iks iksm dI sfDnF kIqI hoeI sI sMqF mhFpurKF igafnI gurbcn isMG
jI ny jo AunHF nUM siqgurF dy ies mhFvfk dI AulMÕxf krn dy pfp df jLrf BY nhIN
afieaf aqy mrn AupRMq imlx vflI kiQq mukqI vfly bRfhmxI JFsy nUM KMzy bfty dy
aMimRq nfl joV gey ?

siqgurF df hukm hY ik krqy dI QF Aus dI ikrq dI vizafeI nhIN krnI cfhIdI-


--kIqf ikaf sflfhIaY, kry soie sflfih .. (1239) siqgurF df PLurmfn hY ik
ikrq iek ajyhf pdfrQ hY jo ibnfs ho jfx vflf hY . Aus dI vizafeI krnI
insPLl hY . sdIvI swc vflI, atwl pdvI isrPL pRBU dI hY . Aus nfl juV ky atwl
pdvI dy mflk bxIdf hY---kIqf ikaf slfhIaY ijsu jfdy iblm n hoeI .. inhclu
scf eyku hY, gurmuIK bUJY, su inhcl hoeI .. (1ú88) . jl BfvyN iksy QF df hovy,
Auh kfdr nhIN hY . jl ivcfrf vI Aus kfdr (pRBU) dI ikRq hI hY . mMiqRaf hoieaf
jl vI sdf itikaf rihx vflf nhIN hY aqy GVI pl df koeI zrfmf krky alop ho
jFdf hY .

iksy pdfrQ dI, jF iksy mnuwK dI aslIaq qoN vD aQvf JUTI vizafeI krnI
sLrimMdgI df sbb bxdI hY . eyzy ivdvfn smJy jfx vfly ho ky KMzy bfty dy aMimRq
dI vfDU aqy JUTI isPq krn dy QF, sMqF mhFpuKF nUM scfeI df prcfr krnF Pwbdf
hY . KMzy bfty dy aMimRq-DfrIaF dy ieiqhfs dy ies pwK qoN kI muwkr skdy hF ? sRI
anMdpur ivKy ijs vyly siqgrU jI afpxy iswKF dy aqy prvfr dy smyq dusLmx dy
krVy Gyry ivc afey hoey sKLq aOkV ivc sn Aus vyly bydfvf ilK ky sfQ Cwz jfx
vfly kI AuhI nhIN sn ijnHF ny siqgurF koloN hI KMzy bfty df aMimRq Cikaf sI ? ieh
vwKrI gwl hy ik jd AunHF bydfvIaF nMU Gr idaF ny aqy guaFZIaF ny mw Qy nf lfieaf
qF bhuqy bydfvIey bIbI Bfgo jI dI pRyrnF kfrn kflK nUM Dox Kfqr muV mukqsr jf
sLhId hoey sn . BfeI zwlf isMG ny vI siqgurF dy hQoN hI aMimRq pfn kIqf sI, Auh
vI qF siqgurF nUM suiqaF hI Cwz ky iKskdf bixaF sI . aqy ivsLvfsL GfqI aMimRq
DfrIaF dIaF eyho ijhIaF imsflF awj bysLumfr hn . pihlI mrmuwK loV, gurbfxI-
igafn nfl juV ky jIvn-mukq hox dI hY .

by-aMimRiqaF nUM mMdf kihx vfly mhFpurKo jIE ! kI ieh Buwl gey ho ik ijnHF ny
afpxIaF jfnF KLqry ivc pf ky siqgurF nUM bVI gMBIr aOkV smy afpxy Gr rwK ky
syvf sMBfl kIqI sI, AunHF muslmfn BrfvF, gLnI KF qy nbI KF ny, kI KMzy bfty df
aMimRq Cikaf hoieaf sI ? auh smT bÍD nDCk, afQIafMQ ^QrX vDlD sI{N hr
pfsy KLUn dI ipafsI POj df Gyrf ipaf hoieaf sI aqy iBxk pY jfx qy dohF
muslmfn BrfvF dy tukVy kr idwqy jfxy sn . iPr Aus kfjLI ny vI ikhVf KMzy bfty
df aMimRq Cikaf hoieaf sI ijs ny jfx buwJ ky siqgurF nUM nhIN sI pCfixaf .

aMgRyjLF dy rfj qoN lY ky awj qFeI ijnHF iswK POjF ny bhfdrI idKfAux ivc sdf hI
nfmxf Kwitaf hY, AunHF POjF dy POjI jvfnF ivc bhuigxqI dfhVIaF kqrn vfilaf
dI huMdI hY . aMimRq DfrI aqy pMjF kkfrF df pwkf DfrnI Poj ivc msF koeI iewk
awD hI huMdf hY . kI dws skdy ho prmvIr cwkr lYx vfilaF ivcoN iks POjI bhfdr
ny KMzy bfty df aMimRq Cikaf hoieaf sI ? Cyvy gurU sfihb jI qoN arMB ho ky 1699
dI ivsfKI qwk byaMq jMg AunHF isKF ny hI ijwqy sn ijnHF ajy KMzy bfNty df aMimRq
nhIN sI Cikaf . AunHF ivcoN afiraF nfl vI cIry gey, AubldIaF dygLF ivc vI bYT
gey pr AunHF ivcoN koeI iewk vI ajyhf kwcf ipwlf nhIN sI inkilaf ijs ny siqgurF
nUM bydfvf ilK ky dy idwqf hovy . jLrf ivcfr ky dwsx dI ikrpflqf kr dyxI ik Auh
ikhVI sLkqI hY ijs dy kfrn iswKI Dfrn kr cuky bwcy awg ivc kudxoN nhIN zrdy
rhy aqy awj vI mrn mfrn leI swB qoN awgy hn ? ies Byq qoN afp jfxUM hoxf aqy
lokF nUM jfxUM krfAuxF hI pMQ dI swcI syvf smJI jf skdI hY ?

iKmf krnf, ieh nf smJ lYxf ik dfs KMzy bfty df aMimRq Ckx dy ivruwD hY .
prvfr smyq dfs ny aMimRq Cikaf vI hoieaf hY aqy hornF nUM aMimRq DfrI bxn dI
pRyrnF vI krdf hF . dfs df pwkf ivsLvfsL hY ik ijs idn pMQ ny pMjF kkfrF dI
rihq iqafg idwqI Aus idn isK pMQ df Bog pY jfxf hY . pr aMimRq dI aslIaq
nUM Bulf ky JUT nfl juV jfx nfloN vzI bdiksmqI hor koeI nhIN hY ? KMzy bfty dy
aMimRq ivcoN cuMJ Br ky pI lYx vflI icVI aqy icVy df afps ivc hI lV mrn vflI
khfxI nUM swc df rUp dy dyx vfly quhfzy prcfr df sdkf sMq jrnYl isMG jI vI
ikhf krdy sn ik Auh aMimRq Ckf ky bicaF nUM bMb bxf rhy hn . iPr gurmiq
rihq mrXfdf isrlyK vflI pusqk ivc quhfzy hwQF dy ilKy Brosy qoN hIN pRBfvq
hoey pMQ dy nOinhflF ny ies kiQq pMQk sMGrsL ivc afpo ivc lV ky mr jfx vfly
Ausy icVI cVy vFg bhuqf lhU GridaF df hI zohilaf hY . siqgurF ny ijs aMimRq
DfrI nUM rihmq df PLirsLqf bxfieaf sI, kI Ausy hI isMG-srUp nOinhfl ny, quhfzy
prcfr qo pRBfvq ho ky inrdeI ksfeæIaF vFg inhwiQaF aqy by-ksUrf df srb
nfs nhIN kIqf ? quhfzI ilKI rihq mrXfdf df hI iswtf hY ik 1984 dy GwlU Gfry
dy idnF qoN keI aMimRq DfrI isMG-bicaF ny keI keI vfrI kys ktfey aqy muV rwKy
. aqy quhfzI bxfeI mrXfdf nfl iqafr kIqy aMimRq dy Guwt pI cuwky ivdysLF ivc
ajyhy piqq iswK bwcy vI byaMq hn ijhVy dobfrf isMG swj jfx df iKLafl ies
krky CwzI bYTy hn ik pihlf Cikaf aMimRq ikhVf aMdroN inkl igaf hY . ds
hjLfr sfl ivc imlx vfly agilaF jnmF ivc pMj kkfrF dI rihq rwK ky mukqI
pRfpq kr lYx df mn bxf ilaf hoiæeaf hY .

siqgurF dI isiKaf ny ijs isMG nUM dInF duKIaF df shfeI, imT bolVf aqy iKmF df
puqlf bxf ky lokF dIaF njLrF df qfrf bxf idwqf hoieaf sI, ijs isMG nUM vyKidaF
mnF dy aMdr TMz vrq jFdI sI aqy Aus dI syvf krn nUM mn bycYn ho jFdf sI,
quhfzy ies Gfqk prcfr dy kfrn, awj cVHdI klf vfly bfxy dy DfrnI, aMimRq
DfrI nOjvfn nUM vyKidaF hI cMgy Bly guriswK df vI sfh suwk jFdf hY, mOq pRqwK
njLr afAux lwg pYNdI hY aqy hr koeI aMdr Kfqy eyhI ardfs krdf hY ik N ies
blf nuM rwb suK suKF nfl tfl dyvy N N . ajy kwlH hI ijhVf isMG inrvYr aqy ipafrF
lwidaf idws afAuNdf sI, awj AuhI isMG vYr vflI bdlf lAU rucIaF vfly hMkfr nfl
lwidaf zrfAuxF ivakqI bixaf hoieaf hY ]

kI gurU dy pMQ nUM ieh sfrI dyx, quhzI ilKI gurmiq rihq mrXfdf aQvf quhfzy
ibwpRI prcfr dI nhIN hY ? kI quhfzI dmdmI tksfl ny hirmMdr sfihb dI afx
sLfn nUM vwtf nhIN lfieaf ? iPr kI qusIN dws skdy ho ik zyrydfrF dI agvfeI ivc
cl rhy ies sMGrsL ny pMQ df kI svfiraf hY ? kI gurU df iswK iksy smyN vI eyzf
inGiraf hoieaf aqy igaf gujLiraF bixaF sI ik hrmMdr sfihb nUM mwQf tykx
jfx lwgf cup krky apxI qlfsLI puls dy krmcfrI nUM dyxI Jwl jfvy ? kI
KLfilsqfn lY dyx dy JFsy nfl sRI hirmMdr sfihb dI pfvnqf vI srkfrI
krmcfrIaF dy rihm qy nhIN jf itkfeI ? kI mMjI sfihb aqy gurU nfnk invfs
ivckfrlI sVk qy kdy pihlF vI puls dI gsLq huMdI iksy ny vyKI sI ? kI ieh
sfrI dyx AunHF hI mhF purKF dI nhIN ijnHF ny afpxf bcpnF qy jvfnI sMq bfbf
gurbcn isMG jI qoN isiKaf lYNidaF hI gujLfry sI ? kI iswK jgq nUM ieh sfrI dyx
quhfzI (mohx isMG jI dy zyry vfly) mhFpurKF dI hI nhIN hY ? kI gwdI dy loB ny,
cyilaF qoN syvf krfAux dy pey Buws ny aqy lokF dI kmfeI Kfx dy lflc ny sMq mohn
isMG aqy sMq krqfr isMG dy rUp ivc quhfzy hI zyry qoN pRgt ho ky mihqy ipMz iewk
hor nvIN gwdI nhIN Qfp leI ?

jy Auqly anumfn gLlq hn qF aslI gwl qusF ilK ByjxI . jy quhfzI dlIl
gurbfxI dy pMj sLbdF ny swcI kr idwqI qF dfs pRvfr smyq iBMzrI af ky iKmF
mMgygf aqy akfl qKLq sfihb ijhVf zMn lfvy iKVy mwQy Bugqy gf . jy iæeh sfry
anrQ gurmiq qo aigafnqf kfrn hoey hn qF iPr jLrf TMzy idl nfl ivcfr ky
dwso ik, kI quhfzIaF njLrF ivc iksy nfsvMq pdfrQ nfl krfmfqI sLkqIaF joV
dyx dy pfp nfloN koeI hor vwzf pfp vI ho skdf hY jI ?

kI qusI siqgurF dy Aus aMimRq dI soJI krf skdy ho ijs nUM asF Gwty ivc rlf
idwqf hY ? :--

kr mih aMimRqu afix insfirE .. iKsir gieE BUm pir zfirE .. 2 .. {389}-
25-76
dfs dI quwC buDI anusfr, sfD-ByKF vfilaF irsLIaF munIaF, jpIaF qpIaF afid
ivc irDIaF isDIaF dI krfmfqI sLkqI hox df Brm, aQvf iksy KLfs pdfrQ ivc
kiQq krfmfqI sLkqIaF hox df Brm pfAuxf bRfhmx dI luwt nIqI df KLqrnfk aMg
cilaf afAuNdf hY . krfmfqF dI sLkqI qy ivsLvfsL rwKx vflf mnuwK BrmI ho jfx
krky afqmk suK guaf lYNdf hY . so suKIaf ijsu BRmu gieaf .. (118ú) krfmfqF dy
Brm ivc pY jfx nfl mnuwK dy svY Brosy vflI sLkqI ivc vwzI kmjLorI af jFdI hY
. krfmfqF dy suafd ivc pY ky Aucy afcrn aQvf AucI afqmk avsQf dI pRfpqI
vfly asl insLfny qoN mnuwK AuæwKV jFdf hY . irDIaF isDIaF dy Brm qoN iswK nUM dUr
rwKx leI siqgurF ny jpujI sfihb dI bfxI qoN hI AupdysL dyxf arMB kr idwqf hY-
-afip nfQu nfQI sB jf kI, iriD isiD avrf sfd .. (29) kI siqgurF dy ies
hukm dy nfl ajyhy hor keI hukmF nUM iBMzrF vflI tksfl dy mhFpurK aYvyN vfDU
mMndy hn ? ik jF afpxy mn mwqI arQF nfl gurbfxI df ieh isDFq ivgfV dyx dy
pfp nUM pfp hI nhIN mMndy ? iPr kI idRsLtmfn aqy nfsvMq pdfrQF ivc krfmfqI
sLkqI df ivsLvfsL vI mfieaf nhIN hY ? kI mfieaf iewk hircMdAurI, hvfeI iklHf
iek Brm, iewk BulyKf, imRg iqRsnF aQvf ruwK dI CF nhIN hY ? kI afp jI dy ivcfr
ivc siqgurF dy ies mhF vfk df sLuwD Aucfrn aqy ivDI nfl inrf pfT krI jfxF
hI Pl dfiek hY ik jF ies qoN imldIN isiKaf lYx qo mnuwK nuM lfB lYxf cfhIdf
hY:--

hir cMdAurI icq BRmu sKIey imRg iqRsnf dRum Cfieaf .. cMcil sMig n cflqI sKIey
aMiq qij jfvq mfieaf .. ris Bogx aiq rUp rs mfqy ien sMig sUK n pfieaf ..
DMin DMin hir sfD jn sKIey nfnk ijnúI nfmu iDafieaf .. 2 .. {8ú3}-2-5

afs hY, afp jI pfTkF dy mn dI sLrDf df siqkfr krdy hoey, ies mhF-vfk dy
arQ ilK ky Byjx dI Kycl nUM gurU dI syvf smJogy . pr arQ gurmuK ho ky krny
hn, mnmuK ho ky nhIN . afpxy arQF dI sLuwDqf dI prK hor gurbfxI sLbdF qoN
krnI huMdI hY . afpxI akl vrq dy gurmiq isDFq dy iksy iewk vI pwK dI KMznF
krn vfly arQ hUV mwq hY aQvf mnmuKqfeI hY .

18= kuwTf

mfs Kfx dy ivroDI, BfeI rxDIr isMG ijhy KojI ivdvfnF dIaF pusqkF vI pVHIaF
hn, pr mfs Kf lYx dy aqy mfs nf Kfx dy AupdysL ivc, ijs qrHF dIaF gwl-
bdlIaF, ividaf mfrqMz sMq igafnI gurbcn isMG jI ny kIqIaF hn, ajyhI
imsfl hor iksy pusqk ivc nhIN imlI .

gurmiq rihq mrXfdf dy 82 sPLy qy kuwTf isrlyK hyT ilKdy hn--N

N muslmfn dy klmy vflf ijLbHf kIqf mfs nhIN Kfxf cfhIdf N .

eynf pVH ky XkIn bwJdf hY ik ies msly qy sMq jI sRI akfl qKLq dI mXfdf nfl
sihmq hn . pr sMq jI Jwt hI gwl bdl jFdy hn . olKdy hn:---

(sfD-bcn-) AuNj qF mfs cMgf nhIN hY . jo iksy mfs nUM KFdf hY, Aus dI psLU vrgI

buwDI huMdI hY . ijs mfs nUM KFdf hY qy Aus jUn pYxf pYNdf hY . idl pRym

qoN KflI rihMdf hY, qy mn pusLt ho ky BogF nUM bhuq cfhuMdf hY .

sMq jIE, bynqI hY ik gurbfxI ivc qF ajyhf gurU-PLurmfn koeI nhIN hY iks qoN ieh
iswD ho sky ik mfs Kfx vfly dI buwDI psLU vrgI ho jFdI hY . gurbfxI ivc ajyhf
vI koeI sLbd, slok, jF quk nhIN hY, ijs qoN ieh igafn pRfpq huMdf hovy, ik mnuwK
Ausy jUMn ivc pYNdf ijs mfs nUM Auh KFdf hY ? iPr qusIN ieh AupdysL gurmiq rihq
mrXfdf df ihwsf, iks dlIl nfl bxfieaf hY jI ? mfs Kfx dI gwl ivc qusF iksy
psLU df ijkr vI nhIN kIqf . kI kyvl mfqR N mfs N dI vI koeI afpxI awzrI jUMn
huMdI hY jI ?

gurbfxI dI iewk iewk quk ibnF iksy aqy pqy qoN ilKI hY . aqy iksy quk dy arQ vI
nhIN ilKy .

ijnHF gurU bfxI dIaF qukF dI vrqoN mhF purKF ny kIqI hY, AunHF df Auqfrf aqy loV
anusfr, mhfpurKF dy afpxy bcn aqy AunHF pRqI sLMky ies pRkfr hn :---

N BY pieaY qn KIn hoie loB rq ivchu jfie . N

N sc kI kfqI sc sB sfr . N

jor kIaf so julm hY lyie jbfb Kudfie . dPqr lyKf nIksy mfr muhY muih Kfie .
(sPLf 82)
(sfD-bcn-) AuNj sfD sMgq jI ! ijhVf ihMdU qrIky nfl mfrdy hn bwkiraF nUM
AunHF nUM vI ikhf hY--

N byd pVY muK mITI bfxI . jIaf kuhq n sMgY pRfxI . N

N mfs Coz bYs nk pkVih rfqI mfns Kfxy . N

(sfD-bfxI-) ijhVy mfs nhIN KFdy, nk PV ky bih jFdy hn qy rfq mUM pRfey GrF

df mfs KFdy hn Auh BI pfpI hn . mfs Cwz ky Auh Cuwt nhIN skdy .

hy sMq mohn isMG jI ! ieh iks pRkfr dI gwl-bdlI hY ? mfs Kfx vfly vI pfpI
kih ky aMq ivc ieh ilK idwqf ik, N mfs Cwz ky Auh Cut nhIN skdy N . kI mhFpurKF
df Bfv ieh hY, ik, BfvyN koeI mfs KFdf hovy qy BfvyN, mfs Kfxf Cwz dyvy, bcf iksy
pfsy vI nhIN ? iPr iæeh N rfq pRfey GrF df mfsL Kfx N vflI gwl, iviodaf mfrqMz
jI nUM ikQoN suJI hY ? N mfns Kfxy N df arQ N mnuwK Kfxy N iks ivDI nfl nhIN bxdf
?

N eyqy rs Coiz hovY sMinafsI nfnk khY ivcfrf . N

(mhFpurK-bfc-) ijMnf icr sfry kukrm, ivsLy rs nhIN Cuwty Auh iqafgI iks qrHF
ho skdf hY .

pihly pfqsLfh jI ny KMzn kIqf hY .

mhFpurK mohn isMG jI ! ieh qF dwso ik siqgurF ny KMzn kI kIqf hY . AuqlI quk
ivcoN vI ieh sfPL nhIN huMdf ik, siqgurF ny ijnHF rsF dy iqafg dI gwl kIqI hY,
Auh ikhVy N eyqy rs N hn . 26 qukF dy slok ivcoN kyvl iewk quk cux ky, iks
pRkfr df BulyKf pf rhy ho, mhFpurKo jI !? jLrf ies pfsy vI cfnxf pf dyxf jI .

(zyrfvfdI-vfk-) jo kuwkV mfrdf sI kfjLI Aus nUM vyK ky sRI sulqfn pur sfihb jdoN
siqgurU sfihb jI

ivcrdy sI Aus vkq kfjLI dy coly qy lhU dI iCwt pY geI qF ikhf colf plIq ho
igaf
hY . Aus vkq mhfrfj jI ny ikhf ik-- (jy rq lgY .. )

iBMzrF gwdI dy mflk, snmfn jo sMq mohn isMG jI ! jy ikqy kfjLI dy jfmy qy lhU dI
iCwt nf pYNdI, jF kfjLI Aus lhU-ilbVy jfmyN nUM plIq nf mMndf qF kI siqgurF ny
ieh slok nhIN sI AupcfrnF ? aqy jy kfjLI jfmF lfh ky kuwkVI hlfl krdf huMdf
qF vI siqgurF nUM ieh slok ikQoN suwJxf sI ? gurmiq igafn dy mgr N hwQ Do ky
ikAuN pY gey ho ? ikqy hrfm dI kmfeI qy cldf, quhfzf hlvf mMzf hI bMd nf ho
jfey ?

jy rqu lgY kpVY jfmf hoie plIqu . jy rqu pIvih mfxsf iqx ikAu inrmlu cIqu .

hy sMq jIE jI ! ieæh iqn dy QF N iqx N ilKx ivc koeI KLfs Byq hY ik jF Cfpy
vfilaF dI Buwl hY ? aqy lgdy hQ ieh Brm vI kwZ hI idAu, ik gurU bfxI ivc N
ivsLrfm icMnH N do lkIrF ( .. ) hY qusI hr QF iewk lkIrq ( 1 ) hI pf rhy ho koeI
Buwl hY jF (ikAuNik gurbfxI dy arQ vI ivgfV rhy h so-) siqgurF dy srUp qy hr
pfisAuN ikqy igixaF-imiQaf pUrf hwlf qF nhIN bol idwqf hoieaf ?

(sfD df ibwpRI-bfc-) Kflsf, ihMdU, muslmfs, ksfeI, vYsLno sB qoN rihq hY (


Kflsf akflpurK kI POj hY ) jy ikqy

Drm dI riKaf krdy hoey jMg dy kfrn aMn afid nf imly qy pRfx rwiKaf vfsqy
Kfxf pvy qF

hQI Jtkf kr ky pRfx bcfey . Auh vI jy krky icq cfhy qF ijs ny vI AuNÖ vI
Ckxf hovy qF

vI hQIN Jewkf krky, pr mfs Kfxy kr ky bfxI pVHn qoN mn afls krdf hY qy
ivkfr Purdy

hn qy dUjf pfp puMn df BogI jo krygf Brygf . jo kql krygf so kql hovygf . jo
riKaf krygf

Aus dI riKaf hovygI . aDny ksfeI dI sfKI hY. ijvy N mhf ksfb CurI sit pfeI N
.....
ies sfD-vfk bfry awgy jf ky sMpRdfeI pRnflI vfly pYrf nM: 26 ivc sLMky ilKy hn .
hflI eyhI dws idAu ik, (sMq-vfk dy ijMny ihwsy hyTF lkIr hY, Auh) kql mnuwK df
hY ik jF kuwkV, bwkry dfl ? pr ies puCxf dfs dI mUrKqfeI hY, gwl qF mfs Kfx
dI cwl rhI hY soN spwsLt hY ik sMqF ny kql vI kuwkVf, bwkiraF afid jIvF df vI
ikhf hoxf hY ? ies isDFq nfl iPr ijhVf mnuwK, jIvF nUM pIh ky KFdf hY Aus nUM vI
qF iPr pIh ky hI nf KfDf jfvygf ? jyqy dfxy aMn ky jIaf. .........

hz bIqI ?

1983 ivc jd sMq mhFpurK jrnYl isMG jI ny KLflsqfn morcy dI bfg-zor sFBI
hoeI sI qF idn vyly AunHF df zyrf gurU nfnk invfs srF dI Dur AuqlI Cwqy hoieaf
krdf sI . bhuqI vfrI dfs vI AunHF dy kol bYT ky dsm gRMQ dI kQf aQvf AunHF dy
hor bcn suixaF krdf sI . dfs nUM vI AunHF ivc dsLmysL jI hI afey hoey anuBv
hoieaf krdy sn . dfs nUM AunHF ny keI guiJaF kMmF ivc virqaf sI so dfs qy sMqF
dI KLfs ikrpf idRsLtI sI . nvMbr df mhInf afpxy aMqly idn pUry kr irhf sI .
sMqF dy drsLnF nUM afAux vfilaF df mylf lwgf hI rihMdf sI .

amrIkf qoN iewk iswK zfktr afpxy aMimRqDfrI shury nfl, sMqF dy drsL nF leI M
afieaf . dfhVI kqry pr pocvI pwg vfly, gory icty, motIaF awKF vfly sunwKy jvfn
zfktr ny qkVI rkm sMqF dI Bytf kIqI . PLqh bulf ky shurf jvfeI nyVy hI bYT
gey . sMq jI Duwpy ivCfey qKLq-pusL Auqy swj rhy sn . pfvy kol dfs bYTf sI . sMqF
ny zfktr jI koloN keI qrHF dy svfl puwCy . kMm kI krdf hYN, kdoN df amrIkf igaf
hY, qnKfh ikMnI lYNdf hYN afid, aqy iPr Aus nUM kys rwK ky isMG swjx leI AupdysL
kIqf . zfktr jI ny puwC ilaf--N sMq jI mfs Kfxf cfhIdf hY ik nhIN ? N

ajy eynI gwl zfktr jI dy mUMh ivc hI sI ik sMqF Jwt hI boly--ikAuN BfeI zktr
muMizaf, kI qUM afpxy puwq df klyjf BuMn ky Kf lvyN gf ? N

ies acncyq af vwjy bMb dy goly qoN zfktr Gfbrf igaf . sMqf dy cuPLyry bMdUk
DfrIaF dI DfV sI . hr pfsy cuwp jhI vrq geI . sMqF dI ieh gwl isafxy
mhFpurKF vflI nhIN sI . so sfry sroqy pRysLfn sn . dfs vI cuwp df cuwp rih igaf
sI . eyQy bolx vfilaF dI aMqm hflq dfs awKI vyK cuwkf sI . QuhVy icr ipCoN hI
iJwQf ipaf hoieaf ivcfrf zfktr boilaf-- N sMq jI mYN qF igafn dI gwl puCI sI
qusF mYnUM gflH hI kwZ mfrI N .
hux sMq jI vI jLrf ku mwTy pY cuwky sn . boly--BeI jdoN jMg lwgf hovy qF pRfxF dI
riKaf leI mfs Kf lYx ivc koeI hrj nhI . anMd pur sfihb dy Gyry smy, isMGF ny
hr pRkfr dy psLUaF df mfsL KfDf sI . N

Boly aqy srl suBfv nOjvn zfktr ny agoN iPr puwC ilaf--qF kI sMq jI pRfx
bcfAux leI afpxy puwqr df klyjf kwZ ky Kf lYxF isKI prMprf hY ? sMqF nUM vI
ieh bcn bMb dy goly vFg hI lwgy sn . kOx hY jo sMqf df bcn AultfAuNx dI ihwmq
krdf hY . bMdUk DfrIaF df Gyrf qMg ho igaf . hr pfsy cuwp sI . iPr kI hoieaf
ieh afpxy ivsLy dI gwl nhIN hY . gwl eynI hY ik sMq jrnYl isMG vI afKLr ividaf
mfrqMz sMq igafnI gurbcn isMG dI dyK-ryK ivc pRvfn cVHy sn . AunHF ny
dubfjrI aqy do-rMgI gwl jLrUr krnI sI . mfs Kfxf pfp vI hY aqy bxf kyy Kf vI
skdy ho .

19= ibwpRI gRQF df JUT vI grumiq rihq mrXfdf df ihwsf ?

pihlF vI bynqI kr cuwkf hF ik isvfey vydF dy bfkI iksy vI bRfhmxI gRMQ nUM
afrIaf smfjI ihMdU vIr mfnqf nhIN idMdy aqy Auh rfmfiex aqy mhFBfrq
khfxIaF nUM mKLOl krdy hn . {BfsLf ivBfg pMjfb-sRI gur pRqfp sUrj-sPLf
32}eyDr iswK kOm nUM tksflI isiKaf dyx pKMz rcfeI bYTy mhFpurK jLordfr
sLbdF ivc prcfr qF ies mhFvfk df krdy hn--siqgurU ibnf hor kwcI hY bfxI-
-pr afp AuhI mhFpurK (sMq gurbcn isMG aQvf qusIN sMq mohx isMG jIN) swc dy
avqfr, sRI gurU nfnk jI dy ieiqhfs nU,M bRfhmxI imiQafkfr dy aDfr qy, jd JUT
nfl joV rhy hox qF kI klyjf mUMh nUM afvy ik nf ? kI ajyhf kuJ iæes nIq nfl qF
nhINN kIqf jf irhf ik iksy smy lok ieh kihxF arMB kr skx ik jd bRffhmx df
iliKaf imiQhfs klpxf dI Aupj hY qF Aus dy aDfr qy iliKaf isK gurUaF df
jIvn ikvyN swc ho skdf hY ? mhF purKF dy Aus duKdfeI prcfr df vyrvf ies
pRkfr hY:--

(1) gurmiq rihq mrXfdf pusqk dy 15 sPy qy-- pivqR gur bMsfvlI--isrlyK
dy hyTF, dsF siqgurF jI dI bMsfvlI ilKxI ieAuN arMB krdy hn-pihlI
pfiqsLfhI- siqgur nfnk dyv jI mhfrfj, bydI bMsI sRI rfmcMdr jIdy puwqr ksLU
dI vMs dy kflkyq ny kFsLI jf ky byd pVy, ienHF qoN bydI bMs clI .dUjI pfiqsLfhI--
siqgur aMgd dyv jI mhfrfj, qyhx vMs . lCmx dy qwK nfmy puwqy qoN qyhx vMs
clI . qIjI pfiqsLfhI--siqgurU amrdfs jI, Bwly bMs . sRI rfm cMdr jI dy BfeI
BrQ dy puwqr Bwlx qoN Bwly bMs clI . cOQI pfiqsLfhI--siqgurU rfm dfs jI, soZI
bMs . lAU dI vMsL coN kfl rfey, ienHF dy puwqrF coN iewk ny snOZ dysL dy rfjy nUM ijq
ky Aus dI puwqrI ivafhI qF Aus qoN soZ bMs (soZI vMs) clI .

rfmfiex, mhFBfrq aQvf ihMdUaF dy iksy vI gRMQ ivc bRfhmx ny gurU sfihbfn nUM
sRI rfmcMdr dI jd nfl ikqy nhIN joiVaf . iPr sMq igafnI gurbcn isMG, jo
gurbfxI dy mhFn ivdvfn krky pRiswD sn aqy sMgqF nUM gurbfxI dI kQf suxfieaf
krdy sn, AunHF mhFpurKF ny iks AucycI mjbUrI dy kfrn gurbfxI dy hukmF dI
prvfh nf kridaF siqgurF dI jfiq goq, vrn afvrx, ilKxf arMB kr idwqf ?
iPr gurmiq dy iks isDFq nUM smJfAux leI siqgurF nUM sRI rfm cMdR dI jd ivcoN
hoey ilK idwqf ? kI ieh kuJ ilKxF gurmiq rihq mrXfdf hY ? kI afp nUM vI pqf
nhIN ik BgqF dI jfq pfq, vrn afvrn, isrPL pRBU df nfm huMdf hY ? kI quhfnUM vI
ieh pqf nhIN ik mnuwK dI jfq kyvl iewk hY ? ikAuNik ieh pusqk qusF (igafnI
mohn isMG iBMzrF vfilaF ny) CpvfeI hY ies leI afp jI qy hI ieh pRsLn hY ik,
kI afp jI nUM vI gurbfxI dy ienHF mhFvfkF df koeI iDafn nhIN sI krnf cfhIdf :-
--

pihlI pfiqsLfhI sRI gurU nfnk jI dy AucfrI bfxI ivcoN kyvl pMj mhFvfk---

1= rifu mflu rUp jfiq jobnu pMjy Tg .. eynúI TgI jgu Tigaf, iknY n rKI lj ..
(1288}-vfr(23)

2= agY jfiq n joru hY agY jIAu nvY ..---3 .. {469}-vfr-3

3= jfiq rhy piq ky afcfrf .. idRsit BeI suKu afqm Dfrf .. 4 .. {221}-1

4= jfxhu joiq n pUChu jfqI afgY jfiq n hy .. 1 .. rhfAu .. {349}--3

5= jfiq jnmu nh pUCIaY sc Gru lyhu bqfie .. sf jfiq sf piq hY jyhy krm
kmfie ..

jnm mrn duKu kftIaY nfnk CUtis nfie .. 4 .. {133ú}-1ú

gurU amr dfs jI (qIsrf srUp) dy PLurmfnF ivcoN vxgImfqR---


6= hir Bgqf kI jfiq piq hY Bgq hir kY nfim smfxy rfm .. ---2 ..{768}-
CMq-1-2

7= nf mY jfiq n piq hY nf mY Qyhu n QfAu ..

sbid Byid BRmu kitaf guir nfmu dIaf smJfie ..2.. {994}-4

m: 4 .. keI gurU sLbdF ivcoN kyvl Audfhrx vjoN .

8= sMq jnf kI jfiq hir suafmI qum Tfkur hm sFgI ..- - 2 .. {667}-2

gurU arjn dyv jI dy ajyhy byaMq PLurmfnF ivcoN---

9= nfmu jfiq nfmu myrI piq hY nfmu myrY prvfrY ..

nfmu sKfeI sdf myrY sMig hir nfmu mo kAu insqfrY ..1..{713}-2

1ú= ikCu rUpu nhI ikCu jfiq nfhI ikCu ZMgu n myrf .. ikaf muhu bolh gux ibhUn,

nfmu jipaf n qyrf .. hm pfpI, sMig gur Aubry, puMnu siqgur kyrf .. 2 .. {167}-
6-12-5ú

sKLq hYrfnI dI gwl qF ieh hY ik eysy hI pusqk dy 63 sPLy qy KMzy bfty df aMimRq
pfn kr hty isMGF nUM AupdysL dyx leI mhFpurK jI afp hI ilKdy hn--ieh mn,
qn, Dn hux quhfzf gurU dI Bytf hY . aj qoN quhfzI ipClI jfq, goq nfs ho cukI hY
.

gurU Dfrn leI siqgurF nUM swc KMz Byjx vfly mhF purKo, kI siqgurF dI ipClI
jLfiq qusF AudoN vI kfiem hI rKI sI ? clo jy qusI siqgurF dI jfxkfrI isrPL jLfq
dy afsry hI dy skdy sI qF AunHF nUM imiQhfs dy rfmcMdR dI jd ivc iks gRMQ dI
ilKq dy aDfr qy jf vfiVaf ? dsm gRMQ dI, ijs ilKq df hvflf dyx dI gwl
socdy ho Auh kuJ quhfzy hI iksy vMsLk ny iliKaf hoieaf hY, qF jo iswKI nUM hOlI hOlI
bRfhmx dI JolI ivc hI pfieaf jf sky . kI Aus gRMQ dIaF sfrIaF ilKqF gurbfxI
dI ksvwtI qy pUrIaF AuqrdIaF hn ? kI Aus gRMQ ivcoN cMgf aqy mfVf dohF hI qrHF
df AupdysL lY skx df msflf nhIN hY ? ieh sfrf kuJ ivcfr ky ajyhI syD bKLsLo ik
pfTkF dy sfry BulyKy dUr ho jfx . aigafnIaF dy kpft KulH jfx qy pukfr AuTx--
kptu Kulfny BRm nfTy dUry .. (89ú}-14-25

2ú= JUT df hor vI vwD iGxfvxf rUp ?

gurmiq rihq mrXfdf dI isiKaf dyx df BulyKf dyx vflI afp jI dI pusqk ivc,
siqgurF dy ipCly jnmF dI jLfq goq df hfl ilKx vfly mhFpurKF ny, pMj
ipafiraF dI cox df sfkf ilKidaf iksy vI ipafry dI jfiq goq bfry koeI jfxkfrI
qF nhIN ilKI, pr ijhVf nvF cMd cfiVHaf hY, Auh Aus qoN ikqy vwD duKdfeI hY .
mhF purKF ny, ipafiraF dI cox df hfl pusqk dy 49 sPLy qoN ilKxf arMB kIqf hY
. ibwpRn dy cyilaF dI bolI ivc ilKy, gurmiq dI KMznF vfly JUT nUM quhfzy (dohF
mhF purKF dy) iDafn gocrf krn leI pusqk dy sPLy ilK dyxy hI kfPLI sn pr
ieh sfrf kuJ gurU pMQ dy isafxy aqy gurmiq dy igafqf ivdvfnF dI kcihrI ivc
vI pysL hoxf hY, so jLrRUrI bxdf hY ik mhFpurKF dI Aus duKdfeI ilKq df Auh ihwsf
ijhVf iswK nUM ibwpRn kI rIq vl nUM DU ky lY jfx vflf mnmohxf jfl hY, sMqF dy
afpxy hI sLbdF ivc ieAuN hY:---

(1) BfeI dieaf isMG jI jo lfhOr dy vfsI sn rfm cMdR dy dy puwqR jo lAU jI dy
avqfr sn . lfhOr EnhF ny hI vsfieaf sI . BfeI dieaf rfm dy rUp ivc Auh
sn . (gurU sfihbfn dy nfm dy nfl dyv, dfs, sLbd qF vrq skdy hn pr
ipafiraF dy Auh nfm nhIN ilK skdy ijhVy aMimRq DfrI hox qoN pihlF dy sn . kI
ipafry aMimRq pfn krn qoN pihlF hI isMG bx cuwky sn ? kI iswKF ivwc ieh invIN
iksm df hor Brm qF nhIN pfieaf jf irhf ? )

(2) eysy pRkfr sfD sMgq jI ! - - - - -BfeI Drm isMG jI jo Bgq DMny dy
avqfr sn idwlI dy ivc ijnHF df jnm hoieaf hY, moqI bfgL ijhVf gurduafrf
hY,EQy AunHF df jnm hoieaf hY . {pr mhfn kosL (792) ivc ienHF df jnm ipMz
jtvfVf (ijLlf shfrnpur) ivc sMqrfm jwt dy Gr mfqf jwsI dI kuwK qoN hoieaf
iliKaf hY}

(3) qIjf isr mMigaf, jgn nfQ purI dy rihx vfly, jo PMDk sn ipCly jnm ivc,
cMdR munI dy kihx qoN ijnHF ny cqurBujI jfnvr pkVn vfsqy Dfvf kIqf sI Es ny
cMdR munI dy asQfn qy suKxf suwKI sI ik mYnUM aj bfhly jfnvr imlx qF cOQf ihwsf
Bytf krFgf . cMdR munI ijQy qp krdf sI, EQy Eh lY ky guQlI ijhI Kohl ky
kihMdf--lAu jI cOQf ihwsf lO, mYnUM bVy jfnvr imly hn . Auhny ikhf qUM suKxf suwK
ky igaf hYN, mYNnUM ies gl df pfp lgygf, mYN srfp idaFgf . jy suKxf pUrI ho skdI
hY qF myrf srfp vI pUrf ho skdf hY . kihx lgf bfbf ! srfp nf dyNeIN . irKI
kihMdf, qF mYnUM cqur Buj jfnvr pkV ky ilaf dyh . ieh gl sux ky kihMdf- -mYN
huxy ilafAuNdf hF . isLkfr gfh ivc dyKx igaf, cqurBujI jfnvr ikQy imlxf sI ?
ies ibafD PMDk dI iesqRI kihx lwgI- -aYvyN sfD ny zihkf idqf hY cqur BujI
jfnvr kdy qUM suixaF hY ? ieh Curf lY ky ipaf, Eh rotI sut ky Bj geI . iPr
ies ny icKf bxf leI aqy sVn lwgf . mhfrfj sfihb jI sfD df bcn pUrf krn
vfsqy, cqur BujI pMCI df rUp Dfr ky af gey qy Auh AuT KVoqf icKf dy ivcoN qy
pkVn lwgf qF JfVIaF vfilaF ruwKF ivc iehdf sfrf srIr ivMinaf igaf, pkVy nF
jfx . iPr ieh afp Curf mfrn lwgf qF mhfrfj aV ky KV geyy JfVIaF ivc . iPr
ies ny jf ky jfl pf ky pkV ky, moZy qy rK ky cMdRk munI ijQy hrI CyqR qy qp
krdf sI, EQy ilaf ky kihx lwgf--lE jI sMq jI ! cqurBujI eyho hI hY ik koeI
hor ?

Aus vkq cMdR munI ny bynqI kIqI ik mhfrfj jI ! PMDk dy aiVky ikAuN af gey ?
kihMdy BfeI ! qUM jo ikhf sI, sfnUM cqur BujI pkV ky ilaf dyh . Eh qyrf bcn pUrf
krn vfsqy asIN cqR BujI rUp Dfiraf hY .

Bfvo hI ivdqy dyvf . (sMqf df ieh muKvfk,pqf nhIN iks gRMQ df hY)

ijho ijhI Bfvnf kry Eho ijhf rUp Dfr ky pRmysr pRgt huMdf hY . Aus vyly
cqurBujI bxky drsLn idqy cMdRk munI nUM . Aus vyly PMdk nUM idl ivc iKafl
afieaf ik mYN bVI glqI kIqI ik mYN Bgvfn nUM pkV ilafieaf hF . kihMdf, jI
mYNnUM muafPL kro . kihx lgLy--BfeI ! kljug ivc dsm srUp DfrF gy qyrf isr lY
ky qYnUM bKLsLF gy . ieh vNfk kIqf Aus vyly . iPr Auh PMDk qp krn lg ipaf .
sfD sMgq jI ! ies prkfr ieh PMDk dy avqfr jgn nfQ purI ivc hoey BfeI
ihMmq isMG jI . AuhnF ny qIjf sIs mhfrfj dI Byt kIqf hY .

(4) cOQf BfeI mohkm isMG jI nfmdyv dy avqfr hoey hn, duafrkf pUrI ivc .
mhfrfj ny Bgq nfmdyv df Cwpr bMinHaf sI, moeI gF ijAUNdI kIqI sI, Aus Bgq dy
avqfr hoey hn, pMQ nUM kfiem krn vfsqy, BgqF sMqF ny dunIaF ivc pRgLt hoxf
sI .
(5) pMjvyN ibdrpurI dy ivc sYx Bgq dy avqfr hoey hn . sfD sMgq jI ! ijQy
ibdr purI dy ivc gurU nfnk dyv jI df purfxf csLmF hY, Aus QF qy qurkF df kbjf
sI, jdoN pfiksqfn bixaF hY EdoN df isMGF df kbjLf hY, suMdr qlfb bixaF hoieaf
hY, ivc JrnF Jrdf hY, Aus purI dy sYx Bgq jI ieh ijhVy hn, ieh isMG sfihb
jI (sfihb isMG jI) dy rUp ivc sn, sYx Bgq jI dy avqfr . ienHF pMjvF sIs
siqgurU sfihb jI nUM af ky Byt kIqf hY .

sLMikaF df vyrvf

(1) kI pMjF ipafiraF dy jnm nfl joVIaF hoeIaF khfxIaF gurbfxI dI ksvwtI qy
swcIaF iswD kr skdy ho ?

(2) (A) sMqF mhF purKF nUM ikvyN pqf lwgf sI ik BfeI dieaf iswMG jI sRI rfm
cMdr jI dy lVky lAU dy avqfr sn ?

(a) bRfhmx dy afpxy ilKy anusfr, sRI rfm cMdR jI aqy AunHF df lVkf lAU, qRyqf
jug ivc hoey sn . BFvyN jugF dI vMz nfl smy nUM joVnf gurmiq dy pRiqkUl hY pr
ikAuNik ividaf mfrqMz jI ny bRfhmxI mwq dI khfxI gurmiq ivc ilaf vfVI hY
ies leI bRfhmx dy hI ilKy gRMQF anusfr qRyqf juwg dI Aumr-- 1296úúú vrHy sI
. lAU dy mrn smyN qRyqf jug dI Aumr ajy iknI rihMdI sI, ies df quhfnUM pqf
hovygf . duafpr jug dI Aumr bRfhmx ny--864úúú vrHy ilKI hY ies qoN awgy
bRfhmx ny kljug dI Aumr 432úúú vrHy ilKI hY . kI qusIN smJf skdy ho ik sRI
rfm cMdR jI dy kiQq lVky lAU nUM mhFpurKF ny lg-pg 9 lwK sfl dieaf isMG dI
sLkl ivc avqfrI hox qwk ikhVI QF qy aqy iks hflq ivc rokI riKaf sI ?

(3) kI sMqF df eyhI Bfv hY ik ---tFk dy ielfky DUafn ipMz ivc jtF dy Gr ivc
jnmy (sM: 1473) Bgq DMnf jI mr ky krIb 2úú sfl pqf nhIN iksy hor jUnF
ivc rhy ik jF iksy ajyhI lukvIN QF qy rih ky kwitaf ijs df pqf kyvl sMq
gurbcn isMG jI nUM hI sI, aqy iPr ZukvF smF ivcfr ky dobfrf jwtF dy hI Gr,
idwlI ivc jnm lY ilaf sI,---aqy iPr bMbeI dy ielfky ijLlf sqfrf ivwc
nrsIbFmnI ipMz ivc dfmsLytI CINby qoN gonfbfeI dy Gr jnmy (sM: 1328) nfmdyv
jI krIb 3úú sfl sLfied iknHF GrF ivc jnm lYNdy rhy aqy afKLr ivc AunHF nUM
duafrkf ivc muV CINibaF dy Gr hI jnm lYxf ipaf sI ? kI, bFDvgVH dy rfjy
(rfjf rfm) dy nfeI sYx jI nUM vI, dobfrf ibdrpurI dy nfeIaF dy Gr hI jnm lYxf
ipaf sI ?

mhF purK jE ! kI sMqF dy ienHF bcnF qoN ieh kuJ nhIN smiJaf jFdf ik:---

(A) ienHF iqMnF BgqF nUM mukqI pRfpq nhIN sI hoeI aqy AunHF leI jnm mrn df gyV
bixaF hI irhf sI . (a) kI iswKF dy mn ivc ieh iKLafl pYdf nhIN ho skdf ik
ijhVy Bgq afp hI jnm mrn dy gyV ivcoN Cutkfrf nhIN pf sky AunHF dI bfxI ny
lokF df kI suafrnf hY ?

(e) ajyhf ilK ky kI qusF siqgurU gRMQ sfihb dI pfvn bfxI qy vI koJf hmlf nhIN
kIqf ?

(s) jd ik afp jI nUM ieh vI pqf sI ik ienHF BgqF dI bfxI sRI gurU nfnk dyv jI
ny afp iekwqR kIqI hY iPr ajyhf ilK ky kI, qusF sRI gurU nfnk jI nUM vI BuwlV
nhIN kih idwqf ?

(4) BfeI dieaf isMG jI KwqRI dy QF pfAux nUM vI, jd BgqF ivcoN koeI KwqrI nf
iml sikaf qF sUrj-bMsI KwqrI sRI rfm dy kiQq puwqR lAU nUM vrq ilaf . jd
BgqF ivcoN koeI JIvr nf imilaf qF purfxF ivclI cMdRk munI aqy PMDk vflI
khfxI lY leI, aqy klpxF dI Aupj Aus PMDk nUM ipafrf ihMmq isMG bxf idwqf .
Bfv ibwpR-vfd df jLihr Ausy klgLIDr jI dy ipafiraF ivc ilaf vfiVaf ijs
dsLmysL jI df Purmfn hY--jb ieh ghy ibwpRn kI rIq, mY nf krU ien kI prqIiq .

(5) sRI md Bfgvq purfx ivc ivsLnUM BgLvfn dy 24 avqfrF dI sUcI ivc qIjf
nMbr cqrBujI avqfr df hY . sMq mhFpurK igafnI gurbcn isMG jI ividaf
mfrqMz nUM BgqF dy ipCly jnmF dI Kbr qF pUrI sI, pr Auh Aus PMdk dy ipCly
jnm vfly nfm bfry, aqy Aus dy QF itkfxy bfry kuJ nhI' sn jxdy, ijs nUM iparf
ihMmiq isMG bxf idWqf ? purfxf dI Aus gfQf ivc mhFpurKF ny afpxy koloN vfDU gwl
ieh joVI hY ik, cqurBujI-rUp dsLmysL jI ny PMDk nUM ikhf sI---F kljug ivc jdoN
dsm srUp DfrFgy qyrf isr lY ky qYnUM bKLsLFgy". sMq mhFpurKF dy ies PLrmfn qoN,
quhfQoN ieh puCx dI loV pY geI hY ik--

(A) ijs ivsLnUM Bgvfn ny sRI rfm jI aqy iPr sRI ikRsLn jI dy rUp ivc af ky lokF
df AuDfr kIqf sI, kI AuhI ivsLnUM jI sRI klgLIDr jI dy rUp ivc ptny ivKy pRgLt
hoey sn ? pusqk--ikRsLn Bgvfn qy klgLIDr--ijs ivc ieh kuJ -F ijhÍX
isÕK ikRsLn jI nUM--vDihgurU--nhIx mMndX auh gurU gRMG sDihb jI dX isÕK
nhIx hn F, sMq mhFpurK igafnI gurbcn isMG jI dI slfh nfl hI qF nhIN sI
iliKaf ikaf ? kI sMq iBMzrF vfilafF ny vI vfihgurU jI nUM klgLIDr jI dy rUp
ivc afieaf iswD nhIN kIqf hY ? kI, ieh AuhI akflpurK sI ijs ny sRI gurU nfnk
dyv jI nUM mhF mMqR gurU dIiKaf idwqI sI ? kI, sMq mohx isMG jI ieh sLMkf dUr kr
skdy hn ik, ajyhf ilK ky mhFpurKF ny ibwpRI ZMg vrq ky, klgLIDr jI nUM, gurU
nfnk jI dy (akflpurK-) gurU iswD kIqf hY ? Bfv, sRI gurU nfnk sfihb nfl
dsLmysL jI df Auh sMbMD muZoN hY hI nhIN sI, " joiq jugiq " dI mflkI vflf ijhVf
irsLqf, AunHF dy ipqf-gurU qygL bhfdr sfihb jI df dUjI pfqsLfhI qoN quiraf af
irhf sI ?

(a) prmfqmF df avqfr mMn kyy sMqF ny kI ieh ikhf hY ik klgLI Dr jI ivc gurU
nfnk jI dI joq nhIN sI ? kI klgLIDr jI nUM pihly awT srUpF vFg gwdI dy mflk
bxn qoN pihlF, sRI gurU nfnk jI dI joiq pRfpq krn dI koeI loV nhIN sI ? jd
sMqF ny dsLmysL jI nUM isDf rwb hI iswD kr idwqf iPr Auh dsvyN gurU nfnk ikvyN hoey
? iPr Auh iswKF dy vI dsvyN gurU ikvyN rih gey ? kI qdy hI AunHF ny gurU nfnk jI
dy iswKF ivcoN koeI ipafrf nhIN sI bxfieaf ? kI eysy krky AunHF ny imiQhfsk
gfQfvF dy kiQq JUT-ivakqIaF ivcoN aqy gurU gRMQ sfihb jI ivcly BgqF ivcoN hI
buWqf sfr ilaf sI ?

kI qusIN iksy dlIl nfl iswD kr skdy ho ik ajyhf ilK ky qusF KLflsy nUM bRfhmx
dI JolI ivc pfAux df Xqn nhIN kIqf ? kI qusF klgLIDr jI dy ies (kiQq)
PLurmfn df vI mOjU nhIN Auzfieaf---so ikm mfns rUp khfey .. isD smfD sfD kr
hfry kXo hUM n dyKn pfey .. 1 .. {iblfvl pfiqsLfhI 1ú } Bfv, ijs pRBU dy sfKLsLfq
drsLnF vfsqy keI iswD smfDIaF lf lf ky hfr gey pr awj qFeI ijs pRBU dy ajyhy
drsLn koeI nhINN kr sikaf . inrMkfr pRBU nuM cqrBujI pMCI ilKx vfly mhFpurK
jIE ! hy jfp sfihb dy inqnymI mhF purKo ! kI qusIN jfp sfihb dy hI ienHF bcnF
nUM vI arQ hIn aqy byloVf hI mMndy ho--ckR ichn aru brn jfiq aru pfiq nihn
ijh .. rUp rg aru ryK ByK koAU kih n skq ikh .. hy ividaf mfrMz jI dy cyly
ajoky mhF purK jIE ! ikrpf krky ieh qF dws idAuN ik, ijLs pRBU df koeI ichn
ckR, koeI hulIaf, koeI jfiq vrx, goq, rUp rMg afid kuJ vI nf hox krky awj
qFeIN koeI ieh nhIN dws sikaf ik Auh inrMkfr, ikho ijhf hY, Aus pRBU nUM pMCI
bixaF PMDk dy jfl ivc Pisaf ivKf ky, bRhmx dy JUT nUM gurmiq df ihwsf iks
XojnF aDIn bxf rhy ho ? iPr mUl-mMqR ivc hI ijs pRBU nUM ajonI kih ky,
siqgurF ny gurmiq dy ies pwky sDFq df aYlfn kr idwqf sI ik akfl purK kdy
grB ivc nhIN afAudf, Aus vfihgurU nUM mfqf gujrI jI dy grB ivc afieaf
(ivsLnUM Bgvfn) ilKn df kI Byq hY ? kI Tfkur nUM grB ivc afieaf ilKx vfly
mhF purKF nUM siqgurF dy ies bcn dI AulMÕxF krn qoN vI koeI BY nhI afieaf ?-
-so muKu jlAu ijqu khih Tfkuru jonI .. 3 .. {1136}-1 . sRI dsm gurU gRMQ sfihb
jI dy aKMz pfT krn vfly anoKy gur-iswK mhFpurK jI kI qusIN sfry sMq mhfqmF
Esy gRMQ ivly ienHF bcnF nUM koeI mhqqf dyx dI loV vI Buwl jFdy ho ?:--

jy hm ko prmysur Aucir hY . qy sB nrik kuMz mih pir hY .

mo ko dfsu qvn kf jfno . Xf mY Byd n rMc pCfno . 32

mY ho prm purK ko dfsf . dyKin afXo jgq qmfsf .

AunHF nUM prm purK df dfs aQvf prm-mnuwK mMnx dy QF, Bgvfn aQvf prmysLr
kihx ligaF kI mhFpurKF nUM Aus dsLmysL jI df vI koeI BY nhIN ijs nUM afp hI rwb
vI mMn rhy ho ?

kI duhfzy dsm gurU gRQ sfihb dy ies PLurmfn df koeI asr mhF purKF qy pY
sikaf hovygf ik nhI ?--(jy hm ko prmysur Aucir hY . qy sB nrik kuMz mih pir
hY . 32. asI pfpI lok sMqF dI aglI hflq df anumfn kI lfeIey . iBMzrF dI
gdI nUM pfV ky do kr lYx vfly, hy do mhFpurKo jIE ! ikrpf krky qusIN ieh dwsx
dI Kycl kr idAu ik, quhfzI idbidRsLtI kI KLbrF idMdI hY ? klgLIDr jI nUM
Bgvfn df avqfr ilKx vfly mhFpurK jI aj kl ikhVy nrk kuMz ivc pey hoey
jmF dy zMzy sih rhy hoxgy ? ik jF iBMzrF vfly sMq mhFpurK inhklMk hn aqy
AunHF qy dsLmysL jI df ieh bcn lfgU hI nhIN hMudf ? kI, ajyhy bcn ikqy lokF nUM
hI zrfAux vfsqy qF nhIN hn jI ?

(6) kI, klgLIDr jI nMU ieh pihlF hI pqf sI ik sIs Byt-- lAU-- ny krnF hY,
aqy iPr siqjug dy smyN AunHF nUM DUeI iPrn vfly PMDk ny krnF hY, jF AunHF BgqF ny
sIs Byt krny hn ijnHF dI bfxI Ausy sRI gurU gRMQ sfihb ivc drj hY ijnHF nUM afp
hI afpxI gwdI df mflk bxfAuxf sI ? kI eysy krky sRI gurU gRMQ sfihb df pRkfsL
qMbU ivc krf ilaf sI ik BgqF dy vwZy hoey sIs vI AunHF dI hI AucfrI bfxI dy awgy
Bytf kIqy jf skx ? kI quhfzI ies ilKq qoN isKI nUM prKx vflf aYvyN iewk zrfmf
hI iswD ho ky nhIN rih jFdf ? kI klgLIDr jI krm XogI nhIN sgoN zrfmy bfj sn
? hy sMqo mhF purKo ! afE rwb dy kihr qoN zro . kI quhfzf klyjf sc-muc pwQr df
hI hY jo eyzf kuPLr ilKn ligaF jLrf nhIN kMibaf ? lgdy hQ ikrpf krky ieh
mslf vI hwl kr idAu ik, kI isrPL iBMzrF vfly mhFpurKF df klyjf hI pwQr df hY
ik sfry zyrydfr hI bfhroN ivKfvy dy nrm idl hn pr aMdroN pwky pwQr idl hn ?

(7) mhF purKF dy ilKx qoN iswDI pwDrI gwl eyhI smJ ivc afAuNdI hY ik pMjF
ipafiraF ivc jy koeI julfihaF dy Gr ivc jnimaF hoieaf huMdf qF Bgq kbIr
jI nUM vI qusF dobfrf iksy julfhy dy Gr pYdf kr ky iZwz dI BuwK dy hQoN afqur,
kwpVy buxx dy kMm qy lwgf drsf dyxf sI . aqy eysy qrHF, jy koeI cumfrF dI jd
ivcoN sIs Byt krn dI ihMmq kr lYNdf qF qusF Bgq rivdfs jI nUM vI dobfrf
cumfrF dy Gr pYdf krky, mry hoey psUaF nUM ZoNhMdf aqy juwqIaF gMZdf idKf dyxf sI
. kI quhfzf mqlb ieh hY ik gurU nfnk jI dy igafn dI brkq nfl 2úú sflF
ivc iewk vI iswK afpxy gurU dy mMgx qy sIs Byt krn jogf nhIN sI bx sikaf ?
mhF pruKo jIE ! qusIN qF ieh vI dws dyx dI sLkqI rwKdy ho ik jy lAU pYdf nf
hoieaf huMdf qF iks ny BfeI dieaf isMG bxnf sI ? aqy jy cMdRk irKI dy khy koeI
PMDk Bgvfn nUM cqurBujI pMCI dy rUp ivc afpxy jfl ivc nUV ky nf lY igaf huMdf
qF nF hI ipafrf ihMmq isMG pYdf huMdf aqy nf hI ivsLnUM Bgvfn dsLmysL jI dy rUp
ivc sMsfr qy afAuNdy ?

dfs iks jLbfn nfl mhFpurKF dy iksy kQn nUM JUT kih skdf hY . Auh PLurmfn
ijhVf iksy hMkfrI, afp-hudry aqy JUTy Dfrimk afgU, pMizq nUM sMboDn krky sRI
gurU nfnk inrMkfrI jI ny kIqf sI, ies pRkfr hY:---

JUTu nf boil pfzy scu khIaY ..

hAumY jfie sbid Gru lhIaY .. {9ú4}-4

13= scI qyrI kudriq scy pfiqsLfh ..(463)---atwl pRBU dI kudrq dy inXm vI
atwl hn . gurmiq dy ies isMDfq dy ivrwuD inrol klpxf dI Aupj, bRfhmxI JUT
nUM gurmiq mrXfdf dy rUp ivc ilKx df arQ kI hY ? ajyhy Auæwdm df kyvl mfqR
jLfhrf arQ jy ieh nhIN ik, iswKF nUM ibwpRn kI rIq df DfrnI bxf ky dsm gurU
nfnk jI, arQfq sRI gurU gRMQ sfihb jI dI prK ivc pUrI qrHF bypRqIqf bxf idwqf
jfvy, qF iPr hor lukvF arQ kI hY ? kuJ ilKqF dIaF vxgIaF hyTF idwqIaF
geIaF hn . qusIN ikrpf krky gurbfxI dy aDfr qy ieh spwsLt kr dyx dI
ikrpflqf kr dyxI ik ieh ilKqF, guriswKF nUM ibwpRn kI rIq dy DfrnI bxf dyx df
rfh cflU kr dyx vflIaF nhIN, sgoN ieh sB kuJ gurmiq hY:----

idRsLtmfn pdfrQF bfry gurU gRMQ sfihb jI dy hukmF dI koeI mhwqqf nf smJ ky
mhFpurKF ny nfrIal dI mihmF ilKI hY . ilKdy hn ik gurgwdI dyx ligaF
nfrIafl Bytf krn dI rsm sRI gurU nfnk jI ny afp qorI sI aqy ieh rsm
gurgwdI sOpI jfx leI bVI jLrUrI sI . gurU goibMd isMG jI ny vI 1765 ibkrmI
kwqk vdI dUj nUM sRI gurU gRMQ sfihb jI nUM gurgwdI dyx smyN nfrIal aqy pMj pYsy
Bytf krky pMj pRkrmF kIqIaF sn . pusqk-gurmiq rihq mrXfdf--dy 229 sPLy
qy ividaf mfrqMz jI ieAuN ilKdy hn--

nfrIal Bytf krn df arQ hY, afpxf sIs Bytf kr dyxf aqy pMj pYsy sfrI ibBUqI
(mfieaf) arpx krnI hY, qy ies vfsqy isK sMgqF sRI aKMz pfT smyN srysLt Pl
jfxky nfrIeyl hjLUrI ivc drsLnI Bytf rKdIaF hn . ieh sIs Byt dy brfbr hY .

gurmiq rihq mrXfdf ivc ilKI aMimRq sMskfr ivDI dy ivc hI iewk ajyhy
imiQhfsk bRfhmx irsLI durbfsLf dI khfxI vI ilKI hY ijs dy bfry bRfhmx ny
purfxF ivwc keI khfxIaF ilKIaF hoeIaF hn ijs qoN Auh bVf hMkfrI aqy kRoD dI
awg ivc sVdf rihx vflf iswD huMdf hY . pRfikRqk inXmf dy ivruwD ieh gfQf ilKx
df mhFpurKF df mMqv kyvl nfrIXl Bytf krn vflI ibwpRn kI rIq nUM gurmiq
mrXfdf iswD krn df hY . inrmUl gfQf df hvflf idMdy hoey mhFpurK jI ilKdy
hn---ijvyN durbfsLf ny ruwKF nUM bMdy lf idqy Bfv nfrIeyl dy bMdy bxfey qy Auh nf
kuJ Kfx nf pIx nf moh afid krn . (Bfv, durbfsLf irKI nyy ruwKF nfl lwgy
nfrIalF dy bMdy bxf ky iewk guMm suMm ijhI dunIaF bxfAuxI arMB kr idwqI qF)
pRmfqmf ny ikhf qusIN dunIaF nf bxfE . sfzf vr irhf ik jy koeI nfrIeyl dI Bytf
dyvygf Aus df isr dy brfbr hI Pl hovygf . ies vfsqy sIs Byt vfsqy vI idMdy
hn aqy nfrIal dyx df mqlb ieh hY ik afpxf sIs qy mn aqy qn arpx
krnf hY . jo nfrIeyl iek vyr cVfieaf jfey, dUsrI vfr nhIN cVfAuxf cfhIdf qy
bfad ivc BMn ky sMgq ivc vrqf dyvy . pr jo pfT pUrI ivDI nfl, rihq vfly
isMG sLuwD pfT krn qy pfT inrivGn sMpUrn ho jfey qF nfrIeyl dI igrI sV ky
svfh ho jFdI hY, jy nf hovy qF sMgq nUM vrqfE .
afp jI ikRpf krky ienHF duKdfeI sLMikaF dI inivrqI krn dI Kycl kr idE jI,
(A) sB qoN pihlf sLMkf ieh hY ik akflpurK jI nfl myl krfAux leI siqgurU
nfnk jI nUM mhFpurKF ny Aupr akfsLIN bxy scKMz ivc Byj idwqf sI pr eyDr
akflpurK afp hI durbfsf dy kol cl ky afieaf drsfAux df kI Byq hY ? (a)
dUjf Brm ieh kwZo ik awj qFeI qusF vI koeI ajyhf inrivGn pfT krvfieaf hY
ijs ivc nfrIal dI igrI sV ky suafh hoeI hY ? kI qusF awj qFeI iksy ajyhy
nfrIal dy drsLn vI kIqy hn ijs dI igrI pihlF bVI vDIaF sI pr inrivGx
pfT dy syk nfl sV ky suafh ho geI hovy ? pr ieh gwl quhfnUM puCxI qF hY hI
byloVI . ikAuNik sMq mhFpurK igafnI gurbcn isMG jI nUM pqf hI sI ik cMgy Bly
nfrIal (Bfv, ijhVf pihlF hI nf siVaf hoieaf hovy) dI grI nUM iksy hflq ivc
vI gurbfxI dy pfT ny nhIN sfVnf . ies leI, sfD bfxI ny Jwt hI pltf Kf ilaf
sI . sMqf ny nfl hI kih idwqf sI ik--- jy nfrIal nf sVy qF sMgq ivc vrqf
dyxf . { mhF purK igafnI mohx isMG jIE ! AuNÖ jfxdy qF qusI vI ho ik dukfnF qoN
KrIidaf nfrIal keI vfrI siVaf inkl afAuNdf hY} pr clo jy sMqF mhFpurKF df
iliKaf swc mMn leIey qF iPr kI ieh vwzI hYrfnI dI gwl nhIN hY ik iBMzrF
vfilaF mhFpurKF dI bxfeI ivDI nfl kIqf gurbfxI df pfT kol pey kuMB dy jl nUM
qf aMimRq bxf idMdf hY pr (kiQq qOr qy, bMdy dy sIs ijMnI mhwqqf rKx vfly)
nfrIal nUM sfV ky suafh kr idMdf hY ? kI gurUbfxI dy pfT nfl hI kIqf hoieaf
ieh iewk GtIaf mKLOl nhIN hY jI ?

(e) jy klgLIDr jI nUM pqf sI ik akfl-purK jI ny durbfsLf irsLI nfl bcn kIqf
hoieaf hY ik nfrIal df Pl mnuwK dy sIs ijMnf hI idwqf jfvygf, qF iPr AunHF ny
mnuKF dy isr vwZ ky gurU gRMQ sfihb awgy Bytf iks kfrn kIqy ? pMj nfrIal mMgf
ky buwqf sfr lYNdy . sIs vwZy jfx dy BY kfrn sMgq ivc peIaF ijnHF BfjVF df
mhFpurKF ny ijLkr kIqf hY Auh duKdfeI BfjVF vI iPr sMgq ivc nF pYNdIaF .
XkIn qF eyhI pwkf hoeI jf irhf hY ik sFJI sgl jhfny gurbfxI, awj iksy pFzy nUM
nhIN sgoN pFzf bx cuwky mhFpurKf nUM hI bfr bfr PLurmfn kr rhI hY---JUTu n bol
pfzy scu khIaY .

22= qmfkU dI pYdfiesL bfry pusqk dy 81 sPLy qy ieAu iliKaf hY:---

(A) (1) qmfkU dI pYdfiesL kfmDyn gAU dy KurF ivcoN inkly lhU qoN mMnI geI hY .
jdoN shMsr bfhU ny qIr mfry sn . jmdgnI jdoN kfmDyn gAU nUM surg nUM Byjx lwgf
sI .
nfl lgidaF hI pihlF ieh puwCx dI gusqfKLI kr lvF ik, kI gurmiq rihq
mrXfdf ivc kyvl Ausy iKLaflI kfmDyn gAU df hI ijLkr hoxf cfhIdf sI ijhVI
kiQq qOr qy ibwpR jI ny dyviqaF aqy dYNqF koloN smuMdr irVkvf ky kwZvfeI sI ? kI
guriswKF nUM ies kfmDyn df igafn nhIN hoxf cfhIdf sI jI ?

1= BfeI ry sMq jnf kI ryxu .. sMq sBf guru pfeIaY mukiq pdfrQu Dyxu .. 1 ..
rhfAu .. {18}-12

2= cfir pdfrQ ast mhf isiD kfmDynu pfrjfq hir hir ruKu .. nfnk srin ghI
suK sfgr jnm mrn iPir grB n DuKu .. 2 .. {717}-29

(2) pwCm dy ielfky ivc, duafpr dy aMq ivc gvflMB (gO myD) Xwg kIqf igaf .
gOmyD Xwg df smF nf hox krky gAU ijLMdf nf ho skI qy Aus kuMz ivc qmfkU dI bUtI
pYdf hoeI, ijs nUM ajmyr bfdsLfh ny EQoN Bfl ky ilaf kyy ihMdosqfn ivc pRivrq
kIqf, kmjLor krn vfsqy . so iek pfsy ihMdU gAU dy riKak bxdy hn qy dUjy pfsy
gAU BKLsLk bx rhy hn . qmfkU iksy avqfr ny nhIN vriqaf .

(3) iek vyr isLvjI qy pfrbqI qury jf rhy sn . rsqy ivc kljug vwCI df rUp
Dfr ky icwkV ivc KuwBf bYTf sI pfrbqI ny bfhr kwZx vfsqy isLvjI nUM ikhf, Auh
nf mMinaF . jF hT kIqf, qy AuTfAux lwgy qF kMn qy pUC puwty gey . pfrbqI ikhf--
ieh qF Aus qoN vI vzf pfp ho igaf . isLvjI ny pUC gfry ivc db ky Aupr kMn lf
idwqy qy ikhf bUtI hovygI . jo ies nUM pIvygf Aus df Drm BRsLt ho jfeygf .

mhF purKF dIaF ilKIaF qmfkU dIaF awz awz iksm dIaF jnm-sfKIaF bfry pRsLn
ies pRkfr hn:---

(1) kI lhU ivcoN awj vI bnfspqI Auæwg skdI hY ? ies gfQf df iswK rihq
mrXfdf nfl kI vfsqf hY ?

(2) kI awg dy kuMz ivcoN bUtI awj vI Aug skdI hY ? kI ZukvyN smyN qy pUrI ivDI
nfl kIqy hor gOmyD XwgF ivc mfrIaF hoeIaF blI dIaF gfeIaF awj vI jIAuNdIaF
ho jFdIaF hn ? jy nhIN, qF qusI iks aDfr qy aqy iks XojnF aDIn, ies inrmUl
gfQf nUM gurmiq rihq mrXfdf ivc ilK rhy ho ? ieh ajmyr nfm df rfjf iks
dysL qy rfj krdf sI ? mhF prKF dy ilKx anusfr ijs pCmI dysL ivc gvflMB
Xg hoiea sI AusL dysL dy vfsIaF nUM BfrqIaF nfl ajyhI dusLmxI iks kfrn sI jo
ienHF nUM kmjLor krn dI loV pY geI sI ? qmfkU pIx nfl ihMdU gAU BKLsLk ikvyN ho
gey ? kI qmfkU dy DUeyN ivc gAU df mfs huMdf hY ik gAU df KLUn huMdf hY ?

(3) sMqF mhFpurKF dI ilKI ies qIjI qmfkU-jnm sfKI anusfr kI kljug dI
ajyhI iksy hoNd nUM gurbfxI mfnqf idMdI hY ? dfs dI jfxkfrI anusfr, smy nUM cfr
jugF ivc vMzx dI gwl (ijhVI kyvl bRfhmx dI bxfeI nIqI dI hI Aupj hY) nUM
gurmiq mfnqf nhIN idMdI . ies leI mhFpurKF dI khfxI ivclI vwCI bxy kljug
dI hoNd dI gwl gurbfxI anusfr inrmUl aqy mn-GVq hY . ies bfry siqgurF df
Purmfn ies pRkfr hY:---

soeI cMdu cVih sy qfry soeI idnIaru qpqu rhY .. sf DrqI so pAuxu Julfry jug jIa
Kyly Qfv kYsy .. 1 .. jIvn qlb invfir .. hovY prvfxf krih iDÕfxf kil lKx
vIcfir .. 1 .. rhfAu .. ikqY dyis n afieaf suxIaY qIrQ pfis n bYTf .. dfqf dfnu
kry qh nfhI mhl Ausfir n bYTf .. 2 .. {9ú2}--1

(pfTkF dI jfxkfrI leI) pd arQ--ssyeI--AuhI . cVih--cVHdy hn .


idnIaru--sUrj . sf--AuhI . jug jIa Kyly--jugF df pRBfv jIaF dy mn ivc Kyz
irhf hY . Qfv kYsy--QfvF Auqy ikvyN Kyz skdf hY ? . 1 . jIvn qlb--jIvn dI
qlb, suafrQ . qlb--loV iewCf . invfir--dUr kr . hovY prvfxf--inaF mMinaF
jFdf hY . iDÕfxf--jLor, Dwkf, jLulm . kil--kljug dy . lKx--lwCx, insLfnIaF .
vIcfir--smJ . 1 . rhfAu . ikqY--iksy vI dysL ivc . qh--AuQy, Aus QF .
Ausfir--Ausfr ky, bxf ky . 2 . (ies mhFvfk dy arQ pusqk dy pihly Bfg dy
pRkrx nM:: 7 ivc ivsQfr nfl ilKy aqy ivcfry hoey hn)

mhF purKF dI ilKI ies jnm-sfKI bfry hor pRsLn ieh hY ik, pihlI jnm-sfKI
vflI kfmDyn gAU dy KurF ivcoN Auigaf qmfkU kI muwk igaf sI jo isLv jI nUM vwCI dy
kMnF aqy pUCl ivcoN qmfkU pYdf krnf ipaf ? jy isLv jI nUM lokF df Drm iBRsLt ho
skx df sLMkf sI qF AunHF ajyhI gMdI bUtI df Kurf Koj mukfAux dI QF Aus nUM,
kudrq dy nymF qoN ivruD puTy ZMg nfl pYdf hI ikAuN kIqf sI ? kI ieh sfrf kuJ scy
pfiqsLfh vfihgurU jI dI swcI (atwl) kudrq dy nymF dy ankUl hI hY ? kI JUT df
ieh sfrf plMdf sfrI dI sfrI gurmiq mrXfdf hI hY jI ?

(a) pusqk dy 37 sPLy qy iliKaf hY ik nfrd munI 75 hjLfr vrHf ividaf pVHdf
irhf sI, pr sLFqI nhIN sI afeI qy afKLr bRfhmF dy puwqR snkfidkF dI sMgq krky
nfrd munI nUM sLFqI nsIb hoeI sI. ienHF PLrjLI dyvI dyviqaF df gurmiq nfl kI
vfsqf jI? ikqy ilKdy ho ik aKMz pfT suxn leI surgF ivcoN dyvqy afAuNdy ny jo
gupq rUp ivc bYTy huMdy ny, afid.

ijs pusqk df nfm qusF gurmiq rihq mrXfdf riKaf hY Aus ivc ajyhIaF
inrmUl purfxk khfxIaF nUM keI QFeIN ilKx df arQ eyhI bxdf hY ik isK jgq
dy mnF ivc Brm bx jfvy ik ieh (imiQhfsk khfxIaF) sB kuJ gurmiq mrXfdf
df hI ihwsf hn . jy dfs dI ieh socxI gLlq hY qF afp jI smJf idAu ik iswK
ieiqhfs aQvf gurU ieiqhfs dI QF ieh purfxk khfxIaF ilK ky qusI iswK pMQ nUM
iks pRkfr dI gurmiq isKf rhy ho ? iPr BfeI gurdfs jI jF BfeI nMd lfl ( isMG
) vrgy pMQ ivc siqkfry hoey aqy gurmiq dy mhfn igafqf ilKfrIaF dy gRMQF dy
hvfly dyxy kfPLI iks kfrn nf smJy gey ? bRfNhmxI isiKaf vflI kwcI bfxI dy AunHF
gRMQF (gohj kQf sLfsqR afid) df hvfflf iks kfrn dy rhy ho ? kI ieh iksy
gurmuK gur iswK ny ilKy sn ? kI ieh gRMQ iPr swcy gurmuKF dI sMBfl ivc hI rhy
sn ? kI ajyhy gRMQ isKI isDFq dy dusLmn zyrydfrF dy kol qF nhIN pey rhy ?

ijnHF gRMQF qoN gurmiq ivroDI isiKaf imldI hY AunHF df hvflf ies pusqk ivc dyx
df arQ hI kI ? cyilaF asQvf syvfdfrF dIaF hyVF dy nfl sfrIaF mnokfmnF pUrI
krn vflI gLwdI df sdIvI mflk bxy rihx dI lflsf ivc JUT quPLfn ilKx vfly
Drm afgU mhFpurKF leI hI sLfied siqgurF df ieh Purmfn hoieaf sI ik:----

siqgur kI rIsY hoir kcu ipcu boldy sy kUiVafr kUVy JiV pVIaY ..

Enf aMdir horu muiK horu hY ibKu mfieaf no JiK mrdy kVIaY .. 9 .. {3ú5}

14= pusqk dy 39 sPLy qy jd ieh piVHaf ik--sRI gurU nfnk sfihb scy pfiqsLfh
jI ny gurumuKI awKr bxfey aqy sRI gurU aMgd dyv sfihb jI ny KzUr bYT ky BfeI
pYVf jI qoN pihly pfiqsLfh jI dI jnm sfKI bnvfeI sI--qF bhuq vwzI hYrfnI hoeI
ik sMqF mhF purKF ny hr QF jfx buwJ ky iek dUjy qoN vwzf JUT ilK ky iks pRkfr dI
gurmiq mrXfdf dI isKlfeI idwqI hY ?

nfmdyv jI, rivdfs jI kbIr jI, sYn jI afid sfry Bgq (ijnHF nUM bRfhmx ny sLUdr
kih ky iBwtV GosLq kIqf hoieaf sI) gurU nfnk jI qoN vI bhuq pihlF hoey hn .
aqy afp jI dy kQn anusfr gurmuKI awKr gurU nfnk jI ny bxfey sn . iPr BgqF
ny ikhVy aKrF ivc bfxI ilKI sI ? ieh gwl vI GoVy cVHI hY ik bRfhmxI ividaf
vfly awKr vrqxy sLUdrF leI AuNj hI mOq nUM vfj mfrn quwl sI . jy BgqF dI bfxI
ienHF hI aKrF ivc nhIN sI ijs nUM asI gurmuKI aKr kihdy hF qF iPr Auh bfxI
iknHF awKrF ivc sI ? iPr kI gurU nfnk dyv jI ny, ik jF gurU aMgd dyv jI ny
BgqF dI asl ilKq bdl ky afpxI mrjLI vflI ilKq bxf leI sI ? jy siqgurF
ny ajyhf kIqf sI qF iPr BgqF dI bfxI aslI ikvyN rih geI ? kI ajyhf pRsLn
pYdf krky siqgurF dI suihrdqf aqy eImfndfrI nUM qusF dfgLI nhIN kIqf ? kI qusI
ijhVy sLuwD bfxI pVHfAux dy dfqy bxy hoey hoo, gAuVI rfg ivclI kbIr sfihb jI dI
bfvn aKrI bfxI nhIN pVHI ? kI quhfnUM iæeh pqf nhIN ik Aus gurbfxI ivc kbIr
sfihb ny AUVf, aYVf, swsf afid ajokI pYNqI vfly Aucfrn hI ilKy hoey hn ? kI
kbIr sfihb dI bfvn awKrI df asl Aucfrn koeI hor sI ? kI AUVf aYVf afid
Aucfrn vI siqgurF ny hI bdl idwqf sI ? kI gurmiq dy ivroD vflI aqy siqgurF
nUM bdnfm krn vflI ajyhI soc nUM jnm dyx vfsqy hI mhFpurKF ny ieh GtIaf
JUT gurmiq rihq mrXfdf dy nfm hyT ilKx dI XojnF GVI sI ?y kI quhfzy
mhFpurKF nUM swc cMgf hI nhIN sI lwgdf ? kI eysy krky awj iBMzrF vfly mhFpurK
swc bolx vfilaF nUM jF swc ilKx vfilaF nUM golIaF mrvf rhy hn ? kI awj
siqgurF df ieh Purmfn quhfzy qy vI Zuwkdf hY ik nhIN ?:--

ijnúf aMdir kUVu vrqY, scu n BfveI .. jy ko bOlY scu, kUVf jil jfveI ..

kUiVafrI rjY kUiV, ikAu ivstf kfgu KfveI .. {646}-vfr-1ú

sMq mhF purK jIE ! jLrf TMzy idl nfl ivcfr ky dwso ik jy ies scfeI nUM mMn
ilaf jfvy ik--jd sLUdrF leI vyd BfsLf vrqnI jurm bx geI qF sLUdr ivdvfnf
ny ijhVI ividaf bxf leI sI Aus nUM hI siqgurF ny gurmiq ivc QF dy ky sLUdrF df
mfx vDfieaf sI aqy bRfhmx dy hMkfr qy iewk hor cot mfrI sI--qF quhfzI gwdI qy
ikhVf phfV izwg pYx df KLqrf hY ?

15= mUl mMqR qoN Cuwt hor byaMq gurbfxI dy ilKx ivc mnmq ?

sfrI gurbfxI nUM siqgurF ny bVy pwky inXm anusfr iliKaf hoieaf hY . gurU gRMQ
sfihb ivc iewk quk vI ajyhI nhIN hY ijs qoN pqf nf lwgdf hovy ik Auh siqgurF dy
iks srUp dI hY ik jF iks Bgq dI Aucfrn kIqI hoeI hY . ijQy iksy sLbd jF
slok ivc siqgurF dI sFJ vI hY, AuQy isrlyK ivc hI ajyhf sMkyq spwsLt rUp
ivc dy idwqf

hoieaf hY . (1) siqgurF dy ies isDFq nUM mhFpurKF ny iblkul byloVf iks kfrn
smiJaf hY ? (2) ikrpf krky ies Byq qoN vI prdf htf dyx dI Kycl kr dyxI ik,
mhF purKF ny bRfhmxI mrXfdf nUM gurmiq isD krn leI ikhVI XojnF aDIn
gurbfxI dy awz awz rfgF dy awz awz sLbdF ivcoN qukF lY ky, ies byqrqIbI vfly
ZMg nfl ieko QF ilKIaF hn ik cMgy Bly igafnI dI vI ckrI BON jFdIN hY . sihj
hI eys Brm df isLkfr ho jeIdf hY ik sfrI bfxI iewk hI gurU sLbd hY . iksy quk
dy agy ajyhf koeI sMkyq nhIN hY, ijs qoN ieh toh iml skdI hovy ik Auh ivsLysL
quk, gurU gRMQ sfihb dI pfvn gurbfxI dy iks Bfg ivcoN hY, aQvf iks pMny qy hY .
kuJ Audfhrx ies pRkfr hn:---

(1) pusqk dy 63 sPLy qy aMimRq Ckx vfilaF leI isiKaf vflI gurbfxI ieAuN
ilKI hY:--

Nso aMimRq gur qy pfieafN . NaMimRq pIaf siqgur dIaf .N

NaMimRq pIvhu sdf icr jIvhu hir ismrq and anMdf .N

Neyk bUMd gur aMimRq dIno qf atl amr n mUaf .N

(2) iPr mfs Kfx jF nF Kfx dy JgVy ivc pYx dI mUrKfeI qoN vrjx vfly siqgurF
dy ies spwsLt hukm nUM iCwky qy rwK ky ik--mfsu mfsu kir mUrKu JgVy, igafnu
iDafnu nhI jfxY .. {1289}vfr-25 .. mfs dy JgVy ivc pey hoey phF purKF nyy
pusqk dy 84 sPy qy gurbfxI ijs qrqIb nfl ilKI hY Aus ilKx-ZMg df PLoto
ieAuN hY ----

jyrqu lgy kpVY jfmf hoie plIqu . jo rqu pIvih mfnsf iqnu kAu inrmlu cIqu .N
NasMK gl vZ hiqaf kmfih .N NaBfiKaf kf kuTf bkrf Kfxf . cAuky Aupir iks n
jfxf .N kuih bkrf irMin Kfieaf .N NjAu sB mih eyku Kudfie khq qAu ikAu murgI
mfrY .N Nkfhy kAu JK mfrY .N NjIa bDhu su Drmu kir Qfphu aDrmu khhu kq BfeI .N
eyk jIa kY jIaf KfhI . NkbIr KUb Kfnf KIcrI jf mih aMimRq lonu . hyrf rotI
kfrny glf ktfvY kAunu .N Njor kIaf so julm hY lyic jbfbu Kudfie .N NBFg mfCulI
surf pfn jo jo pRfnI Kfih . qIrQ brq nym, kIey qy sBY rsfqil jfih .N
(3) aMimRq dI mihmF kridaF ijQy 1ú1 sPy qy ieh iliKaf hY ik aMimRq Ckx
krky ipCly jnmF dy sfry pfp bKLsLy jFdy hn, Ausy sPLy qy gurbfxI df ilKx ZMg
ieAuN hY---

Nsuir nr muin jn aMimRq Kojdy so aMimRq gur qy pfieaf .N

NaMimRqu pIaf siqgur dIaf avr n jfxf dUaf qIaf .N

(4) iPr anMd sMskfrF ivc BuJMgI qy BuJMgx nUM isiKaf idMdy hoey 126 sPLy qy
gurbfxI ieAuN ilKdy hn:--

Nijh Gr bn smsr kIey qy pUry sMsfr .N

Nivcy igRh gur bcin AudfsI

ijAu kmlu rhY ivc pfxI hy .

Nry mn aYso kir sMinafsf .

bn sy sdn sBY kir snJhu mn hI mfih Audfsf .N

(5) anMd sMskfrF dy hI 136 sPLy qy gurbfxI ies pRkfr ilKI hY----

eykY pfQr kIjY BfAu . dUjY pfQr DrIaY pfAu .

jy Auh dyAu q Auh BI dyvf . kih nfmidE hm hir kI syvf .

jo Auh afp zuby qum khF qrnhfr . NpUjhu rfm eyk hI dyvf .N

pUjf kIjY nfm iDafeIaY . pRBu pUjhu nfm arfD .

sfc sIl suc sMjmI sf pUrI prvfr .

ies qrHF dIaF qukF ivdvfn prcfrk afpxy BfsLnF ivc sLfied vrq lYNdy hox pr
ilKqI rUp ivc ajyhf kuJ AuhI kr skdf hY ijs ny mn ivc ajyhf hMkfr hY ik
Auh gurU nfloN ikhVf Gwt hY ? sMq mhFpurK jIE ! quhfzf ies bfry kI ivcfr hY ?
58= gurbfxI pfT drsLn

sMqF mhF purKF ny dUjf gRMQ gurbfxI-pfT-drsLn iliKaf hY . iswKF dI qkVI


igxqI ies gRMQ nUM mhFpurK igafnI gurbcn isMG jI KLflsf dI iswK jgq nUM idwqI
vwzI sugLfq mMndI hY . afp jI nfl aqy iPr pfTkF nfl, ies gRMQ bfry vI QohVI
ivcfr kr lYx dI afigaf mMgdf hF .

do BfgF ivc ilKy ies gRMQ dy pihly ihwsy dy arMB ivc gurmq-rihq-mrXfdf
pusqk dI pUrI nkl CfpI hoeI hY . ieh gwl nhIN hY ik--gurmiq rihq mrXfdf--
pusqk ivc gurmiq dy ankUl koeI vI gwl nhIN hY . keI QFeI sMqF ny igafn
BrpUr aqy gurmiq dy ankUl bVIaF lfhyvMd gwlF vI ilKIaF hn . pr igafn dy
burky ivc lpyt ky gurmiq dI KMznF vflI Gfqk smwgRI ilK dyxI ibwpRn kI rIq hY
. bRfhmx dy ilKy gRMQF ivc vI bVI Auc kotI df igafn hY . pr igafn dy moty prdy
dy Auhly aigafnqf dy hnyry ivc nUM Dwk dyx vfly mfieaf jfl df vI bVf qkVf
psfrf hY . dfs dI syvf, gurU ky iswK nUM ibwpRn kI rIq qoN sucyq krn dI aqy gurmq
isDFq dy swc dy mfrg qoN vwD qoN vwD jfxkfrI krf dyx dI lwgI hY . iDÕfxy dy ikMqU
pRMqU krky vfd ivvfd ivc pY jfxF mMd-BfgI rucI huMdI hY, . dfs ny isrPL Aus pwK
nUM lYxf hY ijhVf ibwpRn kI rIq hox dy nfl gurmiq dy pRiqkUl vI hY . aqy ies
syvf nUM ibnF pwK-pfq aqy ibnF iksy BY dy inBfAuxF afpxF Drm mMn ilaf hoieaf
hY . swc ilKx qoN iJjkxf nhIN aqy jy iksy vI kfrn gurmiq dy afsLy dy ivrwuD koeI
sLbd iliKaf jfvy, qF vwzI qoN vwzI sjLf BugqxI, DMn Bfg smJdf hF . afs hY afp
jI vrgy mhFpurKF ny dfs dI ies syvf df aMqRIv mMqv cMgI qrHF smJ hI ilaf hY
.

gurmiq rihq mrXfdf pusqk vFg,--gurbfxI pfT drsLn--gRMQ vI qusF (Bfv,


sMq igafnI mohn isMG jI KLflsf iBMzrF vfilaF) ny hI Cpvfieaf hY . ies leI
ies bfry vI ivsLysL krky gwl afp jI nfl hI hY . gurmiq rihq mrXfdf df
sMpUrn Auqffrf kr lYx AupRMq 239 sPy qy ies gRMQ df muwKbMd iliKaf hY . ijs
ivc qusF gurbfxI dy sLuwD pfT df mhqv aQvf sLuwD pfT krn vfly puMn-krm qoN
imldy PlF df vyrvf aqy asLuwD pfT df dosL, aQvf asLuD pfT krn dy pffp krm
qoN imldy dMz df vyrvf iliKaf hY . pfp krmF aqy puMn krmF bfry pfTkF dy nfl
awzry pRkrx ivc ivcfr kIqI jf rhI hY . ies leI ies sMbMD ivc afp jI qoN
iksy sLMky dI inivRqI krfAux dI loV nhIN smJI ] isrPL eynF hI ilKxF hY ik
gurbfxI ijvy--ijn ky jxy bzIry qum hAu, iqn isAu Jgrq pfp .. (12úú)
mhFvfk df aMqRIv Bfv BFvyN kuJ vI hovy pr jLfhrf qOr qy sfP smJ pYNdI hY ik
ijs ipqf ny pYdf kIqf hY Aus nfl JgVf krnf pfp hY . gurU gRMQ sfihb dI bfxI
ivcoN quhfnUM hor koeI sLbd jF koeI quk nhIN lwB skygI ijs qoN spwsLt smJ pY sky
ik srIr duafrf kIqf ikhVf krm puMn hY aqy ikhVf krm pfp hY . ieh ihMdU Drm
dy gRMQF dI isiKaf hY ijhVI mnuwK nUM pfp krmF aqy puMn krmF dI ivcfr dy gyV
ivc pfAuNdI hY .. ijvyN---(1) puMnu pfpu sBu byid idRVfieaf .. {1ú5ú}--(2)
isMimRiq sfsqR puMn pfp bIcfrdy, qqY sfr n jfxI .. {92ú} (3) isimRiq sfsq
sfjIanu pfp puMn gxq gxInI .. {949} (4) sfsqR byd pfp puMn vIcfr .. {385}
(5) kQf khfxI bydNI afxI pfpu puMnu bIcfru .. {1243} ies leI iksy sfKI jF
khfxI dy aDfr qy pfp puMn dI ivcfr ivc pYxf jF dUjy nUM ajyhy Brm ivc pfAuxf
ibwpRn kI rIq hY . ikAuNik pfp-krmF qoN nrkF dy imlx df zr rKxf aqy puMn-
krmF qoN surgF dI pRfpqI dI afs dIaF ivcfrF ivc pYx nUM gurU gRMQ sfihb jI ny
ivarQ dI crcf hI Purmfn kIqf hY--pfpu puMnu qh BeI khfvq .. koAU nrk koAU
surg bMCfvq .. {292} {sMq mhF purK jI qF sB kuJ jfxdy hoey jfx buwJ ky
axjfxF vflI BfsLf ilK rhy hn . pfTkF dI syvf ivc bynqI hY ik jy gurmiq dy
ies isDFq dy sfiraF pwKF nUM cMgI qrHF smJx dI ieiCaf hovy qF Auh pusqk dy
dUjLy Bfg ivcly pfp-krm aqy puMn-krm--pRkrx nUM pVHn}

ies bfry koeI mqByd nhIN hY ik gurbfxI Aucfrn lwgdy cfry sdf sLwuD hoxf cfhIdf
hY . pr ies nUM iewk azrf ivsLf bxf ky lokF dy mnF ivc pfp puMn df Brm bxf
dyxF gurbfxI dI ksvwtI qy pUrf nhIN Auqrdf . awz awz ilKfrIaF dIaF ilKIaF
sfKIaF nUM hI vrq ky koeI ivsLf Dfrimk bxf lYxf iswKI nhIN hY . khfxIaF
gurbfxI nhIN hn . nF hI AunHF nUM gurmiq smJ lYxf vfjb hY . ikAuNik ies gwl dI
koeI pwk nhIN ik ikhVI sfKI iks mq dy ilKfrI ny ilKI hoeI hY jF ik Auh gurmiq
dy ivroDI iksy ibwpR dI ilKI hoeI nhIN hY . guriswK kol swc JUT dI prK krn vflI
kswvwtI siqgurF dI bfxI hY . KLflsf pMQ kol eyhI kyvl mfqR anmol KjLfnF hY
ijhVf dusLmxF dI CyV CfV qoN bicaf hoieaf hY . BfeI gurdfs jI dIaF vfrF smyq
bfkI ajyhf koeI gRMQ vI pMQ kol nhIN hY ijhVf iswKI isDFq dy vYrI dI CyV CfV qoN
pUry qOr qy bicaf hoieaf hovy . gurbfxI pfT drsLn gRMQ ivc gurbfxI dy sLuwD pfT
aqy asLuwD Aucfrn nUM ijvyN qusF pfp aqy puMn bxfieaf hY ieh mn mwq hY, aQvf
ibwpRn kI rIq hY . ajyhf krm gurbfxI isDFq dy ivruwD hY . kI qusIN smJf skdy ho
ik--
1) kI dunIaF dIaF bfkI jLbfnF ivc ilKy gRMQ asLuwD pVHy jfx nUM lok psMd kr lYNdy
hn ? kI sfrIaF bolIaF afpxy afpxy QF suwD Aucfrn nfl hI nhIN sohBdIaF ?

2) qusF sMpRdfeI pRxflI dI ilst ivc sMq sMgq isMG jI kmflIey vfilaF df nfm
idwqf hY . quhfzy bfry qF pqf nhIN pr dfs ny AunHF kolON gurbfxI dI kQf keI vfr
suxI hY . kmflIey vl dy jMm-pl hox dy kfrn AunHF dI bolI sfzy nfloN awzry
Aucfrn vflI sI . AunHF dy boly gurbfxI dy keI sLbd mfJy dy jm-pl nUM asLuwD
lgdy huMdy sn . pr sMq jI gurbfxI dy arQ bVy sLuwD kiraf krdy sn . AunHF dy
Aucfrn bfry afp df kI ivcfr hY ?

3) Ausy pfsy dy vsnIk, jF JMg miGafxy vwl dy vsnIk--iewk- nUM -- ihwk-- hI


Aucfrdy hn . JFgI gurbfxI df pfT krdf hoey qF sfnUM mfJy mflvy vfilaF nMU AunHF
df keI sLbdF df Aucfrn asLuwD lwgdf hY . iPr mulqfn dy invfsI dwdy awKr nUM
zwzf hI Aucfrdy hn . do-- df Aucrn--- zUM-- duKI df Aucfrn--zuwKI--hI krdy
hn . pr AunHF ivc vI gurbfxI dy arQ ivcfr dy bVy igafqf hn . eysy qrHF XUU pI,
mhFrfsLtr, bMgfl, gujrfq afid pRdysLF dy jMm-pl guriswKF df Aucfrn afp jI dy
ilKy-gurbfxI pfT drsn- gRMQ nfl iksy hflq ivc vI myl nhIN Kf skdf . iPr
amrIkn goiraF ivcoN bxy isMGF df Aucfrn quhfzy leI gurbfxI dI Gor byadbI
hoxI cfhIdI hY . ies Gft nUM quhfzf gRMQ iksy ivDI nfl vI pUrI nhIN krdf . sFJI
sgl jhfny gurbfxI df hr nIXm srb prvfnq aqy srbwq dy Bly vflf hoxf
jLrUrI sLrq hY .

5) gurmiq df isDFq srb sFJf hY . sLuwD asLuwD Aucfrn df igafn iksy vI hflq
ivc srb sFJf nhIN bx skdf . afpxI sQfnk bolI anusfr sLuwD asLuwD dI prK
azo azwrI hY . lg mfqR qwk sLuwD ilKx df iswDFq sMsfr dy kul mnuwKF dy lfgU ho
skdf hY aqy ies nIXm nUM kdy koeI BMn vI nhIN sikaf . iPr quhfzf ieh ilKxf
ik sLuwD Aucfrn dy nfl afpxy afp gurbfxI dy arQ ivcfr df pUrf igafn af jFdf
hY, scfeI qo kohF dUr hY . bolx lwigaF ijnHF dI jLbfn aV jFdI hY jF AuNj vI iksy
srIrk Gft kfrn keI awKrF df sLuwD Aucfrn nhIN kr skdy, ajyhIaF ibmfrIaF
vfilaF df Aucfrn sLuwD ho hI nhIN skdf . kI AunHF leI sLbd ivcfr krnI asMBv
hY ? gUMgy guriswK (ijnHF dy kMn iblkuwl TIk hox) kI gurbfxI dy arQ ivcfr nUM
nhIN smJ skdy ? gurbfxI ny gurU dI syvf kyvl sLbd ivcfr mMnI hY . sLuwD Aucfrn
vflf mslf gurdyv jI ny KulHf Cwz idwqf hY . mnGVq aqy isafxp qoN swKxIaF
khfxIaF siqgurF dy pivwqR nfm nfl joV joV ky gurU sMgq dy mnF ivc keI qrHF dy
Brm pfAuxy, bRfhmx vfd hY .

gurmiq df sLuwD igafn vMzxF gurU dI asl syvf hY . Aus ivc qF qusIN aiDAuN vwD
AupdysL ibwpRn kI rIq df DfrnI bxfAux vflf iliKaf hY . ies ivc jLrf vI sLwk
nhIN hY ik sLuwD Aucfrn dI syD dyxI vI lfhyvMd hY . ieh Auæwdm vI keIaF vfsqy
lfhy vMd iswD ho skdI hY pr ies nUM awzrf ivsLf bxf ky pfp krm aqy puMn krmF
dy dMz aqy Pl imlx df Brm pfAuxF ibwpRn kI rIq hY . gurbfxI dy pd-arQF qoN
pUrf igafn ho jfx dy ipCoN Aucfrn bfry syD lYx dI bVI Gwt loV rih jFdI hY . jy
qusI dfs dy ies ivcfr dI KMznF gurbfxI sLbdF dy aDfr qy kr skdy ho qF pfTkF
dI jfxkfrI leI jLrUr ilK Byjo .

59= sMpRdfeI pRnflI gurbfxI pfT drsLn pusqk dy 245 sPLy qy sMpRdfeI pRnflI
ilKI hY . sMpfRdfeIaF dI pRnflI dy moZI sfihb sRI gurU goibMd isMG jI nUM iliKaf hY
. kI mhF purKF df ivcfr ieh hY ik ieh sMpRdfeæIaF dI gwdI vI dsLmysL ny Ausy
qrHF hI clfeI sI, ijvyN AunHF ny KLflsf pMQ nUM guirafeI df BfeIvfl bxfieaf sI ?
kI ies sMpRdf nUM gurU gRMQ sfihb dy nfl afpxIaF gwdIaF clf lYx dI afigaf
dsLmysL jI hI dy gey sn ? kI ieh pRnflI vI pMQ dy sFJy jQydfr dI jQydfrI qoN
suqMqR inrmilaF vrgI hI iewk dUjI gwdI, klgLIDr jI dI hI dyx hY ? kI afpxI
awzrI mrXfdf bxf ky Aus nUM gurmq rihq mrDfdf ilKx dI sLih vI klgLIDr jI
hI dy gey sn ? JUT nf boil pFzy scu khIaY----.

ajyhy awzy bxf ky Puwt df bIj bIjx dI ijLmyvfrI klgLIDr jI dy isr mVH dyxf kI
aiswKI nhIN hY ? kyN dRI pRbMD dy hyT clfieaf jfx vflf koeI kflj jF ividaflf
bxf dyxf hor gwl hY, pr awzrI izwT vflI gwdI clf lYx vflI suafrQI krqUq nUM
qusF dsLmysL jI dy nfm nfl joV ky kI koeI vwzf kukrm qF nhIN kIqf jI ?

dsLmysL jI dy nfm qoN awgy ies sMpRdf dIaF do sLfKF bxf ky Aus ivc BfeI mnI isMG
jI sLhId dy Auæwqr aiDkfrIaF dy nfm, aqy bfbf dIp isMG jI sLhId dy Auæwqr
aiDkfrIaF dy nfm ilKy hn . pr dohF mhFn sLhIdF dy ivckfr Bf : guridafl
isMG jI df nfm ilK ky AunHF dy Auæwqr aiDkfrIaF dy nfm vI ilKy hn . ikrpf krky
ieh dws dyxf ik ieh guridafl iswG jI ikhVI pRxflI dy Auæwqr aiDkfrI sn ?
BfeI mnI isMG jI dI pRxflI ivc iBMzrF vfilaF sMqF mhF purKF dy nfm vI hn .
aKLIr ivc awj kwl dy mhFpruKf qusIN (sMq mohx isMG) ho, kI afp jI ieh smJf
skogy ik qusF Aus pRnflI ivc sMq mhF purK krqfr isMG jI KLflsf df nfm iks
kfrn nhIN hY ? kI mihqy vfilaF df zyrf ies gRMQ ivclI sMpRdfeI pRnflI qoN awzrf
iksy hor pRnflI nfl sMbMdq hY ? kI afpxy afp nUM--iBMzrF vfly- aKvf ky mihqy
vfly gwdIdfr lokF nUM DoKf dy rhy hn, ik jF qusF JUTf pRpMc KVf krky lokF nUM
afpxy mfieaf jfl ivc PLsf ilaf hY ?

quhfzy ilKx anusfr iBMzrF vfilaF dI gwdI BfeI mnI isMG jI dI pRxflI ivcoN hY
pr sMq jrnYl isMG jI dy BfsLnF dIaF typF pukfr pukfr ky kih rhIaF hn ik
(drbfr sfihb dy aMdr jMgy CyVn vfly) Auh mhFpurK bfbf dIp isMG jI dy cODvyN
Auæwqr aDkfrI sn . quhzy ilKx anusfr bfbf dIp isMG vflI pRnflI dy awj kwl dy
gwdI-dfr sMq mwKx isMG hn . quhfzy gRMQ ivc ilKy anusfr sMq mwKx isMG dI
igxqI bfbf dIp isMG jI qoN lY ky sqvIN bxdI hY . iPr kI sMq bfbf jrnYl isMG
jI JUT hI boldy rhy sn ik Auh bfbf dIp isMG dy cODvyN Auæwqr aiDkfrI sn ik jF
ajy hn . (iKmF krnF jI, mihqy vflI tksfl ny awj qwk AunHF nUM sLhId ho gey
nhIN mMinaF . iehI pRBfv idwqf jf irhf hY ik sMq jrnYl isMG ikqy Cpn hoey bYTy
hn) . kI pRxfwlI vfilaF sMqF mhF purKF leI JUT bolxf jF JUT ilKxf sMqqfeI dI
insLfnI hY jI ?

iPr ieh vI dws idAu ik gurmiq dy ijs inafry isDFq dy DfrnI ho jfx dI brkiq
nfl gurU nfnk jI df iswK inafry afcrn vflf bx ky hor lokF nfloN inafrf bx
igaf sI, jd Ausy gurmiq dy isDFq ivc pihlF gurU nfnk jI df nfm vrq ky
AudfsIaF dI pRxflI, aqy iPr dsLmysL jI df nfm vrq ky inrmilaF dI pRxflI qy
iPr sMpRdfeIaF dI pRxflI ny ibwpRn kI rIq ivc rMigaf hoieaf isDFq aqy mrXfdF
df imlgoBf ilaf riKaf hovy qF Auh gurmiq-isDFq inafrf ikvyN rih igaf ? jd
gurmiq df igafn, gurmiq df isDFq aQvf gurmiq dI mrXfdf inafrI nf rhI qF
KLflsf inafrf ikvyN rih skdf sI . Audfhrx vjoN qusF--gurbfxI pfT drsLn gRMQ
ivc bwjr kurihqF df igafn ilKidaF 73 sPLy qoN kuwTf mfs Kfx jF nF Kfx df
ajyhf Jmylf pfieaf hY ik ijs qoN iswKI dI pwkI mrXfdf df iblkul hI Bog pf
idwqf hoieaf hY . 73 sPLy dy arMB qoN mfs Kfx dy ivrwuD bVIaF krVIaF dlIlF
dyxIaF arMB kIqIaF hn . aqy iPr mfs qoN rokx vflI afpxI dlIl dI pusLtI ivc
gurbfxI ivcoN keI qukF vI ilKIaF hn . pr 75 sPLy dy aKIrI pYry ivc, ibnF iksy
Tos dlIl dy, afpfxy hwQI ilKI gurbfxI dIaF keI pfvn qukF dI jLrf vI pRvfh nf
krky sMqqfeI vflI gwl-bdlI df pRgtfvf ienHF sLbdF ivc kr idwqf hY:---
KLflsf, ihMdU, muslmfn, ksfeI, vYsLno sB qoN rihq hY . (KLflsf akflpurK kI POj
hY) jy ikqy Drm dI rwiKaf krdy hoey jMg dy kfrn aMn afid nf imly qy pRfx riKaf
vfsqy Kfxf pvy qF hwQIN Jtkf kr ky pRfx bcfey . Auh BI jy krky icq cfhy qF jF
ijs ny AuNÖ vI Ckxf hovy qF vI hwQIN Jtkf krky .

eys ilKq dy kfrn Aupjy hyT ilKy sLMikaF dI inivrqI vI jLrUr kr dyxI jI:--

1) jy pRfxf dI riKaf leI mfs Kfx vflI bwjr kurihq kr lYx dI koeI mnfhI
nhIN qF iPr pRfxf dI riKaf krn leI kys ktf lYx dI mnfhI ikvyN rih geI ?
quhfzy ivcfr ivc Coty sfihjLfidaF nUM bfbf bMdf isMG bhfdr nUM aQvf BfeI qfrU
isMG afid sLhIdF nUM afpxy pRfx bcfAux leI jrvfixaF dI hr gwl mMn lYxI
cfhIdI sI ?

2) jy iksy vI kfrn koeI mrXfdf BMg kIqI jf skdI hY, jy iksy vI kfrn isdk qoN
izwg skIdf hY qF iPr gurmiq df Auh ikhVf iswKI isdk hY ijhVf KLflsy dy kysF
suafsF nfl inBdf hY ?

3) jd sMqF mhF purKF ny afpxI hI klm nfl ieh vI ilK idqf hovy ik--jy krky
icq cfhy qF jF ijs ny AuNÖ vI Ckxf hovy qF vI hwQI Jtkf krky---qd ies ilKq
dy pihlF jF ipCoN mfs nf Kfx bfry bVIaF jLordfr dlIlF dyx df, jF kyvl jMg smy
afpxy pRfxF dI riKaf leI mfs Kf skx dI pfbMdI df, jF sfKIaF ilK ky mfs Kfx
vfilaF dy bVy bury hfl hox df zr pfAux df, kI koeI arQ rih jFdf hY ?

4) kI ajyhf ilK ky qusF gurmq isDFq dI koeI inafrI nuhfr bcI rihx idwqI hY
?

ijs klgLIDr jI dI qno mno swDr ieh sI ik, AunHF df lfzlf KLflsf sdf hI
gurmiq dy inafry isDFq nfl juiVaf rih ky rihMdI dunIaF qwk qyj pRqfp df mflk
bixaf rhy--kI bcnF dy sUry, kihxI aqy kQnI dy pUry, Ausy mhF blI dsLmysL jI
ny gurmiq dy inafry isDFq dIafF Gfqk, ieh pRxflIaF, afp hI cflU kr dyxIaF
sn ? hfey isKI dy vYrI pFizE ! - - - - scu khIaY .

lgdy hQ hux ieh vI dws idAu jI, ik sMq mhFpurK igafnI gurbcn isMG jI dy
clfxy AupRMq quuhfzy aqy sMq krqfr isMG ivc JgVf iks ivsLy qy hoieaf sI ? kI
ieh swc nhIN ik ieh JgVf sMpRdfeI pRxflI dI gwdI sFBx leæI sI ? kI quhfzy
JgVy ivc puls dIaF DfVF nUM nhIN sI afAuxf ipaf ? kI iBMzrF vfly zyrydfrF vFg
bfkI dy sMq mhFpurK, vI sLrIky bfjLI vfly sfVy ivc Psy hoey nhIN huMdy hn ? ijvyN
aigafnI igRhsqI pRvfr jfiedfd dI vMz qoN lVdy mrdy hn kI Ausy qrHF qusIN vI
gwdI qy kbjLf kr lYx leI sfry Aupwdr kr lYNdy ho ? kI iksy pfp aprfD dy krn
ivc aigafnI nfloN igafnI vwzf dosLI nhIN mMinaF jFdf ? qusIN mhF igafnI hox dy
nfqy igLRhsqI ikrqIaF nfloN nIvIN pwDr dy mnuwK ikhVI AucycI KLUbI kfrn nhIN ho ?
iPr ieh vI dws dyx dI ikrpf kr dyxI ik ies icwTI ivc afp jI dy nfl mihqy
vfilaF nUM vI sLfml krky dfs ny koeI vwzI Buwl qF nhIN kIqI ? jy dfs ny Buwl kIqI
hY qF kI mihqy vfilaF koloN iKmF vI nfl hI nF mMg lvF ? ikAuNik asl puafVy dI
jVH qy afp jI dI pRxflI hY.

6ú= gurbfxI pfT-drsLn gRMQ df duKdfeI pwK

1) qusI afp hI iliKaf hY ik dmdmy sfihb qoN dsLmysL jI ny isMG Byj ky krqfr
purIey DIr mwlIaF qo bIV dI mMg kIqI sI . pr agoN AunHF ieh kih ky isMG moV
idwqy sn ik jy gurU goibMd isMG jI gurU nfnk dyv jI dI joiq hn qF nvIN bIV afp
ikAuN nhIN ilK lYNdy ? qF siqgurF ny Aus sMpUrn bIV dI isrjxF kr leI ijhVI
gurU nfnk jI dI gwdI dI sdIvI mflk bxI . Bfv siqgurF ny krqfr purI bIV nUM
byloVI iswD kr idwqf sI . qusIN ieh smJfAux dI ikrpf kr idAu ik krqfr purI
bIV nfl iswK pMQ df kI irsLqf hY ? quhfzI hI sMsQf dy prcfrkF ny tÍ qy ikhf sI
ik krqfrpurI bIV nfl KLflsf pMQ df koeI sMbMD nhIN hY ? sfry aklmMd
ivafkqIaF df iehI kihxF hY ik krqfrpurI bIV jF iksy hor QF peI iksy bIV nUM
gurU gRMQ sfihb jI dI brfbrqf dyxf aisKI hY aQvf gurU gRMQ sfihb jI nUM ipwT
dyx quwl hY . jy quhfzy ivcfr ies qoN ivruwD hn qF ilK Byjxy .

2) gwdI iml jfx AupRMq iswKF ny gurU aMgd dyv jI nUM bfbf lihxf krky, gurU
amrdfs jI nUM amrU krky jF gurU rfm dfs jI nUM jyTf krky iksy ny kdy nhIN sI
bulfieaf . qusF vI gurU aMgd dyv jI nMU lihxf krky ikqy nhIN iliKaf eysy qrHF -
-gurmq rihq mrXfdf--pusqk ivc gurU gRMQ sfihb nUM qusF--sRI gurU gRMQ sfihb
jI mhfrfj swcy pfiqsLfh jI-iliKaf hY, pr Auh ikhVI AucycI mjbUrI bx geI sI
jo qusF--gurbfxI pfT drsLn---gRMQ dy 252 sPy qy nwgr krqfr pur nMU qF N sRI
krqfr pur sfihbN iliKaf hY pr hfjLrf hjLUr siqgurF nUM kyvl--sRI dmdmI
bIV--ilK idwqf hY ? kI ieh bolI Ausy mhF purK jI dI hY ijhVy ies mhfn gurU nUM
pRgLt gurF dI dyh ilKx dy nfl ies dy srUp ivclI gurbfxI dIaF lgF mfqrF nUM
rom aqy sLbdF nUM siqgurF dy aMg aqy rfgF nUM siqgurF dy vwzy aMg ilKdy hn ?

3= 252 sPLy qy hI qusF sRI dmdmI bIV dy ilKqI qy Cfpy dy pRclq pfT, aqy
tfkry qy--sRI krqfrpurI bIV dy ilKqI pfT--hyTF iqMn siPaF qy sLbd BydF dI
lMmI sUcI dy ky aKLIr qy ieAu iliKaf hY--

.. N ieiqafidk kRIbn pMdRf sO pfT hn jo dmdmI bIV dy pfTF nfl nhIN imldy N ..

ieh kuJ pVH ky sKLq hYrfnI hox qy idl aqIaMq duKI hoieaf hY . hYrfnI ies gwl
dI hY ik eyzy vwzy akfr vflI krqfr purI bIV ivcoN siqgurF dI bfxI qoN iBMnqf
vfly sLbd lwBxy--bVI krVI aqy lMmI qpwisaf vflf ku-kfrj ikvyN kr ivKfieaf
hY . ies qoN ieh kuJ jfnx dI gMBIr Auqsukqf AupjI hY jI:----

(A) kI afp jI dws skdy ho ik 15úú gLlqIaF lBx dI eyzI vwzI qpwisaf BrI
imhnq qusF (sMq i igafnI mohx isMG jI ny) jF sMq gurbcn isMG jI ny iks afsLy
nfl kIqI hY ?

(a) iPr qusF ies imhnq dy krn df koeI vI kfrn iks mMqv nfl nhIN iliKaf ?
kI sLbd-Byd lwBx dI mhfn Kycl kfrn ilK dyx nfl quhfzI gwdI nUM koeI KLqrf
pY jfxf sI ?

(e) kI qusIN lokF nUM ieh dwsxf cfhuMdy ho ik sfrI gurbfxI jLbfnI ilKf lYx df
Xqn krn ivc gurU goibMd isMG koloN eynIaF BulF hoeIaF hn ?

(s) kI dsLmysL jI nUM ivsLnUM Bgvfn aQvf rwb df avqfr ilK ky, iPr ies qrHF
sLbd BydF dI ilst Cfp ky qusIN afp hI (BulwV sLbd ilKx qoN ibnf) dsLmysL jI nUM
BuwlV nhIN kih rhy ho ?

(h) kI mhFpurKF ny sLbd BydF dI eyzI lMmI sUcI dy ky sLrDflUaF dy mnF ivcoN
siqgurF dy srUp dI sLuwDqf aqy pfvnqf bfry bxI sLrDf nUM KyrUM KyrUM krn vflf
kukrm nhIN kIqf ?

(k) kI gurU nfnk jI dI hI dsvIN joiq nUM ieh aiDkfr nhIN sI ik Auh do sO
(2úú) sfl dy lMmy smyN ivc afey bolI ivcly PLrk nUM sLuwD krky ilK skdy ?
(K) kI qusIN ieh kih skdy ho ik ieh sfry sLbd-Byd bVy hI ZukvyN aqy bVI
ivdvqf aqy aMqrXfmqf df pRBfv pfAux vfly nhIN hn ? jy ieh nhIN ilKxf cfhuMdy
qF iPr ieh hI ilK idAu ik dsLmysL jI ny ajyhf krn ivc iks pRkfr dI AukfeI
KfDI hY ? kI AunHF ny gurbfxI dI koeI avwigaf kIqI hY ? sLbd-Byd lwBx dI
Gflxf dI loV iks kfrn peI ? ajyhf krky qusF kI sfbq kIqf ? ies ilKq qoN
pfTk ikhVI syD lvy ? afKLr kuJ qF ilKo .

(g) kI dfs df ieAuN socxf gLlq hY ik ijQy qusF pfTkF dy mnF ivc ieh asr
pfAuxf sI ik quhfzy aMdr (jF sMq igafnI gurbcn isMG dy ihrdy aMdr) gRMQ
sfihb jI pRqI bVf zUMGf siqkfr hY, AuQy qF qusF--hfjLrf hjLUr, jugo jug atwl sRI
gurU gurU gRMQ sfihb jI mhfrfj swcy pfiqsLfh jI---iliKaf hY, ijQy pfTkF df mn
asLrDk bxf dyx dI XojnF sI AuQy siqgurF nUM--sRI dmdmI bIV--iliKaf hY ?
aqy hyTF 15úú sLbd BydF dI sUcnF dy idwqI ? nfl Boly Bfly aqy aMnHI sLrDf dy
mflk iswKF dy mnF q yieh Cfp lf leI ik sMq mhF purK gurbfxI dy bVy zUMGy aqy
isdkvfn KojI hn .

(G) kI ajyhf sfrf Xqn iswK nUM ibwpRn kI rIq nfl joV dyx df nhIN jI ?

(Õ) kI ajyhf krky qusF siqgurF dI inMidaf nhIN kIqI ? kI gurU dy inMdkF vfsqy
hI siqgurF df ieh PLurmfn nhIN hY ?:---

ijnf guru goipaf afpxf qy nr buirafrI .. hir jIAu iqn kf drsn nf krhu
pfipst hiqafrI .. Eih Gir Gir iPrih kusuD min ijAu Drkt nfrI ..-23
..{651}

kI ies gurU-sLbd dy huMidaF, quhfzf jF quhfzI sMsQf dy iksy vI prcfrk df


drsLn krnF pfp nhIN hY ?

gurbfxI pfT drsLn gRMQ dy 232 sPy qy mhFpurKF ny ijs ZMg nfl BfeI gurdfs
jI dI vfr nUM vriqaf hY Aus qo ieh ivsLvfsL hor vI pwkf ho jFdf hY ik lokF nUM
BulyKy ivc pf lYx dI klf ivc ijnF koeI zyrydfr vwD inpuMn huMdf hY AunF hI Auh
vwzf mhFpurK smiJaf jFdf hY . mUlmMqR nUM N nfnk hosI BI scu N qwk sfbq krn dy
Xqn ivc mhFpurK jI ilKdy hn--mUl mMqR bfry vI keI lok sLMkf krdy hn ik--
NgurpRsfidN qk hY . ies b.fry vIcfr ieh hY . BfeI gurdfs jI ny vfrF ivc ies
pRkfr iliKaf hY---

eykMkfru iekFg iliK AUVf EaMkfr ilKfieaf . ilKfieaf nhIN lKfieaf hY--Bfv
lKf idwqf,

siqnfmu krqf purKu inrBAu hoie inrvYru sdfieaf .

akfl mUriq pRqK soie nfAu ajUnI sYBM Bfieaf .

gurpRsfid su afid scu jugMqr hoNdf hoNdf afieaf . jugMqR qo pihlF--jugh--nhIN


ilKaf .

hY BI hosI sc nfAu sc drsn siqgurU idKfieaf .

sbd surq ilvlIx huie gurcylf prcf prcfieaf . surq nhIN suriq hY--arQ
surq ivc, surq dafrf .

kY dy QF ky pfT krn dI Buwl krn vfly nUM dsLmysL jI qoN cpyV mrvfeI dI khfxI
GV ky lokF dy mnF ivc asLuwD awKr mUMhoN inkl jfx qy siqgurF dI nrfjLgI df BY
pYdf krn vfly mhF purK afp lKfieaf dy QF ilKfieaf ilKdy hn . kY df arQ jF
dws ky afpxI ivdvqf df pRBfv pfAuNx vfly mhFpurK jI kIN ilKfieaf aqy
lKfieaf df PLrk nhIN jfxdy ? . bVy ascrj vflI gwl hY ik sLuwD Aucfrn df
igafn dyx leI gRMQ ilKx vfly mhF purK jI suriq dy QF srq ilK dyx ivc koeI
hrj nhIN mMndy .

BfeI sfihb jI ny 39vIN vfr dy arMB vflI pAuVI df isrlyK--mUlmMqR-- nhIN


agoN --mMglfcrn--iliKaf hY . kI sMq mohn isMG jI smJf skx dI Kycl kr
dyxgy ik, ijs nUM BfeI sfihb ny --mMglf crn--ikhf hY Ausy nUM mhFpurK jI --
mUlmMqR--iks XojnF aDIn isD krn leI Xqn sLIl hn ? iPr BfeI sfihb vfr
df Bfv sdf afKLrI quk ivc spwsLt krdy hn, ikrpf krky ieh vI smJf dyxf ik
mhFpurKF ny pAuVI dI afKLrI quk--gurmuiK suK Plu alK lKfieaf--iks afsLy
kfrn pfTkF qoN lukf leI ?

aMqm sLMky
nyqR-hIn nUM sUrmF isMG mMnx vfly siqgurF df PLurmfn hY ik Auh mnuwK aMnHF hY ijs
ny afpxy KLsm dI pCfx guaf idwqI:--aMDy eyih n afKIain ijn muiK loien nfih
.. aMDy syeI nfnkf Ksmhu GuQy jfih ..{954}-vfr-16 . akflpurK nUM ibwpRI
imiQhfs vflf ivsLnUM Bgvfn bxf ky aqy iPr ivsLnUM Bgvfn nUM hI dsLmysL jI df
rUp dy dyx vfly mnuwK bfry kI ieh nhIN ikhf jf skdf ik ieh afpxy KLsm dI
pCfx Bulf bYTf hY . iPr jy ajyhf mnuwK iksy ByK df DfrnI bx ky kOm df afgU bx
jfey qF kI siqgurU nfnk jI df ieh PLurmfn Ausy afgU leI qF nhIN hY:---

aMDf afgU jy QIaY ikAu pfDru jfxY .. afip musy miq hoCIaY ikAu rfhu pCfxY ..
{766}-2-5

ijLMdgI dy shI rsqy qoN KMJy mnuwK leI iksy golI brUd dI loV nhIN huMdI . kI quhfzI
tksfl kol aigafnqf df sMGfr kr dyx vfly ies KVg dy dMmkF mfrdy BMzfr
nhIN hoxy cfhIdy jI ?:--

1= grIbI gdf hmfrI .. KMnf sgl rynu CfrI .. iesu afgY

ko n itkY ivkfrI .. gur pUry eyh gl sfrI .. 1 .. {628}-16-2ú

pd arQ:--grIbI--inmrqf vflf suBfv . gdf--gurj . KMnf--KMzf . rynu--


crn-DUV . CfrI--Cfr, imwtI . n itkY--Klo nhIN skdf, Tihr nhIN skdf .
vykfrI--kukrmI . sfrI--smJfeI . 1 .

2= siqguir igafn KVgu hiQ dInf jm kMkr mfir ibdfry .. ---2 ..{578}-
CMq-4

kI quhfzy kol sdf igafn df KMzf nhIN hoxf cfhIdf jI ? kI siqgurU nfnk jI dy
igafn dy awgy kdy koeI mhF ivdvfn pFDf, iswD, jogI, hor, pIr aOlIaf jF iksy vI
ByK vflf koeI ivroDI itk sikaf sI ? iPr gurmq dy tksflI AupdysLkF ny,
(inrMkfrIaF dI gLlq soc nUM bdl dyx leI jF hor keI ivroDI ilKfrIaF dy ivcfrF
df asr lokF, dy mnF qoN dUr kr dyx leI) gurU nfnk jI dy igafn dy KMzy dI QF
pfksqfnI bMdUkF aqy hor golI brUd vrqnF kI sujfKy afgUaF df krm sI ? gurU
nfnk jI dy igafn df KMzF jLor sLor nfl KVkfieaf huMdf qF kI hr pfisAuN eyhI
afvfjL nF afAuNx lwg pYNdI jI ?:---
pRgitaf sUru inis imitaf aMiDafrf .. aigafnu imitaf gur rqin apfrf ..

siqgur igafnu rqnu aiq BfrI krim imlY suKu pfeI hy .. 1 ú.. {1ú69}-1

iswK jgq afp jI dy zyry df bhuq asr kbUl kr kr irhf hY . afp jI dy zyry dI
mrXfdf aQvf afp jI df prcfr jy iswK nUM ibwpRn kI rIq df DfrnI bxfAuNdf hovy
qF iswK kOm dI ies qoN vwzI bdiksmqI hor koeI nhIN ho skdI . eyho kfrn hY ik
afp jI dI isiKaf dy hr pwK bfry spwsLtI krn lYxf jLrUrI bx igaf sI aqy
kyvl ies kfrn hI afp jI nUM Kycl dyxI peI .

ies ivc qF jLrf ijMnf vI sLMkf nhIN ik ibwpRn kI rIq df DfrnI bxn nfl iswK ny
klgLIDr aQvf gurU gRMQ sfihb jI dIaF njLrF ivc by-prqIqf ho ky ZihMdIaF
klF vwl nUM hI qury jfxF hY . jy rfj Bfg lwBxf hY qF ibpwRn kI rIq nUM pUrn rUp
ivc iqafg ky suc-afcfr dy mflk bxf ky siqgurF dy 1 nfl juVnF hovygf . qyj
pRqfp dy mflk bx skx df eyhI iewko iewk sfDn hY . klgLI-Dr jI df PLqvf hY
ik ibpRn kI rIq mnuwK nUM kdy vI suwc-afcfr df mflk nhIN bxn dyNdI . sfzI Koj
aqy quC-buDI anusfr afp jI dIaF sfrIaF ilKqF iswDy jF aisDy ZMg nfl isK
jgq nUM ibwpRn kI rIq nfl joVn vflIaF hn . ho skdf hY ik afp jI df nfm vrq
ky iksy pMQ dusLmx ny ajyhf gurmq ivroDI kuPLr qoilaf hovy . pr ieh sLMky AunF
icr bxy rihxy hn ijnF icr afp jI vloN gurmiq igafn ivc rMigaf hoieaf
ZukvF Auæwqr af pusqk df Bfg nf bx jfvy .

pqf nhIN ikAuN, sfzy jQy dy bhuqy guriswK ies ivsLvfsL vfly iks kfrny hn ik ies
icwTI nUM pVHn nfl sfzf nfm ihwt ilst (Hit List) ivc jLrUr af jfxf hY aqy iksy
Auæwqr puwjx dI QF golI mfrn vflf jLrUr apVy gf . pr ijs swcy gurU df swc, iswK
jgq qFeI pucf rhy hF kI, Aus swc dy avqfr siqgurU nfnk jI ny kdy iksy
DwkyKor, jLflm aQvf JUTy df BY kdy nhIN sI mMinaF ? mfrg swc df hoxf cfhIdf hY,
zr sdf eyhI rihxf cfhIdf hY ik ikqy siq df lV hwQoN nf Cuwt jfvy . pRfx dyx aqy
lYx vflf kyvl vfihgurU hY . iksy dI jfn lYx dI ivcfr krn vflf mnuwK asl
ivc afpxy aMq vwl nUM CflF mfr mfr ky jf irhf huMdf hY . swc ilKx vflI mwq vI
gurU dI hY aqy klm vI Esy dI hY . dfs qF Aus df brdf hY . so ijMnF icr hukm hY
ieh syvf huMdI rihxI hY .
iewk awKr vI iksy vYr Bfvxf nfl nhIN iliKaf jf irhf . vYr kyvl qy kyvl isrPL
Aus rIq nfl hY ijs qoN dUr rihx df hukm siqgurF idwqf sI . ieh jnm Ausy dy
nfm lwg cuwkf hY ijs dI dfq sI . iPr kI kdy koeI gurmuK afpxf suBf iqafgdf hY
? jy koeI inMd kry hir jn kI apunf gun n gvfvY .. (719) asMqF vflf kukrm
krn vflf kdy vI sMq nhIN huMdf . ilbfs BFvyN bysLk sMqF vflf hovy . iBMzrF vflI
tksfl nfl asMqF vflI gwl mUrK joVdy hn . igafn dI crcf ivc golI brUd ny
mUMh kflf krfAux afAuxf hY ? siqgurU gRMQ sfihb jI dy PLurmfnF qy pUrn ivsLvfsL
hoxf gurisKI hY ?

kbIr sMqu n CfzY sMqeI, jAu koitk imlih asMq ..

milafgru BuXMgm byiZE, q sIqlqf n qjMq .. 174 .. {1373}

gurU nnk jI dy nfm df vfsqf hY, quhfnMU quhfzI iswKI df vfsqf hY ik afpxy ivcfr
ilK Byjx dI ikrpf jLrUr kr dyxI jI . vwzy vwzy gRMQ ilK lYx vfilaF vfsqy ies
inkfrI icwTI df Auqr ilK dyxf ikhVI vwzI gwl hY ? iPr vI jy ilKn ivc Kycl
mMnoN qF afpxf vzmuwlf BfsLn typ kr Byjo . dfs afp hI ilKqI rUp dy lvygf . nfly
sbwb nfl afp jI dI sMqqfeI vflI imwTI aqy mDur afvfjL vI sux lYx df suBfg
pRfpq ho jfvygf .
hm sbid muey sbid mfir jIvfly BfeI, sbdy hI mukiq pfeI ..
sbdy mnu qnu inrmlu hoaf, hir visaf min afeI ..
sbdu gur dfqf, ijqu mnu rfqf, hir isAu rihaf smfeI .. 2 ..
sbdu n jfxih sy aMny boly sy ikqu afey sMsfrf ..
hir rsu n pfieaf ibrQf jnmu gvfieaf jMmih vfro vfrf ..
ibstf ky kIVy ibstf mfih smfxy mnmuK mugD gubfrf .. 3 ..{6ú1}-4
ibwpRn kI rIq qoN swc df mfrg- pusqk ilK rhy jQy df inmfxf syvk ,

gurbKLsL isMG

You might also like