Professional Documents
Culture Documents
rudy
Nakład do 500 egz.
i metal
n
R-50
2005
SIGMA-NOT Sp. z o. o.
WARUNKI PRENUMERATY CZASOPISM
kolportowanych przez W y d a w n i c t w o SIGMA-NOT Spółka z o.o. w 2005 r.
Zamówienia na prenumeratę czasopism wydawanych przez wydawnictwo SIGMA-NOT można składać w dowolnym
terminie. Mogą one obejmować dowolny okres, tzn. dotyczyć dowolnej liczby kolejnych zeszytów każdego czasopisma.
Zamawiający może otrzymywać zaprenumerowany przez siebie tytuł począwszy od następnego miesiąca po dokonaniu
wpłaty. Zamówienia na zeszyty sprzed daty otrzymania wpłaty będą realizowane w miarę możliwości — z posiadanych
zapasów magazynowych.
Warunkiem przyjęcia i realizacji zamówienia jest otrzymanie z banku potwierdzenia dokonania wpłaty przez
prenumeratora. Dokument wpłaty jest równoznaczny ze złożeniem zamówienia.
*
Wpłat na prenumeratę można dokonywać na ogólnie dostępnych blankietach w Urzędach Pocztowych (przekazy
pieniężne) lub Bankach (polecenie przelewu), przekazując środki na adres:
Uwaga Prenumeratorzy: od 1999 roku prenumeratę przyjmuje wyłącznie Zakład Kolportażu Wydawnictwa SIGMA-NOT.
*
Na blankiecie wpłaty należy czytelnie podać nazwę zamawianego czasopisma, liczbę zamawianych egzemplarzy,
okres prenumeraty oraz własny adres.
Na życzenie prenumeratora, zgłoszone np. telefonicznie, Zakład Kolportażu ul. Bartycka 20, 00-716 Warszawa,
(tel. (022) 840-30-86, tel./fax (022) 840-35-89, (022) 840-59-49) wysyła specjalne blankiety zamówień wraz z aktualną
listą t y t u ł ó w i cennikiem czasopism. P r z y j m u j e m y z a m ó w i e n i a również przez Internet: http://www.sigma-not.pl.
Prenumerata e-mail: k o l p o r t a z @ s i g m a - n o t . p l . I n f o r m a c j e e - m a i l : i n f o r m a c j a @ s i g m a - n o t . p l . Sekretariat e-mail:
s e k r e t a r i a t @ s i g m a - n o t . p l . D z i a ł R e k l a m y i M a r k e t i n g u e-mail: s i g m a - r e k l a m a @ p o c z t a . w p . p l .
*
Odbiorcy zagraniczni mogą otrzymywać czasopisma poprzez prenumeratę dewizową (wpłata dokonywana poza
granicami Polski w dewizach, wg cennika dewizowego z cenami podanymi w dolarach amerykańskich) lub poprzez
zamówioną w kraju prenumeratę ze zleceniem wysyłki za granicę (zamawiający podaje dokładny adres odbiorcy
za granicą, dokonując równocześnie wpłaty w wysokości dwukrotnie wyższej niż cena normalnej prenumeraty krajowej).
*
Ogłoszenia przyjmuje: Dział Reklamy i Marketingu, 00-950 Warszawa, ul. Mazowiecka 12, pok. 6, tel. (022)
827-43-65, (022) 828-27-31, fax (022) 826-80-16.
*
Egzemplarze archiwalne (sprzedaż przelewowa lub za zaliczeniem pocztowym) można zamawiać pisemnie, kierując
zamówienia na adres: Wydawnictwo SIGMA NOT, Spółka z o.o. Zakład Kolportażu, 00-716 Warszawa, ul. Bartycka 20
tel. (022) 840-30-86, natomiast za gotówkę można je nabyć w Klubie Prasy Technicznej w Warszawie ul. Mazowiecka 12,
tel. (022) 826-80-17.
W przypadku zmiany cen w okresie objętym prenumeratą Wydawnictwo zastrzega sobie prawo do wystąpienia
o dopłatę różnicy cen oraz prawo do realizowania prenumeraty t y l k o w pełni opłaconej.
*
Istnieje możliwość zaprenumerowania l egz. czasopisma po cenie ulgowej przez i n d y w i d u a l n y c h członków
stowarzyszeń naukowo-technicznych zrzeszonych w FSNT oraz przez uczniów szkół zawodowych i studentów szkół wyższych.
Blankiet wpłaty na prenumeratę ulgową musi być opatrzony na wszystkich odcinkach pieczęcią koła SNT lub szkoły.
R.50
nieżelazne
8
CZASOPISMO NAUKOWO-TECHNICZNE
2005
STOWARZYSZENIA INŻYNIERÓW l TECHNIKÓW
PRZEMYSŁU HUTNICZEGO W POLSCE
M l E S l Ę C Z N l K
SPIS TREŚCI: Indeks 37495 Skrót tytułu (dla bibliografii) Rudy Metale
Strona
GromyszM., Ziętkowski L, Lasota J.: 430 Urabianie cienkiego złoża rud miedzi kombajnem Narrow Reef Miner ARM 1100
firmy Yoest Alpine
ZajączkowskiA., Botor J.: 436 Szybkość procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego
Władyka J.: 442 Zbadanie możliwości zagospodarowania zużytego katalizatora Comox 2004
TumidajewiczM., GryziecklJ., 445 Rozpad przesyconego roztworu stałego stopu CuNilSSnS podczas nieizotermiczne-
Wioch G.: go nagrzewania
ŚwiątkowskiK.: 448 Badania porównawcze własności materiałów modelowych uzyskiwanych różnymi
metodami
PRZETWÓRSTWO ALUMINIUM
TarasekA., Knych T., MamalaA.: Wpływ sekwencyjnych zmian temperatury i czasu ekspozycji na zmianę własności
wytrzymałościowych drutów ze stopu AIMgSi
METALURGIA PROSZKÓW
LeżańskiJ.: 452 Wpływ sposobu infiltracji na stopień wypełnienia kapilar
NORMALIZACJA 470
ŚWIATOWY RYNEK METALI
NIEŻELAZNYCH
Butra J.: 471 Światowy rynek metali nieżelaznych
ISSN 0035-9696
Czasopismo Rudy i Metale Nieżelazne w 2005 r. jest dofinansowane przez Ministerstwo Nauki i Informatyzacji
Redakcja czasopisma: red. naczelny: prof. zw. dr hab. inż. Zbigniew Misiołek, z-ca red. naczelnego: doc. dr inż. Józef
Czernecki, red. działowi: dr hab. inż. Jan Butra, dr hab. inż. Wojciech Libura, prof. nzw., prof. zw. dr hab. inż. Andrzej Paulo.
Sekretarz Redakcji: mgr Bożena Szklarska-Nowak. Adres Redakcji: 40-019 Katowice, ul. Krasińskiego 13. Skr. poczt. 221.
Tel./fax (0-prefix-32) 256-17-77. Korekta: Marzena Rudnicka.
Rada Programowa czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne. Przewodniczący: prof. zw. dr hab. inż. Józef Zasadziński. Zastępca
Przewodniczącego prof. dr hab. inż. Jan Botor. Sekretarz dr inż. Józef Z. Szy mariski. Członkowie: prof. dr hab. inż. Andrzej Jasiński,
prof. dr hab. inż. Andrzej Korbel.
Wszystkie artykuły o charakterze naukowym są opiniowane. Redakcja nie odpowiada za treść reklam i ogłoszeń.
Wydawca: Wydawnictwo Czasopism i Książek Technicznych SIGMA-NOT Sp. z o.o., ul. Ratuszowa 11, 00-950 Warszawa,
skr. poczt. 1004, tel.:(0-prefix-22)818-09-18,818-98-32, fax:619-21-87, internet: http://www.sigma-not.pl.sekretariat@sigma-not.pl
Internet: http://www.sigma-npt.pl. Prenumerata e-mail: kolportaz@sigma-not.pl. Informacje e-mail: informacja@sigma-not.pl.
Dział Rekalmy i Marketingu, ul. Mazowiecka 12, 00-950 Waszawa, skr. 1004, teUfaks: (O 22) 827-43-66, 826-80-16, e-mail:
reklama @ sigma-not.pl.
Format A4. Objętość 6,5 ark. druk. Druk ukończono w sierpniu 2005 r.
Rudy Metale: R 50, nr 8, s. 429+476, sierpied 2005 r.
Druk: Przedsiębiorstwo Miernictwa Górniczego Spółka z o.o., Katowice ul. Mikolowska lOOa
MIROSŁAW GROMYSZ Rudy Metale R 50 2005 nr 8
UKD 553.43:622.343:622.232.7
LESZEK ZIĘTKOWSKI
JAN LASOTA
Exploitation tests carried out at the POLKOWICE-SIEROSZOWICE minę using the YoestAlpine Narrow Reef Miner ARM
1100 disc cutting mining machinę for copper ore mining have been described. The obtained results were used to analyse
possibility of using this technology in the conditions of copper ore mines belonging to the KGHM POLSKA MIEDŹ S.A.
Preliminary economic analysis related to the implementation of this mining technology as well as the comments and
recommendations based on the experience acąuired sofar have been presented.
Keywords: mining, metal ores, narrow bed, mechanical mining, mining machinę.
Mgr inż Mirosław Gromysz. mgr int. Leszek Ziętkowski — Centrum Badawczo-Projektowe Miedzi CUFRUM Sp. z o.o. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy. Wrocław, mgr int. Jan
Lasota — KGHM POLSKA MIEDŹ S.A. O/ZG Polkowice-Sieroszowice, Polkowice.
430
kombajnu powodowało, że podczas urabiania występowały znaczne przedstawionym w projekcie [2]. Po wykonaniu wnęki technologi-
drgania wysięgnika z głowicą urabiającą. Aby temu przeciwdziałać, cznej, urabianie kombajnem miało być prowadzone z pozostawie-
założono pod rozporę główną stopę spągową o większej powierzchni niem filara ochronnego od strony upadowej A-l/6a. Wnękę tech-
(0 400 mm). Zabieg ten umożliwił dokończenie prób na planowanej nologiczną (naprzeciwko przecinki P-9), o wymiarach: 8,8 x 5,6 m
długości, ok. 17 m. Urobek, przy użyciu podajnika „Boa-800", i zmiennej wysokości 1,2-5-1,54 m, wykonano przy użyciu materia-
kierowany był do upadowej A-1/6, skąd za pomocą ładowarki łyż- łów wybuchowych. Zabezpieczono ją obudową kotwową i podjęto
kowej ŁK-2 wywożony był na kratę wysypową. Podczas wykony- próbę wprowadzenia do niej kombajnu (rys. 3). Ponieważ na wejściu
wania zabierki bezpośrednio za kombajnem zabudowywano stojaki do wnęki wysokość stropu wynosiła 1,54 m, nie było możliwości
drewniane, które spełniały rolę sygnalizatorów, a ocios upadowej rozparcia się kombajnu pomiędzy stropem i spągiem. Aby zmniej-
zabezpieczono kotwami. Próba potwierdziła możliwości urabiania szyć dystans, wynoszący ok. 0,3 m, nałożono na jego górne rozpory
złoża rud miedzi za pomocą kombajnu ARM-1100. podkładki drewniane i po rozparciu się kombajnu rozpoczęto urabia-
Kolejny etap eksperymentu rozpoczęto zgodnie z rozwiązaniem nie złoża (rys. 4). Podkładki drewniane były stosowane we wnęce
Rys. 1. Kombajn A R M I I 00
Fig. 1. The ARM 1100 mining machinę
A-A
kotfry linoito-cemenlofte
Dolomil wapnisly. szary i jasnoszary, /'
l=7,0m, co 2,5 m przekryslalizowany. masywny, silnie
zwięzły, z pojedynczymi gniazdami
/ /
o; Dolomil wapmsty, smugowany. szary
H
przekrystalizowany, masywny, zwięzły, -7—^-7
w
z gniazdami anhydrylu skrylokrysta •
liczny w spągu warstewka łupku -T-^-f
O
ptyty typu "Poltegor"
\
\ Al •"
\ -16.0 -17.0 -11.0
h=3,0
Wykonano technikg strzelniczą , *
Up. A-1/6
/M/
431
A-A
~23.0
432
się (rys. 7). Kolejny wykres (rys. 8) przedstawia natomiast zmianę
prędkości urabiania kombajnem. Na tej podstawie określono średnią
prędkość urabiania na poziomie 0,016 m/min. Z analizy zmian pręd-
kości urabiania na każdej zmianie wynika, że zmieniała się ona
\\ /akrcsic 0.004^0.039 m/min.
Tablica l
Wydajność urabiania
Postęp zmianowy, mb/zm »•• Postęp urabiania narastająco, mb
Table l
Rys. 7. Postęp urabiania kombajnem Mining efficiency
Fig. 7. Progress in mechanical mining
Głowica
Kombajn
urabiająca
K
Wydajność
Mg/h Mg/h Mg/zm
• P
- 0 01
"c średnia = 0 016 m min
2
Max. 53,63 26,76 49,54
8
\ & *
F•
•ffE 10 | — wydajność głowicy kombajnu (rys. 11) wyliczoną w odniesieniu
,„ do rzeczywistego czasu pracy głowicy urabiającej zmierzonego
2 w godzinach
Wydajność zmianowa kombajnu Ilość urobku narastająco
Mk = Mzm/czas pracy głowicy urabiającej, Mg/h głowicy.
Na bazie rzeczywistych danych określono maksymalne, mini-
malne i średnie wartości poszczególnych wydajności (tabl. 1).
Rys. 9. Wydajność zmianowa kombajnu Na wykresach (rys. 12-5-14) przedstawiono stopień technicznego
Fig. 9. Performance ratę of the machinę per shift wykorzystania kombajnu (dyspozycyjność), wskaźnik efektywnego
433
100,0%i wskaźnik efektywnego czasu pracy (urabiania) kombajnu =
Sredn a = 55 7% = (czas pracy gtowicy urabiającej / czas pracy układu
\ hydraulicznego kombajnu)
\
wskaźnik efektywnego czasu (urabiania) głowicy urabiającej =
rrt4V
J = (czas pracy głowicy urabiającej / dyspozycyjny czas pracy
£r 50'0/o na zmianę)
a 40.0%
n
(g1 30,0%
20.0% Ocena zachowania się górotworu
t
30.0% •
20,0% wykazywał tendencji do łuszczenia oraz odspajania się. Widoczne
10.0% były na nim ślady po skrawaniu organem urabiającym (rys. 15).
0.0%
Projekt prowadzenia prób w etapie II również nie przewidywał
stosowania obudowy w przestrzeni urobionej kombajnem. Jednak,
[D WskaźniK efektywnego czasu pracy kombajnu ze względu na zmianę koncepcji odstawy urobku wymagającej prze-
bywania ludzi na trasie pracy kombajnu, od samego początku pro-
wadzenia robót strop sukcesywnie zabezpieczano obudową kotwo-
Rys. 13. Wskaźnik efektywnego czasu pracy (urabiania) kombajnu wą. W wykonanym wyrobisku zabudowano także dwa pełne kaszty
Fig. 13. Effective operation time index for the ARM 1100 machinę oraz stojaki drewniane o średnicy 14 cm.
Strop w wykonanym wyrobisku był w miarę równy, nie wyka-
zywał tendencji do łuszczenia się czy odspajania. W wyniku urabia-
nia mechanicznego jego powierzchnia nie jest determinowana natu-
ralnymi płaszczyznami podzielności skał, jak w przypadku urabiania
techniką strzelniczą.
Metodyka postępowania
przy rozpoczynaniu nowego zabioru
434
wnęki startowej przez kombajn. W pierwszym i drugim etapie eks-
perymentu, wnęki startowe przygotowywane były z wykorzysta-
niem materiałów wybuchowych. Pierwsza próba wykonania wnęki
o wysokości 1,1 m naprzeciwko przecinki P-10 zakończyła się nie-
powodzeniem. W drugiej próbie wykonano wnękę o wysokości ok.
1,6 m i, aby kombajn mógł się w niej rozeprzeć, położono na jej
spągu płyty betonowe. Kolejna wnęka, wykonywana w kierunku
prostopadłym do ociosu, posiadała zmienną wysokość od ok. 1,1 do
1,54 m. Aby uzyskać rozparcie dla kombajnu, na jej górne rozpory 2.00 2.25 2.50 2.75 3,00 3,25 3,50 3.75 4.00 4.25 4.50 4,75 5.00 5,25 5,50
nakładano podkłady drewniane. Mając na uwadze dotychczasowe Efektywny czas pracy kombajnu, h/zm
doświadczenia należy rozważyć dwie metody wykonywania wnęk
startowych. Pierwszą metodą jest rozwiązanie dotychczas stosowa-
Rys. 17. Zależność całkowitego jednostkowego kosztu
ne, czyli wykonanie wnęki startowej z użyciem materiałów wybu-
urabiania od efektywnego czasu pracy kombajnu
chowych i wprowadzanie do niej kombajnu wyposażonego w prze-
(dla wydajności kombajnu 20 m3/h)
dłużacze rozpór. Wymaga to oczywiście dość precyzyjnego strzela-
nia. Drugą metodą jest zastosowanie tymczasowej sztucznej wnęki Fig. 17. Dependence of an overall unit cost
startowej poza górotworem, np. zamkniętej konstrukcji stalowej of mining on the effective operating time
w formie klatki. of the mining machinę (at the machinę efficiency of 20 m3/h)
Analiza kosztowa
Zależność całkowitego jednostkowego kosztu urabiania od efe-
ktywnego czasu pracy kombajnu przedstawiono na rysunku 17.
Analizę kosztową wykonano w oparciu o dane ZG POLKO- W celu określenia przypuszczalnego jednostkowego kosztu wy-
WICE-SIEROSZOWICE i informacje kosztowe uzyskane z firmy dobycia urobku z użyciem kombajnu ARM 1100 na poziomie tech-
Voest Alpine. W pracy oszacowano tylko część kosztów operacyj- nicznego kosztu wytworzenia (TKW) dla przykładowo wybranych
nych związanych z pracą kombajnu podczas prób urabiania. Koszty oddziałów górniczych, podjęto próbę procentowego oszacowania
olei, smarów, przeglądów i napraw przyjęto w tej samej wysokości, (wskaźnikiem korekcyjnym) składowych kosztów jednostkowych
jak koszty ponoszone aktualnie w kopalni, związanie z pracą kom- w stosunku do obecnie uzyskiwanych z urabianiem tradycyjnym. Na
bajnu chodnikowego AHM 105, a koszt remontu przyjęto w wyso- podstawie tak wykonanych przeliczeń stwierdzono, że jednostkowy
kości 50 % wartości początkowej kombajnu, po 5-letnim okresie techniczny koszt wydobycia urobku (TKW) z zastosowaniem kom-
jego eksploatacji. Oprócz kosztów jednostkowych eksploatacyjnych bajnu, zmniejszyłby się o ok. 22,1-^-48,6 %.
i amortyzacji, odniesionych do l Mg rudy, oszacowano jednostkowe
koszty kotwienia, transportu urobku ładowarką i wozem odstaw-
Podsumowanie
czym oraz zatrudnienia. Procentowy udział jednostkowych kosztów
poszczególnych składników związanych z urabianiem dla efektyw-
nego czasu pracy kombajnu wynoszącego 4 godz/zm. pokazano na Na podstawie przeprowadzonych prób eksploatacyjnych urabia-
rysunku 16. nia kombajnem ARM 1100 stwierdzono jego małą mobilność, dość
dużą awaryjność oraz trudności w szybkim i sprawnym usuwaniu
awarii. Stopień technicznego wykorzystania kombajnu wyniósł
-41,7% 1,4% 19,2% 55,7 %, podczas gdy oczekiwano, że dyspozycyjność techniczna
będzie na poziomie 92+95 %. Zebrane doświadczenia eksploatacyj-
ne oraz zaistniałe awarie sąpodstawądo wytycznych pod ewentualną
nową konstrukcję kombajnu, który by znacznie lepiej nadawał się
do eksploatacji w kopalniach KGHM POLSKA MIEDŹ S.A.
Kombajn ARM 1100 posiada tarcze (asymetryczne dyski tnące)
1,0% oddziaływające na strukturę skały, powodując jej odłupywanie. Ska-
ły są najmniej wytrzymałe na rozciąganie (wytrzymałość skał na
ściskanie, ponad 180 MPa, jest ok. 15-krotnie większa od ich wy-
trzymałości na rozciąganie) i tę zasadę kombajn wykorzystuje
w sposób zadowalający, tnąc skały złożowe w otoczeniu skał dolo-
11,5% 0,7% 19,4% mitowych i piaskowcowych. Po wykonaniu blisko 133 m wyrobiska,
'& jednostkowy koszt amortyzacji w obu etapach prowadzonych testów, stwierdzono minimalne zuży-
^jednostkowy koszt zakupu narzędzi skrawających cie eksploatacyjne dysków tnących. Jest to podstawądo prowadzenia
S' jednostkowy koszt zakupu energi elektrycznej dalszych działań w kierunku zastosowania mechanicznego urabiania
§S jednostkowy koszt zakupu olei, smarów itp. do eksploatacji rud miedzi w kopalniach rud miedzi LGOM.
• jednostkowy koszt napraw bieżących Przed próbami zakładano, że wydajność urabiania wyniesie
5? jednostkowy koszt napraw głównych 50 Mg/h przy intensywności pracy nie mniejszej niż 18 h/dobę,
S jednostkowy koszt odstawy urobku ładowarką z eksploatacją i obsługą maszyny dostosowaną do czterozmianowe-
• jednostkowy koszt odstawy urobku wozem odstawczym go systemu pracy oraz koniecznością wykonywania obsług konser-
• jednostkowy koszt kotwienia wacji i napraw w oddziale górniczym. Maksymalna wydajność, jaką
K jednostkowy koszt zatrudniena obsługi kombajnu
udało się uzyskać podczas przeprowadzanych prób była na poziomie
26,76 Mg/h pracy kombajnu. Natomiast dla głowicy urabiającej
maksymalna wydajność wyniosła 53,63 Mg/h pracy głowicy, co
Rys. 16. Procentowy udział jednostkowych kosztów świadczy o możliwości skonstruowania maszyny spełniającej po-
poszczególnych składników urabiania (dla wydajności wyższe oczekiwania.
kombajnu 20 m3/h i efektywnego czasu pracy 4 h/zm.) W trakcie prowadzenia prób z mechanicznym urabianiem złoża
Fig. 16. Percentage share of particular components of the unit nie wystąpiły zjawiska świadczące o zwiększonym zagrożeniu za-
costs of mining (at mining machinę efficiency of 20 m3/h and an wałowym oraz nie stwierdzono pogorszenia stateczności warstw
effective operating time of 4 hours per shift) stropowych i funkcjonalności wyrobisk. Po skrawaniu organem ura-
435
biającym widoczne są na nim łukowate, równoległe bruzdy o małych Literatura
nierównościach. j Mechaniczne urabianie skal w warunkach cienkiego złoża. Etap II:
Z przeprowadzonej analizy sitowej wynika, że ponad 60 % urób- próby prowadzenia pracy kombajnu w warunkach dołowych O/ZG POLKO-
ku uzyskiwanego z urabiania kombajnem ARM 1100 ma rozmiar WICE-SIEROSZOWICE, CBPM CUPRUM — OBR, Wrocław 2004.
2
ziaren poniżej 20 mm. Tak pokruszony urobek pozwoliłby na osiąg- ' Mechaniczne urabianie skał w warunkach cienkiego złoża. Etap I:
Opracowanie koncepcji przeprowadzania prób urabiania złoża w warunkach
męcie oszczędności w dalszym procesie odstawy i kruszenia pozy- O/ZG POLKOWICE-SIEROSZOWICE, systemem ubierkowym z wykorzy-
skanej rudy miedzi. staniem kombajnu, CBPM CUPRUM — OBR, Wrocław 2004.
Korzystając z obszernych danych eksperymentalnych, otrzymanych podczas badania szybkości procesu odmiedziowania
żużla zawiesinowego w warunkach laboratoryjnych, pozwalających na pelną kontrolą prowadzonego procesu, w tym i kontrolą
temperatury oraz potencjału tlenowego w układzie, oraz biorąc pod uwagą wcześniej otrzymane dane termodynamiczne,
charakteryzujące układ, bogate w miedź stopy metaliczne-żużel zawiesinowy, postawiono hipotezą mówiącą, iż podstawowym
źródłem problemów obecnych podczas realizacji przemysłowego procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego są właściwości
termodynamiczne układu miedź-żużel zawiesinowy. Uklad ten dla bardzo szerokiego zakresu temperatur i wartości potencjału
tlenowego charakteryzuje sią tym, iż osiągany stan równowagi cechuje bardzo wysoka, z punktu widzenia procesu odmiedzio-
wania, zawartość miedzi w żużlu, a w trakcie prowadzenia procesu odmiedziowania zawartości miedzi w żużlu podążają
monotonicznie do zawartości równowagowych. Posiadane dane dotyczące termodynamiki układu stop miedzi-żużel zawiesi-
nowy pozwoliły opisać hipotetyczny przebieg aktualnie realizowanego w warunkach przemysłowych procesu odmiedziowania
oraz wskazać inne potencjalne, w mniejszym lub wiąkszym stopniu przydatne w praktyce przemysłowej, drogi jego realizacji.
Ich istota sprowadza sią do takiego postąpowania, które zmieniając położenie stanu równowagi w układzie zapobiegałoby
występowaniu zjawisk szkodliwych z punktu widzenia procesu odmiedziowania.
Slowa kluczowe: żużel zawiesinowy, miedź, odmiedziowanie.
Based on the comprehensive experimental data obtained during an investigation into the ratę ofthe process offlash slag
decopperisation performed in laboratory conditions, which was intended to enablefull control ofthe process, including the
control of temperaturę and oxygen potential within the system, and taking into account the thermodynamic data obtained
earlier, characterising the system: copper-rich metal alloys-flash slag, a hypothesis has been setforth that the main source of
problems encountered during the industrial process offlash slag decopperisation arę thermodynamic properties of the
copper-flash slag system. Over a wide rangę of temperatur es and oxygen potential the state of equilibrium achieved in this
system is characterised by a very high, from the point ofview ofthe process of decopperisation, copper content in a slag, and
during proceeding ofthis process the copper content in a slag approaches monotonically the equilibrium content. The available
thermodynamic data related to thermodynamic behaviour ofthe copper alloy-flash slag system madę it possible to describe
hypothetical proceeding of the decopperisation process in industrial conditions and to indicate potential methods of its
conducting in industrial practice, which to different extent may solve the problems. The essence of these methods is in
implementing of an approach, according to which the change ofa state of equilibrium within the system might counteract the
occurrence ofthe phenomena harmfulfrom the point ofview of decopperisation process.
Keywords: flashslag, copper, decopperisation.
Dr mi. Andrzej Tajączkowski. prof. dr hab. inż. Jan Botor — Instytut Metali Nieżelaznych, Gliwice.
436
Wprowadzenie T a b l ica l
Zawartość podstawowych składników w żużlu zawiesinowym
Wynik zrealizowanych w ostatnich latach w Instytucie Metali Table l
Nieżelaznych w Gliwicach prac badawczych, dotyczących termody- Contents of principal components in the flash smelting slag
namiki układu żużel zawiesinowy-bogate w miedź stopy Cu-Pb-
zosta! zaprezentowany we wcześniej szych publikacjach [1,2]. Prace Lp. Składnik Zawartość składnika, wt %
te potwierdzając występowanie, wcześniej zaobserwowanego przez
Zajączkowskiego i Czerneckiego [3], zjawiska polegającego na obe- 1 Cu 14,60
cności, w warunkach równowagi termodynamicznej w układzie, 2 Pb 3,21
w przemysłowych żużlach zawiesinowych dwu faz żużlowych, 3 Fe 6,09
scharakteryzowały ten stan dla układu bogaty w miedź stop metali- 4 Si02 31,29
czny-żużel z procesu zawiesinowego procesu stapiania koncentra- 5 CaO 13,32
tów miedzi. Ponadto pozwoliły wyznaczyć wartości współczynni- 6 A1203 10,49
ków aktywności zarówno postaci metalicznych, jak i tlenkowych 7 MgO 6,88
miedzi i ołowiu rozpuszczonych w żużlu. Stan równowagi cechują
znaczne zawartości miedzi i ołowiu w fazie żużlowej. Fakt ten spo-
wodował, iż w kolejnym etapie prac podjęto, kontynuowane aktual- Termoelement
nie, badanie kinetyki procesu odmiedziowania oraz wpływu zmian .-EI18
niektórych parametrów układu na położenie stanu równowagi.
Wlot gazu
Prezentowana praca w sposób skrótowy — całość wyników
zaprezentowana zostanie w przyszłości po zrealizowaniu kolejnego Chłodzone wodą
etapu badań — przedstawia wynik badania kinetyki procesu odmie- zamknięcie
Rura z AI2O3 pieca
dziowania żużla zawiesinowego w warunkach laboratoryjnych, zbli-
żonych do tych, w jakich wykonywano badania termodynamiczne Rura z AI2O3
ww. układu [2]. Pozwalają one prześledzić drogę odmiedziowania
żużla zawiesinowego dla trzech typów procesu. W każdym przypad-
Elementy
ku wyjściowo korzystano z przemysłowego żużla zawiesinowego, grzejne
Tygiel z
natomiast parametrami różniącymi te procesy były wartość poten- AI203
cjału tlenowego w układzie oraz aktywność miedzi w stopie metali-
cznym. Piec
437
ści wskazań równej l Torr. Sumaryczne ciśnienie mieszaniny w tra-
kcie całości realizowanych badań wynosiło 875 Torr'ó w wymusza- 100
0
00
jąc jej przepływ w układzie z szybkością ok. 250 ml/min.
Drugim elementem używanego stanowiska był, częściowo prze-
budowany w Instytucie Metali Nieżelaznych w Gliwicach, pionowy
piec oporowy FRV-70-/400/1700 firmy Linn Therm, z elementami 60
grzejnymi wykonanymi z Kanthal Super 1800° firmy KANTHAL
FURNACE PRODUCTS, Sweden. Pomiar temperatury realizowano 40 *Z.O. (Cu)-
z użyciem termoelementów EL 18. Jej odchylenie od wartości zada- oZ.1.(Sn)
nej nie przekraczało, w trakcie realizacji całości prac związanych AZ.2. (Cu)-
z ustalaniem stanu równowagi termodynamicznej w układzie, war-
tości ± 5 K. Schemat tego reaktora zaprezentowany został na rysun-
ku l [2].
Wszystkie tygle z tlenku glinu, użyte w trakcie realizacji prezen- 20 40 60 80
towanej pracy, dostarczone zostały przez Instytut Materiałów Og-
niotrwałych w Gliwicach, Polska.
Czas, h
Rys. 2. Stopień odmiedziowania badanych żużli
Zebranie i opracowanie danych eksperymentalnych od czasu trwania procesu
Badaniom poddano proces odmiedziowania żużla zawiesinowe-
Fig. 2. Degree of decopperisation of the examined slags
go. Każdy ze zrealizowanych eksperymentów rozpoczynano od
in dependence on the process duration
umieszczenia tygla z próbką w układzie reakcyjnym pieca i dokona-
nia dwukrotnej wymiany gazu, polegającej na jego wypompowaniu
i następnie zagazowaniu układu argonem. Kolejnym krokiem w pra- odmiedziowania otrzymano m.in. dane dotyczące całkowitej zawar-
cach eksperymentalnych było ogrzewanie próbki realizowane dwu- tości miedzi. Dane te w pierwszym etapie ich opracowania użyto do
etapowo, tj. w czasie pierwszych dziewięciu godzin osiągała ona obliczenia stopnia odmiedziowania zdefiniowanego w równaniu (1)
temperaturę 1273 K, przez następne dwie temperaturę 1553 K. Pod-
czas ogrzewania próbka omywana była argonem wprowadzanym do
(Cuooc;) wt % - (Cu) wt'
układu z szybkością ok. 250-300 ml/min. oc = 100% (D
Po osiągnięciu temperatury 1553 K rozpoczynał się właściwy (Cu ) wt %
eksperyment odmiedziowania żużla. Polegał on na utrzymywaniu,
pozostającego w kontakcie z miedzią lub stopem SnCu, żużla w tej W efekcie tego postępowania możliwą stała się analiza wartości
temperaturze i przy zadanej wartości potencjału tlenowego przez tej wielkości w funkcji czasu trwania procesu odmiedziowania. Wy-
ustalony czas. Wartość potencjału tlenowego determinowana była nik tego postępowania zaprezentowano na rysunku 2. Ilustruje on
temperaturą układu i stosunkiem ciśnień parcjalnych obu tlenków występowanie istotnych różnic w przebiegach procesu odmiedzio-
węgla w przepływającym z ustaloną szybkością, ok. 250-^300 ml/min, wania dla serii Z.O. (Cu) i Z.2. (Cu) z jednej strony oraz serii Z.l.
strumieniu mieszaniny gazowej CO-CO2 [2]. (Sn) z drugiej.
Po upływie ustalonego czasu próbka była szybko studzona Zależność stopnia odmiedziowania żużla zawiesinowego, otrzy-
w strumieniu argonu, w chłodzonej wodą części komory pieca. Ty- manego dla serii Z.O. (Cu) i Z.2. (Cu), charakteryzuje występowanie
giel z próbką ważono, celem określenia wartości zmian masy, a na- granicy, do której zmierzają jego wartości. Jest ona w tym przypadku
stępnie żużel oddzielano od stopu metalicznego i ucierano w uciera- położona zacznie poniżej wartości 100 %. W miarę obniżania war-
ku agatowym. Wcześniej usuwano warstwy powierzchniowe. Tak tości potencjału tlenowego w układzie przesuwa się ona ku wyższym
otrzymany materiał kierowany był na analizy chemiczne. wartościom, co także jest widoczne na rysunku 2. Inaczej przebiega
Badania zrealizowane zostały w trzech seriach. Każda z nich odmiedziowanie w serii Z.l. (Sn), tzn. w układzie stop SnCu-prze-
dotyczy innego typu układu żużel-metal-faza gazowa. Charaktery- mysłowy żużel zawiesinowy. W tym wypadku osiągnięty ostatecz-
styka tych układów zaprezentowana została w tablicy 2. Kolumna nie stopień odmiedziowania zbliżony jest do 100 %.
pierwsza tej tablicy zawiera oznaczenie serii badań, druga charakte- Sposób obliczania wartości stopnia odmiedziowania prowadzi
ryzuje próbkę poprzez zaprezentowanie składników użytych do jej do otrzymania wyniku, który przy dużych zawartościach początko-
zestawienia, trzecia kolumna tablicy zawiera wartość potencjału wych metalu w żużlu daje wartości bliskie 100 %, pomimo tego iż
tlenowego w układzie, w trakcie prowadzenia prób odmiedziowa- zawartości metalu pozostają stosunkowo wysokie. Stąd też niezbęd-
nia. nym stało się uzupełnienie rozważań o analizę zależności zawartości
miedzi w żużlu od czasu trwania odmiedziowania. Umieszczenie
Wyniki i ich dyskusja stosownych danych w odpowiednim układzie współrzędnych,
w tym wypadku log(wt% Cu)-czas, pozwala na pogłębienie analizy
W wyniku wykonanych analiz chemicznych żużla po procesie procesu odmiedziowaniapoprzez uchwycenie charakteru tych zmian
w funkcji czasu, niewidocznych na rysunku 2. Analizując je (rys. 3)
Tablica 2 dostrzegamy trzy wyraźnie odmienne etapy procesu odmiedziowa-
Warunki badań procesu nia, charakteryzujące się różnymi nachyleniami prostych opisują-
odmiedziowania żużla zawiesinowego cych zależność zawartości miedzi w żużlu od czasu trwania procesu
odmiedziowania.
Table 2 Po dwu pierwszych etapach zmian, w których mamy do czynie-
Characteristics of investigations nia z różnymi wielkościami odpowiedzialnymi za szybkość procesu
of the flash smelting slag decopperizing odmiedziowania — odpowiedź na pytanie, z jakiego rodzaju wiel-
kościami mamy tutaj do czynienia wymaga dodatkowych badań —
Seria Skład próbek Potencjał tlenowy, atm dochodzimy w przypadku układów Z.O. (Cu) i Z.2. (Cu) do ustalenia
stanu równowagi termodynamicznej dla procesów przechodzenia
Cu, żużel zawiesinowy (7,79 ±1,16)- 10-'° miedzi pomiędzy żużlem i fazą metaliczną. Jak ilustruje to rysunek
Z.O. (Cu)
SnCu, żużel zawiesinowy (9,08 ±1,07) • K)"
10 3, poziom zawartości miedzi dla tego stanu równowagowego jest
Z.l.(Sn)
Cu, żużel zawiesinowy (2,73 ±0,68)- 10-" bardzo wysoki i wynosi odpowiednio, dla obu ww. żużli, 3,94 i 2,34
Z.2. (Cu)
wt% [5]. Odmiennie w procesie odmiedziowania zachowuje się
438
1.0E+02 procesów odmiedziowania żużla zawiesinowego, wskazują na zu-
• Z.O. (Cu) pełnie odmienny jego przebieg, w porównaniu do tego, który był
oZ.1.(Sn) sugerowany w pracach wcześniejszych [6]. W szczególności doty-
AZ.2. (Cu) czy to problemu oddalenia procesu odmiedziowania realizowanego
1.0E+01
O
1.0E+00
N
1.0E-01
O
(60 h 00 min)
zawartość miedzi była by niższa od równowagowej. Ta ostatnia
sytuacja możliwa jest do wyobrażenia, jako że stan równowagi osią-
gany dla procesów transportu miedzi nie jest tożsamy z osiąganiem
równowagi termodynamicznej przez całość układu. Układ w drodze
do osiągnięcia globalnej równowagi termodynamicznej mógłby
przechodzić przez stany niższej, aniżeli równowagowa, zawartości
miedzi w żużlu. Tak jednak w tym wypadku nie jest, a dowodem
tego są otrzymane przebiegi zawartości miedzi w żużlu w czasie jego Rys. 5. Przekrój próbki Z.2. (Cu) po osiągnięciu stanu równowagi
odmiedziowania. dla procesu rozdziału miedzi
Wszystkie powyżej zaprezentowane dane, otrzymane w trakcie Fig. 5. Cross-section of the Z.2 (Cu) sample after reaching
realizacji prac dążących do otrzymania spójnego opisu fizykochemii of the state of eąuilibrium during the copper separation process
439
można w wyższych temperaturach uzyskać znacznie łatwiej, tj. dla
wyższych wartości potencjału tlenowego [2]. Natomiast otrzymane
ostatnio wyniki sugerują, iż wprowadzany do żużla zawiesinowego,
na etapie jego odmiedziowania, tlenek wapnia ma niewielki, jeżeli
jakikolwiek, wpływ na termodynamikę procesu odmiedziowania [7].
Jego pozytywna rola jest przede wszystkim spowodowana tym, iż
wprowadzany jako kamień wapienny intensywnie miesza kąpiel,
zdecydowanie poprawiając tym samym warunki redukcji metali
obecnych w żużlu, w tym i redukcji tlenków żelaza.
Wdalszy ciągu, opierając się na otrzymanych w trakcie realizacji
prezentowanej pracy danych, jak również na danych z prac wcześ-
niejszych [2], zaprezentowany zostanie wynik analiz ukierunkowa-
nych na znalezienie sposobów rozwiązania problemów pojawiają-
cych się w trakcie realizacji przemysłowego procesu odmiedziowania
żużla zawiesinowego. I tak efekt pozytywny dla realizacji procesów
odmiedziowania powinno wprowadzić:
a — zmniejszenie zawartości tlenku magnezu w żużlu,
b — obniżenie aktywności termodynamicznej dla miedzi obecnej
(60 h 00 min)
w układzie metal-żużel.
Jeżeli chodzi o pierwszy z tych sposobów, to nasuwa go analiza
wyników badań żużli syntetycznych [1,2]. Wynika z nich iż usunię-
cie tlenku magnezu z żużla winno zlikwidować szkodliwe, z punktu
widzenia odmiedziowania, zjawiska obecne dla stanu równowagi
w układzie. Częściowego potwierdzenia tych hipotez dostarczają
wstępne wyniki aktualnie realizowanych badań. Wskazują one,
że wprowadzenie dodatku MgO do odmiedziowywanego żużla za-
Rys. 6. Przekrój próbki Z.l. (Sn) po 60 godzinach odmiedziowania wiesinowego pogarsza warunki prowadzenia tego procesu [7].
Natomiast drugi ze sposobów nasuwa się po analizie wyników
Fig. 6. Cross-section of the Z.l. (Sn) sample after 60 hours aktualnie prezentowanej pracy, wskazującychnajeszcze jeden czyn-
ofdecopperisation nik decydujący o nieobecności lub obecności szkodliwych z punktu
widzenia praktyki przemysłowej zjawisk. Jest nim aktywność miedzi
w układzie. Decyduje ona, dla ustalonej wartości potencjału tleno-
przemysłowo, od stanu równowagi dla procesu rozdziału miedzi wego, o aktywności tlenków miedzi w żużlu. Jej obniżenie do war-
pomiędzy fazy żużlową i metaliczną. Wspomniana praca, opierając tości z zakresu 0,1-5-0,3 [5] — wyznaczenie dokładnej wartości wy-
się na danych eksperymentalnych dotyczących aktywności postaci magałoby dodatkowych prac eksperymentalnych — prowadzi do
tlenkowych miedzi — obecność tylko tej jej postaci rozpuszczonej zaniku obserwowanego wcześniej, dla ustalonej wartości potencjału
w żużlu w warunkach równowagi była zakładana w tych rozważa- tlenowego, zjawiska dwufazowości żużla, a tym samym likwiduje
niach — i wartości potencjału tlenowego w układzie, stwierdzała, po źródło problemów w odmiedziowaniu żużla zawiesinowego. Ilustra-
wykonaniu obliczeń i porównaniu ich wyniku z danymi z procesu cją dla opisanego powyżej procesu jest zachowanie układu z prób
przemysłowego, iż mamy w tym wypadku do czynienia ze znacz- serii Z.l. (Sn). W tym wypadku aktywność miedzi w układzie była
nym oddaleniem procesu od stanu równowagi, a co za tym idzie rzędu 0,1 [5]. Po tej modyfikacji następuje takie przesunięcie stanu
przyczyny trudności w odmiedziowaniu są natury kinetycznej [6]. równowagi, iż w żużlu przez cały czas trwania procesu mamy do
Prezentowane tutaj wyniki wraz z wynikami wcześniejszych badań czynienia wyłącznie z postaciami tlenkowymi miedzi — w tym wy-
Zajączkowskiego i in. [2] pozwalają na przyjęcie hipotezy o termo- padku zdecydowanie dominuje CuO0 5 — rozpuszczonymi w fazie
żużlowej układu i dlatego proces odmiedziowania podąża bez prze-
dynamicznej przyczynie trudności obecnych w przemysłowej reali-
szkód do osiągnięcia stanu równowagi dla rozdziału miedzi, zde-
zacji procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego w HM GŁO-
terminowanego przez wartość potencjału tlenowego w układzie oraz
GÓW, a w dalszej kolejności wskazać ewentualne drogi, nie zawsze
współczynnik aktywności tlenku miedzi(I). Podobny efekt uzyski-
do zastosowania w przemysłowych realizacjach procesu, rozwiąza-
wany jest wówczas, gdy w charakterze fazy metalicznej używa się
nia problemu odmiedziowania żużla zawiesinowego oraz opisać
czystego srebra, w odpowiednich proporcjach wagowych pomiędzy
przyczyny dla których ten proces z wykorzystaniem aktualnie istnie-
srebrem i żużlem, tzn. zapewniających wystarczające wartości
jącej technologii jest możliwy.
aktywności dla wyprowadzonej z żużla miedzi [7].
I tak rozpoczynając od tego ostatniego zagadnienia można, z du-
Zaprezentowane powyżej sposoby postępowania w procesie od-
żą doząpewności, stwierdzić, iż dzisiaj realizowany proces technolo-
miedziowania żużla zawiesinowego nie wyczerpują wszystkich mo-
giczny daje pozytywne efekty tylko dlatego, że na drodze bardzo
żliwości, nasuwających się w podczas analizy właściwości termo-
głębokiej redukcji tlenków metali udaje się wyprowadzić do fazy
dynamicznych badanego układu metal-żużel. Ponadto są one trudne
metalicznej żelazo. To z kolei powoduje takie przesunięcie położe- w realizacji praktycznej, tak jak sposób polegający na wyprowadze-
nia stanu równowagi w układzie metal-żużel zawiesinowy iż zanika niu z żużla żelaza, lub wręcz niemożliwe w warunkach przemysło-
możliwość rozpuszczania w żużlu metalicznej postaci miedzi [2], wych, tak jak sposób, polegający na znacznym obniżeniu zawartości
a całość układu zbliża się do tego który jest charakteryzowany MgO w żużlu zawiesinowym kierowanym do odmiedziowania.
poprzez obecność w istotnych ilościach w żużlu tylko postaci tlen- Z kolei postępowanie z zastosowaniem układu z obniżonymi warto-
kowej tego metalu. 5>tan ten jest zbliżonym do tego który założony ściami aktywności miedzi wymagałoby dodatkowych członów tech-
został w ww. pracy Śmieszka i in. [6]. Uzyskiwanie pozytywnych, nologicznych wyprowadzających miedź z faz ją rozpuszczających.
z punktu widzenia odmiedziowania żużla zawiesinowego, rezulta- Kończąc całość rozważań dotyczących charakteru zjawisk towa-
tów w procesach przesunięć położenia stanu równowagi wspomaga- rzyszących procesowi odmiedziowania, jak również poświęconych
ne jest też utrzymywaniem stanu wysokich temperatur układu. Czym poszukiwaniu sposobów rozwiązania towarzyszących realizacji
wyższa jego temperatura, tym wyższa wartość potencjału tlenowego przemysłowej procesu odmiedziowania żużla zawiesinowego pro-
przy którym pojawiają się zjawiska szkodliwe dla procesu odmie- blemów poinformować należy, iż aktualnie realizowana jest w IMN
dziowania. To powoduje że pozytywny efekt odmiedziowania Gliwice druga część pracy skupionej na badaniach kinetyki procesu
440
odmiedziowania, realizowanej w warunkach laboratoryjnych. Jej wskazać inne potencjalne, w mniejszym lub większym stopniu przy-
celem jest zbadanie wpływu różnego rodzaju dodatków modyfiku- datne w praktyce przemysłowej, drogi jego realizacji.
jących skład żużla zawiesinowego na położenie stanu równowagi Aktualnie realizowany proces odmiedziowania daje efekt pozy-
układu bogate w miedź stopy metaliczne-żużel zawiesinowy, tywny tylko dlatego, że w drugim jego etapie ma miejsce, przy
jak również na szybkość procesu odmiedziowania [7]. W pracy tej jednoczesnym utrzymywaniu wysokiej temperatury układu, wypro-
uwzględniane są wszystkie dotychczas otrzymane dane eksperymen- wadzanie żelaza z żużla, co skutkuje takim przesunięciem położenia
talne oraz zrealizowane w oparciu o nie analizy procesu odmiedzio- stanu równowagi układu, które sprzyja równoczesnemu wyprowa-
wania [l, 2, 5]. Wyniki wstępne pracy, oceniające kierunek przesu- dzaniu miedzi. Bez realizacji redukcji żelaza, wyprowadzającej go
nięć położenia stanu równowagi w oparciu o wygląd próbek po do fazy metalicznej, proces odmiedziowania zatrzymywałby się na
procesach odmiedziowania, tzn. brak lub istnienie dwufazowości poziomie zawartości miedzi nie do zaakceptowania dla żużla odpa-
żużla, wskazują, iż taki modyfikator, mogący mieć zastosowanie dowego.
przemysłowe, istnieje [7], Dane liczbowe opisujące przebieg procesu Inne potencjalne drogi realizacji odmiedziowania żużla zawie-
odmiedziowania z jego użyciem skonfrontowane zostaną z danymi sinowego w procesach pirometalurgicznych lub działania wspoma-
dotychczas zrealizowanych badań [2, 5], a następnie zaprezentowa- gające aktualnie realizowany proces przemysłowy winny prowadzić
ne po otrzymaniu wyników analiz chemicznych. do zmian położenia stanu równowagi układu metal-żużel w taki
sposób, by likwidować lub co najmniej minimalizować wpływ zja-
Podsumowanie wisk szkodliwych dla tego procesu poprzez ewentualne zmniejsze-
nie zawartości MgO we wsadzie, zmniejszenie aktywności miedzi
w układzie, czy taką modyfikację składu żużla dostarczanego do
Oparcie się na obszernych danych eksperymentalnych dotyczą-
odmiedziowania, która by minimalizowała udział, w warunkach
cych termodynamiki i kinetyki odmiedziowania żużla zawiesinowe-
równowagowych, fazy szkodliwej w żużlu, i poprawiała tym samym
go, otrzymanych w warunkach laboratoryjnych pozwalających na
warunki prowadzenia procesu odmiedziowania.
pełną kontrolę prowadzonego procesu, w tym i kontrolę temperatury
oraz potencjału tlenowego w układzie [2, 5], pozwoliło postawić
Literatura
hipotezę, po przeanalizowaniu zawartości miedzi w odmiedziowy-
wanym żużlu w funkcji czasu, iż podstawowym źródłem problemów 1. Botor J., Czernecki J., Zajączkowski A.: Distribution of Cu and Pb
obecnych podczas realizacji przemysłowego procesu odmiedziowa- between copper alloys and flash smelting slag. Proceedings of the Sixth
nia żużla zawiesinowego są właściwości termodynamiczne układu International Conference on Molten Slags, Fluxes, and Salts, Sztokholm,
miedź-żużel zawiesinowy. Układ ten dla bardzo szerokiego zakresu Sweden-Helsinki, Finland, 12+17 June. 2000 (CD-ROM).
temperatur i wartości potencjału tlenowego charakteryzuje się tym, 2. Zajączkowski A., Botor J., Czernecki J.: Thermodynamics of Copper
iż osiągany stan równowagi cechuje bardzo wysoka, z punktu wi- and Lead in the A12O3 Saturated Flash Smelting Slag. Canadian Metallurgical
dzenia procesu odmiedziowania, zawartość miedzi w żużlu. Hipote- Quarterly 2004, t. 43, nr 3, s. 417+429.
za ta jest zupełnie różna od tej, która zawarta była we wcześniej szych 3. Zajączkowski A., Czernecki J..' Współczynniki rozdziału miedzi i oło-
opracowaniach [6]. Stwierdzić jednak należy, iż w trakcie realizacji wiu w trakcie redukcji żużla zawiesinowego. Rudy Metale 1995, t. 40, nr 6,
ww. pracy [6] nie dysponowano pełną i poprawną charakterystyką s. 174+180.
4. Karwan T., Botor J., Czernecki J., Onderka B., Wypanowicz J.,
termodynamiczną analizowanego układu, tzn. znana była tylko war-
Zajączkowski A.: Archives of Metallurgy 1999, t. 44, nr l, s. 67+82.
tość współczynnika aktywności tlenku miedzi (I) w żużlu. W rze-
5. Zajączkowski A., Botor J.: Kinetyka procesu odmiedziowania żużla z
czywistości układ ten cechuje się znacznie bardziej złożoną chara- procesu zawiesinowego topienia koncentratów miedzi. Sprawozdanie IMN
kterystyką termodynamiczną, co pokazuje prezentowana praca oraz Gliwice 2003, nr 6040.
prace wcześniejsze [2]. 6. Śmieszek Z., Czernecki J., Botor J., Sobierajski S.: Analiza procesu
Znajomość termodynamiki omawianego układu metal-żużel po- redukcji tlenku miedziawego z żużla zawiesinowego. Prace Instytutu Metali
zwoliła z kolei opisać hipotetyczny przebieg, aktualnie realizowane- Nieżelaznych 1982, t. 10, nr l, s. 5+12.
go w warunkach przemysłowych procesu odmiedziowania oraz 7. Zajączkowski A.: informacja prywatna.
441
JERZY WŁODYKA Rudy Metale R 50 2005 nr 8
UKD 66.097.6:669.054.8
A rnethodfor utilisation ofa spent catalyst containing about 2.5% CoO and 18% MoO-^ (the rest: Al^O^) has beenproposed.
It is based on molybdenum separation from the waste by sintering with Na2CO^ + NaNO^ and leaching the sinter with water.
After leaching, crude MoO^ can be obtainedfrom the solution, whereas molybdenum-free residue is suitable for dyeing of
ceramic glaze.
Keywords: catalysts.
442
sobu: Tablica 2
a—Wyługowania molibdenu z odpadowego katalizatora i otrzyma- Wyniki prób ługowania Mo po spiekaniu katalizatora
nie trójtlenku molibdenu z roztworu (2). w temperaturze 700 °C
b — Wykorzystania odmolibdenowanego katalizatora dla celów Table 2
ceramicznych.
Results of Mo leaching tests, after sintering
Zagadnienia dotyczące punktu b zostały zbadane przez zespół
of the catalyst at 700 °C
Instytutu Chemii Nieorganicznej [3].
Do prób stosowano katalizator w formie granulek, który posiadał
Uzysk Mo
następujący skład chemiczny, % Pozostałość po ługowaniu
Numer w roztworze
MoO — 8,80 (MoO3 — 13,20), Co — 1,93 (CoO — 2,51).
próby
Resztę, to jest ok. 84 %, stanowił A12O3 oraz domieszka Fe (0,29 %)
%Mo %Co %
i S (0,68 %). Katalizator przed użyciem do prób, zmielono otrzymując
materiał, który charakteryzował się następującą zawartością głów-
nych frakcji ziarnowych: 1 0,52 2,12 95,6
powyżej 0,075 mm — 66,00 %, 2 0,55 2,20 94,3
poniżej 0,075 mm — 34,00 %. 3 0,64 2,24 94,1
4 0,36 2,02 96,8
5 0,38 2,40 96,4
Próby ługowania molibdenu substancjami alkalicznymi
6 0,38 2,16 96,7
7 0,41 2,45 96,2
Najprostszym postępowaniem prowadzącym do wyługowania 8 0,37 2,40 95,8
molibdenu jest oddziaływanie na zmielony materiał roztworem 9 0,37 2,25 94,1
Na2C03.
Trójtlenek molibdenu ulega roztworzeniu według równania (1),
natomiast CoO i A12O3 nie reagują z Na2CO3.
ze względu na maksymalny uzysk Mo i niezbyt wysoki stopień
Próby ługowania wykonano w ten sposób, że 50 cz. wagowych
wyługowania Al, rzutujący pozytywnie na dalszą przeróbkę roztworu.
katalizatora mieszano z 150 cz. 5 % roztworu Na2CO3 (200 % ilości
Wyższa temperatura prażenia powoduje wybitne zwiększenie ługo-
teoretycznej), w temperaturze 95+100 °C przez 2 godziny.
walności glinu.
Po przesączeniu zawiesiny, osad przemywano i analizowano.
Podobnie wygląda kwestia ilości Na2CO3 we wsadzie. Mniejszy
Osiągnięto następujące średnie wyniki:
nadmiar powoduje spadek wydajności ługowania Mo, większy nie
— pozostałość po ługowaniu, %
Mo —2,7, Co —2,0, podnosi uzysku ługowania Mo, lecz Al.
Ogólnie biorąc osiągnięto uzyski ługowania Mo większe od 90 %,
— uzysk Mo w roztworze 72,6 %.
natomiast zawartość Mo w pozostałości po ługowaniu była niższa
Niskie uzyski ługowania molibdenu, narzuciły konieczność wypró-
bowania metody energiczniejszego oddziaływania węglanem sodu od l %.
Celem sprawdzenia wyników wykonano serię prób z zastosowaniem
na drodze spiekania w podwyższonych temperaturach.
wsadu po l kg katalizatora. Wyniki tych prób przedstawiono w tab-
W tym celu 50 cz. wagowych zmielonego katalizatora mieszano
z 113 cz. wagowych 13 % roztworu Na2CO3 (d = 1,13 g/cm3) licy 2.
Średni uzysk ługowania Mo wynosi 95,6 %. Zawartość Mo w osadzie
(150 % ilości teoretycznej). Dodawano również 10 cz. wagowych
po ługowaniu wynosiła średnio 0,41 %, natomiast Co — 2,22 %. Osad
NaNOjjako utleniacza nierozpuszczalnego w alkaliach dwutlenku
po ługowaniu odmyty dodatkowo od alkaliów zawierał 36, 1+42,0 %
molibdenu. W przeliczeniu na 100 cz. katalizatora użyto 30 cz.
Al i 0,19+0,89 % Na. Przeznaczono go do prób otrzymywania pig-
bezwodnego Na2CO3 i 20 cz. NaNO3. Całość odparowywano do
mentów.
suchości i prażono w temperaturach 300, 400, 500, 700 °C przez
Roztwory po ługowaniu zawierające ok. 40 g/dm3 Mo służyły do
2godz.
Prażonkę rugowano w 100 cz. wagowych wody w temperaturze prób otrzymywania MoO3.
80+90 °C, przez dwie godziny. Zawiesinę sączono, a osad przemy-
wano taką ilością wody, aby otrzymać ok. 200 cz. roztworu składa- Próby wytrącania trójtlenku molibdenu
jącego się z przesączu i wód przemywających. Osad suszono i ana-
lizowano. Wyniki prób przedstawiono w tablicy 1. Obiektem prób były roztwory otrzymywane w serii prób z zasto-
Uznano, że prażenie w temperaturze 700 °C daje wyniki optymalne sowaniem l kg wsadu. Roztwory te podgęszczano do 50 % pierwot-
nej objętości, osiągając stężenie Mo rzędu 80 g/dm .
Tablica l Takie stężenie wpływa pozytywnie na uzysk wytrącania trójtlenku
3
molibdenu. Do poszczególnych prób stosowano po l dm zatężone-
Wyniki prób ługowania Mo, po spiekaniu katalizatora 3
go roztworu (d = l ,2 g/cm ), który ogrzewano do temperatury 90 °C.
z Na2CO3 w różnych temperaturach
Intensywnie mieszając wprowadzano następnie w tej temperaturze
Table l 0,2 dm stężonego (d = 1,4 g/cm ) kwasu azotowego. Jest to ilość
kwasu potrzebna do całkowitego związania sodu wprowadzonego
Results of Mo leaching tests, after sintering z węglanem sodu do wsadu prażalniczego na azotan sodu. Roztwór
of the catalyst with Na2CO3 at different temperatures pienił się intensywnie wskutek wydzielania CO2 i pewnych ilości
tlenków azotu.
Tempe- Ubytek Skład pozostałości Uzysk W pewnym momencie pojawił się biały osad A1(OH)3, który przy
Numer ratura masy po po ługowaniu, % Mo w roz- dalszym dodawaniu kwasu azotowego ulegał roztworzeniu. Pod
próby spiekania ługowaniu tworze koniec wydzielał się serowaty osad uwodnionego tlenku molibdenu.
°C % Mo Co Al % Zawiesinę ogrzewano przez l godz. w temperaturze 90+100 °C i od-
stawiano na kilka godzin do ochłodzenia. Osad sączono i przemy-
1 300 20 0,48 2,98 41,4 92,0 wano l % roztworem HNO3 i na końcu wodą, łącząc przesącz
2 400 20 0,64 2,41 41,0 94,4 z wodami przemywającymi. Następnie osad suszono w temperatu-
3 500 20 0,46 2,53 40,0 95,5 rze 120 °C i prażono w temperaturze 500 °C.
4 700 21 0,41 2,22 39,1 95,6 Osiągnięto następujące wyniki z serii prób:
uzysk wytrącenia Mo
443
do MoO,: 90,5+98,4 % Mieszaninę 100cz. katal. + 30 cz. Na2CO3 + 20 cz. NaNOs praży
zawartość Mo 58,0-63,0 % się 2 godz. w temperaturze 700 °C. Po ługowaniu prażonki
zawartość MoO 3- 87,0-94,5 % w wodzie otrzymuje się osad zawierający ok. 0,4 % Mo, 2,2 %
zawartość Al: 0,04-0,77 % Co, 36+42 % Al, 0,1+0,9 % Al (katalizator odmolibdenowany).
zawartość Na: 3,88-4,50 % 3
Roztwór po ługowaniu ma stężenie Mo rzędu 40 g/dm , uzysk
Surowy trójtlenek molibdenu o powyższym składzie może słu- ługowania tego metalu wynosi ponad 90 %.
żyć do otrzymywania innych związków molibdenu, zwłaszcza trój- b — Wytrącenie trójtlenku molibdenu z roztworu po ługowaniu.
tlenku molibdenu dla celów elektronicznych. W tym celu konieczny Wstępnie roztwór podgęszcza się do osiągnięcia stężenia Mo
jest dodatkowy proces oczyszczania [4]. 3
wynoszącego 80 g/dm . Następnie w temperaturze 90 °C wpro-
Kwaśny roztwórpo wytrąceniu trójtlenku molibdenu stanowi odpad, wadza się ściśle określoną ilość stężonego HNOa powodując
który przed odprowadzeniem do ścieków należy zobojętnić mlekiem wytrącenie z uzyskiem 90,5-98,4 % surowego trójtlenku molib-
wapiennym. denu. Po odtrąceniu, przemywaniu, wysuszeniu i wyprażeniu
w temperaturze 500 °C ma on skład następujący, %: 87,0+94,5
Próby wykorzystania odmoUbdenowanego katalizatora MoO3, 0,04+0,77 Al, 3,88+4,50 Na.
dla celów ceramicznych Surowy trójtlenek o powyższym składzie może służyć do otrzy-
mania innych związków molibdenu, jak również trójtlenku mo-
W ramach tej części prób zbadano możliwość zastosowania libdenu dla celów elektrotechnicznych.
odmolibdenowanego katalizatora do barwienia szkliwa ceramiczne- c — Dostosowanie odmolibdenowanego katalizatora do barwienia
go nakładanego na płytki ścienne. szkliwa ceramicznego.
Do prób stosowano odmolibdenowany materiał bezpośrednio Bezpośrednie stosowanie odmolibdenowanego katalizatora do
lub po jego wzbogaceniu w kobalt, przez usunięcie części glinu [3]. barwienia szkliwa jest możliwe po zmieleniu do uziarnienia
Odmolibdenowany katalizator stosowany do badań zawierał ok. %: poniżej 60 mikrometrów i wyprażaniu w temperaturze
Mo — 0,4, Co — 2, Al — 36-42, Na — 0,2-0,9. Stwierdzono, 1200+1300 °C.
że chcąc wykorzystać katalizator wolny od Mo, bezpośrednio do Dodatek 2+4 % tak przygotowanego materiału (Co ok. 2 %) do
barwienia szkliwa należy go rozdrobnić do uziarnienia poniżej 6 (im szkliwa prowadzi do uzyskania różnych odcieni koloru niebie-
i wyprażyć w temperaturze 1200-1300 °C. Dodając do szkliwa sko-szarego. Kolor ten można modyfikować przez dodatek in-
2-4 % tak przygotowanego odpadu otrzymuje się różne odcienie nych tlenków metali.
koloru niebiesko-szarego. Istnieje możliwość rozszerzenia gamy Odmolibdenowany katalizator można dodatkowo wzbogacić
kolorów przez dodatek do odmolibdenowanego katalizatora przed w kobalt do ok. 7 % przez topienie z Na2COs w temperaturze
prażeniem tlenków lub innych odpadów. Dodatek Cr2O3 daje kolor 800 °C i ługowanie, względnie przez ługowanie w roztworze
turkusowy, Fe2O3 — szary, popielaty, brązowy, odpadu zawierają- NaOH w autoklawie.
cego SnO niebiesko-szary, bardziej intensywny. Barwienie szkliwa wzbogaconym materiałem umożliwia otrzy-
Celem wzbogacenia odmolibdenowanego odpadu w kobalt, sta- manie kolorów intensywnie niebieskich bez szarego odcienia.
pia się materiał z węglanem sodu w temperaturze 800 °C, a nastę-
pnie odmy wa utworzony glinian sodu gorącą wodą. Można również
do tego celu zastosować ługowanie odpadu w roztworze wodoro- Literatura
tlenku sodu (20-25 %) w temperaturze 150 °C w autoklawie. Otrzy-
muje się w ten sposób wzbogacony materiał zawierający ok. 7 % Co. 1. Nadler G., i in.: Darzeitiger Stand der Yerarbeitung komplex-zusam-
Dodatek wzbogaconego materiału do szkliwa prowadzi do otrzyma- mengesetzter verbrauchter Hydroentschwefelungs — bzw. Hydrocraking-
nia kolorów intensywnie niebieskich bez szarego odcienia. katalizatoren unter Berucksichtigung umueltfreundicher. Yerfahren. Metali
(W. Berlin), 1980, nr 2, s. 125+128.
Podsumowanie 2. Władyka J., Gryglewicz T.: Sprawozdanie IMN, 1981, nr 2864.
3. Bendrowska Cz., Gosiewska B.: Sprawozdanie ICHN 1981,
W wyniku opisanych prób zaproponowano sposób zagospoda- nr2+3/SR/81.
rowania odpadowego katalizatora, składający się z następujących 4. WlodykaJ.: O możliwości stosowania alkalicznego topienia prażonek
operacji: molibdenitowych do produkcji trójtlenku molibdenu. Prace JH. 1969, nr l,
a — Wyługowanie molibdenu. s. 17+22.
444
MAREK TUMIDAJEWICZ Rudy Metale R 50 2005 nr 8
UKD532.73:669.35'24'6:669-151:669.017.3:620.18
JANUSZ GRYZIECKI
GRZEGORZ WŁOCH
Przedstawiono zmiany struktury i umocnienia przesyconego roztworu stałego stopu CuNil3Sn5 podczas nieizotermicznego
nagrzewania. Zastosowano badania kalorymetryczne, mikroskopii elektronowej oraz makro- i mikrotwardości. Określono
zakresy zachodzących zmian strukturalnych podczas nagrzewania przesyconego stopu, dokonano identyfikacji tworzących się
faz oraz ustalono rolą składników stopowych w umocnieniu stopu.
Stówa kluczowe: roztwór, umocnienie, faza, wydzielenie, stop, struktura, nagrzewanie.
Changes in structure and strengthening ofsaturated solid solution of CuNil3Sn5 alloy during non-isothermal heating arę
presented. Calorimeter investigations, electron microscopy, micro and macrohardness were applied. Rangę ofchanges in the
structure during heating ofsupersaturated alloy was determined. Thephases identification was madę and the role of alloy ing
constituents in strengthening of alloy was established.
Keywords: solution, strengthening phase, precipitation, structure, heating.
Dr ini Marek Tumidajewicz, prcif. dr hab. inż. Janusz Gryziecki. mgr ini Grzegorz Wtoch — Akademia Górniczo-Hutnicza, Katedra Stopów Metali Nieżelaznych. Kraków.
445
0,04 strukturalnych w tym zakresie uniemożliwia dokładne wyznaczenie
l etap II etap III etap
temperatury zarówno jego początku, jak i końca. W tym zakresie
0,02-
zachodzi ciągle wydzielanie fazy Y- Wydzielenia tej fazy mają
0- kształt kulisty, ich rozłożenie jest równomierne w całej objętości
stopu (rys. 3). W miarę wzrostu temperatury następuje przy grani-
-0,02- cach ziaren zarodkowanie wydzieleń komórkowych fazy / w wyni-
ku zachodzenia przemiany nieciągłej.
0) -0,04-
t! • — 5 t/min Trzeci zakres krzywej kalorymetrycznej rozpadu roztworu stopu
Q.
(O -0,06- 15°C/mln CuNil3Sn5 wykazuje efekt endotermiczny. Temperatura początku
ro 40 t/min tego zakresu silnie zależy od prędkości nagrzewania. Natomiast
'£ -0,08- 80 t/min koniec tego zakresu następuje przy 570 °C i nie zależy od prędkości
N
nagrzewania. W tym zakresie rozpadu następuje powiększenie się
-0,10
100 200 300 400 500 600 700 wydzieleń ciągłych fazy Y- Zarodkują nowe oraz rozrastają się
Temperatura, "C uprzednio powstałe wydzielenia komórkowe fazy Y (rys. 4). Wy-
dzielenia komórkowe zbudowane są z równolegle ułożonych płytek
fazy a i y' (rys. 5). Przeprowadzona rentgenowska analiza fazowa
Rys. 1. Krzywe kalorymetryczne stopu CuNil3Sn5 fazy Y wykazała, że ma stechiometrię — (Cu, Ni)81Sn22. Wzrost
uzyskane przy różnych prędkościach nagrzewania wydzieleń komórkowych następuje w głąb ziaren, powodując roz-
Fig. 1. Calorimetric curves of CuNil3Sn5 alloy puszczanie uprzednio powstałych wydzieleń przemiany ciągłej.
at the different ratę of heating Nagrzanie przesyconego roztworu stopu CuNil3Sn5 powyżej
Rys. 2. Mikrostruktura stopu CuNi 13Sn5 nagrzanego z prędkością 5 °C/min do temperatury 250 °C
Fig. 2. Microstructure of CuNil3Sn5 alloy at the heating ratę 5°/min to 250 °C
Rys. 3. Mikrostruktura stopu CuNil3Sn5 nagrzanego Rys. 4. Mikrostruktura stopu CuNil3Sn5 nagrzanego
z prędkością 5 °C/min do temperatury 400 °C z prędkością 5 °C/min do temperatury 400 °C
Fig. 3. Microstructure of CuNilSSnS alloy at the heating ratę Fig. 4. Microstructure of CuNil3Sn5 alloy
5°/min to 400 °C at the heating ratę 5°/min to 400 °C
krzywej kalorymetrycznej, brak strefy wolnej od wydzieleń przy 570 °C prowadzi do fragmentaryzacji i koagulacji płytkowych wy-
granicach ziaren oraz występowanie refleksów dodatkowych na dzieleń fazy Y powstałych w przemianie nieciągłej (rys. 6).
dyfraktogramie wskazują, że w tym zakresie rozpadu zachodzi prze- Zmiany strukturalne zachodzące podczas rozpadu przesyconego
miana spinodalna. roztworu stopu CuNi 13Sn5 podczas nagrzewania nieizotermicznego
Przedział temperatury występowania drugiego zakresu krzywej znajdują odbicie w zmianach i wielkości jego umocnienia. Pomiary
kalorymetrycznej zależy bardzo znacząco od prędkości nagrzewa- makrotwardości i mikrotwardości (wewnątrz ziaren) dokonane pod-
nia. Ze wzrostem prędkości nagrzewania przesuwa się do wyższych czas nagrzewania stopu, odzwierciedlające zmiany jego umocnienia
temperatur. Przy największej prędkości nagrzewania, tj. 80 °C/min przedstawia rysunek 7. Duże zmiany zarówno mikro- jak i makro-
kończy się przy ok. 420 °C. Nakładanie się zachodzących zmian twardości występują w zakresie od 230 do 570 °C. Maksymalne
446
umocnienie osiąga stop przy ok. 475 °C. Uzyskany wynik wskazuje,
że za silny wzrost umocnienia odpowiadają wydzielenia fazy /
powstałe w wyniku przemiany ciągłej. Zdecydowane obniżenie
umocnienia stopu następuje wówczas, gdy podczas nagrzewania
stopu powstają i rozrastają się wydzielenia komórkowe przemiany
nieciągłej oraz następuje rozpuszczanie się uprzednio powstałych
wydzieleń / przemiany ciągłej.
Przedstawiona zmiana przebiegu i wielkości umocnienia prze-
syconego roztworu stałego stopu CuNilSSnS podczas nieizotermi-
cznego nagrzewania dowodzi o ich ścisłym związku z zachodzący-
mi zmianami strukturalnymi. Znajomość zachodzących zmian stru-
ktur i umocnienia podczas starzenia stopu wyznacza kierunki, jakimi
należy się kierować przy modyfikacji struktury stopu w celu osiąg-
nięcia odpowiednio dużego poziomu umocnienia.
Rys. 5. Mikrostruktura stopu CuNil3Sn5 nagrzanego
z prędkością 5 °C/min do temperatury 500 °C Wnioski
Fig. 5. Microstructure of CuNilSSnS alloy
1. Rozpad przesyconego roztworu stałego stopu CuNilSSnS
at the hcating ratę 5°/min to 500 °C
podczas nieizotermicznego nagrzewania zachodzi w trzech tempera-
turowych zakresach, zależnych od szybkości nagrzewania.
2. Temperaturowe zakresy rozpadu występują:
a — Od 170 do 290^-340 °C. Następuje wówczas rozsegregowa-
nie składu chemicznego stopu oraz powstają pierwsze wydzie-
lenia fazy / przemiany ciągłej.
b — Do około 420 °C. Ma miejsce intensywne wydzielanie
ciągłe fazy / oraz zarodkują wydzielenia komórkowe,
c — Od 420 do 575 °C. Rozrastają się wydzielenia komórkowe
fazy Y oraz następuje rozpuszczenie się wydzieleń y' powstałych
w przemianie ciągłej.
d — Powyżej 575 °C. Ma miejsce fragmentaryzacja i koagulacja
płytkowych wydzieleń fazy / struktury komórkowej.
3. Za wzrost umocnienia stopu są odpowiedzialne przede wszy-
stkim małe wydzielenia fazy / powstałe w przemianie ciągłej.
Rys. 6. Mikrostruktura stopu CuNilSSnS nagrzanego
Literatura:
z prędkością 5 °C/min do temperatury 700 °C
Fig. 6. Microstructure of CuNil3Sn5 alloy \.ZIiaoJ. C.,NotisM. R.: Scripta Mater., 1998, t. 39, s. 1509.
at the heating ratę 5°/min to 700 °C 2. Miki M., Ogino Y.: Materials Trans., 1900, t. 31, s. 968.
3. Ditchek B., Schwartz L.: Acta Metali., 1980, t. 28, s. 807.
4. Miki M., Ogino Y.: Transac. of the Japan Inst of Metals, 1984, t. 25,
s. 593.
-"•S t/min, nHV
5. Hermom P. H., MorisD. G.: Metali and Materials Trans., 1994, t. 25,
-*-5 t/min, HV
s. 1403.
-•o-10 t/min, HV
6. ZliaoJ. C., Notis M. R.: Acta Metali., 1998, t. 46, s. 4203.
•*-15 t/min, HV
7. Kratichvil P., Menel J., Peśifka J., Komnik S.: Acta Metali., 1984,
t. 32, s. 1495.
8. Schwartz L. H., Plewes J. T.: Acta Metali., 1974, t. 22, s. 911.
9. KaroliniM.: Inst. Odlewnictwa, 1981 Kraków [pr. doktorska],
10. Sagane H., Kuzano N., Oki K.: Japan of Metals, 1992, t. 56, s. 998.
11. Ciura L, Malec W., Stobrawa J.: Rudy Metale 1994, t. 39, s. 242.
25 75 125 175 225 275 325 375 425 475 525 575 625 675 12. Zięba P.: Zesz. Nauk. Polit. Śl., 1996, t. 51, Gliwice.
Temperatura, °C 13. GryzieckiJ., ŁatkowskiA.: Rudy Metale 2001, t. 46, s. 360.
14. GryzieckiJ., ŁatkowskiA., Tumidajewicz M.: Arch. of Metali, and
Rys. 7. Wpływ temperatury i szybkości nagrzewania Materials, 2004, t. 49, s. 623.
na mikro- i makrotwardość stopu CuNil3Sn5 15. Tumidajewicz M.: AGH Wydział Metali Nieżelaznych, 2002, Kra-
ków [pr. doktorska].
Fig. 7. Influence of temperaturę and heating ratę
on the micro- and macrohardness of CuNilSSnS alloy Praca została wykonana w ramach umowy statutowej AGH,
11.11.180.40
447
KAZIMIERZ ŚWIĄTKOWSKI Rudy Metale R 50 2005 nr 8
UKD 620.18:620.173:620.22.01.53:66.017.001:621.746.3
BADANIA PORÓWNAWCZE
WŁASNOŚCI MATERIAŁÓW MODELOWYCH
UZYSKIWANYCH RÓŻNYMI METODAMI
Przedstawiono wyniki badań krzywych umocnienia oraz granicy plastyczności próbek cylindrycznych, wykonanych z ma-
teriałów modelowych o zróżnicowanym składzie. Próbki te uzyskano na drodze klasycznego topienia oraz na drodze wyciska-
nia. Krzywe umocnienia uzyskano w próbie spęczania. Posłużyła ona do otrzymania granicy plastyczności. Otrzymane wyniki
wskazują na istotny wpfyw metody otrzymywania próbek na przebieg krzywych umocnienia wlasności mechanicznych próbek.
Opracowano procedury przy gotowania próbek w postaci wlewków okrągłych, uzyskanych w procesie krzepnięcia we wlewnicy
metalowej. Jako materiał modelowy zastosowano mieszaniny plasteliny z kaolinem, kredą i FILIĄ. Równocześnie zastosowano
metodą wyciskania takich samych wlewków, z których następnie wykonano próbki do badań charakterystyk mechanicznych
w procesie spęczania. Uzyskano zależności O = f(f,), które mogą być wykorzystane do modelowania procesów odkształcania
plastycznego metali na zimno.
Słowa kluczowe: uplastycznienie, własności mechaniczne, wlewki.
The results ofinvestigations o/' constitutive eąuations and mechanical properties of model materials were presented in the
paper. Cylindrical samples were manufactured in the casting and extrusion processes. The special procedures of cylindrical
samples preparation by using of casting method were elaborated and also special toolfor extrusion process. The constitutive
eąuations and the mechanical properties of samples madę ofmixtures ofplasticine with kaolin, chalk and modelling wax FILIA
were obtained in compression tests. A distinct influence of the samples method preparation on the obtained stress-strain
relationships were observed. Obtained relationships a -f( £), can be usedto thephysical modelling of metal working processes.
Keywords: plasticisation, mechanical properties, ingots.
sobu płynięcia materiału (szczególnie dla nowych wyrobów o skom- Pow inna być również zachowana identyczność parametrów
plikowanych kształtach). Stąd konieczność częstego zastosowania stanu (warunkow
wynikających zrealizacjiprocesu odkształcania),
metody prób i błędów, wymagającej ogromnego nakładu pracy, i procesów odkształcania plastycznego musi być
w szczególności d a
znacznych kosztów badań eksperymentalnych, zaangażowania po- i
zachowana ldentyczność wie kośc
i zastosowanego odkształcenia
ważnego potencjału ludzkiego, a często konieczności dokonywania =j(] Qraz wamnkow tarcla( =ldem)
przerw w procesie produkcyjnym co wpływa niekorzystnie na wy- warunkiem wymaganym do prawidłowej realizacji
dajnosc procesu. Problemy te uległy
6 J poważnej redukcji po zastoso- ,. ' -. ,,,. , ,
* modelowania fizycznego procesów przeróbki plastycznej jest za-
wamu metod modelowania fizycznego, zwłaszcza przy użyciu me- . . *,. ,
.f. ,, pewmeme podobieństwa modelowego materiału odkształcanego,
metalicznych materiałów modelowych [1-oj. Możliwość zastąpię- JL
nią rzeczywistych materiałów metalicznych miękkimi materiałami Przyprzyjęciurownamakonstytutywnegodlametal.odkształcanych
na zimno w stale
modelowymi typu plastelin, czy wosków, umożliwiły realizację Jtemperaturzew postaci: a = C e , warunek podo-
bieństwa ma
eksperymentów w warunkach laboratoryjnych, poza halą pro- Postać: "mód. = »«*• D1* odkształcenia na gorąco, po
dukcyjną. Występujące siły odkształcające, niższe o kilka rzędów przyjęciu równania konstytutywnego w postaci:CT= C em, warunek
wielkości w porównaniu z siłami występującymi w warunkach rze- podobieństwa ma postać: mmo(l = m^^.
czywistych, umożliwiły wykonanie narzędzi i urządzeń z różnego Spełnienie tych podstawowych warunków podobieństwa rze-
rodzaju tanich materiałów konstrukcyjnych (drewna, gumy, żywic czywistego procesu przeróbki plastycznej do procesu modelowego
i innych tworzyw sztucznych) o zminiaturyzowanych wymiarach. umożliwia określenie wielkości nacisków występujących w procesie
W przeważającej większości przypadków odkształcania piasty- odkształcania, sił oraz pracy i mocy urządzeń.
448
Poza niskimi własnościami wytrzymałościowymi, umożliwia- KOREK POJEMNIK
jącymi realizację eksperymentów modelowych, materiał modelowy
powinien umożliwiać wykonanie eksperymentów modelowania
w temperaturach pokojowych zarówno w skali powiększonej, jak
i w skali zmniejszonej w stosunku do rzeczywistości.
Podstawowe niemetaliczne materiały modelowe, które znalazły
powszechne zastosowanie do modelowania procesów przeróbki pla-
stycznej metali, to różnego rodzaju plasteliny, mieszaniny plastelin
z kaolinem lub kredą, różnego rodzaju polimery, a zwłaszcza woski,
mieszaniny czystych wosków oraz mieszaniny wosków z kaolinem
i żywicami [8, 9].
Przedmiotem opracowania są materiały modelowe bazujące na
plastelinie. Plastelina jest często stosowana do modelowania proce- Rys. 2. Schemat procesu otrzymywania wlewków z materiałów
sów przeróbki plastycznej metali i ich stopów. Szczególnie nadaje modelowych metodą wyciskania
się ona do modelowania stali odkształcanej na gorąco. Fig. 2. Diagram of the process of ingots preparation from model
Plastelina jest bezbarwną lub zabarwioną pigmentami masą pla- materials by extrusion
styczną, zawierającą w swoim składzie różnego rodzaju gliny, kao-
lin, wosk, siarkę, tlenek cynku, kredę, talk, kauczuk i szereg innych
elementów składowych. Jest substancją podatną do wielokrotnego
Tablica l
formowania, nie twardniejącą.
Materiały modelowe utworzone na bazie plasteliny, z uwagi na ich Próbki do badań procesu spęczania
specyficzną budowę, charakteryzują się dużą niejednorodnością Table l
strukturalną. Ich własności silnie zależą od rodzaju i ilości składni- Samples for investigating of the upsetting process
ków strukturalnych, od metody przygotowania, warunków i czasu
przechowywania oraz warunków realizacji procesu kształtowania Ilość Procedura
plastycznego [10]. Z uwagi dużą trudność zapewnienia identyczno- Skład
próbek otrzymania
ści wszystkich warunków realizacji, każdy eksperyment musi być
przeprowadzony w ściśle ustalonych warunkach i w możliwie krót- Plastelina biała + x Kreda 3 A
kim czasie. Plastelina biała + x Kaolin 3 A
Głównym celem prezentowanego opracowania jest porównanie Plastelina biała + x Kaolin 3 B
krzywych umocnienia oraz podstawowych własności materiału mo- Plastelina biała + 2x Kaolin 3 B
delowego, uzyskanego różnymi metodami. Plastelina biała + 2x Kreda 3 B
Plastelina biała + x FILIA 3 B
Materiał i metodyka prowadzonych badań A — krzepnięcie we wlewnicy, B — wyciskanie
449
przedstawionego na rysunku 2 umożliwia stosowanie matryc o róż- w czasie prób spęczania, wykazywały w początkowej fazie odkształ-
nych kształtach i wymiarach otworu. Na tak przygotowanym zesta- cania znaczne różnice w charakterze ich przebiegów, wynikające
wie narzędzi zrealizowano proces współbieżnego wyciskania, uzy- z niskich własności próbek. W związku z trudnościami techniczny-
skując wlewki walcowe o długości 10CH-200 mm (w zależności od mi, związanymi z uzyskaniem wyraźnego przebiegu krzywych
wielkości namiaru użytego do stopienia). CT =/(e) w zakresie małych odkształceń, analizę powyższą wykonano
Po wykonaniu obróbki mechanicznej wszystkie próbki przechowy- w oparciu o przebiegi, uzyskane dla odkształceń e = AM > 0,025.
wane były w zamrażarce w temperaturze -20 °C. Badania procesu Dla uzyskania zależności naprężenie-odkształcenie, postanowiono
spęczania wykonano na próbkach przedstawionych w tablicy l. punkty pomiarowe, uzyskane w wyniku spęczania trzech próbek
Przed przystąpieniem do spęczania, po wyciągnięciu próbek z każdego materiału, opisać krzywą potęgową, z pominięciem war-
z zamrażarki, były one wytrzymywane w temperaturze otoczenia tości poniżej odkształcenia 0,025.
przez okres minimum 24 godz. Próby spęczania wykonywano na Rezultaty przyjęcia takiej krzywej do opisu uśrednionych war-
zmodernizowanej maszynie wytrzymałościowej o napędzie śrubo- tości punktów eksperymentalnych pokazano na rysunku 3.
wym, posiadającej płynną i skokową regulację prędkości oraz pro- Dla porównania zachowania się tego samego materiału, lecz uzyska-
gramowany przebieg odkształcenia. Pomiary siły wykonano stosu- nego różnymi metodami, przedstawiono zależności pokazane na
jąc głowicę o zakresie 0-5-20 kN, posiadającą automatyczny dobór rysunkach 4*6.
skali. Warunki realizacji procesu spęczania: temperatura 22 °C, po- Uzyskane zależności przedstawione na wszystkich rysunkach
1
czątkowa prędkość odkształcania: 2x10^ s" . Jako smar stosowano jednoznacznie wskazują, że uzyskane materiały modelowe umacnia-
WD-40 oraz folię polietylenową o grubości 0,05 mm, umieszczaną ją się podczas ich odkształcania w temperaturach pokojowych. Uzy-
pomiędzy płytami narzędzia, a powierzchniami czołowymi próbek. skane współczynniki potęgowych krzywych umocnienia n osiągają
Każdy z eksperymentów spęczania powtarzano trzykrotnie. Dokład- wartości, charakterystyczne dla metali odkształcanych na zimno.
ność uzyskanych przebiegów krzywych spęczania mieściła się Jak wynika z prezentowanych zależności, pokazanych na rysun-
w granicach do ± 3 %. kach 3 oraz 5, składnikiem najbardziej umacniającym plastelinę jest
kaolin, a w dalszej kolejności kreda. Dodatkiem najmniej umacnia-
jącym plastelinę jest wosk modelowy FILIA.
Opracowanie i analiza wyników spęczania Na rysunkach 3 oraz 4 i 6 pokazano wpływ metody otrzymywa-
nia próbek na przebieg krzywych umocnienia. Wszystkie uzyskane
Proces spęczania prowadzono do pojawienia się pęknięć na
pobocznicy tworzącej się beczkowatej bocznej powierzchni próbki.
Prowadzone obserwacje zmienności kształtu powierzchni bocznych 1.8.
wskazały na równoległość ustawienia powierzchni spęczających, 1,6.
gdyż tworząca się „beczka" miała symetryczny kształt. W trakcie 1 4
co ' '
procesu spęczaniapróbek walcowych rejestrowano przebiegi zmien- O. ,.2J
ności siły w funkcji drogi głowicy spęczającej. Stały się one podstawą
do uzyskania zależności c =/(e), które przedstawiono na rysunku 3. 08.
Rzeczywiste krzywe zależności siła-odkształcenie, rejestrowane 06-
04.
02.
1.4
CO
Rys. 4. Wpływ zawartości kaolinu i metody otrzymywania
0.1.2
materiału modelowego na przebieg krzywej spęczania
(oznaczenia z rys. 3)
Fig. 4. Ań effect of the kaolin content and of a method of model
materiał preparation on the shape of upsetting curve
(denotations as in Fig. 3)
1.2-
1.0-
Rys. 3. Zależność rj =/(e) uzyskana przy zastosowaniu
CD
krzywej potęgowej Q_
2x Kaolin B — funkcja potęgowa: a = 2,7739ea5352 R 2 = 0,9863 2
.0.6-
lx Kaolin B — funkcja potęgowa: a = 2,7132ea7121 R2 = 0,9875 b
lx Kaolin A — funkcja potęgowa: a = l ,9095e°'5059 R2 = 0,9811 0.4.
2x Kreda B — funkcja potęgowa: o = l ,6495E°'5388 R2 = 0,9857
l x Kreda B — funkcja potęgowa: a = 0,9779e°'7612 R 2 = 0,9781 0,2-
450
wykonywanie eksperymentów modelowania fizycznego przy użyciu
20
narzędzi i urządzeń wykonanych z tanich materiałów konstruk-
18.
cyjnych.
16-
14.
Wnioski
Q.
2 10- Przeprowadzone badania, mające na celu uzyskanie krzywych
b 08. umocnienia dla materiałów modelowych utworzonych na bazie pla-
06- steliny wykazały, że materiały te mogą być zastosowane do symula-
04- cji zachowania się rzeczywistych materiałów metalicznych.
02 Uzyskane przebiegi zależności naprężenie-odkształcenie mają
00-| charakter podobny do materiałów metalicznych odkształcanych na
000
zimno. Współczynniki umocnienia n, uzyskane dla zakresu odkształ-
ceń e = A/// > 0,025, posiadają wartości w granicach od 0,5 do 0,76.
Rys. 6. Wpływ dodatku kredy i kaolinu na przebieg zależności Umowna granica plastyczności uzyskanych materiałów jest niż-
er =/(e) próbek wyciskanych (oznaczenia z rys. 3) sza od granicy plastyczności metali o kilka rzędów wielkości, co
umożliwia zastosowanie tanich materiałów konstrukcyjnych do sy-
Fig. 6. Ań effect of kaolin and chalk additions
mulacji procesów kształtowania metali,
on the o =fl£) relationship (denotations as in Fig. 3)
Stwierdzone pękanie pobocznicy odkształcanych próbek nastę-
puje po osiągnięciu znacznej wartości odkształcenia plastycznego e
Tablica 2 w granicach do 0,45.
Zastosowanie procesu wyciskania, jako metody otrzymywania
Umowna granica plastyczności
wlewków do prób spęczania, prowadzi do uzyskania materiału
Table 2 bardziej umocnionego, niż uzyskanego w procesie krzepnięcia
Yield strength we wlewnicy.
451
ALUMINIUM PROCESSING
Redaktor odpowiedzialny: dr hab. inż. WOJCIECH LIBURA, prof. nzw.
The aniele concerns a new generation of electric overhead conductors madę from heat-treatable AlMgSi alloys. These
conductors arę an alternative for common bimetallic aluminium-steel conductors. Their characteristics arę for example:
resistance for creep, eolian vibration and lower resistance in comparison with the same size conductors type ACSR with
non-conducting steel córę. Conductors which work on overhead transmission lines arę submitted to higher temperaturę that
changes seąuentially due to changes ofweather conditions (like wind velocity, solar radiation, ambient temperaturę) as well
as to current value in a conductor. Temperaturę changes cause stress conductor changes in such a way that temperaturę
increase causes stress decrease and temperaturę decrease — stress increase. It is necessary to limit conductor stress; on the
one hand, on the upper side in order not to cause conductor break, destroy fittings or support constructions, on the other hand
— on the lower side — in order not to exceed minimal tension in a conductor. Electroenergetical rules permit maximal
conductor's load with longitudinal tension in normal conditions on the level 0.4 UTS. In the case ofąuenched and tempered
AlMgSi alloys, in certain secondary ageing conditions, one can observe positive increase of wires tensile strength what is
favourable for conductor's stress decrease. In the article, we show results concerning the influence on cyclic temperatures
changes — including short circuit temperatures — on wires tensile strength madę form AlMgSi alloys, intendedfor thepurpose
of electroenergetical overhead conductor lines. Low influence ofexposition seąuence on the given temperaturę (in the same
period oftime) as well as possibility to recover by wires — exposed earlier to high temperaturę — ofcertain level oftensile
strength properties werefound.
Keywords: AlMgSi alloy wires, ageing, short-circuit temperaturę, seąuences.
Mgr inż. Anna Tarasek, dr hab. ini Tadeusz Knych, prof. nzw., dr inż. Andrzej Mamala — Akademia Górniczo-Hutnicra, Wydział Metali Nieżelaznych, Kraków.
452
Wprowadzenie w przypadku starzenia pierwotnego wiemy, jakie własności będzie
miał materiał po procesie, o tyle w przypadku starzenia wtórnego
Druty aluminiowe — z uwagi na własności fizyczne Al — zachodzące zmiany nie są kontrolowane. W przypadku drutów
stanowią alternatywny dla miedzi materiał przewodzący. Niestety, z utwardzalnych wydzieleniowo stopów AlMgSi, podczas eksploatacji
z uwagi na niską wytrzymałość na rozciąganie ich zastosowanie na przewodów, mamy do czynienia zawsze z korzystnym spadkiem
przewody napowietrznych linii elektroenergetycznych wymaga sto- oporności właściwej, natomiast wytrzymałość narozciąganie drutów
sowania rdzeni nośnych wykonanych z drutów stalowych. Zróżni- może ulec zarówno wzrostowi, jak i spadkowi. Znajomość zmian
cowanie właściwości Teologicznych aluminium i stali jest przyczyną własności mechanicznych jest bardzo ważna z powodu bezpieczeń-
narastania, w miarę upływu czasu, obciążenia stalowego rdzenia stwa pracy linii. Wytrzymałość na rozciąganie drutów związana jest
oraz luzowania części aluminiowej w uchwytach mocujących, do z kilkoma czynnikami: statycznym, dynamicznym, Teologicznym
czego dochodzi jeszcze korozja na styku Al-Fe. Alternatywą dla tego oraz elektrycznym. Wszystkie z wymienionych czynników wpływa-
typu przewodów są przewody wykonane z utwardzalnych wydzie- ją na siebie zmieniając wytężenie przewodu. Zbyt duże wytężenie
leniowo stopów AlMgSi, charakteryzujące się odpornością na peł- — spowodowane spadkiem wytrzymałości na rozciąganie — może
zanie, drgania wiatrowe, korozję międzykrystaliczną i cierną oraz doprowadzić do zniszczenia linii, natomiast zmniejszenie wytężenia
można wykorzystać, m.in. na zwiększenie jej obciążalności prądo-
niższą rezystancją w porównaniu z analogicznymi pod względem
wej. Warunki wpływające na pracę linii przesyłowej oraz wywołane
wymiarów przewodami aluminiowo-stalowymi.
nimi skutki opisano w pracy [4]. Również w [4] przedstawiono
Kształtowanie własności wyrobów ze stopu AlMgSi możliwe
analizę wyników badań dotyczących zmian wytrzymałości na roz-
jest przede wszystkim — po pierwsze — na drodze klasycznego
ciąganie oraz oporności właściwej drutów poddanych działaniu pod-
umocnienia odkształceniowego, oraz — po drugie — na drodze
wyższonych temperatur w długim interwale czasu. W związku z bra-
odpowiedniego wykorzystania potencjału utwardzającej fazy
kiem w literaturze modeli opisujących zmianę wytrzymałości na
Mg2Si. Wielkość i umiejscowienie faz w stopie zależy od postaci
rozciąganie drutów ze stopu AlMgSi autorzy zaproponowali opisa-
materiału (wlewek, walcówka, drut o wymiarze przedgotowym, drut
nie ww. własności zależnością
o wymiarze gotowym), co jest nierozłącznie związane z procesami
obróbki cieplno-mechanicznej materiału. Własności końcowe dru-
tów można ustalać poprzez niskotemperaturową obróbkę cieplną. Q<t<tgr Wfl„,= zi
Rm V
Na rysunku l przedstawiono schemat produkcji drutów i prze- tgr < t < ~ WR„, = - X2 a sinhf - (n - - (xs -
wodów ze stopu AlMgSi oraz ich zachowania eksploatacyjnego.
Klasyczna produkcja przewodów z utwardzalnych wydzieleniowo przy czym
stopów AlMgSi składa się z trzech etapów: otrzymywania walcówki,
otrzymywania drutu, którego własności końcowe kształtuje się na T - (xs - x6 \nk)
drodze starzenia sztucznego (pierwotnego) bezpośrednio po ciągnie- t,„ = smh - (2)
niu, oraz skręcania przewodu. Tak otrzymany przewód montowany
jest w przęśle pod ściśle określoną siłą naciągu, zależną między
innymi od wytrzymałości na zrywanie przewodu. gdzie
Warunki pracy linii przesyłowej, takie jak wartość prądu przepły- WR — procentowy spadek wytrzymałości na rozciąganie drutu,
wającego przez przewód oraz warunki atmosferyczne, mogą wpły- tgr — czas graniczny, do którego w danej temperaturze następuje
wać na ewolucję własności wytrzymałościowych i elektrycznych wzrost wytrzymałości na rozciąganie drutu,
drutów przeznaczonych na przewody. Zmiany te spowodowane są InA. — odkształcenie rzeczywiste zadane podczas ciągnienia,
kontynuacją procesu starzenia — tj. starzeniem wtórnym. O ile parametry x^-x6 stałe materiałowe wynoszące odpowiednio: x\ =
TECHNOLOGIA EKSPLOATACJA
DRUTY O
WALCÓWKA WYMAGA- MONTAŻ WARUNKI
WALCÓWKA
NYCH PRZEWODY
PRZEWODÓW PRACY
STAN T1 STAN T4 WŁASNO-
ŚCIACH
i
i \ ' k \
A
\
ł
t t
~
LINIA
CIĄGŁEGO HOMOGENI- PROCES T(i), a
ODLEWANIA CIĄGNIENIA PROCES
ZACJAI SKRĘCANIA STARZE
l WALCOWANIA + STARZENIE
PRZESYCANIE WTÓRhJE
(PROPERZI) PIERWOTNE
j
•^
•\
X*
Kształtowanie własności
* — '^±
Kształtowanie własności
:f-v
^
'
Wtórna ewolucja
walcówki drutów w
i isności orzewodów
Rys. 1. Schemat produkcji drutów i przewodów ze stopu AlMgSi oraz ich zachowania eksploatacyjnego.
Fig. l. Scheme of AlMgSi alloy wires and conductors production and wire and their exploitation behaviour
453
Tablica l
Wymagania określające własności drutów ze stopu AIMgSi [1]
Table l
AIMgSi alloys wire properties [1]
Wytrzymałość na rozciąganie,
320 295 340
MPa, min.
454
10000--
100 -
s
o
1-
98
0.01
-15 25 65 105 Rys. 6. Procentowa zmiana wytrzymałości na rozciąganie
drutów w funkcji czasu starzenia wtórnego przeprowadzonego
Temperatura,°C
wg wariantu W3
Rys. 3. Prawdopodobny czas występowania danej temperatury Fig. 6. Percentage tensile strength change — time dependence
przewodu w warunkach rzeczywistej eksploatacji, na podstawie [5] during wire secondary ageing at scheme W3
Fig. 3. Possible time of wire temperaturę duration
in operation conditions based on [5]
105
105
105
105
98
111 158 206 221 269
25 400 425 1000 1025 1400 1425
Czas, h Czas, h
Rys. 5. Procentowa zmiana wytrzymałości na rozciąganie Rys. 8. Procentowa zmiana wytrzymałości na rozciąganie
drutów w funkcji czasu starzenia wtórnego przeprowadzonego drutów w funkcji czasu starzenia wtórnego przeprowadzonego
wg wariantu W2 wg wariantu W5
Fig. 5. Percentage tensile strength change — time dependence Fig. 8. Percentage tensile strength change — time dependence
during wire secondary ageing at scheme W2 during wire secondary ageing at scheme W5
455
własności wytrzymałościowych — w badanym interwale czasu. Na-
tomiast, jeśli występuje w pozostałych zakresach, po wyższych tem-
peraturach, to z reguły nie obserwuje się wzrost ww. własności
(wyjątkiem jest wariant W4 — rys. 7).
Z punktu widzenia eksploatacji napowietrznej linii elektroe-
nergetycznej najkorzystniejszy wydaje się być wariant W4, którego
wyniki przedstawiono na rysunku 7. Zasymulowany w tym przypad-
ku cykl zmian temperatury .odpowiadający rzeczywistemu reżimowi
pracy linii, daje końcowy przyrost wytrzymałości na rozciąganie na
poziomie 3 %. Przyrost wytrzymałości na rozciąganie drutu daje
możliwość zwiększenia obciążalności prądowej przewodu oraz
zmniejsza ryzyko zniszczenia konstrukcji wsporczych.
48 158 206 400 448 558 606 Otrzymane wyniki można zinterpretować jeszcze w inny spo-
sób. Można zadać pytanie: czy założony schemat starzenia wtórnego
Czas, h
wpływa na średnią wartość przyrostu własności wytrzymałościo-
Rys. 9. Procentowa zmiana wytrzymałości na rozciąganie wych? Na rysunkach 10*15 przedstawiono wyniki, pokazane na
drutów w funkcji czasu starzenia wtórnego przeprowadzonego rysunkach 4+9, wyrażone w postaci średniej ważonej procentowej
wg wariantu W6 zmiany wytrzymałości na rozciąganie w funkcji schematu starzenia
wtórnego dla poszczególnych wariantów.
Fig. 9. Percentage tensile strength change — time dependence
Z analizy zamieszczonych wykresów widać, że istotnie wariant
during wire secondary ageing at scheme W6
W4 jest najbardziej korzystny z punktu widzenia pracy linii. W wy-
niku takiej korelacji temperatury z czasem, jak zastosowana w tym
wariancie, otrzymuje się największy średni przyrost własności wy-
Tablica 2 trzymałościowych, a zarazem jest on niezależny od schematu starze-
Schemat starzenia wtórnego
Table 2
Scheme of secondary ageing
3«
£- 104
1 DA -
Wariant Schemat starzenia wtórnego
__ 1 n^ -
c
A 125 °C/25 h -» 100 °C/400 h -> 75 °C/630 h co
A B C D
Temperatura 100 °C jest dopuszczalna przez dłuższy okres pracy Schemat starzenia wtórnego
przewodu i niezależnie od tego, w którym etapie starzenia wtórnego
występuje, nie powoduje obniżenia własności wytrzymałościowych Rys. 11. Średnia ważona procentowa zmiana wytrzymałości
poniżej wartości uzyskanej po starzeniu pierwotnym. na rozciąganie drutów w funkcji schematu starzenia wtórnego
Temperatura 75 °C, która jest górnym, ogólnie przyjętym na przeprowadzonego wg wariantu W2
świecie zakresem temperatur roboczych przewodów, jeśli występuje Fig. 11. Percentage weighed average tensile strength change —
w pierwszym etapie starzenia wtórnego, zawsze powoduje wzrost scheme dependence during wire secondary ageing at W2
456
105
° 104 •
11(T3 •
c:
co
l 102 N
N
5 im
_o ,;
E 1 on •
<D
O O
S CL QQ -l
CL 99
QR -
98
A B C D A B C D
Schemat starzenia wtórnego Schemat starzenia wtórnego
°^ in/i .
104 •D —starzenie pierwotne
CC rfflO .
55
102
K
v 102- cc 100
N
ro
c: 98
ro
0
^ inn . N 96
0 ra
O 94
o~ QQ . 0
os . 1 92
r? 90
A B C D
Schemat starzenia wtórnego
O 500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000
Czas, h
Rys. 14. Średnia ważona procentowa zmiana wytrzymałości na
rozciąganie drutów w funkcji schematu starzenia wtórnego Rys. 16. Procentowa zmiana wytrzymałości na rozciąganie drutów
przeprowadzonego wg wariantu W5 w funkcji czasu starzenia wtórnego dla wariantów: A, B, C, D
Fig. 14. Percentage weighed average tensile strength change — Fig. 16. Percentage tensile strength change — time dependence
scheme dependence during wire secondary ageing at W5 during wire secondary ageing at scheme: A, B, C, D
457
104
500 1000 1500 2000 2500 3000 3500 4000 10 100 1000
Czas, h Czas, h
Rys. 17. Procentowa zmiana wytrzymałości na rozciąganie drutów Rys. 18. Procentowa zmiana wytrzymałości na rozciąganie drutów
w funkcji czasu starzenia wtórnego dla wariantów: E, F, G, H ze stopu AlMgSi w funkcji czasu [3]
Fig. 17. Percentage tensile strength change — time dependence Fig. 18. Percentage tensile strength change — time dependence
during wire secondary ageing at scheme: E, F, G, H during AlMgSi alloy wire heating [3]
125 °C przez 150 h powoduje 4 % spadek Rm. Starzenie wtórne II istotnych obaw z punktu widzenia degradacji własności do poziomu
w temperaturze niskiej — 75 °C nie powoduje szybkiego spadku poniżej wymaganych. Na przykład norma IEC 61597 pozwala na
własności wytrzymałościowych. Obserwuje się raczej ich stabiliza- 4 % spadek własności drutów w temperaturze 125 °C po 100 h eks-
cję na pewnym poziomie — w zależności od warunków starzenia pozycji (rys. 18), zaś z badań wynika, że taki spadek wystąpi po
wtórnego I. Korzystny, z punktu widzenia pracy linii przesyłowej, 150 h. Otrzymany średni przyrost własności wytrzymałościowych
jest wariant chwilowego podgrzania drutu do temperatury 125 °C, na poziomie 2-*4 % w ciągu badanego przedziału czasu może być
ponieważ starzenie wtórne II w temperaturze 75 °C w badanym wykorzystany na zwiększenie obciążalności prądowej linii.
przedziale czasu nie prowadzi do obniżenia Rm poniżej wartości
otrzymanej podczas starzenia pierwotnego. Starzenie wtórne II pro- Wnioski
wadzi do degradacji własności wytrzymałościowych od samego
początku procesu. 1. Stwierdzono, że własności drutów wykonanych ze stopu 6201
Temperatura 75 °C, podczas starzenia wtórnego II występujące- z walcówki w stanie T4 poddanych ekspozycji na działanie tempe-
go po krótkotrwałym starzeniu wtórnym I w temperaturze zwarcio- ratury podlegają ewolucji pomimo wcześniejszego starzenia sztucz-
wej (150 °C), powoduje niewielki wzrost wytrzymałości na rozcią- nego.
ganie drutu w początkowym okresie starzenia, po czym następuje 2. Własności wytrzymałościowe drutów w zależności od tempe-
jego degradacja. Temperatura 100 °C od samego początku prowadzi ratury i czasu ekspozycji mogą podlegać korzystnemu wzrostowi
do degradacji własności wytrzymałościowych, nawet o 12%. lub przy wyższych temperaturach spadkowi.
Warto zauważyć, że w obu przypadkach, tzn. dla temperatury 3. Działanie niskich temperatur może w długim czasie doprowa-
125 i 150 °C podczas starzenia wtórnego I, krzywe obrazujące zmia- dzić do wzrostu własności wytrzymałościowych pomimo ich wcześ-
nę wytrzymałości na rozciąganie są do siebie równoległe dla tych niejszej utraty pod wpływem wysokiej temperatury.
samych temperatur starzenia wtórnego II. 4. Oporność właściwa drutów ulega zawsze spadkowi niezależ-
nie od temperatury i czasu ekspozycji
Podsumowanie 5. Powyższe zachowanie drutów ze stopu AlMgSi zmienia wy-
tężenie przewodów pracujących w napowietrznych liniach elektro-
Kompleksowa analiza uzyskanych wyników badań zmian włas- energetycznych i może być wykorzystane do sterowania ich obcią-
ności wytrzymałościowych drutów przeznaczonych na przewody żalnością prądową.
napowietrznych linii elektroenergetycznych poddanych działaniu
różnych temperatur i różnych czasów ekspozycji jest mocno utru- Literatura
dniona z uwagi na fakt, że mamy do czynienia z obrabialnym ciepl-
nie stopem AlMgSi. Jak ogólnie wiadomo, wysokie temperatury 1. IEC 104 (1987), Aluminium-magnesium-silicon alloy wire for over-
i długie czasy ich działania prowadzą z reguły do przestarzenia head linę conductors.
stopu, czyli do spadku własności wytrzymałościowych, zaś niskie 2. PN-E-05100 (1998), Elektroenergetyczne linie napowietrzne. Proje-
temperatury w połączeniu z długimi czasami ekspozycji — do wzro- ktowanie i budowa.
stu własności wytrzymałościowych. Długość czasu jest ściśle skore- 3. IEC 61597 (1995), Oerhead electrical conductors — Calculation
methods for stranded bare conductors.
lowana z temperaturą starzenia. Na przykład starzenie przez 1000 h
4. TarasekA., Knych T., MamalaA.: Badania zmian elektro-mechanicz-
w temperaturze 75 °C nie powoduje spadku Rm — wręcz przeciwnie
nych własności przewodowych drutów ze stopu AlMgSi jako efektu długo-
— 4 % wzrost, natomiast starzenie przez „tylko" 6 h w temperaturze trwałego działania podwyższonych temperatur. Rudy Metale, R 50, 2005,
150 °C skutkuje spadkiem Rm o 2 %, i to w takim stopniu, że nie- nr 5, s. 268-1-277.
możliwy staje się powrót do wartości początkowej. 5. Adamach K., Mizuno Y., Natio K.: Probabilistic assessment of the
Analiza otrzymanych wyników pozwala na stwierdzenie, że dla reduction in tensile strength of an overhead transmission linę's conductor
typowych temperatur roboczych przewodu — 75 i 100 °C — nie ma with reference to climatic data. IEEE Trans, on PWRD, t. 15, oct. 2000.
458
METALURGIA
PROSZKÓW POWDER METALLURGY
An ejfect of a method of infiltration in a gaś atmosphere on the degree offilling capillary with an account its size and
morphology has been presented. Simple capillary tubes and such ofspecified morphology were used in this investigation.
Keywords: infiltration, infiltration mechanism, capillary filling degree, formation ofpores.
Dr hab. inż. Jan Leżański, prof. nzw. — Akademia Górniczo-Hutnicza, Wydział Metalurgii i Inżynierii Materiałowej, Kraków.
459
l — z proszku wolframu o wielkości cząstek 0-160 |-im przez pra-
sowanie i spiekanie w temperaturze 1100 °C tak, aby ich porowatość
wynosiła 30 i 40 %,
2. z proszku żelaza RZ o wielkości cząstek 80-90 (im przez praso-
wanie i spiekanie w temperaturze 1100 °C tak, aby uzyskać porowa-
tość 20 %.
Porowate kształtki wolframowe poddano infiltracji wodą, spo-
sobem przez częściowe i całkowite zanurzenie w wodzie, a kształtki
żelazne infiltrowano stopem miedzi z dodatkiem 3,22 % żelaza
przez częściowe zanurzenie. Wyniki badań przedstawiono na rysun-
kach 3-5.
Wyniki badań
Rys. 1. Schematy infiltracji: a — przez całkowite zanurzenie Na rysunkach 3 i 4 przedstawiono wyniki badań stopnia wypeł-
w cieczy, b — przez częściowe zanurzenie w cieczy, c — przez nienia wodą, kapilar w porowatym spieku wolframowym, przy za-
wyżarzanie porowatej kształtki z nałożoną płytką metalu, który stosowaniu dwóch sposobów infiltracji: przez częściowe i całkowite
w temperaturze wyższej od temperatury topnienia płytki infiltruje zanurzenie materiału porowatego w cieczy.
w pory kształtki: 7 — porowata kształtka, 2 — infiltrująca ciecz W wyniku infiltracji przez częściowe zanurzenie można uzyskać
(w przypadku c — płytka metalu niżej topliwego), większy stopień wypełnienia kapilar, ale nie całkowity, gdyż nie
3 — elementy grzejne wszystkie kapilary ulegają w całości wypełnieniu cieczą (rys. 5),
Fig. 1. Infiltration schemes: a — by fuli immersion in a liąuid, z powodu zamykanego w nich gazu, który stanowi mechaniczną
b — by partial immersion in a liąuid, c — by the annealing of przeszkodę dla infiltrującej cieczy.
a porous profile with a metal piąte on it, so that at the temperaturę W przypadku infiltracji przez częściowe zanurzenie, przebieg
exceeding melting point of a metal it infiltrates into the pores of procesu jest podobny jak sposobem nakładkowym, jeżeli można
a profile: / — porous profile, 2 — infiltrating liąuid (in the case c pominąć wpływ sił grawitacyjnych. Ciecz wnika w infiltrowany
— a metal piąte with lower melting point), 3 — heating elements materiał z jednej strony i dzięki temu może w niewielkim stopniu
umożliwić wpływ gazu z przelotowych kapilar infiltrowanego
materiału. Z kapilar nieprzelotowych gaz nie zostaje wyparty
i jest zamykany, podobnie jak przy infiltracji sposobem zanurze-
Stopień wypełnienia prostych rurek kapilarnych
niowym.
Nawet w przypadku infiltracji przez częściowe zanurzenie
Przelotowe rurki kapilarne zanurzone jednym końcem w cieczy
lub sposobem nakładkowym nie wszystkie przelotowe kapilary
w całości ulegają wypełnieniu infiltrantem pod warunkiem, że rów-
otwarte zostają wypełnione cieczą. Wynika to z badań procesu infil-
nowagowe wysokie wzniesienie cieczy jest większe od wysokości
tracji żelaza stopem miedzi z dodatkiem 3,22 %, w temperaturze
słupa cieczy w rurce. Takie same rurki zanurzone w cieczy w pozycji
1130 °C w wodorze (rys. 5). Pomimo faktu, że ciecz przemieszcza
poziomej lub rurki nieprzelotowe ulegają tylko częściowo infiltracji
się równym, poziomym frontem, nie wypełnia wszystkich porów
z powodu zamkniętego w nich gazu przez infiltrującą ciecz. Równo-
w materiale. Świadczą o tym różnice wysokości wzniesienia frontu
wagowy stopień wypełnienia takich kapilar, obliczony zgodnie
cieczy hl i h2, obliczone na podstawie przyrostu masy próbki, oraz
z metodyką przedstawioną w innym opracowaniu [3], przedstawio-
/!3 — zmierzona na próbkach po infiltracji (rys. 5). Różnice /!j i /)2
no na rysunku 2.
wynikają stąd, że obliczeń h} dokonano z przyrostu masy kształtki,
Wyniki te wskazują, że zamknięty w kapilarach gaz może wy-
podczas infiltracji, w stosunku do porowatości całkowitej, natomiast
wrzeć bardzo duży wpływ na zmniejszenie stopnia wypełnienia
h2 w stosunku do porowatości otwartej infiltrowanych kształtek.
kapilar, zwłaszcza gdy mają one duże promienie.
Z wykresu na rysunku 5 wynika, że bardziej zbliżone do rzeczy-
Stopień wypełnienia kapilar w materiałach porowatych wistości wartości wysokości wzniesienia uzyskuje się przeprowa-
dzając ich obliczenia w stosunku do porowatości otwartej. Należy
Materiały i metodyka badań zwrócić uwagę na fakt, że skład stopu infiltrującego odpowiada
stanowi nasycenia w temperaturze infiltracji i w związku z tym po-
Porowate kształtki do badań formowano: rowata kształtka nie uległa rozpuszczeniu w cieczy.
5 10 50 100
Promień kapilar, ^m
460
ciecz dopływa kapilarami o mniejszym promieniu.
Zamknięte przez infiltrującą ciecz pęcherze gazowe, jeżeli nie
zostaną wyparte w wyniku przepływów, spowodowanych różnicami
ciśnień w kapilarach o różnych promieniach, mogą być zlikwidowa-
ne jedynie drogą dyfuzji sprężonego gazu przez ciecz i ewentualnie
Infiltracja przez całkowite zanurzanie
nfiltracja przez częściowe zanurzanie przez materiał szkieletu, jeżeli rozpuszczalność ma miejsce.
Wnioski
25
V) Czas, s
10 20 30 40 50 60 70 80 90100110 120130140150 160170180
Rys. 5. Wysokość wzniesienia cieczy (Cu+3,22 %Fe)
w kształtkach o porowatości 20 %, z żelaza rozpylanego RZ
Rys. 4. Porównanie stopni wypełnienia kapilar wodą w spiekach o ziarnistości 80+90 |j,m, w zależności od czas infiltracji: ht —
wolframu o porowatości 40 %, przy infiltracji metodą całkowitego według obliczeń z przyrostu masy w stosunku do porowatości
i częściowego zanurzenia kształtek całkowitej, h2 — według obliczeń z przyrostu masy w stosunku
Fig. 4. Comparison between degree of capillary filling do porowatości otwartej, A 3 — według pomiarów na kształtce
with water in tungsten sinters with the porosity of 40 %, Fig. 5. The head of liquid (Cu+3,22 %Fe) in the profiles with
at infiltration by fuli or partial immersion of the profiles porosity of 20 % from atomised iron RZ of a grain size
of 80+90 u,m in dependence on infiltration time: hl — from
calculation of a mass increase related to total porosity,
Infiltracja sposobem zanurzeniowym jest najbardziej niekorzy- A2 — from calculation of a mass increase related to open porosity,
stna ze względu na stopień wypełnienia kapilar (rys. 3+5). Jednak h3 — as measured on a profile
ze względu na infiltrację cieczy w pory materiału ze wszystkich jego
stron możliwe jest skrócenie czasu procesu.
461
f- v*
l
;:'.px
:
- • • < ' - e
4
l^ife^-r^^ ^
Fig. 7. Consecutive stages of the pores formation in the inflltrated iron-copper sinters:
a and b — morphology of capillaries at the profile surface, c and d— infiltration front żonę, e — surface of a profile after
infiltration,/— inner pores observed at the fracture of inflltrated sinter
462
BULLETIN OF THE INSTITUTE OF NON-FERROUS METALS
Redaktor odpowiedzialny: dr MIECZYSŁAW WOCH
PRACE BADAWCZO-ROZWOJOWEIMN
W DZIEDZINIE INŻYNIERII MATERIAŁOWEJ
ZAKOŃCZONE W 2004 ROKU
CZEPELAK M.: BADANIA NAD TECHNOLOGIĄ OTRZYMANIA RAPORT KOŃCOWY Z PROJEKTU CELOWEGO NR 10 TOS 050
PERO WSKITU CERAMICZNEGO Lal ,4Cal,6MnO7 DO ZASTOSO- 2000 C/5335.
WAŃ W SYSTEMACH CHŁODNICZYCH. GLIWICE 5904/04, s. 67, SYGN. 15938/N/01, póz. 75685 — AW
GLIWICE 6129/04, s. 16, SYGN. 15971/N/01, póz. 77058 — AW Raport niniejszy zawiera opis uzyskanych wyników w ramach
Przygotowano materiały wyjściowe, przeprowadzono próby zadań l, 2, 3, 4, 5, 6, 7, 9, 10, 11 części B+R oraz zadań 12, 13, 14
otrzymania perowskitu ceramicznego, dobrano warunki rozdrabnia- części wdrożeniowo-inwestycyjnej projektu celowego 10 T08050
nia fazy ceramicznej oraz parametry otrzymywania spiekanych pró- 2000 C/5335. W ramach części B+R opracowana została technolo-
bek. Określono właściwości uzyskanych próbek. Wyznaczono tem- gia odlewania taśm amorficznych o następujących składach chemi-
peraturę Curie na poziomie 262 K. cznych Fe73,5Nb3CulSil3,5B9, Fe86Nb6ZrlCulB6, Fe78,3-
-Nb2,6 CuO,6 Si9 B9. Z taśm tych wykonano serię rdzeni, dla
CZEPELAK M.: BADANIA NAD USTALENIEM WARUNKÓW WY- których ustalono parametry obróbki cieplnej, lub cieplno-magne-
TWARZANIA PROSZKOWYCH RDZENI NANOKRYSTALICZ- tycznej, które zapewniają uzyskanie struktury nanokrystalicznej
NYCH NA OSNOWIE ŻELAZA DO ZASTOSOWAŃ W ENERGO-
oraz zapewniają odpowiedni kształt pętli histerezy, wymaganej
ELEKTRONICE.
przy konkretnych zastosowaniach w elektronice. Ponadto w ra-
GLIWICE 6128/04, s. 19, SYGN. 15972/N/01, póz. 77059 — AW mach części B+R opracowano i wykonano prototypowe doświad-
Przygotowano materiały wyjściowe, dobrano warunki rozdrab- czalne urządzenie topielno-odlewnicze (PDUT-O) o wydajności
niania taśm i ustalono parametry wytwarzania próbek. Wykonano do 20 kg/cykl w aspekcie wykorzystania go do opracowania
wstępną partię proszkowych rdzeni nanokrystalicznych o gęstości wysoko wydajnej technologii wytwarzania taśm amorficznych.
powyżej 5,0 g/cm3. Przeprowadzono badania dynamicznych właści- W części wdrożeniowo-inwestycyjnej dokonano niezbędnych in-
wości rdzeni proszkowych. westycji oraz wykonano oprzyrządowanie do głównych węzłów
produkcyjnych, tj. wytwarzania stopów wstępnych, wytwarzania
CZEPELAK M.: OPRACOWANIE WARUNKÓW I WSTĘPNYCH taśm amorficznych, zwijania taśm i rdzeni, obróbki cieplnej lub
ZAŁOŻEŃ TECHNOLOGICZNYCH WYTWARZANIA PRO- cieplno-magnetycznej rdzeni oraz kontroli jakości rdzeni.
SZKÓW NA BAZIE MIEDZI DO PRODUKCJI PAST LUTOWNI-
CZYCH STOSOWANYCH W PROCESIE CUPROBRAZE.
GLIWICE 6131/04, s. 21, SYGN. 15977/N/01, póz. 77064 — AW KOLANO-BURIAN A.: BADANIE WPŁYWU PARAMETRÓW OB-
RÓBKI TERMOMAGNETYCZNEJ ORAZ ZAWARTOŚCI Co NA
Opracowano wstępne założenia technologiczne wytwarzania WARTOŚĆ INDUKOWANEJ ANIZOTROPII MAGNETYCZNEJ
w warunkach Zakładu INMET proszku stopu CuSnPNi do produkcji W STOPACH Fe 78,8-XCoXSi9B9Nb2,6CuO,6.
past lutowniczych stosowanych w procesie CuproBraze. Wykonano
partię próbną proszku, określono jego podstawowe parametry oraz GLIWICE 6122/04, s. 30, SYGN. 15969/N/01, póz. 77056 — AW
warunki obróbki cieplnej. Przeprowadzono próbę topienia proszku W sprawozdaniu przedstawione zostały wyniki otrzymane po
na podłożu miedzianym. zrealizowaniu pracy, której celem było zbadanie wpływu parame-
trów obróbki termomagnetycznej oraz zawartości Co na wartość
KOLANO R.: URUCHOMIENIE PRODUKCJI MAGNETYCZNIE indukowanej anizotropii magnetycznej w stopach Fe78,8-xCox-
MIĘKKICH STOPÓW NANOKRYSTALICZNYCH NA OSNOWIE Si9B9Nb2,6CuO,6, gdzie x = 0+60, w odniesieniu do ich właściwo-
Fe DLA ZASTOSOWAŃ W ELEKTRONICE. SPRAWOZDANIE I ści magnetycznie miękkich w wysokich częstotliwościach. W ramach
463
pracy wykonano stopy wstępne o żądanym składzie chemicznym, kszenie uzysku wyrobów końcowych (taśmy i drutów) wymaga
z których odlano taśmę amorficzną, a następnie wykonano serię usprawnienia procesu odlewania stopu, przeprowadzenia korekty
rdzeni toroidalnych. Próbki poddane zostały obróbce cieplno-mag- atmosfery ochronnej w stosowanych piecach i zwiększenia kontroli
netycznej w temperaturze 520 °C przez l h w atmosferze ochronnej Ar międzyoperacyjnej.
w obecności poprzecznego pola magnetycznego o wartości 120 kA/m.
Następnie przeprowadzone zostały systematyczne badania dynami- MISSOL W.: OPRACOWANIE ZAŁOŻEŃ DO WYTWARZANIA
cznych właściwości magnetycznych (polakoercji Hc, remanencji Br, PROSZKÓW Z MATERIAŁU STYKOWEGO GAT. AgSnO2 Z DO-
strat mocy w rdzeniu Ps, przenikalności magnetycznej u oraz stałej DATKIEM INDU ORAZ PARAMETRÓW PRZERÓBKI PLASTYCZ-
indukowanej anizotropii magnetycznej Ku). Na podstawie przepro- NEJ DO POSTACI DRUTU.
wadzonych badań wytypowane zostały rdzenie, które wykorzystane GLIWICE 6130/04, s. 41, SYGN. 15976/N/01, póz. 77063 — AW
zostały do budowy prototypowych urządzeń elektronicznych w Za- Przebadano 3 rodzaje drutów typu Ag-SnO2 pochodzenia zagra-
kładzie Konstrukcji Elektronicznych MERAWEX. W ramach pracy nicznego. Wykonano metodą rozpylania wodą proszki odpowiada-
rozważono również model indukowanej anizotropii magnetycznej jące składem chemicznym materiałom próbek. Metodą utleniania
w aspekcie materiałów dwufazowych. Stwierdzono, że indukowa- wewnętrznego wyprasek z tych proszków oraz spiekania, dogęsz-
nie anizotropii magnetycznej zachodzi poprzez przegrupowanie par czania i wyciskania wytworzono prasówkę o średnicy 5 i 6 mm.
atomów zarówno w fazie amorficznej, jak i nanokrystalicznej. Przeprowadzono badania strukturalne oraz fizykomechaniczne wsa-
W dwufazowych materiałach nanokrystalicznych istnieje możli- du do wyciskania prasówki i prasówki drutowej.
wość wyindukowania znacznie większej anizotropii magnetycz-
nej, niż to ma miejsce dla materiałów w stanie amorficznym. WOJTASIK K.: ODDZIAŁYWANIE RENU NA STRUKTURĘ I OD-
Główny wkład do wartości tej anizotropii daje przypuszczalnie PORNOŚĆ NA EROZJĘ I SCZEPIANIE W ŁUKU ELEKTRYCZ-
faza krystaliczna, która wytwarza się w czasie obróbki cieplnej. NYM MATERIAŁÓW STYKOWYCH WOLFRAM-MIEDŹ I WOL-
Jak do tej pory nie istnieje jeszcze tego typu model dla materiałów FRAM- SREBRO. PROJEKT WŁASNY KOD KBN 7 T08D 017 21.
nanokrystalicznych. GLIWICE 6111/04, s. 48, SYGN. 15964/N/01, póz. 77051 — AW
Przeprowadzono badania wpływu dodatku renu na właściwości
KUBICA L.: DOSKONALENIE METODYKI BADAŃ MIKROSTRU- materiałów stykowych wolfram-miedź i wolfram-srebro. Badano
KTURALNYCH PRZY POMOCY MIKROANALIZATORA RENGE-
NOWSKIEGO JCXA733 ORAZ OKREŚLENIE PRZYDATNOŚCI właściwości i morfologię proszków oraz mieszanek proszków. Proszki
JEGO POSZCZEGÓLNYCH PODZESPOŁÓW FUNKCJONAL- prasowano stosując ciśnienia prasowania 200 do 400 MPa i spiekano
NYCH DO TEGO CELU. w temperaturze 1000 do 1300 °C. Ustalono wpływ parametrów tech-
GLIWICE 6126/04, s. 11, SYGN. 15973/N/01, póz. 77060 —AW nologicznych na właściwości spieków. Uzyskano spiek o gęstości
względnej wynoszącej 0,99 (WCuRe5 spiek 1300 °C). Dodatek renu
W wyniku przeprowadzonych pomiarów testowych stwierdzono
wywiera korzystny wpływ na właściwości stykowe materiałów wol-
niestabilność parametrów napięciowo-prądowych mikroanalizatora
fram-miedź i wolfram-srebro. Dla WCuReS erozja pod wpływem
oraz obniżenie jego funkcji analitycznych. Do przywrócenia pełnej
łuku elektrycznego była ponad 2-krotnie mniejsza, a dla WAgReS
sprawności mikroanalizatora wymagana jest wymiana komputera,
ponad 3-krotnie mniejsza niż dla tego samego materiału bez dodatku
kryształów analizujących spektrometrów WDS i detektora promie-
renu.
niowania rentgenowskiego spektrometru EDS. Przeprowadzono
szacunkową kalkulację kosztów renowacji.
WÓJCIK N.: BADANIE WŁASNOŚCI I OPRACOWANIE TECHNO-
KUBICA L.: BADANIA STRUKTURALNE STOPU CuMn38Ni9,5 LOGII WYTWARZANIA AMORFICZNYCH I NANOKRYSTALI-
ORAZ ANALIZA PRZYCZYN PĘKANIA STOPU PODCZAS PRZE- CZNYCH RDZENI MAGNETYCZNIE MIĘKKICH ZE SZCZELINĄ.
RÓBKI PLASTYCZNEJ W WARUNKACH ZPMINMET. GLIWICE 6121/2004, s. 20, SYGN. 16036/N/01, póz. 77168 — AW
GLIWICE 6125/04 s. 63, SYGN. 15974/N/01, póz. 77061 — AW Przedstawiono nawijarkę rdzeni pracującą w układzie pozio-
Badaniamateriałów wsadowych oraz wlewków, pasów, prasów- mym, a także układ do poprzecznego cięcia rdzeni. Omówiono
ki, taśm i drutów ze stopu CuMn38Ni9,5 wykonane metodą mikro- sposób wytwarzania rdzeni ze szczeliną z wytypowanych taśm: amor-
analizy rentgenowskiej wykazały, że przyczyną powstawania pęk- ficznej typu Metglas 2605 TCA oraz nanokrystalicznej typu Fine-
nięć i związanego z tym niskiego uzysku są niejednorodności składu met. Zaprezentowano parametry wykonanych rdzeni ze szczeliną,
chemicznego i zwiększona obecność wtrąceń tlenkowych. Zwię- w tym rdzeni z taśmy Metglas o powierzchni cięcia ponad 10 cm2.
WIADOMOŚCI GOSPODARCZE
MIEDŹ: PROGNOZA NA LATA 2005+2006 poziomu 18,2 Mt. Wszystko wskazuje na to, że popyt będzie dalej
COPPER: FORECAST 2005+2006. METALL 2005, t. 59. nr 5, s. 319, BŁ silnie wspomagany przez Chiny. Prognozy mówią o mniej dynami-
W marcu 2005 r. w Lizbonie odbyło się 25. spotkanie Komitetu cznym wzroście popytu w Ameryce Północnej i o umiarkowanym
Statystycznego International Copper Study Group (ICSG). Delega- wzroście w Europie zarówno w 2005 r., jak i 2006 r.
cje rządowe krajów oraz doradcy największych przedsiębiorstw Przewiduje się niższy niż się wcześniej spodziewano, deficyt miedzi
spotkali się, by przedyskutować najważniejsze problemy związane rafinowanej, szacując go na 260 tyś. t w 2005 r. oraz na 93 tyś. t
w 2006 r. Prognozuje się, że w 2006 r. rynek miedzi będzie bliski
z przemysłem miedziowym.
Według prognoz ICSG na 2005 r. roczne wydobycie miedzi na równowagi.
świecie wzrośnie o 1160 tyś. t (+8,0 %) do poziomu 15,7 Mt,
a w 2006 r. tylko o 160 tyś. t (+1,0 %) czyli do poziomu 15,8 Mt. DODATKOWE 300 000 TON ROCZNIE CYNKU NA CHIŃSKIM
Światowa produkcja rafinowanej miedzi (zarówno pierwotnej, RYNKU
jak i wtórnej) wzrośnie o około 1330 tyś. t (+8,5 %) do poziomu OHMIN ZHAO: DEMAND POWERS 300 000 TPY OF NEW ZINC CA-
17,1 Mt, a w 2006 r. spodziewany jest wzrost produkcji miedzi rafi- PACITY IN CHINA. MET. BUL. 2005, nr 8895, s. 16, BŁ
nowanej o 960 tyś. t. (+5,2 %) do poziomu 18,1 Mt. Dzięki uruchomieniu trzech dużych projektów w Shanxi, Henan
Światowy poziom zapotrzebowania na rafinowaną miedź w 2005 r. i Inner (Mongolia) wydajność chińskiego przemysłu cynkowego
wzrośnie o ok. 5,3 %, czyli o 870 tyś. t do poziomu 17,4 Mt. wzrośnie o 300 tyś. t/r. Jest to odpowiedź na zwiększone zapotrze-
W 2006 r. spodziewany jest wzrost o 4,6 %, czyli o 800 tyś. t, do bowanie na rynku krajowym i bardzo wysokie ceny cynku na rynku
464
światowym. produkcja złota szacowana jest na 70 tyś. uncji, przy rocznych
Shanxi Dogling Zinc Co. zwiększy wydajność z 65 000 do 165 000 kosztach rzędu 34 min $. W maju 2005 r. projekt uzyskał aprobatę
t/r. Henan Yuguang Gold-Lead Group rozpocznie produkcję cynku organów odpowiedzialnych za ochronę środowiska.
na początku maja 2005 r. z wykorzystaniem instalacji o zaprojekto-
wanej wydajności 100 tyś. t/r. Zijn Mining w międzyczasie buduje
KOPALNIA KANSANSHI ROZPOCZĘŁA PRODUKCJĘ
hutę o wydajności 100 tyś. t w Inner, w Mongolii.
Przedstawiciel Shanxi Dogling Zinc Co. oficjalnie poinformował: KASANSHI PRODUCES. MINING MAGAZINE 2005 JAN., s. 9+12, BŁ
„Zatwierdziliśmy rozbudowę w lutym zeszłego roku i zamierzamy W listopadzie 2004 r. rozpoczęła produkcję, pierwsza otwarta od
uruchomić produkcję na początku przyszłego roku. Nasze możliwo- 30 lat, kopalnia miedzi i złota w Zambii — Quantum Kansanshi,
ści produkcyjne zwiększą się wtedy do poziomu 165*tyś. t/r. Do tej należąca w 80 % do firmy First Quantum Minerals i w 20 % do
inwestycji skłonił nas stabilny rozwój chińskiej ekonomii, który ZCCMI. Jest to kopalnia odkrywkowa, zlokalizowana 11 km na
napędził wzrost konsumpcji, w szczególności cynku. Całkowity północny-wschód od Solwezi, w pólnocno-zachodniej Zambii.
koszt inwestycji wynosi 1,5 mld juanów (181,4 min $) i obejmuje Kopalnia Quantum Kansanshi będzie rozwijana dwufazowo.
również budowę nowej elektrowni w celu zapobieżenia ewentual- W pierwszej fazie przez 16 lat planuje się wydobycie płytkich rud
nym przerwom w dostawach energii." tlenkowych i mieszanych oraz znaczących ilości rud siarczkowych.
W maju br. rozpoczął produkcję cynku inny chiński gigant metali Jak powiedział dyrektor kopalni, Jim Gorman głównym problemem
nieżelaznych — firma Henan Yuguang Gold-Lead Group. Nowa w tym projekcie była daleka lokalizacja kopalni oraz trudności z ob-
linia produkcyjna cynku o projektowanej wydajności 100 tyś. t/r., sadzeniem kluczowych stanowisk odpowiedzialnymi i kompeten-
produkuje 250+260 t/dzień. tnymi ludźmi. Zakłady zostały zbudowane w rekordowym tempie
Zijin Mining buduje hutę o wydajności 100 tyś. t w Inner, w Mon- oraz po kosztach, które trudno byłoby osiągnąć w innych firmach,
golii. Zakończenie inwestycji planowane jest w czerwcu przyszłego przy dużej przychylności i pomocy władz Zambii.
roku. W związku z tym, że ceny na rynku lokalnym są o wiele Kopalnia Kansanshi została zbudowana na bazie doświadczeń ze-
wyższe niż na LME, a także ze względu na zmianę stawek podatko- branych w kopalni B wana Mkubwa. Pilne dostawy mogą być dostar-
wych sprzedaż cynku będzie prowadzona raczej na rynku lokalnym. czane drogą lotniczą na międzynarodowe lotnisko Ndola, które jest
Obecnie ceny na rynku chińskim wahają się od 12 850+13 350 odległe tylko o trzy godziny jazdy samochodem od kopalni. Firma
juanów/t (1552+1613 $), podczas gdy cena na LME utrzymuje się First Quantum Minerals rozwinęła bardzo dobre połączeni a drogo we
na poziomie 1250 $/t. Yuguang nie wyklucza sprzedaży również na między Johannesburgiem i Nadola, z których teraz skorzysta kopal-
rynki zagraniczne. „Próbujemy kontaktować się z potencjalnymi nia Kanasanshi.
odbiorcami i rozważamy poważnie strategię zawierania kontraktów Jim Gorman zaznaczył również, że kopalnia podpisała korzystne
długoterminowych. Słyszeliśmy, że premia wynosi ok. 100+120 $/t". długoterminowe umowy na dostawy paliwa, materiałów wybucho-
Ceny eksportowe obliczone są na poziomie 1440 $/t i obciążone wych i odczynników, a zatrudniony personel obsługi jest na przy-
17 % podatkiem VAT — częściowo z rabatem eksportowym wy- zwoitym poziomie. W listopadzie 2004 r. połączono kopalnię nową
noszącym 8 %. linią energetyczną 330 kV z miastami Chingola i Solwezi. Gotowe
Dostawy koncentratów cynku zmniejszyły się, co skłoniło producentów jest także połączenie z nową stacją przekaźnikową w Kansanshi. Do
do podniesienia cen. Najświeższe doniesienia mówią o cenie 8000 eksploatacji gotowy jest również pierwszy transformator 65 kV.
juanów/t. Ostatnio zaobserwowano wzrost cen o 300+400 juanów. Rozpoczęto już składowanie urobku i odpadów. Do końca pierwszego
W zakładach Yuguang wzrosła również produkcja ołowiu i tlenków kwartału 2005 r. nastąpiła aktywacja młyna, maszyn flotacyjnych,
odpowiednio o 200 tyś. t/r. i 30 tyś. t/r. procesu ługowania, filtracji, a zakłady SX i EW są w trakcie urucho-
Jak podaje Word Zinc Research Group wskaźnik chińskiej konsum- mienia.
pcji wzrósł o 10,4 % w 2004 r., co pomogło podnieść ceny o 35 %. Philip Pascall, prezes i dyrektor wykonawczy, zaznaczył: „Jesteśmy
Bardzo wysoki poziom konsumpcji cynku w Chinach wpłynął na bardzo zadowoleni z dostarczenia na czas energii elektrycznej do
wzrost światowego deficytu tego surowca, który szacowany jest na kopalni i współpracy z firmami ZESCO, China Henan International
450+500 tyś. t/r. Cooperation Group (budowa podstacji) oraz Kalpataru Power Trans-
mission (budowa linii przesyłowej), a także ze wsparcia, które otrzy-
STRATEGICZNY SOJUSZ FIRM AUSTINDO IANGLO maliśmy od rządu Republiki Zambii. Budowa nowej linii energety-
MECER D.: AUSTINDO ANGLO FORM STRATEGIO ALLIANCE. cznej oraz kopalni Kansanshi jest dla mieszkańców północno-za-
MIN. J. 2005 MAY 27, s. 8, BŁ chodniej prowincji bardzo istotna. First Quantum Minerał jest
Austindo Resources Corp. wypracował trzyletni sojusz strategi- w Zambii inwestorem długoterminowym i wierzymy, że rozwój
czny z grupą Anglo American w zakresie eksploatacji dużego złoża eksploatacji złóż, takich jak Kansanshi, odegra dużą rolę w przy-
miedzi w Papui i Zachodniej prowincji Jaya w Indonezji. szłym rozwoju zambijskiego sektora miedziowego."
Anglo ma za zadanie dostarczyć fundusze na rozpoczęcie prac, W ciągu trzech pierwszych lat działalności przewiduje się wydoby-
w zamian za co otrzyma 80 % udziałów w przedsięwzięciu, a Austin- cie na poziomie 4 Mt rocznie rud tlenkowych i mieszanych oraz 4 Mt
do pozostałe 20 %. Zadaniem Austindo jest doprowadzenie do roz- rud siarczkowych z dwóch złóż. Pozwoli to na produkcję 60 tyś. t/r.
poczęcia robót górniczych oraz poniesienie 10 % kosztów przygo- katod miedziowych i 70 tyś. t/r. miedzi w koncentracie.
towań związanych z rozpoczęciem projektu. Jeśli po gruntownej Park maszynowy Kansanshi obejmuje m.in.: koparki Hitachi
analizie (studium wykonalności) zostanie podjęta decyzja o utwo- EX 1900, urządzenia ładujące Hitachi ZX 850, ciężarówki Hitachi
rzeniu joint yenture, to obie strony będą uczestniczyć w przedsię- EH1700 o nośności 901, urządzenia wiertnicze Pantera 1500s firmy
wzięciu stosownie do swoich udziałów. Tamrock, dodatkowo ładowarkę kołową firmy Cat model 988G,
Jeśli złoża zostaną zidentyfikowane poniżej oczekiwań, Anglo może ciężarówki-wywrotki Volvo A40D oraz ciężarówki-cysterny na wo-
wybrać jedną z dwóch opcji albo zachować do 20 % udziałów w pro- dę A40D, a także spychacze i buldożery — Cat D9R, DIOR i 834G.
jekcie, a 80 % udziałów pozostawić w rękach Austindo lub też może Łatwy w dostosowaniu proces przeróbki. Zakład zaprojektowano
zatrzymać 2 % netto z opłat górniczych pozwalając zachować Au- w sposób umożliwiający maksymalne ułatwienia w dostosowaniu
stindo 100 % udziałów w przedsięwzięciu. do potrzeb przeróbki różnego rodzaju rud, występujących w kopalni
W międzyczasie Austindo rozpoczęło starania o kredyt w celu finan- Kansanshi. Opracowano specjalne procedury znakowania i składo-
sowania projektu wydobycia złota w Cilbaliung na Jawie, w Indo- wania już w pierwszej fazie wydobycia. Rudy, w zależności od
nezji. Kopalnia Cilbaliung jest tradycyjną, działającą od 6 lat kopal- rodzaju, zostaną poddane przeróbce:
nią ze zmniejszającymi się możliwościami wydobycia. Planowany — w procesie bezpośredniego ługowania (rudy tlenkowe i wybrane
poziom produkcji wynosi 220 tyś. t/r., z odzyskiem złota i srebra mieszane),
przy zastosowaniu konwencjonalnego procesu ługowania. Roczna — w mieszanym procesie flotacji i ługowania (rudy siarczkowe),
465
— w procesie flotacji mieszanej (rudy, dla których ługowanie jest stawę obliczeń przyjęto wielkość średniej rocznej produkcji w da-
nieekonomiczne), nym kraju. Dla danych z 2002 r. powyższy współczynnik np. w Chi-
- w procesie flotacji (rudy siarczkowe). nach wyniósł 765 t/prasę; w Niemczech 4525 t/prasę, a we Wło-
Ruda tlenkowa i siarczkowa mogą być przetwarzane niezależnie szech — 5100 t/prasę, w taki sposób obliczony współczynnik w Chi-
i równolegle. Zaprojektowane linie technologiczne charakteryzują nach był nawet ponad pięciokrotnie niższy niż w Niemczech czy
się dużą łatwością przystosowania do potrzeb wydobycia różnego Włoszech.
rodzaju rud. W praktyce wydajność pras do wyciskania nie zależy tylko od ich
Szacuje się, że przez pierwsze 11 lat eksploatacji złoże zabezpieczy wielkości, ale również od dodatkowego wyposażenia, zastosowa-
produkcję katod na poziomie 60 tyś. t/r. Wstępnie przerobiony nych matryc, rodzaju materiału wyciskanego oraz od jeszcze wielu
surowiec będzie wysyłany do huty Mopani Mufulira. Przewidywana innych czynników. Przyczyny, dla których prasy w Chinach mają
wielkość produkcji złota szacowana jest na poziomie 25 tyś. uncji niższą wydajność, są powszechnie znane. Podejmowane są wysiłki
rocznie. maj ące na celu modernizację istniejących pras. Jednak w przyszłości
Finanse. Studium wykonalności przeprowadzone przez firmę GDR nadejdzie taki moment, że działania te nie będą wystarczające i wów-
Minproc w grudniu 2002 r. szacuje koszty inwestycyjne przedpro- czas wystąpi konieczność zakupu nowych urządzeń.
dukcyjne na poziomie 163,4 min $, w tym koszty zakładu i infrastru- Biorąc pod uwagę wcześniej podane fakty, obecnie dostarczane
ktury (122,5 min $), wyposażenia kopalni (23,6 min $), obsługi prasy do wyciskania w Chinach będą charakteryzowały się wyższą
kopalni (6,5 min $), wydobyciaprzedprodukcyjnego (5,7 min $) oraz siłą nacisku. Stwarza to dla producentów pras do wyciskania i towa-
praw własności (5,1 min $). Całkowite koszty inwestycyjne pier- rzyszącego oprzyrządowania szczególną szansę. Nie jest wykluczo-
wszej fazy projektu szacowane są na 118,3 min $. Budżet budowy ne, że dostawcy z innych krajów także będą mieli swój udział w ryn-
kopalni Kansanshi wzrósł pod koniec 2003 r. do poziomu 180 min. ku. Będzie to szczególnie dotyczyło największych pras do wyciska-
Pożyczka na koszty projektu, wykonania i obsługi w wysokości nia aluminium, o sile nacisku 60 MN i wyższej, bowiem w ostatnich
43 min $ została poręczona przez Europejski Bank Inwestycyjny latach właśnie w tej klasie pras obserwowano wyjątkowo szybki
(European Investment Bank). Pożyczki w wysokości 120 min $ rozwój.
udzieliły Standard Bank oraz WestLB. Do 2001 r. w Chinach prasy o takiej sile nacisku, a dokładnie do
125 MN, produkowane były w zakładach Southwest Aluminium
PRZEMYSŁ WYCISKANIA W EUROPIE I W CHINACH — PO- Fabrication w Chingąing. W 2001 r., z pomocą firm europejskich,
RÓWNANIE zmodernizowano prasę o nacisku 80 MN. W tym samym czasie
ACHENBACH: DIE STRANGPRESSINDUSTRIEN IN CHINA UND IN w Jilin Midas Aluminium Industries w prowincji Jilin, zainstalowa-
EUROPA — EIN YERLGEICH. ALUMINIUM 2005, t. 81, nr 5, s.383+387, no prasę o nacisku 75 MN zbudowaną w Chinach przez zakłady
BŁ Taiyuan Heavy Machinery, które w tym projekcie wspierała niemie-
Na europejskie technologie wyciskaniajest coraz większy popyt cka firma Mannesmann.
w Chinach. Ciągle interesujące jest uzyskanie wiedzy nt. cech szcze- W 2002 r. firma Longkou Conglin Aluminium Co. w prowincji
gólnych tego rynku i przewidywanych w najbliższych latach kierun- Shandong, zbudowała nową fabrykę wyposażoną w prasę o nacisku
ków zmian. Bazując na dostępnych danych podjęto próbę porówna- 75 MN z Ube oraz prasę o nacisku 100 MN skonstruowaną w Chi-
nia chińskiego rynku z sytuacją w Europie. nach, którą wykonała firma Xian Heavy Machinery Factory.
Informacja o liczbie zakładów wyciskania aluminium w Chinach W 2005 r. dostarczone zostaną następujące prasy:
jest ograniczona. Na początku lat dziewięćdziesiątych istniało ich —• o nacisku 60 MN do wyciskania rur, wyprodukowana przez
ponad 1000. W latach kryzysu gospodarczego w Azji, który miał włoską firmę Breda Danieli, dla Liayuan Aluminium w prowin-
miejsce w latach 1995+1999, wiele zakładów wyciskania aluminium cji Jilin,
w Chinach przeżywało poważne kłopoty — część z nich została — o nacisku 75 MN, wyprodukowana przez chińską firmą Taiyuan
zamknięta, a inne przejęte przez konkurencję. Według dostępnych Heavy Industries, dla Liaoning Zhong Hong Wang Aluminium
danych szacuje się, że w Chinach istnieje od 460 do 600 zakładów Profile Co. w prowincji Liaoning,
wyciskania. Trudno jest dokładnie określić ich liczbę ze względu na
— o nacisku 125 MN, zaprojektowaną przez Xian Heayy Machine-
różnice w danych pochodzących z różnych źródeł. Można jednak
ry Research Institute, a zbudowaną przez Shanghai Heavy Ma-
bezpiecznie założyć, że w Chinach pracuje ponad 2000 pras. W 2001 r., chinery Factory, dla Liaoning Zhong Hong Wang Aluminium
w miarę wiarygodne źródło szacowało ich ilość na ok. 2300. Profile Co. w prowincji Liaoning.
Wydajność poszczególnych pras jest trudna do oszacowania. Można Firma Liaoning Zhong Hong Wang Aluminium Profile Co., najwię-
tylko podać, że według chińskich danych produkcja wzrosła ponad ksze zakłady wyciskania aluminium w Chinach, oprócz ww. pras
dziesięciokrotnie z poziomu 165 tyś. t w 1991 r. do 1760 tyś. t
zamówiły jeszcze w 2005 r. prasy o nacisku 31,5 MN; 36 MN
w 2002 r. Interesującym jest także znaczny wzrost eksportu wyci-
i 55 MN. Powyższa inwestycja w 5 nowych pras pozwoli zakładom
skanych wyrobów z aluminium, który w latach 2001+2004 wzrósł
na zwiększenie wydajności z 150 tyś. t do 220 tyś. t/r. Po uwzględ-
z 68,9 tyś. t do ponad 244 tyś. t.
nieniu najnowszych inwestycji firma Liaoning Zhong Hong Wang
Poniżej podano dane uzyskane od firm mających wysoką wiarygod-
Aluminium Profile Co będzie dysponować 53 prasami w następują-
ność:
cych kategoriach nacisku:
z Chin: od 75 przedsiębiorstw posiadających 453 prasy,
— 4 prasy o nacisku do 5 MN,
z Niemiec: od 32 przedsiębiorstw posiadających 96 pras,
z Włoch: od 45 przedsiębiorstw posiadających 93 prasy, — 39 pras o nacisku od 5 MN do 10 MN,
z Grecji: od 18 przedsiębiorstw posiadających 37 pras, — 4 prasy o nacisku od 10 MN do 20 MN,
z Hiszpanii: od 9 przedsiębiorstw posiadających 28 pras. — l prasa o nacisku od 15 MN do 20 MN,
Z analizy podanych danych wynika, że firmy chińskie dysponują — 2 prasy o nacisku od 30 MN do 40 MN,
prasami mniejszymi niż w Europie. Połowa pras w Chinach ma — l prasa o nacisku od 40 MN do 60 MN,
maksymalną silę nacisku 8 MN. W Europie ponad połowa pras — 2 prasy o nacisku powyżej 60 MN.
w Niemczech ma max. siłę nacisku ok. 19 MN, we Włoszech — ok. Przykład Liaoning Zhong Hong Wang Aluminium Profile Co. pod-
18 MN, a w Grecji oraz w Hiszpanii — ok. 16 MN kreśla wyjątkową sytuację Chin. Która z firm na świecie kupuje pięć
Analizowano również wpływ wymiarów pras na wydajność. Zależ- pras tej wielkości w ciągu tylko jednego roku? Ponadto należy
ność tę szacowano wykorzystując jako współczynnik porównawczy również zwrócić uwagę na to, że ww. firma w 2004 r. zamówiła
stosunek liczby pras i wielkości produkcji kształtowników. Za pod- we Włoszech również sześć instalacji do lakierowania proszkowego.
466
NOWOŚCI TECHNOLOGICZNE
HYDROCOPPER™ — NOWA TECHNOLOGIA PRODUKCJI MIE- Główną zaletą procesu HydroCopper jest obniżenie kosztów in-
DZI BEZPOŚREDNIO Z KONCENTRATU westycyjnych. Korzystne są również koszty operacyjne, ok. 20+30
HYYARINEN O., HAMALAINEN M.: HYDROCOPPER™ — A NEW centów USA/ kg, w zależności od mineralogii surowca i ceny ener-
TECHNOLOGY PRODUCING COPPER DIRECTLY FROM CONCEN- gii. Proces zabezpiecza wysokie uzyski miedzi, srebra i złota, na
TRATE. HYDROMETALLURGY 2005, t. 77, nr 1+2, s. 61+65, AG
poziomie 96+98 %, gwarantujące jego ekonomiczność.
Nowy, opracowany i opatentowany przez firmę Outokumpu Szczególnie korzystne jest prowadzenie rozpuszczania złota po łu-
proces ługowania miedzi, zarejestrowany jako HydroCopper gowaniu siarczków miedzi, ponieważ wówczas nie są wymagane
składa się z trzech głównych etapów: ługowania koncentratu mie- dodatkowe etapy ługowania. Złoto odzyskiwane jest z roztworu po
dziowego; regeneracji związków chemicznych; produkcji półwyro- ługowaniu na węglu aktywnym lub w procesie wydzielania.
bów z miedzi. Proces może być stosowany do przeróbki różnego rodzaju koncen-
Koncentrat miedziowy ługowany jest w silnym (250+300 g/dm ) tratów miedzi, w tym niskiej jakości, tzn. o niskiej zawartości miedzi
roztworze chlorku sodu, zawierającym CuCl2, utlenianym przez lub wysokiej ilości zanieczyszczeń. W procesie nie ma też proble-
jony miedziowe w reaktorach z mieszadłem w temperaturze mów z arsenem, będącym powszechnym zanieczyszczeniem, ponie-
85+95 °C. Ługowanie prowadzone jest w trzech etapach w układzie waż jest on wytrącany podczas ługowania jako względnie stabilny
przeciwprądowym. Do reaktorów ługowania wdmuchiwane jest po- ferriarsenian.
wietrze lub tlen, w celu utlenienia żelaza i wytrącenia go jako wodo- W procesie nie produkuje się kwasu siarkowego, co może być zaletą
rotlenku lub tlenku przy pH 1,5+2,5. Rozpuszczane są prawie wszy- w obecnej sytuacji rynkowej. Pozostałości z ługowania mogą być
stkie minerały siarczkowe, a takie pierwiastki jak Zn, Pb, Ni, Ag itd. likwidowane razem z innymi odpadami na istniejącym w kopalni
przechodzą do roztworu po ługowaniu. Na ostatnim etapie rozpusz- składowisku odpadów.
czane jest złoto, odzyskiwane albo na węglu aktywnym lub w pro- Firma Outokumpu przewiduje dalszy rozwój procesu HydroCop-
cesie wydzielania chemicznego. per . Zaprojektowała i wdrożyła instalację doświadczalną w od-
Chalkopiryt, najważniejszy, lecz najwolniej rozpuszczający się mi- dziale badawczym Outokumpu w Pori (Finlandia). Obejmuje ona
nerał miedzi, jest ługowany w roztworze chlorkowym za pomocą wszystkie etapy procesu HydroCopper™. Wydajność instalacji do-
jonów Cu + zgodnie z reakcją świadczalnej wynosi l t miedzi na dzień, co odpowiada 4 t koncen-
CuFeS2 H- 3 Cu2+ -> 4 Cu+ + Fe2+ + 2 S tratu na dzień. Wydajność ta jest optymalna do testowania techno-
logii i urządzeń. Większość urządzeń, wykorzystywanych w pro-
Głównymi składnikami pozostałości po ługowaniu są tlenki żelaza cesie, zostało zaprojektowanych i wyprodukowanych przez firmę
i siarka. Mogą one też zawierać krzemiany i trochę gipsu. Outokumpu Technology Oy. W oparciu o wyniki uzyskane w insta-
Typowy roztwór zawiera 60 g/dm3 Cu+ i 10 g/dm3 Cu2+. W zależ- lacji doświadczalnej będzie zaprojektowana wzorcowa instalacja
ności od ługowanego koncentratu w roztworze mogą się znajdować HydroCopper™ o wydajności od 20+150 tyś. t/r.
inne metale. W stadium oczyszczania roztworu wszystkie inne me- Proces HydroCopper rozwijany był w wyniku długotrwałych ba-
tale, z wyjątkiem jednowartościowej miedzi, muszą być usunięte. dań prowadzonych w firmie Outokumpu Research. Obecnie jest na
W fazie pierwszej za pomocą wodorotlenku sodu wytrącana jest etapie komercjalizacji.
dwuwartościowa miedź jako hydroksychlorek przy pH rosnącym do
4+5. Następnie odzyskiwane jest srebro poprzez cementację pro- PLAZMA — NOWA TECHNOLOGIA WYŻARZANIA I OCZYSZ-
szkiem miedzi. Dodaje się też niewielkie ilości chlorku rtęci, który CZANIA DRUTU
tworzy amalgamat ze srebrem. Amalgamat jest oddzielany i ługowa- ZIGER P., ROGELJ I., EISELT P., SCHWARZL W.: PLASMA — A NEW
ny kwasem. Srebro jest odzyskiwane jako chlorek srebra, a rtęć TECHNOLOGY FOR W1RE ANNEALING AND WIRE CLEANING.
powtórnie zawracana do procesu odzysku srebra. WIRE 2005, nr l, s. 20+23, AG
Do roztworu wolnego od srebra dodaje się węglan sodu przy pH Nowe, oparte na technologii plazmowej urządzenie Plasmait-
rosnącym do 6+7. Pozostałe metale, takie jak Zn, Pb, Ni i in., -PWT składa się z czterech kluczowych części: plazmowej komory
wydzielają się jako węglany i są odfiltrowywane. Ostateczne oczy- grzewczej, systemu uszczelniającego, sekcji chłodzenia oraz, jeżeli
szczenie roztworu ze śladowych ilości zanieczyszczeń odbywa się to konieczne, urządzenia do oczyszczania wstępnego. W urządzeniu
na żywicach jonowymiennych. Plasmait pole elektryczne przyspiesza względnie „ciężkie" jony
Po oczyszczeniu roztworu za pomocą wodorotlenku sodu przy pH= w kierunku powierzchni drutu i „ekstremalnie lekkie" elektrony
= 9, wydzielana jest miedź w postaci tlenku, zgodnie z reakcją w kierunku krawędzi komory grzewczej. Na swej drodze do prze-
2 CuCl + 2 NaOH -» Cu2O +2 NaCl + H2O ciwległej elektrody, cząstki zderzają się z innymi atomami i cząste-
czkami. Im mniejsza ilość zderzeń, tym większe przyspieszenie
Tlenek jest oddzielany przez filtrację, a filtrat, roztwór NaCl, kiero- i uderzenie w powierzchnię drutu, więc w celu uzyskania wysokich
wany jest do stadium regeneracji związków chemicznych. Bardzo osiągów obróbki cieplnej należy zastosować próżnię w komorze
czysty tlenek miedzi(I) jest redukowany wodorem w piecu obroto- grzewczej.
wym w temperaturze ok. 400 °C, zgodnie z reakcją Komora grzewcza PlasmaAnnealer wypełniona jest gazem obojęt-
Cu2O + H2O -> 2 Cu + H2O nym o niskim ciśnieniu, co zapobiega reakcji chemicznej pomiędzy
gazem i drutem. Drut jest podawany poprzez system uszczelniający.
Otrzymany proszek miedzi jest topiony w piecu indukcyjnym i od- Jego powierzchnia w sposób ciągły jest wystawiona na bombardo-
lewany na produkt miedziowy. wanie jonami, w wyniku którego uzyskuje się: sprawne nagrzewa-
Unikalną właściwością procesu HydroCopper jest wy korzy stanie nie, wygładzenie powierzchni i efektywne oczyszczenie drutu.
elektrolizy do regeneracji odczynników chemicznych, tj. chlorku Jony zderzające się z powierzchnią oddają jej swoją energię i nagrze-
sodu, zgodnie z reakcją wają drut. Jony, które są w przybliżeniu 50 000 razy cięższe niż
2 NaCl + 2 H20 -» 2 NaOH + C12 + H2 elektrony, mają znacznie większą energię niż elektrony uderzające
w ściany komory. Faktycznie, energia doprowadzona do ścian ko-
Wodorotlenek sodu jest zawracany do procesu wydzielania mie-
mory jest nieznaczna w porównaniu z energią doprowadzoną do
dzi(I). Wodór jest wykorzystywany do redukcji tlenku miedzi®.
drutu. Praktycznie, prawie cała energia plazmy przekazywana jest
Chlor jest wykorzystany w procesie utleniania miedzi(I) do mie-
do drutu, a nie do ścian komory grzewczej i w związku z tym ściany
dzi(II) podczas ługowania, zgodnie z reakcją
komory pozostają chłodne.
CuCl + 1/2 C12 = CuCl2 Nagrzewanie plazmowe jest wysoko wydajnym procesem, szczegół-
467
nie dla drutów z metali trudnotopliwych, takich jak wolfram, molib- wykonać najlepszy operator, a przede wszystkim w sposób absolut-
den itd. Urządzenia do wyżarzanie plazmowego pozwalająna zaosz- nie bezpieczny dla obsługi.
czędzenie do 70 % energii, w porównaniu z tradycyjnymi rurowymi W piecach przechylnych trudnością jest utrzymanie tego samego
urządzeniami do wyżarzania lub do 40 % w porównaniu z urządze- poziomu między kolejnymi odlewami. Taka operacja wymaga obec-
niami dzwonowymi lub oporowymi. Możliwe jest ich bardzo szyb- ności doświadczonego operatora, który utrzymuje stały poziom je-
kie uruchamianie i wyłączanie oraz szybka i dokładna regulacja dynie wzrokowo. Rozwiązanie firmy Precimeter dla pieców prze-
mocy nagrzewania. Proces obróbki cieplnej oraz własności mecha- chylnych wykorzystuje przetwornik kamery cyfrowej ProH. Gdy
niczne drutu mogą być kontrolowane in-line, bezpośrednio przez operator decyduje, że poziom jest poprawny, przełącza regulator
pomiar potencjału elektrycznego i ciśnienia w komorze grzewczej. w tryb pracy automatycznej. Regulator utrzymuje poziom z dokład-
Uzyskano jednorodne własności mechaniczne obrabianego drutu. nością do 0,5 mm.
Obróbka plazmowa jest również efektywnym procesem oczyszcza- Firma Precimeter zaprojektowała również system do pomiaru
nia. Bombardujące drut jony zrywają brudne osady i warstwy tlen- przepływu metalu przez urządzenia do odgazowania i filtrowa-
kowe z jego powierzchni. W wyniku uzyskuje się wysoką czystość nia, szeroko stosowane w przemyśle aluminiowym do redukcji
i wybitną gładkość powierzchni. Powierzchniowa obróbka plazmowa zanieczyszczeń, tlenków i wtrąceń pęcherzyków powietrza
może zastępować odtlenianie, usuwanie zgorzeliny, odtłuszczanie w odlewanym metalu. Podczas przepływu metalu przez ww.
i inne procesy oczyszczania i polerowania drutu, eliminując związki urządzenia, do powierzchni dążą niepożądane cząstki. Najlepsze
chemiczne, powstające w procesie produkcji drutu. Umożliwia ona wyniki osiąga się przy przepływie stałym, nie za wolnym ani nie
wypolerowanie drutu bez zmiany jego średnicy, redukując makro- za szybkim. Najlepszą metodą sterowania przepływem jest utrzy-
chropowatość i poprawiając mikrochropowatość powierzchni. manie stałych poziomów przed i za filtrem. Uzyskuje się to przez
Urządzenie PlasmaAnnealer może pracować w temperaturach do zastosowanie dwóch przetworników ProH i regulatora. Urządze-
3000 °C, oferuje oszczędności energii, jest łatwe w konserwacji oraz nia firmy Precimeter mogą komunikować się z systemami auto-
regulacji. Może być zestawione z urządzeniem do ciągnienia drutu. matyzacji odlewni i w prosty sposób mogą być włączone do
Urządzenie PlasmaAnnealer może być szeroko stosowane m.in. systemów już istniejących.
do: obróbki cieplnej i powierzchniowej drutów, wysokotemperatu-
rowej obróbki drutu, oczyszczania i nagrzewania wstępnego w pro- KOMPLEKSOWA INSTALACJA PIECOWA DLA LINII KUCIA
cesie wyciskania, przy produkcji drutów spawalniczych, precyzyj-
COMPLEX FURNACE PLANT FOR A FORGING LINĘ. ALUMINIUM
nych z materiałów, takich jak: miedź, brąz, stal i stal nierdzewna,
2005,1.81, nr 4, s. 278, AG
metali trudnotopliwych i szlachetnych, stosowanych w medycynie,
lotnictwie, przemyśle motoryzacyjnym, okrętowym, w jubilerstwie Joint venture firm, czeskiej Strojmetal Kamenice A.S. i niemiec-
i in. kiej Alcan Singen GmbH, zakupiło od firmy Otto Junker kompletną
instalację do nagrzewania i wyżarzania odkuwek aluminiowych.
Zakład produkuje elementy podwozia, np. drążki kierownicze dla
ZASTOSOWANIE KAMERY CYFROWEJ W UKŁADACH AUTO-
przemysłu motoryzacyjnego.
MATYCZNEGO STEROWANIA PIECÓW
Zaprojektowana wydajność instalacji wynosi 360 części na godzinę
DIGITAL CAMERA TECHNOLOGY, THE LATEST IN AUTOMATIC o masie 1,8 lub 1,4 kg. Instalacja składa się z urządzenia do auto-
FURNACE CONTROL. FURNACES INTERNATIONAL 2005, nr 3+4,
matycznego załadunku wsadu, pieca do nagrzewania przedkuwek do
s. 10, AG
temperatury kucia, pieca do wyżarzania oraz urządzenia do har-
Przy odlewaniu aluminium i jego stopów lub innych metali nie- towania.
zbędne jest dokładne sterowanie wypływem metalu z pieca. Można Obydwa piece mają bardzo podobną konstrukcję, główna różnica
to osiągnąć poprzez pomiary i sterowanie poziomu powierzchni leży w rozwiązaniu ich systemów transportu. W piecu do nagrzewa-
wypływającego strumienia ciekłego metalu. Dotychczas w większo- nia zastosowano przenośnik wałkowy, a w piecu do wyżarzania —
ści pieców procesem sterowano ręcznie. Istnieją dwa główne typy przenośnik płytkowy. Każdy z pieców ma trzy strefy regulacji tem-
pieców: stacjonarne i przechylne. Piece przechylne wyposażone są peratury, wentylatory obiegowe, nagrzewane są palnikami na gaz
w siłownik hydrauliczny, który powoli przechyla piec i umożliwia ziemny z rekuperatorami, których zastosowanie daje prawie 85 %
wprowadzenie ciekłego metalu do rynny spustowej. Przechylanie
sprawność pieca.
jest ręcznie sterowane przyciskami. Operator obserwuj e strumień
Zastosowanie zespołu dysz umożliwia szybkie i jednorodne nagrze-
wypływającego metalu i stara się utrzymać jego właściwy prze-
wanie. Możliwe jest niezawodne utrzymanie temperatury 540 °C
pływ.
z dokładnością ± 3 °C.
Piece stacjonarne, zwane także grawitacyjnymi, posiadają nisko
Pozycjonowanie części z dokładnością ± 3 mm umożliwia ich auto-
umieszczony otwór spustowy, który jest otwierany. Przepływem
matyczne przekazywanie za pomocą robota na prasę do kucia lub za-
ręcznie steruje operator z prętem, kontrolując przepływ metalu z pie-
ładunek do urządzenia do hartowania.
ca. Taki sposób sterowania poziomem strumienia wypływającego Szafy sterownicze do automatyzacji pracy całej instalacji obejmują
metalu jest trudny i niebezpieczny dla operatora i wymaga od niego wszystkie niezbędne urządzenia pomiarowe, sterownicze i regula-
dużego doświadczenia. cyjne wraz z panelem operatora firmy Siemens. Wszystkie dane
Firma Precimeter (Szwecja), wraz z wiodącymi producentami pie-
dotyczące przebiegu procesu mogą być przekazywane poprzez in-
ców oraz odlewniami aluminium, opracowała i zbadała rozwiązania
terfejs do nadrzędnego systemu sterowania.
zmierzające do zautomatyzowania powyższych czynności. Najważ-
niejszym wynikiem prowadzonych prac było zapewnienie bezpie-
czeństwa i poprawa warunków pracy dla operatora pieca stacjonar- EKATHERM® — MATERIAŁ WIODĄCY STOSOWANY W PRO-
CESIE ODLEWANIA NISKOCIŚNIENIOWEGO
nego.
Zarówno nowe, jak i stare piece stacjonarne mogą być teraz wypo- YICTOR G. HANK1N M.: EKATHERM® — LEADING MATERIAŁ FOR
sażone w pozycjoner drąga do przebijania typu TXP-6 lub TXP-10. LOW PRESSUREDIECASTING. METALL2005, t. 59,nr 4,s. 178+182, AG
Pozycjoner porusza pręt w stożku otworu spustowego, utrzymując Proces odlewania niskociśnieniowego jest uprzywilejowaną,
wymagany poziom. Aktualny poziom jest mierzony kamerą cyfrową wysoko wydajną technologią, stosowaną do masowej produkcji
ProH. Sygnał ten jest doprowadzony do regulatora, który przy po- aluminiowych części samochodowych, motocyklowych, odlewów
mocy pozycjonera utrzymuje zadany poziom w zamkniętej pętli dla lotnictwa i kolejnictwa o wysokiej wytrzymałości.
regulacji. Dla uzyskania optymalnych osiągów i sprawności procesu niezbęd-
Kompletny system (pozycjoner, przetwornik poziomu — bazujący ne jest zastosowanie w urządzeniach odlewniczych najwyższej klasy
na kamerze cyfrowej, regulator) gwarantuje utrzymanie wymagane- materiałów ogniotrwałych. Krytycznym podzespołem w urządzeniu
go poziomu z dokładnością do 0,5 mm, czyli lepiej niż może to odlewniczym jest rura pionowa, ale jej konstrukcja i funkcjonalność
468
są w dużym stopniu zależne od zastosowanego materiału. Optymal- — twardość stopu wynosi od 335 do 370 HV,
na rura pionowa powinna cechować się m.in.: wysoką wytrzymało- — jego wytrzymałość na rozciąganie zmienia się od 550 do 800 MPa,
ścią, wysoką odpornością na wstrząsy cieplne, możliwością zastoso- — próby spęczania wykazały, że odkształcenie maksymalne 30 %
wania bez konieczności wstępnego nagrzewania, niską porowato- osiąga się w temperaturze 200 °C, a w temperaturze pokojowej
ścią, odpornością na działanie a l u m i n i u m oraz topników, — 23 %,
niezwilżalnością, niskimi kosztami konserwacji, optymalnym sto- — dodatek cyrkonu do stopu nie wpływa znacząco na maksimum
sunkiem ceny i osiągów oraz niskim ciężarem. naprężeń ściskających, obniża osiągane odkształcenie,
Współcześnie na rury pionowe stosowane są m.in.: tytanian glinu — stopowanie w ciągu 40 h powoduje wzrost optymalnej kombi-
(Al2TiO5), materiały zawierające krzemionkę (SiO2), węglik krzemu nacji własności.
(SiC), azotek krzemu (Si3N4), a także spiekany pod ciśnieniem
azotek krzemu o nazwie EKatherm®. METODY UZYSKIWANIA TAŃSZEGO PROSZKU TYTANU
EKatherm , produkowany przez firmę ESK Ceramic GmbH (Niem- CAPUS J. M.: MORĘ ROADS POINT TO CHEAPER TITANIUM
cy), to doskonały materiał ceramiczny na bazie proszku azotku POWDER. METAL POWDER REPORT 2005, nr 2, s. 22+23, AG
krzemu o optymalnej wytrzymałości, odporności na kruche pękanie, Tytan i jego stopy posiadaj ą bardzo atrakcyjne własności z pun-
twardości i odporności na wstrząsy cieplne, wytwarzany w procesie ktu widzenia obecnych zastosowań w przemyśle motoryzacyjnym,
prasowania izostatycznego na zimno i ciśnieniowego spiekania medycynie i lotnictwie. Materiały na bazie tytanu charakteryzuje
w wysokiej temperaturze. m.in.: niska gęstość, wysoka wytrzymałość, dobra odporność na
EKatherm charakteryzuje się wysoką jednorodnością, jest wolny korozję. Niestety, są one drogie i trudne w produkcji, a ich własności
od porowatości i wtrąceń oraz posiada blisko 100 % gęstość teore- zmęczeniowe, szczególnie krytyczne dla materiałów stosowanych
tyczną. Dzięki swojej mikrostrukturze osiąga wybitne własności w lotnictwie, są w dużym stopniu zależne od mikrozanieczyszczeń
mechaniczne, wysoką odporność na wstrząsy cieplne i wysoką prze- i porów.
wodność cieplną. W dalszym ciągu kontynuowane są prace nad poszukiwaniem tań-
EKatherm charakteryzuje się dobrą odpornością na korozję. Jest szych technologii wytwarzania proszków tytanu o wymaganych
materiałem chemicznie obojętnym i odpornym na powstawanie zga- właściwościach, wykorzystujących metody metalurgii proszków,
rów. Wykonane z niego rury pionowe mogą być używane przez zagęszczanych w procesach konwencjonalnego prasowania i spie-
wiele lat bez jakiejkolwiek degradacji własności. Standardowa gru- kania. Poniżej podano krótki przegląd procesów wytwarzania:
bość ścian rur wynosi 10 mm, podczas gdy dla porównania z tyta- - Proces redukcji TiO2 z użyciem wodorku wapnia jest jedną
nianu glinu (Al2TiO5) jest to przynajmniej 20 mm. z alternatywnych metod preferowanych w Rosji. W procesie
uniknięto zanieczyszczeń chlorkowych, powstających podczas
ROZWÓJ NOWEGO TYTANOWEGO STOPU PROSZKOWEGO
tradycyjnej redukcji TiCl4.
O UDOSKONALONEJ ZDOLNOŚCI DO PRZETWARZANIA
— Elektrolityczny proces FFC, opracowany w Cambridge, w któ-
CHANDRASEKARAN M., XIA Z. S., KIONG L. K., PRASAD Y., MUN
rym drobny proszek TiO2 zagęszczony do postaci katody jest
C. C.: DEYELOPMENT OF A NEW PM TITANIUM ALLOY FOR IM-
PROYED PROCESSABILITY. MATERIALS SCIENCE AND TECHNO-
redukowany, w elektrolizerze ze stopionym chlorkiem wapnia,
LOGY 2005, t. 21, nr 2, s. 185+190, AG w gąbczasty tytan metaliczny, dający się łatwo kruszyć na pro-
Zainteresowanie stosowaniem tytanu i jego stopów rozszerza się szek.
gwałtownie; od części o dużych wymiarach dla lotnictwa do małych — Otrzymywanie proszku tytanu z surowców wtórnych w odwra-
— na osłony dla telefonów komórkowych. Tytan jest coraz częściej calnym procesie HDH, w którym tytanowa gąbka metaliczna,
stosowany w lotnictwie, przemyśle chemicznym i biomedycznym wlewki, złom lub wióry metalowe nagrzewane są w obecności
ze względu na swoje zalety, takie jak np.: wysoki stosunek wytrzy- wodoru tworząc kruchy wodorek tytanu, który jest kruszony
małości do masy, doskonałą odporność na korozję i dobrą biokompa- i ponownie przeprowadzany w proszek tytanu. Proces Arm-
tybilność. Coraz częściej jest również stosowany w takich branżach, strong, półciągla wersja procesu Hunter, w którym TiCl4 redu-
jak: architektura, produkcja sprzętu sportowego i innych dóbr kon- kowany jest do metalicznego tytanu w reakcji z sodem. Proces
sumpcyjnych. ten, w porównaniu do innych, jest tańszy. Można go wykorzy-
W artykule badano proces mechanicznego stopowania proszków stywać do produkcji proszków stopów.
z dodatkiem różnych ilości cyrkonu (Zr), w celu udoskonalenia prze- — Ciekawą propozycją jest stosowanie wodorku tytanu w miejsce
twarzalności stopów Ti w niższych temperaturach. Szczegółowe proszku tytanu metalicznego w mieszankach elementarnych
badania własności prowadzono dla stopu Ti-Al-Fe-Zr w temperatu- lub zaprawy podczas produkcji części proszkowych z wykorzy-
rze pokojowej i temperaturach podwyższonych. Czyste proszki ele- staniem prasowania i spiekania. W Instytucie Fizyki Metali
mentarne Ti, Al, Fe i Zr o czystości 99 % otrzymano z różnych (Kijów, Ukraina) badano trzy stopy o składzie: Ti-2,5Fe, Ti-5Al-
źródeł. Proszki Ti, Al, i Zr posiadały kształty nieregularne, proszek -2,5Fe i Ti-5Mn z zastosowaniem proszku wodorku tytanu otrzy-
Fe — kształt iglasty. Mieszanie proszków prowadzono w mikserze manego w procesie hydrogenizacji gąbki tytanowej. W każdym
bębnowym, o stosunku wsadu do kuł 1:2, przy różnych czasach przypadku proszek wodorku tytanu mieszano z dodatkiem pro-
trwania (40 i 48 h). Mieszaninę proszków zagęszczano na prasie szków elementarnych lub zapraw. Próbki zagęszczano przy ciś-
hydraulicznej przez 5 min, pod ciśnieniem 1050 MPa. Wypraski nieniu 700 MPa, osiągając tylko 70 % lub 76 % gęstości teore-
spiekano w piecu rurowym w temperaturze 1250 °C, w argonie. tycznej. Podczas spiekania w próżni gęstość znacząco wzrastała.
Wpływ dodatków stopowych badano uwzględniając uzyskane włas- Końcowa gęstość po 4 godz. spiekania, w temperaturze 1350 °C,
ności. Badano również rozwój własności stopu w podwyższonych wzrosła do 93-^96 % gęstości teoretycznej w zależności od stopu
temperaturach. Optymalne warunki procesu zidentyfikowano i prędkości nagrzewania. W stopie Ti-2,5Fe główny wpływ na
w oparciu o wyniki badań wytrzymałości na rozciąganie i odkształ- gęstość wywierała prędkość nagrzewania do temperatury spie-
cenia przy pękaniu. kania. Dodatek 5 % aluminium powodował znaczne opóźnienie
Na podstawie wyników przeprowadzonych badań własności ustalo- w zagęszczeniu zarówno przy dużych, jak i przy małych pręd-
no, że w nowym stopie do kucia na ciepło na bazie Ti-Al-Fe-Zr: kościach nagrzewania. Podobne wyniki obserwowano dla stopu
- dodatek aluminium i cyrkonu w znaczący sposób wpływa na Ti-5Mn. Po zastosowaniu zaprawy 31Ti69Mn gęstość wyniosła
tworzenie w stopie związków międzymetalicznych, 99 % teoretycznej.
469
WYBRANE KONFERENCJE
szkolenia, seminaria, wystawy, targi światowe i krajowe
związane z metalami nieżelaznymi
w latach 2005-2006
Materiały informacyjne opracowuje zespół pracowników Działu Informacji i Marketingu Instytutu Metali Nieżelaznych w składzie:
mgr inż. Jadwiga Kapryan — JK
mgr inż. Beata Łaszewska — BŁ
mgr inż. Anna Gorol — AG
Alicja Wójcik — AW
STANDARDIZATION
Informacje dotyczące normalizacji z zakresu metali nieżelaznych. zastępuje: PN-EN 14436:2005 (U)
Nowe Polskie Normy: — prPN-EN 14290 Cynk i stopy cynku — Surowce wtórne
— PN-EN 601:2005 Aluminium i stopy aluminium — Odlewy — zastępuje: PN-EN 14290:2005 (U).
Skład chemiczny odlewów przeznaczonych do kontaktu z arty- Uwagi do projektów PN można zgłaszać w terminie do 12 września
kułami żywnościowymi 2005 r. do Zespołu Hutnictwa i Górnictwa.
zastępuje: PN-EN 601:2004 (U) W związku z przeglądem norm własnych Komitet Techniczny nr
— PN-EN 602:2005 Aluminium i stopy aluminium — Wyroby 219 ds. Ciężkich Metali Nieżelaznych informuje o zamiarze wyco-
przerobione plastycznie — Skład chemiczny półwyrobów sto- fania bez zastąpienia norm z zakresu miedzi i stopów miedzi.
sowanych do produkcji wyrobów przeznaczonych do kontaktu Polskie Normy przewidziane do wycofania:
z artykułami żywnościowymi — PN-73/H-92915 Mosiądz — Anody
zastępuje: PN-EN 602:2004 (U) — PN-75/H-74587 Stopy miedzi — Rury do ciśnieniomierzy
Ankieta powszechna projektów Polskich Norm: — PN-76/H-15715-01 Surowce wtórne metali nieżelaznych — Złom
— prPN-EN 485-2 Aluminium i stopy aluminium — Blachy, taśmy miedzi i stopów miedzi
i płyty — Część 2: Własności mechaniczne — PN-76/H-15716-01 Surowce wtórne metali nieżelaznych—Od-
zastępuje: PN-EN 485-2:2004 (U) pady metalurgiczne miedzi i stopów miedzi
— prPN-EN 12258-4 Aluminium i stopy aluminium — Terminy — PN-80/H-01708 Miedź i stopy miedzi — Cechy barwne.
i definicje — Część 4: Pozostałości przemysłu aluminiowego
Uwagi dotyczące wycofania PN można nadsyłać do:
zastępuje: PN-EN 12258-4:2004 (U)
Polski Komitet Normalizacyjny
— prPN-EN 14287 Aluminium i stopy aluminium — Szczególne
Zespól Hutnictwa i Górnictwa
wymagania dotyczące składu chemicznego wyrobów przezna-
czonych do wytwarzania opakowań i elementów opakowań ul. Dąbrowskiego 22
zastępuje: PN-EN 14287:2005 (U) 40-032 Katowice
— prPN-EN 14436 Miedź i stopy miedzi — Taśma ocynowana teVfax: (032) 256 33 73
elektrolitycznie e-mail: zhgsekr@pkn.pl
470
MIMIIMĆ5 Światowy rynek metali
Pnyironmeiitaj nieżelaznych
rifflwa
JMfflgHP
fri^y^ Ł
iŁfJfeBTia
WYDARZENIA GOSPODARCZE
471
WZROST OPŁAT ZA PRZERÓBKĘ I RAFINACJĘ MIEDZI NA GRAYD PRZYCIĄGA NEWMONT
TC/RCs up for NA. Mining Journal, 29 April 2005, p. 4 Grayd tempts Newmont. Mining Journal, l April 2005, p. 8
Norddeutsche Affmerie AG zabezpieczyło opłaty za przeróbkę Newmont Mining Corp. podpisało porozumienie z Grayd Re-
i rafinację miedzi na poziomie odpowiednio 200 $/Mg i 0,20 $/Ib dla source Corp dotyczące epitermalnego złoża złota i srebra La India
dostawy koncentratu o zawartości 10 tyś. Mg Cu. Od lutego opłaty w Sonora State w Meksyku. Newmont może uzyskać 51 % udziałów
te (TC/RCs) wzrosły o 43 %. w projekcie poprzez finansowanie prac eksploracyjnych w kwocie 7
min $ w okresie min. 4 lat. Dodatkowe 19 % udziałów spółka może
PERU COPPER UAKTUALNIA SZACUNKI ZASOBÓW TOROMO- uzyskać dzięki ukończeniu bankowego studium wykonalności.
CHO
Peru Copper updates Toromocho estimate. Mining Journal, 29 April 2005, GÓRNICZE POROZUMIENIE DLA SABODALA PODPISANE
p. 10 Mining convention signed for Sabodala. Mining Journal, l April 2005, p. 10
Peru Copper Inc. otrzymało uaktualnienie zasobów złoża miedzi Minerał Deposits Ltd (MDL) ogłosiło, że rząd Senegalu podpisał
porfirowej Toromocho w Peru. Wyniki dotyczące zasobów projektu górnicze porozumienie dla projektu złota Sabodala, w którym spółka
przedstawia tablica. posiada 70 % udziałów. Kluczowe warunki umowy to: finansowanie
studiów wykonalności i prac eksploracyjnych w kwocie 8 min $
Zawartość oraz przeznaczenie 0,5 min $ na programy socjalne, płatność Repub-
brzeżna lice Senegalu 6,50 $/oz Au dla zasobów o wielkości 556 tyś. oz Au
Kategoria miedzi Wielkość Zawartość Zawartść oraz płatność rządowi 900 tyś. $/r. przez 4 lata po rozpoczęciu
zasobów ekwiwa- Cu produkcji i dalszych 400 tyś. $ na rozwój infrastruktury lokalnej.
lentnej Umowa przewiduje także 7-letni okres zwolnienia spółki z płacenia
% min Mg % %
podatków w zamian za przekazanie rządowi 3 % przychodów z pier-
wszej produkcji.
Zmierzone 0,60 107 0,73 0,024
plus 0,26+0,59 32 0,34 0,011
DOBRE WYNIKI STUDIUM WYKONALNOŚCI DLA PROJEKTU
Wskazane 0,60 711 0,63 0,022 DINKIDI
plus 0,26+0,59 731 0,33 0,008
Wnioskowane 0,26 257 0,45 0,009 Positiye feasibility study at Dinkidi for Climax. Mining Journal, 15 April
2005, p. 8
Climax Mining Ltd otrzymało dobre wyniki studium wykonal-
DUŻY POPYT NA MIEDZ NA CHIŃSKIM RYNKU ności dla rozwoju złoża złota i miedzi Dinkidi na Filipinach. Podczas
Copper demand still strong in China — market sources. Metal Bulletin, 4 prac eksploracyjnych natrafiono na rozległą strefę mineralizacji Au
April 2005, p. 12 i Cu w obszarze 16 km2. Zasoby pewne i prawdopodobne złoża
W Chinach wciąż utrzymuje się wysoki popyt na miedź, ale wynoszą 20,43 min Mg przy średniej zawartości 1,7 g/Mg Au
eksperci rynkowi twierdzą, że rekordowo wysokie ceny tego metalu i 0,65 % Cu. Projekt przewiduje podziemną i odkrywkową działal-
wkrótce zaczną spadać. Największy chiński producent miedzi, ność górniczą na złożu w okresie 14 lat oraz produkcję na poziomie
Jiangxi Copper Co. przewiduje, że deficyt miedzi w Chinach w tym 94 tyś. oz złota i 10 tyś. Mg miedzi w koncentracie rocznie. Nowe
roku wyniesie ok. l min Mg. Zapotrzebowanie na miedź katodową studium szacuje całkowite koszty inwestycji na 81 min $.
w Golden Dragon Precise Copper Tubę, największego w Chinach
POLYUS EMITUJE AKCJE LUB PRZYSTĘPUJE DO FUZJI
producenta rur miedzianych wykorzystywanych do produkcji insta-
Polyus mulls overseas IPO or merger. Mining Journal, 15 April 2005, p. 13
lacji chłodniczych, nie zostało jeszcze zachwiane. Chińska produ-
kcja miedzi i produktów miedzianych w styczniu i lutym 2005 r. Producent złota Zao Polyus, należący do MMC Norilsk Nickel,
wyniosła 694 900 Mg, o 16 % więcej niż w odpowiadającym okresie rozważa zagraniczną emisję swoich akcji lub przystąpienie do fuzji
2004 r. z obcą spółką, celem uzyskania dostępu do zachodnich rynków
kapitałowych. Polyus planuje także zainwestować w okresie 5 lat
DEFICYT MIEDZI ULEGA PODWOJENIU 600 min $ w nowe przedsięwzięcia i 1,5 mld $ celem zwiększenia
swojej produkcji na Syberii, a także przeznaczyć min. 140 min $ na
Refmed copperdeficitnearly doubles. Mining Engineering, April 2005, p. 13
nowe projekty eksploracyjne w Rosji. W 2004 r. produkcja złota
Deficyt miedzi rafinowanej w 2004 r. był prawie dwukrotnie przez spółkę wyniosła 1,09 min oz Au i szacuje się, że w 2005 r.
wyższy niż w 2003 r. i osiągnął poziom 70 600 Mg w porównaniu osiągnie ten sam poziom.
z 38 600 Mg. Wg International Copper Study Group światowe zu-
życie miedzi w 2004 r. wyniosło ok. 16,48 min Mg i było o 5,6 % NORILSK PROPONUJE WYDZIELENIE DZIAŁALNOŚCI W OB-
wyższe niż w roku poprzednim. Największy wzrost zużycia tego SZARZE ZŁOTA
metalu zanotowano w Japonii (6,4 %), Stanach Zjednoczonych Norilsk proposes to spin off gold assets. Mining Journa!, 22 April 2005, p. l
(5,5 %), Chinach (3,6 %) oraz w UE (2,1 %). Zarząd MMC Norilsk Nickel podjął decyzję o wydzieleniu swo-
jej działalności w obszarze eksploracji i produkcji złota, w wyniku
MIRAMAR PLANUJE DYNAMICZNY ROZWÓJ PROJEKTU HOPE czego utworzona zostanie pierwsza niezależna spółka w tym sekto-
BAY rze w Rosji. Wszystkie aktywa złota Norilsk (wraz z udziałami
Miramar plans big push at Hope Bay. Mining Journal, l April 2005, p. 8 w Gold Fields Ltd) będą skonsolidowane w istniejącą jednostkę
Miramar Mining Corp. planuje przeznaczyć 16 min C$ na rozwój ZAO Polyus, której zasoby geologiczne szacuje się na 40,8 min oz,
projektu złota Hope Bay w kanadyjskim Nunavut Territory po otrzy- a zasoby przemysłowe na 18,9 min oz.
maniu nowego oszacowania jego zasobów. 13 min C$ z budżetu na
2005 r. przeznaczone zostanie na prowadzenie programu wierceń na IYERNIA WCHODZI W POSIADANIE MAGELLAN
złożach Madrit, Boston i Doris celem uaktualnienia ich zasobów, 2 Iveraia takes Magellan ownership. Mining Journal, l April 2005, p. 13
min C$ na uzyskanie pozwoleń dla projektu Doris North (pierwszego Ivernia Inc. wyraziło zgodę na nabycie 49 % udziałów będących
etapu rozwoju projektu Hope Bay), a l min C$ na wykonanie stu- w posiadaniu Sentient Global Resources Fund w projekcie Magellan
dium wykonalności. Cele produkcyjne pierwszej fazy prac wynoszą (ołów), stając się tym samym 100 % udziałowcem przedsięwzięcia.
155 tyś. oz Au/r. w przeciągu dwóch lat. W drugiej fazie Miramar Ivernia nabędzie udziały za ok. 100 min C$, na które składać się
planuje zainwestować w rozwój bogatszych w złoto obszarów złoża będzie 55 min C$ w gotówce i 16,6 min akcji spółki.
Boston, Doris i Madrit, uzyskując produkcję na poziomie 200 tyś.
oz Au/r. Trzeci etap obejmie przede wszystkim rozwój największego ZAWIESZENIE PRACY TOYOHA
złoża Madrit celem uzyskania produkcji od 350+400 tyś. oz Au/r. Toyoha suspension. Mining Journal, 15 April 2005, p. 3
472
Nippon Mining and Metals Co. Ltd z powodu przekroczenia Ridge Mining plc ukończyło wstępne studium wykonalności dla
dopuszczalnego poziomu wody tymczasowo zawiesiło działalność zagospodarowania złoża metali z grupy platynowców Sheba's Ridge
kopalni cynku i ołowiu Toyoha w Japonii. Kopalnia produkuje 83 w Południowej Afryce, w którym ma 65 % udziałów. Studium prze-
tyś. Mg cynku w koncentracie i 9 tyś. Mg ołowiu w koncentracie widuje możliwość odzysku 66 % niklu, 84 % miedzi i 74 % metali
rocznie. z grupy platynowców. Całkowite koszty budowy kopalni, zakładu
przeróbczego i huty wyniosą szacunkowo 690 min $, a prognozowa-
LUNDIN PRZEJMUJE ARCON na roczna produkcja to 23 900 Mg Ni, 12 000 Mg Cu i 21 500 oz Au
Lundin closes in on Arcon. Mining Journal, 15 April 2005, p. 14; 29 April, (bez produkcji metali z grupy platynowców). Szczegóły dotyczące
p. 13 mineralizacji złoża pokazuje poniższa tablica.
Lundin Mining Corp. wystąpiło z bezwarunkową ofertą przeję-
cia producenta cynku Arcon International Resources plc po uzyska- Kategoria Wielkość Ni Cu Pt+Pd+Au
niu 84 % udziałów w spółce. Oferta obejmowała 63 min $ w gotów- zasobów min Mg % % g/Mg
ce i 5,6 min akcji Lundin, a jej wartość szacuje się na 89 min Euro.
Oferta Lundin została przyjęta i objęła 91,61 % akcji Arcon. Zasoby geologiczne
AWARIA W CENTURY PRZYCZYNĄ SPADKU PRODUKCJI ZINI- PIERWSZA PRODUKCJA NIKLU Z PRÓBNEGO ŁUGOWANIA
FEX NA HAŁDZIE CALDAG
Century hits Zinifex. Mining Journal, 29 April 2005, p. 3; Metal Bulletin, 4 Caldag produces first nickel from trial heap leaching. Mining Journal, 15
April 2005, p. 14 April 2005, p. 7
Łączna produkcja cynku i ołowiu Zinifex Ltd w I kwartale European Nickel plc wyprodukowało pierwsze półprodukty wo-
2005 r. spadła o 6 % z powodu awarii młyna SAG w kopalni Centu- dorotlenków niklowo-kobaltowych z próbnego ługowania na hał-
ry w Queensland i wyniosła 134 422 Mg cynku w koncentracie oraz dzie laterytowego złoża Caldag w zachodniej Turcji. Uzyskany pro-
15 760 Mg ołowiu. Produkcja kopalni była niższa o 12 % od zakła- dukt, zawierający 30% metalu, będzie wysyłany drogą morską do
danej, a koszty awarii wraz ze stratami produkcyjnymi łącznie po- rafinerii w Australii, Europie i Chinach celem oceny jego parame-
chłoną 14 min A$. trów i zawarcia długookresowych umów, dotyczących jego produ-
kcji na szerszą skalę w przyszłości. Zużycie kwasu w procesie ługo-
UMOWA DOTYCZĄCA PROJEKTU RAMU PODPISANA
wania wynosi 200 kg/Mg, a prognozowane koszty operacyjne wy-
Ramu deal signed. Mining Journal, l April 2005, p. l noszą l,90$/Ibniklu.
China Metallurgical Construction (Group) Corp. uwikłało się
w spór z Fortescue Metals Group Ltd, podpisując ostateczne poro- BARRICK I FALCONBRIDGE UZGODNILI WARUNKI DOTY-
zumienie dotyczące rozwoju projektu niklu i kobaltu Ramu w Papua CZĄCE PROJEKTU KABANGA
Nowej Gwinei. China Metallurgical uzyskało wyłączne prawo do Barrick, Falconbridge agree Kabanga terms. Mining Journal, 22 April 2005,
nabycia w ciągu 180 dni 85 % udziałów w projekcie poprzez cało- p. l
ściowe jego sfinansowanie w kwocie 650 min $. Szacuje się, że re-
Barrick Gold Corp. i Falconbridge Ltd dokonali uzgodnień wa-
alizacja projektu Ramu zapewni przez ponad 20 lat produkcję 33 tyś.
runków porozumienia jv dotyczącego projektu niklu Kabanga
Mg niklu i 3200 Mg kobaltu rocznie.
w Tanzanii. Falconbridge nabyło od Barrick 50 % udziałów w pro-
PROBLEMY HUTY FENIII jekcie za 15 min $ i będzie zarządzać przedsięwzięciem. Spółka
FeNi II problems. Mining Journal, l April 2005, p. 7; 22 April 2005, p. 3; sfinansuje kilkuletnie prace eksploracyjne kwotą 50 min $, a po
Metal Bulletin, 4 April 2005, p. 12; Metal Bulletin, 25 April 2005, p. 15 zakończeniu prac przygotowawczych wyłoży dalsze 95 min $ na
dalszy rozwój Kabanga. Zasoby wnioskowane projektu szacuje się
Pt Antam Tbk zostało zmuszone do odroczenia terminu ponow-
na 26,4 min Mg przy średniej zawartości 2,6 % Ni. Wstępna progno-
nego przekazania do eksploatacji huty niklu FeNi II do sierpnia
zowana produkcja nowej jednostki wyniesie 30*35 tyś. Mg niklu
2005 r. Spółka co osiem lat zamyka swoje wszystkie huty celem
w koncentracie rocznie.
dokonania przeglądu i ewentualnych remontów. W wyniku ostatnie-
go przeglądu w 2004 r. zamknięto hutę w Pomalaa, gdyż przekro-
czenie norm i zbyt wysokie temperatury spowodowały utratę ognio- BHP BILLITON NABYWA HERON
trwałości pieca. Plany huty obejmowały produkcję 10 150 Mg Ni BHP Billiton buys into Heron, developer of Australia's 50,000 tpy Kalgoorlie
w 2005 r., lecz dopiero produkcja 26 tyś. Mg Ni/r. huty FeNi III Nickel Project. Metal Bulletin, 11 April 2005, p. 10
zwiększy wyniki spółki. Łączne koszty przywrócenia FeNi II do BHP Billiton nabyło 11,2 % udziałów w Heron Resources, które
eksploatacji szacuje się na 3+5 min $. w marcu przystąpiło z Inco do rozwoju jv dotyczącego projektu
niklu Kalgoorlie w Zachodniej Australii. Na warunkach umowy Inco
DOBRE WYNIKI DLA PROJEKTU SHEBA'S RIDGE uzyska 60 % udziałów w projekcie poprzez sfinansowanie banko-
Sheba's Ridge study posilive, Mining Journal, l April 2005, p, 9 wego studium wykonalności.
INFORMACJE GIEŁDOWE
METOREX ZWIĘKSZA FINANSOWANIE PROJEKTU RUSHI Metorex Ltd przeznaczyło 250 min R (40 min $) na sfinansowa-
Metorex to raise Rushi project funds. Mining Journal, l April 2005, p. 13 nie rozwoju projektu miedzi i kobaltu Ruashi w Demokratycznej
473
Republice Konga. Środki pochodzą z 83,3 min nowych akcji spółki, p. 11
wyemitowanych po cenie 3,00 R/akcję. Ruashi Holdings planuje African Rainbow Minerals Ltd (ARM) planuje uzyskać około
produkować ok. 10 tyś. Mg miedzi i 1300 Mg kobaltu rocznie 200 min R w wyniku utworzenia odrębnej spółki na bazie swoich
z produktów odpadowych pochodzących z Ruashi oraz Etoile. poza południowo-afrykańskich aktywów. Akcje nowego przedsię-
biorstwa eksploracyjnego będą wyemitowane jednocześnie na gieł-
WSTĘPNA OFERTA PUBLICZNA AKCJI ALEXANDER MINING dzie w Toronto i Londynie, a zyski z emisji zostaną przeznaczone
Alexander Mining IPO. Mining Journal, 8 April 2005, p. 11 głównie na rozwój projektów złota i metali podstawowych w Nami-
Akcje Alexander Mining plc stały się przedmiotem obrotu gieł- bii, Zambii oraz Demokratycznej Republice Konga. ARM czeka na
dowego na londyńskim rynku AIM. W oparciu o kurs zamknięcia ostateczną decyzję banku centralnego i planuje zachować 55+60 %
0,35 L/akcję uzyskało kapitalizację rynkową o wartości 47 min L. udziałów w nowej spółce.
Spółka w wyniku emisji akcji zarobiła 20 min L.
BHPB NABYWA AKCJE HERON
HARMONY SPRZEDAJE UDZIAŁY W BENDIGO BHPB buys into Heron. Mining Journal, 15 Apri! 2005, p. 14
Harmony sells stake in Bendigo. Mining Journal, 8 April 2005, p. 11
Grupa BHP Billiton nabyła 11,2% akcji w notowanej na austra-
Harmony Gold Mining Co. Ltd dokonało sprzedaży pozostałych lijskiej giełdzie spółki Heron Resources Ltd za 5,6 min A$. Udziały
11,6 % udziałów w notowanej na giełdzie australijskiej spółce Ben- nabyto od OMG Group Inc., największego producenta kobaltu na
digo Mining NL, właściciela projektu złota New Bendigo w Wikto- świecie. BHPB kupiło 15,9 min akcji Heron po cenie 0,35 A$/akcję.
rii. Transakcja ta przyniosła Harmony 32 min A$. Spółka sprzedała
29,43 min akcji Bendigo po średniej cenie 0,10 A$/akcję inwestorom SOUTH CHINA RESOURCES WKRACZA NA AIM
instytucjonalnym z Australii, Europy i US. South China Resources on AIM Mining Journal, 22 April 2005, p. 13
EMISJA AKCJI IYERNIA South China Resources plc (SCR) pomyślnie weszło na AIM po
Ivernia raising. Mining Journal, 8 April 2005, p. 13; Mining Journal, 22 April ulokowaniu na giełdzie 60 min akcji po cenie 0,05 L/akcję uzyskując
2005, p. 11 dochód 3 min L. SCR ma prawo do nabycia 80 % udziałów w mie-
Ivernia Inc wynegocjowało z konsorcjum agentów giełdowych dziowo-molibdenowym projekcie Danfeng w chińskiej prowincji
emisję 29 min nowych akcji po cenie l ,55 C$/akcję. Przychody netto Shaanxi, którego zasoby wskazane szacuje się na 6,2 min Mg o śred-
niej zawartości 2,06 % Cu.
z emisji w kwocie 35 min C$ zostaną przeznaczone na nabycie przez
spółkę brakujących 49 % udziałów w projekcie ołowiu Magellan
POPARCIE UE DLA OFERTY WMC
w Zachodniej Australii. Aby stać się właścicielem projektu, Ivemia
musi zapłacić 100 min C$, a pozostała część kwoty będzie pochodzić EU ok for WMC bid. Mining Journal, 29 April 2005, p. 11
z emisji 23,5 min nowych akcji i skryptów dłużnych o wartości 20 Komisja Europejska zaakceptowała ofertę grupy BHP Billiton
min C$. dla przejęcia WMC Resources Ltd z Australii opiewającą na 9,2 mld
A$. Cena akcji w wygranej ofercie wyniosła 7,85 A$ w gotówce za
WYDZIELENIE BIZNESU ARM każdą akcję WMC. BHP Billiton przedłużył termin zamknięcia
ARM to spin off foreign exploration assets. Mining Journal, 15 April 2005, oferty z 6 maja na 3 czerwca.
WYNIKI FINANSOWE
DOBRE WYNIKI FREEPORT molibdenu przyczyniły się do podwojenia zysków netto Teck Co-
Freeport back on track. Mining Journal, 22 April 2005, p. 13 minto Ltd w I kwartale 2005 r. Zyski netto spółki wyniosły 205 min
Freeport-McMoRan Copper & Gold Inc. zanotowało w I kwar- C$ (co odpowiada 1,01 C$/akcję) w porównaniu z 96 min C$
tale 2005 r. zysk netto w wysokości 130,4 min $ i podwojenie swo- w odpowiadającym okresie 2004 r. Dochody firmy wzrosły z 675
ich dochodów do 803,1 min $. Przyczyną uzyskania tak dobrych min C$ do 928 min C$, a całkowita górnicza produkcja miedzi Teck
wyników były wysokie ceny metali i wzrost produkcji spółki. Cominto wyniosła 61 tyś. Mg Cu (wzrost o 22 %).
CENY METALI
STABILNE CENY METALI RZADKICH Ceny kobaltu kontynuują swój marcowy spadek, dodatkowo
Minor metals run into resistance. Mining Journal, l April 2005, p. 4+5 cena publikowana na stronach WMC Resources Ltd spadła poniżej
474
15,20 $/Ib, gdy cenę sprzedaży 5 Mg metalu ustalono na 14,85 $/Ib. Średnie miesięczne ceny metali
Spekuluje się, że obecna słabość cen kobaltu jest tymczasowa, a jej Styczeń-Kwiecień Kwiecień
powodem było nagromadzenie nadmiernych zapasów na rynku ja- 2005 r. 2005 r.
pońskim oraz wprowadzanie tańszych materiałów do przemysłu Metal
cena cena cena
ceramicznego w Chinach. Popyt na kobalt pozostaje stabilny, najniższa najwyższa średnia
a w przyszłości wraz z rozwojem technologii napędu hybrydowego
pojazdów spodziewany jest się wzrost zapotrzebowania na ten metal. Miedź Grade A ($/Mg)
Podaż również rośnie: Gladstone Pacific Nickel Ltd zapowiedziało transakcje natychmiastowe 3071,00 3496,75 3393,76
transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 2945,00 3330,00 3238,98
budowę zakładu produkującego 1400 Mg Co rocznie z rudy pocho-
dzącej z laterytowego złoża Marlborough w Queensland, a zambij- Ołów ($/Mg)
ska produkcja kobaltu wzrosła w 2004 r. do 6389 Mg osiągając transakcje natychmiastowe 911,00 1033,25 985,33
transakcje trzymiesięczne—sprzedaż 870,00 990,00 944,90
27,2 % wzrost w stosunku do 2003 r. i tym samym poziom najwy-
ższy od 1999 r. Cynk ($/Mg)
transakcje natychmiastowe 1197,25 1429,75 1299,81
REKORDOWY WZROST CENY MIEDZI transakcj e trzy miesięczne-sprzedaż 1193,50 1447,00 1319,55
Copper price hits new all-time high. Mining Journal, 15 April 2005, p. 3 Nikiel ($/Mg)
Trzymiesięczna cena miedzi na londyńskim LME osiągnęła transakcje natychmiastowe 14032,50 16655,00 16 136,43
transakcje trzymiesięczne-sprzedaż 14050,00 16 280,00 15 829,52
nienotowany do tej pory poziom 3338 $/Mg (1,51 $/Ib). Ceny innych
cena cena
metali podstawowych również utrzymywały się wysoko dzięki sła- Kobalt ($/Mg) miesięczna miesięczna
najniższa najwyższa
bym notowaniom dolara w stosunku do Euro. kwiecień 2005 kwiecieli2005
WYSOKIE CENY ZWALNIAJĄ AKTYWNOŚĆ NA RYNKU METALI min. 99,8 % 17,083 17,611
min. 99,3% 16,367 16,906
High prices słów minor metals markets. Mining Journal, 29 April 2005,
p. 4+5 Złoto ($/oz)
Kwietniowe ceny kobaltu stabilizują się po gwałtownym skoku poranna 429,14048
popołudniowa 429,23333
na koniec marca z niskiego poziomu 14-H5 $/Ib. Cena publikowana
na stronie internetowej WMC Resources spadła z 18,25 $/Ib do Srebro (c/oz)
16,95 $/Ib. Cena wysokojakościowego kobaltu znów wynosi poniżej Spot 711,88095
18,00 $/Ib, a metalu niższej jakości oscyluje wokół 17,00 $/Ib. March Averages, Metal Bulletin, 9 May 2005, No. 8892, p. 23
57310 597887
52800 577338
48290 556788
43780 536239
05/D2/1 1 05/D3/09 05/0*06 05/05/09 05/02/11 06/C3/08 05/04/06 05*5/09
34754' 15640
'^s
s
~v 13013
s 33771
' ~\ i\ K n
W\rV-V KM
u v
10386
o
\ l \
32788
•e
i 31804 » 7769
30821
V 5132
05/02/11 05/03*9 06/04*6 05/05/09 06/D2/11 05/03/09 05/04/06 05/D5/D9
Data sesji Data sesji
Materiały informacyjne opracowuje Zespół Studiów i Projektów Inwestycyjnych CBPM CUPRUM Sp. z o.o. Ośrodek Badawczo-Rozwojowy
we Wrocławiu w składzie:
Jan Kudełko,
Malwina Kobylańska,
Stefan Karst,
Wojciech Korzekwa.
475
WSPOMNIENIE POŚMIERTNE
f
Sp. Józef Kopijasz
(1934-2005)
W dniu 2 lipca 2005 r., po długiej i ciężkiej chorobie, zmarł nasz nieodżałowanej pamięci Kolega, dla wielu z nas
Przyjaciel, Józef Kopijasz. Jego prochy zostały złożone na cmentarzu przy ulicy Michałkowickiej w Siemianowicach
Śląskich.
Św. Pamięci Inż. Józef Kopijasz urodził się w 1934 r. w Brzeszczach. Po ukończeniu studiów metalurgicznych
w Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie w 1955 r. całe swoje zawodowe życie związał z branżą metali nieżela-
znych. Pracował jako mistrz w Hucie BĘDZIN (1955-1956), jako mistrz i starszy technolog w Walcowni Metali
DZIEDZICE (1956-1966), a w latach 1966-1978 w Hucie Aluminium KONIN, kolejno na stanowiskach: kierownika
Wydziału Odlewni, kierownika Walcowni w Budowie, kierownika Zakładu Przetwórczego i głównego technologa.
Należy do grona budowniczych huty. Piastując kierownicze stanowiska, uczestniczył w rozruchu i doprowadzeniu do
pełnej zdolności produkcyjnej oraz w przygotowaniu załogi zarówno odlewni aluminium (1966) jak i walcowni blach
i taśm (1972). W roku 1978 przeszedł do pracy w Zjednoczeniu Górniczo-Hutniczym Metali Nieżelaznych METALE
(późniejszym Górniczo-Hutniczym Kombinacie Metali Nieżelaznych) w Katowicach na stanowisko głównego specja-
listy ds. aluminium, pozostając na nim do 1987 r. Brał udział w opracowaniach, dotyczących rozwoju hutnictwa
i przetwórstwa metali nieżelaznych. Jest autorem i współautorem wielu wniosków racjonalizatorskich, prac badaw-
czych i technologicznych.
Kolega J. Kopijasz był członkiem Stowarzyszenia Inżynierów i Techników Przemysłu Hutniczego od 1956 r. Pełnił
m.in. funkcje członka Zarządów Kół w WM DZIEDZICE, HA KONIN i ZGHMN METALE, a w latach 1983-1987
był prezesem Koła przy GHKMN. W roku 1987 objął funkcję sekretarza Oddziału Hutnictwa Metali Nieżelaznych
SITPH i pełnił ją do chwili rozwiązania Oddziału, współtworząc na jego bazie w 2004 r. nowe, samodzielne Stowa-
rzyszenie Inżynierów i Techników Metali Nieżelaznych (SITMN). W wieloletniej aktywnej pracy stowarzyszeniowej,
obok działalności organizacyjnej, koncentrował się na problematyce podnoszenia wiedzy zawodowej członków
Stowarzyszenia oraz organizacji imprez naukowo-technicznych. Jako sekretarz Oddziału Metali Nieżelaznych SITPH
był współorganizatorem Klubu Menedżera i Izby Gospodarczej Metali Nieżelaznych.
Za pracę zawodową i społeczną został uhonorowany wieloma odznaczeniami i wyróżnieniami stowarzyszeniowy-
mi, regionalnymi i państwowymi, w tym: srebrnymi i złotymi Odznakami Honorowymi SITPH i NOT, Medalem im.
St. Staszica i Członkostwem Honorowym SITPH, medalami Zasłużony dla Rozwoju Województwa Konińskiego
i Katowickiego, Srebrnym i Złotym Krzyżem Zasługi oraz Krzyżem Kawalerskim Orderu Odrodzenia Polski. Jest
jednym z pierwszych laureatów Złotej Statuetki Hutnika, przyznawanej przez SITMN za szczególne zasługi dla
Stowarzyszenia.
Pamięć o Józku z pewnością pozostanie na zawsze w sercach tych spośród nas, którzy mieli szczęście poznać Go
i przez wiele lat z Nim współpracować. Był dobrym Człowiekiem i zawsze życzliwym Kolegą.
Koleżanki i Koledzy
Zarząd
Stowarzyszenia Inżynierów i Techników
Metali Nieżelaznych
WSKAZÓWKI DLA AUTORÓW
współpracujących z czasopismem
RUDY i METALE NIEŻELAZNE
Czasopismo naukowo-techniczne Rudy i Metale Nieże- należy podać również w języku angielskim.
lazne publikują artykuły z dziedziny geologii złóż oraz górni-
ctwa metali nieżelaznych, wzbogacania mechanicznego i ognio- 5. Należy przestrzegać następującej konstrukcji opra-
wego, hutnictwa i przetwórstwa metali nieżelaznych, organizacji, cowania:
a. na początku z lewej strony u góry maszynopisu podać
ekonomii, chemii analitycznej, ochrony środowiska i przemysłu
pełny tytuł naukowy, pełne imię (lub imiona), nazwisko
metali nieżelaznych, które dzielą się na:
autora (autorów) artykułu, tytuły naukowe, nazwę miejsca
artykuły oryginalne kompletne, artykuły oryginalne nie-
kompletne (komunikaty i doniesienia tymczasowe lub wstę- pracy;
b. tytuł artykułu, który powinien być jak najzwięźlejszy
pne), artykuły przeglądowe (omówienia informacji już
podany w języku polskim i języku angielskim;
opublikowanych, relacje o osiągnięciach, opisy aktualnego
c. pod tytułem zamieścić krótkie streszczenie artykułu
stanu nauki, techniki i organizacji, sprawozdania ze zjaz-
dów, kongresów), artykuły dyskusyjne (krytyka, polemika, w języku polskim, w którym należy podać najważniejsze
tezy i wnioski. Streszczenie artykułu w języku angielskim
sprostowania, odpowiedzi wyjaśniające).
powinno być obszerniejsze do l strony maszynopisu.
Prosimy Autorów nadsyłanych prac o dołączenie Należy podać słowa kluczowe w języku polskim i angiel-
oświadczenia, że artykuł jest oryginalny, a treści w nim skim (max. 6 wyrazów).
zawarte są zgodne z prawem autorskim o własności d. na początku artykułu pożądane jest krótkie wprowa-
intelektualnej i przemysłowej, a także, że nie był dzenie a na końcu wnioski;
wcześniej publikowany w innych czasopismach kra- e. należy przestrzegać honorowania opublikowanych prac
jowych i zagranicznych oraz w materiałach konfe- na dany temat i przepisów o własności autorskiej (po-
rencyjnych posiadających sygnaturę ISBN. woływanie się w bibliografii);
1. Treść artykułów po winna odpowiadać następujący m f. spis literatury podaje się przy końcu artykułu i powi-
wymaganiom: nien być ograniczony tylko do pozycji najniezbędniej-
a. używać jednoznacznego słownictwanaukowo-technicznego, szych. W tekście powołanie na pozycję literatury zazna-
a wprowadzając nowe określenia podać dla nich ścisłe cza się w nawiasach kwadratowych np.: [10].
definicje. Nie stosować skrótów bez ich wyjaśniania; Sposób podania pozycji literatury: dla czasopisma — Nowak E.:
b. wzory matematyczne pisać w oddzielnych wierszach Bizmut w srebrze i surowcach srebronośnych. Rudy Metale
tekstu. Zaznaczyć ołówkiem na marginesie, czy chodzi 1991, t. 36, nr 3, s. 97-^99, dla pozycji książkowej — Nowak M.:
o cyfrę czy literę. Litery greckie powtórzyć ołówkiem na Geologia kopalniana. Warszawa 1990, Wydaw. Geolog, s. 504.
marginesie z podaniem brzmienia fonetycznego np. a = alfa; 6. Redakcja zastrzega sobie możność poprawek termi-
c. należy stosować obowiązujące jednostki miar w układzie nologicznych, stylistycznych oraz formalnego skracania
międzynarodowym SI. artykułów. Natomiast ewentualne zmiany merytoryczne
2. Materiały do czasopisma Rudy i Metale Nieżelazne będą uzgadniane z autorem.
prosimy nadsyłać w postaci maszynopisu (wydruku) i
7. Na odrębnej kartce należy podać tytuł artykułu,
pliku sporządzonego w jednym z edytorów: Word 6.0, 97,
2000 lub XP. Dyskietkę lub dysk CD trzeba zaopatrzyć ilość stron maszynopisu, tablic, rysunków w tym foto-
w etykietę z nazwą pliku i nazwiskiem autora. grafii oraz imię i nazwisko autora (autorów), dokładny
adres zamieszkania i pracy z podaniem kodów pocztowych
3. Z maszynopisu należy wyodrębnić wykresy i foto- i nr telefonów, fax i e-mail.
grafie i tylko zaznaczyć ołówkiem na marginesie ich
miejsca w treści. Wszelkie ilustracje, wykresy i fotografie 8. Za publikację artykułów redakcja nie płaci hono-
noszą umownie nazwę rysunków. Rysunki (czarno-białe) rariów
powinny się mieścić na jednej szpalcie (8,5 cm) lub kolumnie 9. Materiały do publikacji prosimy przesyłać na adres
(17,5 cm), powinny być wyraźne i kontrastowe. Podpisy redakcji: Wydawnictwo NOT-SIGMA, 40-019 Katowice,
pod rysunkami należy zamieścić na osobnej stronie ul. Krasińskiego 13, skr. poczt. 221, tel. (0-prefix-32) 256-1777.
w języku polskim i angielskim. Nadsyłanych materiałów redakcja nie zwraca. We wszystkich
4. Tablice należy zestawić na osobnych stronach innych sprawach nie objętych niniejszymi wskazówkami
wpisując numery (cyfry arabskie) tablic. Tytuł tablicy prosimy się bezpośrednio porozumieć z redakcją czasopisma.
Redakcja
WYDZIAŁ METALI NIEŻELAZNYCH
Akademii Górniczo-Hutniczej w Krakowie
prowadzi nabór na l rok studiów
w roku akademickim 2005/2006
UJ ro Kierunki:
o
-S METALURGIA INŻYNIERIA MATERIAŁOWA
ra studia magisterskie (5-letnieJ studia magisterskie C5-letnie]
'c. z możliwością zakończenia na poziomie
studiów inżynierskich (3,5-letnich)
Specjalności: Specjalność:
Metalurgia metali nieżelaznych Inżynieria materiałów metalicznych
.a Przeróbka plastyczna
Komputerowa inżynieria procesowa
CD Ochrona metali przed korozją
-U Recykling metali i ochrona środowiska
1 Warunki rekrutacji jak w pierwszym terminie • Składanie dokumentów: 1-12 września 2005
Egzaminy / testy: 13 września - matematyka, 14 września - fizyka / chemia
Szczegółowe informacje na stronie UKR: www.ukr.agh.edu.pl
Cfl Dziekanat studiów dziennych • pawilon A-2, l piętro, pokój 117 • tel.: 012/617 26 50
Kierunki:
METALURGIA ZARZĄDZA
studia inżynierskie (4,5-letnie)
N studia uzupełniające magisterskie [2-letnie)
l INŻYNIERIA PRODI
U studia inżynierskie C4-letnie]
O Specjalności:
Metalurgia metali nieżelaznych
Specjalność:
Inżynieria produkcji
Przeróbka plastyczna i metaloznawstwo i zastosowanie metali nieżelaznych
N
< Składanie dokumentów: do 16 września 2005 • Kwalifikacja: 19-20 września 2005
Warunki rekrutacji na stronach internetowych Wydziału i UKR AGH
Dziekanat studiów zaocznych • pawilon A-2, l piętro, pokój 118 • tel.: 012/617 26 55
www.wmn.agh.edu.pl