PATOGENEZA ZARAZNIH BOLESTI

Mikrobni toksini

Dr. sc. Marina Bubonja onje, dr. med. Katedra za mikrobiologiju

Mehanizmi bakterijske virulencije

adherencija invazija enzimi toksini indukcija upalnog procesa izbjegavanje fagocitoze sposobnost unutarstaninog rasta

BAKTERIJSKI TOKSINI

bakterijski produkti koji izravno oteuju tkiva ili pokreu tetne bioloke aktivnosti - uglavnom nisu nuni bakteriji za rast i razmnoavanje (npr. botulinum toksin)

Geni za produkciju toksina mogu ...

se nalaziti na kromosomima, plazmidima ili lizogenom fagu biti sadrani unutar podruja patogenosti (pathogenicity islands), te aktivirani T, pH.. se horizontalno prenositi na druge vrste bakterija (esto kod crijevnih bakterija)

BAKTERIJSKI TOKSINI

Podjela zasnovana na kemijskoj grai

Lipopolisaharidi (LPS, LOS) Proteini

BAKTERIJSKI TOKSINI

Podjela zasnovana na smjetaju u bakterijskoj stanici

- ENDOTOKSINI - EGZOTOKSINI
Endotoksini - sustavni i imunoloki uinak Egzotoksini - uinak ogranien na odreeni tip stanica ili receptora

KARAKTERISTIKE ENDOTOKSIN SASTAV LPS (mw = 10kDa) SMJETAJ Dio vanjske mambrane DENATURACIJA KUHANJEM ne ANTIGENOST da TOKSOID ne SNAGA slab (>100ug) SPECIFINOST Niskog stupnja ENZIMATSKA AKTIVNOST ne PIROGENOST da

EGZOTOKSIN Protein (mw = 50-1000kDa) Izvan stanice Naje e da da da Relativno visoka (1 ug) Visoka stupnja naje e ponekad

BAKTERIJSKI TOKSINI

Podjela zasnovana na biolokom uinku

Neurotoksini Enterotoksini Citotoksini

Neurotoksini: botulinum toksin motoneuroni sprjeava otputanje AcK na neuromiinoj spojnici flacidna paraliza Citotoksini: velika skupina difterini toksin inhibicija sinteze proteina u razliitim tipovima stanica

Enterotoksini
stimuliraju hipersekreciju vode i elektrolita - vodenasti proljev

- neki su citotoksini (shiga toksin) - drugi su citotonini (kolera toksin) naruavaju stanine funkcije

BAKTERIJSKI TOKSINI

Podjela zasnovana na molekularnom uinku

CITOLITINI TOKSINI (oteuju membrane) AB TOKSINI (djeluju unutar stanica) SUPERANTIGENI (aktiviraju T Ly)

1. CITOLITINI TOKSINI

- toksini koji oteuju membrane ("Pore forming")

hemolizini, leukocidin

Kristal enterotoksina C. perfringens

Toksini koji oteuju membranu (citotoksini, pore-forming toksini)

Hemolizini
Dovode do lize stanice: Streptolizin O, Listeriolizin

Fosfolipaze
Cijepaju lipide u membrani: Clostridium

perfringens
Plinska gangrena

Leukocidin

Podjela zasnovana na molekularnom uinku 2. AB TOKSINI (TOKSINI KOJI DJELUJU UNUTAR STANICE)

podjedinica B ili vezujua (engl. binding) podjedinica A (aktivna) (toksini difterije, kolere, tetanusa..)

2. AB TOKSINI (TOKSINI KOJI DJELUJU UNUTAR STANICE)

Inhibicija sinteze proteina

Aktivacija drugog glasnika

AB toksini
Iako AB toksini mogu ui u razliite tipove stanica... veinom kataliziraju istu reakciju veina ih odstranjuje ADP-ribozil grupu s NAD i veu je na neki stanini protein - ADP ribozilacija ISHOD: inaktivacija dotinog proteina ili abnormalna funkcija

primjer: ADP ribozilacija elongacijskog faktora

Podjela zasnovana na molekularnom uinku

3. SUPERANTIGENI
Toksini koji stimuliraju imunoloki sustav

- proliferacija T Ly - otputanje citokina - hipotenzija, T, osip Sindrom toksinog oka

Superantigeni

u inak Oteenje membrane C. perfringens/ perfringolizin O E. coli/ hemolizin L. monocytogenes/ listeriolizin O S. pneumoniae/ pneumolizin S. pyogenes/ streptolizin O Inhibicija sinteze proteina C. diphtheriae/ diphtheria toksin ADP-riboziltrans.

cilj

bolest

Pore na membrani kolesterol Pore na membrani membrana Pore na membrani kolesterol Pore na membrani kolesterol Pore na membrani kolesterol

gangrena UTI listerioza pneumonia angina

Molekularni mehanizmi djelovanja toksina

Elong. f. 2

difterija

E. coli/S. dysenteriae/ Shiga toksin N-glikozidaza P. aeruginosa/ egzotoksin A Aktivacija drugog glasnika E. coli / LT B. anthracis/ edema faktor B. pertussis/ pertusis toksin C. botulinum/ C2 toksin C. difficile/ toksini A i B V. cholerae/ kolera toksin ADP-riboziltrans. Adenilat ciklaza ADP-riboziltrans. ADP-riboziltrans. Glikoziltrans. ADP-riboziltrans. ADP-riboziltrans.

28S rRNA HC, HUS Elong. f. 2 pneumonia

G-protein ATP G-protein G-aktin G-protein G-protein

proljev antraks pertusis botulizam proljev kolera

AB toksini

Molekularni mehanizmi djelovanja toksina

Aktivacija imunolokog odgovora S. aureus/ enterotoksin eksfolijativni toksin TSTS Superantigen Superantigen Superantigen TCR and MHC II TCR and MHC II TCR and MHC II TCR and MHC II trovanje hranom SSSc TSS
c

SUPERANTIGEN

S. pyogenes/pirogeni egzotoksin Superantigeni Proteaze B. anthracis/LF C. botulinum/neurotoksini A-G C. tetani/ tetanus toksin

SF/TSSc

metaloproteaze MAPKK1/MAPKK2 antraks cink-metaloprot. VAMP/sinaptobrevin botulizam cink-metaloprot. VAMP/sinaptobrevin tetanus

AB toksini

AB toksini Shiga-toksin Shigella i E. coli inhibiraju sintezu proteina eukariotskih stanica Nije jasno kako citotoksini enterotoksini uzrokuju hipersekreciju vode i elektrolita? Moda upalni odgovor aktivira kontrolne neuroloke mehanizme (PGD, serotonin) koji reguliraju transport vode i elektrolita?

EHEC
mjesto infekcije: debelo crijevo bolesti: blagi proljev, hemoragini kolitis, HUS Patogeneza: citotoksini Shiga toksini StxStx-1 i Stx Stx-2 (kodirani lizogenim bakteriofagima), A/B graa: - Shiga toksini oteuju sintezu proteina dovodei do destrukcije crijevnih resica StxStx-2 unitava endotel glomerula - akutno oteenje bubregabubrega-HUS

ETEC
mjesto infekcije: tanko crijevo bolest: vodenasti proljevi djece i putnika LTLT-1 i STa enterotoksini -hipersekrecija vode i elektrolita LT LT-1 funkcionalno i graom slian kolera toksinu toksinu A/B podjedinice toksina: - poveanje cAMP, sekrecija Cl, smanjena apsorpcija Na i Cl STa toksin - podie cGMP, hipersekrecija tekuine

LPS Stanina stijenka gram - bakterija

Djelovanje endotoksina
Liza gram - bakterije otputanje endotoksina 1. 2. LPS se vee na LPS-BP koji cirkulira u krvi LPS i LPS-BP kompleks vee receptore (CD14 i TLR-4) na makrofagima i DC

4. 5.

Makrofagi otputaju citokine IL-1, IL-6, IL-8, TNF-, NO, PAF Upala, aktivacija komplementa

Bioloki uinak endotoksina vruica leukopenija leukocitoza aktivacija komplementa DIK petehije hipotenzija septiki ok smrt

Uinci endotoksina koji nisu nuno tetni po domaina:

1. mitogeni uinak na B Ly - poveava otpornost na virusne i bakterijske infekcije 2. indukcija produkcije IFN- (antivirusni status, odbacivanje tumora, aktivacija makrofaga i NK stanica) 3. aktivacija kaskade komplementa 4. indukcija luenja IL-1 (makrofagi) i IL-2 (limfociti T)

Endotoksin u krv moe dospjeti iz dva izvora:

Bakterije u krvi LPS iz crijeva (operacije, opekline, oteenja jetre) Zbog koevolucije prokariota i eukariota ljudi imaju razvijen sistem za odstranjenje endotoksina Kupferove stanice odstranjuju apsorbirani LPS