NOS

LIBROS CINE
Bacifi, la cita anual
para el cine rebelde
en Argentina
Páx. 6

‘Os Bicos de Tina’, a

nova novela de Eiré Páx. 4

ornal
DE GALICIA

S U PL E M E N TO D E C U LT U R A 1 0 D E A B R I L D E 2 0 0 9. N Ú M E R O 1 8

ollos

genoveva

fiestra

laranxas

mareas

navallas

moluscos mortos

xeonllos

salitre

peito
arrólao
lonxa fillos

AS
conductor

ET
fisterra

Ñ
vida

E VI ntre ele
s

S
n e
icació

A
un
a com

R
uc

T
o
con p

E
iven

L
v
al con

DE
actu
ra galega
tu
os na cul
tiv
s moi ac
do
mun
Dous

cuqui

pequeno

osiño luns lonxe o meto

tranqueira
peluxe humido
só
lle doen estar debaixo
caélle
sabas
naris orellas
secar
colgue
non mamá
gusta lavadora

océano
incrible
xurdido

herba
pene
enorme

entra descansa
pel
eva árbore albinas
murmurar morboso morden monte esvara suava
valado augas
inexistente salobre
asubio quece escuma
mitos renace
Ilustracións: Alberto Vázquez (á esquerda) e David Rubín peitos
arañeiras Texto: Fragmentos de poemas de María Lado froito
2 NÓS I EN PORTADA
Entre viñetas e letras, moito que
O tandem formado por Marilar Aleixandre e Fran Bueno, as colaboracións entre David Rubín e María Lado e o xogo visual que
realizou Bieito Iglesias en Pan e coitelo son algúns dos escasos exemplos nos que os mundos da literatura e o cómic déronse a man
en Galicia nos últimos anos. O camiño dun medio ao outro é pouco transitado. TEXTO DE A. LOSADA FOTO DE OLALLA LOJO
A  é unha das
formas de arte máis antigas
que se coñecen, xa que en canto
o home aprendeu a falar, non
tardou en usar as palabras para
narrar e emocionar. O cómic
data, polo menos, dende que á
xente do mundo antigo lles deu
por tallar nas tumbas dos seus
reis secuencias de imaxes que
contaran unha historia.
As dúas formas de expresión
válense da linguaxe escrita, as
dúas tiveron unha orixe con
intenciòns narrativas e as dúas
amosaron posteriormente que
tamén podían ter unha grande
capacidade para o lirismo.
Outra semellanza, indo ao
próximo, é que en Galicia
tense producido unha gran
proliferación de novos autores,
que teñen contribuído co
seu traballo a normalizar a
produción cultural do país.
Porén, os parecidos non abondan
para rompero o illamento no que
se atopan hoxe os seus campos
de actividade, e resulta moi
raro que alguén salte dun lado
ao outro, por descoñecemento
mútuo e por falta de
industrias culturais
que o potencien,
segundo
Libros e cómics mesturados na librería
Couceiro de Santiago
contan os protagonistas
directos. “O certo é que nin
os escritores nin os autores de
tebeos fan esforzos especiais
por tender pontes”, comenta
a poeta María Lado, autora
de Berlin e Casa Atlántica,
Casa Cabaré, e responsable
dun dos casos de colaboración
entre letras e viñetas galegas.
Formou parella artística en
varias ocasións co debuxante
ourensán David Rubín, sendo a
máis salientable a publicación de
Nove, un poemario con portada
e ilustracións do ourensán.
“As colaboracións con David
son moi doadas. Coido que a
poesía ten algo máis que ver
coa linguaxe do cómic , porque
permite empregar narrativas
diferentes e porque emprega as
palabras para construír imaxes”.
Rubín, gañador do premio ao
Autor Novel no Saló do Cómic
de Barcelona e finalista do
Premio Nacional de Historieta
en 2007, por La tetería del oso
malayo, argumenta de xeito
semellante: “Cos tebeos
RUBÍN E LADO tamén se pode facer poesía,
porque as imaxes que ves, son
AFIRMAN QUE A quen de suxerir outras imaxes.
POESÍA, ONDE O É máis doado atopar nexos de
unión na lírica”.
TEXTO SUXIRE IMAXES, Fran Bueno, un debuxante que
É MÁIS PRÓXIMA Á dende Santiago traballa para
Francia e os EEUU, explica que
LINGUAXE DO CÓMIC “o oficio de escribir libros e o de
facer guións son moi distintos”.
Ao pensar o argumento dun
tebeo “hai que estar pendente
ante todo de visualizar a acción,
non de describila con palabras”
e, ademais, mentres que un
novelista é “dono e señor da súa
creación”, un guionista ten que
traballar en equipo.
Bueno logrou formar un deses
duetos creativos que as veces
se dan no mundo do cómic con
Marilar Aleixandre, gañadora
do Premio Merlín, do Álvaro
Cunqueiro e doutros moitos
polo seu labor na literatura
infantil e xuvenil. Colaboraron
por primeira vez nun conto
chamado O monstro da chuvia,
seguida por varios traballos
XORNAL DE GALICIA 10 DE ABRIL DE 2009
institucionais e a serie Os
escachapedras, publicada
na revista Golfiño e aínda
inconclusa. “Estamos a ver se a
rematamos para publicala nun
álbum”, comenta Aleixandre.
CADA UN NO SEU LADO
Porén, tanto María Lado como
Marilar Aleixandre son lectoras
habituais de tebeos e confesan
un interese persoal por probar
os códigos da novena arte. En
2007, ambas as dúas, con Rubín
e Bueno, participaron nun
proxecto da Asociación Galega
de Profesionais da Ilustración,
no que tiñan que crear unha
historia a partir dun debuxo,
invertendo o proceso habitual
da ilustración de libros. Non
foron os únicos equipos que
traballaron nesa iniciativa,
pero si os únicos que tiveron
continuidade.
Alberte Lema, narrador
responsable do poemario Plan
de Fuga e da novela Unha puta
percorre Europa, comenta
que nunca se lle ocorreu a
posibilidade de traballar nun
proxecto no campo do cómic,
“teño contacto con algúns deles,
porque este é un país
XORNAL DE GALICIA 10 DE ABRIL DE 2009
andar
pequeno e nos coñecemos todos,
e sei de traballos conxuntos,
pero non é ese o meu caso”.
“Coido que é un pouco por
descoñecemento mutuo”,
explica Samuel Solleiro, autor
de Elexías a Deus e ao Diaño,
“Eu leo cómics, pero pouco do
que se fai en Galicia, o que máis
me impactou ultimamente
foi o Jimmy Corrigan de Chris
Ware. E penso que aos autores
de tebeos pásalles igual, que non
son consumidores da literatura
feita dende aquí”. Diego Blanco,
un dos autores máis novos do
colectivo de banda deseñada
Polaqia, dálle a razón: “Eu
son moi lector, pero consumo
sobre todo literatura de xénero,
fantasía ou ciencia ficción, que
non está moi desenvolvida
en Galicia. Supoño que teño
uns gustos distintos á maioría
dos escritores de aquí”. A súas
únicas colaboracións artísticas
foron con Kike Benlloch, un dos
poucos guionistas de cómics a
tempo completo que traballan
en Galicia. Entre os dous
asinaron a interesante Pinche
Mundo.
Emma Ríos, tamén autora en
Polaqia e que ven de asinar varias
colaboracións como debuxante
nos Estados Unidos, recoñece
directamente que “non está nada
metida na vida cultural galega”.
Precisamente nestes momentos
está a colaborar cun escritor, o
segoviano Ricardo Gómez, para
realizar unha adaptación ao
cómic do Amadís de Gaula, por
encargo da editorial SM.
Cando historietista e escritor
traballan xuntos, adoita ser para
facer un cómic no que o literato
fai o guión. Samuel Solleiro, di
que “semella que é un xeito de
lexitimar un medio, o tebeo,
que está peor visto, e non creo
que teña que ser sempre así.
Introducir a narración en viñetas
dentro da literatura tamén pode
dar resultados interesantes,
aínda que hai medo a facelo”.
O único caso recente que se
pode sinalar na literatura
galega foi Pan e coitelo, de
Bieito Iglesias Arauxo, na
que o tebeo que está a ler un
dos protagonistas insértase
realmente nas páxinas desta
novela curta. Segundo explica o
propio autor, pertencente a unha
xeración anterior á dos máis dos
narradores citados neste texto,
“no relato fálase da chegada
da cultura de masas a Galicia,
algo que eu vivín, e introducir
o cómic dentro do libro foi un
xeito de facelas máis presentes”.
De xeito distinto a Lado e
Rubín, Iglesias sostén que os
dous medios, novela e banda
deseñada, teñen un punto
de enlace en que os dous son
fundamentalmente
narrativos, “a súa fin
é contar
SEN UNHA INDUSTRIA historias, aínda que o fagan
de xeito distinto, pois nos
CULTURAL FORTE, tebeos pesa máis a imaxe”.
AS COLABORACIÓNS Por iso, pensa que podería
haber colaboracións moi
ENTRE AS DÚAS enriquecedoras entre unha e
FORMAS ARTÍSTICAS outra linguaxe, xa que hai en
Galicia “escritores moi bos e
SON COMPLICADAS debuxantes moi bos”.
INDUSTRIAS CULTURAIS
Por que non as hai? Pois porque
O DESCOÑECEMENTO “faltan industrias culturais que
as integren”, segundo o autor
MUTUO É UN DOS de Pan e coitelo. “Nos países
PRINCIPAIS OBSTÁCULOS nos que hai un tecido industrial
forte, as colaboracións son moi
PARA QUE ESCRITORES habituais, porque os axentes
E HISTORIETISTAS culturais as potencian. E onde
non o hai, como en Galicia, pois
TENDAN PONTES todo queda no interese persoal”.
Dende a súa propia experiencia,
o debuxante e ilustrador Alberto
Vázquez, autor de Psiconautas
ou El Evangelio de Judas e
colaborador de El País, chega
a unha conclusión semellante.
Este coruñés que desenvolveu
fóra de Galicia case toda a súa
actividade profesional afirma
que “nunca tiven ofertas nin
respostas positivas de ningunha
editorial galega” que, agás
excepcións, non fan grandes
apostas polos tebeos.
Marilar Aleixandre, tamén da
mesma quinta que Iglesias, é da
mesma opinión e lembra que
nos países onde os cómics dan
cartos, poden xurdir autores
“como Neil Gayman ou Alan
Moore”, que gañaron moito
prestixio por ser guionistas
de cómics. “As colaboracións,
as veces, é mellor que estean
tuteladas, porque podemos
pensar que a certos debuxantes
EN PORTADA I NÓS 3
lles iría mellor con alguén que
lles escribise as historias, pero
se non é el quen o solicita, a
colaboración é imposible”. Pero
sería distinto se un editor llo
suxerira.
Olalla Cociña, poeta que acaba
de publicar hai pouco o seu Libro
de Alicia e grande lectora de
historieta, pensa que "sen falar
de líderes, faría falta alguén que
fi xera de ponte entre os dous
mundos". Lembra que, sendo ela
nova, en Viveiro, existía un grupo
artístico no que participaban
tanto escritores como
historietistas. Diego Blanco e
Alberto Vázquez, que veraneaba
alí, atopábanse entre eles, ao
igual que Brais Rodríguez, outro
membro de Polaqia. “Todo iso,
como experiencia persoal, era
moi enriquecedor, pero fomos
perdendo contacto cos anos”.
Nos 70 e primeiros 80, cando a
importancia política da cultura
era maior e as fronteiras estaban
menos definidas, si que houbo
máis colaboracións entre os
distintos campos da arte, pero
hoxe, que os alicerces da cultura
nacional están xa construídos,
o transvase é máis complicado.
Como resume a poeta María
Lado, “diluíuse o nexo tan
forte que era a lingua, e agora
os autores de cómic están máis
preocupados por traballar do
seu que por facer tebeos en
galego, unha postura que é
perfectamente lexítima”, tendo
en conta que a band deseñada
é difícil de vender en España e
Galicia. Aínda así ela, Rubín,
Aleixandre, Bueno e Iglesias
demostran que, cando se
constrúen, as pontes da letra á
viñeta poden ser sólidas.
4 NÓS I LIBROS
Aquela primeira vez, novela
politicamente pouco correcta
Cun discurso dos cualificados como “de xornalista”, as páxinas de ‘Os Bicos de Tina’ son unha recreación posta ao servizo da creación; un trauma e per-
sonaxes de gran tenrura capaces de levar ao esgazamento das vestiduras aos moralistas ancorados na norma rancia. POR X. M. EYRÉ
A   A
E é sempre unha viaxe
ao pasado con vistas a que o
futuro non se escriba desde o
ar, sen os pés no chan. ‘Amigos
sempre’, ‘Eu tamén fun coas
vacas’ e ‘O coxo de Vilarelle’
constitúen tentativas de volver
aos anos da infancia e da
mocidade, un mundo afectivo,
certamente, máis tamén un
contexto sociolóxico, que pasou
mais que non morreu en tanto
que segue aí, formando parte
de nós, e non por esquecelo
propositadamente deixará de
estar.
Se tendo en conta os treis
primeiros títulos isto era ben
asumíbel, logo de ‘Os Bicos de
Tina’ xa se fai absolutamente
imposíbel outra interpretación,
despois de que Tina remate por
poñer cabo a tantos anos de
afastamento de Daniel, o seu
primeiro amor de cando aínda
case nin sabían o que era o
amor. Hai outra lectura, claro,
sempre existe esa posibilidade,
mais non é contraposta a esta
lectura que nos di que Tina
tamñen renega do futuro lonxe
das raíces, un futuro que só lle
ofrece cartos e preeminencia
social a cambio de renuncia.
E como toda a narrativa de
Alfonso Eiré, esta nace de
vivencias propias, de vivencias
apañadas da súa contorna
vivencial, da análise social,
da textura e calor dos seus
soños, da necesidade de deixar
constancia como aviso e tamén
como encontro. E é non só
unha revisitación da infancia,
anos que marcan fondamente
ao ser humano, senón tamén
a reivindicación dun modo
de vida máis acorde ao ciclo
natural, máis en comuñón coa
natureza, que a opinión pública
quixo manter como sinónimo
de atraso porque nunca o soubo
comprender nin se esforzou
en valorar. Finalmente é,
tamén, unha reivindicación
da infancia, dunha infancia o
suficientemente responsábel e
libre como para equivocarse.
Porque a infancia é territorio
decisivo na aprendizaxe e a
aprendizaxe para ser verdadeira
debe conceder liberdade ao
educando.
OS BICOS DE TINA
AFONSO EIRÉ
A Nosa Terra, 2009
152 páxinas
14 euros
A novela de Alfonso Eiré é
desas que se din moi pouco
correctas políticamente.
Relatar a primeira experiencia
sexual de quen aínda son dous
nenos non é políticamente
nada correcto. Mais non
pretende escandalizar, quen
se sinta escandalizado non
ten máis que lela e pasará a
defendela apaixoadamente.
Desde o punto de vista formal
achámonos fronte a un discurso
dos cualificados como “de
xornalista”, cualificativo que
ten que ver co tipo de sintaxe
predominante, tendente
á máxima sinxeleza. E de
doada lectura en canto a que
a trama avanza a bo ritmo
e interesa ao lector desde o
inicio, manexando moi ben o
pregamento temporal. Que a
inmensa maioría da novela sexa
analéptica coadxuva a tensión
nos dous planos e non só nun, o
que se agradece moito e pecha
o círculo convincentemente.
Un aspecto que sempre
chama a atención na escrita de
Alfonso Eiré é o vizoso léxico
que emprega, un léxico que se
especializa –falamos deste caso
concreto mais cremos que se
pode aplicar a toda a súa obra–
tanto no eido da vida natural
como no das actitudes da
persoa.
‘Os bicos de Tina’ está posta
na boca de dúas personaxes.
Da Tina, emigrada á que
economicamente lle foi
Afonso Eiré
NON PRETENDE ben, que retorna e reatopa a
Daniel, uns anos menor ca ela,
ESCANDALIZAR; quen aviva o recordo da súa
QUEN SE SINTA relación, o primeiro encontro
sexual, o espertar ao amor.
ESCANDALIZADO NON Esas lembranzas chegan a
TEN MÁIS QUE LELA E nós na boca e palabras dos
protagonistas, lográndose
PASARÁ A DEFENDELA unha grande actualización
APAIXOADAMENTE dese tempo pasado mediante
un calculado e efectivo uso
da temporalidade verbal.
Salienta a gran capacidade do
autor para poñerse na pel e
pensamentos de dous raparigos,
para construílos con habilidade
e convincentemente, o cal
XORNAL DE GALICIA 10 DE ABRIL DE 2009
demostra un gran coñecemento
do tempo tratado e tamén
da psicoloxía da xente, froito
dun notábel esforzo por
entendela, por asimilar desde a
comprensión a súa maneira de
actuar fronte á vida e a carón do
mundo natural. Especialmente
sorprende a gran riqueza coa
que foi construída Tina, que
no capítulo en que lembra a
primeira experiencia carnal
acada unha densidade de
actualización desacostumada,
fóra dos consabidos tópicos
exaltadores do momento,
habituais na literatura
infantoxuvenil, que tamén
COMO TODA A
NARRATIVA DE
AFONSO EIRÉ, A
HISTORIA NACE DE
VIVENCIAS PROPIAS E
DA ANÁLISE SOCIAL
reivindica o coñecemento
natural dos corpos, moi
diferente ao coñecemento
virtual a que están condenados
os rapaces e rapazas dos días da
imaxe catódica.
‘Os bicos de Tina’, creación
posta ao servizo da recreación,
tanto no senso lúdico
como naquel que apunta a
reconstrucción verbal dun
tempo e dunha sociedade dos
primeiros sesenta do pasado
século que fican na sepia
(observadora, curiosa, inqueda,
indagante) do retrato. Mais isto
tamén pode ser dito ao revés.
É dicir: ‘Os bicos de Tina’, a
recreación posta ao servizo da
creación, neste caso da creación
novelesca, que nos presenta
unha trauma e personaxes de
grande tenrura capaces de levar
ao esgazamento das vestiduras
aos moralistas máis ancorados
na norma rancia. Homenaxe
a un tempo e un modo de
vida. E tamén reivindicación
e protesta porque aos rapaces
se lles permita ter os seus
propios erros, como método
e maneira de garantir futuro
cidadáns capaces de formularse
e atreverse a elixir. 
XORNAL DE GALICIA 10 DE ABRIL DE 2009
As sucias
mans da
crítica literaria
(española)
O autor esboza unha situación pouco menos que catastrófica
na crítica literaria, xa que o modelo defendido fica excluído
dos xornais de maior difusión. POR ISAAC LOURIDO
L     foi
acollido nos cenáculos menos
castizos do sistema literario
español con entusiasmo case
unánime, consagrándoselle ao
seu discurso a representatividade
das posicións menos submisas
aos intereses de mercado
proxectados sobre o literario.
O veterano editor Constantino
Bértolo dá continuidade con
este ensaio a unha liña de
pensamento que denuncia
a homoxeneización e o
empobrecemento da crítica
literaria nos medios de
comunicación, a redución dos
espazos para a independencia
intelectual e as conexións entre
o labor de crítico e os intereses
mediáticos, editoriais e políticos
que o circundan. E hai en todo
o libro unha permanente ansia
de se distinguir das prácticas
hexemónicas, de afirmar un
terreo propio, descontento pola
expulsión das grandes tribunas
e, aínda sen que así se recoñeza,
abrigadoiro dunha conxuntural
e improbábel crítica literaria
española independente e de
esquerdas.
Frente a concepcións románticas
da literatura, e frente ás
(frecuentes e) vaporosas
digresións en torno á calidade e o
valor literarios, o autor concede
a centralidade da súa análise
ás condicións que propician o
dominio dun modelo de leitura
alienante e a mercantilización
das prácticas de produción
e consumo. Neste sentido,
evidénciase a consciencia
das loitas entre grupos pola
fi xación desas condicións
segundo o interese propio,
das imposicións e da violencia
exercidas no nivel simbólico,
da correlación destes factores
con intereses crematísticos
ou das repercusións que esta
rede provoca na configuración
concreta de cada obra.
Aínda que só se atende a
produción narrativa, o libro
aspira dar conta do conxunto
LA CENA DE LOS NOTABLES
CONSTANTINO BÉRTOLO
Editorial Periférica, 2008
256 páxinas
16 euros
da comunicación literaria,
focada nos procesos de leitura,
escritura e crítica. Por medio
dun discurso case-teórico, o
marco de pensamento esbozado
anteriormente semella non
callar con toda a profundidade
e o dinamismo necesario na
análise dos dous primeiros
elementos. Poñamos por caso
a proposta de catro estratos
de leitura que atenderían o
textual, o autobiográfico, o
metaliterario e o político (quen
se atreve a facer o despece?);
ou a desatención da faceta
prescritiva do sistema educativo,
como institución decisiva na
conformación das prácticas de
leitura da comunidade (antes
de chegarmos ao Babelia, xa
levamos demasiadas leccións
aprendidas).
De máis consistencia e proveito
semellan as súas consideracións
sobre a crítica, apartado máis
frecuentemente resaltado
nas leituras dadas a coñecer
deste libro malia só ocupar un
terzo do conxunto do volume.
Cando as xeneralizacións
e as simplificacións, acaso
consubstanciais a certa
concepción do xénero ensaístico
e que planean por todo o
conxunto sen chegar a estragalo,
deixan paso á explicación do
que se entende por crítica e
dos seus deberes, o discurso
de Bértolo cobra maior forza.
Por exemplo, na denuncia e na
Constantino Bértolo
destitución daquelas prácticas
críticas baseadas no xuízo e no
gusto persoal, daqueloutras
sometidas aos intereses
corporativos, ou das que se
constitúen na práctica como
meros textos publicitarios. E na
aposta consecuente pola crítica
como axente contrahexemónico
e irredutíbel ás leis da
mercadoría, e como actividade
de vocación pública, potencial
participante dos asuntos que
atinxen a comunidade e, en
última instancia, negadora
do pensamento único que
naturaliza a idea dominante de
ben común.
Dados estes asertos, o autor
esboza unha situación pouco
menos que catastrófica na crítica
literaria española, por canto
se considera que o modelo de
crítica defendido fica excluído
dos xornais de maior difusión.
Non se atopa aire para respirar
fóra deses espazos, e semella
non asumirse a posibilidade
do marxinal, o periférico ou o
subalterno como enclaves onde
se acumulan as maiores doses
de enerxía contradiscursiva.
Imponse a necesidade, entón,
de colocar a voz de Bértolo
no grupo e posición que
o sistema literario lle
adxudica, e esclarecer as
loitas simbólicas que no libro
se propoñen (consciente
ou inconscientemente),
relacionadas coa conservación
ou recuperación de espazos de
poder en constante disputa.
Con certeza, serían necesarias
coordenadas ben distintas
para a concreción dunha
reflexión análoga virada
sobre o caso galego. Mais
non escasean no ensaio
de Bértolo actitudes e
propósitos saudábeis
para a súa constitución.
Relacionaríanse, por exemplo,
coa superación do medoñento
e paralizador modelo de
normalización cultural e coa
exposición pública, valente
e argumentada de propostas
diverxentes sobre o que debe
ser a literatura galega e todas
as prácticas nela envolvidas.
E coa capacidade de xerar os
debates e a enerxía necesarios
para repensar un proceso
de construción que, ou
se deseña en oposición
ao campo do poder, ou,
simplemente, non será. 
LIBROS I NÓS 5
LER CON NENAS
O soño
dentro do soño
Montse Pena Presas
Con textos de Joxan
Ormanzabal e ilustracións
Iraia Okina, chega Soños de
circo (Faktoría K), unha obra
que acadou en 2008 a II Bolsa
de Álbum Ilustrado (unha
distinción outorgada por
diferentes entidades navarras
para fomentar a creación
neste formato en éuscaro).
A historia que conta parte
dunha situación real e abondo
habitual nos libros infantís:
a protagonista vai coa súa
avoa ao circo, non obstante,
todo cambia cando os trasnos
do sono e do soño aparecen
na viaxe en tren e ambas as
dúas trocan a súa visita ao
circo por cadansúa siesta.
A partir de aí, un profundo
onirismo envolverá tanto
a textos como ilustracións,
converténdose tamén na forza
que mova o relato. Aínda
que o recurso ao soño é unha
das solucións máis habituais
para potenciar ou introducir
a fantasía, Ormanzabal
consegue fuxir do puro tópico
artellando unha estrutura de
“historia dentro da historia”
que provoca a sorpresa final
e que se erixe no elemento
máis orixinal da narración.
As ilustracións xeráronse
partir da técnica do collage,
apostando polas formas
dondas que caracterizan e
dotan de personalidade o
estilo de Okina. Como trazo
singular,
o baleiro
constitúe
un espazo
fundamental
nas mesmas
–moi
especialmente
nos
momentos
SOÑOS DE CIRCO en que
JOXAN ORMANZABAL o texto
Ilustración de I. Okina aposta por
Tradución de S. Calleja arroupar
Faktoria K, 2008 ao maxín–,
32 páxinas coa idea
14 euros de que os
receptores
e receptoras tomen unha
parte activa na lectura e
reconstrúan os soños da
protagonista. Pese a todo, as
fendas que se abren entre
imaxes e palabras nun álbum
de lectura unidireccional
resultan abondas para un
público que precisa, aínda,
ser guiado. 
6 nós I CINE XORNAL DE GALICIA 10 de abril de 2009

Fotograma da cinta Aquele querido mês de agosto, de Miguel Gomes

Bafici, la cita porteña del cine rebelde

El Festival de Cine Independiente de Buenos Aires se consagra en su XI edición como el de mayor audiencia universal, con un cuarto de millón de espectadores.
Bajo la dirección de Sergio Wolf, llegan también las promesas de consolidación institucional. por josé luis losa

Leen bien. Un cuarto de
millón de personas pasaron del
25 de marzo al 5 de abril por las
salas que proyectaron el cine
rebelde, inteligente, provocador,
insólito, que propone el Bafici.
El insólito Bafici, abreviaturas
de Festival Internacional de
Cine de Buenos Aires. Una de
las citas, dentro del panorama
de festivales internacionales,
más difícil de explicar si
no se vive in situ. Riadas de
espectadores bonaerenses,
con aplastante dominio de
la juventud, acudiendo a un
programa que reúne a los
nombres de culto del cine
“de minorías”. De inmensas
minorías. Funciones donde
se agotan con inmediatez las
entradas para ver el cine
de los portugueses Pedro
Costa o Miguel Gomes,
el chileno Raul Ruiz,
la francesa Claire Denis o
las retrospectivas de Jean-
Marie Straub y Danièle
Huillet, de Jean Eustache o
Helena Trestikova. Minorías
travestidas de reyes del
“mainstream”.
El Bafici. La conjura de un
cine que va de la negación de
lo narrativo a la exploración
de la radicalidad política
o el cuestionamiento del
sistema. Películas tantas veces
incómodas o inextricables
desde una perspectiva de la
cultura de masas. Pero en una
sala del Bafici, rebosante, nadie
osa abandonar la sala.
Hace un par de años, la brillante
publicidad del festival la
conformaban una serie de spots
cómicos cuyo lema final era el
mismo: “Si no es para vos, no es
para vos”.
O sea, una provocación que
no hizo más que incitar al
espectador más reacio a entrar
al trapo. ¿Cómo que no es
para mí? Fue en 2007, cuando
la vida del Bafici peligró tras
el inesperado triunfo en el
gobierno de la ciudad de
Buenos Aires del conservador
Mauricio Macri, presidente
del Boca Juniors. Al certamen
lo salvaron las otras “barras
bravas”, las de las decenas de
miles de seguidores de este
festival.
El film ganador
absoluto del festival
fue la portuguesa
‘aquel querido
mês de agosto’
El pasado domingo concluía
la XI edición, bajo la dirección
de Sergio Wolf, con promesas
de consolidación institucional.
Resulta inabarcable la
explicación en detalle de su
elefantiásica programación.
Una sección oficial
internacional que es verdad
que funciona como festival
de festivales, en una colecta,
eso sí exquisita, del cine más
inconformista proyectado
en Cannes, Locarno,
Karlovy Vari, Venecia o
Berlín.
Y así, el film ganador absoluto
del festival fue la portuguesa
‘Aquel querido mês de agosto’,
film de Miguel Gomes que
estuvo en Cannes y viene de
vencer en Las Palmas. Por
cierto, Gomes, tan lejos, tan
cerca, pasea por el mundo su
obra maestra, de Nueva Zelanda
a San Francisco, pero en Galicia
todavía no hay noticias.
En esta misma sección
oficial triunfó el inquietante
thriller rumano ‘Hooked’ y
su actriz, Maria Dinulescu,
que entra en la galería de las
más imaginativas meretrices
de ficción. La chilena ‘Tony
Manero’, con su impagable
psycho-killer que admira
a Travolta y asesina de
manera febril en medio del
pinochetismo. Y la fuerza del
“polar” coreano, la violencia
que expresan sus cintas
de gangsters, fascina en
‘Breathless’.
El Bafici es, también, y de
manera especial, plataforma
del cine argentino para aquellos
que asumen que éste va más allá
de ‘El hijo de la novia’. Sesenta
y cinco películas argentinas
osadas, de las que juegan al
todo o nada, algunas rodadas
con cuatro “mangos”. Ganó una
comedia del absurdo, ‘Castro’.
Y Pablo Agüero, director de
un film experimental, ‘77
Doronship’. Gustó mucho a
algunos y a otros nos provocó
hastío por su pedantería. ‘Todos
mienten’, de Matías Piñeiro.
Este cronista se queda, de
entre el producto nacional,
con ‘Excursiones’, una farsa
agridulce de Ezequiel Acuña
producida por Pablo Trapero y
Martina Gusman, y con ‘Rosa
Patria’, el docu reivindicativo
de Néstor Perlongher, poeta
“maldito”, homosexual
perseguido por los milicos y los
civiles.
Les anoto del resto del
escaparate del festival títulos
aquí descubiertos y que sonarán
pronto: la rumana ‘Elevator’, la
canadiense ‘Al oeste de Plutón’,
la brasileña ‘Filmefobia’, la
chilena ‘Tiempos malos’, la
coreana ‘Daytime drinking’…
¿Cine para minorias? “Si no es
para vos, no es para vos”. Pero
las butacas de las salas del
Bafici, insólito Bafici, están más
solicitadas que las terrazas de
Palermo Hollywood una noche
de sábado de abril porteño,
noche fashion y de necromántico
culto a Raúl Alfonsín. n
XORNAL DE GALICIA 10 DE ABRIL DE 2009
ABR AH A M B OBA , MÚSICO
“Son desas persoas que cando está a
contarlle algo malo aos amigos ironiza”
En ‘La educación’, o seu segundo traballo, cristaliza unha linguaxe narrativa e musical que se ben utiliza a tristeza como estética, move tamén outra clase
de sentimentos pola súa elegancia e beleza. UNHA ENTREVISTA DE CARLOS GONZÁLEZ BARREIRO FOTO: XDG
O vigués David Cobas iniciou
con pouco máis de vinte anos
unha viaxe artística que tivo
parada en Valencia, Barcelona e
agora Madrid. Tres cidades, tres
proxectos: Tedium, Belmonde
e Abraham Boba. Con cada
nova aventura foi madurando
unha concepción da música que
recorda a contadores de historias
como Paolo Conte ou a estetas do
pop como Serge Gainsbourg. Até
que como Abraham Boba acadou
as ferramentas para convertirse
nun artista cunha visión
completamente persoal, con selo
propio. Vén de publicar o seu
segundo traballo, ‘La educación’
(Limbo Starr, 2009).
Ademáis da riqueza instrumental,
a súa música destaca polas letras,
que o colocan nese espazo dos
músicos con consideración de
literatos. O seu interese pola
literatura vai máis alá da escritura
de cancións?
Interésame moito como
instrumento de aprendizaxe.
Ultimamente o que máis leo son
contos e relatos curtos, non son
moito de poesía ou de ensaio.
Os relatos interésanme porque
cando vin a vivir a Madrid
comecei a escribir contos, que
polo momento quedan como algo
para min. Leo bastante literatura
americana, realismo sucio;
Carver é dos meus escritores
favoritos. Aínda que tamén tiven
unha época na que lin moito a
André Bretón ou a Alfred Jarry.
Ten comentado os seus referentes
musicais, pero, cales son como
letrista?
Sempre me gusta decir que
funciono por acumulación. Non
escribo pensando en utilizar a
forma de expresarse dun autor
en concreto. O que me interesa
é misturar cousas doutros
compositores de cancións xunto
con ferramentas literarias e unha
forma de falar coloquial.
Escribe cancións para ter a última
palabra nas súas relacións, para
decir o que non se atreveu nun
momento determinado da súa
vida?
Non o quero ver como unha
forma de ter a última palabra.
Creo que é para contar
experiencias, non para vingarse
ou como resposta a alguén.
As cancións permiten dicir as
cousas dunha maneira diferente,
que non queden só en algo
pasaxeiro. Pero é importante
contalo dende a distancia, sen
facer onanismo; busco que a
xente sinta empatía co que conto.
Os seus cambios de rumbo a
nivel artístico teñen moito que
ver cos seus cambios de cidade.
‘La educación’ é o seu primeiro
traballo en Madrid. Iso quere dicir
que é unha ruptura con respecto
ao seu traballo anterior?
O anterior era un primeiro
disco, con todo o que iso supón.
Tiven que escoitalo de novo
non hai moito, e paréceme máis
frío que este. Nótase que non
tocara en directo coa banda
antes de gravalo. En cambio, ‘La
educación’ está escrito durante
unha xira. Iso fi xo que fora
moito máis cálido. Ademáis está
gravado en analóxico. En canto
á temática, pode que sexa un
chisco máis serio ca o anterior,
que xogue menos coa ironía e o
humor. Agora lembro a etapa na
que compuxen estas cancións,
ao final da miña estadía en
Barcelona, e foi un momento no
que non tiña moito humor. De
todos os xeitos, eu son desa clase
de persoas que cando conta algo
malo aos seus amigos ironizo
moito e doume moitas labazadas
a min mesmo.
O tono nostálxico que soen ter
as suas cancións, bebe deses
continuos cambios de cidade?
Pode ser. Son unha persoa que
esquece axiña certas cousas,
pero hai outras que non levo ben
deixalas atrás. Por iso pode ser
que sempre teña ese punto de
vista nostálxico e melancólico.
Por outra banda, a música
que me gusta sempre ten un
compoñente triste. Non me
refiro a que sexa deprimente,
pero si a que xoga con cousas
como utilizar tonalidade maior
ou acordes maiores, que se
supón que son os das cancións
alegres, e historias con certos
Abraham Boba
puntos de tristeza. Gustanme
eses choques.
Vostede conecta cunha forma de
canción de autor que se cultivou
moito en Francia ou en Italia, pero
que aquí non ten moita tradición.
Cre que pode ser por mor da
escasa formación musical dos
artistas destas latitudes?
Non sei, pero tamén terá que ver
con que neses países, incluso
no ámbito anglosaxón, hai máis
tradición. A min interesoume
moito a música francesa nun
momento determinado, pero
non sabería decir se hai moito
diso no meu son. Quizais este
sexa un disco máis inglés ca o
anterior.
Foi unha parte importante no
último traballo de Nacho Vegas
e agora é un dos seus músicos
de directo. Como valora esa
experiencia?
MÚSICA I NÓS 7
CRÍTICA
LA EDUCACIÓN
ABRAHAM BOBA
Limbo Starr, 2009
CD
Voz alta e clara, que Abraham
Boba ten moito que decir.
Once cancións sobre a
chama do amor, nalgúnhas
retratada cando está a piques
de esvaecerse e noutras
queimando coa forza do
forno dunha refinería; aínda
que dominan os ambientes
de desencanto. Temos aquí
un disco que desperta ao
romántico que todos levamos
dentro, cun ambiente doutra
época e uns arranxos que
empurran as excelentes
letras, engalanandoas sen
afogar. Porque David Cobas
adicou moito tempo a estudar
composición, pero o aceno
realmente persoal da súa
música está nas súas historias.
Con escenarios ou nomes que
levan a imaxinar o Berlín de
entreguerras, Nova York na
época da Lei Seca ou o París
das Vangardas, pero con
historias coas que se sentirán
identificados todos os que
xogan a namorarse. El fuxe do
abismo ficcionando as súas
guerras cotiáns de temas do
amor. E nos disfrutamos coa
súa ollada persoal, da que temos
unha declaración estética en
“Hagamos algo antes e morir”,
cando dí: “Hay un rincón entre
el drama y el humor”.
Moi enriquecedora. A nivel de
estética musical temos moitas
cousas en común. El necesitaba
un pianista para a gravación do
seu último disco, probamos e
seguimos despois coa xira. Está
sendo impresionante. Teño a
sorte de recoller os froitos de
moitos anos de traballo, tocar en
salas grandes e cun público que o
segue con fidelidade.
Actúa o 30 de abril no Auditorio
da Universidade en Lugo. 
NÓS Director: Jose Luis Gómez Coordinación: Iago Martínez Maquetación: María Sabarís Redacción: Rúa Galileo Galilei, 4B Polígono Industrial A Grela. 15008 A Coruña / 981 100 650 nos@xornaldegalicia.com

Xornal de Galicia S U P L E M E N TO D E C U LT U R A 10 D E A B R I L D E 2 0 0 9. N Ú M E R O 1 8

Cambios no Ministerio de Cultura I Antón Reixa

Creadores e ministros
Teño unha sensación contraditoria a propósito do recente cambio no Ministerio de Cultura no goberno de España.
Angeles González Sinde substitúe ao galego César Antonio Molina. Ambos os dous coinciden na común identidade de seren
creadores. Coñezo profesionalmente a Sinde, por ter sido coprodutor do seu último filme, “Una Palabra Tuya”, e coñezo
emocionalmente a Molina por compartirmos a galeguidade e a condición de poetas pluriempregados.
Comecemos por César Antonio Molina. Chegou ao ministerio despois dunha frutifera a produtiva traxectoria como xestor cultural,
un oficio que require máis talento creativo do que se supón. Primeiro, como cabeza do Círculo de Bellas Artes de Madrid e que
logrou converter nunha activa referencia como organización cultural, amais de superar os problemas económicos da sociedade.
Desde Molina, amais da apacible cafetería, hoy outras moitas boas razóns para frecuentar en Madrid o Círculo. Despois do Círculo,
no Instituto Cervantes soubo implementalo como unha eficaz plataforma da cultura española no mundo, creando novas sedes,
elevando o perfil e o nivel dos directores en cada país, arrodeándose dun equipo dinámico e sendo, ademais, respectuoso coas
identidades culturais de España de expresión non castelá. No ministerio se encontrou cunha lei do cinema que a súa antecesora,
Carmen Calvo, negociara agónicamente co sector, co resto do goberno e cos operadores de TV privada. Correspondíalle a
Molina desenvolvela e aplicala,
pero o máis relevante da lei, as
desagravacións fiscais, quedan
sen unha operativa clara, non
son bos tempos para abrandar
a fiscalidade. Por outra parte,
a ningún goberno lle resulta
fácil tácticamente xestionar
a hositilidade dos medios de
comunicación privados, que
presentaran un recurso en
Europa contra a lei, desestimado
só hai unhas poucas semanas. Os
demais problemas desa lei teñen
que ver coa xenética da propia
norma, moi pouco permeable
ao fenómeno da dixitalización
e a súa incidencia na industria
audiovisual. Pero o que parece
estar na parte máis sensible que
puido afectar ao seu cesamento,
ten que ver co pouco cinismo
político e o exceso de sinceridade
que empregou na destitución
de Rosa Regás na Biblioteca
Nacional e, sobre todo, na
confrontación co Ministerio de
Asuntos Exteriores no control da
xestión do Instituto Cervantes.
Non parece moi lóxico que por
moi internacional que sexa a
acción do Cervantes teña que ser Fotograma da cinta Una palabra tuya, dirixida pola nova ministra de Cultura, Ángeles González Sinde

a diplomacia a que hexemonice

unha boa parte das decisións
sobre esa relevante política cultural.
Con todo, teño a impresión que César Antonio e o seu brillante equipo asumen a súa nova situación como unha liberación e
creo que os demais recuperamos para a “vida civil” un singular creador e un proactivo xestor cultural.
O máis parecido que ten feito Angeles Sinde na súa vida anterior é a presidencia da Academia de Cine e non é pouca nin mala
experiencia. O xogo de sensibilidades e intereses que entran en xogo na Academia ten moita semellanza cos intereses creados
que vai ter que conciliar e cohesionar no ministerio. Ängeles é unha persoa moi ecuánime, transparente e independente nas
súas decisións. Coñecina con “O Lapis do Carpinteiro” no festival internacional de Mar Del Plata. Ela formaba parte do xurado
e durante os días do festival esquivounos de forma evidente ao equipo da película para que non a contaminaramos. Finalmente,
o filme obtivo o premio do público e o de mellor actor pero, sobre todo, fomos testemuños desa pulcritude exquisita de Sinde
que tan ben lle vai vir como ministra. Como coprodutor de “Una Palabra Tuya”, constatei que con moi pouco orzamento e
moito talento (o dela, o de Elvira Lindo e o dos actores) é capaz de grandes cousas. No ministerio terá que facer moito cun
orzamento de crise.
Na primeira liña, e xa desde o primeiro dia, Sinde ten que afrontar a aplicación real da lei do cine e, nomeadamente, o grave
problema da piratería. Non pode ser que no momento da historia no que máis individuos consumen máis produtos musicais
e audiovisuais, a industria cultural estea en crise con graves problemas para os creadores e o emprego no sector. Na base dese
gran conflito coinciden tamén as mesmas razóns que explica que no que en América se chama industria do entretemento e
“show business”, en Europa chamámoslle “industrias culturais”.
Post scriptum: Angeles, non esquezas transferir as bibliotecas. l