Minimalistyczna symfonia o Ameryce w czterech odsonach

Od piciu lat w muzycznym krajobrazie Warszawy znaczc pozycj wypracowuje sobie projekt Playback Play, ktrego szst ju edycj gociy w tym roku podziemia klubu Powikszenie. Jego celem jest promowanie midzynarodowej wsppracy artystw o bardzo zrnicowanych muzycznych korzeniach i inspiracjach. Tegoroczne wydarzenia skupiay si na nieoczywistych pograniczach muzycznego minimalizmu: amerykaoskiej tradycji bluesowej z jednej i kulturze sowa mwionego z drugiej strony. Chod mogoby si wydawad, e sfery te o wiele blisze s sobie nawzajem ni majcej stanowid punkt styczny muzyce minimalistycznej, cztery dni doskonaych eksperymentalnych koncertw wskazay na istnienie niespodziewanie licznych zbienoci midzy pozornie odlegymi tradycjami. Do odczytywania owych wzajemnych inspiracji zachcaa sama struktura eventu przemylana niczym muzyczna kompozycja wiodca od instrumentalnych pereek minimalu i bluesa, poprzez utwory tekst zawierajce i przez tekst zdominowane, po zamykajc ostatni koncert poetyck recytacj a capella. Przemylana konstrukcja Playback Play #06 nie robiaby moe tak duego wraenia, gdyby nie udzia doskonaych artystw, zgromadzonych przez kuratora projektu Michaa Liber. Wykonawcw zagranicznych mistrza gitary i nietuzinkowego wokalist Davida Grubbsa, charyzmatycznego gawdziarza Petea Simonellego, doskonale operujcych zarwno dwikami z pogranicza ciszy jak i muzycznym haasem Davida Maranh i Andre Belfiego wspierali twrcy z Polski: konstruujcy muzyczne mosty midzy przeszoci a teraniejszoci DJ Lenar, odpowiedzialna za oniryczn atmosfer niektrych utworw Gosia Penkalla, wnoszcy w minimalistyczny setting ogromne bogactwo dwikw Micha Biela i Miron Grzegorkiewicz, wiolonczelistka Agnes Szelg, ktrej nieobecnod trzeciego dnia koncertw bya wyranie odczuwalna. Polem do popisu dla artystw by zrnicowany repertuar klasyczne niemal kompozycje przeplatay si z eksperymentami i improwizacjami, dziea muzycznej awangardy traktowane byy z lekkoci coveru, za mniej kanoniczne utwory odtwarzano z pen pieczoowitoci; wrd adaptowanych tekstw pojawiay si nowe wiersze, stare dzienniki, zamieszczone w internecie instrukcje znikania. W efekcie cykl koncertw skada si w muzyczny wykad z kulturowej i spoecznej historii Ameryki. [http://www.youtube.com/watch?v=tkQ5_AOLJ1A] Dwa minimalizmy Czterodniowej amerykaoskiej symfonii przywiecaa muzyka minimalistyczna, a w zasadzie dwa jej bieguny. Poprzez dobr twrcw i kompozycji, Playback Play przesiknity by estetyk muzyki minimalistycznej w klasycznym, wypracowanym w Nowym Jorku lat 60-tych, rozumieniu w utworach i aranacjach pojawiay si wic repetycje, operowanie zawon fraz, moduowa i addytywna konstrukcja kompozycji, a nawet wycieczki w stron stanowicej prapocztki nurtu muzyki droneowej. Zarazem jednak w wielu muzycznych interpretacjach cyklu pojcie minimalizmu nabierao bardziej dosownego i intuicyjnego, a mniej konceptualnego charakteru: bazowao na strukturalnej prostocie (podczas gdy klasyczne kompozycje minimalizmu s nieraz, wbrew nazwie, bardzo zoone), redukcji rodkw formalnych, eksperymentach z dwikami na granicy syszalnoci i

wiadomie wypracowywan monotoni. Minimalistyczna bya wreszcie sama konwencja kameralnego koncertu dla kilkudziesiciu suchaczy. Te dwa minimalizmy rezonuj take we wczesnej muzyce bluesowej, majcej swe pocztki na poudniowoamerykaoskich plantacjach kooca XIX wieku ona take, jak klasyczny minimalizm, operuje powtrzeniem i bazuje na prostej moduowej strukturze, ograniczajc zarazem do minimum wykorzystywane instrumentarium i zawajc zdominowan przez zestaw charakterystycznych blue notes skal dwikw. rda bluesa le w sowie mwionym, recytowanym, piewanym, w plantacyjnych przypiewkach i ulicznych nawoywaniach, w melancholijnych, pozbawionych muzycznego akompaniamentu piewnych opowieciach zachodnioafrykaoskich minstreli. Z tej etnicznoci a take z muzycznych i dwikowych tradycji Indii i Dalekiego Wschodu od pierwszych dni czerpie z kolei znaczna czd amerykaoskiego minimalizmu. Wanie z powodu tych multietnicznych inspiracji naraa si on u swoich wspczesnych na zarzuty o prymitywizm, narkotyczn transowod, zostaje zdiagnozowany jako naczelny objaw upadku zachodnich wartoci. Chod zdecydowan wikszod tego typu zarzutw naley uznad za chybione, to stosunek minimalizmu do kulturowego i historycznego dziedzictwa Zachodu jest istotnie problematyczny. https://www.youtube.com/watch?v=HthOPHnIKns Communist countries do better Na amerykaoskie zmagania z przeszoci w interesujcy sposb wskazywa dobr interpretowanych podczas Playback Play #06 tekstw rwnie przemylany jak konceptualna warstwa muzyczna festiwalu. Od etnomuzykologicznych dziennikw badacza amerykaoskiego folkloru i pioniera muzykologii Johna Avery Lomaxa, dokumentujcych jego podre po USA okresu midzywojnia, poprzez poetycki song-writing Harryego Partcha i Petea Simonellego, po fragmenty opublikowanego anonimowo w poowie lat 90-tych przewodnika Vanishing Point: How to Disappear in America, wykorzystane podczas cyklu koncertw teksty obejmoway ca powierzchni tego kraju-kontynentu, mierzyy si z jego histori i wspczesnoci, amerykaoskimi tradycjami i stereotypami. Sowo mwione, ktre pojawio si drugiego dnia koncertw, niemal od razu zaczo wybijad si na pierwszy plan jak w fascynujcym wykonaniu niepokojcego Graduation Henryego Flynta przez Davida Grubbsa, ktrego gos zdawa si odrywad od muzyki, podkrelad wasn niezalenod i nieprzystawalnod do awangardowo-folkowego akompaniamentu. Zaskakujc sztucznod zestawienia sowa mwionego i muzyki Grubbs jeszcze silniej wyzyska podczas interpretacji fragmentw Vanishing Point jego przeadowana, nienaturalnie przyspieszona, mechaniczna mowa imitowaa zarazem radiowego spikera z lat 70-tych, jak i repetytywne struktury stosowanego przez DJ Lenara samplingu i samego minimalizmu. Jednak gosem, ktry cakowicie zdominowa interpretowany tekst, towarzyszc mu muzyk, a take publicznod, by charyzmatyczny gos Petea Simonellego jego skupiona powaga przechodzca w ekstatyczne, emocjonalne deklamacje suchych, instruktaowych fragmentw Vanishing Point robia niesamowite wraenie i pozostawaa ze suchaczami jeszcze dugo po zakooczeniu koncertu; rozwijajcy si stopniowo rytm recytacji przywodzi na myl zachowane nagrania deklamujcego Skowyt Allena Ginsberga. Skojarzenie z tradycj Beat Generation, jak niemal wszystkie pojawiajce

si podczas koncertw skojarzenia, jest nieprzypadkowe: pokolenie przemierzajcych Stany buntownikw, awanturnikw i anarchistw, ich odwrt od historii, tradycji i spoeczeostwa, szybko stay si jednym z najwaniejszych amerykaoskich mitw z tymi za prbowali si mierzyd wystpujcy w Powikszeniu twrcy. Std te wzia si potrzeba zwrcenia si do minimalizmu, bdcego jak w kontrowersyjnej kompozycji Different Trains Stevea Reicha scen czenia osobistego z politycznym. Pytanie, ktre zdawa si stawiad tegoroczny Playback Play, byo pytaniem o napicie midzy zakorzenieniem minimalizmu w przeszoci i jego statusem muzyki dokumentalnej Ameryki, a wynikajcym z akcentowania formalnej strony kompozycji rysem eskapistycznym nurtu, trafnie podkrelonym przez tekst Vanishing Point: How to Disappear in America. http://www.skeptictank.org/hs/vanish.htm Elitarny egalitaryzm? Ambiwalentny stosunek do amerykaoskiej historii, a take szerzej rozumianej problematycznej przeszoci Zachodu, jest tylko jedn ze spoecznych kwestii nieodcznie zwizanych z pograniczami muzyki minimalistycznej inn jest problem pozycjonowania reprezentujcych je twrcw na skali inkluzywnoci-hermetycznoci. Ciekawym tego przykadem jest Henry Flynt, kompozytor-filozof, zwizany z Fluxusem aktywista antysztuki, radykalny przeciwnik imperializmu i europejskiej hegemonii w muzyce, reprezentowanych wedug niego przez twrczod Karlheinza Stockhausena, przeciwko ktrej organizowa w pierwszej poowie lat 60-tych liczne protesty. Deniem Flynta jest dowartociowanie pozaeuropejskich muzycznych estetyk, zwaszcza amerykaoskich tradycji etnicznych: bluesa i country/hillbilly. Chod stara si im podporzdkowad swoj twrczod, nie jest w stanie wyzwolid si z nawykw klasycznej muzycznej edukacji odebranej w modoci ostatecznie jego kompozycje staj si awangardowym hillbilly, ktry w odbiorze realnych mieszkaocw amerykaoskiej prowincji rni si od lokalnej folkowej twrczoci. W efekcie Flynt pozostaje rozdarty midzy egalitarnymi deniami, a elitarnym statusem tworzonej przez siebie muzyki. Podobny problem napotykamy mwic o bluesie: interpretowanym z jednej strony jako autentyczna etniczna muzyka wyrastajca bezporednio z zachodnioafrykaoskich tradycji wokalnych, z drugiej za jako przejaw, czy wrcz strategi, kulturowej adaptacji niedawnych niewolnikw (za moment przeomowy dla rozwoju bluesa uznaje si Proklamacj Emancypacji) do biaych amerykaoskich standardw indywidualizmu adaptacji o tyle skutecznej, e sama zostaa wkrtce przez dominujc kultur przechwycona i inkorporowana we wasne struktury. Blues, ktry jeszcze przed drug wojn wiatow by muzyk polityczn, gosem wykluczonych i opresjonowanych, od lat 50-tych zmienia si w jeszcze jeden nurt amerykaoskiej muzyki rozrywkowej, w ktrym etniczne tradycje szybko zostaj znieksztacone przez zachodnie struktury harmoniczne. Przy wszystkich podobieostwach oraz bardziej lub mniej wiadomych nawizaniach midzy eksperymentalnym minimalizmem lat 60-tych a minimalizmem bluesa, jedna rnica pozostaje ostatecznie nie przezwyciona: skromnod i prostota muzyki bluesowej wynika z realnych spoecznych i ekonomicznych ograniczeo; nowojorskie eksperymenty z redukcj i repetycj to muzyka etniczna kultury dominujcej: minimalizm przesytu.