2011

Aqata Kristi
Ba nazirin ourlanmas...
Tannm yaznn, baqa xarici yazarlarn povest v hekaylrinin Azrtbaycan dilin edilmi trcmlrdn ibart yeni elektron rqmsal kitab. Yeni Yazarlar v Sntilr Qurumu il www.kitabxana.net Milli Virtual Kitabxanann e-nri N 59

ngiliscdn evirni: Camal Zeynalolu

01.07.2011

[ ]

www.kitabxana.net Milli Virtual Kitabxanann Tqdimatnda

Aqata Kristi

Ba Nazirin ourlanmas
ngiliscdn evirni: Camal Zeynalolu

Elektron kitab
YYSQ - Milli Virtual Kitabxanann e-nri N 59 (2011)

Redaktoru v e-nr hazrlayan: Aydn Xan (bilov) - yazar-kulturoloq YYSQ - Milli Virtual Kitabxana

Bak 2011

Aqata Kristi

Ba nazirin ourlanmas

ngiliscdn evirni: Camal Zeynalolu

Bak - 2011

Az2
----------

2011 BBKC 63

Aqata Kristi C 63 Ba nazirin ourlanmas

(Trcmlr toplusu kitab)

ngiliscdn evirni: Camal Zeynalolu Ryi: Kamran Nzirli, filologiya elmlri namizdi Bak, Yaz nriyyat 2011, - 141 sh.

5204000101 (450) C ------------------------------ 04 -11 qrifli nr M - 656 - 2011

C.Zeynalolu

Aqata Kristi
----------------------------------

/ngiltr/
Onu "cinaytlrin kralias" adlandrrdlar, amma znn baqa "lm hersoginyas" titulu xouna glirdi.. Ginnesin Rekordlar kitabnda onun srlri 103 dild 2 milyard nsxd ap olunub. O, dnyada n ox oxunanmllifdir. 1890-c il sentyabrn 15-d ngiltrnin Devonir qraflnda anadan olan Aqata aild nc vlad idi. Ktbeyin, astagl olduuna gr valideynlri onun hyatda he ny nail olmayacan dnr v n yax halda uurlu ail hyat quracana inanrdlar. Glck yaznn uaqlq illri tnhalq iind keib - dostlar yox idi, bacs v qarda ondan yaca ox byk idilr, ilk thsilini is evd almd. Bu, bir trfdn onun fantaziyasn stimulladrr, digr trfdn is csartsizliyini artrrd. Aqata sonrak thsilini ngiltr v Fransann zl thsil ocaqlarnda alr. O, musiqi il ciddi mul olur, eir v hekaylr yazr, onlardan bzilrini mxtlif jurnallara gndrs d, he biri nr olunmur. Eyni aqibt onun ilk srini - "Shra zrind qar" dagzlyirdi. Aqata "Staylsda sirli hadis" ilk detektiv romann byk bacs il mrc girrk yazb. Bacs iddia edirdi ki, yax detektiv yazmaq tindir. Aqata kitab yazsa da, uzun mddt nr eltdir bilmir. Romann ap etmyi alt nriyyat rdd ets d, yeddincisi risk eldi. Yalnz 2 min

nsx satld, yaz kiicik qonorar - 25 funt-sterlinq ald. "Detektiv kralias"nn douluunu geni ktl hiss etmdi. Aqatann "Sirli dmn" adl kitab 1922-ci ild apdan xr. Aqata dnr ki, qadn detektiv yazar oxucular trfindn yax qarlanmayacandan zn baqa txlls gtrsn. Amma nair onun z adnn saxlanmasna tkid etdi. nki Aqata ad nadir v yadda qalan idi. 1926-c il Kristi n uursuz oldu. Oxucular, tnqidilr, bzi yaz kolleqalar onun Rocer Ekroydun lm romannn novatorluunu qbul etmdilr. Kitabda hadislr cinaytkarn dilindn danlrd, bu da klassik detektiv janrnn qanunlarna zidd idi. Bundan baqa, Aqatann anas rhmt getdi, hyat yolda Ari is baqa qadna aiq olduunu bildirdi. Htta qzlar Rozalinda bel atasn aild saxlaya bilmdi. Yolda trfindn atldn yrnn Aqata bir il onun geri qaydacana mid edirdi. Bu ba vermynd o, intiqam almaq mqsdil cmiyyt detektiv yazar kimi unikal qabiliyytlr sahib olduunu nmayi etdirmy qrar verdi. Kristi gcl qadn idi v 1926-c ild ba vern hadislr onun i qabiliyytin tsir elmdi.. Hmin il o, "Vikarinin evind lm hadissi" romann yazd. Bu srd Aqata ilk qadn hvskar detektiv personajn miss Marpl yaratd. 40-c illrd Aqata bir sra romanlar, radio v teletamaalar, film ssenarilri yazd. stedadl yaznn bel intensiv yaradcl ayrlqla izah edilirdi. nki hyat yolda kinci Dnya mharibsi illrind Trkiy, Suriya v Misird qald. Aqata is lksinin tin gnlrind artq yal olmasna baxmayaraq, yenidn hospitala ilmy getdi. Bu dvrd o, iki srinin lyazmasn bank seyfind saxlad: "Prd" - Erkl Puaronun son ii v "Miss Marpln son thqiqat". Onun hrktini izah edn bir ne versiya var idi. Bzilri dnrdlr ki, Aqata onu bezdirn iki qhrmanndan yaxa qurtarmaq istyir. Amma sl izah onun srlril birg seyf qoyduu vsiyytnamsind idi. Mharib illrind Aqata mllif hququ v yaxnlarnn taleyini dnrd. lmndn sonra Prd srindn gln glir qzna, ikinci srin gliri is rin qalmal idi. 1955-ci ild Amerika detektiv yazarlar assosiasiyas Aqataya tarixd ilk olaraq detektiv dbiyyatnn Qrand-masteri adn verdi. 60-c illrd Kristi n ox nr olunan ingilisdilli mllif oldu. 1975-ci ild oxucular mhur belikal xfiyynin dnyasn dyidiyi "Prd" srini oxudular. Erkl Puaronun yaradcs z qhrmanndan bir ne ay sonra vfat etdi. Hmin ilin qnda o, xstlndi v 1976 -ci il yanvarn 12-d 86 yal yaz vfat etdi. Onun "Miss Marpln son thqiqat" sri lmndn sonra iq z grd.

Ba nazirin ourlanmas
ndi mharib v mharibyl bal btn msllr kemid qalb; mn risk edrk milli bhran zaman ba vermi bir hadisd dostum Puaronun oynad mhm rolu dnya ictimaiyytin atdrmaq istyirm. Bu sirr ox mhkm qorunub saxlanmd. He bir mtbuat z grmmidi. Ancaq indi bunun sirr olmasna o qdr d ehtiyac yoxdur; dnrm ki, biz ngiltrni byk bir flaktdn xilas etmi dostum Puaronun heyrtlndirici alna bu lknin borclu olduunu aq-akar grcyik. Bir axam yemkdn sonra - tarixi gstrmycym: bu slh danqlar keiriln mddtd olmudu - mn dostumla onun otanda oturmudum. lil olduum n ordudan trxis olunmudum, dostum Puaronun yannda zmn kiicik bir muliyyt tapmdm. Hr axam yemkdn sonra Puaronun

apard hr hans maraql ilrdn danmaq, onu dinlmk mnimn artq adt haln almd. Dostumla ngiltrnin Ba Naziri- Mister David Mak Adamn hyatna qsd etmk chdi haqqndak sensasiyan aydnladrmaa chd gstrirdim. Bu mlumat qzetlrd drc edilmidi; Ba Nazirin qrib trzd aradan xmas, gllnin onun yanan yalayb kemsi haqqnda is he bir tfrrat verilmmidi. Mn el hesab edirdim ki, bizim polis qaydann bel kobudcasna pozulmasna yol verdiyi n xcalt kmlidir. Mn yax baa ddm ki, alman agentlri ngiltrd bel bir naliyyt risk etmk arzusunda olacaqdr. Dyn Mak z partiyas da onu bel adlandrrd, Sakit Okean tsirinin genilndirilmsin qar grgin v aq- aydn mbariz aparmd. O, tkc ngiltrnin Ba Naziri deyil, el ngiltrnin z demk idi. Danqlarda sas mqsd Britaniyan tsir dairsindn xarmaq v ar zrb endirib, iflic etmk olacaqd. Puaro boz kostyumunu tmizlmkl mul idi. O, hmi q geyinrdi. ndi otan havas benzin iyi il dolmudu, Herkuli Puaronun ba alvar tmizlmy qardndan mn bir el diqqt vermirdi. - Dostum, dz, sn qulaq asram. Birc dqiq, limdki ii qurtarram. Paltarda ya lksinin olmas yax deyil. Onu daha yax benzin tmizlyir. O, dodaqlarn trptdi. Mn glmsyrk baqa bir siqaret aldrdm. - Maraql bir ey yoxdur?- bir-iki dqiq kendn sonra sorudum. - Mn - nec deyrlr- xadimy z rini tapmaa kmk etmliym. tin idir, bunun n fakt lazmdr. Alma bel bir fikir glir ki, onu tapanda r, o qdr d mmnun olmayacaq. Sn n dnrsn? Mn is ona rbt bslyirm. O, el bir adamdr ki, tcrid olunduu n zn gizltmidir. Mn gldm.

- Nhayt! Ya lksi artq oxdan gedibdir! Mn indi snin vziyytin aydndr. - Mn sndn soruurdum ki, MakAdama qar edilmi qsd bard n dnrsn? - Uaqlqdr!- Puaro cavab verdi.- Bunun ciddi olduunu qbul etmk kimin ns tin ola bilr. Ax nec ola bilr ki, gll hdf dymyib? Bu vvlcdn dnlm plandr. - Bu, ld olunacaq mvffqiyyt ox yaxn olmudu, - dey mn dostuma xatrlatdm. Puaro narahat halda llri il ban tutdu. O, ns demk istyirdi, bu zaman ev sahibsi ban qapdan xararaq, iki centlmenin Puaronu grmk istdiyini bildirdi. - Ser, onlar adlarn demdilr, sadc olaraq dedilr ki, bu ox mhm msldir. - Qoy glsinlr, - dey Puaro lindki boz alvarn qatlayaraq, knara qoydu. Bir azdan Puaronu grmk istynlr otaa daxil oldular. Mn onlar grn kimi tandm. Onlardan biri Lord Esteyr - mumi palatann rhbri, ikincisi is Mister Bernard Doc- hrbi katibliyin zv, Ba Nazirin n yaxn dostu idi. - Cnab Puaro,- dey Lord Esteyr mn baxaraq trddd etdi,mnim iim xsidir. - Siz kapitan Hastinqs qarsnda srbst dana bilrsiniz,- dey Puaro ba il onlarla qalmama iar etdi, - ancaq onun bu sahd drin sritsi olmamasna baxmayaraq, mn Hastinqsin fikri il razlaram. Lord Esteyr hl d trddd irisind idi. Ancaq Mister Doc sakitliyi pozdu: - Yax, glin davam edk! Onsuz da gec-tez ngiltr bu bard bilck. Vaxt is gzlmir. - Buyurun, ylin, cnablar!- Puaro nzaktl onlara yer gstrdi, - Siz bu byk stulda ylin, Milord?! Lord Esteyr astaca sz balad: - Siz mni tanyrsnz?

- lbtt, mn kiik killi qzetlri oxuma xoalyram. Mn sizi nec tanya bilmrm? - Cnab Puaro, mn bura ox hmiyytli bir i haqqnda mslht almaa glmim. Ancaq bunu tamamil gizlic sorumalyam. - Siz Herkuli Puaro il danmaq istyirsiniz? Mn daha he bir ey dey bilmrm,- mn ibarli trzd dillndim. - Bu, Ba Nazirin ii il laqdardr. Biz xlmaz vziyytd qalmq. - Lap bamz itirmiik!- Mister Doc lav etdi. - Onda yara ciddidir?- mn sorudum - Hans yara? - Gll yaras. - A, onu deyirsiniz!- dey Mister Doc sbi halda dedi,- O, oxdank msldir. - Hmkarmn dediyi kimi,- Lord Esteyr davam etdi,xobxtlikdn o i yax qurtarb, gll yan keibdir. Mni daha ox ikinci chd narahat edir. - Onda bu id ikinci chd d olmudu? - Bli, baxmayaraq ki, eyni idir, ancaq Mister Puaro, Ba Nazir yoxa xbdr. - N?! - Onu ourlayblar! - Ola bilmz! mn hycanl halda qqrdm. Puaro mn pki bir nzr sald. Bu, o demk idi ki, mn azm yumum. - Adama el glir ki, bu he cr ola bilmz, ancaq tssfl bildirirm ki, bu dorudur, - dey Mister Doc davam etdi. Puaro Mister Doca baxd. - Siz indic dediniz ki, vaxt gzlmir. Siz bununla n demk istyirsiniz? Onlar bir-birlrin baxdlar, sonra Lord Esteyr dedi: - Mister Puaro, siz Mttfiqlrin Konfransnn keirilmsi gnnn yaxnlamas haqqnda eitmisinizmi?

10

Dostum ban yralad. - Bu konfrasn harada v n vaxt keirilmsi haqqnda hllik he bir mlumat verilmyibdir. Ancaq bunu mtbuatdan gizlin saxlanlmasna baxmayaraq, diplomatik idarlrd ham bilir.. Konfrans sabah - cm axam - Versalda keirilmlidir. ndi siz bilirsiniz ki, nec tin vziyyt yaranmdr. Mn sizdn gizltmirm.Ba Nazirin bu konfransda itirak hyati bir zrurtdir. Sakit okean tbliat lkmizdki alman casuslar trfindn xeyli gclndirilmidir. Bu hamnn fikridir ki, konfransdak fikir dyiknliyi yalnz Ba Nazirin gcl xsiyyti altnda mmkn ola bilr. Onun bu konfransda itirak etmmsi is n byk ciddi nticy , yni slh n tin thlk yaranmasna gtirib xara bilr. Onun yerin gndrilsi is he kimimiz yoxdur. ngiltrni yalnz o, tmsil ed bilr. Puaronun sifti ciddi grkm almd. - Sizc, Ba Nazirin ourlanmasna sas sbb onun konfransda itirakna mane olmaqdr? - Mn buna daha ox minm. O, Fransaya gedrkn yoxa xbdr. - Konfrans keirilmidir? - Sabah gec saat 9-da. Puaro cibindn saatn xarb baxd. - ndi doqquza on be dqiq qalr. - yirmi drd saatdan sonra... Mister Doc fikirli halda dillndi. - On be dqiqni d yaddan xarmayn, bu da hmiyytlidir. ndi bunu bilmk lazmdr. Nazir ngiltrd, yoxsa Fransada ourlanbdr? dey Puaro lav etdi. - Fransada. Mister Mak Adam Fransaya bu shr keibdir. O, axam Ba komandann qona olmal, sabah is Paris yola dmli idi. Ba Nazir Kanal eskadra minonosunun maiyti altnda kemidi. Onu Buloyn limannda Ba qrargahn gndrdiyi xsi yavri qarlamd. - Yax, bs sonra?

11

- Sonra onlar Buloyndan yola dblr, ancaq glib mnzil bana atmayblar. - N? - Mister Puaro, Naziri qarlayan qondarma man olmudur, hminin yavri d. sl man yolun knarnda taplmdr. Srcnn v yavrin azn balayaraq aparblar. - Bs, o saxta man? - Hllik mlum deyil. Puaro narahatcasna l-qolunu yelldi. - nanlas ey deyildir! Bunun nzrdn yaynmasna dorudan da minsinizmi? - Fransann hmin hisssi hrbilrin ixtiyarndadr. Biz bel aydnladrdq ki, man bu razid uzun mddt nzartsiz ged bilmzdi, nki bu, Fransa polisi, bizim otland Yardn iilri v hrbilrin nzrindn he cr yayna bilmzdi. Bu sizin dediyiniz kimi, inanlas deyildir, ancaq hllik he bir ey aydnladrlmamdr! Bu zaman cavan bir zabit lind mhkm suruclanm mktubla otaa daxil oldu v onu Lord Esteyr trf uzatd. - ndic Fransadan glib, ser. Siz idardn xan kimi birba ardnzca glmim. Nazir mktubu sliq il crd v hycanl halda oxudu. Zabit geri kildi. - Burada sonuncu xbr verilmidir. Bu teleqram indic qbul edilib. kinci man da taplb. Mann yanndan xloroformlu ski tapblar. Daniyel is he bir ey xatrlamr. O, ancaq arxadan qfltn aznn dsmalla brk tutulduunu hiss edib. N qdr albsa, xilas ola bilmyib. Polis onun bu mlumatnn yalan olduunu qnatbx hesab etmidir. - Bs daha he bir ey taplmayb? - Xeyr. - Ba Nazirin meyidi d? Onda buradan iq ucu grnr, ancaq ox qribdir, gr ona bu shr at amaa alblarsa, bs n

12

n indiy kimi diri saxlayblar, yni Ba Nazirl niy qurtarmayblar? Mister Doc ban trptdi. - Bir ey tamamil aydndr. Onlar Ba Nazirin konfransda itirak etmsin mane olmular. - gr insanprvrlik mmkns, onda Ba Nazir konfransda hkmn itirak edck. Allah elsin ki, bu ox gec olmasn. ndi, cnablar, hr eyi vvldn axradk yenidn nql edin. Mn bu atma barsind trafl bilmliym. - Ken gec, Ba Nazir, onun katibi kapitan Daniyel trfindn maiyt olunmudur. - Naiziri Fransaya maiyt edn adam? - Bli, dediyim kimi, onlar manla Uindsora gediblr. Bu shr, tezdn hr qaydanda, yolda bu qsd ba vermidir. - Balayn, bir dqiq. Bu kapitan Daniyel kimdir? Onun haqqnda n dey bilrsiniz? Lord Esteyr glmsnd. - Mn bildim ki,bunu mndn soruacaqsnz. Biz onun haqqnda o qdr d ox bilmirik, xsn tan deyildir. O, ngilis ordusunda xidmt edib, bacarql katib olmasndan savay, hm d gzl dilidir. Mn onun yeddi dild danmasna inanram. Buna gr d Ba Naziri, Fransaya maiyt etmk n o seilmidi. - Onun ngiltrd qohumlar varm? - ki xalas var. Misis Everard Hampstidd, Miss Daniyelz is Askotda yaayr. - Askot? O ki, Uindsorun yaxnlndadr, el deyilmi? - Bunu nzr almaq da he bir ntic vermyibdir. - Grrm ki, siz kapitan Daniyel hrmt bslyirsiniz, ondan he bhlnmirsiniz? Lord Esteyr bu suala cavab verrkn, ssind kskin dyiiklik hiss olundu. - Xeyr, Cnab Puaro. Bu gnlrd, mn hr hans adam barsind bhlnmyi zmdn knar etmy alacaam.

13

- ox yax. Milord, mn baa drm ki, gcl polis nzarti altnda Ba Nazir hcum etmk mmkn olan i deyil. Bu eldirmi? Lord Esteyr ban yralad. - Eldir. Ba Nazirin mann sad geyimli polis nfrlrinin man onun arxasnca izlyirdi. Mister Mak Adam is bu bard he bir ey bilmirdi. Bu bir nv onun xbri olmadan Nazirin thlksizliyini tmin etmk idi. Mak Adam z qorxunun n olduunu bilmirdi, ona gr ox vaxt yavrsiz hrkt edirdi. Ancaq bundan asl olmayaraq polis z vzflrini yerin yetirirdi. Nazirin srcs, OMarfi, Cinayt Axtar darsinin iisidir. - OMarfi? Bu ki, irlandiyal addr, el deyilmi? - Bli, OMarfi z irlandiyaldr. - Mnc, Klare qraflndandr. - Grrsnz, milord! Davam edin. - Nazir Londona yola dmd. Manda srcdn baqa kapitan Daniyel d ylmidi. kinci man adti zr onlarn arxasnca gedirmi. Ancaq n sbbdns Ba Nazirin man enid sas yoldan xmd... - Yolun burulduu yerd?- dey Puaro mane oldu. - Bli. Ancaq siz bunu nec bildiniz? - Bu aydndr ki! Davam edin! - Namlum sbbdn,- Lord Esteyr szn davam etdi.- Nazirin man sas yoldan xmdr. Polis man is sas yolda davam etmi, qsa bir msaf getdikdn sonra Ba Nazirin man maskal adamlar trfindn dayandrlmdr. Src... - H, o csur OMarfi!- Puaro fikirli halda dillndi. - Src geri dnrk drhal ylci basmdr. Ba Nazir ban mann pncrsindn bayra xarm, bu zaman birinci, daha sonra ikinci at almdr. Birici gll Nazirin yanan yalam, ikinci gll is xobxtlikdn yan kemidir. Src thlkni bu anda baa drk, man birba irli, quldurlar

14

datmaq n dz onlarn stn srm v aradan xmaa nail olmudu. - Aradan xmaa lap az qalbm,- titrk ssl ucadan dillndim. - Mister MakAdam is ald yngl yara haqqnda tla keirmyin hmiyytsiz olduunu bildirmidi. O, znn sadc olaraq czldn sylmi, yerli bir knd xstxanasnn qarsnda dayanm, kimliyini bildirmdn, yalnz paltarn dyimidir. Sonra Dover limanna getmk n, arinq Kross stansiyasnda onu gzlyn xsusi qatara ylmidir. Daha sonra n ba verdiyini kapitan Daniyel polis bildirib. Onlar Fransaya ikilikd yola dblr. Dover limannda onu gzlyn eskadra minonosuna minmilr. Bildiyiniz kimi Buloyn limannda is onu qondarma man gzlyirdi, hr ey planl kild gedirmi. - Siz mn hamsn dandnz? - Bli. - Yaddan xan bir ey qalmad ki, milord? - Yax yadma dd, bir dn d qrib bir ey vardr. - Dorudan? - Ba Nazir arinq Krossdan yola dndn sonra onun man geri qaytmayb. Polis OMafinin axtar haqqnda drhal mlumat vermidir. Man alman agentlrinin hmi keirdiklri iclas yeri olan Soho restorannn qarsnda taplb. - Bs src? - Src is he yerd taplmayb. O, da yoxa xb. - Demli, - Puaro fikirli halda dillndi- yoxa xm iki nfr: Fransada Ba Nazir, Londonda is OMarfi. Sonra Puaro midsiz halda lini yelldn Lord Esteyr nzr sald. - Cnab Puaro, mn ancaq onu dey bilrm ki, gr dnn desydilr ki, OMarfi satqndr, mn onu deyn adamn zn sadc olaraq glmsrdim. - Bs bu gn? - Bu gn is n dndym bilmirm.

15

Puaro ciddi grkmd ban trptdi. O, yenidn saatna baxd. - Mn baa drm ki, cnablar, bu id srbst hrkt etmliym. Mn lazm gln yer nec olursa-olsun getmliym. - Tamamil, srbst hrkt ed bilrsiniz.Bir saatdan sonra Dover xsusi qatar yola dr. Qatarda otland Yard idarsinin bir qrup iilri d gedck. Sizi maiyt etmk n siz bir hrbi zabit v bir Cinayt Axtar darsi iisi verilck. Onlar tamamil sizin srncamnzda olacaq. Bu kifaytdirmi? - Tamamil. Balayn, getmmidn vvl bir sualma da cavab verin, cnablar. Sizi mnim yanma glmy n mcbur etdi? Ax, sizin bu byk Londonda mn namlum bir adamam. - Biz, ancaq sizi axtardq, nki siz z lknizin byk olusunuz, biz sizin haqqnzda bel zmant vermidilr. - N? ox gman ki, khn dostum polis komissar mnim haqqmda siz mlumat vermidir. Lord Esteyr ban silkldi. - Ondan da byk birisi.Bir df, Belikada dediyiniz, o sz yenidn ildksiniz - qanun! Bu sz ngiltr n d n mqdds szdr! Puaronun li havada yellndi v dramatik trzd onlarla xudahafizldi. - Arxayn olun, cnablar! Ancaq mllimim unutmur ki, mn, Herkuli Puaro ona sdaqtl xidmt edcym. Bu i is ox qaranlqdr, hllik iq ucu grnmr. - Yax, Puaro, - dey nazirlr ota trk edndn sonra mn sbirsizlikl ucadan dillndim. - N dnrsn? Dostum cld hrktlrl amadann qabladrmaqla mul idi. O, fikirli halda ban yralad. - N dndym bilmirm. Hllik dnclrim ox qarmaqarqdr. - N n, vvl dediyin kimi, bu, uaq-muaq iin bnzyir. Ban bir balaca silklsn, hr ey dzlr,- dey fikr getdim.

16

- Bala, dostum, mn he d el demdim. Bu uaq ourlanmas iin daha yaxndr. - N n? - nki qeyri-adi hay-ky yaranr. Nazir yenidn z xacaq, yoxsa yox? O, ldrlb, yoxsa sadr? Bunu he ks bilmir. Myyn bir i grmyinc, bu haqda he bir ey syly bilmycym. Sn dediyim kimi, namlum hay- kylr buna mane olur. Bu hay- kylrin sas itiraklar almanlardr. gr Naziri haradasa, gizli yerd saxlayrlarsa, onda hr iki trf konfransda z istklrin nail olmaa alacaqdr. Alman hkumti liberal kassir deyildir. O, bu id bhsiz ki, istniln qdr pul buraxa bilr. Onlar Naziri ldrmy risk etmzlr,onu sadc olaraq ourlamaq qrarladrlb. - Onda, gr beldirs, n n vvlc ona at amaa alblar? Puaro sbi halda l-qolunu atd. - A, indi mnim d baa dmdiyim budur. Bu anlalamazlqdr, alaqlqdr. Onlar Naziri ourlamaq n btn imkanlardan istifad ediblr. Kinoda olduu kimi hl onlar melodramik hcum thlksin tamamil mruz qalmayblar. Buna inanmaq qeyri mmkndr. Nec ola bilr ki, Londonun iyirmi mil yaxnlnda maskal quldurlar z istklrin bel asanlqla nail ola bilsinlr! - Ola bilsin ki, onlar ayr-ayrlqda tamamil baqa iki qrup olublar, bir - birlrin qar hrmtsizlik ediblr, - dey mn tklif etdim. - Xeyr, bu hddindn artq uyunsuzluq olard! Onda bs satqn kimdir? lk chd gstrilnd, orada kims satqn olubdur. Ancaq o, kim olmudur:- Daniyel, yoxsa OMarfi? Bu iki nfrdn biri olmal idi. Man n n sas yoldan xbdr? Biz ona bh ed bilmrik ki, Ba Nazir z qsdin imkan yaratsn! Bunu OMarfi z edib, yoxsa Daniyel ona bel etmyi taprbdr? - Yqin ki, bu OMarfinin iidir.

17

- Bli, gr Daniyel olsayd, Ba Nazir onun verdiyi mri eidrdi v bu halda o, da sas yoldan xman sbbini sorua bilrdi. Ancaq bu id bir-birin zidd olan hddindn ox n nlr vardr. gr OMarfi vicdanl adamdrsa, n n sas yoldan xbdr? Yox gr vicdanszdrsa, n n iki at alan kimi man drhal yenidn i salbdr, bhsiz bu da Ba Nazirin hyatn xilas edibdir? Bs, gr o, vicdanl adam idis, n n arinq Krossu drhal trk edrk man birba alman casuslarnn yd yer srmdr? - Bu bir az yax xmr,- mn dedim. - Gl, bu i metodik baxmdan yanaaq. Bu iki adama qar bizd hans bratlndirici sas vardr? Gl, vvlc OMarfini gtrk. Ona qar mnfi saslar: onun sas yolu trk etmsi, rlandiyann Kral Qraflndan olmas; namlum vziyytd yox olmas. Bratlndirici faktlar: onun Ba Nazirin hyatn xilas etmy chd gstrmsi; otland Yard iisi olmas; hm d ona inanb bel bir postu tutmaa zmant verilmsi. ndi is Daniyel qar gstriln mnfi faktorlara nzr salaq: ona ks olan o qdr d mnfi fakt yoxdur. Yegan fakt onun sl ngilis mxsus oxlu dil bilmsidir! /Bala, mon ami*, ancaq siz bir dili kimi frsizsiniz!/ nandrc fakt is onun az bal halda srhd yaxnlnda taplmasdr, baxmayaraq ki, bu id onun lindn he ey glmmidi. - O, bhni zndn knar etmk n z, z azn balaya bilrdi.- Puaro ban yelldi. - Bu chtdn Fransa polisi shv etmzdi. Bundan baqa, o, bir df d z vzifsini yerin yetirmidi; Ba Nazirin hyatn xilas etmidi. Mn dnrm ki, Daniyelin aznn xloroformlu ski il balanmas il onlar hans mqsdi yerin yetirmy mid bslyiblr. ndi Ba Nazir z xana kimi, o, hr n des, inandrc grsn bilr. - Ola bilsin ki, o, polisin yaln iz ddyn mid edib? - Onda bs, o, n n bel etmyib? O, deyir ki, ns bir ey mnim azm v burnumu tutdu, daha sonra he bir ey xatrlaya

18

bilmirm. Onda he bir yaln iz yoxdur. Bu hqiqt tamamil uyun glir. - Yax,- dey divardak saata nzr saldm. Mn gman edirm ki, vazala yola dsk, daha yax olar. Sn Fransada bu tapmacaya daha oxlu cavablar tapa bilrsn. - Mmkndr, dostum, ancaq mn buna bh edirm. Mn Ba Nazirin gstriln o razid taplmasna hllik inanram. Onun orada gizldilmsi qorxulu olmal idi. gr hr iki lknin hrbiilri v polislri onu tapa bilmslr, onda bs mn n edcym? Bizi arinq Krossda Mister Doc qarlad. - Bu, otland Yard thqiqats Barnes, bu is mayor Normandr. *Mon ami - ziz dostum - Onlar sizin srncamnzda olacaqlar. Yax yol siz! Bu ox tin idir, ancaq mn buna o qdr d mid bslmirm. ndi yola dlmlidir,- dey Nazir srtl onlardan uzaqlad. Biz Mayor Normanla bir az ordan-burdan rnldik. Mn platformada bir qrup adamlarn arasnda dayanb shbt edn, ucaboylu, xo grkmli xfiyyni drhal tandm. O, Puaronun khn tan, Axtar nspektoru p idi. p, otland Yard zabitlri arasnda n all iilrdn biri hesab olunurdu. O, biz yaxnlad v dostumu glrzl salamlad. - Mn eitdim ki, siz d bu il mulsunuz. zc idir. Uzaq olmasna baxmayaraq, yax mlumat alblar, ancaq mn inanram ki, cinaytkarlar onu uzun mddt gizld bilsinlr. Adamlarmz Fransaya libo gedirlr. Bs Franszlar? Mn bu id onlarn biz ns bir kmk edcklrin mid bslmirm. - gr, o sa olarsa? - ucaboylu bir xfiyy tutqun halda qeyd etdi. - Bli, ancaq mn hiss edirm ki, o sadr. - Puaro tsdiq etdi. - Bli, bli. O sadr, ancaq o vaxtnda tapla bilckmi? Mn sizin fikrinizl tamamil rikm. Onun uzun mddt gizldilmsin mn d inanmadm.

19

Fit verildi v biz hammz Pulman* /hr cr rahatl olan hrbi man/ manna doluduq. Sonra man asta-asta stansiyadan uzaqlad. Bu ox glnc syaht idi. otland Yard iilri bir yer ymdlar. imali Fransann xritsi onlarn qarsnda almd. Xritd gstriln hr yol, hr knd zrind barmaqlar gziirdi. Hr ks z nzriyysini irli srd. Puaro is sakitc oturub bu mnzrni seyr edirdi. Onun znn ifadsi qzbdn tutulmu uan siftini xatrlatd mn. Mn zarafatcl Normanla hmshbt olmudum. Puaro Dover yola dndn bri, mn d zm hmshbt axtarmaa mcbur oldum, nki o, n dinir, n danrd. ndi onun davran anasndan ayr dm qua bnzyirdi. O, qaya minnd midsiz halda qolumdan tutdu. Gcl klk sirdi. - Aman allah! - Puaro gileylndi. Bu dhtdir. - zn l al, Puaro, - dey mn ona tslli verdim. - Sn mvffqiyyt qazanacaqsan. Sn onu tapacaqsan. Mn buna minm. - Ah, dostum, sn mnim emosiyam shv baa drsn.Bu yaramaz dniz mni incidir! Mal de-mer*(dniz xstliyi) - Bu zhrimara qalm qorxulu eydir! - O-o! dedim. vvl ryin vurmas eidildi, Puaro inilddi v gzlrini yumdu. - Mayor Normanda imali Fransann xritsi var, baxmaq istdrin? Puaro narahat halda ban yralad. - Yox, yox! Mni tk burax, dostum. Sn bax, fikirl, md v beyin harmoniyada olmaldr. - Mal de-merin qarsn almaq n Laverquyern la bir metodu var.vvlc nfs alrsan, sonra yava-yava nfsini buraxrsan, ban soldan saa dndrirsn, hr nfs alanda altya kimi sayrsan.

20

Mn Puaronu gimnastika il mul olduu halda trk edib gyrty getdim. Biz asta-asta Buloyn Harba daxil olanda Puaro grnd. O, glrk astadan qulama pldad ki, Laverquyerin metodu onun n uurlu olmudur. pin barma hl d xritnin stnd mxtlif marrutlar da hrkt edirdi. - Cfngiyyat! Man Buloyndan yola db. Burada onlar ayrlblar. ndi, mn el glir ki, onlar Ba Naziri baqa mana keiriblr. Grrsn? - Yax,- ucaboylu xfiyy dillndi. Mn btn limanlar axtaracaam. Mlumata gr bir on dqiq qalm onlar bir gmiy kontrabanda eylri ymdlar. p ban silkldi. - Aydndr. Drhal btn limanlar balamaq n mr verilmidir. Syahtimiz baa atanda Mayor Norman Puaronun qoluna toxunaraq dedi: - Ser, sizi burada bir hrbi man gzlyir. - Tkkr edirm, msye. Ancaq mn Buloynu trk etmyi mslht grmrm. - N? - Xeyr, biz sahildki bu mehmanxanaya gircyik. Onun sz il hrkti bir-birini tamamlayrd, mehmanxanada ayrca bir otaqda qalmasn tlb edirdi. Biz mz tutulmu v aqn halda onun arxasnca getmy mcbur olduq. O, biz isindirici bir nzrl baxd. - Sizc, yax xfiyy hmi bel hrkt etmlidir? Mn sizn fikrinizi baa drm v aydnca drk edirm: yax xfiyy enerjili, yorulmaz olmaldr. O, zn tozlu yollarda yilib tkr izlrin baxmaa mcbur etmlidir. O, siqart ktklrini ymaldr, yer dm kibriti qaldrmaldr? O sizin fikrinizdir, el deyilmi?

21

Onun gzlri bizi nys arrd. - Ancaq mn Herkuli Puaro siz deyirm ki, bu bel deyildir! Hqiqtin aar buradadr! dey o, alnn dycldi. - Grrsnz, mn Londonu trk etmy ehtiyac duymuram. Mnim n oradak otamda oturmaq da kifayt edirdi. nki bu ilrin hlli zaman qarya xan tinliklr yolunda rk sdd ola bilr. Mn qfltn xritni tlb edn kimi orular sakitc v gizlic z ilri il mul olacaqlar. V mn iar barmam bir nqty qoyub deycym: Ba Nazir oradadr! V bu beldir! Metod v mntiql bir eyi hll etmk olar! Fransaya edilmi bu yr yaln idi. Bu uaqlarn gizlnpa oyununa bnzyirdi. Ancaq indi, ox gec olmasna baxmayaraq, mn bu ii daxildn iqlandracaam, dostlar mni balayn. Be saat olard ki, o, hrktsiz oturmudu, gzlri piik gzlrini xatrladrd. Onun yal gzlri get-ged parlayr, parladqca rngi daha da tnd yala evrilirdi. otland Yard iisinin nifrtli baxlar, Mayor Normann narahatl v kdiyi daxili zablar aydnca hiss olunurdu. Mn zm is saatlar tdkc darxmaa baladm. Nhayt, mn ayaa qalxdm, bacardqca sssiz pncry yaxnladm v irisind Britaniya sgrlri olan, Fransadan ngiltry zn gminin arxasnca baxdm. Birdn Puaronun ssin diksindim. - Dostlar, glin yola dk! Mn geri dndm. Dostumu qeyri-adi vziyytd grdm. Onun gzlri hycandan od tutub yanrd. Sinsi krk kimi qalxb-enirdi. - Mn yngl all olmuam, dostlar! Ancaq deysn, iq ucu grrm. Mayor Norman qapya trf tlsdi. - Man arm. - Lazm deyil, mn ondan istifad etmycym. Allaha kr ki, klk dayanb. - Ser, piyada getmk fikrindsiniz?

22

- Xeyr, dostum, mn mqdds Pyotr deyilm. Mn dnizi qayqla stn tuturam. - Dnizi kemk? - Bli, metodla ilmk n ii vvldn balamq lazmdr. Bu iin balanc is ngiltrddir. Buna gr d biz ngiltry qaydrq. Saat d biz yenidn arinq Kross platformasnda dayanmdq. Puaroya gstrdiyimiz yd-nsihtlr hams boa xmd. Dediyimiz szlri, o, bu qulandan alb, o biri qulandan buraxrd. Puaro z dediyindn dnn deyildi. O, vaxt itirmdn iin balancna doru tlsirdi. Yolda o, Normana yavacadan bildirmidi ki, Doverdn teleqram gndrsin. Normana xsusi taprq verilndn sonra biz lazim olan yer vaxtnda atdq. Londonda bizi byk bir polis man gzlyirdi. Onlardan biri dostuma bir vrq yazl teleqram verdi. O, mnim sualedici baxlarm drhal sezdi v dedi: - Londonun qrbind eyni bir radiusda yerln knd mehmanxanalarnn siyahsdr. Bunun n Doverdn teleqram vurmudum. Bizim man London klrind srtl tyrd. Biz Bas Roudun, Hammersmitin, Cizikin v Brenfordun yanndan tb kedik. sas obyektimizi grmy baladm. Biz Uindsordan birba Askota trf yollandq. ryim rpnmaa balad. Askot Daniyelin xalasnn yaad yer idi. Demli, biz onun arxasnca gedirdik, bs onda OMarfi?! Biz bir villann darvazas qarsnda dayandq. Puaro mandan hoppanb dd, zngi basd. Mn siftin dm iq asnda onun avazm rngini grdm. Grnr o, hl istdiyin lazimi qdr nail olmamd. Zng cavab verildi. Puaro iri daxil oldu. Bir az kendn sonra o, yenidn grnd. Puaro mana minnd kskin kild ban silkldi. midlrim mhv olmaa balad. ndi saat be ilyirdi.

23

Biz Londona trf geri qaydanda, bir ne df ba yoldan xmal olduq. Hr df tan olmayan knd mehmanxanasnn qarsnda dayanr, bir ne dqiqliy Puaronu gzlmli olurduq. O, ox lngimirdi, hr dayananda onun hrsind zn inam qlcmlar brpa olunurdu. O, Normana ns pldad v sonra ucadan dillndi: - Bli, gr siz sol trf dnsniz, onlar krpnn yannda gzlyn grcksiniz. Biz yolun o biri trfin dndk, orada bir man grnd. Mann yannda sad geyimli iki nfr dayanmd. Puaro mandan dd v onlara ns dedi. Sonra biz imal trf istiqamt gtrdk, hmin man da arxamzca glirdi. Biz xeyli gedib Londonun imal rayonlarndan birin atdq. Nhayt hndr bir binann qaps qarsnda dayandq. Norman v mn manda qaldq, Puaro v baqalar is qapya trf gedib zngi basdlar. Qapn gzl grkmli bir qz ad. Xfiyylrdn biri dedi: - Mn polis iisiym v bu evi axtar haqqnda gstriim vardr. Qz ona kiicik bir nzr sald. Bu zaman onun arxasndan hndrboylu, orta yal, ux grkmli bir qadn grnd. - Qapn rt, Elis. Onlar orudurlar. Ancaq Puaro cld hrktl ayan qapya sykyrk fit verdi. Drhal onu gzlyn xfiyylr iri doludular, qap onlarn arxasnca baland. Norman v mn be dqiqy kimi grgin vziyyt keirdik. Nhayt, qap ald v mhbus- bir qadn v iki kii grnd. Qadn v kiilrdn birini ikinci mana mindirdilr. O biri kiini is Puaro z il bizim mana gtirdi. - Dostum, mn o biri manla getmliym. Ancaq bu centlmendn muayat ol. Sn onu tanmrsan? Yox? Yax, onu sn tqdim edrm, Msye O Marfi! OMarfi! Heyrtdn azm ala qalmd. Biz yenidn yola ddk. Onun li qandall deyildi, ancaq onun aradan xma

24

mcz olard. O heyrtlnmi v prtm halda, gzn kmdn biz baxrd. Hr halda Norman v mn onun n bart llyini odlayan kibritdn d artq olardq. Bizim hl imala doru getmyimiz mni tccblndirirdi. Bs, biz Londona qaytmrq? Mn ox tutulmudum. Birdn man yavad, mn Hendon aerodromunu drhal tandm. Drhal da Puaronun fikrini anladm. O, Fransaya tyyar il umaa qrara almd. Bu bir idman fikrini xatrladrd, ancaq onun zndn hiss olunurdu ki, bu iin hl tam hisssi deyildir. Teleqram daha tez ola bilrdi. Vaxt is gzlmirdi. O, Ba Naziri xilas etmk n xsn z getmlidir. Biz dayanan kimi Mayor Norman mandan yer hoppand, onun yerini sad geyimli bir adam tutdu. O, Puaro il bir ne dqiq mvrt etdi, sonra cld xb getdi. Mn mandan yer ddm v Puaronun qolundan tutdum. - Sni tbrik edirm, qoca! Onlar sn gizlnm yerini syldilr? Ancaq, bura bax , sn drhal Fransaya teleqram vurmalsan. gr sn zn getsn, gecik bilrsn. Puaro qrib bir trzd, bir-iki dqiq mn baxd. - Trslikdn, dostum, bir ne ey vardr ki, onu teleqramla gndr bilmrik. Bu zaman Mayor Norman mlki geyimli bir tyyari zabiti il geri qaytd. - Bu sizi Fransaya aparan kapitan Lyaldr. O, drhal yola dmlidir. - Yun al isti olar, ser, - dey gnc tyyari Puaroya mracit etdi. gr istyirsinizs, siz bir palto da ver bilrm. Puaro saatn xarb ona baxrd. O, z-zn mzldad: - Bli, vaxtdr. Dz vaxtdr! Sonra o, ban qaldrb nzaktl gnc zabit baxd. - Mn siz tkkr edirm, msye. Ancaq sizin srniin mn olmayacaam. Sizinl bu centlmen uacaq.

25

Puaro szn deyib, bir az yana kildi. Qaranlqdan bir nfr xb irli gldi. O, hbs ediln ikinci kii idi. Onun siftin iq dnd, az qala heyrtdn yerimd donacaqdm. Bu, Ba Nazir idi. - Allah xatirin, btn bunlar haqqnda mn dan,- dey Puaro, Norman v mn Londona qaydanda sbirsizcsin ucadan dillndim. - Onlar Ba Naziri ngiltry nec qaytarb gtiriblr? - Onu ngiltry gtirmy ehityac yox idi, - Puaro cavab verdi. Ba Nazir ngiltrni he vaxt trk etmyib. O, Uindsordan Londona gedrkn yolda ourlanmdr. - N? - Hamsn aydnladracaam. Ba Nazir z mannda imi, yannda da onun katibi. Birdn Nazirin siftin xloroformlu yayl kiblr. - Bs kim? - Frastli dili, Kapitan Daniyel. Tezlikl Ba Nazir hunu itirir.Daniyel cld mikrofonu gtrr, OMarfinin saa dnmsin istiqamt verir. Src d buna bhlmdn ml edir. Bir az kedikdn sonra narahat yolda byk mann dayandn grrlr. Hmin mann srcs OMarfini saxlatdrmaq n bir ne df siqnal verir. OMarfi man ylyir, yol adam ona yaxnlar, Daniyel ban pncrdn xarr, ola bilsin ki, bu kmk etmk n bir iar imi. Bu zaman xloroform oyunu yenidn tkrar olunur. Hlarn itirmi iki nfr kmksiz adam onlar baqa mana aparrlar. Onlarn yerini is iki nfr yad adam tutur. - Bu ola bilmz! - Hl, bu hams deyil! Sn myzik- holda tannm xslrin nec ustalqla tqlid olunmasn grmmisnmi? ctimai xarakterli rol oynamqdan asan he bir ey yoxdur. Mister Con Smit n d ngiltrnin Ba Naziri rolunu oynamaq o qdr d tin deyildir. OMarfinin vzedicisi is Ba Nazirdn ayrlandan sonra man birbaa arinq Krossdan dostlarnn

26

topladqlar yer srmd. O, iri OMarfi kimi girmi, xanda is tamamil baqa bir adam kimi xmd. OMarfi is bhli trzd yoxa xmd. - Ancaq Ba Nazir rolunu oynayan adam ham grmd?! - Onu he kim grmmidi. Daniyel onu baqalar il laqd olmaqdan bacardqca qoruyurdu. Hr ehtimala qar zn sarmdlar ki, hyatna edilmi qsddn ox qorxu hissi keirmsini ham grsn. Mister MakAdamn zif boaz var. O, hmi hr hans nitqind ssin bacardqca ox srf etmyi xolayr. Ba Nazirin orada yoxa xmas he vd mmkn ola bilmzdi. Fransa polislri ngilis kanaln zb kemy tlsirlr, ancaq onlarn he biri ilk hcumun tfrratna vara bilmirlr. Xyaln bel dnrlr ki, sui-qsd Fransada ba verib, Daniyelin az bal halda taplmas v xloroform Fransa polisin bunu sbuta yetirmy imkan vermmidi. - Bs Ba Nazir rolunu oynayan kim olub? - Hmin adam z bu maskan xarmaa mcbur olub. O v src namlum xslr kimi hbs oluna bilrdilr. Onlar tamaann bu hisssini oynama arzu etmmi v aq-aydn ifa olunmaa mruz qalblar. - Bs hqiqi Ba Nazir? - Ba Nazir v OMafini birbaa Hampstidd, Daniyelin xalas, missis Everardn evin gtiriblr. Hqiqtn d, o, Frau Berta Ebentaldr, polis onu bir ne mddtdir ki, axtarrd. Bu mnim onlara xrda bir qiymtli hdiyym oldu. Daniyel bunun yannda bo eydir. ox all plan idi, ancaq bu plan Herkuli Puaronun al qarsnda mlub oldu. - Siz bu id hqiqti vvlc n vaxt duymaa baladnz? - Mn iin dzgn trfin mdaxil edn zaman hqiqti anlamaa baladm. Nazir at almasna bh etmirdim, ancaq nticd Ba Nazirin Fransaya sifti yaral halda getmsi mni drindn dnmy mcbur etdi! Mn Uindsor v London arasnda yerln btn knd mehmanxanalarna ba knd, oraya bel bir adamn glmmsini eidnd, dnclrimin

27

dzgnlyn bir daha min oldum! Bundan sonra is hr ey mnim n uaq oyununa evrildi! Shrisi Puaro mn yenic ald bir teleqram gstrdi. Orada yalnz birc sz yazlmd: Vaxtnda! Sonra axam qzetlri mttfiqlrin konfransnn hesabatn geni kild rh etmidi. Onlar Mister MakAdamn alovlu xnn srkli alqlarla qarlanmasn, onun hamya drin tsir balamasn xsusi qeyd etmidilr.
Bak hri, 1979 - cu il.

Bir milyon dollarlq istiqrazn ourlanmas

- Grn, bir n qdr istiqraz ourlanbdr!- dey bir shr qzetd xm yazn dostuma gstrdim. Puaro, gl, thqiqat elminin xatirin bu cinayt iini aaq! - Siz, onu nec deyirlr,- bir ld iki qarpz tutmaq istyirsiniz, dostum? - Yax, siz bir buna baxn. London v otland Banknn Nyu Yorka gndrdiyi bir milyon dollar Liberti stiqraz*, tccbl d olsa, Olimpiya gmisind yoxa xmdr.

28

- gr dniz xstliyi v Laverquyerin uzun mddt apard tcrbnin tinliyi olmasayd, mn d bu byk laynerd Kanal** keib, hvsl syaht xardm,- dey Puaro dodaqalt mzldad. - Bli, dorudur, - mn dedim. Bu cr tmtraqlara ancaq saraylarda rast glmk olar; zmk n hovuz, restoranlar, barlar, palma aaclar, - hqiqtn d btn bunlarn dnizd olmasna inanmaq tindir. - Mn dnizd n vaxt syaht xman lazm olduunu yax bilirm, - dey Puaro tccbl dillndi. V saydnz bu oyun- oyuncaqlar mn he bir ey demir, ancaq, dostum, bir anla hesab et ki, syaht xan dahilr bzn, baqasnn ad altnda hrkt edirlr! Suda zn bu tmtraql saraylara, indic adlarn sadaladnz o eylr, yalnz cinayt dnyasnn n yksk aristokrat tbqsind rast glmk mmkndr! Mn gldm. - El buna gr d siz entuziazist deyilsiniz! Siz Liberti stiqrazlarn ourlayan adam paqaya keirrdinizmi? Bu vaxt ev sahibsi biz mane oldu: - Mister Puaro, sizi bir xanm grmk istyir. Buyurun, bu da onun gr vrqsidir. Vrqd qeyd edilmidi: Miss Esmi Farkuhar. Puaro yemkdn sonra stolun altna tkln rk qrntlarn yd, ehtiyatla onu kaz paralar atlm zibil sbtin qoyaraq, ba il ev sahibsin Miss Farkuhar iri buraxmasna iar etdi. Bir ne dqiqdn sonra otaa adam ilk baxda zn fsunlayan, adam zn baxmaa bel csart etmy utanan, fsnkar bir gzl daxil old. O, txminn iyirmi be yal, iri qhvyi gzlri olan bir qz idi. Onun sliqli geyimi grkmin xsusi gzllik verirdi. - Buyurun, ylin xanm. Bu mnim dostum kapitan Hastinqsdir. O, mn kiik msllrd kmk edir,- dey mn dostum kapitan Hastinqsi qza tqdim etdim.

29

- Mnc, bu gn siz gtirdiyim xbr byk hmiyytli msldir, Mister Puaro,- qz oturaraq sz balad. Csartl dey bilrm ki, siz artq bu bard qzetlrd oxumusunuz. Mn Olimpiyadan ourlanm Liberti stiqrazlarn nzrd tuturam. O, Puaronun znd bir ne df tccb ifadsi grd v shbtini tez davam etdirmy balad: - bhsiz siz znzdn sorua bilrsiniz ki, mn bu London v otland Bank birliyi il niy bel ciddi maraqlanram. Bunun bir trfdn he bir ey n, digr trfdn is hr ey n hmiyyti vardr.

-----------------------------------------------------* Bu, Qzl stiqrazlar Birlmi tatlar hkumti Konqresinin qrar il 1917 - ci il aprelin 24-d v 1919 -cu il martn 3-d buraxlmd. ** La-Man kanal nzrd tutulur.

- A!... Mister Filip Ricvey... - Onlar istiqrazlarn ourlanmasnda ittiham olunmudur. lbtt, onun mqdds olmasna he bir sbut yoxdur, o he vaxt bel i tutmaz, bu id o, gnahszdr. Bununla bel, o, bu i stnd aln itiribdir, srsm olubdur. Mn bilirm, onun days ona tkid edirdi ki, glckd o, z n myyn mlk sahib olmaldr. Bu mlk yaratmaqda is nianlm ox aciz idi. mumiyytl, bu onun karyerasna ks tsir gstrn bir amildir. - Onun days kimdir? - Mister Vavasour, London v otland Bank birliyinin ba mdiri. - Miss Farkuhar, mn mid edirm ki, siz bu hekaynin hamsn vvldn axra kimi nql edcksiniz, elmi? -Yax.Bildiyiniz kimi Bank Amerikada kreditlri genilndirmk arzusunda idi. Bu sbb gr d ora bir milyon dollarlq Liberti stiqrazlar gndrmyi qrara ald. Mister Vavasour, bu id uzun mddt etibarl mvqe tutmu, Nyu-

30

Yorkda bank ilrindn yax ba xara biln z bacs olunu semidir. Ayn 23- d Olimpiya gmisi Liverpuldan yola dd. stiqrazlar Filip Mister Vavasour, Mister ou v iki nfr d London v otland Bank birliyinin ba mdirlri vermidilr.Onlar vvlc istiqrazlar saym, bir balama dzldib mhrlmidilr. Filip d balaman drhal amadana qoyub azn kilidlmidi. - amadann kilidi adi kilid idi? - Xeyr, Mister ou bu xsusi kilidi Habsda sifari etmidi. Filip balaman sandn dibind yerldirmidi. Balama Nyu-Yorka atmamamdan vvl ourlanbdr. stiqrazlar el bil ki, btnlkl havaya buxarlanmdr. - Puaro z-gzn bzdrd. - Ancaq onlar tamamil yoxa xmaybdr. Mn bel qrara glirm ki, Olimpiyan doka qoyana qdr, yarm saat irisind istiqrazlar kiik balamalarda satmdlar! Yax, bhsiz, nvbti iim Mister Ricveyi grmk olacaqdr. - Mn sizi lan yemyin, eire ize restoranna dvt edirm. Filip d orada olacaq. O, mni orada gzlyck. Amma Filip mnim onun trfindn sizinl mslhtlmyimi bilmir. Biz qzn tklifini qbul edib, drhal taksi il oraya getdik. Mister Filip Ricvey bizdn qabaq orada idi. O, nianlsn iki namlum adamla grnd, lbtt, tccblnmy bilmzdi. O, xo baxl, ucaboylu, ux geyimli bir adam idi. Boz rngli tklri gicgahna tklmd. Ona otuz yadan artq vermk olmazd. Miss Farkuhar irli yeriyrk onun qoluna girdi. - Filip, sninl mslhtlmdn hrkt etdiyim n mni bala.- dey qz z shvini boynuna ald. caz ver haqqnda tez-tez eitdiyin Mister Herkuli Puaronu v onun dostu kapitan Hastinqsi siz tqdim edim. Ricvey ox tccbl grnrd. - lbtt, mn sizin haqqnzda eitmim, Mister Puaro,deyrk Ricvey onlarn llrini sxd. Ancaq Esminin mnim,

31

daha dorusu, bizim bu xoaglmz i barsind sizinl mslhtlmyini alma bel gtirmzdim. - Filip, mn qorxurdum ki, sn raz olmayasan,- Miss Filip bunu tccbl qeyd etdi. - Mn mid edirm ki, Mister Puaro bu qeyri-adi id bir iq ucu tapacaqdr. Aq-aydn boynuma alram ki, z fikirlrimi tamamlaya bilmir v bunun n narahatlq hissi keirirm. Onun siftin fikir verdim, znd ar yk gtrm adamlarn siftind olduu kimi tarm kilmi cizgilr grnrd. - Yax, - Puaro dedi- glin lan edyin, landan sonra bu msl bard birlikd ba sndrarq. Mn ba vermi hekayni Mister Ricveyin z azndan eitmk istyirm. Biz toqqalarn altn brkidndn sonra Filip Ricvey ba vermi hadisni btn tfsilat il dand. Onun hekaysi Miss Farkuhar tamamil raz salmd, nki hekayd qzn dandqlarna he bir lav edilmmidi. Filip shbtini qurtaran kimi Puaro suala balad: - Mister Ricvey, siz ndn bilirsiniz ki, istiqrazlar ourlanbdr? Filip ac-ac glmsdi. - Alm sandqdan bildim, Mister Puaro. Mn onu itir bilmzdim ki. Kayutumdak arpaynn altnda yerldirdiyim sand yar alm halda grdm. Onlar kilidi sndrmaa oxlu gc srf etmidilr. Bunu sandqdak crmaq izlri d sbut edirdi. - Blk, sand aarla ablar? - Bu eldir. Onlar aarla amaa alblar, ancaq bacarmayblar. Axrda is nec olubsa, onu aa biliblr. - Qribdir,- Puaro dedi. Onun gzlri tccbdn yal iq kimi alb yanrd. ox qribdir! Onlar sand amaq n oxlu vaxt srf ediblr. Vaxta bir bax! Sonra baa dblr ki, hr aar Habsn dzltdiyi bu nadir kilidin d bilmz. Sandq da el hmin bu aarla albdr. - Bu nec ola bilr, aar btn gn mnd olubdur. - Siz buna minsiniz?

32

- Mn buna gr and i bilrm. Bundan baqa, gr onlarda da hmin aardan var idis, ny gr kilidi amaq n bu qdr vaxt v gn srf ediblr? - Bel... gr mn qar hcuma kemk fikriniz yoxdursa, onda icaz verin, daha bir sual da verim. Siz buna dqiq minsiniz ki, sand aq qoymamsnz? Filip Ricvey ona baxd. Puaro linin iarsi il zr istdi v sonra lav etdi. - A!...Btn bunlar ola bilr, siz inanram! ox yax, demli, istiqrazlar sandqdan ourlanbdr. Oru onlar neyly bilr? O, istiqrazlarla sahil nec xa bilr? - A!... dey Ricvey qqrd. Nec? Sz gedib yklrin saxland yerin rbrlrin atmd. Gmidki adamlar di otkasna kimi yoxlayb buraxrdlar. - Mnc, istiqrazlar bir balamada olubdur. - lbtt. Onlar gyrtd onu he cr gizld bilmzdilr. Hr halda biz mlumdur ki, istiqrazlar gyrtd olmaybdr, nki Olimpiya gmisinin ora atmasna yarm saat qalm ona qar zmy balamlar. vvlcdn mn teleqram almdm, sonra mbli gstrn rqmlri onlara gndrdim. Htta, bir dllal and idi ki, o da Olimpiyaya minmmidn vvl bu teleqramlarn bir nesini almdr. - Gminin yanna dart gldimi? - Dartda ancaq xidmtilr idi. Bu thlk siqnal verilndn sonra olmudu. Mn zm d bu yola nzart edirdim. lahi, Mister Puaro, bu i mni dli elyck! Deyirlr ki, guya istiqrazlar mn ourlamam. - Ddynz yeri axtardnzm?- dey Puaro nzaktl sorudu. - Bli. Filip tutulmu halda ona gz yetirdi. - Mn grrm ki, siz mnim dndym tuta bilmirsiniz,dey Puaro anlalmaz halda glmsdi. ndi mn bankdan da bzi mlumatlar almaq istrdim. Ricvey gr vrqin bir ne sz yazb ona tqdim etdi.

33

- Bunu orada gstrrsiniz, daym sizi drhal qarlayacaq. Puaro ona tkkr edib Miss Farkuharla xudahafizldi. Biz London v otland Banknn Trednild Stritd yerldiyi ba idarsin yola ddk. Ricveyin gr vrqsin baxdqdan sonra bizi orada ilyn xidmtilrin tez-tez girib-xdqlar idarnin ikinci mrtbsin gtirdilr. Orada bizi ciddi grkmli iki centlmen qarlad. Mister Vavasourun qsa, a saqqal var idi. Mister ounun is z tmiz qrxlmd. - Mn dqiq baa drm ki, siz xsusi thqiqat idarsindnsiniz? Mister Vavasour dedi. Tamamil eldir, tamamil eldir. lbtt, biz hm d otland Yardn lindyik, ona tabeyik. Bu ii inspektor Mk Neyl hdsin gtrbdr. O, ox bacarql iidir, mn ona inanram. - Mn d inanram,- dey Puaro nzaktl tsdiq etdi. gr icaz versydiniz, bacnz olu adndan bir ne sual verrdim. Bu kilidi Habsa kim sifari vermidi? - Bunu mn zm sifari etmidim,- dey Mister ou cavab verdi. - Mn id he kim bel balamram. Aarlara glinc is, onlardan biri Mister Ricveyd, biri mnim hmkarmda, biri is mnim zmd idi. - Bu aarlar he bir xidmti lin keir bilmzdi? - Mister ou sual dolu nzrlrl Vavasoura trf dnd. - Mn shv etmdn dey bilrm ki, ayn 23- d aarlar seyf qoyduq. - Mister Vavasour dedi. Hmkarm hmin gnn axam xstlnmidi. O zaman Ricvey bizi tez trk etmidi. Hmkarm indi bir az zn glibdir. Mn yada olan adamla bronxit zarafat etmyi xolamr, - dey Mister ou qmgin halda dillndi. - Ancaq mn qorxuram ki, Mister Vavasour mnim burada olmamdan ziyyt ksin, xsusil bu gzlnilmz narahatlq hr eydn stndr. Puaro daha bir ne sual verdi.

34

Mn bel qrara gldim ki, o, iki qohum-day v bac olu arasndak dqiq mbli aydnladrmaa alrd. Mister Vavasour anlalmaz qsa cavablar verirdi. Onun bacs olu bankn inanlm xidmtilri idi. Pul sardan he bir korluq kmmidi. O, kemid d buna oxar missiyada etibarl yer tutmudu. Axrda biz onlarla nzaktl xudahafizlib bayra xdq. - Mn aldadlmam, - dey Puaro ky xan kimi dillndi. - Sn el mid edirdin ki, daha artq bir ey ld edckdin? Onlar ox darxdrc qocalar idi. - Onlarn darxdrc qoca olmas mni aldatmr, dostum. Snin sevdiyin bdii dbiyyatlarda olduu kimi, mn gzlmzdim ki, bankda qartal baxl, kobud bir adamla rastlaam. Xeyr, mn bir balaca aldadlmam, bu ox asandr! - Asandr? - Bli, siz bilirsiniz ki, bu uaq sadliyi qdr mnim n asandr. - ndi siz istiqrazlarn kimin trfindn ourlandn bilirsiz? - Bli, bilirm. - Ancaq, sonra biz... - Hycanlanma, zn dolaa salma, Hastinqs. Biz hllik indi he bir ey etmycyik. - N n? Nyi gzlyirik? -Olimpiyan gzlmliyik. O, Nyu-Yorkdan rnb axam qaydacaq. - gr istiqrazlar ourlayan bilirsns, n n gzlmk lazmdr? Ax, bu mddt rzind oru aradan xa bilr. - Cnub dnizi adasna qaacaq? Orada canini tutmurlar?Xeyr, dostum, o, orada da xoaglmz hyat srck. N n gzlyirm. Ona gr ki, inspektor Mk Neyl bir ne mlumatdan sonra bu i xitam verck. Bli, indi baqalarnn mnafeyi namin gzlyirm. Ona gr gzlmirm ki, rhimdil Allah mni bu i gr mkafatlandracaq!

35

- Aman Allah, Puaro! Bilirsiniz, mn siz lazmi qdr pul verrdim ki, znzn bu glnc vziyytinizi gr bilsiniz. Siz hrtprstliyi nec d qardrrsnz! - zndn xma, Hanstinqs. Hqiqtn, bzi vaxtlar siz mn htta, nirft edirsiniz! Ax, mn bu byk czalardan zab kirm! Puaro brkdn skrd, onun siftind komik bir ifad grdm.Glmyimi gcl saxladm. rnb axam biz London v imal Qrb Dmiryol /L..Q.D/ qatarn biri il, yumuaq bir kuped Liverpula yola ddk. Puaronun bhlri mnim dndklrimi inadkarcasna rdd edirdi. Onun mmmal hrktlri v ifadlri mni d aba salmd. Mbahis etmy etinaszlq gstrir, maram gizltmy alrdm. Biz Atlantik laynerinin durduu sahil gldik. Puaro hycanl v evik grnrd. Bizim iimiz drd nfr bldidn msahib almaq v ayn 23- d Nyu-Yorka getmi Puaronun dostu haqqnda mlumat almaqdan ibart idi. Yal, gzn eynk taxm, lil bir centlmen gcl kayutundan bayra xd. Mister Ventnorun hndr qamti K- 24 rqmi yazlm kayutun astanasnda grnd. Ken df bu kayutada Filip Ricvey getmidi. Puaronun xsn Mister Ventnorun zn grmsin baxmayaraq, o, hans bir nticy glcyini hl bacarmrd. Btn bunlar mni hddindn artq hvsldn xarrd. - Deyin grm,- dey sbi halda qqrdm, - siz Nyu-Yorka atanda gmini ilk df bu centlmen trk etmidi? Gmi xidmtisi ban qaldrd. - Xeyr, ser. O, gmidn dnlrdn lap axrncs idi. Mn dilxor halda bayra xdm. Grdm ki, Puaro dilrini aardaraq mn baxr. O, xidmtiy tkkr edib, ona bir bank eki verdi. Sonra biz oradan ayrldq. - Bu ox yax oldu,- dey mn coqun bir trzd dillndim.

36

- Ancaq bu sonuncu cavab sizin nzriyynizi el bil ki, lntldi! - Hastinqs, siz bir qayda olaraq he bir eyi gr bilmirsiniz. Bu sonuncu cavab mnim nzriyymin tamamil ksini tkil edir. Mn midsiz halda llrimi yelltdim. - Mn bunu rdd edirm. Biz yenidn qatarda Londona trf srt gtrdk. Puaro bir ne dqiq olard ki, apard ilrin nticlrini qeyd edirdi. O, iini qurtardqdan sonra yazdqlarn zrf qoyub mhrldi. - Bu mktub inspektor MkNeyl ndr. Bu, Miss Esmi Farkuharn Rendezvous restorannda bizim rfimiz tkil edcyi nahar ndr. Biz mktublar otland Yardn kerkn yola salmalyq. - Ricvey haqqnda n dnrsnz? - Onun haqqnda? dey Puaro gzlrini dyrk sorudu. - N n siz dnmrsnz ki, ... Siz bacarmrsnz ki,... - Hastinqs, sizin vrdilriniz rabitsiz inkiaf edir. Mn hr bir fakt zrind dnrm. gr istiqrazlar Ricvey ourlamamsa, bu iin yax ntic vercyin tamamil zmin yaradr. Bu iin bir trfidir. - Ancaq, bu, Miss Farkuhar n yax olmayacaq. - mkan daxilind siz haqlsnz. Hastinqs, gl indi d bu ii birlikd aradraq. Mn grrm ki, siz bu i el-bel rng verirsiniz. Miss Farkuharn dediyin gr surquclanm balama sandqdan yox olub, aq havaya buxarlanbdr. ndi biz elm almind hal-hazrda tcrbdn keirilmyn seyrk hava nzriyysi haqqnda dnmli olacaq. Hr bir adam onun sahild xoaglmz kontrabanda il mul olduunu tsdiq ed bilr ki,... - Bli, ancaq biz bilirik ki,... - Siz bilirsiniz, Hastinqs. Mn is bilmirm. O ey ki, alaglmzdir mn qti qrara glirm ki, onun mvcudluu da he mmkn deyildir. Bu id iki x yolu qalr. Biri

37

istiqrazlarn gyrtd gizldilmsi, bu olduqca tindir, o biri is istiqrazlarn gyrtdn dniz atlmas. - zgcl nzrd tutursunuz? - Xeyr, zgcsiz. Mn gzlrimi qydm. - gr istiqrazlar gmidn suya atlbsa, bs onlar Nyu -Yorkda nec sata bilrdilr? - Sizin bu mntiqli dncniz heyranam, Hastinqs. stiqrazlar Nyu-Yorkda satlbdr, ona gr ki, onlar gmidn suya atlmaybdr. Grrsn, bu, bizi hara aparb xarr? - gr balama gmidn suya atlbsa v istiqrazlar Nyu -Yorkda satlmsa, onda balamada he bir istiqraz olmamdr. Balama irisind istiqrazlar olduunu tsdiq edn fakt vardm? Xatrlayrsan, Mister Ricvey Londonda lindki balaman he vaxt amaybdr. - Bli, ancaq sonra... Puaro sbirsizlikl lini yelldi. - caz ver davam edim. Axrnc df istiqrazlar ayn 23- d London v otland Bank idarsind grnmdr. Sonra onlar Olimpiya gmisinin Nyu-Yorka atmana yarm saat qalm yoxa xmdr. Bel bir fikir glmk olur ki, istiqrazlar he Olimpiya gmisind olmamdr. Onlarn Nyu-Yorka gedib atmas n baqa bir yol da vardm? Bli, hmin gn NyuYorka Olimpiya gmisindn baqa Sausaptondan Giqantik gmisi d yola dmd. Onlar kodlar Atlantik n tutublar. Giqantik Nyu-Yorkda Olimpiyadan bir gn vvl olubdur, hr ey aydndr. Dyn z-zn alr. Ricvey verilmi balama yalan balama imi. Onlar sil istiqraz olan balaman el bankn idarsindc dyidiriblr. Hmin anda baqa bir yalan balama dzltmk adam n o qdr d tin i deyildir. Demli, istiqrazlar da tezlikl Olimpiyann gstrii il Nyu-Yorkdak mttfiqlr atdrlbdr. Ancaq izi azdrmaq n Olimpiyada orulardan kims var imi. - Bs n n?

38

- Ona gr ki, Ricvey balaman ab onun yalan olduunu gr bilrdi. V bh drhal Londona gtirib xarard. Xeyr, qonu kayutadak namlum adam z ii il mul imi. O, dublikat aarla kilidi ab, sandqdak yalan balaman xarm v gmidn suya atmdr. O, gzlrini gizltmk n eynk taxm, Ricveyl qarlamaa risk etmyrk zn lil kimi gstrmi, Nyu-Yorkda sahil xb, yenidn birinci gmi il geri qaytmdr. - Bs o kim olmudur? O adam dublikat aar olan, kilidi sifari edn, hqiqtd bronxit xstliyi olmayan v nhayt, darxdrc qoca Mister oudur. Dostum, cinaytlr bzn yksk dairlrd d olur. Bu vaxt Miss Farkuhar onlara yaxnlad. - Biz buradayq, xanm. Mn ii mvffqiyytl baa atdrmam. Icaz verirsiniz?- dey Puaro yilrk tccbdn alb yanan qzn yanaqlarndan pd.
Bak hri, 1979 - cu il.

39

Mavi kuznin sirri

Cek Hartinqton topun getdiyi msafy daln-daln baxd; sonra dayanb geriy dnd, niangaha qdrki msafni gzyar ld. Onun zndn narahatlq yard. Cek hirsl ubuu lind bir-iki df yelltdi, onu yal otun stn ylm aac qrntlarna vurdu v qti addmlarla topa trf yeridi. Tsvvr edin ki, iyirmi drd yanz var; hyatda yegan mqsdiniz qolfda z qsurlarnz azaltmaq istyirsiniz; stlik btn vaxtnz v qvvnizi bir tik rk pulu qazanmaa srf edirsiniz. Cek hftnin be gn yarmn hrd, qrmz aacdan dzldilmi qbr oxayan otaqda, shrdn axama qdr dustaq kimi oturub ilyir, nb axam v bazar gnn is istdiyi kimi keirirdi. O, htta Stourton Hiss dmiryol xttinin yaxnlndak kiik mehmanxanada z n otaq

40

kiray etmidi. Cek hr gn shr saat 6- da yataqdan qalxaraq bir saat mq edir, sonra is 8:46 - da qatarla hr yola drd. Ndns bu shr zrblrinin he biri alnmrd. O, qolf ubuunu lind mhkm-mhkm sxaraq, z-zn sehirli szlri tkrar etdi: Qoy qolum srpmsin, zrbm srrast olsun! Birdn gcl bir qqrt yay shrinin sakitliyini pozdu. Cek yerindc quruyub qald. Kims: - ldrrlr! Kmk edin! ldrrlr! - dey qqrrd. Bu, qadn ssi idi. Axrda ss bouq xrltyla vz olundu v susdu. Cek qolf ubuunu yer atd v ss gln trf qad. Ss haradansa lap yaxndan glmidi. Bir ne evi xmaq rti il buralar demk olar ki, nzr arpmayan xarabalqlara bnzyirdi. slind, yaxnlqda Cekin diqqtini zn clb edn qdim, zvql tikilmi birc kottec vard. Cek hmin kottec trf qad. Kottec sprg kolluqlar bitn yamacn arxasnda idi. O, bir gz qrpmnda yamac tb kedi v prli ban xrda darvazasnn qabanda ayaq saxlad. Bada bir qz lind yaryacan alaq otuyla dolu sbt tutmudu. Bir anla Cek el gldi ki, kmk n qqran bu qzdr, amma bu fikir tez d tb getdi. lindki sbtdn aydnca grnrd ki, qz indic bnv lkinin alan vururmu. Cek qzn gzlrini ala-bzk bnvlr bnztdi; gzlr mavidn ox bnv rngindydi, mxmri v inc idi; qzn dmdz qamti vard, ynindki ktan donu da bnvyi idi. Qz tccbl Cek baxd, el bil baxlar dolmudu. - Balayn,- Cek dedi. - qqran siz idiniz? - Mn? Xeyr, qqrmamam. Qz el tccblndi ki, Cek zn bsbtn itirdi. Qz szlri aqca seiln cnbi lh il tlffz edirdi. Cek ucadan dedi:

41

- Ax, siz onu eitmli idiniz? Ss hardansa, yaxnlqdan glirdi. Qz gzlrini aqnlqla brldrk: - Mn he n eitmmim, - dedi. Cek d gzlrini qza zilldi; qzn imdad dilyn o zabl haray eitmmsi Cek son drc qrib gldi. Lakin qz o qdr sakit grnrd ki, Cek onun yalan danmasna inana bilmdi. Cek tkidl: - Ss haradansa lap yaxndan glirdi,- dedi. Bu df qz onu bh il szd. - N deyirdilr, ax? - ldrrlr, kmk edin! ldrrlr! - ldrrlr, kmk edin! ldrrlr! - dey qz tkrar etdi. - Cnab, grnr, kims sizinl zarafat edib. Ax, burada kimi ldr bilrlr? Cek el gldi ki, badak cra bir qdr yax baxsa, kimins meyitini grck. O, kottecin pncrlrini diqqtl nzrdn keirdi; trafda sakitlik v dinclik hkm srrd. - Siz bizim evd axtar aparmaq istyirsinizmi? Qzn ondan aq-akar bhlndiyini grn Cek zn vvlkindn daha ox itirdi v zn yana evirib dedi: - Balayn, grnr, ss o yandak hndr aaclarn arasndan glirmi. O, papan yuxar qaldrb saollad v geriy qaytd. Cek qanrlb iyni stndn arxaya baxanda qz sssizc ilyn grd. Cek aaclarn arasnda xeyli gzib dolad. Lakin he bir qeyri adi hadisnin izin rast glmdi. Buna baxmayaraq o, ss eitdiyin min idi. Nhayt, Cek axtarlarndan l kdi v birthr shr yemyini yeyib zn 8:46- da hr yola dn qatara atdrmaq n ev tlsdi. Qatara mindikdn sonra o, vicdan zab kmy balad. Blk o, bu bard drhal polis xbr vers yaxdr? Lakin bnvyi qzn ona nec bh il baxd yadna dnd bu fikirdn dand. Kim bilir, blk

42

polis d bunu uydurma znn edck. Bs o, z bu ssi eitdiyin mindirmi? Indi Cek vvlki inamn itirmidi. N qdr gtr-qoy els d, qti qrara gl bilmirdi. Blk, haray salan qu imi? Blk o, quun rtsn qadn ssi znn etmidi? Cek bu fikri d hirsl rdd etdi. Onun sl qadn ssi eitmidi. Qqrtn eitmzdn vvl hl bir saata baxd da yadndadr. Bu ss txminn skkiz iyirmi dqiq ilmi gldi; gr ns taplb els, polis n d qiymtli dlil ola bilr. Cek idn ev qaydarkn axam qzetlrini hycanla nzrdn keirdi. Ba vermi cinayt haqqnda mlumat axtarrd, lakin qzetlr bu bard he n demirdi. Cek n edcyini bilmdi - sevinsin, yoxsa tssflnsin? Ertsi gn hava ox rtubtli idi. Bel bir gnd n sadiq qolf prstikarlar bel evd otururlar. O, yataqdan qalxd, tlsik shr yemyini yedi v stansiyaya yrd. Qatarda yen d qzetlr acgzlkl nzr yetirdi. Dhtli cinaytdn hl d sr-lamt yox idi. Axam qzetlrind d he bir mlumat grmdi. Qribdir,- dnd, -grnr, uaqlar melikd dcllik edirmilr. Nvbti gn sbh tezdn o, gzmy xd. Kottecin yanndan tnd gzucu baxb grd ki, qz yen badadr, alaqla muldu. Yqin bu, qzn adti imi. Cek oyuna ox srrast zrb il balad. ryindn kedi ki, ka bu zrbni qz grydi. O, nvbti topu x nqtsin qoydu v saatna baxb pldad: - Saat skkiz iyirmi be dqiq ilyib. Bilmk istrdim... Sz aznda qald. Onu bir gn vvl heyrt salan hmin haray arxa trfdn eidildi. Bir qadn son drc zab iind qqrrd: - ldrrlr, kmk edin!ldrrlr! Cek geriy yyrd. Bnvyi qz darvazann yannda dayanmd. El bil o, ndns qorxmudu. Cek qalib adam kimi qaaraq qza yaxnlad v ucadan dedi:

43

- Hr halda siz indi onu eitdiniz. Qz onu anlamad, tccbdn gzlrini yen brltdi. Cek hiss etdi ki, o yaxnlaanda qz knara kildi v htta onun lindn qab evd gizlnmk istyirmi kimi geriy d boyland. Qz ban bulad v gzlrini tccbl Cek zilldi: - Mn he n eitmmim, - dedi. Bu szlrl qz el bil onun bana ar bir zrb endirdi. Qzn tccb el tbii idi ki, Cek ona inanmaya bilmdi. O, hl d ba vernlri alna sdra bilmirdi. Qz nzaktl, sanki Cekin halna acyrm kimi: - Sizin kontuziyanz var, el deyilmi? sorudu. Bir anda o, qzn rkk baxnn, ev trf boylanmasnn sbbini anlad. Qz el bilirdi ki, Cek ruhi xstdir. Sonra is, el bil onun bana bir vedr soyuq su tkdlr. Alna dhtli bir fikir gldi. Blk, qz haqldr? Blk, onu dourdan da qara basr? Cekin canna qorxu dd. O, dinmz- sylmz geriy dnd v ar addmlarla qzdan uzaqlad. Qz onun arxasnca baxd, kksn trd, ban bulad v sonra aa yilib yenidn alaq elmy balad. Cek hadislri zlynd gtr-qoy elmy ald, z-zn dedi: - gr mn bu lnt glmi ssi yenidn iyirmi be dqiq ilmi eitsm, demk, mni dorudan da, qara basr. Yox, mn bu ssi bir daha eitmycym! Btn gn sbi olduundan yatana ox tez uzand v qrara ald ki, ertsi gn shr hr eyi bir d yoxlasn. Ar dnclr Ceki gec yaryadk yuxuya getmy qoymad. Yuxudan oyananda skkiz iyirmi dqiq ilmidi. Tlsik mehmanxanadan xb qolf meydanasna yyrd. Lakin o anlad ki, lnt glmi meydanaya skkiz iyirmi be dqiq ilmi ata bilmyck. gr onu dorudan da, qara basrsa, ssi baqa yerd d eid bilr. Cek gzn kmdn saatna baxa-baxa qard.

44

Skkiz iyirmi be dqiq ilyib. Uzaqdan qadn ssinin kssdas glib ona atd. Szlri ayrd elmk tin idi, ancaq Cek qti min oldu ki, bu onun vvl eitdiyi hmin ssdir, z d ss yen hmin yerdn, hardansa kottecin yaxnlndan glir. Bu Ceki bir az sakitldirdi. Dorudan, kims onunla zarafat da ed bilrdi. Ola bilsin ki, onunla zarafat edn el qzn zdr. O, qamtini dzltdi v antasndan qolf ubuunu xartd. Kottec getmzdn vvl bir az qolf oynamaq istdi. Qz hmiki kimi baada idi; o, ban qaldrb Cek baxd. Cek papan xarb, onunla salamladqda, qz utana-utana salam ald. Bu gn qz hmikindn daha gzl grnrd. Cek sevinck dedi: - Gzl havadr, el deyilmi? Amma shbt eynnmi szlrl balad n zn ac tutdu. - Bli, hava dourdan da, ox gzldir. - Yqin ki, gllr n mhz bel hava yaxdr? - Tssf ki, yox! Mnim gllrim ya lazmdr. Bir baxn, hams saralb-solub. Qz ona iar etdi ki, yaxna glsin. Cek baan dznlikdn ayran alaq pr yaxnlad v iri boyland: - Gllr qaydasndadr, solmayb,- dedi. Qzn baxndan hiss edilirdi ki, Cek yaz glir. O dedi: - Bel gnli havada grk gllri tez-tez sulayasan. Gn hr ey hyat verir, insann shhti n d ox xeyirlidir... Grrm ki, cnab bu gn zn la hiss edir. Hiss olunurdu ki, qz ona rk-dirk verir. Bu, Ceki hvsldn xarrd. O z-zn: Lnt eytana,- dedi,- bu qz mn tskinlik verir, ndir? Cek sbi halda: - Mn tamamil salamam. - Lap yax,- dey qz tez onu sakitldirdi. Cek qzn ona inanmadn sezib brk sbldi. O, bir az da qolf oynayb shr yemyi n ev qaytd. Artq bir ne df idi ki, nahar zaman qonu stolun arxasnda yln

45

ortayal kiinin onu diqqtl mahid etdiyini sezmidi. zndn csur v iradli adam olmas duyulurdu. Azca qara saqqal vard. Srbst v ar davran onun ziyal olduunu gstrirdi. Cek birc onu bilirdi ki, kiinin ad Lavinqtondur, deyiln gr, guya mhur hkimdir. gr Cek Harli Stritd olsayd, blk d onu tanyard. Hr halda, o, Lavinqton haqda he n bilmirdi. Bu shr is Lavinqton Cek xsusi bir maraqla baxrd. Cek tvi dd. Blk, onun ryindn kenlr zndn bilinir? Blk d bu adam bir mtxssiz kimi onun beynind ns bir aqnlq olduunu hiss edib? Ceki soyuq tr basd. Dorudanm o, dli olur? Onu qara basr, yoxsa kims onu aldadr? Qfildn bana bir fikir girdi: bax, indiydk ss glnd o tk olurdu. Gman edk ki, onunla birlikd kims var. Onda eydn biri ba vermlidir. Ya ss eidilmyck, ya da ssi onlarn hr ikisi d eidck. Yaxud ssi ancaq o z eidck. Hmin axam Cek plann hyata keirmy balad. Lavinqton mhz ona lazm olan adam idi. Onlar shbt ox asanca baladlar. Sn dem, Lavinqtonun z d onunla shbt elmk n frst axtarrm. Demli, Cek onu ox maraqlandrr. Onlar shbt zaman shr yemyindn vvl bir qdr qolf oynama qrara aldlar. Gr ertsi gnn shrin tyin etdilr. Saat yeddi tamam olmam oyuna baladlar. Sakit, buludsuz, srin, gzl bir hava idi. Hkim Cekdn yax oynayrd. Ceki yalnz nyin ba vercyi maraqlandrrd. Tez- tez gzucu saatna baxrd. Onlar yeddinci niangaha atanda artq saat skkiz iyirmi dqiq ilyirdi. Kottec bu niangahn tuunda idi. Qz adti zr yen baada idi. Onlar prin yanndan tb gednd, qz onlara mhl qoymad. mnlikd iki top vard, niangaha yaxn olan Cekin, bir qdr araldak is hkimin idi. Lavinqton:

46

- Gman edirm ki, zrbm srrast olacaq,- dedi. O, aa yildi v topun gedcyi yeri gzyar lmy ald. Cek gzlrini saatndan ayrmayaraq, hrktsiz dayanmd. Skkiz dz iyirmi be dqiq ilyirdi. Top srtl diyirlnib, deikli niangahn lap qranda dayand v iri dd. - Yax zrb idi,- Cek dedi. Ssi zn yad v xrltl gldi. O, qol saatn bilyindn qoluna kdi v rahat nfs ald. He bir ey ba vermdi. Tilsim qrlmd. Cek: - Etiraz etmirsinizs, birc dqiq oyuna ara verk,- dedi. Mn qlyan kmk istyirm. Skkizinci niangahn yannda onlar oyunlarna bir qdr ara verdilr. Cek azca titryn barmaqlar il qlyann doldurdu v kmy balad. El bil iyinlrindn ar bir yk gtrlmd. Cek qarsndak mnzry heyranlqla baxa-baxa dillndi: - lahi, nec d gzl havadr... Davam edin, Lavinqton, sizin nvbnizdir. Hkim topa zrb endirn zaman bart yenidn eidildi. Qulaqbatrc v zabl qadn ssi: - ldrrlr, kmk edin! ldrrlr! Qlyan Cekin titryn lindn dd. O, ss gln trf nd, lakin hkiml qolf oynamann sbbi yadna dnd gzlrini ona zilldi v nfsini qsb oyun yoldann hr bir hrktin gz qoymaa balad. Lavinqton is topun kediyi yola baxrd. Ban aa dikdiyindn gzlri grnmrd. - Lap azca qalmd. Mn sizin iinizi ynglldirdim. O, he n eitmmidi. Dnya Cekin bana hrlndi. O, sndlyrk bir-iki addm atd. zn glnd grd ki, otlarn stnd uzanb. Lavinqton ona trf yilib: - Bel, sakit olun, sakit olun, - dedi.

47

- Mn n olub? - ryiniz getmidi, cavan olan. Mn el glir ki, siz bunu qsdn elmmisiniz. - Aman allah, - dey Cek drindn ah kdi. - Siz n olub? urunuzda ns var? - Mn indi hr eyi siz danaram, amma vvlc sizdn bir ey sorumaq istyirm. Hkim qlyann yandrd v torpaq qalann stnd yerini rahatlad: - H, n istyirsiniz, soruun,- dedi. - Son bir-iki gnd siz mn ox diqqt yetirirdiniz. Dey bilrsinizmi, niy? Lavinqtonun gzlri azca parldad: - ox yersiz sualdr, - dedi. Bel bir msl var. Piik d krala baxa bilr. - Mni banzdan etmy almayn. Mn tamamil ciddi soruuram. Niy? nki bunu sorumaa limd sasm var. Lavinqtonun z ciddildi: - Mn siz tamam drst cavab vercym. Sizd daxili grginlikdn ziyyt kn adamn nianlrini grmdm. Mni maraqlandran da bu grginliyin sbbi idi. - Mn dli oluram,- dey Cek z halna acya-acya bildirdi. Sonra Cek dramatik trzd z szn ara verdi. Ancaq onun bu vziyyti Lavinqtonda he bir maraq oyatmad. Cek bunu gzlmirdi, ona gr d o, yenidn tkrar etdi: - Siz deyirm ki, mn dli oluram. - ox qribdir. Dourdan da, ox qrib v maraqldr,- dey Lavinqton astadan dillndi. Cek sbldi: - Gman edirm ki, bu sizin n sadc olaraq maraqldr. Hkimlrin hams darklidir. - Dostum, bu mnasz shbti bolayn. vvla, elmi drcmin olmasna baxmayaraq, mn hkimlik etmirm. slin qalsa, mn he can hkimi d deyilm.

48

Cek ona srt nzrl baxd: - Onda siz psixiatrsnz? - Bli, demk olar ki,... Amma, daha dqiq desk, mn zm ruh hkimi sayram. - Oh! - Sizin istehzanz anlayram, lakin biz cismimizdn ayr mvcud ola biln bir eyi n crs adlandrmalyq. Bilirsinizmi, cavan olan, sizin cisminizl ruhunuz vhdt tkil etmlidir. Xeyr, bu he d ruhanilrin uydurmas deyil. Biz buna ruh v yaxud ur da dey bilrik, v ya bunu baqa cr d adlandra bilrik. Siz indic mndn incidiniz, lakin sizin kimi salam bir cavann qarabasmadan ziyyt kmsi, az qala dli olmas mn dourdan da, ox qrib v maraql grnd. - Yax, mnim bama hava glib. Lap dli olmuam. - Bel dedyim n mni balayn, ancaq buna inanmram. - Mni qara basr. - Nahardan sonra? - Xeyr, shr tezdn. - Ola bilmz,- dey hkim z snm qlyann yenidn yandrd. - Deyirm ki, mn he ksin eitmdiyi eylri eidirm. - Min adamdan yalnz biri Yupiterin peyklrini gr bilr. Yerd qalan doqquz yz doxsan doqquz nfrin bu peyklri grmsi he d o demk deyil ki, onlar mvcud deyil. Bu mininci adam da lunatikadlandrmaa he bir sbb yoxdur. - Yupiterin peyklrinin olmas sbuta yetmi elmi faktdr. - Bu gn bizim qarabasma adlandrdmz hadislrin sabah elmi chtdn sbuta yetmsi tamamil mmkndr. Lavinqtonun szlrindki mntiq Cek tsir eldi. O, zn birdn-bir hdsiz drcd rahat v gmrah hiss etdi. Hkim bir-iki dqiqliy onu diqqtl szb, sonra raz halda bayla tsdiqldi: - Yax ki, sakitldiniz,- dey hkim dillndi. Siz cavanlarn bdbxtiliyi ondadr ki, z flsfnizdn knara xa bilmirsiniz. Drk ed bilmdiyiniz bir eyl qarlaanda drhal znz itirir

49

v qorxuya drsnz. ndis deyin grk, n sbb znz dli adlandrrsnz? Yalnz bundan sonra myyn bir qrara glmk olar. Bana glnlri bacardqca dzgn danmaa alan Cek shbtini bel tamamlad: - Mn ancaq birc eyi anlaya bilmirm, niy bu gn ss be dqiq gec, yni skkizin yarsnda eidildi? Lavinqton bir-iki dqiq fikr getdi, sonra sorudu: - ndi saatnz nedir? - Skkiz on be dqiq qalr, - dey Cek cavab verdi. - Onda hr ey aydndr. Mnim saatmda skkiz iyirmi dqiq qalb. Demk, sizin saatnz be dqiq irlidir. Bu is vacib faktdr. - N mnada? Cek maraqlanmaa balad. - O mnada ki, bu fakt hadisni asanca izah etmy imkan verir; birinci df ola bilsin ki, kims sizinl zarafat edib, blk d etmyib- hr halda siz qqrtn eitmisiniz. Bundan sonra znz inandrmsnz ki, bu ssi shr eyni bir vaxtda eidirsiniz. - Xeyr, minm ki, bu bel deyil. - lbtt, bilirsiz ki, bzn bizim iradmizdn asl olmayaraq qrib eylr ba verir, lakin hr halda hadisni bel trzd izah etmk dzgn olmazd. gr siz znz hqiqtn inandrm olsaydnz, qqrtn z saatnzla skkiz iyirmi be dqiq ilmi eidrdiniz. Ancaq indi sznzdn bel xr ki, son df qqrt hmikindn bir az gec eidilmidir. - Yax, bs sonra? - Bu ki, aydndr, el deyilmi? Kmy aran bu ss hardansa tamamil myyn bir yerdn v myyn vaxtda glir. Demli, bel bir nticy glirik ki, qqrt skkiz iyirmi be dqiq ilmi, hardansa kottecin yaxnlndan glir. - Yax, onda bu qqrtn niy mhz tkc mn eidirm? orasndadr ki, mn n kabuslarn varlna, n d bu kimi baqa

50

eylr inanmram. Bel olan halda, niy ax tkc mn bu lnt glmi qqrtn eidirm? - H, demli, beldir; hllik indi biz bunu syly bilmrik. El adamlar var ki, onlar baqalarnn grmdiyi v eitmdiyi eylri grr v eidirlr. Biz bunu bilmirik. Hmin adamlar fvqlada bir qabiliyyt malik olduqlarn anlamr v bel gman edirlr ki, onlar qara basr lap el sizin kimi. bhsiz, bir gn glck ki, biz sizin qqrtn eitmyiniz, mnim v qzn eitmmyimizin d sbbini yrncyik. Hr ey tbit qanunlar hkmdardr. Hazrda bizim qeyri-adi sandmz hadislr slind he d qeyri-adi deyil. urumuzda, psixikamzda ba vern hadislr cavab tapmaq hl ox tindir. - Bs indi mn n edim? Cek sorudu. Lavinqton gld: - Yax, mnim gng dostum, yaxca shr yemyinizi yeyib, gedin hr. aln ki, baa dmdiyiniz eylr haqqnda dnmysiniz. Mn is bir sra eylri aydnladrmalyam. Cek, nvbd arxamzdak kottec haqqnda mlumat toplamaq lazmdr. Mn minm ki, sirrin aar oradadr. Cek ayaa qalxd: - Yax, ser. Mn hr ey hazram, ancaq deyirm ki... - Bli? Cek utandndan qzard v dodaqalt mzldad: - minm ki, qzn bu id li yoxdur. Lavinqtonun kefi ald: - Siz mn onun nec gzl bir qz olduu bard he n demmisiniz! Yax, kefinizi pozmayn. Znnimc, qzn bu sirr he bir dxli yoxdur. Hr n olubsa, qz bura kmzdn vvl olub. Cek hmin axam ev qaydb, byk sbirsizlikl yeni xbrlr gzlyirdi. ndi o, Lavinqtona kor-koran inanrd. Hkimin btn hvalat tbii bir hal kimi qbul etmsi, zn ox sakit v tmkinli aparmas Cek byk tsir balamd.

51

Cek nahar etmk n aa ennd grd ki, tz dostu salonda onun yolunu gzlyir. Hkim tklif etdi ki, onlar bir stolda nahar edcklr. Cek narahat halda sorudu: - Tz bir xbr varm, ser? Mn kottec barsind hr eyi ld etmim. vvllr bu kottecd qoca babanla arvad qalrm. Sonradan qoca lm, arvad is qznn yanna kmdr. Daha sonra kottec bir inaatnn lin kemi v o, evi hrd yaayan bir centlmen satmdr. Hmin centlmen kottecd yalnz istiraht gnlrini keirirmi. Bir il bundan vvl is ev Terner familiyal xs satlmd. Onlar r-arvad idilr. Deyirlr ki, onlar ox qrib adamlarm. Kii ingilis imi, arvadnn is bir trfi deyiln gr, rus imi, hm d hdsiz gzl imi. Onun gzl, eqzotik baxlar varm. Onlar ox sakit hyat keirir, he ksl grmr, kottecin bandan qraa bel xmrmlar. Yerli camaatn yayd aiyy gr, onlar ndns qorxurlarm. Amma mnim buna inanmam glmir. V gnlrin birind onlar gzlnilmdn yb gedirlr v bir daha qaytmrlar. Az sonra mister Terner Londondan gndrdiyi mktubda yerli vkillrdn xahi edir ki, kotteci mmkn qdr tez satsnlar. Ev yalar satldqdan sonra, kotteci mister Maumverer alr. Ancaq o da bu evd ikic hft yaadqdan sonra, onun satlmas haqda elan verir. Kottecd indi yaayanlar, vrmli fransz professoru v onun qzdr. Onlar cmi on gndr ki, buraya kblr. Cek deyilnlri sakitc dinldi v axrda dedi: - Btn bunlar bizi sirrin almasna zrr qdr d, kmk etmir, el deyilmi? Lavinqton sakit bir trzd dedi: - Mni n ox Ternerlr maraqlandrr. gr xatirinizddirs, mn dedim ki, onlar sbh tezdn xb gediblrmi. Mn bel gman edirm ki, onlarn getmyini he mlli-bal grn d

52

olmayb. Mister Terneri sonralar grblr, lakin missis Terneri hl grdm deyn olmayb. Cekin rngi qad: - Bu ola bilmz... yni deyirsiniz ki... - Cavan olan, hycanlanmayn. Hr bir ksin lm ayandaxsusn zorak lm ayanda - traf mhit tsiri ox gcl olur. ox gman ki, bu tsir traf alm sirayt edir v sonradan mvafiq dalada qurulmu qbulediciy trlr- bu halda sizin qbul etdiyiniz kimi. - Bs n n, mn? Cek lnlqla etiraz etdi. - Siz hr hans bir fvql qvvy kor- koran v mexaniki kild deyil, onu mqsdynl kild qbul etmy alrsz. Mn zm is bunlara o qdr d inanmram. Hyatda el eylr ba verir ki, hiss edirsn ki, bu gn grdyn hr hans bir hadisni eyni il n vaxtsa grmsn. Ba vermi hadislrin bzilri hqiqt tamamil uyun glir, yni eyni bir vaxtda stst dr. Baqa bir fvqltbii qvv yeralt tkanlarn ba vermsidir ki, bu bard d hmi mlum olmayan faktlarla rastlamal olursan... Sizs hr bir eyin diqqtin varmana alrsz. Hkim beynin girmi bu axmaq fikirlrdn yaxa qurtarmaq n tbssml Cek sar dnd: - Glin, btn bu axmaq hadislrdn uzaq olmaa alaq,dey tklif etdi. Cek raz oldu, ancaq qara fikirlrdn yaxa qurtarmaq o qdr d asan deyildi. Cek shr yemyindn vvl qolf oynuna bir hft getmdi. Gzlnilmz bir hadis hvalatn gediin myyn mnada tsir etdi. Gnlrin birind ev qaydarkn Cek cavan bir xanmn onun yolunu gzldiyini xbr verdilr. O, cavan xanm grnd hddindn artq tccblndi. Gln, Cekin z-znd bnv adlandrd qz idi. z d ox sbi v narahat idi. - Sizi narahat edib yannza gldiyim n grk mni balayasnz, cnab! Mnim siz deyilsi szm var. Mn...

53

O, trdddl trafna nzr sald. - Bura buyurun,- dey Cek qz mehmanxanada xanmlar n ayrlan bo qonaq otana dvt etdi. Qrmz mxmrl bzdilmi otaq yaman cansxc idi. - ndis ylin, miss...miss... - Marad, cnab. Felise Marad. - ylin, mademuazel Marad v hr eyi mn dann. Felise dinmzc yldi. O, bu gn tnd yal paltar geymidi. Qzn mrur siftinin gzlliyi v travti hmikindn daha aydn gz arprd.Qzn yannda ylnd Cekin ryi iddtl dynmy balad. - Demli, bel, - dey Felise sz balad. Biz qsa mddtdir ki, burada yaayrq. Gliimizin ilk gnndn eitmiik ki, evimiz- bizim kiik, qng evimiz- ruhlarn msknidir. Burada he bir qulluqu qalmaq istmir. Bunun o qdr d byk hmiyyti yoxdur. Mnim ev ilrindn bam xr, xrk biirmyi d bacarram. Ban itirmi cavan olan zahirn zndki ciddiliyi qoruyub saxlamaa aldsa, bunu bacarmad: ox gzldir, lap mlkdir,- dey dnd. - Kabuslar haqqnda aparlan shbtlri son drd gn qdr bo bir ey bilirdim. Cnab, drd gecdir ki, mn eyni bir yuxunu grrm. Qarmda bir qadn dayanr- cazibdar, hndrboylu v ox gzl bir qadn. llrind is mavi rngli ini qab tutub. O, zab kir, ox zab kir v hey qab mn trf uzadr, gzlrind yalvar, sanki mndn imdad istyir. Heyhat! O dana bilmir, mns, onun n istdiyini anlaya bilmirm. vvlki iki gec grdym yuxu bununla baa atd, amma sraagnk gec yuxumda baqa bir ey d grdm. Qadn v ini qab birdn yox oldular v mn qadn qqrtsn eitdim: ldrrlr, kmk edin! ldrrlr! Mn dht iind yuxudan ayldm. z-zm dedim ki, mni qara basr, sizin mn dediyiniz szlrl yuxumdak szlrin eyni olmasn bir tsadf hesab edirm. Lakin son gec yen d hmin yuxunu

54

grdm. Cnab, bu n demkdir? Hmin szlri siz d eitmisiniz. Biz indi n edcyik? Felisenin znd dht ifadsi vard. O, balaca llrini birbirin sxaraq, mrhmt dilyirmi kimi gzlrini Cek dikmidi. Cek is zn soyuqqanl gstrmy ald. - Hr ey z qaydasndadr, mademuazel Marad. Narahat olmayn. gr etiraz etmsydiniz, siz bir ey demk istrdim. Siz mslht grrm ki, btn bu hvalat olduu kimi bu mehmanxanada yaayan dostum Doktor Lavinqtona danasnz. Felise bu tklif raz olduunu bildirn kimi Cek Lavinqtonu axtarmaq n otaqdan xd v az kemmi onunla birlikd qaydb gldi. Lavinqton Cekin tlsik izahatna qulaq asa-asa qz badanayaa diqqtl szd. Bir - iki klm il onu sakitldirdikdn sonra z nvbsind qzn hvalatn diqqtl dinldi. - ox qribdir. Siz bunlar atanza demisinizmi? - qz szn qurtardqdan sonra hkim sorudu. Felise ban bulad. Onun gzlri yaarmd: - Mn onu narahat etmk istmdim. O hl d ar xstdir. Mn atamdan onu hycanlandra bilck hr eyi gizldirm. Lavinqton smimi halda dedi: - Sizi baa drm. adam ki, biz mracit etmisiniz, mademuazel Marad. Bildiyiniz kimi Hartinqtonun da bana sizinkin oxar bir hvalat glib. Bel znn edirm ki, indi biz dzgn yoldayq. Dediklriniz daha bir ey lav ed bilrsinizmi? Felise diksinn kimi oldu: - lbtt! Mn nec d axmaam. Btn hvalatn can da el bundadr. Bir bura baxn, cnab. Mn bunu kaflardan birinin dalndan tapmam. Srb rfin arxasna dbm. Qz sulu boya il kaz zrind sliqsiz kilmi bir qadn klini onlara gstrdi. Bu adi rssam czmaqaras idi, lakin rsmdki qadn hndrboy v gzl idi. Siftind gcl seziln,

55

ingilislr xas olmayan bir ifad vard. Qadn stnd mavi rngli ini kuz olan stolun yannda dayanmd. - Mn bunu el bu gn shr tapmam, - dey Felise izah etdi. Cnab doktor, bu mnim yuxuda grdym qadn, bu is hmin mavi kuzdir. Lavinqton kiln rsmin rhini verdi: - ox qribdir. Aydndr ki, sirrin can bu mavi kuzddir. Bu kuz ind dzldiln oxayr. z d, grnr, ox qdimdir. Grndy kimi, stnd yapma nax var. Cek onun szn qvvt verdi: - Dzdr, ind dzlib. mimin kolleksiyasnda tamamil buna bnzrini grmm. El lap bu yaxnlarda. Mnim mim ind dzldilmi ini qablarn mhur kolleksioneridir. - ind dzldilmi kuz,- dey Lavinqton fikr dald. Bir-iki dqiqdn sonra drin fikirdn ayrlb gzlnilmdn ban yuxar qaldrd. Onun gzlrind qrib bir parlt vard. - Hartinqton, bu kuz minizd oxdandrm? - oxdan? Dorusu, bilmirm. - Yax- yax fikirlin. Onu bu yaxnlardam alb? - Bilmirm. Bli, bli. ndi yadma dd. Mni ini qablar o qdr d maraqlandrmr, ancaq mimin tz ald eylri mn gstrmsi yadmdadr. Bu, kuz d o, eylrin arasnda idi. - ki aydan az olardm? Ternerlr kottecdn ikic aydr ki, kblr. - Bli, tamamil dorudur. - miniz hrrac bazarnda olurmu? - Hmi olur. - Bel olan halda qtiyytl demk olar ki, miniz hmin ini qab Ternerlrin ev yalar satlan zaman alb. Burada qrib bir uyunluq var v ya ola bilsin ki, qaranlq olan bir hqiqti akar etmk mmkn oldu. Hartinqton, siz el bu dqiq minizdn kuzni haradan aldn yrnmlisiniz. Cek myus oldu:

56

- Qorxuram ki, bu mmkn olmasn. Corc mi indi sfrddir. Harada olduunu da bilmirm. - O n vaxt qaydacaq? - hftdn, uzaq ba bir aydan sonra. Araya skut kd. Felise narahat halda gah Cek, gah da Lavinqtona baxrd. - Yni bir ey etmk olmaz? - qz tvi iind sorudu. Lavinqton hycann gcl gizldrk dedi: - Olar, ancaq burda bir ey var. Ola bilsin ki, mnim tklifim siz qrib grnsn, amma inanram ki, yegan x yolu budur. Hartinqton, siz , kuzni bura gtirmlisiniz. gr xanm icaz vers, mavi kuzni d zmzl gtrmk rtil, biz bir gecmizi kottecd keirrik. Cek tklrinin biz-biz olduunu hiss etdi v hycanla sorudu: - Sizc n ba verck? - He zm d bilmirm, amma inanram ki, sirr alacaq v kabus mzarna qaydacaq. Blk d kuznin dibi iki atdan ibartdir v tamamil mmkndr ki, onun iind ns gizldilib. gr he bir hadis ba verms, grk bu vziyytdn bir x yolu tapaq. Felise llrini bir-birin sxaraq hycanla dedi: - la fikirdir. Qzn gzlri sevincdn parldayrd. Ceks zn o qdr d rahat hiss etmirdi. slind, daxiln yaman qorxuya dmd, lakin ls d Felisenin yannda z qorxusunu brz vermzdi. Hkims zn el aparrd ki, sanki dnyada tbii bir eyi tklif etmidi. Felise Cek sar dnrk sorudu: - Siz kuzni n vaxt gtir bilrsiniz? - Sabah,- dey Cek knlsz halda dillndi. ndi ii axra atdrlmal idi. Cek onu hr shr heyrt salan dhtli qqrtdan birdflik yaxa qurtarmaq v btn hadisni tamamil unutmaq lazm idi.

57

Ertsi gn axam o, misigil getdi v geri qaytarmaq rtil kuzni gtrd. ndi Cek kuznin sulu boyayla kilmi rsmdki il eyni olduuna qtiyyn bh elmirdi. Lakin o n qdr diqqtl qabn o yan bu yanna baxdsa, qeyri-adi, sirli bir ey grmdi. Cek v Lavinqton kottec atanda, axam saat on bir olard. Onlar qapn dymy macal tapmam, Felise yavaca onu ad. Qz onlarn yolunu gzlyirdi. - ri girin, - dey Felise plt il dedi. Atam yuxarda yatb. Biz onu oyatmamalyq. Mn burada sizin n qhv d hazrlamam. Qz kiik, lakin ox rahat qonaq otana kedi. Spirt lampas sacayann altnda idi. Felise hr ikisi n tirli qhv hazrlad. Sonra Cek kuznin bklm olduu kazlar bir-bir ad. Kuzni grn kimi Felise iini kdi v ucadan dedi: - Bli, bli, bu odur. Mn onu harda olsa tanyram. Bu zaman Lavinqton artq z hazrlna balamd. O, kiik stolun stn tmizldi v trafna stul dzd. Sonra mavi kuzni Cekdn alb stolun ortasna qoydu: - Artq hr ey hazrdr. qlar sndrn v stolun trafnda qaranlqda ylin. Felise v Cek deyiln ml etdilr. Qaranlqda Lavinqtonun ssi eidildi: - ox gman ki, mzdn birimiz ruhlarla grb danma bacarrq. gr beldirs, hmin adam hunu itirck. Unutmayn ki, burda qorxulu bir ey yoxdur. Cannzdak qorxunu xarmaa aln, sstlin, sstlin. Onun ssi get-ged eidilmz olurdu. Otaa vahimli bir skut kd. Lavinqton n burda qorxulu bir ey yoxdur,- demk blk d asan idi, ancaq Ceki qorxu yox, dht brmd. Cek Felisenin d hmin hisslri keirdiyin ndns min idi. Birdn o, qzn dht dolu pltsn eitdi: - ndi ns dhtli bir ey ba verck. Mn bunu hiss edirm.

58

Qaranlq daha da qatlar, araya kn drin skutdan adamn qulaqlar uuldayr v dht hissi getdikc gclnirdi. Cek yava-yava boaznn tutulduunu v boulduunu hiss eldi. Indic dhtli hadis ba verckdi... Cek hunu itirir v yumaq bir axn onu z qoynuna alb harasa aparrd. Onun gzlri rtld dinclik - qaranlq... Cek astaca trpndi. Onun ba arlamd, lap iib qazana dnmd. O hardadr? Gn... qular... O arxas st uzanb gy baxrd. Birdn her sey yadna dd. Stol arxasnda oturmas. Kiik otaq. Felise v hkim. Ax, n hadis ba vermidi?.. Cek durub yerind oturdu v trafina baxd. Ba mhkm aryrd. O, kottecin yaxnlndak kiik melikd uzanmd. Yannda he kim yox idi. Saatna baxd.Tccbl grd ki, saat on ikinin yarsdr. Cek ayaa srayb var gc il kottec trf qad. Grnr, hkiml Felise onun hunu itirmsindn tvi db aq havaya xartmdlar. Kottec atb qapn dymy balad . Lakin ona n cavab vern oldu , n d bir kims gz dyirdi .Yqin onlar kmk dalnca gediblr.Ya da... Ceki soyuq tr basd . tn gec n ba vermidi? Cek tlsik mehmanxanaya yolland. El azn ab mehmanxana iisin mracit etmk istyirdi ki, qabrasnn altna gcl bir yumruq dydi. znu ayaq st gucl saxlad. sbi halda geriy qanrlanda qarsnda asal qoca bir cnabn dayandn grd. Kiinin glmkdn az qala nfsi ksilirdi: - Mni gzlmirdin, olum? He alna da glmirdi, h? - Corc mi, el bilirdim siz uzaqlarda - taliyadasnz. - Mns burdayam. tn gec Duvra atdm . hr gedirdim, yolst sn dymyi qrara aldm . Amma n grrm . Btn gecni gzmisn, h? Grnr, vaxtn yax keirirsn... Cek cld onun szn ksdi:

59

- Corc mi, mn siz bu saat qeyri-adi bir hadis sylycym. Qorxuram ki, he inanmayasnz. O, hvalat olduu kimi dand v axrda dedi: - Allah bilir, onlarn bana n glib. misinin is az qala ryi partlayrd. Nhayt, o znd bu szlri demy qvv tapd: - Kuz! Mavi kuz! O haradadr? Cek matdm-matdm misin baxrd. Nhayt, o, misinin danndan iin n yerd olduunu anlamaa balad. misi aramsz deyinirdi: - Minq dvr - nadir bir ey- kolleksiyann tac, n az on min funt sterlinq qiymti var. Amerikal milyonu Hoqqenhaymerdn almdm - btn dnyada birc dn. Lnt eytana, ser, siz mnim mavi kuzmi neylmisiniz? Cek mehmanxanaya qad. O, Lavinqtonu tapmalyd. Mdirlikdn cavan xanm onu soyuq nzrl szd: - Doktor Lavinqton tn gec manla xb getdi. Sizin n mktub qoyub. Cek tlsik mktubu ab oxudu: Mnim ziz, gnc dostum! Qeyri-adi gn bitdimi? Masir elmi dild desk, siz hl d onun tsiri altndasnz. Felisedn, ikst atadan v mndn siz n smimi salamlar. Biz artq on iki saatdr ki, yoldayq. Mnc, bu qdr vaxt biz kifayt edr. Hmilik sizin dostunuz Lavinqton, ruh hkimi.

1983 -c il.

60

A. K. Doyl
------------------------------

/otlandiya/
Artur qnatius Konan Doyl 22 may 1859-cu ild otlandiyann mrkzi hri olan Edinburqda anadan olmudur. Onun atas arlz Altamont Doyl, rssam v arxitektur, 1855-ci ild iyirmi iki yanda olarkn on yeddi yal Meri Foli il evlnir. Meri Doyln kitablara byk mara olan bir xanm idi. O, aild oxuduu kitablar haqqnda danma ox xolard. Ola bilsin ki, Arturda yazla olan meyli bundan yaranmd. A.Konan Doyl 1976-c ilin oktyabrnda Edinburq Universitetinin tibb fakltsin qbul olunur. Thsil ald dvrlrd Artur universitet tez-tez ba kn, tannm mlliflrl, Ceyms Barri v Robert Lui Stivensonla tan olur. Onun dnyagrnn formalamasnda, mntiq, ntic xartmaq v shvlrin akar edilmsi sahsind ona n ox mllimi, doktor Cozef Bell kmk edir ki, bu da yaznn glckd yaratd erlok Holmsn prototipi olur. Artur zn dbiyyat sahsind yoxlamaq n 1879-cu ilin yaznda kiik hcmli Sesassa vadisinin sirri hekaysini yazr. Hmin hekayy gr Artur 3 yen qonorar alr. Bundan hvslnn Artur Amerikallar nal adl hekaysini yazr.

61

1882-ci ild Artur Stark Monronun mktublar adl kitab nr olunur. Daha sonra Arturun Hebekuk Cefsonun byanat, Con Huksfordun hyatnda boluq, Totann zy adl hekaylri Kronxill jurnalnda ap edilir. 1887-ci ild Arturun Alqrmz tonda etd adl kitab apdan xr. Oxucular ilk df erlok Holms v doktor Uotson il bu kitabda tan olurlar. 1889-cu ilin fevralnda is yaznn Mikki Klarkn macralar adl kitab Lonqman nriyyat trfindn ap edildi. Daha sonra Arturun 1889-cu ild A dst, 1890-c ild is Drd iar adl kitablar nr olundu. 1892-ci ild onun Qaqnlar (ki qitnin nal) adl hekaylr kitab ap olundu. Artur 1892-ci ild Norvudda olarkn Napoleon epoxasna hsr etdiyi Byk klg sri zrind ilmy balayr v hmin ilin sonunda srini tamamlayr. O, 1896-c ild Misird olarkn Rodni Stoun adl kitabn tamamlayr. O, 1897-ci ilin sonunda erlok Holms pyesini yazr. A.Konan Doyl 1898-ci ilin yaznda taliyaya getmmidn nc znn hekaysini; Saatl adam, Hrmk ovu v tmi srt qatarn yazr. Artur 1900-cu il aprelin 2-d Afrikaya glir. Buraya glmsinin sas sbbi Afrikada geni yaylm barsaq xstliyi epidemiyasnn qarsnn alnmasnda hmkarlarna kmk etmk idi. 11 iyulda is o, yenidn ngiltry qaydr. Afrikada olduu mddtd Artur tif, vba, mharib yaras v digr xstliklrdn zab kn v sonda hyatla vidalaan minlrl insan grmd. Sonradan o, grdklrini Byk zab mharibsi adl kitabnda oxucular il paylamd. 1902-ci ild Doyl yenidn erlok Holmsn macralar zrind ilyrk Baskervillrin iti adl kitabn nr etdirir. A.Konan Doyln 1910-cu ild Konqoda cinayt srini yazr. Sonra is tirilmi dnya, Zhrlnmi kmr kimi srlri ona byk uur qazandrr. Artur Konan Doyl 7 iyul 1930 - cu ild vfat etdi.

62

Brilyant tac
Doktor Uotsonun yenidn erlok Holmsn i otanda olmas ona xo tsir balayrd, nki btn namlum macralarn aydnladrlmas buradan balayrd. Uotson vvlc trafna nzr sald, amma he ksi gr bilmdi. Nhayt, geri dnnd Billinin glmsyn sifti il qarlad. Billi gnc olsa da, ox all olan idi. Tnha olduunu unutmaq n Holmsa kmk edirdi. - Burada he bir dyiiklik yoxdur, Billi, siz d he dyiilmmisiniz. minm ki, siz d onun haqqnda mnim kimi dnrsnz. Billi narahat halda yataq otann qapsn aralad. - O, yatr,- dedi. Gzl yay gnlrinin biri idi; axam saat yeddi olard. Doktor Uotson bir az vvl eitdiyi szlr o qdr d tccblnmdi. erlok Holms tin ilri aradranda gecni gndz qatard. - Bel xr ki, o, yen d tin msllr zrind ilyir? Uotson Billidn sorudu.

63

- Bli, cnab, onun ilri olduqca ardr, mn onun salaml n qorxuram. O, he bir ey yemir, gn-gndn ziflyir. Handson ondan n vaxt nahar edcyini soruanda Holms bel dedi: - Birisi gn, 8-in yarsnda. Dnn btn gn yoxsul bir paltarda gzib, bu gn is yal qadn donu geyinib. Billi otan qaranlq kncnd qoyulmu stolun yanna getdi. Onun zrind qoyulmu qadn lyapasn gtrb Uotsona gstrdi. Bu yal qadn donunun bir hisssidir. O, kimis izlyirdi. - Bu eylr haqqnda bir fikir syly bilrsn? - Mn sn danacaam, cnab, amma bu bard he ks bilmmlidir. Billi yavaca danmaa balad.- Bu, Brilyant tac mslsidir. - Hansn deyirsn? Milli muzeydn ourlanan yz min funt sterlinq qiymtind olan o brilyant? - Bli, cnab, onlar bunu geri qaytarmaa alrlar. Ba nazir z erlok Holmsla danmaa glmidi. Cnab Holms bacard hr eyi etmy sz verdi. - Yax, minik ki, o, bu ii baa atdracaq. H, Billi, mn de grm niy prdni pncrnin qabanda knara kmmisiniz? Billi pncry trf yeridi. Prdni pncrnin qarsndan knara kdi. Doktor Uotson tccbl qqrd. Prd il pncrnin arasnda yerln byk kresloda sifti v yin-ba erlok Holmsa bnzyn bir mqvva oturmudu. - Siz buradan l-bayr v kni gr bilrsiniz, - Billi dedi. O, pncry yaxnlad. Baxn, indi bu evin pncrsi nnd kims var. Uotson bir addm irli gldi; bu vaxt yataq otann qaps ald v Holms otaa daxil oldu. O, bir sz demdn pncry trf cumdu, Billini knara itldi v pncrni prdyl rtd. - Billi, siz axmaqsnz!- ucadan dedi.- Mn sn demidim ki, prdy toxunma. Bu prdy n vaxt yaxnlasanz, hyatnz thlkd ola bilr.

64

O, Uotsona trf dnd:- Uotson, sizi yenidn burada grmyim ox yax oldu. O, Uotsonun lini tutub mhkm sxd v lav etdi,- ylin, el bil sizi yz ildi grmmim. - Bu n thlkdir? - Uotson oturan kimi sorudu. - Mnim hyatm thlkddir,- Holms cavab verdi.- Kims mni ldrmy alr. - Zarafat edirsiniz?! - Yox, mn zarafat etmirm, ciddi szmdr. Polis gedib cinaytkarn adn v nvann sylmk istyirm. O, zn Knyaz Neqretto Silviyus adlandrr. Bunu yazn- Knyaz Silviyus, morsayde Qarden 136. Uotson dostuna baxd; onun trtmiz znd grginlik vard. - gr siz o adamn adn v nvann bilirsinizs, n n gedib polis demirsiniz, onu hbs etdirmirsiniz? - H, bunu ed bilrm. V o da bunu bilck, mndn qorxacaq. - Bs niy etmirsiniz, h? - Ax brilyantn harda olduunu bilmirm?! - Billi briliyant tac bard mn dand. - Eldir! ri, sar brilyant tacd! Mn orunu da tanyram: mn bu balqlar n vaxt istsm tuta bilrm, ancaq bu mn brilyant tapmaqda nec kmk edck? - Knyaz Silviyus bu balqlardan biridir? - Bli, o, balinadr. O biri, Sam Merton boksudur. Merton da byk balqdr, ancaq o, balina ola bilmz. O, Knyaza sdaqtl xidmt edir. - Knyaz Silviyus indi haradadr? - O bu yolun qarsndak binadadr. O, z pncrsinin qarsnda oturub, mnim pncrnin qarsna qoyduum mqvvaya baxr v mn el glir ki, o mni nec ldrmk haqqnda dnr. - Billi, Billi, o n edir?- erlok Holms qap qarsnda dayanan olana iar etdi. - Bir cnab sizi grmk istyir.O deyir ki, onun ad Silviyusdur. - Knyaz Silviyus.

65

- Hmin adam, z!- Holms hndrdn rd. - grrm o, qorxaq deyil. Onun buraya csartl glmsi bsdir, baxmayaraq ki, mn onun dmniym. Indi n edim, Uotson? - Polis adam gndr. - Ola bilsin ki... Ancaq hl yox. Gl pncrdn ky baxaq. gr oradan qapma baxan varsa, mn syl. Uotson bayra diqqtl baxd, dedi: - H, orda zndn cin yaan bir adam var. - Bu Sam Mertondur. Billi, mn zng ednd zn Knyaza gstr. Evd olmayacaam,ancaq bunun frqi yoxdur. Qap balanan kimi, Uotson Holmsa trf dnd: - Holms, indi bu mmkndr! - Bu adam thlklidir. Nec bilirsn, o, sni ldrmy glck? - zizim Uotson, siz mn mane olacaqsnz. - Mn sizi onunla tkbtk qoya bilmrm. - Bli, siz bacararsnz, Uotson. Mn minm ki, bu oyunu axra qdr oynamaqda mn kmk edcksiniz. Bu adam bura z mqsdi il glck, ancaq o, burada mnim mqsdim n qalacaq. Holms cib dftrsini xartd v ora kiik bir qeyd etdi. - Bunu polis kapitan Parsona atdr v bir ne polis nfri il buraya glsin. Knyazn izlnib hbs edilmsi baa atacaq. - Mn bunu mmnuniyytl yerin yetircym. - Siz qaydanadk, mid edirm ki, brilyantn harada olduunu tapacaam. O, qapnn zngini basd. - Dnrm ki, yataq otana getsk yaxdr. Mn balinam grmk istyirm, ancaq onun hl mni grmsini istmirm. Yataq otandan ky qap alr, bellikl, siz polis n bu yoldan ged bilrsiniz. Knyaz Silviyus iri girnd, artq otaqda he ks yox idi. O, ucaboylu, qara siftli adam idi. Onun burnu aznn stn qdr uzanmd. Qap arxadan rtln kimi, o, trafa evik nzr sald; prd il pncr arxasnda, kresloda oturmu mqvvan

66

grdkd, onun znd qorxunc ifadlr yarand. O, sakitc mqvvaya trf yeridi. Kresloya atanda lindki ar odun parasn yuxar qaldrd. Bu zaman yataq otann qapsndan istehzal bir ss eidildi: - Mnim mqvvam paralamayn, Knyaz! O, mn 10 funt sterlinq baa glib. Cani ss gln trf dnd. Onun gzlri tccbdn bymd. O, bir addm irli getdi v yenidn lindki odun parasn qaldrd, ancaq Holmsn soyuq baxlar onun linin aa dmsini mcbur etdi. lyapanz v aacnz stolun stn qoyun. ox sa olun! Yax olard ki, silahnz da stolun stn qoyasnz. Yox? ox yax, nec istyirsn. Mniml grmyi qrara aldnza gr ox adam. ox istrdim ki, sizinl bir balaca shbt edk. Holmsn xo szlri Knyazn qzbli gzlrind he bir dyiiklik ml gtirmdi. - Hminin mnim d siz sylysi bir ne szm var, Holms! O, bu szlri ox kskin dedi.- Gnahm boynuma alram ki, bu saat sizi ldrmk fikrindydim. - Niy? - nki siz mnim qarm ksmisiniz; sizin adam mni izlyir. - Oh, yox, cnab, - Holms dedi.- Mnim sizin dediyiniz kimi adamm yoxdur. Knyaz gld: - Siz el dnrsnz ki, mn uaam? Mn siz grdynz kimi ox yax grrm. Dnn hara gedirdims, bir adam arxamca glirdi. Bu gn is yal bir qadn. Holms gld: - Mlumatnza gr ox sa olun. Dnrm ki, pis aktyor deyilm. - Bu siz idiniz... siz znz? Holms glmsdi. - Siz yal qadnn lyapasn stolun zrind gr bilrsiniz. Knyaz cld stolun stn baxd.

67

- Mn baa dmdim, - o dedi. - Demli, o sizin adam deyildi, ancaq siz znz idiniz. Bs mni niy izlyirsiniz? - Siz tannm idmansnz, Knyaz,- Holms dedi. - Siz ir ldrmk n Afrikaya oxlu syaht etmisiniz. N n? - N n? dman- thlk! - lbtt, lkni pis heyvanlardan, thlkdn azad etmk n? - lbtt! - Siz z sualnzn cavabn znz verdiniz. Siz ox yax bilirsiniz ki, mn sizi n n izlyirdim. Knyaz oturduu yerdn dik atld v onun li cibin trf getdi. - ylin, cnab, ylin! Bu n vacib cavabdr. Mn brilyant istyirm! Knyaz narahat halda glrk oturdu. - Mn bilmirm, siz nyin haqqnda danrsnz, - o dedi. - Bu doru deyildir, siz bilirsiniz ki, mn sizi izyirdim. nki brilyant sizdn almaq istryirdim. Siz buraya glmisiniz ki, mn bunu nec yrnmim. gr mn bunu daha yax bilsydim, onda mni ldrmk qrarna glckdiniz. Yax, mn siz btn hadislr haqqnda dqiq mlumatlar vercym, ancaq bir eydn baqa. - Bli, icaz verin soruum ki, o bir ey ndir? - Mn bilmirm, brilyant tac haradadr. - Bs mn siz onun harada olduunu nec dey bilrm? - Siz bilirsiniz v onu da mn deycksiniz! Mn sizin fikirlrinizi oxuya bilrm, mn sizin alnzdak hr eyi grrm. - lbtt, siz brilyantn harada olduunu da grrsnz. Holms gld: - Demli, siz onun harada olduunu bilirsiniz. Holms kafa trf getdi v oradan kiik bir kitaba xartd. - Bilirsiniz, mn bu kitabda nlr saxlamam? - Xeyr, cnab, bilmirm . - Siz! - Mn?

68

- Bli, cnab, siz! Sizin hyatnzda olan hr bir thlkli zaman v etdiyiniz cinaytlr buradadr! - Ehtiyatl ol, Holms! - Knyaz alb, yanan gzlril baxrd,ehtiyatl olun! Artq siz qulaq asmaq istmirm - Hr ey buradadr, Knyaz! Xanm Karoldun ldrlmsi haqqnda dqiq mlumatlar. O, btn pullarn siz vermidi, hans ki, siz bu pullar kart oynunda uduzmusunuz. - Siz sayqlayrsnz. - Xanm Verenderin btn hyatnn tarixi. - Siz mnim onunla laqd olduumu sbut ed bilmzsiniz. - Burada yeni bir mlumat var. Msln, fevraln 13 -d Parisdn yola dn qatardan yoxa xan qzl. - Hmin hadis vaxt mn qatarda olmamam. Bu df siz shv etdiniz. - Qalan mlumatlara gr tamamil haqlyam. - Siz ox dandnz! Bs brilyant tac haqqnda n dey bilrsiniz? - Yava, Knyaz, tlsm! Mn hvalat z bildiyim kimi danmalyam. Mn siz gstrmliym ki, mn sizin v Sam Mertonun haqqnda hr eyi bilirm. - Hissiyatsz! - Mn muzey getmk n tutduunuz taksi srcsn d tanyram. Srcnn sizi Mikey Sandersin evin apardn da bilirm. Mn onu da bilirm ki, Sanders bu haqda polis danmd. Siz oyunu uduzmusunuz, Knyaz! Knyazn qara sifti qzbdn qzard. Onun gzlrind qlcm parlad, o, azn ad, lakin dana bilmdi. - Grrsnz, Knyaz, mnim kartm nec d gcldr, ancaq mnim n n zruri olan kart hl almamam. Mn brilyantn harada olduunu bilmirm. - V siz bunu he vaxt bilmycksiniz! - Yox? Vziyyt baxn, Knyaz. Yoxsa, iyirmi il hbs czasna mhkum olunarsnz. Hminin Sam Merton da sizinl. Ola bilsin ki, mn siz kmk etdim. Mn n siz, n d Merton

69

lazm deyil. gr brilyant mn versniz, mn bu mlumatlar yazlm kitaban yandracaam v he kim bir daha bu ilr haqqnda bilmyck. Bu sizin axrnc imkannzdr, Knyaz! - gr mn bunu rdd etsm? - gr siz brilyant qaytarmasanz, onda biz sizi hbs edcyik. Knyaz, sein! Holms zng toxunan kimi Billi qapda grnd. - Mnc, Knyaz, siz bunu dostunuz Sam Mertona da demlisiniz v o da bizim Konfransmzda itirak etmlidir. Billi, siz bayr qapnn aznda ucaboylu, kobud siftli bir adam grcksiniz. Ona deyin ki, iri buyursun. - gr o glmk istms? - Onu mcbur etm, Billi. gr desniz ki, sizi Knyaz Silviyus istyir, mn minm ki, o glr. Billi gedn kimi, Knyaz ayaa qalxd v lini cibin apard. Ancaq yenidn Holmsn gzlri onu bu fikirdn yayndrd. - Silaha toxunma, Knyaz! Holms sakit ssl dedi. Mn siz onu cibinizdn xartmaa vaxt verrm, ancaq onu iltmk ox thlklidir. Bu bina adamla doludur, tapanann ssi d ox yksk xr! A...a! Mn dostumuzun ayaq sslrini eidirm. Gnortanz xeyir, cnab Merton! Mn sizin kd bel uzun mddt diqqtl gzldiyinizdn qorxuram. Ar kili boksu mavi gzlrini Holmsdan krk z dostuna baxd v vziyyti baa dmy ald. - Hr ey dorudur, Knyaz? - O, sorudu. Knyaz he bir ey demdi v onun vzind bu suala Holms z cavab verdi. - caz verin aydnladrm. Cnab Merton, siz oyunu uduzmusunuz. Sam Merton Knyaz Silviyusla danman davam etdirdi: - Bu adam zn n gstrmy alr? Holms yenidn sualna cavab verdi: - Xeyir, Merton, mn ona gr almram v indi siz tezlikl grcksiniz ki, burada he bir ey yoxdur. Knyaz Silviyus, siz

70

hr eyi z dostunuza izah ed bilrsiniz. Mn skripka almaq n z yataq otama keirm v be dqiqdn sonra z cavabm n yen d qaydacaam. minm ki, suallar unutmamsnz. kiniz birlikd qrara glin: ya siz, ya da brilyant! Holms z yataq otana getdi v kncd qoyulmu skripkan gtrd. Bir dqiq kedi, Silviyus v Merton balanm qapdan skripkann nazik ssini eitdilr. - O, brilyant haqqnda danrd, - Merton Knyaza dedi, - o, bunu haradan bilir? - O, bunun haqqnda ox ey bilir! Mikey Sanders hamsn danbdr! - Mn ona danma yrdcym. Bunun n onun ban zcym! - Bu biz kmk etmyck. Biz n etmli olduumuzu qrara almalyq. - Bir dqiq! Sam Merton dedi. O yataq otann qapsna trf getdi v qulan qapya qoydu. - Mnc o biz qulaq asmr. O z skripkasn alr. Bu zaman o biz nec qulaq asa bilr? Dorudur, lakin ola bilsin prdnin arxasnda kims var. O prdy trf getdi v mqvvan orada grrk, cld geri srad. - Bu haqda narahat olma,- Knyaz dedi. - Bu sadc olaraq mqvvadr. Bizim ox az vaxtmz var. Biz bir qrara glmliyik. gr biz brilyant ona vermsk, o bizi hbs etdir bilr. - N! Yz min funt sterlinqi ona verk? - Brilyant, yaxud biz. O gedrkn bunu deyirdi. - Merton lini salarna apararaq dnmy balad. - Bu otaqda o tkdir. N n onu ldrmyk, onunla qurtarmayaq? Knyaz ban tutdu. - Biz bu evdn xa bilmycyik. Bundan baqa mn minm ki, o, artq hr eyi polis bildirib... Bu ndir?

71

Onlara el glir ki, pncrdn ns ss glir. Onlarn hr ikisi pncry trf qadlar, ancaq orada he kim yox idi. Otaqda onlarn zlrindn, birdki kresloda qoyulmu mqvvadan baqa he ks yox idi. - Kd ns var, - Merton dedi. Indi, Knyaz, siz bu vziyytdn bir x yolu tapmalsnz. Sn z alnla, mn d ki, z liml. - Brilyant buradadr, mnim gizli cibimd. Sedal bunu bu axam ngiltrdn xaric apara bilr v Amsterdamda drd hissy paralar. - Ancaq xsusi sumka hl hazr deyildir! - O, bunsuz gedck. O, brilyant sadc olaraq cibind aparacaq, bizim daha vaxtmz yoxdur. Mn Holmsa deycym ki, brilyant Liverpuldadr v bunu onun n gtirmy sz vercym. O, Liverpulda yolda olarkn, brilyant artq Hollandiyada olacaq. O zaman biz mavi sularn qoynunda olacaq. Bu musiqi! Mn skripkann ssin nifrt edirm! Pncry trf gl, he ks bizi gr bilmz. - Mn, bu byk brilyant zn il gzdirmyin ox tccb edirm. Ona tccb edirm ki, siz qorxmursunuz. - Harada yax bir yer tapm? Biz onu muzeydn gtrnd dnmrdm, artq onu kims, hminin bizim evdn d gtr bilr? - Bura bax, bu qng deyildir?! O, brilyant lind gy atd. Bu zaman mqvva qoyulmu kresloda oturmu Holms cld ayaa qalxd v brilyant gyd tutdu. O, brilyant sol lin trd v sa lind is tapana grnd. ki cinaytkar el tccblndilr ki, danmaa bel imkan olmad.Onlar bunu zlri etdilr, Holms zngi basd. - Ehtiyatl olun, cnablar, ehtiyatl olun! Hr ey baa atmdr, burada siz edsi bir ey yoxdur. Polis k qapsndadr. Knyaz tccbndn hddindn artq qzblnmidi. - N?! eytan, siz nec..?

72

- Sizin tccblnmyiniz tamamil tbiidir. Knyaz, siz onu bilmirdiniz ki, yataq otandan ikinci qap bu prdnin arxasna alr. Mn mqvvan kreslodan gtrnd bir az ss eldim. Siz d bunu eitdiniz. Ancaq mnim bxtim gtirdi: siz el fikirldiniz ki, ss kdn glir. Bu zaman mn burada sakitc oturub sizin shbtiniz qulaq asrdm. - Siz eytansnz, Holms. - Knyaz acql halda dedi. - alram ki, bzn insanlar iblisi d xolasnlar, cnab,- dey Holms glrk cavab verdi. Sam Merton yalnz indi hr eyi yava- yava anlamaa balayrd. - Bs skripkada alan kim idi? - O sorudu. - Mn indi d onun ssini eidirm, - Knyaz dedi. - Siz tamamil haqlsnz. - Holms cavab verdi. Bu qramafonlar ox gzl altdir. Bu vaxt qap ald. Polis nfrlri iri girdilr v drhal iki caninin llrini qandalladlar. Ham gedndn sonra Uotson v Billi (lbtt, indi o burada idi) dostunun bu byk qlbsindn heyranlqla danmaa balad, amma erlok Holms onlara mane oldu. - Mn xanm Handsona demidim ki, axam yemyini bu gn skkizin yarsnda yeycym. Dz vaxtdr. minm ki, Handson bizim n bir ey hazrlayb. Billi, ona de ki, yemk hazr olanda bizi arsn, glib yerimizd ylk.

1983 - c il.

73

Gy yaqut
Milad bayramndan iki gn sonra dostum, erlok Holms mni yanna armd. Mn otaa girnd Holms divanda oturub qlyann fsqrdrd. Shr qzetlri d yannda idi. Divann yannda aacdan qayrlm bir stul, onun arxasnda is khn bir ke lyapa aslmd. Stolun stnd qoyulmu lupa v maqqadan aydn etmk olurdu ki, Holms hmin lyapan diqqtl yoxlayrm. - Siz mulsunuz, blk bir azdan glim, - dey mn onun iin mane olmaq istmdim. - Eybi yoxdur. Mn ox adam ki, ilrimin nticlrinin mzakirsind dostum da itirak edir. o qdr d tin deyildir, amma bu iin irisind maraql eylr oxdur. Mn dostumun sobaya yaxn qoyulmu kreslosuna yldim v llrimi sobada qzdrmaa baladm. Hava ox soyuq idi. Bayrda axta pncry buz kristallarndan zrif nax kmidi. - Mnc, bu khn lyapa siz bir ne sirri, blk d bir cinayti aydnladrmaq n aar olacaqdr. - Yox, yox. Burada cinayt yoxdur. Holms gld. Siz bizim binada ilyn Petersonu tanyrsnzm? - Bli. - Bu khn lyapa onundur. - Bu onun lyapasdr?

74

- Yox, yox. O, bunu tapbdr. Bu lyapann sahibi mlum deyildir. Bu lyapa Milad bayram gn, indi Petersonun sobas stnd qzardlan yal bir qazla buraya gtirilmidi. Olan faktlar bunlardr. Milad bayram gn, txminn saat drd radlrind Peterson Oksford ksi il ev glirmi. Onun qabanca lind a qaz aparan hndrboylu asa bir kii gedirmi. Knin tinind bir qrup olan bu yad adama hcum edirlr, onun lyapasn vurub yer salrlar. Hmin kii l aacn qaldrb zn olanlardan mdafi etmk istyir, ancaq o, l aacn qaldranda arxadan vitrin dyib onu sndrr. ... Peterson bu hadisni grn kimi yad adama kmk etmk n ona trf qar. Amma hmin adam grr ki, vitrini sndrb, hm d ynind forma olan bir nfr ona trf qar. O, bunu grn kimi qorxur, lindki qaz yer atr v kiik bir ky dnrk qab gzdn itir. Olanlar da Petersonu grn kimi yer dm lyapan v Milad bayram n alnm kk qaz orada qoyub aradan xrlar. - Sonra Peterson lyapa v qaz sahibin qaytard? - ziz dostum, burada sas msl var. Qazn sol qna Xanm Henri Beyker n szlri yazlm kiik kaz balanmd. Siz bu lyapann irisind yazlm H.B. hrflrini d gr bilrsiniz. Amma bu hrd minlrl Beykerlr, yzlrl Henri Beykerlr vardr. lyapan v qaz onlardan hr hansna qaytarmaq o qdr d asan deyildir. - Peterson sonra n etdi? - Hmin gn, yni Milad bayram gn o, lyapa v qaz mnim yanma gtirdi. Peterson dnd ki, bu mnim n d maraql olar. Bu shr kimi qaz saxlamdq, sonra qrara aldq ki, yax olar ki, qaz Peterson evlrin aparb biirsin. Mn is Milad bayram naharn itirmi namlum cnabn lyapas qald. - Onun lyapasnda maraql bir ey tapa bildinizmi? erlok Holms lyapan gtrd v ona diqqtl baxd. - Buradan bir ne ey gstrir ki, lyapann sahibi ox all bir adamdr. Hminin o, son ild ox varl olub, ancaq indi is

75

hddindn artq kasblayb. ndi o, iir v arvad da daha onu sevmir. - zizim Holms, zarafat edirsiniz. - He d yox. Onu da dey bilrm ki, o ox da cavan deyildir. Bu adamn sa sarndr v son yaxn gnlrd san qrxdrmdr. - Mn ox alsz olmalyam, ancaq baa d bilmirm ki, siz haradan bilirsiniz ki, bu adam ox alldr v daha nlr... Cavab vermk n Holms lyapan z bana qoydu v onu burnunun stn endirdi. - Grrsnz, bu adamn ba bykdr, ona gr d all olmaldr. - V o, il bundan vvl varl olub, indis kasb? - Bu nvl lyapalar yalnz il bundan vvl satlbdr. Bu lyapa ucuz deyildir. gr bu mddt rzind o, baqa lyapa almaybsa, demli, indi onun ox az pulu vardr. Baqa faktlar ondan ibartdir ki, o, cavan deyildir, san yaxn gnlrd vurdurmasn lyapadan aydnca grmk olar, nki vurulmu bir ne sarn tk lyapann irisind qalbdr. - Bs onun arvad? Siz dediniz ki, o, rini ox sevmir. - Bu lyapa xeyli mddtdir ki, tmizlnmyib. - Blk o, he evli deyil. - Xeyr. O, bu qaz ev arvadna aparrm. Qazn ayandak yazlm kaz xatrla. - Siz hr ey cavab verirsiniz, ancaq orada he bir cinayt yoxdur. Sadc olaraq bir qaz itmidir. Bs n n btn faktlar toplayrsnz? erlok Holms azn ab cavab vermk istyirdi ki, bu vaxt qap ald v Peterson otaa daxil oldu. - Cnab Holms, qaz! Qaz, cnab! - o qqrd. - N olub? Qaz dirilib, yoxsa mtbxin pncrsindn uub gedib? - Oy, yox, cnab! Baxn, grn, arvadm onun indanndan n tapbdr.

76

O, lini ad v gy rngd parlaq bir da biz gstrdi. - Yaxdr. - erlok Holms dedi.- Bu qiymtli dadr. Bilirsiniz, n tapbsnz? Bu Qrafinya Morkarn yaqutudur.Bu Kosmopolitan mehmanxanasnda itirilmidi. Onlar bu qiymtli da tapana 1000 funt sterlinq vercklrin sz veriblr. - Min funt sterlinq? - Peterson heyrt irisind dillndi. - Bu ox byk mbldir. Bunu n vaxt itiriblr? - Be gn bundan vvl, dekabrn 22-d. Bir xidmti, Con Horner xanmn geyinm otanda ilyirdi. Bir ne mddt Rider adl baqa bir xidmti d onunla birg ilyirdi. Sonra onu harasa arblar. Geri qaydanda Ceyms grr ki, Horner yoxa xb, Qrafinyann qiymtli gy rngli da saxlanlan qutu is bo halda stolun stnd qalb. Bu vaxt Rider hycan siqnal verir v hmin axam Horner hbs olunur. Hmin qiymtli da is taplmr. Horner vvllr d bir df ourluq stnd hbs edilmidi. Buna gr d bu qiymtli dan da onun trfindn ourlanmasna he ks bh etmdi. ndi Horner hbsddir. - Bel... Grrsn, Uotson, - erlok Holms davam etdi. - biz indi bu dan mehmanxanadan ourlanb, sonra is qazn indanna nec dmsi mslsini aydnladrmalyq. vvlc, biz kd lyapasn v qazn itirn Cnab Henri Beykeri tapmalyq. Bu sirrin bir hisssi olacaq. Biz btn axam qzetlrin elan vercyik. Zhmt olmasa, mn qlm v bir vrq kaz verin. Oraya aadak szlri yazacaam: Oksford ksinin tinind bir qaz v bir ke lyapa taplmdr. Cnab Henri Beyker bu axam saat 6:30-da Beyker ksi, 22 b nvanna glrs, onlar geri ala bilr. - Peterson, indi aa idary d v de ki, bunu btn axam qzetlrind drc etsinlr. Bir d ki, geri qaydanda bir qaz alarsan. gr Cnab Henri Beyker elana cavab olaraq bura gls, o, qaz ona vermliyik. - Yax, ser. Bs bu da? - Onu seyf qoyacaam. Qrafiniyaya yazarsnz ki, o, bizddir. Peterson gedndn sonra erlok Holmsdan sorudum:

77

- Nec dnrsnz, Horner gnahkar deyil? - Hllik dey bilmrm. - Bs Henri Beyker? - Mnim fikrimc, Henri Beyker gnahkar deyil, qazn inadanndak qiymtli dadan da xbrsizdir. Ancaq mn buna yazdm elana cavab alandan sonra daha asanlqla min olacaam. - Buna qdr he bir ey etmk fikrind deyilsiniz? - He bir ey. - El is mn gedim. Axam glrm. Axam saat 7-y qalm mn yen d Beyker ksind idim. Ev daxil olanda qapda hndrboylu bir adamn gzldiyini grdm. Qap alarkn o da mniml birlikd Holmsn otana getdi. - Cnab Henri Beyker? - doctum kreslodan qalxaraq qonaa yer gstrdi. - Buyurun, sobann yanndak bu, stulda ylin, hava soyuqdur. A...a, Uotson, siz d lap vaxtnda glmisiniz. Cnab Beyker, bu sizin lyapanzdr? - Bli, ser. Bu mnim lyapamdr. O, ucaboylu, bykbal, alicnab grkmli, az saqqall bir adam idi. - lyapan budur, qaz is yemiik. Onu baqa gn saxlaya bilmdik. - Qaz yemisiniz! - qonaq stuldan qalxaraq qqrd. - Bli, - Holms dedi, - ancaq burada hmin kid baqa bir qaz var. Siz onu ev apara bilrsiniz. - Oh, ox sa olun! - Cnab Beyker cavab verdi. - Zhmt olmasa deyin grk, - erlok Holms szn davam etdi, - bu qaz siz haradan almdnz? O, ox gzl qu idi. - lbtt, ser, - Cnab Beyker dedi, - bizlrd az adam taplar ki, Britaniya Muzeyi yaxnlnda, Alfa mehmanxanasnda Cnab Uindiqeyt trfindn tkil edilmi Qaz klubuna zv olmasn. Biz hr hft bir ne pens oraya veririk v Milad bayramndan vvl

78

hr birimiz gedib o klubdan qaz ala bilr. Qazn alnma tarixsi bu qdr, qalann is artq siz znz bilirsiniz, ser. Bu szlri deyrk, Cnab Henri Beyker biziml xudahafizldi v ota trk etdi. - Grrsn, Uotson, - erlok Holms dedi.- Cnab Henri mavi rngli qiymtli da barsind he n bilmir. Gl, onun dediyi Qaz klubuna gedk, blk oradan bir ey ld ed bildik. V biz birlikd Alfa mehmanxanasna yollandq. Biz bara daxil olduq v Holms bar sahibin iki bakal piv sifari etdi. - Sizin pivniz d qazlarnz kimi la olmaldr. - Holms dedi. - Mnim qazlarm?! Bar sahibi tccbl baxd. - Bli, mn yarm saat bundan vvl sizin qaz klubunun zv olan Cnab Henri Beykerl bu bard danrdm. - A...a! Bli, bilirm. Ancaq bilirsiniz, ser o, qazlar mnim deyildir. Mn onlar Kovent Qardendn , Brekinric adl bir nfrdn almdm. - Mn onu tanmram. Yax sizin salnza! Gecniz xeyr qalsn! - ndi biz Cnab Brekinricgil gedcyik, - dey biz ky xanda Holms davam etdi. Biz tezlikl Kovent Qarden bazarna gldik. Burada n byk maazalardan biri olan Brekinricin maazasn tapdq. Sahib bir olanla kmklib pncr qapaqlarn yerin qoyurdular. - Axamnz xeyir. Hava soyuqdur. - Holms dedi. Maaza sahibi dillndi: - Bli. - Grrm ki, btn qazlar satmsnz, - dey Holms bo qalm lmlr baxaraq szn davam etdi. - Alfann sahibi mn bura glmyi mslht grd. - A...a, bli. Mn ona iyirmidn artq qaz gndrmidim. - Onlar hm d gzl qular idi. Bu qular siz haradan almdnz? - dostum sorudu. Mnim bu sual tccbl verdiyimi grn maaza sahibi ox hirslndi.

79

- Bilmirm, bu adamlar qazlar haqqnda n bilirlr. El hey glib onlar soruurlar; qazlar haradadr? Onlar kim satmsnz? Mn qazlar 117, Brikston Roud 249 - da yaayan Xanm Okotdan almdm. Vssalam! - dey maaza sahibi sbi halda szn tamamlad. erlok Holms maaza sahibin tkkr etdi v biz Kovent Qarden bazarn trk etdik. - ndi biz, - dostum dillndi. - Xanm Okotgil gedk, yoxsa bunu sabaha saxlayaq? Maaza sahibinin dediklrindn aydn olur ki, bu qazlarla baqa adamlar da maraqlanrlar. Maazadan bir az aralanmdq ki, bu vaxt maaza sahibinin yen d kiminls ykskdn dandn eitdik. Biz arxaya dnnd maaza sahibinin qapda dayanm alaqboylu, qrmzsiftli adamla l-qol ata-ata dandn grdk. - Chnnm olsun, sizin qazlarnz da! - dey o, qqrd. - gr siz bir d bura glib bu axmaq shbtlrinizl mni sbldirsniz, onda iti ab stnz buraxacaam. Siz Xanm Okotu bura gtirin, mn ona cavab verrm. Sizinl is danmaq bel istmirm.. Mgr qazlar sizdn almam? - Xeyr, ancaq onlardan biri mnim idi, - balaca adam dedi. - Onda bunun n Xanm Okotdan soruun. - Xanm da dedi ki, sizdn soruum. - Daha bsdir. Rdd ol, burdan! - Brekinric ona trf cumdu. Bunu grn qrmzsift kii drhal qaranlqda gzdn itdi. - Gl, bu, balacaboylu kiini tapaq. Onunla hkmn danmaq lazmdr, - Holms dedi. Biz hmin adamn getdiyi k il iti addmlarla onu qabaqlamaa aldq. Birdn Holms onu grd. Ona yaxnlaanda bilrkdn qoluna toxundu. O, iyni stnd geri dnd, sifti xeyli dyidi. - N olub? N istyirsiniz? - o, qorxmu halda astadan sorudu. - Balayn, - Holms dedi.- mn indic sizin maaza sahibin verdiyiniz sual eitdim. Mnc, bu id siz kmk ed bilrm. - Siz?! Siz kimsiniz? Siz bu ilr haqqnda n bilirsiniz?

80

- Mn erlok Holmsam. Sntim baqalarnn bilmdiklrini bilmk, tapa bilmdiklri eylri axtarb tapmaqdan ibartdir. - Ancaq siz bu i barsind bir ey bilmirsiniz ki. - Balayn, mn artq sizin dndynz o, msl bard hr eyi bilirm. Siz Brikston Roudda yaayan Xanm Okotdan Brekinricin ald qaz tapmaa alrsnz. Buradan da hmin qaz, Alfada Cnab Uindiqeytin qaz klubundan hmin klubun zv olan Cnab Henri Beyker trfindn alnmd. - A..a, ser! Siz el mnim grmk istdiyim adamsnz, - dey balacaboy kii hycandan qqrd. - Mn bu il ox maraqlanram. - Bli, bunu bilirm. - erlok Holms dedi. - Biz bu bard rahat bir otaqda danmalyq, bel bir soyuq kd yox. Zhmt olmasa, vvlc adnz deyin. Balacaboylu kii bi az susdu, sonra dedi: - Adm Ceyms Riderdir. - A...a, Kosmopolitan mehmanxanasnda ba xidmti.- Holms dedi. - Zhmt olmasa, mniml gedk. Sizi maraqlandran hr ey bard tezlikl mlumat alacaqsnz. Balacaboylu kii vvlc erlok Holmsa, sonra is mn baxd. Sonra biziml getmy raz oldu. Yarm saatdan sonra biz Beyker ksind Holmsn qonaq otanda oturmuduq. Soyuq olduundan hrmt lamti olaraq qonaq sobann yannda qoyulmu kresloda oturmudu. - Demli, siz qazlarn bana hans hvalat gldiyini bilmk istyirsiniz, - dey Holms sz balad. - Bli, ser. - Bli, siz yalnz quyruunda qara zolaq olan a qaz haqqnda bilmk istyirsiniz? Rider hycanl halda qqrd: - A...a, ser! Dey bilrsiniz, hmin qaz haraya getdi? - O, buraya gldi. - Buraya?

81

- Bli. O, ox mraql bir qu idi. lmndn qabaq buraya balaca parlaq rngli bir yumurta da qoya bildi. Mn onu bura, muzeyim qoymuam. Holms seyfi ad v oradan mavi rngli yaqut dan gtrd. Rider qorxmu halda ayaa qalxd, ancaq dana bilmdi. - Rider, indi hr eyi zn dan.- Holms sakitc dedi.Susmayn! ylin. Uotson, ona bir az su verin! Bel... ndi yaxdr. Riderin gzlrindn qorxu yard, gzlrini erlok Holmsdan kmirdi. - limd btn faktlar vardr, ancaq siz d bir balaca lav etmlisiniz. gr siz mn kmk etsniz, mn bu ii sona atdrm olacaam. Rider, siz Qrafinya Morkarn mavi rgli da haqqnda eitmisinizmi? - Bu bard mn Katrin Kuzak danmd. - Rider astadan dillndi. - Bilirm. Qrafinyann qulluqusu. Bellikl, siz tez bir zamanda varlanmaq qrarna glmisiniz. Siz bilirdiniz ki, Horner bir df ourluq stnd tutulubdur. Bu df d ondan gzlmk olard. Siz sonra n etdiniz? Sonra siz Horneri bzi xrda ilr n harasa gndrirsiniz. O, gedn kimi siz da qutusundan ourlayrsnz v hycan siqnal verirsiniz. Yazq Horner hbs edilir. Sonra siz... - Rhm elyin, - Rider qqrd. - atam, anam dnn. Mn bir d bel i etmrm! Mni mhkmy vermyin! - ylin! - Holms acql halda dedi. - Sizin ucbatnzdan hbsd yatan yazq Horneri dnn! ndi is hr eyi dann; dan qazn indanna nec dmsini, qazn maazaya nec glmsini. Dann! Rider bir anla susdu, sonra danmaa balad: - ndi mn siz nec olmudusa, hamsn danacaam, ser. Horner hbs edilnd bu da mnim cibimd idi. Mn bu da bacardqca tez gizltmk qrarna gldim, nki polislr onu mnim otamda tapa bilrdilr. Mehmanxanada da gizltmk

82

n mnasib yer tapa bilmdim. bhansil mehmanxanadan xb bacmgil getmk qrarna gldim. Bacm, Okot Brikston Roudda rddir. Onun qazlar vard. Hmin qazlar o, maazaya verirdi. Mn bacmgil glnd o, mnim rngimin qadn grd. Mn ona dedim ki, mehmanxanada bir oru vard. Sonra mn da harada gizldcyim bard dnrk hyt girdim. Bacmn qazlarn hytd grnd birdn alma bir fikir gldi. Bacm mn demidi ki, Milad bayram mnasibtil mn qaz verck. Buna gr d mn indi istdiyim qaz se bilrdim. Mn qazlarn irisind quyruunda qara zolaq olan a bir qaz sedim. Bu qaz hm d baqa qazlara nisbtn ox kk idi. Sonra mn hmin qaz tutudum, dimdiyini aralayb limdki qiymtli da bacardqca qazn boazna itldim. Qaz da drhal uddu v onu yenidn qazlarn irisin buraxdm. Mn qaz tutanda bacm grmd. - Cem, o qula n edirsn? - Bacm mndn sorudu. - Ax, sn mn demidin ki, Milad bayram mnasibtil sn qaz vercym. Buna gr d mn onlarn n kkn semk istyirm. - Cem, biz artq snin n elsini semiik. Bax, o, byk a qaz semiik. ndi o, byk a qaz snindir. Burada cmi iyirmi alt qaz var. Onlardan biri snin, biri bizim, qalan iyirmi drdn is maazaya vercym. - Sa ol, Maqi, - mn dedim.- ancaq bunlarn hams eyni eydir. Mn el indic sediyim qaz gtrrm. - ox yax. Onda el indi ks, apar. Bacmn dediyi kimi d etdim. Qaz yenidn tutub ksdim v dostumgil apardm. Mn n etmidim hamsn dostuma dandm. Dostum o ki, var gld. Sonra biz ba gtrb qaz paraladq. Amma hmin da qazn irisind yox idi. Mn shv etdiyimi baa ddm v drhal bacmgil qadm, hyt nzr saldm. Hytd bircdn d olsa, qaz grnmrd. - Maqi, qazlar han?! - dey qqrdm. - Maazaya apardlar.

83

- Hans maazaya?! - Kovent Qarden, Brekinric. - Qazlarn irisind quyruunda qara zolaq olan baqa qaz da var idi? - Bli, Cem. Hmin nianda iki qaz vard. Onlardan birini sn apardn, o birisini is maazaya apardlar. Sonra mn hr eyi baa ddm. Ayam tutduqca Brekinric qadm. Ancaq mn ora atanda, o, btn qazlar satmd. O mn qazlar kim satdn demdi. Bunu siz znz eitdiniz. Bacm dnrd ki, mn dli olmuam. Bunu bzn zm d fikirlirm. Bu, balacaboylu kii alamaa balad. Birdn erlok Holms ayaa qalxaraq gedib qapn ad. - xn! - Holms dedi. - N.. ser?! Oy, ox sa olun! - He bir sz lazm deyil. xn, gedin! V o, he bir sz demdi. Balacaboylu kii sakitc otaqdan xb v zn tezlikl ky atdrd. - Bli, Uotson, - erlok Holms dedi. - minm ki, bu adam bir daha bel i grmyck. O, hm d ox qorxmudu. Biz gy rngli yaqut da sahibin qaytaran kimi Horner hbsdn azad olacaq.
1983 - c il.

84

Oskar Uayld
--------------------------------

/rlandiya/
Oskar Finqal Uayld (Oskar Finqal O Flaerti Uills Uayld) 1854 c ilin oktyabrn 16 -da Byk Britaniyada, rlandiyann mrkzi hri olan Dublind anadan olmudur. O, ngiltr dbiyyatnda air, yaz, dramaturq v esseist kimi tannmdr. Oskar 1864 -1871 ci illrd Portorda Kral mktbind oxumudur. Oskar Uayld Portor mktbini qzl medalla bitirib. O, 1871-1874 -c illrd Triniti kollecind qdim tarix v mdniyyti yrnmidi. O.Uayld 1874 -c ild Oksford universitetin qbul olunur. O, 1878 ci ild hmin universiteti bitirir. Oskar Uayldn ilk eirlr toplusu kitab 1881 - ci ild apdan xr. O, 1882 - ci ild Amerikaya glir v Boston universitetind ngiltr incsntinin intibah mvzusunda mhazir sylyir. O.Uayld 1888 -ci ildXobxt ahzad v baqa nallar adl iki cildli nallar kitabn v 1889 - cu ild Nar evcik adl kitabn ap etdirir. O, 1887-1889 - cu illrd Londonda xan Qadn dnyas jurnalnda redaktor ilyib. O.Uayld 1887 -ci ild Kentervil qarabasmas, Lord Artur Sevilann cinayti, Tapmacasz Sfinks, Natura milyonu, Cnab U.X. -in portreti v baqa nallar toplusundan ibart olan kitablar ap olundu. 1890 -c ild Oskarn Doriyan Qreyin portreti adl roman apdan xr v bu roman tezlikl ona byk hrt qazandrd. O, 1891-ci ild Solomeya pyesini yazr. Bundan baqa, Oskar Uayldn 1892 -ci ild yazd Xanm Uindermirin muqsi adl ilk komediyas ona byk uur qazandrd. O, nvbti Diqqt kmyn qadn adl ikinci komediyasn 1893 -c ild yazmdr. Sonra o, znn daha iki mhur deal r v Ciddiliyin zruriliyi adl pyeslrini yazmdr.

85

Oskar Uayld 30 noyabr 1900 -cu ild, 46 yanda Parisd vfat etmidir.

Nmunvi milyonu
Pulun yoxdursa, lap dnya gzli d olsan bel, bundan sn he bir xeyir dymz. Yalnz dvltlinin imtiyazna aid olan sevgi macras da kasb girn kol deyil. Kasbn qismti mk v sxntdr. Hmi glirin varsa, bu, cazibdar olmaqdan daha srflidir. Btn bunlar Hyuc Erskine n hl latmaz olan sl hyat hqiqtlri idi. Yazq Hyuc! Etiraf etmliyik ki, o, mnvi chtdn bir o qdr d zngin deyildi. mrnd ns qiymtli v bununla yana nzaktsiz bir ey d sylmmidi. Amma o, ox gzl idi. abald cod salar, aydn simas v qonur gzlri ona xsusi yaraq verirdi. O, htta kiilrin d sevimlisin evrilmi, pul qazanma xmaq rti il, hr eyd bxti gtirmidi. Atas z dy qlncn v be cildlik Yarmada mharibsinin tarixini ona vsiyyt etmidi. Hyuc bunlarn birincisini aynasnn zrindn asm, digrini is Xan balqlar yol gstrir v Cinayt Mhkmsinin jurnal il birlikd arxiv qoymu v yal xalasnn hr il ona verdiyi 200 funtla dolanmd. O zn hr eyd snamd. Alt ay fond birjasna gedib-glmidi, lakin sad qlbli Hyuc mhtkir v alverilrin arasnda n ed bilrdi? Uzun mddt ay alveri il mul olmudu, lakin tezlikl ay da onu tng gtirmidi. Sonra o, xeres* (rab nv) satmaa balasa da, bu da onu raz salmad; rab da onu yamanca usandrd v nticd he ny nail ola bilmdi. Zahirn qsursuz, he bir snti olmayan ox gzl v uursuz bir gnc! Bu qdr drdin stndn Hyuc hl bir eq d dmd. Onun sevdiyi qz, Hindistanda ikn hval pozulmu v md

86

pozunluu xstliyin tutulduuna gr istefada olan polkovnik qz Laura Merton idi. Laura Hyucu dlicsin sevirdi v Hyuc da onun kmsinin balarn bel pmy hazr idi. Onlar Londonda bir-birlrin ox gzl uyun glirdilr; bir penni bel pullar da yox idi. Polkovnikin d Hyucu ox sevirdi, lakin o, he vaxt nian bard shbt amazd. - Olum, mnim yanma on min funtun olanda glrsn, onda fikirlrik, deyrdi v bel gnlrd Hyuc ox qmgin grnr, sonra tslli n Laurann yanna glrdi. Bir shr o, Mertonlarn yaad Holland Parka gedrkn yaxn dostlarndan biri olan Alan Trivora ba kmyi qrara ald. Trivor gzl rssam, zahirn z illi, sarn, prtlaq saqqall, qrib, kobud bir gnc idi. lin fra alandan bri o z sntinin mahir ustas olan rssam sviyysin ykslmi v rsmlri arzu olunacaq qdr uur qazanmd. Hyuc z cazibdarlna gr el ilk baxdan onun diqqtini clb etmidi. O, deyrdi: Rssam sfeh v cazibdar insanlar tanmaldr, o insanlar ki, onlara baxmaqdan gzl zvq alrsan, onlarla shbt etmy is dymz. Dnyan modabaz kiilr v nazl xanmlar idar edirlr. Hr halda bel tlb olunur. Lakin Hyucla dostlaandan sonra, Hyucun evikliyi, z gl, alicnab v mlayim olmas Trivorda ona qar daha byk rbt oyatd; buna gr d onun emalatxanasnn qaps Hyucun zn hmi aq idi. Hyuc iri girnd Trivor dilni bir kiinin tbii ll rsminin son cizgilrini kmkl mul idi. Dilni z emalatxanann kncndki hndr bir yerd dayanmd. O, z qrm v olduqca yazq grkmli, ayaq st qup-quru qurumu yal bir kiiydi. iynin zlm, cndr qhvyi pla atlmd, kmlri yamaql idi. O, bir li il yri-yr l aacndan yapm, digr li ils yrtlm papan sdq n irli uzatmd. - Nec fvqlad bir canl nmun! - Hyuc plt il dedi v dostunun lini sxd.

87

- Fvqlad canl nmun! - Trivor var qvvsi il qqrd. Mn d el bu cr dnrdm! O, hr gn qarladmz dilnilrdn deyil. Tapnt, qulaq asn, ziz dost, canl Velaskis! Mnim byk ustadm! Grsn Rembrandt onun barsind hans sri yaradard! - Zavall qoca! - Hyuc dedi.- Onun nec d yazq grkmi var! Mn el glir ki, onun taleyi zn yazlmdr. - lbtt, - Trivor cavab verdi.- Sn dilninin xobxt grnmsini istmirsn, el deyilmi? - Bu canl nmun burada durmaq n n qdr alr? - Hr saat n bir illinq. - Alan, bs sn z rsmin n n qdr qazanrsan? - Bu rsm n iki min. - Funt? - Gineya. Rssamlar, airlr v hkimlr hmi gineya alrlar. - Yax, yqin ki, burada bu canl nmunnin d pay olmaldr. - Bo szdr! - Niy ax, sn bir boya il ilmk v btn gn kimins rssam dzgahnda durmaq arasndak frqi mqayis et! - Hyuc, btn bunlar dild demk asandr. Lakin mn sni inandrram ki, el vaxtlar olur ki, ncsnt btnlkl fiziki i drcsin endirilir. Ancaq Hyuc, sndn boboazlq etmmyi xahi edirm. Mn ox mulam. Sn hllik siqaret k v mn mane olma. Bir qdr sonra xidmti iri girdi v riv ustasnn ona mracit etmk istdiyini bildirdi. - Getm, Hyuc, indi glirm. - O dedi v xd. Qoca dilni Trivorun orada olmamasndan istifad edrk, dinclmk n arxasndak taxta skamyada yldi. Onun rkardan grkmi Hyucun qlbini titrtdi. V n qdr pulu olub-olmadn bilmk n z ciblrini elmy balad. Cmi bir soveren v bir qdr d mis pulu vard. Yazq qoca, o, z-zn dnd,- onun buna mndn d ox ehtiyac var,

88

lakin bu pul he iki hftlik yol xrci elmir. Sonra o, emalatxana boyunca gzirk, sovereni dilninin ovcuna basd. Qoca diksindi, onun solun dodaqlarna donuq bir tbssm qondu. Tkkr edirm, cnab, - dedi, - tkkr edirm. Sonra Trivor gldi v Hyuc etdiyi hrktdn azca qzarm halda xb getdi. O, gnn Laura il keirtdi, israflna gr yaxca danland da v stlik ev piyada getmli oldu. Hmin gec o, txminn 11- qdr Palitra Klubunda veyillndi v Trivoru siqaret kiln otaqda tnha oturub reykveyn* v selter** suyu in yerd yaxalad. - Yax, Alan, sn rsmi bitirdinmi? - O, sorudu v siqaretini yandrd. - lbtt, bitirdim, dostum, - dey Trivor cavab verdi. - z aramzdr, bxtin gtirib. Snin grdyn o qoca canl nmun sninl yamanca maraqland. Mn ona snin barnd hr eyi- kim olduunu, harada yaadn, qazancn, planlarn bard demli oldum. - ziz Alanm, - Hyuc qqrd, - yqin ki, ev gedrkn onun mni gzldiyini grcym. Amma sn, lbtt, zarafat edirsn.Yazq qoca! Ka mn onunn bir ey ed bilydim. Bir kimsnin bu qdr zavall olmas dhtdir. Mnim evd bir xeyli khn pal-paltarm var, blk ona yarad?! Ax, onun cndrndan cin hrkrd. - Amma o z paltarnda ox gzl grnr, - Trivor dedi. Mn onu uzuntkli kii pencyind kmzdim. Snin cr-cndr adlandrdn mnim n gzllikdir. Sn miskin grnn bir ey, mn airan tsir balayr. Hr halda snin tklifini ona bildirrm. - Alan, - dey Hyuc ciddi grkm ald.- Snin rssamlarn nec d daqlblidirlr. - Rssam ruhlandran, istedadna yol gstrn - qlbidir, -Trivor etiraz etdi.- bir d ki, bizim vzifmiz dnyan z bildiyimiz kimi dyimk deyil, grdymz kimi canlandrmaqdr. Qoy hr ks

89

z iini grsn! Bir de grm, Laura necdir? O, qoca canl nmun onunla ox maraqland.
----------------------------------1.reykveyn rab nv. 2.selter mdn suyu.

- Yqin ki, sn ona Laura haqqnda he n danmadn! - Hyuc dedi. - lbtt, dandm. O, darkli polkovnik, sevimli Laura v 10000 funt barsind hr eyi bilir. - Sn o, qoca dilniy mnim btn xsi ilrim bard danmsan? - Hyuc qzarm v ox acql halda rd. - Dostum, - Trivor gl-gl dedi, - snin qoca dilni adlandrdn xs, Avropada n varl adamlardan biridir. O gn sabah, z srvtini artrmadan btn Londonu ala bilr. Onun hr paytaxtda bir evi var, naharn qzl qab-qacaqda yeyir v istdiyi vaxt mhariby gedib Rusiyann qarsn ala bilr. - Sn n demk istyirsn? - N demk? Snin bu gn emalatxanada grdyn qoca Baron Hauzberq idi. O, mnim n yaxn dostlarmdan biridir, mnim btn rsmlrimi alr. Bir ay bundan vvl onu dilni grkmind tsvir etmk n mn sifari vermidi. Milyonunun fantaziyas! V demliym ki, o, ynindki paltar il, daha dorusu, mnim cndr paltarlarmla ox gzl bir obraz yaratd; bunlar mnim spaniyadan aldm khn bir dstdir. - Baron Hauzberq! - Hyuc dht gldi v, - Aman allah! Mn ona bir soveren verdim! - deyib krsy kd. Trivor: - Ona bir soveren verdin! - deyib qhqh kdi.- Dostum, sn bir daha onu grmycksn. - Mn el glir ki, bel axmaq vziyyt dmmyim n sn bunu mn qabaqcadan dey bilrdin. - Hyuc prt halda dedi.

90

Trivor: - Yax, vvla, snin ora-bura gzirk o cr alsz kild sdq paylaman mnim he vaxt alma glmzdi. Mn snin gzl bir nmunni pmyini baa drdim, lakin bdheybtin birin bir soveren vermyini, allah xatirin, yox! Bundan lav. sas fakt odur ki, mn bu gn hqiqtn d he kimi qbul etmmidim. V sn iri girnd mn inanmadm ki, Hauzberq z adnn kilmsin raz ola. zn bilirsn, o, rsmi paltarda deyildi - dedi. - O mni nec d aciz hesab edck! - Hyuc dedi. - Qtiyyn. Snin gediindn sonra onun kefi kk idi; ara vermdn llrini bir-birin srtrk orun-orun z-zn glrd. Onun snin haqqnda hr eyi bilmk istmsinin sbbini anlaya bilmdim, lakin indi mn hr eyi baa drm. O, snin soverenini sninn saxlayacaq, Hyuc. Hr alt aydan bir sninl maraqlanacaq v bir d, bu, onun lind nahardan sonra sylmk n yerin dn ox gzl bir hvalat olacaq. - Mn nec d bdbxtm, - Hyuc deyindi. - limdn gln ancaq o olar ki, gedib yatam. V bir d, ziz Alan, sn bunu he kim demmlisn, yoxsa mn bir daha grk adam arasna xmaa crt etmym. - Bo szdr! Bu, snin xeyirxah qlbinin byklyn olan inam daha da artrr. Tlsm, bir siqaret d k, Laura haqqnda istdiyin qdr dana bilrsn. Lakin Hyuc dayanmad. O, Alan hycan iind trk edib, ev yolland. Ertsi gn o, shr yemyi il mul ikn xidmti ona zrind Baron Hauzberqin ad yazlm pot vrqsi gtirdi. - Yqin ki, o mni fv etmkdn tr glib, - dey Hyuc zzn dnd v xidmtidn onu yuxar dvt etmyi xahi etdi. Qzl eynkli v asal yal bir cnab otaa daxil oldu v slis fransz lhcsi il dedi:

91

- Cnab Erskineyl danmaq rfin nail ola bilrmmi? - Hyuc tzim etdi. - Mni Baron Hauzberq gndrib, - o, davam etdi. - Baron ... - ox rica edirm, mnim zrxahlm ona atdrasnz. - Hyuc karxd. - Baron mn bu mktubu siz atdrmaq bard taprq verib, o, tbssml dedi v mhrlnmi mktubu ona uzatd. Mktubun zrind Qoca dilnidn Hyuc Erskiney v Laura Mertona toy hdiyysi szlri yazlmd, irisind is 10000 funtluq qbz var idi. Onlar evlnrkn, Alan Trivor sad oldu, Baron is nikahdan sonrak qonaqlq mclisind nitq syldi. - Milyonu oxdur, - dey Alan qeyd etmyi lazm bildi, - ancaq Yupiter and olsun ki, bel nmunvi milyonular hl d tktkdr.

1982 - ci il.

92

A.C. Kronin
--------------------------------

/otlandiya/ Aribald Cozef Kronin 1896 - c il, iyul aynn 19 - da otlandiyann Dunbarir qraflnda, Kardrossda kasb bir aild anadan olmudur.Onun atas Patrik Kronin sln irlandiyal idi. Kroninin anas Cessi is otland protestantlarndan idi. O, mktbi qurtarandan sonra 1914-c ild Qlazqoya gldi v imtahan verib Qlazqo Universitetinin tibb mktbin qbul olundu. Birinci Dnya Mharibsi balananda, o, thsilini dayandrb ordu sralarna getdi. Kronin 1919 -cu ild universiteti bitirib v on il otlandiyann kiik bir hrind sah hkimi ildi. O, ildiyi mddt rzind mxtlif xarakterli insanlarla qarlar, onlarn acnacaql hyat trzi Kronin ox byk tsir gstrir. Bellikl, Kronin hyatn amanszlqlarna sin grn bu insanlar haqqnda kitab yazma qarsna mqsd qoydu. O, ilk bdii yaradclna Broudi qsri /1930/ roman il balad. Bundan sonra, 1935-ci ild onun ikinci, Ulduzlar aa baxrroman iq z grd. 1937-ci ild yaznn yazd Qala roman ona byk hrt qazandrd.nki bu roman daha tez oxucularn rbtini qazand v bir sra dillr trcm edildi. kinci dnya mharibsindn sonra A. C. Kronin Amerikaya kd v bdii yaradcln orada davam etdirdi. Onun Yal illr /1944/, nonun yolu /1948/ romanlar daha ox kapitalist dnyasnn eybcrliklrini ab gstrn srlridir.

93

Hkim A.C.Kronin artq z lksinin hdudlarndan knarda da mhurlamd. Bel ki, yaznn Gnclik illri, span baban, Slibiy abid, Cib dolusu ovdar v s. kimi romanlar ona dnya hrti qazandrmd.

A.C.Kronin 1981-ci il, yanvar aynn 6-da vtndn uzaqdasverd vfat etdi. A. C. Kronin ki veronal hekaysinin adn V. ekspirin eyni adl pyesindn gtrmdr. Amma bu hekayd yaz ar ilr grn, btn zablara dzrk, tin raitd z xst baclarn saaltmaqdan tr pul qazanan, mbariz iki olan surti yaratmdr.

94

ki veronal
Biz sverdn taliyann qdim, gzl hrlrindn biri olan Veronaya glirdik. hrin knarnda bizi iki olan saxlatdrd. Onlar iylk satrdlar. Olanlarn sbtlrindki yal yarpaql iylklr bizim xoumuza gldi. - Onlar almayn! - srcmz dillndi. - Siz Veronada bundan da yax iylklr tapacaqsnz, hl bu olanlar demirm. Srcnn siftindn aydnca duymaq olurdu ki, bu olanlarn xarici grn onun xouna glmmidi. lbtt, onlarn paltarlar irkli v nimda idi, amma biz bu iki zif uan sliqsiz salarna v ciddi qara gzlrin baxdqda onlar daha yaxndan tanmaq istyini artrrd. Dostum olanlarla shbtindn bildi ki, onlar qardadrlar. Nikolann on , Ckopun is on iki ya var idi. Biz onlarn iylkl dolu olan n byk sbtini aldq v Veronaya yolumuzu davam etdirdik. Shrisi biz mehmanxanadan xanda hmin iki olan yenidn grdk. Onlar meydandak fvvarnin yannda dayanb buradan kenlrin ayaqqablarn tmizlyirdilr. Onlar ox mul idilr, amma olanlar bizi grn kimi khn tanlartk salam verdilr.

95

- Mnc, siz iylklri satmsnz? - Biz ox eylr edirik, cnab, - dey Nikola ciddi bir trzd cavab verdi. O biz baxd: - Biz bzn adamlar hrin grmli yerlril d tan edirik. - Daha yax, - dey glmsdim. Siz bizi hrl tan edrsiniz. Glin gedyin. Onlar bizi hrl tan etdikc mn bu olanlar daha yaxndan tanmaa balayrdm. Onlar uaq idilr v etdiklri bzi hrktlrind d uaqlq lamtlri duyulurdu. Amma olanlarn siftind z yalarna uyun olmayan v he bir kiik uaqlarda grnmyn ciddi bir grkm var idi. O biri hft d Nikola v Ckopu gnd bir ne df grrdk. gr biz Amerikan siqareti, ya opera n bilet, ya da yax bir restoran tapmaq lazm olurdusa, Nikola v Ckop hmi kmk edirdilr. Onlar btn gn yayn qzmar gni altnda ayaqqab tmizlyir, meyv v qzet satr, adamlar Verona il tan edirdilr. Onlar hmi kmk etmy hazr idilr, hmi mul idilr. Bir axam mn onlar hr meydannda grdm. Nikola fvvarnin yannda oturmudu. Ckop is ban qardann qolu stn qoyaraq irin yuxuya getmidi. Artq gec yar olmudu. - Bs niy evd yatmrsnz? - sorudum. Nikola mn baxd. Onun baxlarnda nifrt var idi. - Biz axrnc avtobusu gzlyirik. Avtobus glndn sonra btn qzetlrimizi satacaq. - Siz hmi belmi ilyirsiniz? kiniz d yorun grnrsnz. - Hl ki ikaytlnmirik, cnab. Nikola bunu ox nzaktl dedi; daha ona sual vermdim, olana gecn xeyr qalsn deyib mehmanxanaya qaytdm. Ertsi gn Nikola ayaqqablarm tmizlynd dedim: - Siz ox ilyirsiniz. N yax yey bilirsiniz, n d yniniz geymk n paltar ala bilirsiniz. Deyin grm, pulu nec xrclyirsiniz?

96

Olan dinmdi. O, fvvar v izdihaml meydana baxd. Sonra Nikola ciddi bir trzd cavab verdi: - Bizim planlarmz var, cnab. -Yax, biz bazar ertsi Veronan trk edirik. Getmzdn vvl blk sizin n bir ey ed bildik. Nikola buna etiraz etmk istdi, amma Ckop onu saxlad. - Biz hr bazar gn Veronann yaxnlndak knd gedirik. Oraya hmi avtobusla gedirik. Cnab, blk sabah siz bizi oraya z mannzla aparasnz. Bazar gnlri srcm ilmirdi, amma mn cavab verdim: - Mn sizi zm oraya aparacaam. Hmin bazar Veronadan xanda dndm ki, kndd bir ne kasb evin qarsnda dayanacaq. Bunu byk maraqla gzlyirdim. Hndr, da hasarl binann yanna atanda Ckopun zhmt olmasa burada saxlayn, cnab demsi dz mni ox hirslndirdi, amma bunu biruz vermdim. - Biz burada ox lngimycyik, cnab. Bir saatdan ox kmz. gr istyirsinizs, knddki kiik restoranda bizi gzly bilrsiniz. Olanlar bunu deyib hasarn arxasnda gzdn itdilr. Mn bir az gzldim, sonra onlarn arxasnca getdim. Giri qapsn tapb dydm. Bir az gzlmli oldum. Qapya bir qadn yaxnlad v grdm ki, o, tibb bacsdr. - Balayn, mn indic bura iki olan gtirdim. - A... a, bli. Nikola v Ckop. Buyurun iri, - dey qadn glmsdi. Biz byk v sliqli otaqlarla gedirdik. Mn indi tamam min oldum ki, bura xstxanadr. Bir otan qapsna atanda tibb bacs mni dayandrd, glmsdi v mndn sakit olmam xahi etdi. Biz otaa baxdq. Olanlar arpayda uzanm bir qzn yannda oturmudular. Qzn iyirmi ya olard. O, ynin gzl ipk bir jaket geymidi. Qz bu balaca olanlarn danna qulaq asrd. Onlarn arasndak smimi shbtdn aydn olurdu ki, qz onlarn bacsdr. Qz olanlara daha ox

97

oxayrd. Mn arpaynn yanndak stolun stnd bir dst gl, meyv v bir ne kitab grdm. Biz geri qaydanda tibb bacs bu iki dostum haqqnda trafl mlumat verdi. - Nikola v Ckopun, baclar Lusiyadan baqa dnyada he kslri yoxdur, - dey tibb bacs sz balad. Onlarn anas uaqlar krp ikn ld. Atalar mhur opera mnnisi idi. Mharibnin vvlind Veronann bombardman edilmsi nticsind krplr son midlri olan atalarn da itirdilr. Bundan sonra olanlar baclar il Veronann klrind yaayrdlar. Dmnlr hri tutanda Nikola v Ckop dalardak dylr hrdn gizli mktublar aparrdlar. Onlar mktublar ayaqqablarnn iind dylr atdrrdlar. ndi siz baa drsiniz ki, onlarn hyat nec ar keib. Bu vaxt onlar hminin hrd tk qalm baclarn da unutmurdular. - Mharib qurtardqdan sonra, - tibb bacs davam etdi.- olanlar Veronaya qaytdlar v baclarn tapdlar. Onlarn bacs vrm xstliyin tutulmudu. Mn ona sual vermk istdim, amma tibb bacs bunu hiss etdi v z sualna z cavab verdi. - Olanlar sonra n etdilr? ndi siz bu sualn cavabn grrsnz. Onlar baclarn buraya gtirdilr v bizdn xahi etdilr ki, qz xstxanaya gtrk. Artq Lusiya gn-gndn yaxlar. O, htta yenidn oxuyacaq. Lusiya bu chtdn atasna kib. lbtt, indi hr ey tindir. rzaq atmr, drman atmr. Biz adamlardan xahi etmliyik ki, xstxanamza yardm etsinlr. Biz Yalnz hr hft bu iki olan yardm edir. Onlarn harada ildiyini bilmirik, amma bilirik ki, onlar bu ii grmkd ox yax edirlr. Mn tibb bacsna tkkr edib xudahafizldim. Olanlar qaydana kimi manda oturub gzldim. Bir azdan hr ikisi glib xd. Mana minnd mn el gldi ki, onlar bayaq grdym uaqlar deyil.

98

Uaqlar indi daha tmkinli, daha ciddi grkm almdlar; vqarl adam kimi oturmudular. Sn dem olanlar bard ilk tssratm aldadcym. Az sonra veronal iki olanla yenidn hr qaytdm.

1981- ci il.

99

Cek London
------------------------------------

/AB/ Con Qriffit eyni 1876-c il 12 yanvar tarixind SanFransisko hrind anadan olmudur. Conun he bir ya tamam olmam anas Con London adl fermerl evlnir. gey atas onu himaysin gtrr v sonralar oul Con atalnn soyadn qbul edir.
Cek London ox kiik yalardan ar zhmt qatlamal olur. Mktbli illrind qzetlr satr, on drd yanda is konserv fabrikin i dzlir. Lakin ii ox ar olduundan buran trk etmli olur. Qadaan olunmasna baxmayaraq San-Fransisko limannda dniz iblizlri ovu il d mul olur. 1893-c ild Yaponiya sahillrin v Berinq dnizin dniz piiyi ovuna xan gmiy matros dzlir. lk dniz sfri Londonda olduqca byk tsratlat oyatmaqla onun glck yaradclna byk tsir gstrir. London yaradcla "Yaponiya sahillrind tayfun" adl oerki il glir v bu gli kifayt qdr uurlu olur. Bele ki, San-Fransisko qzetlrindn biri gnc yazn mkafatlandrr. Bir az sonra qlm ald "Canavar olu" (Boston, 1900), "Atalarnn tanrs" (ikaqo, 1901) "axtann vladlar" (Nyu-York, 1902), "nsana inam" (NyuYork, 1904), "Ayzl" (Nyu-York, 1906), "tirilmi sima" (NyuYork, 1910) hekaylrindn ibart toplu, "Qarlar qz" (1902), "Dniz canavar" (1904), "Martin den" romanlar yazya byk hrt gtirir. Cek London 1916-ci il noyabr aynn 22-d Kaliforniyann QlenEllen hrciyind vfat edir.

100

Meksikal
He kim onun tarixsini bilmirdi. Onlar bir mqsd, bir amal birldirirdi. Vtnlrini azad, mstqil grmk amal. nqilab etmk n onlara silah lazm idi, silah n is oxlu pul! lk df otaa daxil olanda, ham ona bhli nzrlrl baxm, onu csus hesab etmidilr. lk baxdan bu olan tkilatn zvlrin xo tsir balamad. Onun on skkizdn yuxar ya olmazd. Bunu onun baxlarndan sezmk olurdu. O dedi ki, ad Filip Riveradr, arzusu inqilab namin ilmkdir. Daha baqa sz demdi. Sanki, onun gzlrindn zhr damr, soyuq baxlarnn drinliyind l saan alovla kdr birlirdi. Paulino Vera sual dolu nzrlri il Arelano v Ramosaya baxd. Onlarn gzlrind bh brqrar oldu. Ancaq hmi olduu kimi, bu df d Vera cld trpnrk yoldalar il olann arasnda dayand. - Yax, - o, soyuqqanlqla dillndi.- siz inqilab namin i grmk istyirsiniz. Els, paltonuzu xarn v oradan asn. Sonra is bura glin. Dm irklidir. Bu ski, bu da vedr. Siz bu dmni v o biri otaqlar silib tmizlmlisiniz. Pncrlri d yaddan xartmayn. - Bu inqilab ndr? - olan sorudu. - Bli, inqilab ndr, - Vera cavab verdi. Rivera soyuq, bhli nzrl onlara baxd. Sonra paltosunu xarmaa davam etdi. - Yaxdr, - o dedi. O, daha baqa he bir sz demdi. Hr gn glib z iini grrd sprr, tmizlyir, otka il dmni yuyurdu.

101

Tkilatn zvlri bilmirdilr ki, Rivera harada yatr, harada yeyib-iir. Btn bunlar onlar n sirr olaraq qalrd. Bir df Arelano ona iki dollar tklif etmidi. O, ban yralamd. Vera i qarmd v pulu onun ovcuna qoymaq istmidi. Bu vaxt Rivera demidi: - Mn inqilab n alram. Yeni inqilab etmk n pul lazm idi. Tkilat zvlri bunu sas gtrrd. Onlar ar ilr grr, ac qalmaqlarna raz olur, ancaq nyin bahasna olursa-olsun, pul ld etmk istyirdilr. Bzn onlar btn gn grdklri i n yalnz bir ne dollar alrdlar. Bir df sahibkar onlar qaldqlar otaqlardan xaraca il hdlmidi, nki iki ay olard ki, onlar ev kiraysi haqqn dy bilmmidilr. Bu zaman ciddi grkmli, nimda paltarl, hmi otaqlar silib tmizlmkl mul olan Filip Rivera Mey Setbinin stolunun stn altm dollar qzl pul qoymudu. Hl d onlar Filipi baa dmr, onu yaxndan tanya bilmirdilr. Ns, hllik Rivera yoldalarda he bir inam yarada bilmmidi. O, he vaxt danmr, he bir ey sorumur, he bir ey d tklif etmirdi. Onlar inqilab barsind dananda, xsusn shbtlr ox qzn kil alanda Rivera sakitc dayanb onlara qulaq asr, onlar yalnz soyuq baxlarla szrd. Bu olan vtnprvrlr n bir mmma olaraq qalrd. Riverann vaxtnn oxunu harada keirmsi hqiqtn d bir sirr idi. Bir hft olard ki, Rivera grnmrd. Hr df geri qaydanda, o, he bir sz demdn Mey Setbinin stoluna yaxnlar, dinmzc cibindn xard qzl pullar onun qabana qoyurdu. Qalan gnlri is Rivera onlarla birlikd keirirdi. Bir azdan, o, yenidn yoxa xr, gecdn xeyli kendn sonra geri qaydrd. Krizis dvr yaxnlad. ndi hmikindn daha ox pul lazm idi. Pulu ld etmk is daha tin olmudu. Vtnprvrlr pulu son qpiklrin qdr verib silah, dy

102

sursat almdlar, ancaq bu hl kifayt deyildi. Bhan axtaran batalyonlar da silahlandrmaq lazm idi. Ancaq nec? Pul yox idi. - Meksikann azadln ya dnmk mmkn olmayacaq, ya da bir ne min dollar lazm olacaq, - dey Paulino Vera son szn dedi. Btn siftlri midsizlik ifadsi brd. Rivera dizi st krk otan dmsini silirdi. O, dirsy qdr rmalanm lpaq qolunu otka il birlikd irkli suya salaraq drin fikr getdi. Sonra cld otkan v llrini sabunla yuyub, otkan yerindn asd. - Be min dollar bs edr? Rivera sorudu. Ham ona qmd. Vera ban bulad v udqundu. Rivera danmad, ancaq o, indi el bil fvqlad bir kf etmidi. - Silahlar sifari verin! Vaxt azdr. hftdn sonra be min dollar gtircym. Bu yax oldu. Vurumaq n hava daha isti olacaq. Bu da mnim n n yax frst olar, - dey Rivera yoldalarnn he bir vaxt ssini eitmdiyi bir cldlikl szlri onlara atdrd. O ayaa qalxd, paltarnn qolunu aa sald v pencyini geyindi. - Silahlar sifari edin! o dedi. Mn gedirm. Uzun telefon shbtlrindn, danqlarndan sonra axam iclas Kellinin idarsind keirildi. O, Nyu-Yorkdan Denni Uordu gtirmidi. hft bundan vvl Billi Karti v Denni Uord arasnda boks gr tkil etmk nzrd tutulmudu. Yara is indi iki gn qalrd. Bu yar hllik idman jurnalistlrindn gizli saxlanlrd. Ancaq mlum oldu ki, Karti brk zdlnib, xst yatr. Onu vz ed biln is he kim yox idi. ndi mid n iq ucu grnrd. - Sizin qeyri-adi sbiniz var, - dey Kelli Riveraya trf dnd v ilk baxdan bir-birini tez anladlar. Riverann gzlrind nifrt qlcmlar parlad, ancaq siftind bunu hiss etdirmdi.

103

- Mn Uorda qalib glcym, - dey Rivera hamya bildirdi. - Haradan bilirsiniz? He onun vurumasn grmsnzm? Rivera ban yelldi. - O sizi bir li il gznz yumub-aana kimi vuracaq. Rivera iyinlrini trptdi. - Bir ey demk istyirsiniz? dey gr tkil edn adam acqla sorudu. - Mn ona qalib glcym! - Yax, siz Roberti tanyrsnz. O burada olmaldr, dalyca adam gndrmim. Robert gln kimi Kelli birba sas msly kedi. - Bura bax, Robert, siz bu kiik meksikal il lovalanrdnz. Bilirsiniz ki, Kartinin qolu snbdr. Yax, deysn bu kiik sdmrin sblri mhkmdir v deyin ki, o, Kartinin yerin x edck. Nec bilirsiniz? - Yax, Kelli, - dey Robert astaca cavab verdi. O, vurua bilr. - ox yax, - Kelli katibin trf dnd. Uorda zng et! Mn fikirldim ki, onu xbrdar edim. Qiymt barsind. Denni Uord gldi. lk baxdan sakit adama oxayrd. Onun rhbri v mqisi d onunla idi. Salamladlar. Denni bir az zarafat etdi, hamya glmsdi. - Bu olandr? Denni Riveran mtri gz il szd.- Salam, qoca olan. Riverann gzlri qzbdn alb yand, ancaq bunu bruz vermdi. Hisslrini gcl cilovlayrd. O, btn cnbilr nifrt edirdi, onlar grn gz yox idi. - Hans uaq baasndan glmisn? Denni sorudu. - Denni, o, yax olandr, - Robert Riveran mdafi etdi. Grndy qdr d sakit olana oxamr. - Glin, sas msly kek. Denni bir az fasil verdi v lav etdi.- lbtt, Karti il olduu kimi, ylann 65 faizi ekl. Ancaq blg mxtlif olacaq. 80 faizi mn atacaq, - dey Denni rhbrin trf dnd. Bu dzdr?

104

Rhbri onu tsdiq etdi. - Buyurun, bunu gtrrsnz? Kelli Riveradan sorudu. Rivera ban yralad. - Yax, bu beldir, - Kelli aydnladrd. - Sn dubliyorsan, mhur da deyilsn. yirmi faiz snin, sksn faiz is Denninin. Bu ladr, el deyilmi, Robert? - ox yaxdr, Rivera, - Robert razlad. Grrsn, sn hl hrtlnmmisn. - ekl altm be faiz n qdr edck? Rivera tlb etdi. - Ola bilsin ki, be min, yaxud da daha ox, skkiz min, - dey Denni aydnladrd. Buna yaxndr. Payna dn mbldn ya min, ya da min alt yz d mnim hrtiml blmlisn. N deyirsn? Razsan? Rivera drindn kks trd. - Qalib gln hamsn gtrr, - dey Rivera qti son szn dedi. Arala drin bir skut kd. Denni acqla bard: - Ny gr, balaca kk?! Dli eytan deyir, vur bunun ban z indi. - Qalib gln hamsn gtrr, - Rivera qaqabaql halda tkrar etdi. - N n bu yolu tkid edirsn? Denni sorudu. - Mn sn qalib glcym, - dey Rivera birbaa cavab verdi. - Bura bax, balaca sarsaq, - Kelli mbahisy qouldu. Sn hl he nsn. Denninin is drcsi var. Sni Los-Ancelesdn knarda he kim tanmr. - Bu vurudan sonra ham tanyar, - dey Rivera iyinlrini trpdrk cavab verdi. - Dnrsn ki, bir saniy mddtind mn qalib gl bilrsn? Denni birdn dedi. Rivera ban yralad. - Sn mn he min il bundan sonra da qalib gl bilmzsn, Denni onu min etdi.

105

- Onda bs n n lini lrsn? Rivera dedi. gr pul qazanmaq bu qdr asandrsa, ny gr onun dalsyca getmysn? - Yax, mn sn gstrrm! Denni dlicsin bard. Mn sni rinqd ln kimi zidircym. Snin axmaqln mn bu yolla hll edcym. Kelli, elan ver! Qalib gln hamsn gtrr! Balaca kk, mn sn gstrcym! Riverann rinq xmasn soyuq bir trzd qeyd etdilr. Bzilri d knlsz halda l alrd, bu da ox uzun srmdi. Tamaalarn he birisi ona mid bslmirdi, nki Rivera Denninin nhng llri qarsnda quzunu xatrladrd. Bundan baqa, zaldaklar ox myus grnrdlr, nki onlar Denni Uordla Billi Kartinin grn gzlyirdilr. ndi is onlar bu balaca uaa tamaa etmliydilr. Meksikal olan z kncnd oturub sakitc gzlyirdi. Bu nifrtli oyun tz boksunu son drc daha ox hiddtlndirmidi. Baqa boksular mqilrinin rhbrliyi altnda boksun sirlrin yiylnir, daim mq edirlr. lbtt, boksa yenic balayan n bu sas rtdir. O is bunlar etmdn birba rinq xmd, nki o, ac idi. nqilabi tkilata qoulana qdr o, he vaxt pul n vurumamd. Bu dyd is onun yegan mqsdi qalib glmk idi, baqa cr d ola bilmzdi. nki Meksika vtnprvrlrinin edcklri inqilabn glck taleyi bu vurumadan asl idi. Denni Uord is hyatda yaaman n asan yolunu semidi, pul n vurumaq. Ancaq Riverann beynind bundan baqa el bir dhtli dy shnsi alovlanrd ki, bunu oturanlardan he birisi hiss edib, gr bilmzdilr. O, gzlrini geni aaraq, rinqin kncnd sakitc oturub rqibini gzlyirdi. Rivera indi Rio Blanko fabrikinin a divarlarn, alt min ac fhlni, z-gzndn yorunluq szln yeddi-skkiz yal kiik uaqlar grrd. Shrdn axama qdr ar ilr grn, vzind is cmi on sent alan balaca uaqlar Riverann gznn

106

qabandan getmirdi.Onun xyalnda ar ilrdn sonra otaqlarda lm insan balar canlanrd. O, atasnn zn qsd adlandrlm lmn xatrlad. Riverann xyalnda bundan sonra daha ox versiyalar alovland: ttil, aclq, melrd axtardqlar gilmeyvlr, rastlarna n gldi yediklri mxtlif bitkilrin kklri, boazlarnn armas, geclr is fhllrl sgrlrin silahl toqqumalar, gnahsz axdlm qanlar, lm insan csdlri, btn bunlar el bil ki, dnn olmudu. Birdn Riverann qulaqlarna alq sslri gldi, dniz kimi dalalanan alq sslri! Bu alqlar Denni Uordun nvanna idi. Alq sdalar be dqiq kdi. Rivera Denni Uordun bel srkli alqlarla qarlanmasn gzlmirdi. Denni z rqibini qarda kimi salamlad. Onun dodaqlar trpndi. - Meksikal balaca siovul, - dey Denni glmsyn dodaqlar altnda mzldand. Mn sn gstrcym. Rivera eitdiyi szlr he bir hmiyyt vermdi, onun gzlrind saysz-hasabsz silahlar grnd. O, Meksika srhdi boyunca, ucsuz-bucaqsz quru dznliklrd istidn zab kn vtnprvrlri grrd ki, onlar da llrini ab silah istyirdilr. Qonq vuruldu, vuru baland. Tamaalar sevinclrini gizld bilmirdilr. Ham Denni Uordu alqlayrd. ndiy kimi onlar bel heyrtlndirici aq vuru grmmidilr. Denni msafnin drdd hisssini el srtl irlilyirdi, el bil ki, bu saat Meksikal olan yeyckdi. Bununla o, bir nv meksikalya mslht verdiyini nmayi etdirirdi. Hr df hcuma kend Denni bir-iki zrbyl kifaytlnmirdi, ardaras ksilmyn zrblr endirirdi Riveraya. Riverann geri kilmy yeri yox idi, yegan imkan zrblrdn yaynmaq v mdafi olunmaq idi.

107

Bu boks vurumas deyildi. Bu, el bil baqlama dy idi, indic bir-birini dorayacaqdlar. Bel bir vuruma tamaalar heyrtlndirmidi. Bu iki boksu rinqd deyil, sanki qar-qarya dayanm, bir-birlrinin qanna susam iki cngavr kimi vuruurdular. Rivera hl ayaq st dayana bilirdi. Bundan sonra iki dqiq d kedi. Sonra hamn heyrt gtirn hadis ba verdi. Birdn ns qarqlq oldu, oyun dayandrld. Rivera tk dayanmd. Denni dhtli drcd qorxmu Denni, arxas st uzanmd. Hakim Riverann bir lindn tutub geri kdi v iki qladiator arasnda dayanb saymaa balad. Hakim be deyn kimi Uordun gz qarsnda hr ey frlanrd, yeddi saniyd bir dizi st dayanaraq dincldi. O, doqquzdan sonra onu demmi qalxmaa hazrlad. gr on deynd onun dizi dmy dymzs, onda bu noqdaun hesab edilir, yaxudda ki, nokaut. gr diz dmni trk edrs, qalxm hesab olunur v bu halda Riverann onu yenidn vurub yxmaa icazsi var idi. Riverann baqa imkan yox idi. Uordun dizlri dmdn qalxan kimi Rivera ona zrb endirckdi. O trafna baxd, hakim onun qarsnda dayanmd. Rivera bilirdi ki, hakim ox asta sayr. Ham ona qar idi, htta, hakim d. Hakim doqquz deyn kimi cld hrktl Riveran geri itldi. lbtt, bu daltsizlik idi. Bu vaxt Uordun yerdn qalxmasna aq imkan yarand. Denni glmsdi. kinci v nc raund da kedi. Drdnc raundda Denni yenidn noqdauna dd. Zaldan qulaqbatrc mxtlif qqrtlar, sylr yard. Vuruma daha vvlki kimi srtli getmirdi. Hr iki boksunun yorunluu aydnca grnrd. Bu df Rivera noqdauna dd. Zal yenidn sevinc dolu sslr, qqrt brd. Rivera bir dizi st duraraq dincldi. O, bilirdi ki, indi hakim saniylri ox tez-tez sayr. - ldr onu, Denni! ldr! dey ham ayaa qalxb qqrrd.

108

Btn bu sslr Riveraya canavarlarn ulamasn xatrladrd. Rivera is yaayrd, beyni daha aydn ilyirdi. Riverann xyalnda yenidn dnclr qanad ad: - qzmar shra boyunca uzanan dmiryolu, Meksikann polis sgrlri, amerikan polislri, hbsxanalar, ttildn sonra acndan korluq kn kasblar. V birdn o grd ki, parlaq v ecazkar inqilab fqlri btn bu irkablar doma torpaqdan silib tmizldi. Hr bir nifrtli bax bir silah idi. O, silah n vuruurdu. ndi Rivera z silah idi. O, inqilab idi. O, btn Meksika n mbariz aparrd. Bu zaman fasil elan olundu. Rivera dsmal il trini silmk vzin ciyr dolusu drindn nfs ald. Ham ona qar idi. O, satqnlarla hat olunmudu. On drdnc raundda Rivera Uordu yenidn noqdauna sald. Hakim yava-yava sayrd. Rivera is llrini yanna salb dinclirdi. O biri kncdn is astacadan pltlar eitdi. Kelli i qard. O, irli glib Rivera il dand: - Yxln, olan. Mn siz empion olmaa kmk edcym. Rivera cavab vermdi. Qonq vurulanda Rivera ndns bir az qorxu hissi keirtdi. Denni btn zrblri ehtiyatla ildirdi. ki raund is Denni Riveraya ox da yaxnlamad, ancaq hrdn srrast zrblr ildirdi. Bu raundun sonu Denninin n yax vuruduu dqiqlr idi. Btn tamaalar ayaq st durmudu. Vuruun n il nticlncyi ham n maraql idi. - N n vurumursan? dey tamaalar Riveradan tlb edirdilr. Ham qqrrd: - Sn frldaqsan! Kimliyini gizldirsn! ldr onu, Denni! ldr! Btn bu zalda yalnz Rivera soyuq adam olmudu onlarn. Rivera ar zrbdn sntirldi, aa oturdu v tez zn l ald. O, geri kilnd llri ixtiyarsz yanlarna dmd. Denni dnd ki, bu onun imkan idi, ancaq o, olann ryiyumaqlndan istifad etdi. O, Riveran qucaqlayaraq

109

istiraht edirdi. Rivera hakimdn onu aralama tlb etdi. Geri kiln kimi Denni yxld. Ayaa qalxanda Rivera onun sa nsindn v boynunun aa trfindn bir-birinin ardnca gcl zrb vurdu. Hakim bu zrblri saymaya bilmzdi. Bu aq-aydn daltsizlik olard. - Say! dey Rivera hakimin stn dlicsin qqrd. Hakim sayb qurtarandan sonra Denninin sekundant onu yerdn gtrb z kncn apard. - Kim qalib glir? dey Rivera tlb etdi. Hakim knlsz halda onun lindn lcyi xartd v lini gy qaldrd. Riveran he ks tbrik etmdi. O, he ny hmiyyt vermdn z kncn trf addmlad. Onun sekundant is artq oxdan getmidi. O, yilib kndirin arasndan kend, ona dikilmi minlrl qzbli baxlarla rastlad. Onlar bu glmlr o vaxta kimi nifrtl baxacaqlar ki, btn on min glmlri sprb atana kimi. Riverann dizlri titryirdi, hycandan hqrrd. Bir azdan is Riverann gzlri qarsnda qzbli baxlar riyib yox olmudu. Tngnfslikdn ba hrlns d, o, irli can atrd. Bir zaman Rivera onlara silah xatrlatmd. Rivera onlar n qorxunc bir silah idi, nki inqilab hqiqt evrilmidi. ndi Rivera hr yerd lnnn inqilab alovlarn aydn grrd...
1985 - ci il.

110

Ernest Heminquey
-------------------------------/Amerika/
Ernest Heminquey 1899-cu il iyul aynn 21-d ikaqo hri yaxnlndak Ouk-Park hrciyind dnyaya gz ab. Atas Klarenz Edmont Heminquey hkim, anas Qrey Holl is evdar qadn olub. Aild yeddi uaqdan n byy olan Ernest uaqlq vaxtlarnda mtaliy v balq ovuna xsusi maraq gstrib. Tbitc salam olan Ernest gnclik illrind boks v futbol il mtmadi kild mul olub. dbiyyata olan mara is ox erkn, "Trapeze" adl mktb qzetind sasn mktbin idman yeniliklri v keiriln konsert proqramlarndan hazrlad reportajlarla debt etdikdn sonra yaranr. Mhz bu illrd yaz olacan qti qrarladran Ernestin "Manitin mhkmsi" adl ilk hekaysi 1916-c ild "Tabula" adl mktb jurnalnda ap olunur. Daha sonra boksun shnarxas v irkin trflri haqqnda "Msl drinin rnginddir" adl ikinci hekaysi iq z grr. 1916-c ilin yaynda valideynlrinin asllndan azad olmaq n dostlar il imali Miiqana yollanr. Bu syaht onda sonralar yaradclna da ciddi tsir gstrck drin tssratlar buraxr. Mktbi bitirdikdn sonra valideynlrinin universitet qbul olma tlblrin mhl qoymayb Kanzas-Sitiy yollanr. Burada "Star" qzetin i dzlir. Mhz bu illrd Ernest Heminqueyin znmxsus bdii yaradclq slubu v hmi hadislrin mrkzind olma vrdilri formalar. Sonralar polisd mxbir ilyn Erenst dflrl cinaytlr, qtllr, yannlar v s. bu kimi thlkli hadislrl zlmli olur.

111

Ernest Heminqueyin Yaz sellri (1926), Gn d qalxr (1926), Silahlara lvida (1929), Olmaq, ya olmamaq (1937), Znglr kimin n alnr (1940), ay ir aaclara sar (1950), Qoca v dniz (1952) v s. kimi srlri ona dnya hrti qazandrmdr. Ernest Heminquey 2 iyul 1961- ci ild vfat etmidir. Onun lmndn sonra Okeanda adalar (1970), Cnnt balar (1986), lk baxdan doru (1999), Kilimancaro tklrind (2005) kimi romanlar ap edildi.

112

Qatillr
Yemkxanann qaps ald v iki nfr namlum adam iri daxil oldu. Onlar pitaxtann qarsnda yldilr. - N icksiniz?- Corc onlardan sorudu. - Bilmirm, - onlardan biri cavab verdi,- Albert yemy n istyirsn? - Bilmirm,- Albert dillndi. - Bilmirm, he, n yeyim. Bayrda hava get-ged qaralr, pncrdn dn k iqlar ota daha da iqlandrrd. Onlar pitaxtann qarsnda oturub menyunu oxuyurdular. Pitaxtann o biri trfindn Nik Adams onlara baxrd. Bu, namlum adamlar iri girnd Adams Corca ns deyirdi. - Mn alma sousu il qzardlm donuz ti v kartof presi yeycym, - dey birinci adam dillndi. - O, hl hazr deyildir. - Bs n n onu menyuya yazmsnz? - Bu, axam yemyi ndr, - Corc aydnladrd,- Siz bu yemyi saat 6-da yey bilrsiniz. ndi is saat 5- dir. - Sizin saatda altya iyirmi dqiq ilyibdir,- ikinci adam dedi. - Bu saat iyrmi dqiq irlidir,- dey Corc cavab verdi. - Eee... chnnm olsun snin saatn da,- dey birinci adam sbi halda donquldand.- Bs indi yemy nyin var? - Siz vermy hr cr buterbrodumuz var,- Corc dedi,- Siz hminin qaxac edilmi donu ti, yumurta yey bilrsiniz. - Mn gy noxud il qzardlm cc, kartof presi v ya gtir. - Bunlar axam yemyidir, - Corc tkrar etdi. - Demli, istdiyimiz btn yemklr axam ndr? Siz bel ilyirsiniz? - Mn siz dedim ki, indi yumurta, qaxac edilmi donuz ti... - Yax, mnim n yumurta v donuz ti gtir,- dey Albert Corcun szn ksdi.

113

O, ynin sinsin qdr dymlnmi qara palto v bana cdr papa qoymudu. Onun a, kiik sifti v dartlm dodaqlar var idi. O, ipk rf v lck geymidi. - Mn yumurta v donuz tir gtir,- dey ikinci adam dillndi. Onlarn ikisinin d boyu eyni idi. Sift qurulularnda mxtliflik aydnca grns d, amma geyimlrindn el bil ki, kizdilr. Onlar dirsklrini pitaxtaya sykyrk, irli yilmidilr. - my bir ey varm?- Albert sorudu. - Gm piv, cinc eyl var, - Corc cavab verdi. - Mnc imy bunlar yaxdr. - ndic sadaladn ikidn gtir. - Nec d cansxc hrdir, - kinci adam dillndi. - Buran nec adlandrrlar? - Qrbi ikaqonun Cnub hri. - Bel hr haqqnda eitmisn?- dey Albert dostundan sorudu. - Xeyr,- dostu dillndi. - Geclr burada n edirsiniz?- Albert sorudu. - Onlar am edirlr,- Albertin dostu dillndi,- Onlarn hams bura am etmy glirlr. - Bu dorudur,- Corc dedi. - Siz bel dnrsnz? - Albert Corcdan sorudu. - lbtt. - Siz all olansnz, el deyilmi? - Yqin ki. - Siz yax olan deyilsiniz.- kinci adam dedi. Albert, el deyil? - O, sfehdir,- Albert dedi. O, Nik trf dnd. - Snin adn ndir? - Adams. - Daha bir all olan. - Albert dedi.- Maks, bu nec, alldrm? - Bu hr all adamlarla doludur, - Maks dedi.

114

Corc sifari edilmi yemklri mtbxin pncrsindn gtrb pitaxtann stn - Albertin v Maksn qabana qoydu. Sonra pncrni yen d balad. - Sizinki hansdr? - Corc Albertdn sorudu. - Mgr xatrlamrsan? - Qaxac edilmi donuz ti v yumurta. - All olduunu bir daha sbut etdin, - Maks dedi. O, irli yilrk donz tini v yumurtan gtrd. Onlarn hr ikisi yemklrini lckl yeyirdilr. Corc onlarn yemklrin fikir verirdi. - Ny baxrsan? Maks Corcdan sorudu. - He bir ey. - Lnt glsn. Sn indi mn baxrdn. - Blk, olan sninl zarafat etmk istyir, Maks. - Albert dedi. Corc gld. - Glm! - Maks Corca mr etdi. - Yax. - Corc bu arada susma stn tutdu. - O, el dnr ki, bu yaxdr. - Maks Albert trf dnrk qmd.- O, el bilir ki, bu yaxdr. Bu da bunlarn alls. - O, alimdir, - Albert qmd. Onlar yemklrin davam etdilr. - Pitaxta arxasndak olann ad ndir? Albert Maksdan sorudu. - Ey, yax olan, - Maks Niki ssldi,- z dostunla pitaxtann arxasndan xb bura glin. - Fikriniz ndir? Nik sorudu. - He bir fikrimiz yoxdur,- Albert dedi. Nik onlara trf gldi. - N demk istyirsiniz? - Corc sorudu. Bunun sn dxli yoxdur,- Albert dedi. Mtbxd daha kim var? - Znci. - Znci n edir, orada? - Bu yemklri o biirir.

115

- Ona de ki, bura glsin. - Ax, deyin grm, n istyirsiniz? - Zncini bura ar! - Harada olduunuzu bilirsiniz?- Corc sorudu - Biz, lnt glmi harada olduumuzu ox yax bilirik,- Maks dedi.- Sizc, biz axmaq adamlara oxayrq? - Sn rnlyirsn, - Albert ona dedi, - Bununla mbahis etmy dymz. Qulaq asn,- Albert Corca dedi. - Znciy de, bura glsin. - Siz ona n etmk istyirsiniz? - He bir ey. All olan, ba bir az iltmk lazmdr. Biz znciy n ed bilrik? Corc mtbxin qapsn bir balaca aralad v zncini ssldi: - Sm, bir dqiqliy bura glin. Mtbxin qaps ald v znci olan grnd. - N olub? - O, sorudu O, pitaxta arxasnda oturmu iki namlum adamn nzrlrinin ona dikildiyini grd. - Yax, znci, siz orada sa trfd durun, - Albert dedi. Sm ynind dlk, pitaxta arxasnda oturanlara baxd. - Bli, cnab,- Albert oturduu stoldan qalxd. - Mn all olan v znci il mtbx gedirm. Mtbx qayt, - Albert znciy mr etdi. Albert yemyini d gtrb, onlarn arxasnca mtbx getdi v onlarn arxasnca mtbxin qaps rtld. Maks is pitaxta il zbz qoyulmu gzgy baxrd. - Yax, cavan olan,- Maks gzn gzgdn kmdn dillndi. - Niy danmrsnz? - N bard? - Albert, cavan olan biz lazm olan bir ey barsind bilmk istyir - Maks Alberti ssldi. - Bs ona niy demirsn?- Albertin ssi mtbxdn gldi. - Sn btn bunlar haqqnda n dnrsn? - Bilmirm.

116

- De grm, n dnrsn? Maks dananda gzn gzgdn kmirdi. - Mn dey bilmrm, - Corc dedi. - Albert, cavan olan shrdn bri dndyn biz danmaq istyir. - Mn sni yax eidirm,- Albert mtbxdn dillndi. - Cavan olan, siz bir balaca diry trf dayann. Maks, siz is bir az sola kilin,- dey Albert mtbxdn gstri verdi. O, el bil ki, bir qrup adamn klini kckdi. - Deyin, grm, cavan olan, - Maks dedi,- sn n ba vercyini dnrsnmi? Corc susurdu. - ndi mn sn deycym,- Maks sualna z cavab verdi.- Biz bir svei ldrmk istyirik. Mhur Ol Andersonu tanyrsanm? - Bli. - O, hr gec bura am etmy glir, el deyilmi? - Bzi vaxtlarda glir. - O, bura saat 6- da glir, el deyilmi? - gr gls. - Biz hr eyi bilirik, cavan olan,- Maks dedi. - vvllr kinoya gedirdiniz? - Bir df. - Sizin kimi cavan olan kinoya tez-tez getmlidir. - Siz Ol Andersonu niy ldrmk istyirsiniz? O, siz bir ey edib? - Onun biz toxunmaa he imkan da olmayb. O, bizi he vaxt grmyib. - O, bizi ancaq birc df grmk istyir,- Albert mtbxdn dillndi. - Ax, siz onu niy ldrmk istyirsiniz?- Corc tkrar sorudu. - Biz onu bir dostumuzun xatirin gr ldrmk istyirik. Dostumuzun tkidin gr, cavan olan. - Sus!- Albert mtbxdn qqrd.- Deysn ox rnldin.

117

- Yax, mn cavan olan bir az ylndirmk istdim, el deyilmi? - Sn ox danrsan,- Albert dedi. Znci il all olan zlri n nec lazmdrsa burada ylnirlr. Corc divardak saata baxd. - Kims glib yemk ists, deyrsn ki, yemk yoxdur. gr tkid ets, deyrsn ki, get zn biir. Sonras il snin iin yoxdur. Baa ddn, cavan olan? - Aydndr, - Corc dedi. Bundan sonra biz n etmk fikrindsiniz? - Bu asldr,- Maks dedi,- sizin alnzn btvlyndn. Corc yen d saata baxd. Saat yeddiy on be dqiq ilyirdi. Bu vaxt qap ald v bir taksi srcs iri girdi. - Salam, Corc. O, dedi, - am etmy bir ey varm? - Sm gedibdir. Corc dedi. Yarm saatdan sonra qaydacaq. - Yax, mn gedim. Src myus halda geri dnd. Saat yeddiy iyirmi dqiq ilyirdi. - Bax, bel, cavan olan,- dey Maks Corcu trifldi. Sn indi sl centlmensn. - O, bildi ki, mn onun ban zrdim,- Albert mtbxdn dillndi. - Xeyr, - Maks dillndi, - bu ox yax olandr. O, mnim xouma gldi. Saat yeddiy be dqiq qalrd. Corc dedi: - O, daha glmyck. Bir azdan iki nfr d yemkxanaya daxil oldu. Corc mtbxdn onlar n buterburod gtirdi. kinci df Corc mtbx gednd onlardan biri lindki boqabla Corcun arxasnca mtbx girdi. O, mtbxd Albertin v kncd azlarna dsmal txanm Smi v Niki grd. Albertin silahn grnd hmin adam susmaa mcbur oldu. Corc is he bir ey olmaybm kimi buterburodu ya kazna bkb onun znbilin qoydu. Buterburodu alan adam Corcun haqqn verib sssizc yemkxanan trk etdi.

118

- Deysn, cavan olan hr eyi bacarr,- Maks dedi. - Bli, - Corc dedi, - sizin dostunuz, Ol Anderson glmdi. - Biz, ona, on dqiq d vaxt verrik,- Maks dedi. Maks vvlc gzgy, sonra saata baxd. Saatn qrbi yeddinin stnd idi. Sonra skkiz be dqiq d ildi. - Gl gedk, Albert - Maks dedi. O glmyck. - Yaxs budur ki, be dqiq d gzlyk,- Albert mtbxdn dillndi. Bu vaxt bir nfr d iri girdi. Corc ona hazr yemk olmadn bildirdi. O da xb getdi. - Gl gedk, Albert - Maks yen d Alberti ssldi. - Bs, bu iki cavan olan v znci n olsun? - Onlar yax olandr. - El dnrsn? - Blk, onlarla qurtaraq? - Mn bel ii xolamram, - Albert dedi. Bu iyrnc idir. - Chnnm olsun bunlar da! Maks qqrd. - Deysn ox rnlycksn,- Albert dedi. O, mtbxdn xarkn lindki silah paltosunun altndak kmr sald v silah grnmmk n paltosunun dymsini balad. - Hllik, cavan olan, bxtin gtirdi, - dey Corca trf baxd. - Bu dorudur, - Maks dedi. Sn, at yarlarnda itirak etmlisn. Onlar yemkxanan trk etdilr. Corc pncrdn onlarn arxasnca baxd. Sonra drhal mtbx girib, Nikin v Smin azndak dsmallar xartd. - Mn daha bunu istmirm, - Sm dedi. Nik ayaa qalxd. - Corc, o eytan balalar n istyirdilr? - Onlar Ol Andersonu ldrmk istyirdilr, - Corc tla iind dillndi. - Onlar, Anderson bura, yemk yemy glnd gll il ldrmk istyirdilr.

119

- Ol Andersonu? - Bli, Ol Andersonu. - Onlar getdilr? - Getdilr. Qulaq as,- Corc Nik dedi,- yax olar ki, sn Andersonu grsn. Bu bard onu xbrdar etmk lazmdr. - Yax. - Yaxs budur, sn burda qalasan, - Sm dedi. - gr istyirsn sn getm, - Corc dedi. - Mn onu grmliym, - Nik Corca dedi. - Ol Anderson harada yaayr? - O, Hirkin evind kirayniin qalr, - Corc Nik dedi. - Mn, bu dqiq ora gedirm, - Nik dedi. Bayrda qaranlq olmasna baxmayaraq, k iqlar gedigli yollarn iqlandrmd. evdn sonra Hirkin evi idi. Nik iki pill yuxar qalxd v zngi basd. Yal bir qadn qapn ad. - Ol Anderson burada olur? - Onu grmk istyirsiniz? - Bli, gr evddirs. Qadn Nik onun arxasnca glmsin iar etdi. O, dhlizin qurtaracandak qapn dyd. - Kimdir?- iridn Ol Andersonun ssi eidildi. - Bir nfr sizi grmk istyir, cnab Anderson,- qadn dillndi.O, Nik Adamsdr. - Glin. Nik qapn ab otaa girdi. Ol Anderson paltarl arpayda uzanmd. Anderson ar kili boksu idi. O, bann altna iki yastq qoymudu. Anderson Nik trf baxmadan: - N olub?- dey sorudu. - ki nfr Henrinin yemkxanasna gldi. Mni v znci olan balayb, sni ldrcklri haqqnda danrdlar, - Nik nfsini drmdn, birnfs fikrini bildirdi. Nikin bel danmas Ol Anderson n glmli grnd, amma o dinmdi.

120

- Onlar sni, yemkxanaya girnd ldrmk fikrind idilr,Nik davam etdi. Ol Anderson danmadan divara baxrd. - Corc sni xbrdar etmk n mni bura gndrdi, - dey Nik szn tamamlamaq istdi. - Mn onlarn kim oxadqlarn da bilmk istmirm, - Ol Anderson dedi. O yen d divara baxd. - Xbrdarlnza gr tkkr edirm. - stmirsn polis xbr verim? - Xeyr, - Ol Anderson dedi. - Bu yax ntic vermz. - Blk mnim siz kmyim dydi? - Nik sorudu. - Xeyr. Kmy he bir ehtiyac yoxdur. - Blk bu, yalandr? - Xeyr. Yalan deyil. Ol Anderson yenidn divara trf evrildi. - Ancaq mn bir fikri bamdan xara bilmirm. Mn btn gn burada olmuam. - hr xa bilmirsiniz?- Nik sorudu. - Xeyr, - Ol Anderson dedi,- mn hr eydn qaram. O, yenidn zn divara evirdi: - ndi he bir ey etmk mmkn deyil. - Siz bunu bir yolla z qaydasna qoya bilmzsiniz? - Xeyr. Mn artq yanlmam. ndi he bir ey etmk mmkn deyil. - Yax olard ki, mn gedib Corcu grm,- Nik dedi. - Hllik,- Anderson dedi, - gliin gr ox sa ol. Nik qapn arxadan rtnd Anderson hl d paltarl arpayda uzanb divara baxrd. - O, btn gn evdn bayra xmayb, - dey pillknd ev sahibsi Niki qarlad. Mnc o, zn yax hiss etmir. Mn ona bel payz gnnd gzmyi mslht grdm, amma ndns o, bunu istmdi. - O, bayra xmaq istmir.

121

- O, ox yax adamdr. Hm d bilirsiz, o, yax boksudur. - Bunu bilirm. - Sizin onun siftinin vvlkindn n qdr dyidiyini grmmisiniz. O, ox alicnab insandr, - ev sahibsi dedi. - Yax, gecniz xeyir qalsn, xanm Hirk,- Nik dedi. - Mn Hirk deyilm,- qadn dedi. - mn xanm Bellm. Bu yer onundur. Mn indi onun n burada qalram. - Yax, xanm Belli, gecniz xeyir qalsn, - Nik tkrar etdi. - Gecniz xeyir qalsn,- xanm Belli dilndi. Nik Ol Andersonun yanndan xan kimi drhal yemkxanaya gldi. Corc Niki grn kimi sorudu: - Ol Anderson evd idimi? - Bli,- Nik dedi. O, otanda idi v bayra xmayacan bildirdi. Znci olan ban mtbxdki kiik pncrdn xarb dedi: - Mn daha bel szlri eitmk istmirm. - Sn ona bu bard bir sz dedin? - lbtt. Mn ona deynd, artq o, hr eyi bilirdi. - ndi o n etmk fikrinddir? - He bir ey. - Onlar onu ldrcklr. - Mn d bel dnrm. - O, ikaqoda n ils qarq salnmd. - Mnc eldir,- Nik dedi. - Chnnm olsun bel i. - Bu ox qorxulu idir,- Nik dedi Onlar daha he bir sz demdilr. Corc yilrk lindki dsmalla pitaxtann stn sildi. - Grsn, o, n etmidir?- Nik dedi. - Bel xr ki, Anderson kims klk glmidir. Buna gr d onu ldrmk istyirlr,- Corc cavab verdi. - Mn bu hrdn gedcym, - Nik dedi. - Bli! - Corc dedi.- Bu ox all fikirdir.

122

- Onlarn onu l keircyini bil-bil otaqda gzlyib bu bard fikirlmy dz bilmrm. Lnt glmi olduqca dhtli idir. - Bsdir, - Corc dedi. - Yax olar ki, siz bu bard he fikirlmysiniz...
1984 - c il.

123

U. S. Moem
-------------------------------------

(Byk Britaniya) Uilyam Somerset Moem 1874 - c il yanvarn 25 - d Parisd, Fransada yerln Britaniya sfirliyind hquqnas ailsind anadan olmudur. On bir yana kimi Uilyam ancaq Fransz dilind danmdr. Onun valideynlri ngiltrnin Kent qraflndan, Kenterberidn alt mil uzaqlqda, Uitstebl hrindn idilr. O, Kenterberidki Kral mktbind thsilini davam etdirmy balayr. Sonra o, Heydelberq universitetind dbiyyat v flsfni yrnir. U.S.Moem 1892 -ci ild Londonda mqdds Fom xstxanasnn yaxnlndak tibb mktbin qbul olur. Tibb sahsindki tcrbsi onun 1897 - ci ild yazd Lambetal Liza romannda aydn grnr. Moemin dbiyyat sahsindki ilk uuru 1907- ci ild yazd Xanm Fredrik pyesi olmudur. O, Birinci Dnya mharibsi zaman Britaniyann M-5 kfiyyat idarsi trfindn Rusiyan mharibdn xartmaq mqsdil Amerikadan gmi vasitsil Vladivostoka gndrilir. Sonra o, 1917- ci ilin noyabrnda Petroqrada glir. Burada o, Aleksandr Kerenski, Boris Savinkov v baqa siyasi xadimlrl tez-tez grr. Boleviklr hakimiyyti l alandan sonra Uilyam Rusiyan trk edir. Onun kfiyyatla mul olmas ii 1928-ci ild yazd Eenden, v ya Britaniya agenti srind z ksini tapmdr. U.S.Moem 1917-ci ilin maynda Amerikada Siri Velkomla evlnir. Mharibdn sonra Moem dramaturgiya sahsind byk uurlar qazand. Onun Dair (1921), eppi (1933), Ay v qpik (1919), Pirojna v piv (1930), Teatr (1937), ti lgc (1944) kimi srlri bu qbildndir.

124

U.S.Moemin Qhrman (1901), Missiz Kreddok (1902), Karusel (1904), Cadugr (1908), Yarpan titrmsi (1921), Kazuarina (1926), Mktub (Cinayt hekaylri) (1930), Kitab anta (1932), Dar knc (1932), Ah Kral (1933), Cinayt yeri (1934), Don Fernando (1935), Kosmopolitlr (Qsa hekaylr) (1936), Milad bayram (1939), Sentyabr ahzadsi v blbl (1939), Fransa mharibd (1940), Taleyin oyuncaqlar (1947), Katalina (1948), Kuartet (1948), Yaznn qeyd dftrsi (1949), Trio (1950), Yaznn dncsi (1951) v s. nsr srlri ona dnya hrti qazandrmd. U.S.Moem 1954-c ild Kavaler Ordeni mkafatna layiq grlmd. Moem 15 dekabr 1965-ci ild Nitse xstxanasnda stlcamdan vfat etmidir.

125

Muzdlu trfdalar
Bar adamla dolu idi. Sndi Veskotun qarsnda iki kokteyli qoyulmudu. O, saatna baxd, ac olduunu hiss etdi.am yemyini o, saat onun yarsnda yemyi taprmd. ndi is saat ona qalrd. Yeva Baret hmiki kimi yen gecikirdi. V o, bunu da bilirdi ki, saat on birin yarsndan vvl yemk n he bir ey tapmaq olmayacaq. Bu vaxt baqa bir adam bara daxil oldu. Sndi onu salamlad. - Salam, Kotman. Bir ey icksinizmi? - Mmnuniyytl, cnab. Kotman txminn otuz yal, smimi baxl bir adam idi. O, grkmindn gnc bir olana bnzyirdi. Onun dolu bdni, qara sa v iri qara gzlri vard. - Stella necdir? - Sndi sorudu. - Yaxdr. Shny xmazdan vvl dinclmyi xolayr. Bu onun sbilrini sakitldirir. - Mn bu thlkli ii min paunda edrdim. - Bli, bel bir yksklikdn iki metr drinliyi olan suya tullanmaa he ks csart ed bilmz. - Bu mnim vvllr grdym oyunlardan daha thlklidir. Kotman glmsdi. O, Sndinin sonuncu szlrini bir kompliment kimi qbul etdi. Stella onun arvad idi. lbtt, o, hyatn thlky ataraq bu qorxulu oyunu tamaalar qarsnda icra edirdi. Hndr bir yerdn alovlu suya tullanmaq adamlara daha artq zvq verirdi. Stella iyirmi metr hndrlkdn iki metr drinliyi olan suya tullanrd. O, tullanmazdan vvl suyun zrin benzin tkrdlr v ml il suyun zrindki benzini alovlandrrdlar. Bu ox qorxulu oyun idi.

126

Bu vaxt Yeva Baret baqa qonaqlar il gldilr. O, ox varl bir Amerikan qadn idi. Onun stolunda hmi oxlu qonaqlar olurdu. Adtn, onlar yemkdn sonra kart oynayrdlar. - Pako, yax bir stol hazrla, - dey Yeva Baret ba xidmtiy taprq verdi. - n yax stolu, - dey ba xidmtinin qara gzlrind ona qar mftunedici bir ifad grnd. - Siz he Stellan grmsnz? - lbtt, df. Mn indiy kimi bel qorxunc oyun grmmidim. Mn onun lmn grmk istyirm. lbtt, o, bu geclrin birind lck v mn bunu z gzlriml grcym. Pako gld. - ndi o, el bir uur qazanb ki, grk bunu gln aya kimi qoruyub saxlayaq. Avqustun axrna kimi o zn ldrmsydi, bundan sonra n edir, etsin. Orkestr alr, keflnmi aalar v xanmlar rqs edirdilr. Musiqi dayanan kimi ba xidmti nzaktl Yeva Baretin qonaqlarn onlar n ayrca dzldilmi stola dvt etdi. - Biz Stellan buradan daha yax grcyik. - Mn sututara yaxn oturmaq istyirm. Buradan onun zn daha aydn gr bilcym. - O, ox gzldir?- stol arxasnda oturmu xanmlardan biri sorudu. - O qdr d yox. Gzlri caziblidir. Stella hr df bu shnni gstrnd z lm n qorxur. - Mn buna inanmram. Bu sadc olaraq bir oyundur. Burada risk edilsi he bir ey yoxdur. - Sn n haqqnda dandn bilmirsn. Bel bir hndrlkdn dayaz suya tullanmaq v ani olaraq suya atanda cld bir hrktl dnb suya ba vurmaq, bu sizin dndynz qdr d asan i deyildir. gr o, bu hrktd kiicik bir shv yol vers, onda onun kryi v ba sututarn knarna dyib paralana bilr.

127

- gr bu risk deyils, onda burada qorxulu he bir ey yoxdur. Bu i dqiqdn asldr. gr o hyatna risk etmirs, demli bu masir dvr n n byk mczdir. Shnnin sol trfind, stullarn arxasnda ox hndr bir nrdivan vard. Bir azdan musiqi dayand, iqlar snd. Projektor sututar iqlandrd. Bu vaxt Kotman grnd. O, stullarn yanndak nrdivana yaxnlad. - Aalar v xanmlar, - o, yksk ssl dedi. Siz indi srin n gzl zgsn grcksiniz. Madam Stella dnyada n mhur zgdr. O, iyirmi metr hndrlkdn iki metr drinliyi olan, alovla lnnn suya tullanr. Bu indiy kimi grnmmi mczdir. Madam Stella bunu ed bilck hr hans bir adama yz paund vermy hazrdr. Aalar v xanmlar, indi mn siz madam Stellan tqdim edirm. Bu zaman nrdivann yannda kiik bir fiqura grnd. O, sututara trf getdi v ona l alanlara ba ydi. Stella ynin ipk kii xalat, bana is zg papa geymidi. Ham ona diqqtl baxrd. - Gzl deyil. - Yeva Baretin stolunda oturan xanmlardan biri dedi. - Yax bdn quruluu var. Siz grcksiniz.- Yeva Baret xanmlara dedi. Stella xalatn xarb Kotmana verdi. Kotman aa dd. Stella bir anla dayand v adamlara baxd. Onlar qaranlqda olduundan Stella onlarn yalnz a siftlrini gr bildi. Onun bdnin gr uzun ayaqlar grkmin xsusi gzllik verirdi. Stella nrdivana xmaa balad. Bu df hndrlk ox idi. Onun kmkisi suya benzin tkmy balad. Kotmana yanan ml verildi. O, nrdivann qurtaracandak kiik platformada dayanm Stellaya baxd. - Hazrsanm? - Kotman qqrd. - Bli. - Tullan! - Kotman bu df daha brkdn qqrd.

128

O, qqran kimi lindki ml il suyu odlad. Dhtli alov gy qalxd. Bu vaxt Stella tulland. O, gydn sanki parlaq bir ulduz kimi alovun irisin dd. Bir azdan Stella suyun znd grnd. Alq sslri ucald. Kotman xalat drhal onun iynin atd. Stella tamaalar qarsnda ba ydi. Sonra o, stollarn arasndan kerk paltar geyiln otaa getdi. Yenidn musiqi balad. qlar yand, xidmtilr stollarda ylnlr mxtlif cr yemklr gtirmy baladlar. - la, - dey bir ngilis hycann gizld bilmdi. Bu inanlmazdr, - dey qoca hrbi he bir ey inanmayanlara trf dnd. Shndn sonra Stella z ri il barda oturmudu. Bu vaxt ba xidmti Kotmana yaxnlad: - Cnab Kotman, mdir sizi axtarr. O sizi grmk istyir. - Hardadr? - Buralarda olar. - limdki pivni iib glirm. Sonra Kotman Stellaya trf dnd. - Stella, burada qalmaq istyirsn, yoxsa otaa kemk istyirsn? Stella cavab vermdi. O, alayrd. Onun solun yanaqlarndan gz ya axrd. - Sn n olub, zizim? - Sid, bu gec mn bunu tkrar etmycym, - dey Stella hnkrd. - Ax, niy? - Qorxuram. Sid Kotman onu ovundurmaq n lini z lin ald. Bilirm, sn bu df vvlkindn daha yax tullanacaqsan. Sn dnyada n csur qadnsan. Bir az i, bu sninn yax olar. - Xeyr, bu mnim hvalm daha da pisldirir. Sn z tamaalarn intizarda qoya bilmzsn, bunu zn yax bilirsn.

129

- Sn bunlarm deyirsn, bu donuz ti yeynlri. Onlar n qdr istyir yeyir, iir, daha baa dmrlr ki, mn hr df z hyatm thlky atram. - lbtt, onlar sni grmk n xeyli pul xrclyirlr. Kotman yavaca dedi. gr bu gec qorxub bunu yenidn tkrar etmsn, sabah bizim n yax olmayacaq. - Xeyr, bu olmayacaq. sas msl budur ki, ikinci df tullanmaq mnimn lm demkdir. ox lngidin, zizim. Cnab Espinel de ki, bu axam tamaa ikinci df gstrilmyck, nki ndns bu gn sbilrimi cilovlaya bilmirm. - O bununla he vaxt razlamayacaq, nki adamlarn ksriyyti sni grmk n am yemyin glirlr. - Ax, bacarmaram! Kotman bir anla susdu. Stellann siftind yenidn gz yalar grnd. O, baa drd ki, Stella onu nec sevir. - ndi mn getmliym, zizim. Espinel mni grmk istyir. - N bard? - Bilmirm. Mn ona deycym ki, sn hr gec yalnz bir df bu shnni gstr bilrsn. Grk, o buna n deyck. Mni burada gzlyirsn? - Xeyr, z otama gedirm. On dqiqdn sonra Stella otaqda tnha dayanmd. O, indi n grnrd. - zizim, snin n bir ad xbr gtirmim. Onlar gln aydan bizim pulumuzu ikiqat artracaqlar, - dey Kotman sevinck halda otaa daxil oldu. O, Stellaya yaxnlab pmk istdi, amma Stella onu knara itldi. - Bu axam yen d tullanmalyam? - Mn d qorxuram, amma sn tullanmalsan. Bunun n onlar biz ikiqat pul vercklr. Stella yenidn alamaa balad. - Bacarmaram, Sid, bacarmaram! Mn zm ldrcym.

130

Bu vaxt Kotmann da gzlri yala doldu. Bu gz yalar onun Stellaya qar olan hdsiz mhbbtinin rmzi idi. - zizim, bilirsn ki, bu n demkdir, yen d khn hyat! Kotman Stellaya toxtaqlq verdi. - Hr ey bundan yaxdr. Khn hyat! Hr ikisi bunu xatrlad. Sid on skkiz yandan balayaraq rqsl mul olurdu. Onun xarici grkmi gzl grndyndn, htta orta v yal qadnlar da pul verib onunla rqs edirdilr. O z iindn raz idi. O zaman bu pis hyat deyildi, yax da gliri olurdu. Mehmanxanada iki v ya adam bir otaqda yaayrdlar, nki o zamanlar mehmanxanalarda kiray haqq ox ucuz idi. Onlar istdiklri vaxt yerdn dururdular. Gnorta yemyini kafed edirdilr. Sonra saat be kimi srbst vaxtlar olurdu. Axam onlar restorana gedir, yaxca am edirdilr. Yenidn rqs balayrd. Hr gn lli v ya yz frank qazanmaq olurdu. O gnlr gn atmazd, nki onda hamda pul vard. Sonra iqtisadi bhran balad. Hr ey dyidi. Mehmanxanalar boald, mtrilr daha rqs ednlr pul vermk istmdilr. Sidin qazand pullar gn-gndn azalr v nhayt tkndi. Paltarlarn, ayaqqablarn qiymtlri artd. Bel bir zamanda Sid Kotman Stella il Fransada, dniz sahilind rastlad. O, ox gzl zrd. Stella avstraliyal idi. O, gzl zg idi. Kotman hr shr onu dniz knarnda grrd. Bir axam Stella mehmanxanada rqs edirdi. Onlarn ilk mhbbt macras da buradan balad. Fslin sonunda onlar evlndilr. Bu vaxtlar onlar n ar keirdi. Onlarn hr ikisinin mehmanxanada yaamalar onlar n asan olmad.Btn eylrini satdlar. Nhayt, Nircaya glib marafon rqsin daxil olmaa mcbur oldular. Onlar iyirmi drd saat rqs edirdilr. Hr saatdan bir on be dqiqlik istiraht olurdu. Bu dht idi.

131

On birinci gn Stellann ryi getdi. Sonra Sid baqa bir trf mqabili il rqsi davam etdirirdi. Ancaq sonra Sidin xyalna bir fikir gldi. Stella ona hmi deyirdi ki, o, kiik suya hndr yerdn tullana bilir. Bu sl mcz idi. Bir df Sid yolda benzinin alovlandn grd. Bu zaman o, vvlki fikrini tamamlad. Alovlu suya tullanmaq - bu adamlarn xouna glck yegan mczdir. O bu bard Stellaya dand v Stella da bu fikri byndi. Kotman dostuna lvazimat almaq n pul lazm olduunu yazd. Sidin dostu Parisd sirkd bir nmr gstrmk n sirkin mdiri il onlar arasnda bir mqavil balayr. Bu nmr ox byk uur qazanr. Sonra onlar dniz knarndak bir barla mqavil baladlar. Onlar burada yax pul qazanrdlar. lbtt, qara gn n. Bel bir vaxtda, hrtin yksk zirvsind olarkn Stella bunu birdn dayandrmaq istyirdi. Kotman ona daha he bir sz demk istmirdi, nki onu ox sevirdi. O, Stellan he vaxt qmgin grmk istmirdi. - zizim, bilirsn bu n demkdir. Bir az ydmz o pulu da xrclsk, acndan l bilrik. zn bilirsn ki, burada baqa i tapmaq mmkn deyil. Stella gzlrinin yan sildi v Sid baxd. - Bu ndir, zizim? O, ayaa qalxd v paltar kafna trf getdi. - ndi mnim n hazrlamaq vaxtdr. Bli, tamaalarm intizarda qoymamalyam! Stella bu szlri ox astadan dedi. 1982 - ci il.

132

Cessi Stuart
----------------------------------

/AB/

Mhbbt
Dnn brk isti olduundan taxl zmisi solmu, demk olar ki, badan-baa yamyal grnn sah, lgnlmidi. Bu vaxt mn atamla pr alnmam zminin knar il gedirdim. nklr hr df qayadak abald aaclarnn aras il glib, yollarn tzc ccrmi taxl zmisindn salrdlar. Onlar tcarm zmini yeyir, kklrini is kobud ayaqlar altnda tapdalayrdlar. Atam taxl zmisinin crglri arasyla addmlayrd. Bob, bizim Koli, atamn qabayca gedirdi. Biz qayadak, balar qurumu aaclarn arasnda bir yer dlsinin ssini eitdik. - Bob, tut onu,- dey atam it mr etdi. Atam yilib yerdn kkn yer dlsinin yediyi taxln sapla qurumu zounu qaldrd. Dllr torpaq nm olanda , zmi tzc ccrnd yeri eib, zlrin lazm olan budann irin, yumaq kklrini yeyirdilr. Bu sasn yazda, buda bir qdr byynd olurdu. Yer dllri bunu ox xolayrdlar. Onlar crglri qazr v zlrin lazm olan yemi taprdlar. Biz mhv edilmi taxln yerin yenidn buda dnlri kmli olurduq. Mn grrdm ki, atam Bobun arxasnca db yer dlsini axtarr. O, zmi crglrinin zrindn tullanaraq, qamaa balad. Deysn, atam yer dlsini grmd. Mn d aqlqda hrn, gah irli, gah da geri srayan Boba trf qamaa baladm. Mn qadqca ayamn altndan qopan xrda toz

133

zrrciklri xfif klyin tsiriyl burularaq, arxamca toz buludu yaradrd. - Byk, qara, erkk bir ilandr,- dey atam mni xbrdar etdi.Bob, ldr onu, ldr! Bob ilann stn tullanr, onu dilyir, sonra yenidn yer atrd v nvbti hmly hazrlard. Bob bu yaz iyirmi skkiz zhrli ilan ldrmd, buna gr d o, ilan nec ldrmyi bilirdi. Bob ilan buraxmaq istmirdi. O, vaxt uzadr, amma iini ox mhartl yerin yetirirdi. - Gli, ilan ldrmyk,- dedim. Qara ilan zhrsiz ilandr. Bu ilanlar sahdn piiyin tutduu sianlardan daha ox sian tutur. Zhrli ilanlar ldrrlr. Mn grrdm ki, ilan itl vurumaq istmir. O, itin pncsindn qurtulmaq istyirdi. Bob is buna imkan vermirdi. Mn ilann n n yaxndak tpy trf srndyn tccb etdim. Ny gr bu ilann abald aaclarndan v oradak qaln kolluqlardan xb buraya glmsini aydnladrmaa aldm. lbtt, bu ox tccbl idi. lan Bobun nvbti hcumuna cavab olaraq ban qaldrd. Mn bu vaxt ona diqqtl baxdm. - Bu, erkk ilan deyil, dii ilandr. Bir onun boazndak a zolaa baxn, - dey mn liml ilann boazna iar etdim. - lan mnim dmnimdir, - dey atam diini qcd. Mn ilana nifrt edirm. Bob, ldr onu! Gtr, bu ilan, istdiyin kimi yln! Bob atamn mrin itat etdi. Mn istmirdim ki, it ilann bu yaraql boazndan tutsun. Onun boaz gn as altnda gzl grnrd. Bob onun a zolaql boynundan tutdu. Qlbimd Boba nifrt etdim. Bob ilan dilri arasnda sxaraq, onu kz qams kimi havada yelldi. Bu zaman ilann burulmu boazndan qan axmaa balad. Ns yumru, ar kim bir ey ayaqlarma toxundu. Bob ilan azndan yer atd. Mn ayaqlarma toxunan ey baxmaq istdim. Bu ilann yumurtalar idi. Bob bu yumurtalar ilann bdnindn salmd. O, yumurtalar tpdki

134

qumluqda qoymaq niyytind imi, nki gn as oran daha tez isidirdi v yumurtadan balalarn xmasn daha da asanladrrd. Bob ilan qan irisind qvrld yallqdan gtrb quru yer atd. Onun bdni yerd hl d ardan qvrlrd. O, oda atlm ya ot kimi ylb-alrd. Bob bu zaman z qddarln bir ne df tkrar etdi. O, ilann ziflmi bdnini yenidn qamarlad. Bob indi onu ayaqqab ba kimi havada frladrd. Sonra it ilann dlik- deik olmu qanl bdnini qumun zrin atd. Onun bdni son df xfif klyin yarpa trptdiyi kimi azca trpndi v sakitc torpaa srildi. lann trafn xrda qan glmsi brd. - Yumurtalara baxmaq istyirsn?- atam dillndi. Biz otuz yeddi yumurta sanadq. Mn onlardan birini gtrb, ovcumda ona baxdm. Bir az bundan vvl onun daxilind hyat var idi. Bli, bu yetimmi toxum idi. Daha oradan bala xmayacaqd. Yerin hrarti onu ana qdr isid bilmzdi. limdki yumurta bildirin yumurtas byklkd olard. Onun qab nazik, amma mhkm idi. - Yax, Bob. Yqin baa ddn ki, bu ilan niy sninl dymk istmirmi, - dedim. Hyat beldir. Htta, insanlar arasnda da gcllr ziflri didir, mhv edir. t ilan ldrr, ilan qular mhv edir, qular kpnklri tutur. nsan is hr eyi zbt edir. O, htta ldrmyi z n ylnc sayr. Bob ar- ar nfs alrd. O, bizim qabamzca ev trf gedirdi.Onun dili azndan bayra xmd, grnr brk yorulmudu. Bobun qaln tklri onun istiliyini daha da artrr, dili is el bil irkaba toxunub v a kpk axrd. N atam danrd, n d mn. Hr ikimiz susurduq. Mn hl d lm ilan haqqnda dnrdm. Gn abald aaclar arxasnda batmaqda idi. Toraay oxuyurdu. Ancaq artq gec idi. Qrmz axam buludlar tpdki otlamz zrind hrkt edirdi. Atam crn yannda ayaq saxlad. Klk onun qara salarn qardrrd. Atamn sifti bel bir mavi klkli gnd qzarmd.Onun gzlri qrub edn gn trf baxdr. Atam

135

ilana nifrt edir dey mn dnrdm. Yadma qadnlarn doum zaman nec ziyytlr kdiklri dd. Mn onlarn z krplrini xilas etmk n nec arpdqlarn xatrladm. Sonra , yen d Bobun ldrdy ilan gzmn nnd canland. Axrda bel qrara gldim ki, bel eylr haqqnda fikirlmk mnim n alszlqdr. Bu shr mn atamla ox erkn yataqdan qalxdq. Atam deyir ki, hr kim yerindn erkn durursa, o qazanr, hmin gnn ilrini vaxtnda grm olur. Biz bel, balta, krki, klng v l gtrb, prlnmmi tarlaya yola ddk. Bob bu gn biziml getmdi. Zmi ehli idi. Atam iynind bel arxadan glirdi, mn is qabaqda gedirdim. Hzin shr mehi sirdi. Shrin bu tmiz mehini ciyrlr knd adamda bir yngllk hiss olunurdu v istyirdin ki, addmlar daha da yeyinldsn. Mn dnn gnorta vaxt olduumuz yer getdim. Qarda gzm n is satad. Bir az diqqtl baxdm, grdm ki, n is hrkt edir. Onun hrkti bucurqadn kndirin oxayrd. - Ehtiyatl ol!- dey atam xbrdar etdim. - Erkk, qara ilandr. Atam mn trf bir addm atb dayand. Onun gzlri tccbdn bymd. - Bunun haqqnda n dey bilrsn? - atam sorudu. - Sn indi bu erkk ilan grrsn. Ona yax nzr sal! O, lm yoldann yannda uzanb. Ola bilsin ki, bu ilan dnn ln yoldann iziyl buraya glib,- dey atama izah etdim. Bli, bu ilan yoldann izi il glmidir. O, buraya gec, ay inda, buludlar smada hrkt edn zaman glmidi. O, sevgilisini burada l halda tapmdr. lan lm sevgilisinin trafna mftil kimi sarlmd. O bizi grn kimi ban dik qaldrd. ndi o, ln qdr biziml vurumaa hazr idi. Bli, indi bu ilan son nfsin kimi lm sevgilisinin urunda Bobla vuruard.

136

- Aac gtr,- atam mn dedi, - onu tpnin stn apar ki, Bob gr bilmsin. - Siz he bundan da dhtlisini grmsnzm? Eitmidim, ancaq birinci df idi ki, bunu gzlriml grrdm. Mn bir aac gtrb, erkk qara ilan qayadak yal, ehli otlarn arasna gtirdim.

1981 - ci il.

137

Uilyam Saroyan
------------------------------------------

/AB/

Filippinli v srxo
1

Oklanda gedn gmini gzlynlr arasnda qrmz rngli palto geyinmi, shrdn bri ara vermdn rnlyn, trafdaklar frqin varmadan nlayiq sylr syn, ucaboylu bir kii hamnn nzr diqqtini clb etmidi. Onun bel yersiz danmasndan srxo olduu aydnca hiss olunurdu. Buna gr d adamlarn he birisi ona hmiyyt vermk istmirdi. Ham gminin glmsini gzlyirdi. Birdn srxoun gz adamlar arasnda sliq il geyinmi alaqboylu filippinli olana satad. O, olana yaxnlad v ona bu adamlar arasnda dayanmama mr etdi. Srxo dedi ki, olan alarn olduu yerd durmamaldr. ndiy kimi adamlarn onlarn yannda dayanm filippinlini el bil ki, grmrmlr. nki olan ham kimi sakit bir gud dayanb gminin glmsini gzlyirdi. O, he bir hrkti il baqalarndan frqlnmirdi. Filippinli olan srxoun bu hrktindn qorxmu kimi oldu. O, srxoun dediklrin hmiyyt vermdn adamlarn arasna girdi. Srxo ondan l kmdi: - Sn deyirm, rdd ol burdan! Bura snin kimilrin yeri deyildir. Mn iyirmi drd ay Fransada vurumuam. Mn sl Amerikalyam. Mn istmrm ki, sn alarn irisind gzsn, - dey srxo lovaland. -------------1. Okland Kaliforniyann qrbind, San-Fransiskonun rqind yerln hrdir.

138

Olan sblrini cilovlamaa ald v zn adamlarn arasna sald. O, srxoa he bir sz demdi. Srxo bununla znn thqir olunduunu duydu v olann arxasnca qad. Ham bu shndn zvq alrm kimi dayanb baxrdlar. Srxo: - Snin bel gzl paltarlar geyinmyin ixtiyarn yoxdur. O z sylri il el bil ki, olan ny grs mkafatlandrrd. Buradak qadnlar is bu sylri sanki eitmirdilr. Giri qaps alan kimi gnc olan zn hamdan vvl gmiy sald. O, kncd qoyulmu skamyada bir anlq oturdu v yenidn ayaa qalxd, gizlnmk n etibarl yer axtard. Olan artq srxoun sylrini eitmk istmirdi. O baxanda Srxoun qabaq trfdn ona trf gldiyini grd. Onun lindn qab harada gizlnsin? Olan yanndak tualetin qapsn ad. - Bundan etibarl yer ola bilmz, - dey o, cld qrara gldi. O. iri girib arxadan qapn balad. Srxo qarsna xan hr bir adamdan filippinli olan soruurdu. Hamya da znn sl Amerikal olduunu sbut etmy alrd. O, mharibd iki df yaralandn da demyi unutmurdu. ndi o, vvlkindn daha artq symy balad. Birdn o, bal qpn grb ayaq saxlad. Nec oldusa, baqa birisi oraya girmk istyrkn srxo olan grd. O, olan sy-sy drhal oradan xmasn mr etdi: - Sn mnim limdn qaa bilmzsn. Srxo olan hdldi. - Sn alarn istifad etdiyi yerlrdn istifad etmy slahiyytin atmr, gl x bayra, yoxsa qapn sndracaam! dey srxo daha da qzblndi. - xn, gedin! - olan dillndi. Srxo qapn silklmy balad.

139

- Onsuz da sn buradan xacaqsan. Mn sni buradaca gzlycym, - dey srxo raz halda dedi. - Deyin grm, mn siz n etmim? Mni niy sakit buraxmrsnz? - Olan qap arxasndan yalvarc trzd sorudu. Olan dnrd ki, blk baqalar bunu grb srxou buradan apararlar. Amma deysn burada he ks yox idi. - xn, gedin! -Olan yenidn tkrar etdi. Srxo sy-sy qapn vvlkindn daha brk silklmy balad. Olan qapnn arxasnda qzbindn titrmy balad. Artq onun sblri grilmidi. O, n qdr aldsa, bu df sblrini cilovlaya bilmdi. Daxili iztirab olana stn gldi. O, cibindn iti tiyli ban xartd. - xn, gedin! Mnd baq var! Mn he ks xsart yetirmk istmirm! - Filippinli srxou yenidn xbrdar etdi. Srxo znn Amerikal olduunu bir d xatrlatd: - yirmi drd ay Fransada vurumuam. ki df yaralanmam. Bir df qmdan, bir df d ombamdan. gr qorxmursan, x bayra, - dey srxo olan yen hdldi. - Sni ldrrm. Get buradan! Mn he ksi ldrmk fikrind deyilm. Sn srxosan. x get, yalvarram sn, get. Yoxsa, limdn xata xar, - dey olan son df xahi etdi. Olan gminin mhrrikinin sald ssi eitdikc, el bil bu ss onun sblrini daha da qcqlandrrd. O bu ssdn istifad edrk yavaca qapn ad v iti addmlarla adamlarn arasna girmk istdi. Bu srxoun gzndn yaynmad. O, cld lini arxadan atb olann paltosundan tutdu v zn trf kdi. Srxo paltonu el brk dartd ki, paltonun crlm qolu onun lind qald. Olan geri dnd v var gc il lindki ba onun byrn sancd. Srxo qqrd v olann boazndan yapd. Olan is ba ara vermdn bir ne df srxoun byrn vurdu, el bil ki, rinqd boksu ldn dm rqibin zrblr endirirdi. Srxo yer yxlan kimi filippinli onu trk etdi. O, adamlarn yanna gldi. Tiysindn qan damclayan baq hl d onun

140

lind idi. Onun tklri qarm, paltosunun qolu crlm, vvlki sliqsindn he bir sr-lamt qalmamd. Ham n ba verdiyini drhal anlamd. Buna gr d adamlar sakitc dayanb llri titryn olana baxrdlar. Olan zn itirmidi. O vvlc gminin qar trfin qad, getmy bir yer axtarrd. Sonra geri dnb gminin bir kncnd dayand. Ancaq he cr bir yerd qrar tuta bilmirdi. Onun cinayt iltdiyini grn adamlarn he birisi onunla danmrdlar. Getmy he bir yeri yox idi onun. Qarda haqq, dalti mdafi edn polislr, arxada is hr yerd zlrini sl centlmen kimi gstrmy alan adamlar dayanmdlar. Olan zn adamlara tutub qqrd: - Mn onu ldrmk fikrind deyildim. Siz onu niy saxlamadnz? Niy ona mane olmadnz? Adam da siovul kimi doramaq olarm? Ax, siz bilirdiniz ki, o, srxo idi. Mn onu vurmaq istmirdim, amma o mn getmy yol vermdi. O mni bomaq istyirdi. Mn onu xbrdar etmidim ki, bir d qarm kss ldrcym. Bu mnim gnahm deyil. Mn Oklanda qardam grmy gedirm. O, xstdir. Mn onu grmliym! Ax, siz onu niy dayandrmadnz?! 1980 ci il.

141

Kitabn iindkilr

1. Aqata Kristi.Ba nazirin ourlanmas..........................5 2. Aqata Kristi. Bir milyon dollarlq istiqrazn ourlanmas ..............................................................................26 3. Aqata Kristi. Mavi kuznin sirri.....................................39 4. A.K.Doyl. Brilyant tac ...................................................62 5. A.K.Doyl. Gy yaqut .....................................................73 6. Oskar Uayld. Nmunvi milyonu .............................. 85 7. A.C. Kronin. ki veronal ..............................................93 8. Cek London. Meksikal .................................................99 9. Ernest Heminquey. Qatillr ........................................111 10. S. Moem. Muzdlu trfdalar......................................124 11. Cessi Stuart. Mhbbt ...............................................131 12. Uilyam Saroyan. Filippinli v srxo..........................136

142

Aqata Kristi: Ba nazirin ourlanmas

(Trcmlr toplusu kitab)

ngiliscdn evirni: Camal Zeynalolu Bak, Yaz nriyyat 2011, - 141 sh.
Nriyyatn ba direktoru: msi Mirzyev Rssam: Sleyman Mustafaolu Operator: Turan Camalqz Korrektor: Aysel Zeynalova
---------------------------------------------------------------

Ylmaa verilmidir: 12.03.2011 apa imzalanmdr: 22.04.2011 Kaz format: 60x84 1/16 Fiziki ap vrqi: 8.2 Say: 300 Sifari: 39 Mqavil qiymti il
-----------------------------------------------------------------

Uni Print mtbsind ap edilmidir.

143

Zeynalov Camal Zeynal olu (Camal Zeynalolu) 1958-ci ild Clilabadda anadan olub. O, 1975-ci ild Clilabad rayonunun Alar knd orta mktbini, 1980-ci ild is Azrbaycan Pedaqoji Xarici Dillr nstitutunun ingilis-alman dillri fakltsini bitirib. C.Zeynalolu Uursuz nikah (1998), Mni qnamayn (1998), Qanl fevral gecsi (1999), lml z-z (2000), Tanr czas (2010) kitablarnn mllifidir. O, Azrbaycan Yazlar Birliyinin zvdr.

144