Biofizika

Fizika
Akademik Dragoljub Mirjani

Fond asova:2+2; 4+3
Osnovna literatura
PREDAVANJE:
I.Jani, D.Mirjani, J.etraji:
OPTA FIZIKA I BIOFIZIKA, Banja Luka
D. Rakovi
OSNOVI BIOFIZIKE, Beograd
VJEBE:
J.etraji, S.Vuenovi, D.Mirjani:
FIZIKA eksperimentalne vjebe (praktikum)
POLAGANJE ISPITA?
Uraene laboratorijske vjebe
Poloen izlazni kolokvij
Poloen eliminacioni test
Usmeni ispit
KINEMATIKA
(putanja, put, brzina)

Ravnomjerno kretanje:

Ubrzanje:
Pravolinijsko jednako ubrzano kretanje, slobodno padanje
Krivolinijsko i kruno kretanje:
dt
r d
v

=
(

=
s
m
t
s
v
(

= =
2 2
2

s
m
dt
s d
dt
dv
a
v r
dt
d
dt
d
= = = e
e
o
|
e ; ;
DINAMIKA
Njutnovi zakoni:
1.

2.

3.
0 0 . = = = = F
dt
v d
a const v

( ) . ;
0
const m a m
dt
v d
m v
dt
dm
v m
dt
d
F = = +
|
.
|

\
|
= =

1 2
F F

=
Trenje


Impuls


Impuls sile


Zakon odranja impulsa
N tr
F F =
v m p

=
}
A = =
2
1

t
t
p M dt F M


. const p =

Rad

Snaga

Energija: -kinetika

-potencijalna


Zakon odranja mehanike energije
| |
}
= J s d F A

= = W
s
J
dt
dA
P
2
2
1
mv E
k
=
}
+ = C r d F E
p

(opruga)
2
1
ona), (gravitaci
2
kx E mgh E
p p
= =
. const E E E
k p
= + =
Neinercijalni referentni sistemi i inercijalne sile



Centrifugalna separacija i koeficijent sedimentacije




2 2 2
2
4 v t e mr r m
r
mv
F
ci
= = =
( )
s
r
v
Nf
V M
f v r m mr
F F F
t ci
= =

=
=
2
2
0
2
' ' 1
0
0
e

e e
v
| |
n) hemicijani (molekul ajm 000 850 3
10
13
=
= =

M
Svedberg S s S
Gravitaciona sila, polje i potencijal
m
E
V
m
F
kg
Nm
G
r
m m
G F
p
= =
= =

;
10 67 . 6 ;
2
2
11
2
2 1

Relativistika dinamika

F
d
dt
m v
v
c
o
=

|
\

|
.
|
|
|
| 1
2
2
;

F
dp
dt
= ;
E mc
m c
v c
o
= =

2
2
2 2
1 /
A A E mc =
2
Mehanika vrstog tijela
Moment inercije: I mr r dm r dV = = =
} }
2 2 2
;
I I mr
o
= +
2
(tajnerova teorema)
Moment sile u odnosu na stalnu osu:

M r F =
M rF F d = = sino

M I = o; E
I
k
=
e
2
2
; E
mv I
k
s
c
= +
2 2
2 2
e
;
; u = M A



L r p I = = e;
( )
dL
dt
d
dt
I
dI
dt
I
d
dt
I M

= = + = = e e
e
o
Ako je


M L I const = = = 0 e .
(Z.O.M.I.)
Biomehanika lokomotornog sistema, poluge I, II i III vrste
DEFORMACIJE
F
S
E
l
l
=
A
(

2
m
N
C
o
MATERIJAL VRSTA
DEFORMACIJE
Kost 100 10
6
Sabijanje
Kost 83 10
6
Istezanje
Kost 27,5 10
6
Savijanje
Tetiva 68,9 10
6
Istezanje
Mii 0,55 10
6
Istezanje
OSCILACIJE
1. Harmonijske:
F kx = ;
( )
F ma mx kx x x x a t
o o
= = = + = = + sin e e o
2
0
Matematiko klatno:
T
l
g
= 2t
Fiziko klatno: T
I
mgl
= 2t
Torziono klatno:
2
2
|
|
.
|

\
|
= =
o
o x
T
T
I I
C
I
T t
2. Priguene harmonijske:
( )
mx kx rx x f r km , ; = = 4
3. Prinudne oscilacije e e
o
A
STATIKA TENOSTI I GASOVA
p
dF
dS
= ; p const = .
F
F
S
S
1
2
1
2
=
Paskalov zakon
p p gh
o
= + ;

1 2
2
1
=
h
h
hidrometar
p Pa Pa
o
= ~ 101325 10
5
Torieli;
p p e
o
h
=
/8000
Potisak, Arhimedov zakon
F m g gV
p f f
= = ;
( )
G G F gV
ef p t f
= =
Povrinski napon
= =
F
l
A
S 2 2
A
A
; ghr
2
1
=
kapilarnost
Gasna embolija
Laplasova jednaina:
Ap
R
=
2
Dinamika tenosti i gasova
S v S v
1 1 2 2
= ; Sv const = .;
p gh
v
const + + =

2
2
.
F S
v
z
= q
A
A
;
| |
q Pas
Poazejev zakon
;
8
4
t
l
p r
V
q
t A
=
q
q

1
2
1
2
1
2
=
t
t
toksov zakon

F F G
p
+ + = 0; F F G
p
+ = 0
( )
q =
2
9
2
1
r g
l
t
Turbulentno proticanje
q
R v
= Re
Ne-Njutnovske tenosti viskoznost zavisi od protoka
CIRKULATORNI CIKLUS
Ap R Q
c
= ;
;
8
4
r
l
R
c
t
q
=
Q
V
t
=
LA LV A A K V DA DV P LA
r

Ap p kPa = ~12 ;
Q
V
T
= ;
T period otkucaja srca
c
R
T p
V =
Zapremina krvi koju pojedini ventrikul izbaci pri
jednoj kontrakciji naziva se udarni volumen
srca.
Mehaniki rad srca:
A p V p V
mv mv
L D
L D
= + +
|
\

|
.
|
+
|
\

|
.
|
2 2
2 2
Talasna duina
Talasni front
Ravni i sferni talasi
( )
Y Y t t Y t
x
v
o o
= =
|
\

|
.
|
sin sin ; e e
1
Y
Y
r
t
r
v
o
=
|
\

|
.
|
sine


;

E
v =
v
p
=

;
E m a =
1
2
2 2
e ;
2 2
2
1
a nE u e = =
Osobine talasa:refleksija, refrakcija, difrakcija, polarizacija,
interferencija
Stojei talasi
; sin
1
|
.
|

\
|
=
v
x
t Y Y
o
e
; sin
2
|
.
|

\
|
+ =
v
x
t Y Y
o
e
t a t
x
Y
Y Y Y
o
e e

t sin sin 2 cos 2

2 1
= =
= + =
__________________
vorovi:
2 2
1
|
.
|

\
|
+ = n x
Trbusi:
2

n x =
_______________________
( )
I
p
v
=
A
2
2
;
L
I
I
o
= 10log ; I W m
o
=

10
12 2
Intenzitet zvuka
Fizika jaina
Fizioloka jaina zvuka
Piezoelektrini efekat
ULTRAZVUK
ematski prikaz na koji nain se dobija informacija (slika) u tijelu
Domet zvuka i ultrazvuka:
Frekvencija
[kHz]
Domet u
vodi [m]
Domet u
vazduhu [m]
10 400 000 220
100 4000 2.20
500 160 0.08
Refleksija i
transmisija
ultrazvuka pri
razliitom odnosu
akustinih
impendanci
TERMOFIZIKA
Specifina toplota, toplotni kapacitet
A A Q cm T = ; c
Q
m T
=
A
A
; C mc
Q
T
= =
A
A
Idealni gas, temperatura, gasni zakoni, jednaina stanja idealnog gasa
Prvi zakon termodinamike
A A A Q U A = + ; dQ dU dA = + ;
Rad kod gasnih procesa:
dA pdV A pdV
V
V
= =
}
;
1
2
Molekularno-kinetika teorija idealnog gasa
Ap mv = 2 ; F
p
t
=
A
A
;
;
3
2
t
c n p =
c
t
=
3
2
kT
nkT p =
Daltonov zakon:
p n kT n kT p p = + + = + +
1 2 1 2
... ...
Raspodjela energije po
stepenima slobode
c =
i
kT
2
Unutranja energija
i specifina toplota
idealnog gasa
U
i m
M
RT =
2
;
C M c
Q
T
= =
A
A
;
C
i
R
v
=
2
;
C
i
R
p
=
+ 2
2

R C C
p v
= ;
= =
+
C
C
i
i
p
v
2
Univerzalna gasna konstanta
Poasonov broj
Raspodjela molekula gasa po brzinama
2
2
) ( v ke
v
n n
v f
v
=
A
A
=

v
RT
M
o
=
2
;
;
8
M
RT
v
t
=
v v
RT
M
e
= =
2
3
DIFUZIJA
u
A
A
= =
m
t
DS
dc
dx
;
(

s
m
D
2
; C K
p
A = u K D x
p
= o| A
-koeficijent permeabiliteta
o - koeficijent brzine difundovanja
| - koeficijent particije (skokovite promjene koncentracije unutar
membrane)
- Adijabatski proces idealnog gasa
( ) AQ = 0
TV const

=
1
.;
pV const

= .
p const = . ( )
A p dV p V V = =
}
2 1
. const V =
A = 0
T const = .
A
m
M
RT
V
V
m
M
RT
p
p
= = ln ln
2
1
1
2
Rad kod gasnih procesa:


AQ= 0
(
(

|
|
.
|

\
|

=
1
2
1 1
1
1

V
V RT
M
m
A
Realni gasovi i tenosti


( ) ;
2
RT b V
V
a
p =
|
.
|

\
|
+
; RT pV =
Eksperimentalne izoterme i kritino stanje
Trojna taka, agregatna stanja:
Toplotna efikasnost:
H
C H
T
T T
= o
Toplotna maina daje rad
W, koji je jednak razlici
toplota toplijeg i hladnijeg
rezervoara:
C H
Q Q W =
Atomska elektrana u Virdiniji ima snagu 900 MW, ali u isto
vrijeme se prilikom proizvodnje u oblinjoj rijeci gubi 2100 MW.
Zapazite kako je mala iskoristivost?!



S k W = ln ;
; ln
1
2
V
V
kn S = A
;
T
Q
S
A
= A
0 > AS
T = 0; W = 1;
S k = = ln ; 1 0
Entalpija


H U pV = + ; A A A H Q V p = + ;
G H TS =
Hemijski i elektrohemijski potencijal


; m V p S T U A + A A = A
V S
m
U
,
A
A
=
; n ZFV n V p S T U A + A + A A = A
( ) ( )
A A A U TS pV ZFV n n
e
+ = +
PRENOENJE TOPLOTE
kondukcija konvekcija zraenje
sistem
metabolizam
okolina
topla hrana
drhtanje
fiziki rad
isparavanje
(topljenje)
kondukcija
konvekcija
radijacija


Q
t
S
T
l
=
A
; q hS T = A ; ( )
dT
dt
C T T
s
= ;
ELEKTROMAGNETIZAM
naelektrisanje Q N e = ; C e
19
10 6 , 1

=
Kulonova sila interakcije dva
naelektrisanja
F
q q
r
o
=
1
4
1 2
2
tc
;
Elektrino polje

E
F
q
= ;
Elektrini fluks; Gausov zakon
u = =


E S q
o
i
1
c
Elektrino potencijal
}

= =
C
s d F
q q
A
V ;
1

Elektrino napon
U V V =
1 2
;
E
dU
dx
=
Elektrini dipol, dipolni moment

p ql = ;

M p E = ;
Na el.dipol u el.polju djeluje
moment sile
Permanentni dipoli se postavljaju du elektrinog polja kada se nau
u njemu, ali se ne mogu potpuno orjentisati. Zato?
Dielektrici


E E E
o
= ' ;
E E
e
' ; = _
( )
E E
o e
= + 1 _ c _
r e
= + 1 ; c c c =
o r
ELEKTRINI KAPACITET
Kod ventrikularne fibrilacije-
tipianog oblika sranog udara
moramo okirati srani mii
pacijenta strujom jaine 20 A
koje e u grudi pacijenta
dovesti 200 J elektrine
energije u toku 2 ms. Ovo
zahtijeva elektrinu snagu od
200 kW.
Ovoliku snagu lako emo
obezbijediti u bolnici, ali kako
emo je obezbijediti izvan
optimalnih bolnikih uslova?
Elektrini kapacitet i kondenzatori

q CV = ;
| |
C
q
V
F = ;
Kapacitet sfernog
kondenzatora
C r
o r
= 4tc c
Kapacitet ploastog
kondenzatora
d
S
C
r
c c
0
=
Vezivanje
kondenzatora

=
i
i
C C paralelna veza
serijska veza

=
i
i
C C
1 1
Elektrina struja i otpornost
i
dq
dt
= ; I
q
t
= ;
j
di
dS
A
m
=

(
2
- gustina struje
c =
A
q
;
R
U
I =
S
l
R =
- elektromotorna sila (EMS)
Omov zakon
E J o =
Specifina provodnost i
specifina otpornost su
karakteristike materijala
o

1
=
Elektrina i toplotna
provodljivost vezane su
Videman-Francovim zakonom
. const =
o

Vezivanje
otpornika

=
i
i
R R serijska veza
paralelna veza

=
i
i
R R
1 1
Loe zapremisnki provodnici (LZP)
; l c I
S
l
RI U = = =
-za pravu a
const c =
-za krivu b
const c =
c
I
S
=

gdje je
Proizvod otpora LZP i
kapaciteta kondenzatora
iji je on dielektrik:
RC
l
S
S
l
= = c c;
Otpor elektrode je:
r C
R
to
c
4
1
= =
Razlika potencijala izmeu dve sferne elektrode koje se nalaze u
sredini ija je provodnost :


U V V
q
r
= =
2 1
2tc
; E
q
r
U
r
= =
4
2
2
tc
;
ES jS I o = =
Tada je otpor sredine
izmeu dve sferne
elektrode:
r I
U
R
to 2
1
= =
OSNOVI ELEKTRONIKE
a) provodnici b) izolatori c) puluprovodnici
Sopstvena i primjesna provodljivost kod poluprovodnika
(poluprovodnici p ili n tipa )
Dioda (pn-spoj) kao usmjerivaki element u el.kolu
Tranzistor (pnp ili npn - spoj) kao pojaivaki element
u el.kolu
Osnovi medicinske elektronike
Funkcionalna dijagnostika (EKG, EMG, EEG,...)
Elektrostimulacija (izazivanje elektrinih promjena u eliji,
nervu ili miiu)
Elektroterapija (jednosmernom i visokofrekventnom
strujom, elektromagnetnim poljima, Tesline struje, skin-
efekat)
Medicinska kibernetika (MIS, ASU)
Elektrine struje u tenostima
Joni nosioci naelektrisanja u tenostima
1. Faradejev zakon elektrolize

2. Faradejev zakon elektrolize
kq kIt m = =
z
M
F
k
1
=
k elektrohem.ekvivalent
z
M
- ekvivalentna masa
F Faradejeva konstanta (96500 C/mol
Omov zakon za bioloke sisteme
I
E E
R
pol
=

Elektrine struje u gasovima
a nesamostalno
pranjenje
b saturacija
(struja zasienja)
c samostalno
pranjenje (GM oblast
proporcionalni broja)
MAGNETIZAM
d
i i
F
b a o
ba
t

2
=
Magnetna sila privlaenja
izmeu dva provodnika kroz
koje protiu struje:


;
sin
4
2
r
ds i
dB
o
u
t

=
3
4 r
r s d i
B d
o

=
t

Magnetna indukcija u taki P

(na udaljenosti R) koja potie
od dijelia provodnika ds kroz
koji protie struja jaine i:
Ukupna magnetna indukcija
beskonano dugog provodnika (na
udaljenosti R od provodnika):
;
4 R
I
B
o
t

=
Ukupna magnetna indukcija
krune struje (provodnik savijen u
krunu konturu poluprenika r):
;
2 r
I
B
o

=
Ukupna magnetna indukcija
solenoida i torusa:
;
l
N
I B
o
=
Magnetni fluks (broj linija
magnetnog polja koji prolazi kroz
neku povr):
u =
}

B dS
Dejstvo magnetnog polja
indukcije B na elektrinu struju I
koja protie provodnikom:

F Il B = ;
Magnetni moment
konture povrine S:
S I p

=
Magnetni moment e se orijentisati
du spoljanjeg magnentnog polja
idukcije B, tj. na njega e djelovati
moment sile M:
; B p M

=
Kretanje naelektrisane estice u magnetnom polju:
o o sin ; ; sin qvB F qv
t
l
q l
t
q
Il IlB F =
|
.
|

\
|
= = = =
B v q F

= Lorencova sila
Maseni spektrograf
F
mv
r
qvB = =
2
;
r B
E
Br
v
m
q
2
= =
za elektron:
(

=
kg
C
m
e
11
10 759 , 1
Magnetne osobine materije
Dijamagnetici nemaju permanentne
dipole


( )
B B B B B
o m o r o
= + = + = ' ; 1 _
_
r m
= + 1

_
m
s 0,
r
s 1
ne zavisi od T i B
0
Paramagnetici imaju permanentne
dipole, haotino usmjerene

_
m
> 0,
r
> 1
zavisi od T, a ne zavisi od B
0
Feromagnetici imaju permanentne
dipole, jednako usmjerene unutar
domena
, 0 >>
m
_ 1 >>
r

zavisi od T i od B
0
Paramagnetici zavise od temperature: (Kiri)
T
C
m
= _
Feromagnetici zavise od temperature: (Kiri-Vajs)
_
m
c
C
T T
=

na temeperaturi T
C
dolazi do razbijanja domena i prelaska feromagnetika u
paramagnetik!
Feromagnetici zavise od B
0
, a
ova zavisnost ima oblik krive
kao na slici histerezis!

Nuklearna Magnenta Rezonanca
(NMR)
Jezgra nekih atoma imaju SPIN,
dakle i magnetni moment
(vodonik, C-13, N-15, O-17..)
Jezgra nekih atoma nemaju SPIN,
dakle nemaju magnetni moment
(C-12, N-14, O-16..)
Ako se jezgro nae u spoljanjem
magnetnom polju, njegov magnetni
moment e se usmjeriti du polja,ali
ne potpuno i vrie PRECESIJU, sa
frekvencijom koja je proporcionalna
jaini magnentnog polja!
Frekvencija precesije magnetnog momenta je
REZONANTNA (ili Larmorova) frekvencija tog jezgra!
Ako na jezgro koje se nalazi u spoljanjem magnetnom polju
poaljemo RF-signal sa frekvencijom koja je jednaka rezonantnoj
(Larmorovoj) frekvenci jezgra dolazi do EKSITACIJE!
Spin se promijeni, a magnetni moment tada precesira u ravni koja je
normalna na magnetno polje!
Kako magnetni moment jezgra vri sasvim drugaiju precesiju,
jezgro emituje energiju NOVI RF-signal koji nam ustvari daje
sliku!
Ova faza se zove RELAKSACIJA!
Vrijeme relaskacije zavisi od vrste tkiva!
(npr. atomi-jezgra elija tumora imaju drugaije vrijeme
relaksacije od zdravih elija)
U NMR moemo mjeriti 2 vrste vremena relaksacije (T
1
i T
2
) i
gustinu protona (PD-proton density)!
NMR nam prua da sami odaberemo koje emo vrijeme
relaksacije mjeriti (T
1
, T
2
ili PD), tj. koju sliku elimo da vidimo!

T
1
PD T
2
NMR ematski prikaz procesa nastajanja slike
Elektromagnetna indukcija
c = = = =
dA
dq
Fdx
dq
ilBdx
dq
d
dt
u
;
( ) o c cos
0
S B
dt
d
dt
d
r
=
u
=
c
s
L
di
dt
=
Lencovo pravilo smjer indukovane EMS je takav da se ona
suprostavlja uzroku koji je proizvodi
Uzajamna indukcija
Samoindukcija
dt
di
M
1
2
= c
Naizmjenine struje
c c e = =
d
dt
t
m
u
sin ;
m m
u =e c
i
R
t I t
m
m
= =
c
e e sin sin ;
R
I
m
m
c
=
RLC - kolo
u u u u
R L C
= + +
L
di
dt
Ri
q
C
U t
m
+ + = cose
tg
L
C
R
o
e
e
=

1
;

( )
i I t
m
= cos ; e o
u U t
m
= cose
;
1
2
2
|
.
|

\
|
+ =
C
L R Z
e
e
X L
L
= e ;
X
C
c
=
1
e
induktanca
kapacitanca
}
reaktanca
C L
X X X + =
impendanca
Snaga naizmjenine struje: P t u i UI ( ) cos ; = = o
;
2
m
I
I =
;
2
m
U
U = c
c
=
m
2
veza izmeu maksimalnih
i efektivnih veliina
FIZIKI OSNOVI REOGRAFIJE
Reografija (elektropletizmografija) dijagnostiki metod baziran
na promjeni el.impendance posmatranog dijela krvotoka i ostalog
tkiva. Uorganizmu ne postoje organi koji ispoljavaju induktivnost.
Ovo je primjer modeliranja
elije koja je visokootpornom
(lipidnom) membranom.
Impendanca biolokog sistema opada sa porastom frekvencije!
0
Z Z Z
m
= A
Disperzija impendance
DIJATERMIJA
Transverzalno
aplikovanje
(serijska veza)
Longitudinalno
aplikovanje
(paralelna veza)
Q
Q
R
R
1
2
1
2
= ;
Q
Q
R
R
1
2
2
1
=
(ili kako primjeniti Dulov zakon...)
Ekvivalentna elektrina ema kod dugotalasne dijatermije
Ekvivalentna elektrina ema kod kratkotalasne dijatermije
ematski prikaz mikrotalasne dijatermije
A mala dipolna antena
B parabolini reflektor
MEMBRANSKI POTENCIJAL
| |; log 61
2 1
mV
c
c
V V
s
u
=
u
c unutranja koncentracija
s
c
spoljanja koncentracija
AKCIONI POTENCIJAL
Depolarizacija membrane (skok potencijala na +40mV)
Repolarizacija membrane (povratak potencijala na 85 mV)
ELEKTROFOREZA
Jednaina kretanja :
0 = + zeE kv
Elektroforetika pokretljivost :
k
zE
E
v
u = =
Za sferne molekule u viskoznoj sredini:
R
zE
u
tq 6
=
Unoenje lijekova u organizam preko koe jontoforeza
OPTIKA
Fotometrija Geometrijska optika Fizika ili talasna optika

FOTOMETRIJA
Energetska (objektivna) veliina

Svjetlosna (subjektivna) veliina

Energetski fluks (u
e
), [W]

Svjetlosni fluks (u), [lm]

Energetska jaina zraenja (I
e
), [W/sr]

Svjetlosna jaina (I), [cd]

Energetska ozraenost (E
e
), [W/m
2
]

Osvjeteljenost (E), [lx]

Energetska luminancija (L
e
), [W/srm
2
]

Luminancija (L), [cd/m
2
]

Energetska emitancija (M
e
), [W/m
2
]

Emitancija (M), [lm/m
2
]

Jaina svjetlosti:
| |; cd
O
u
=
d
d
I
Osvjetljenost:
;
4t
u
=
O
u
= I
| | lm 4 I t = u
| |; lx
dS
d
E
p
u
=
E
I
r
=
2
cos ; o
Luminancija: ; nt
m
cd

cos
2
(

A
=
o S
I
L
Emitancija:
(

=
u
= lx
m
lm
;
2
dS
d
M
em
Veza izmeu luminancije i emitancije:
L M =t
ODBIJANJE I PRELAMANJE SVJETLOSTI
NA RAVNIM POVRINAMA
Tri Dekartova zakona:
1.

2.

3. Upadni, odbijeni, prelomljeni
zrak i normala lee u istoj ravni
o o
'
=
| o
|
o
sin sin ;
sin
sin
2 1 21
n n n = =
Totalna refleksija ako svjetlost ide iz optiki rijee u optiki guu
sredinu (prelomljeni zrak bjei od normale), tada prelomljeni zrak
lei pod uglom od 90 stepeni!
PRELAMANJE KROZ PRIZMU
2
sin
2
sin
sin
sin
min

o
|
o
+
= = n
dok je za male uglove:
Indeks prelamanja prizme:
;
min

o +
= n
( ) . 1
min
o = n
Prizma razlae bijelu svjetlost na njene komponente -
DISPERZIJA SVJETLOSTI!
( ). f n =
FERMATOV PRINCIP
Svjetlost se prostire putem, du kojeg je potrebno
najmanje vrijeme prolaenja.
s n l =
l optika duina puta
s geometrijska duina puta
n indeks prelamanja sredine
l nds =
}
1
2
GEOMETRIJSKA OPTIKA
Ogledala (ravna, sferna)
1 1 1
f p l
= + ;
v
L
P
l
P
= =
Soiva (poluprenici krivina, ie, optiki centar, optika
osa, centri krivina, ravan soiva, ina daljina)
| | D
1
f
= e
( )
1
1
1 1
1 2
f
n
R R
= +
|
\

|
.
|
...;
3 2 1
+ + + = e e e e
-Likovi kod soiva:
-Realan ili imaginaran
-Uvean ili umanjen
-Uspravan ili obrnut
-Sa iste strane soiva kao i predmet ili sa suprotne strane
-Kombinovano soivo (kombinacija 2 ili vie soiva..):
...
1 1 1 1
3 2 1
+ + + =
f f f f
-Nedostaci soiva (aberacije): sferna aberacija, koma,
astigmatizam, disperzija, hromatina aberacija.
Optika oka

Redukovano oko
n
r
=1376 , ;
n
v
=1336 , ;
' = n
s
1386 , ;
'' = n
s
1406 ,
ronjaa
ona vodica
Prvi sloj soiva
Centralni sloj soiva



d mm = 01 0 2 , , ;
n = 1 33 , ;
f mm =17 ;
D m =

59
1
Korekcije oka kod dalekovidnosti i kratkovidnosti
Lupa i mikroskop
;
2 1
ey ob
f f
s d
v v v

= =
Uveanje mikroskopa
d cm = 25
duina jasnog vida
Uveanje lupe
v
d
f
= =
|
o
;
s duina tubusa mikroskopa
TALASNA OPTIKA
Interferencija
Ulje na vodi
Koherentni zraci - imaju iste fizike karakteristike, ali ne dolaze sa
istog mjesta!
mjesto intereferencije
o = n
( )
2
1 2

o + = n
maksimalno pojaanje
maksimalno slajbljenje
n = 0 1 2 , , , ...
o
- putna razlika ova dva talasa
Difrakcija
Hajgensov princip
kada ravan talas naie
na pukotinu tada
svaka taka pukotine
postaje izvor novih
(sekundarnih) talasa
koji se rasprostiru na
sve strane!
Difrakcija na pukotini
Difrakcija (savijanje) talasa na pukotini direktno zavisi od irine
pukotine, tj. vidi se da je savijanje vie izraeno kod onih pukotina
ija je irina a priblino jednaka talasnoj duini svjetlosti .
- difrakcija na pukotini
( )
sin , , ,..., o


=
+
3 5 7
2 1
d d d
n
d
- difrakciona reetka
sin ; o

= n
c
n = 0 1 2 , , , ...
- difrakcija X-zraka na kristalnoj reetci
o o = = 2d n sin
Polarizacija svjetlosti
Polarizacionu svjetlost dobijamo:
-polarizatorom
-totalnom refleksijom (Brusterov zakon )
-dvojnim prelamanjem
0
o tg n =
Polarizacija svjetlosti
polarizatorom
Apsorpcija svjetlosti
Upadna
svjetlost I
0
Izlazna
svjetlost I

Kiveta sa
rastvorom
debljine x

x
kx
o
e I I

=
( ) ( ) ; , c c k = c
I I e
o
cx
=
c
T
I
I
o
A
= =

10 ;
A cx = 0 4 , ; c
c c
x
x
x o
=
2
1
Koeficijent apsoprpcije je proizvod izmeu ekstinkcije () i
koncentracije i ZAVISE OD TALASNE DUINE:
Veza izmeu APSORBANCIJE i
TRANSPARECIJE:
Znajui koncentraciju jedne referentne
tenosti moemo odrediti koncentraciju
nepoznate tenosti:
Spektri i spektralna analiza
SVJETOSNI IZVORI: toplotni, luminescentni i laserski
VRSTE SPEKTARA: linijski (potiu od atoma)
trakasti (potiu od molekula)
kontinualni (usijani metali, Sunce)

IC zraenje
770 5000 nm
ICA, ICB, ICC zraenje
Terapijska primjena (zagrijavanje tijela)
Dijagnostika: odreivanje temperature tijela
UV zraenje
< 400 nm
Kreiranje vitamina D
Dezinfekciona primjena (za > 260 nm)
Toplotno zraenje (model apsolutno crnog tijela)
u u u u
o r a t
= + + ;
; 1 = + + t o
ili spektralno...
; 1 = + +
T T T
t o
model apsolutno crnog tijela
APSOLUTNA APSORPCIJA
0 ; 0 ; 1 = = =
T T T
t o
Spektralna energetska emitancija:

(energija emitovana sa jedinice povrine na temp.T i tal.du. )

d
de
e
T
T
=
Kirhofov zakon:
T
T
T
E
e

o
=

tefan-Bolcmanov zakon i zakon Vin-a

;
4
T E
T
o =
4 2
8
10 7 , 5
K m
W

= o

m
b
T
= ; b mK =

2 9 10
3
,
Primjena u TERMOGRAFIJI
(IC-kamera):
;
4
1
T e E o =
9 , 0 = e
Relej-Dinsova formula (UV-katastrofa!)
kT
c
E
T
4
2

=
Plankov zakon zraenja
c v

= = h h
c
;
h J s =

6 62 10
34
,
E
hc
e
T
hc kT

2 1
1
2
5
Fotoelektrini efekat
n ~ u
E
k
~ ; v

1
h
mv
A
m
v = +
2
2
;
c v = h ;
crvena granica fotoefekta
<
o
;
v v >
o
to je vea frekvencija upadne svjetlosti
vea je i brzina izlijetanja eletrona (E
k
~v
2
)!

ATOMSKA FIZIKA
Tomsonov model atoma
Raderfordov model atoma Raderfordov eksperiment
Atomski spektri nain pobuivanja i snimanja
apsoprcionih spektara
Spektralne linije u apsorpcionim spektrima
Spektralne linije u apsorpcionim spektrima vodonika
~
; v

= =
|
\

|
.
|
1 1 1
2
2
1
2
R
n n
H
n
2
1 2 3 = , , ,...;
n n
1 2
>
Lajmanova n
2
=1
Balmerova n
2
=2
Paenova n
2
=3
Breketova n
2
=4
Fundova n
2
=5
Energetska ema nastanka apsorpcionih linija
Borov model atoma vodonika
Borovi postulati:
m r n
h
v
t
=
2
1.
2.
h E E v =
1 2
(kvantni uslov Borove teorije)
_____________________
Klasini uslov Borove teorije:
mv
r
e
r
o
2 2
2
1
4
=
tc
;
Kombinacijom klasinog i kvantnog uslova dobijaju se rezultati
koji u potpunosti odgovaraju rezultatima spektralnih apsorpcionih
spektara:
r
h n
me
n
o
=
c
t
2 2
2
; n = 1 2 3 , , , ...
E E E
me
h n
n k p
o
= + =
4
2 2 2
8c
;
n = 1 2 3 , , , ...
E eV
1
13 58 = , ; E eV
2
3 39 = , ; E eV
3
15 = , ; E

= 0
;
1 1
8
1
~
2
1
2
2
3 2
4
|
|
.
|

\
|
= =
n n ch
me
v
o
c

2 1
n n >
Energija JONIZACIJE atoma H
Talasi i estice. Hipoteza de Brolja
;
mv
h
=

h
mv p = =
Difrakciona slika dobijena
incidencijom X-zraenja
(talas svjetlosti)
Difrakciona slika dobijena
incidencijom elektrona
(talas materije)
Primjena talasnih svojstava estica Elektronski mikroskop
Na osnovu de Broljeve relacije i veze izmeu
kinetike energije elektrona ( ) i energije
koju elektronu saopti elektr.polje ( )
dobije se:
m p 2 /
2
eU
;
2
2
eU
m
p
E
k
= =
;
23 , 1
2 U mUe
h
p
h
= = =
nm kV U 005 , 0 50 = =
Statistika interpretacija talasnih osobina estica
Na pukotinu P nailazi
skupina fotona i pravi
difrakcionu sliku na
zaklonu sa oekivanim
minimumima i maks.
Vjerovatnoa je
proporcionalna tj.
jaini eletrinog polja.
Ovdje na pukotinu nailaze
elektroni (estice) i prave
istu difrakcionu sliku. Sada
je vjerovatnoa
proporcionalna kvadratu
talasne funkcije
2
0
E
2
0

Hajzenbergov princip neodreenosti

; h p x
x
> A A
h t E > A A
redingerova jednaina
( ) 0
8
2
2
= + + A+ U E
h
m t
- za vodonikov atom je
r
e
U
o
2
4
1
tc
=
,...; 3 , 2 , 1 = n
( ); 1 ,..., 2 , 1 , 0 = n l
l m = ,..., 2 , 1 , 0
; ~
2
nlm
P +
- dobiju se rjeenja redingerove jednaine : nlm
+
- gdje su :
glavni kvantni broj
orbitalni kvantni broj
magnetni orbitalni kv. broj
vjerovatnoa nalaenja elektrona proporcionalna je
kvadratu talasne funkcije
2 2 2
4
8 n h
me
E
o
n
c
=
,... 2 , 1 = n
Energije elektrona dobijene rjeavanjem
redingerove jedn. poklapaju se sa
eksperimentom i Borovom teorijom!
Molekulski spektri
;
2
1
o v
hv v E
|
.
|

\
|
+ =
,...; 2 , 1 , 0 = v
Oscilatorni nivoi:
Rotacioni nivoi:
( ) ;
8
1
2
2
I
h
J J E
r
t
+ =
,... 2 , 1 , 0 = J
Ukupna energija je: ;
r v e
E E E E + + =
e v r
E E E A << A << A
Primjena X-zraenja u medicini
( ) nm 01 , 0 1 , 0 =
;
2
keiZU I =
Intenzitet X zraenja zavisi od napona, jaine
struje i rednog elemanta materijala anode.
X ZRAENJE
Kontinualni i karakteristini spektar X-zraenja
| | nm
kV U eU
hc
) (
24 , 1
min
= =
Duan-Hantov zakon
Fiziki osnovi rendgenodijagnostike
Sva rendgenodijagnostika se zasniva na zakonu APSORPCIJE
X-zraenja u materiji:
;
x
o
m
e I I

=
3 3
Z k
m
=
- maseni koeficijent
apsorpcije zavisi od
talasne duine X-zraka i
rednog broja apsorbera!
Kontrast rendgenske slike:
1 1 2 2
1 1 2 2
2 1
2 1


m m
m m
I I
I I
C
+

=
+

=
Digitalna angiografija sa oduzimanjem
CT (kompjuterizovana tomografija)
ematski prikaz rada kompjuterizovane tomografije
Luminescencija
prema nainu pobuivanja: prema duini trajanja:
Fotoluminescencija
Radioluminescencija
Katodoluminescencija
Elektroluminescencija
Hemiluminescencija
Bioluminescencija
Sonoluminescencija
triboluminescencija
Fluorescencija (t<10
-4
s)
Fosforescencija (t>10
-4
s)
Laser
(Light Amplification by Stimulated Emission of Radiation)
pobuivanje
(apsorpcija) i
emisija fotona
Stimulisana emisija
(potreban uslov je
stanje INVERZNE
NASELJENOSTI)
Kod pacijenata koji boluju od
dijabetesa laser se koristi kako
bi zaepio krvni sud u retini!
OSNOVI NUKLEARNE FIZIKE
X
A
Z
atomski broj (broj nukleona)
redni broj
(broj naelektrisanih estica-protona)
Defekt mase i energija veze jezgra
( ) | |
2 2
c m m Z A zm mc E
N n p v
+ = A =
Prirodna radioaktivnost
Bekerel, 1896.
Prodornost radioaktivnih estica?
ematski prikaz snimanja gama-kamerom
Supstanca koja sadri radionukild se moe pratiti u ivom
tkivu po zraenju koje ono proizvodi. Na slici se vidi
snimak dobijen pomou radionuklida koji je emiter
gama-zraka. Gama zraenje se vie apsorbuje od strane
kancerozne kosti i jasno se vidi svijetla taka na kimi
koja ukazuje na tumor.
Zakon radioaktivnog raspada
; Ndt dN =
t
o
e N N

=
t

= = 693 , 0
693 , 0
2 / 1
T
Alfa i beta raspad
o- raspad
| - raspad
Y X
A
Z
A
Z
4
2

o
Y X
A
Z
A
Z 1 +

|
Nuklearne reakcije
( ) ; , Y X b a b a + Y = X + ili Opti oblik:
Nuklearne reakcije
Raderford, 1919:
H O N He
1
1
17
8
14
7
4
2
+ +
Kokroft i Volton, 1932:
MeV He He Li H 17
4
2
4
2
7
3
1
1
+ + +
Vjetaka radioaktivnost
Frederik olio i
Irena Kiri, 1934:
;
1
0
30
15
27
13
4
2
n P Al He + +
e Si P
0
1
30
14
30
15
+
Fisija (cijepanje) uranovog jezgra
( ) MeV n Y X U n 200 3 1
1
0
160 110 130 76 235
92
1
0
+ + + +

Jezgro urana
apsorbuje
termalni neutron
U
235
Novonastalo jezgro
ima vika energije i
poinje jako oscilovati
Ovakvo
oscilovanje moe
da stvori uzan
vrat
Kulonova sila jo
vie izduuje vrat
Deava se FISIJA Fragmenti se
razdvajaju uz
nastanak jo
neutrona i
energije.
Da li e fisija biti KONTROLISANA ili NEKONTROLISANA
zavisi od broja novonastalih neutrona!

Nekontrolisana fisija (A-bomba)
prirodni uran
U
238
U
235
U
234
99,27 % 0,72 % 0,01 %
Nuklearni reaktori: - dobijanje fisionog izotopa polonijuma
- dobijanje toplote
- proizvodnja vjetakih radioizotopa
- nauna istraivanja
Po
239
Vjetaki radioizotopi
Dobijaju se bombardovanjem stabilnih jezgara neutronima, a u
medicini se koriste za:
( ) Xe n Xe
133
54
132
54
,
( ) Mo n Mo
99
42
98
42
,
( ) Se n Se
75
34
74
34
,
( ) Fe n Fe
59
26
58
26
,
( ) Cr n Cr
51
24
50
24
,
- za ispitivanje ventilacije plua
- kao izvor za dobijanje radioizotopa
- za ispitivanje guterae
- za ispitivanje metabolizma gvoa
- za obiljeavanje crvenih krvnih
zrnaca i ispitivanje slezine
Tc
m 99
Fuzija (spajanje) dva jezgra
MeV n He H H 6 , 17
1
0
4
2
3
1
2
1
+ + +
Na ovom principu fuzije dva jezgra nae
Sunce (i ostale zvijezde) stvara energiju
(svjetlost i toplotu). Sunce spaja vodonikove
atome i stvara helijum. Ovaj proces e se
zavriti kada nestane goriva, tj vodonika!
Anihilacija (unitenje) para elektrona i pozitrona
v h e e 2
0
1
0
1
+

Kreacija (stvaranje) para elektrona i pozitrona

e e h
0
1
0
1
+

v
MeV c m h
e
02 , 1 2
2
= > v
PET ematski prikaz
SPEKT (SPECT) ematski prikaz
PET (Positron Emission Tomography)
PET snimak prikazuje mozak
pacijenta oboljelog od Alchajmerove
bolesti. Razliite boje prikazju
razliitu aktivnost metabolizma.
U tijelo pacijenta se ubrizga izotop
koji emituje pozitrone. Kada se
pozitron susretne sa elektronom
dolazi do anihilacije elektrona i
pozitrona, koje prati i gama zraenje.
Ovo zraenje se hvata i prikazuje u
obliku ovakve slike.
Normalan mozak bi trebao imati
simetrinu aktivnost metabolizma u
obe polovine mozga.
Detekcija radioaktivnog zraenja
Jonizaciona komora
Gajger Milerov broja
Vilsonova komora
Scintilacioni brojai
Poluprovodniki detektori
CCD (charged coupled device)
Nuklearne fotoemulzije
itd....
Dozimetrija jonizujueg zraenja
Apsorbovana doza
dm
dE
D =
Ekspoziciona doza
dm
dQ
= X
(

=
kg
J
Gy
(

kg
C
Za vazduh je
kg
C
Gy 026 , 0 1 =
Jaina apsorbovane doze
Jaina ekspozicione doze
dt
dD
D =

dt
dX
= X

=
kg
W
s kg
J
s
Gy
(

=
kg
A
s kg
C
Ekvivalentna doza DQN H =
.
(

=
kg
J
Sv
Jaina ekvivalentne doze
dt
dH
H =

.
(

=
kg
W
s
Sv
Efektivna ekvivalentna doza
i
i
i e
H W H

=
Kolektivna efektivna
ekvivalentna doza

=
i
i e e
N H S
i
i
W
- teinski faktori za pojedine organe
i
H
- ekvivalentne doze za te iste organe