Door harmonischen veroorzaakte storingen

Bij twijfel: meten is weten en voorkomen is beter

Niemand gaat zomaar een onderzoek naar harmonischen doen. Vervuiling van het elektriciteitsnet door harmonischen is een recent probleem. Het intensief toepassen van vermogenselektronica brengt een niet verwaarloosbare vervuiling met zich mee. Toegepaste elektronica zoals PCvoedingen, frequentieregelaars en verlichting veroorzaken harmonischen. Hoewel we meer en meer elektronica in onze productieprocessen integreren, ondernemen we pas actie als we een probleem ervaren. De kosten voor de verstoring van het productieproces hebben we dan al gehad. Op zich is dat vreemd. Onze auto laten we ieder jaar nalopen om niet onverwacht problemen te krijgen maar bij ons productieproces laten we eerst een storing optreden.
Auteur: Frits Ogg

Er zijn heel wat oorzaken voor netvoedingsproblemen, oorzaken waar we niet altijd duidelijk de vinger op kunnen leggen. Geen situatie is echter hetzelfde, hetgeen ook geldt voor de gevolgen. Een storing in een printer op een kantoor heeft een andere gevolgschade dan een storing in de aandrijving van een papierfabriek of drukkerij. We kunnen er echter bijna gif op innemen dat we geconfronteerd worden met n of meerdere verborgen stroomvoorzieningsproblemen wanneer de

volgende symptomen zich (herhaaldelijk) voordoen:  Zich herhalende (veelal onverklaarbare) storingen in apparatuur  Willekeurige resetten van apparatuur of storingen in processen; uitschakeling door stroomonderbrekers of zekeringen die doorbranden zonder dat er duidelijke tekenen zijn van overbelasting

Figuur 1. Een door brand verwoeste busbar (www.HyTEPS.nl)

Figuur 2. Meetresultaten (www.HyTEPS.nl)

14

energie & engineering nummer 1 Maar t 2013

energiegebruik
T  ransformatoren of motoren die oververhit raken  Systemen voor ononderbroken stroomvoorziening (UPS) die regelmatig in actie komen (vooral bij online UPS-systemen, daar deze niet alleen aanslaan bij het wegvallen van netstroom, maar ook regelend optreden). De belangrijkste bronnen voor harmonische vervuiling zijn: computers, faxen, laserprinters, acculaders, frequentieregelaars, PLCs, UPS-systemen, inductieverwarming en elektronische ballasten. Soms kan de oorzaak van storingen moeilijk achterhaald worden. Dan wordt het tijd om hulp, ervaring en deskundigheid in te roepen van derden. Raadpleeg dan een specialist om de Power Quality te verbeteren. Condensatoren, die op het net geplaatst worden om de arbeidsfactor te verbeteren, worden door harmonische stromen zwaarder belast. Niet alleen door de opwarming van het dilectricum, maar vooral door de grootte van de stromen. In extreme gevallen kan dit leiden tot explosie. Dus voortaan eerst harmonischen meten en dan pas compensatiecondensatoren toepassen. Traditionele oplossingen bestaan uit het overdimensioneren van leidingen en toestellen. Dit is kostbaar. Een tweede manier is het gebruik van een speciale transformator. Een derde oplossing bestaat erin om vr een niet-lineaire belasting een lijnspoel te plaatsen. Dit wordt bij snelheidsregelaars en omvormers gedaan, maar het effect is beperkt. Tenslotte bestaan er de berekende passieve filters. Deze bestaan uit trappen met telkens een LC-circuit dat bij een bepaalde harmonische hoort. Vooral de 5e en de 7e harmonische worden aangepakt, maar de dimensionering hangt van het harmonisch spectrum en de bronimpedantie af. Vandaar dat deze methode niet erg flexibel is.

Praktijkvoorbeeld
Harr y van den Boorn, Electrical Engineer bij Sappi in Maastricht; Tot twee keer toe, vrij kort achter elkaar, gingen de AD- kaarten in onze procesbesturing stuk. Daardoor viel onze papiermachine in storing. Zon productiestop is kostbaar. We zijn op zoek gegaan naar de mogelijke oorzaak en na uitgebreide metingen, werd n afwijking zichtbaar; een overdaad aan harmonischen. Door metingen werd vastgesteld dat er een te veel aan harmonischen in de installatie aanwezig waren. Omdat er naast de harmonische ver vorming geen andere afwijkingen werden gevonden die het probleem met de analoog-digitaal-kaarten zouden kunnen verklaren, hebben we besloten dat de stroomver vuiling aangepakt moest worden. Sappi plaatste een actief harmonisch filter van HyTEPS. Nadat het filter in bedrijf was genomen, zagen we dat de harmonische ver vorming ruim binnen de door de norm geaccepteerde grenzen bleef. De derde harmonische was nagenoeg nul. Een jaar na de inbedrijfname van het filter moeten we constateren dat een productieuitval t.g.v. deze problemen in de procesautomatisering zich niet meer heeft voorgedaan. Tel daarbij op de toegenomen levensduur van de componenten en een lager energieverbruik, dan mogen we concluderen dat dit filter zich dit jaar al heeft terugverdiend. Berekeningen hebben aangetoond dat door de aanwezigheid van harmonischen de levensduur van nfasige machines 32% wordt ingekort, van driefasenmotoren 18% en van transformatoren 5%. De verhoogde slijtage is vooral het gevolg van verhoogde temperatuur in de geleiders en de negatieve invloed in de magnetische circuits. Motoren met frequentieregeling zijn tegelijk oorzaak en slachtoffer van harmonischen.

Actieve compensatie
Sinds enige tijd zijn er opmerkelijk betere producten op de markt gekomen. Deze zijn gebaseerd op het principe van de actieve compensatie. Een actief filter past zich voortdurend aan de variaties van de harmonischen aan. Hij kan zowel de harmonischen van een belasting ook in de nul-geleider als die van het net wegwerken. Ten opzichte van een passief filter heeft hij duidelijke voordelen: geen interactie tussen naburige filters, geen voorafgaande berekeningen nodig, breed werkingsgebied, bestand tegen overbelasting en een controlerende elektronica. Daartegenover staat uiteraard een hogere prijs. Een actief filter kan parallel geplaatst worden. Een parallel filter heeft als voordeel dat niet alle elektrische energie erdoorheen moet. De grootte van het filter hangt alleen af van de aanwezige harmonische stroom. Wanneer men het filter groot genoeg kiest, kan het ook het reactief vermogen compenseren of de belasting gelijk trekken. De installatie van zon filter is relatief eenvoudig. Tenslotte bestaat er nog een variant: de combinatie tussen een actieve en passieve oplossing een hybride oplossing. Hiermee kan men de verhouding tussen kosten en prestatie optimaliseren. Het passieve filter neemt het grote deel van het compensatiewerk voor zijn rekening, terwijl het actieve filter al het overige normaliseert.

Preventie
Preventief meten aan uw installatie heeft het bijkomende voordeel dat we, als we de energiestromen gaan meten we tegelijkertijd een gebruikspatroon vast kunnen leggen en we de gegevens ook kunnen gaan gebruiken om te besparen. HyTEPS levert een plan van aanpak waarin naast de meting en de rapportage over de resultaten ook de energiebesparingsmogelijkheden opgenomen worden. Andere voordelen zijn verminderde stilstand in de productie, verlenging van de levensduur van de apparatuur en in geval van brand kunt u aantonen dat u aandacht heeft gehad voor oververhitting ontstaan door harmonischen. Kortom tijd voor een nulmeting. >> Literatuur: Power Quality, Problems and Solutions, J.F.G.Cobben, ISBN 9789012582117.

Figuur 3. Harmonischen (www.HyTEPS.nl)

Figuur 4. SATEC Power Quality Analyzer (www.satec-global.com)

energie & engineering nummer 1 Maar t 2013

15