TETOR 2013 NGJALLJA 1

NGJALLJA
Nr. 10 (250) Viti XX i botimit TETOR 2013 Çmimi 20 lekë

RRËZIMI I NJË SËRË AKUZAVE SHPIFËSE

Nga Kryepiskopi
† Prof. Dr. Anastasi
Profesor Emeritus
i Universitetit të Athinës,
Anëtar Nderi i Akademisë së Athinës
1. Prof. dr. Frashëri në shkrimin e tij të fundit
(Gazeta Shqiptare, 22-23/9/2013), nisi përsëri
me pasaktësi. Flet “për artikujt kritikë që u
botuan gjatë tri viteve të fundit.” Nuk bëhet
fjalë aspak për “artikuj kritikë”, por për disa
pamflete të pamenduara. Tre të parët e panë
dritën e botimit në vjeshtën e vitit 2010 dhe dy
të tjerët dolën më së fundi. Zoti Frashëri nuk i
numëron saktë. Kurrë nuk kisha dhënë shkak
dhe as nuk kisha thënë asnjë fjalë kundër z. Fra-
shëri. Përkundrazi, kisha treguar gjithmonë
vlerësim. Papritur, më 14 shtator 2010, tetëmbë-
dhjetë vjet pas marrjes përsipër të përgjegjësisë
së Kryepiskopit, doli publikisht me një akuzë
shpifëse. Vijuan, te Gazeta Shqiptare, dhe dy
pamflete të tjera (9-10/10/2010 dhe më 16-17/
11/2010), në të cilat bëri shpifje të tjera me një
agresivitet të çuditshëm. Përgjigjet e mia u
botuan në të njëjtën gazetë, më 26/9 dhe 31/10
2010 dhe e fundit më 5/12/2010. Pas sulmit të
tij të fundit shpifës, i parashtrova të dhëna
konkrete që zbulonin keqinterpretimet dhe
gabimet e tij serioze historike. Përmbledhtazi,
po rikujtoj tre prej tyre, të cilat tregojnë nivelin e
“artikujve të tij kritikë”:
(a) “Z. Frashëri i ka siguruar për të 14-ën
herë lexuesit, se Statuti i vitit 1929 është
miratuar dhe është ratifikuar nga Tomosi
Patriarkal me të cilin, më 12 prill 1937, Kishës
Orthodhokse të Shqipërisë iu dha Autoqefalia.
Meqë teksti në fjalë ka rëndësi themeltare, po
e japim në materialet shoqëruese të këtij
artikulli, të plotë, si dhe fotokopjen e origjinalit
(shih Gazeta Shqiptare, 5/12/2010). Siç mund
ta konstatojë edhe lexuesi më i thjeshtë, në asnjë
pikë të këtij dokumenti nuk përmendet Statuti i
vitit 1929”.
(b) “Ngutet të sigurojë për znj. Antoniadhu
“...dyshoj se nuk është greke, por shqiptare
- nga familja e njohur shqiptare himarjote
Andoni dhe që si grekomane ka ndërruar dhe
(Lexoni në faqet 5-8)

Një hap në rrugën për të kthyer në kisha ikonat e grabitura

Strukturat e luftës kundër trafiqeve të paligj-
shme në Drejtorinë e Policisë së Qarkut Tiranë,
bënë të mundur finalizimin e operacionit “Ikona”,
në kuadër të të cilit u gjendën dhe u sekuestruan
një sërë ikonash dhe pikturash të vjedhura.
Për këtë u bë arrestimi në flagrancë i shtetas-
ve Arben Rrahman Spaho, 40 vjeç, lindur në
Debrovë, Pogradec dhe banues në Kamëz,
Tiranë, i dënuar më parë për vjedhje dhe Gjergji
Vani Thimo, 43 vjeç, lindur në Korçë dhe banues
në Tiranë, i dënuar më parë për vjedhje dhe
falsifikim të dokumenteve zyrtare.
Nga kontrolli i ushtruar në banesat dhe
ambientet e tjera që posedojnë të arrestuarit, u
sekuestruan në cilësinë e provës materiale: 223
ikona të kishave të përmasave të ndryshme, 6
ikonostase, 4 piktura murale të konservuara, të
dyshuara si të shkëputura gjatë grabitjeve në
Voskopojë, ungjij me kapakë metalikë për
shërbesat kishtare etj. Veprat e gjetura u çuan
në Galerinë e Arteve në Tiranë, ku iu paraqitën ky është veç një hap i parë. Ky trafik ka qenë gati to vepra të jashtëzakonshme të besimit dhe kul-
mediave. i ligjëruar nëpërmjet pretendimit të “Koleksio- turës sonë duhet të kthehen aty ku u grabitën,
Duhen falënderuar organet e rendit dhe gjithë neve private”. Ato kanë shërbyer si pika grumbu- në kishat orthodhokse, për t’i shërbyer adhu-
ata që bënë të mundur ndalimin e trafikut të turp- llimi e trafikimi të objekteve të grabitura, të cilat rimit të besimtarëve dhe si dëshmi për të gjithë
shëm të objekteve të shenjta të grabitura nga në mënyrë skandaloze janë regjistruar edhe si ata që duan të njihen me vlerat mbarevropiane
kishat, të cilat kanë vlera të paçmuara shpirtëro- pronë private”. që populli ynë ka krijuar në shekuj.
re për kulturën dhe identitetin kombëtar. Por, Tashmë, pas identifikimit dhe restaurimit, kë- Korresp. i “Ngjallja”
2 NGJALLJA TETOR 2013

Tiranë
Filloi viti i dytë mësimor në Shkollën e Muzikës Bizantine
Për të dytin vit, më 1 tetor 2013, Shkolla e Muzikës Bizantine do të kualifikim me nivel sa më të lartë. e Krishtit” në Tiranë, duke theksu-
kur Kisha kremton tre shenjtorët e funksionojë pasdite, me dy auditorë Shkolla do të jetë e pranishme me ar rolin e psaltit në adhurimin hyjnor,
Artit Psaltik, shën Joan Kukuzelin dhe me një program mësimor të korin e saj gjatë shërbesave të adhu- që është thelbësor dhe kërkon pro-
nga Durrësi, shën Roman Melodin kompletuar, për të mundësuar një rimit hyjnor në katedralen “Ngjallja fesionalizëm.
dhe shën Grigor Domestikun, Shko-
lla e Muzikës Bizantine hapi dyert
me studentë të rinj.
Fillimi i vitit mësimor nisi me
praninë e të gjithë mësuesve dhe
studentëve të shkollës, me celebri-
min e Shërbesës së Bekimit të Ujit
që u krye nga Episkopi i Amantias,
Nathanaili dhe me praninë e kleri-
këve të tjerë. Pas përfundimit të shër-
besës, Episkopi uroi të gjithë pjesë-
marrësit në emër të Kryepiskopit
Anastas, për “suksese dhe një vit
të mbarë akademik”.
Ndërsa drejtuesi i shkollës, Theo-
dhor Peci, në emër të stafit pedago-
gjik dhe studentëve falënderoi Hirë-
sinë për praninë dhe përcjelljen e
bekimeve, si dhe uroi studentët që
ky vit i ri të jetë krijues dhe frytdhë-
nës. Gjithashtu, bëri të ditur se sivjet

Elbasan
Përpjekje të vazhdueshme në famullinë e Shën Athanasit

Në vazhdën e përpjekjes shpirtërore Perë-
ndia dërgon gëzim në kishë tonë. Famullisë
sonë iu shtua një kopsht për fëmijë, si një stre-
hëz e ngrohtë për këtë enori. Krahas kësaj ka-
në filluar takime me gratë, fëmijët, vizita në ve-
nde të shenjta, si dhe vizita baritore ndër familje.
Në vazhdën e takimeve, bisedat, njohja me
vendet e shenjta, të vizituara nga grupi i grave
të famullisë së Shën Athanasit, nën drejtimin e
klerikëve të saj, me predikime të pasura e me
njohje nga mësimdhënia e etërve të Kishës
sonë, kanë gjallëruar jetën tonë këtë fillim viti
liturgjik, si në përpjekje shpirtërore ashtu edhe
me aktivitete. Vizita të tilla kanë bërë në Shën
e Premte në Valësh, kishën e Analipsit në
Librazhd etj.
Çdo të kremte të gjithë së bashku ndjekim
biseda mbresëlënëse sa shpirtërore po aq edhe
sociale. Me motivin “Të doni njëri-tjetrin siç
ju desha unë ju!”, besimtarët janë aktivë në
komunikim, katekizëm, tema sociale ku refe-
rojnë klerikët, gratë si Vasilika, Manda e Lil-
jana etj., që kryhet çdo të enjte pranë famullisë
sonë dhe çdo të diel pas Liturgjisë për fëmijët.
Këto takime rrisin dhe forcojnë besimin te
nënat në mënyrë që ato të kenë çfarë t’u trans-
metojnë nipërve e mbesave të tyre, për të rrë-
njosur e transmetuar ndër breza në shpirtin e
tyre dashurinë për Zotin Krisht e Kishën e Tij.
Pavlina Dede
TETOR 2013 NGJALLJA 3

U krijua Lidhja e Intelektualëve Orthodhoksë

të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë
- Organizëm që do bëjë të dëgjohet më fort zëri i intelektualëve Orthodhoksë -

Më 12 tetor, u mbajt takimi i pa-

rë zyrtar i Lidhjes së Intelektualëve
Orthodhoksë të Kishës sonë. Në
të morën pjesë intelektualë nga
Kryepiskopata dhe përfaqësues
nga mitropolitë. Mori pjesë edhe
Kryepiskopi Anastas, anëtarë të
Sinodit të Shenjtë etj. Ai u zhvillua
në sallën pranë kishës “Ungjillëzimi
i Hyjlindëses”, në Tiranë.
Takimi u hap me lutje dhe më
pas foli Kryepiskopi Anastas, i cili
e vuri theksin te domosdoshmëria
e bashkëpunimit dhe e luftës ku-
ndër padrejtësisë. Fortlumturia e Tij
përmendi si shembull aktet e pa-
drejta dhe vandale kundër kishës
së Përmetit dhe tha se në këto ra-
ste duhet të dëgjohet më shumë Anastas, ku i pari e bëri Kishën të Kishës. Aktivizimi i organeve të pah e kontributit për Kishën e per-
zëri i intelektualëve orthodhoksë flasë shqip, kurse i dyti e ringjalli nga tjera të saj do të bëhet më vonë, sonaliteteve më të shquara ortho-
kundër atyre grupeve që synojnë vdekja ateiste-komuniste Kishën dhe pas organizmit të saj edhe në mi- dhokse, brenda dhe jashtë vendit.
një Kishë dhe komunitet Ortho- Komunitetin Orthodhoks të Shqi- tropolitë. Lidhja do të ketë një zyrë Lidhja e Intelektualëve Orthodho-
dhoks të dobët, gjë e cila u pa si te përisë. koordinimi në selinë e Sinodit të ksë do synojë edhe bashkëpunimin
Censusi ashtu dhe te sulmet në Në takim folën më pas prof. Shenjtë në Tiranë. me lidhje e organizma të ngjashëm
Përmet e kudo ku Kisha ka detyrat Robert Andoni, Thoma Miço, Krijimi i kësaj Lidhjeje u bë i jashtë vendit, në vendet orthodho-
dhe të drejtat e saj. Theodhor Kota, Stavri Trako, znj. nevojshëm për disa arsye si: forcimi kse të Ballkanit dhe më gjerë, por
Më pas foli prof. Pirro Prifti, i Anastasi Pite etj. dhe fuqizimi i Komunitetit Ortho- edhe me SHBA, Rusinë etj.
cili përmendi rolin e padiskutue- Pas tij Lidhjes dhe grupit orga- dhoks nëpërmjet bashkëpunimit të Një objektiv tjetër është edhe
shëm historiko-fetar dhe social të nizator i mbetet një detyrë e ma- ngushtë midis besimtarëve dhe bashkëpunimi aktiv me intelektu-
Kishës dhe Komunitetit Orthodhoks dhe përpara, për të përmbushur organizmave të Kishës. Shtrirja e alët e komuniteteve të tjera fetare
në formimin e shtetit shqiptar, kon- objektivat dhe detyrat e dala. Në veprimtarisë në të gjitha mitropo- të vendit tonë, për të diskutuar më-
tributin e padiskutueshëm të këtij takim u miratua një projektstatut, litë, duke pasur koordinim mes tyre. nyrën e përballimit të problemeve
komuniteti dhe të Kishës që nga në të cilin theksohet se Lidhja Objektiv i veçantë i saj është edhe të ndryshme dhe bashkëpunimin sa
Pavarësia e deri në rivendosjen e de- funksionon brenda Kishës Ortho- puna me brezin më të ri të intelek- më të frytshëm për forcimin e har-
mokracisë, si dhe gjatë këtyre vite- dhokse Autoqefale të Shqipërisë, tualëve orthodhoksë. monisë fetare, si një vlerë unike për
ve. Ai vuri në pah rolin e madh të si një organizëm që studion, pro- Një synim i veçantë i Lidhjes të cilën mburremi, por edhe duhet
dy korifejve të Kishës Orthodho- pozon e bën sugjerime për çështjet mendohet se do të jetë edhe krijimi të punojmë shumë për ta ruajtur të
kse Autoqefale te Shqipërisë, Imzot e ndryshme dhe luan një rol aktiv i një arkivi historiko-fetar i Komu- pacenuar.
Theofan Nolit dhe të Kryepiskopit në mbështetje dhe mbrojtje të nitetit Orthodhoks dhe nxjerrja në Edvin Ziso
4 NGJALLJA TETOR 2013

Llukai, ungjillor Dhimitri, martir i madh

18 tetor 26 tetor
Ishte grek, ndoshta nga Antiokia dhe “mjek i dashur” (Kol.4.14) i
apostull Pavlit (29 qershor).
Në veprën e tij historike tepër të vyer “Veprat e Apostujve”, që
merren kryesisht me apostull Petron (29 qershor) dhe shumë më tepër
me Pavlin, nga 16.10 flet në vetën e parë shumës, më parë flitej në
vetën e tretë njëjës. Pra ai ndoqi Pavlin nga udhëtimi i dytë apostolik e
deri në fund si bashkëpunëtor i përkushtuar i tij. Madje në letrën e dytë,
drejtuar Timotheut (4.11), Pavli i burgosur në Romë, tashmë me moshë
të thyer, thotë se pranë i kishte mbetur vetëm Llukai.
Më vonë, sipas Etërve, ai predikoi ose në Dalmaci (Jugosllavinë e
mëparshme), në Francë, Itali, Greqi (Maqedoni dhe Akai), ose në Lindjen
e Mesme, madje arriti gjer në Libi dhe Egjipt. U bë kryeprift dhe fjeti
ose u martirizua (rreth moshës 80 - vjeçare) në Thivaidha të Egjiptit
(sipas një versioni tjetër në Thiva të Greqisë). Në varrin e tij, në Thiva,
Perëndia derdhi si shi kolire për sytë, kështu që u bë më se i njohur!
Perandori Konstand (337-361) iu lut dukës, shën Artemit (20 tetor)
dhe transferoi lipsanin e tij në Bizant, ku u vendos në kishën e Apostujve Lindi në Selanik, në një familje besimtarësh aristokratë, rreth vitit
280. Pavarësisht se ishte zyrtar shumë i lartë, i ngarkuar me administrimin
të Shenjtë së bashku me të tjerat (20 qershor).
e Greqisë dhe tepër i ri, ruante virgjërinë e plotë, prandaj u nderua që
Ungjilli i tij me shumë kapituj, më i provuari nga ana letrare, u drejtohej
shpejt si shembull i murgjve. Pastërtia e frymës dhe e trupit e bëri njohës
idhujtarëve. Analizon lutjen, gëzimin, shpresën; me gjithë mentalitetin e të mistereve dhe mësonjës të theologjisë.
atëhershëm, ai lartëson shumë gratë. Sjell një strukturë thellësisht sociale, Drejtonte kryesisht një rreth të rinjsh, midis të cilëve ishte dhe bashkë-
ruan parabolat e të pasurit naiv, e të pasurit dhe Llazarit, e samaritanit të
qytetari i tij, Nestori (27 tetor), me moshë shumë të re, adoleshent. U
mirë dhe të plangprishësit. Krishti erdhi për të vobektët! Mundon të arrestua ndërsa jepte mësim në një bodrum.
pasurit e padrejtë dhe nxit drejt dhembshurisë. Gjithashtu ruan edhe Në lojërat për nder të perandorit Maksimian (286-305), i cili ishte
himnet e Mbrëmësores dhe Mëngjesores: “Shpirti im madhëron Zotin” vetë i pranishëm, mori pjesë gjiganti i guximshëm Lieu i pamposhtur,
(1.46-55), “I bekuar qoftë Zoti” (1.68-79), “Lavdi Perëndisë që është mburrja e mbretit. Nestori vendos që ta përulë krenarinë e të dy
idhujtarëve të shquar. Ndaj, arrin të hyjë në burg dhe kërkon uratën dhe
në më të lartat” (2.14) dhe “Tani përlësho” (2.29-32). Ndërsa kapitulli i
ndërmjetimet e shenjtit, i cili bën mbi të shenjën e kryqit dhe i parathotë
27-të i Veprave të Apostujve është thesar i shkencës së lundrimit detar.
fitoren dhe martirizimin.
Llukai (greqisht dhe latinisht = i ndritur) nuk duket se ka qenë shok i Më kot e këshillon në stadium Maksimiani që t’i vijë keq për rininë
Kleopit gjatë udhëtimit drejt Emausit (Lluk.24.13-35). Një traditë shumë e tij. Sulet duke thirrur: “Perëndi e Dhimitrit më ndihmo” dhe e ngul
e vjetër e konsideron si të parin piktor të ikonave të Hyjlindëses, së cilës
shpatën thellë në zemrën e barbarit.
i pëlqyen shumë. Ngjarja e pabesueshme u konsiderua si fitore e Krishterimit kundër
idhujtarisë dhe monarku i egërsuar urdhëroi dhe
e vranë Dhimitrin duke e shpuar atë me shtiza,
Me www.orthodoxalbania.org më pas dhe Nestorin, i prenë kokën.
do të gjeni në internet Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë Të krishterët e varrosën mbrojtësin e Sela-
nikut të respektuar nga populli në vendin e
Kisha jonë Orthodhokse me faqen e saj martirizimit, atje ku sot ndodhet kisha e lashtë
zyrtare përpiqet të përcjellë mesazhin dhe dhe e shkëlqyer e tij. Varri nxirrte miro dhe ashtu
informacionin e saj edhe në internet. si gjaku dhe unaza e tij bënin mrekullira të
shumta.
Ajo i njeh vizitorët e saj me: Sot festohet dhe transferimi në Konsta-
- besimin e krishterë orthodhoks, ndinopojë (1149) i ikonës - mbulesë e varrit.
Mirovliti (= miroburonjësi) mbrojti qytetin e
- organizimin dhe veprimtarinë e
tij nga invazione të ndryshme gjatë kohërave,
strukturave
dhe çlirimi përfundimtar i tij prej turqve u arrit
institucionale,
ditën e kujtimit të tij (26. 10. 1912).
- lajmet më të fundit, - botimet kishtare etj. Të paktën që nga shekulli i 12-të, në tetor ngri-
- arsimin, edukimin dhe shërbimin social Teksti këtu ndërthuret me fotografi, mesazh hej një qytet shtesë, ku kryheshin “Dhimitriat”:
e kulturor që ofron në shoqëri, zanor, muzikor e filmik. panair tregtar, ekspozitë e prodhimeve vendase
- ndërtimin dhe restaurimin e kishave dhe Këtë informacion do ta gjeni në tri gjuhë: shqip, dhe të huajve dhe takime të dijetarëve dhe
manastireve, artistëve - pararendëse të aktiviteteve të sotme
anglisht e greqisht.
të “Ekspozitës ndërkombëtare të Selanikut”.
Shihemi, lexohemi e dëgjohemi në moment dhe kudo në të gjithë globin me Emri Dhimitër rrjedh nga Dhimitra,
www.orthodoxalbania.org greqisht=mëmëdhe.
TETOR 2013
RRËZIMI I NJË SËRË AKUZAVE SHPIFËSE
Nga Kryepiskopi
† Prof. Dr. Anastasi
Profesor Emeritus
i Universitetit të Athinës,
Anëtar Nderi i Akademisë së Athinës
(vijon nga faqja 1)
mbiemrin, ...së bashku me mbiemrin ka ndë-
rruar edhe ndërgjegjen”. Por ajo është një
gazetare e shquar e një prej gazetave më të
njohura të Athinës dhe sa e njohin, qeshin me
këtë gjetje historike, ngaqë dihet se familja e
saj e ka prejardhjen nga Ponti i Azisë së Vogël.”
(c) “Por aty ku ai kalon çdo lloj caku të seriozitetit
historik është kur del në përfundimin se “Krishti
dha porosi tek apostuj të krijojnë Kisha ko-
mbëtare dhe ky parim u shkel nga Patriar-
kana Ekumenike”. Çdo i krishterë i arsimuar
mund të kuptojë nivelin e dijeve dhe vlefshmë-
rinë e atyre që thotë historiani në lidhje me
theologjinë dhe Kishën”.
Pas zbulimit të nivelit të argumenteve të z.
Frashëri, ai heshti për tre vjet me radhë. Papri-
tur, duke përdorur si pikënisje ngjarjet e hidhura
të Përmetit, nisi përsëri (26/8/2013) me sulme
dhe akuza të reja.
Në çdo rast me shkrimin e pamfleteve të tij
përpiqet të krijojë një teatër absurd. Merr për-
sipër rolin e akuzuesit, të hetuesit, të prokurorit,
të gjykatësit dhe disa herë edhe të shefit të poli-
cisë private, për të dëbuar Kryepiskopin. Dhe
na i cakton këtij të fundit rolin e fajtorit që shfa-
jësohet. Por, përgjigjet e mia nuk janë “apologji”,
siç i pagëzon ai, por tekste sqaruese që hedhin
poshtë akuza dhe pikëpamje të pabaza. Si
shkencëtar i përgjegjshëm dhe udhëheqës
kishtar, jam i detyruar me guxim dhe argumente
NGJALLJA
të hedh poshtë shpifjet që kanë si qëllim të tyrin,
të helmojnë opinionin publik.
2. Por le të vijmë te pamfleti i tij i pestë
(me të cilin i përgjigjet kritikës sonë, që u botua
më 22-23.9.2013). (E vonova këtë përgjigje për
shkak të një sërë udhëtimesh të mia jashtë
vendit).
a) Në lidhje me ngjarjet e Përmetit mbështet
mendimin se në filmimet e ngjarjes “nuk shihet
asnjë goditje “e pamëshirshme” të asnjë prifti
nga policia... Ato janë shpifje monstruoze të
pakonceptueshme, kur dalin nga pena e një
prelati, i cili kudo ku shkon prezantohet me
titullin “Doktor, Profesor dhe Anëtar Nderi
i Akademisë së Athinës”. Videoja është në
dispozicion të cilitdo që dëshiron ta shikojë (http:/
/www.orthodoxalbania.org/al/index.php/shq/
lajme/1425-proteste-e-klerikeve-te-mitropolise-
se-shenjte-te-gjirokastres) dhe po sjellim disa
1 Rrethit Gjyqësor Përmet. Proces-verbali për
5
1956
prej këtyre pamjeve me foto. Kjo video u
transmetua në mbarë botën dhe shkaktoi një
protestë ndërkombëtare. Ndërsa z. Frashëri po-
hon se “nuk shihet asnjë goditje “e pamëshir-
shme” nga policia”. Dhunën kundër priftërinj-
ve shqiptarë e kanë parë shumë dëshmitarë
okularë. Si një prej shembujve të shumtë, po
sjell denoncimin e klerikut shqiptar Ilia Tyto (52
vjeç), i cili denoncoi në prokurori, më 16 gusht
2013, se anëtarët e policisë private “filluan të
më godasin me grushte dhe shkelma dhe nga
këto goditje kam ngelur i dëmtuar në buzë, kam
dëmtime të qafës, si dhe në pjesën e kryqes së
majtë, si dhe në kyçin e këmbës së djathtë dhe
me forcë më kanë tërhequr zvarrë nga kisha
për në trotuar... Qëndrova disa minuta i rrethuar
nga ata derisa erdhi Papa Thanas Qerimi, i cili
më ka marrë menjëherë me vete dhe jemi
drejtuar për në polici për të bërë këtë kallëzim
penal” (Republika e Shqipërisë, Prokuroria e
kallëzimin e veprës penale, 16/8/2013) (shih
dokumenti 1 dhe 2). Më 19/8/2013, atë e vizitoi
mjeku ligjor, Frederik Kekezi, i cili konstatoi
“kontuzion i trupit (ekimozë, ënjtje), dëmtimet e
mësipërme janë shkaktuar nga një mjet
mbretës” (Akt-ekspertimi mjeko-ligjor nr. 310,
Shërbimi i Mjekësisë Ligjore, Gjirokastër).
Z. Frashëri ngul këmbë se këto dhe flakja e
Ungjillit “janë shpifje monstruoze...”, “...kup-
tohet se në këtë mes Zyra e Përmbarimit nuk
kreu ndonjë sakrilegj”. Gjithashtu, ka dëshmi
të pakundërshtueshme dhe foto, që tregojnë
qartë se ungjijtë, ikonat dhe enët e shenjta u
flakën në makinën e plehrave të Bashkisë (shih
dok. 3). Kështu përkufizimi “shpifje monstruo-
6 NGJALLJA
ze” në këtë rast kthehet kundër vetë këtij
personi, i cili vetëquhet mbrojtësi i sakrilegjit.
Për sa i takon titujve të mi shkencorë (të një
rëndësie ndërkombëtare), sipas taktikës së
apostull Pavlit, i cili u kujtonte përndjekësve të
tij se “jam qytetar romak”, edhe unë i përdor
kryesisht kur na duhet t’u përgjigjemi disa arti-
kullshkruesve, të cilët, për t’i dhënë autoritet
pamfleteve të tyre antishkencore, në krye të tyre
vendosin siglën “Prof. dr. historian, akademik”.
b) Për sa i takon datës së saktë të ngritjes
së ndërtesës së parë të kishës janë bërë studime
të ndryshme. Një të dhënë të rëndësishme, se sa
e vjetër është kisha e së Tërëshenjtës në Përmet,
na e jep studiuesi përmetar Stilian Adhami, në
veprën e tij “Përmeti dhe përmetarët në udhën
e historisë (Nga lashtësia deri në vitin 1939)”,
(Botimet Ada, Tiranë 2001, fq. 168), kur thotë
se “duhet të jetë kisha më e vjetër e qytetit”.
Dy kishat e tjera të qytetit ajo e Shën Nikollës
dhe Shën e Premtes, u ndërtuan në vitin 1747
dhe në vitin 1776. Pikëpamjen se kjo kishë ka
ekzistuar që në shekullin e 17-të e ka formuluar
edhe dr. K. Jakumis me bazë traditat lokale. Siç
vihet re, në shumë raste ka disa rindërtime në
ambientet fillestare të një kishe. Në një studim
të veçantë, për mbishkrimet e kishave të kësaj
zone, thuhet se “në kishën e Hyrjes në Tempull
të Hyjlindëses, është një pllakë guri mbi të
cilën shkruhet përsipër: “Lutje e shërbëtorit
të Perëndisë Janaq Prevezani 1814... në të gji-
tha ikonat përmendet kronologjia 1815-1816”.
(Pan. I. Pulica. “Mbishkrime dhe kujtime...”
Përvjetori i Shoqërisë së Studimeve Bizantine,
Athinë 1928, fq. 89). Kodiku i Mitropolisë së
Korçës na siguron se “kisha e së Tërëshenjtës
në Pazar u ndërtua në mes të rrëmujave të
ndryshme nga epitropi Zosi Loli, i cili e mbaroi
ndërtesën brenda natës dhe u zgjerua në kohën
e të gjithmonëkujtueshmit episkop të Korçës,
Meletit” (Meleti i Korçës ishte episkop nga viti
1816 deri në vitin 1827). (Kodiku i Korçës dhe
i Selasforit, Petraq Pepo, “Materiale Doku-
mentare për Shqipërinë Juglindore”. Tiranë
1981). Nëse nuk tregojnë gjë tjetër, këto fakte
dëshmojnë se kisha nuk u ndërtua në vitin 1930,
siç dëshiron historiani Frashëri. Por edhe
dëshmia e S. Adhamit është shumë e qartë, kur
thotë se kisha duhet të jetë para vitit 1747, “pasi
është më e vjetra”, akoma edhe më e vjetër se
ajo e Shën Nikollës, e ndërtuar në këtë datë. E
vërteta është se me gjithë dëmtimet serioze në
kohë të ndryshme, kisha rindërtohej dhe ishte
në funksionim.
Por ajo që ka rëndësi në rastin në fjalë dhe
dëshmohet prej shumë provash është fakti (shih
fotografinë e Pirro Naçe, të vitit 1956, botuar
në shkrimin e mëparshëm), se në vendin në fjalë,
ka ekzistuar një kishë që u shkatërrua gjatë per-
sekutimit ateist. Sipas z. Frashëri “gjurmët e
kishës janë zhdukur”. E vërteta është se nuk u
2 së Përmetit meshohet në shqip, nga priftërinj
shkatërrua krejtësisht, siç e dëshmon nga njëra
anë ekspozeja e arkitektes, znj. Vasilika Cicko
(të cilës në vitin 1960-61 i ishte dhënë detyra e
projektimit për transformimin e kishës së Shën
Marisë së Pazarit në shtëpi kulture), në një
relacion të saj (24.2.2004), të cilin e përmendëm
në përgjigjen tonë të fundit, ku thuhet: “Rruajtjen
në maksimumin e mundshëm të konstruksionit
të ndërtesës ekzistuese, për të ulur koston e
ndërtimit”. Nga ana tjetër, këtë e vërtetojnë dhe
muret e trashë, që vazhdojnë të ekzistojnë ende
në ndërtesën në fjalë, bashkë me dritaret e
mbuluara me një sërë tullash.
Z. Frashëri ngul këmbë se nuk dëshirojmë
ekzistencën e qendrës kulturore në Përmet, se
gjoja kemi synim greqizimin e qytetit! Këto janë
dyshime fare të pabaza! E përsërisim: (1) Gjatë
TETOR 2013
gjithë këtyre viteve në kishën e së Tërëshenjtës
shqiptarë. (2) Ne e kemi theksuar, në mënyrë të
përsëritur, nevojën si të funksionimit të kishës
ashtu edhe të Qendrës Kulturore. (3) Mbi të gji-
tha, duam të nënvizojmë faktin për të cilin z. Fra-
shëri hesht: Në Përmet, prej vitit 2010 ekziston
një Qendër e re Kulturore Multifunksionale mo-
derne (shih dok. 4), pikërisht përballë kishës,
rreth 30 m larg. Ka kaq shumë nevojë bashkia
e vogël e Përmetit për një Qendër Kulturore të
dytë... aq sa të kryente veprimet e sakrilegjit që
e njollosën vendin tonë ndërkombëtarisht? Cila
bashki tjetër në vend ka dy qendra kulturore?!
Qëllimet në këtë rast janë krejtësisht të një na-
tyre tjetër dhe nuk bëhet fjalë aspak për kultu-
rën. Për më tepër, planet e kësaj qendre iu pa-
raqitën bashkisë nga një bashkëpunëtor i yni.
(4) Mbështet tezën se ngulim këmbë në kthimin
e kishës së vjetër, duke pasur në të vërtetë si
qëllim të fshehtë, helenizimin e qytetit. Por le të
supozojmë se në vend të kthimit, siç propozon
z. profesor, aty pranë do të ndërtohet një kishë
e re, a do të largohet rreziku që fantazon?
Në një pikë tjetër shkruan: “....hirësia thotë
se ngjarjet e Përmetit i ka mësuar më vonë.
Edhe këtu gënjen. Shihni apologjinë e tij të
dytë, të cilën e ka botuar në “Gazetën Shqip-
tare”, më 3 dhjetor 2010, ku e mbron me
këmbëngulje çështjen e kishës së Përmetit”.
Por ngjarjet e sakrilegjit të Përmetit, pra ato që
ndodhën më 16 gusht 2013, ishte e pamundur
t’i dija më 2010. Pa dashur, z. Frashëri na vesh
aftësi profetike. Në përgjigjen time të fundit
(9.9.2013), shkruaja: “e siguroj se i mësova
ngjarjet më pas (e sigurisht që me këtë, nënkup-
toja ngjarjen e sakrilegjit). Klerikët dhe besim-
tarët orthodhoksë nuk kanë nevojë për urdhra
për të mbrojtur të shenjtat dhe të hirshmet”.
Kushdo që ka ndjekur këshillën e tij, ka parë se
më 3/12/2010 nuk ka ekzistuar asnjë përgjigje
e imja te Gazeta Shqiptare. Përgjigjja e tretë
u botua më 5/12/2010, por prapëseprapë edhe
në këtë rast, nuk ekziston asnjë referim për
3
TETOR 2013 NGJALLJA 7

Përmetin. Sigurisht që kam pasur njohuri prej

vitesh në lidhje me çështjen e mbetur pezull që
ekzistonte në Përmet në lidhje me kishën e së
4
Tërëshenjtës Mari.
c) Duke pasur të gjithë respektin e duhur
për drejtësinë, është e njohur se vendimet e
gjykatave nuk përbëjnë kritere të së vërtetës
në lidhje me çështjet arkeologjike dhe historike.
Shumë herë, të dhëna të fabrikuara dhe dëshmi-
tarë të rremë sjellin vendime të gabuara e të
pabazuara në të vërtetën. Në lidhje me peripe-
citë gjyqësore për çështjen e kishës në Përmet,
njoftojmë opinionin publik se nga viti 1994 deri
në vitin 2003, pati një seri gjyqesh, ku Kishës iu
njoh e drejta e saj. Sa i takon vendimit më të
fundit, në përsëritjen e gjyqeve, që solli në vendi-
min e njohur, në këtë rast pala ankimuese nuk
ishte Bashkia e Përmetit, që e kishte me ligj
këtë të drejtë si person juridik, por drejtoria e
Qendrës Kulturore (që ishte një sektor i Bashki-
së pa pasur qenie juridike). Gjithashtu, ekspertët Kryepiskopit Anastas për të kontribuuar në (5.9.2013) thekson: “Dënojmë fort aktet ekstre-
nuk u caktuan prej gjykatës, por u imponuan. zgjidhjen e këtij problemi, duke përshtatur në miste kundër Kishës Orthodhokse në Përmet,
Relatori i çështjes nuk u caktua me short midis qendër kulturore një objekt që do të plotësojë Shqipëri, ndaj priftërinjve dhe pronës së saj, si
gjyqtarëve, por u emërua nominalisht, si dhe u kriteret e caktuara”. Ky këshill autorizoi krye- një akt ekstremizmi kundër Krishterimit në
bënë shkelje të tjera. tarin e Bashkisë së Përmetit, z. Petrit Bregasi, Truallin Evropian”.
për të nisur sa më shpejt bisedimet dhe të marrë
“Grupi Shqiptar i të Drejtave të Njeriut” në
përsipër kryerjen e akteve të nevojshme për 3. Z. Frashëri përpiqet të shkasë nga tema
një deklaratë të tijën thekson se “është në dijeni
hartimin e një marrëveshjeje me terma të qartë kryesore e debatit dhe të devijojë në çështje të
të plotë të të gjithë situatës, që ka përfunduar
për zgjidhjen e problemit. (2) Në Marrëveshjen tjera, që kanë pak ose aspak lidhje me të. Nëse
me një vendim gjyqësor të diskutueshëm në
midis Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqi- do t’u përgjigjeshim të gjithave, do ta lodhnim
favor të palës së Bashkisë... Ky akt nuk është
përisë dhe Këshillit të Ministrave, që u bë ligj i tej mase lexuesin. Por, megjithatë, disa pika kanë
vetëm një ekzekutim rutinë i një vendimi gjyqë-
shtetit (nr. 10059/, 22.1.2009), parashikohet nevojë për sqarim. Sa i takon nivelit të pamflete-
sor, por dëshmon haptazi një procedurë tipike
rregullimi politik i kësaj çështjeje. Në fund fare, ve të tij është e qartë se ato përbëhen nga shumë
nën frymën e urrejtjes fetare për këtë komuni-
në periudhën tranzitore të ndërrimit të qeverive, fjalë fyese të një niveli fare të ulët.
tet” (Tiranë, 18.8.2013, Deklaratë për shtyp:
u nevojit dërgimi i një policie private sigurimi. a) Ai rreket të krijojë dyshime për kontributin
“Dhunimi i institucionit të kishës së Shën Marisë
në Përmet është një precedent i rrezikshëm i d) Z. Frashëri del në përfundimin se “hirësia tonë fetar dhe social, me bazë sjelljen e disa
urrejtjes fetare”). Gjithashtu, është e njohur se e tij arrin në kulmin e sajesës kur pohon se shteteve në të shkuarën, si Italia dhe Jugosllavia,
Gjykata Evropiane e të Drejtave të Njeriut (shih trualli që mbulonte Kisha e Shën Marisë së por kjo logjikë është krejtësisht arbitrare. Vetëm
Gazeta Shqiptare, 14/9/2013 dhe gazeta të Pazarit së bashku me oborrin e saj kapte ai që beson në Perëndinë dhe e do popullin me
tjera), ka pranuar për gjykim 561 apelime të një sipërfaqe prej 6186 m2. Është e para të vërtetë, qëndron me atë, duke bashkëvuajtur
qytetarëve shqiptarë, 80% e të cilave kanë të herë që dëgjojmë se kisha e Shën Marisë së për 22 vjet, duke punuar me vetësakrifikim për
bëjnë me kthimin e pronave, që shteti u kishte Pazarit kishte në pronësi të saj 6000 e më lehtësimin e atyre që kanë nevojë dhe për lartë-
konfiskuar. Dhe ambasadori amerikan në Tiranë tepër m2. Ne nuk gjejmë fjalë se si ta cilë- simin shpirtëror të shoqërisë, duke ndërtuar
z. A. Arvizu komenton se “problemi në Shqipëri sojmë këtë pohim kaq të rremë”. Është e kisha, klinika, shkolla etj., që mbështesin qyte-
është serioz. Sipas Transparency International, shumëfishta herë, që z. Frashëri na akuzon për tërimin.
një organizatë shumë serioze,... mbi 80% e gjoja gënjeshtra. Por faktet e papërgënjeshtrue- b) Në një vend tjetër mbështet tezën se me-
shqiptarëve e shikon sistemin e tyre gjyqësor si shme që parashtrojmë gjithmonë, dëshmojnë se ndojmë, që vetëm klerikët mund të japin mendi-
të korruptuar ose tej mase të korruptuar”. kush e përdor gënjeshtrën. Po botojmë vendimin me për çështje theologjike, të së drejtës kanoni-
Një tjetër provë e ngurrimit të organeve të zyrtar të Gjykatës së Rrethit Gjirokastër, nr. 618/ ke dhe të historisë kishtare. Është më se e qartë
tjera shtetërore në lidhje me drejtësinë e vendi- nr. akt vendimi 461 (shih dok. 5). Në këtë se ne nuk mbështesim diçka të tillë. Në Kishën
mit, është fakti se për nëntë vjet rresht, ky ve- vendim bëhet fjalë qartësisht se trualli i kishës Orthodhokse, por edhe jashtë saj ekzistojnë
ndim nuk u zbatua. Në diskutime me zyrtarë së Përmetit me sipërfaqe totale 6186 m2, iu theologë të shquar specialistë në çështje kishtare,
kompetentë na ishte dhënë premtimi, se kjo kthye asaj si truall, por me sipërfaqe 4572 m2, të cilët janë laikë. Por ajo që theksojmë, është
çështje do të zgjidhej në rrugë politike. Dhe ne, duke i hequr pjesën tjetër, për shkak se në të se njerëz të paarsimuar nga ana theologjike, që
dua të përsëris këtë fakt, (1) shprehëm gati- ishte ndërtuar trotuar dhe lulishte publike. nuk kanë kryer studimet përkatëse, nuk mund
shmërinë tonë për të kontribuuar në ndërtimin Është e habitshme se si z. Frashëri përpiqet të dalin në përfundime me njohuritë e tyre frag-
e një qendre moderne kulturore. Në një dekla- të mbrojë ata që kryen sakrilegjin. Por megjithë- mentare dhe të pasakta se çfarë është kanonike
ratë të Këshillit Bashkiak të qytetit të Përmetit, këtë ngjarjet e sakrilegjit kanë habitur Organiz- dhe se çfarë duhet të ndodhë në Kishën Ortho-
më 23.12.2005, theksohet se “është për t’u mat Evropianë fetarë dhe politikë. Me një forcë dhokse.
përshëndetur iniciativa dhe gatishmëria e Kishës të madhe Asambleja Politike e Partive Popullore c) Në një pikë tjetër shkruan: “Përse ai vetë
Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë dhe e Evropiane, në një rezolutë të sajën nga Brukseli nuk e ka marrë nismën që të trajtojë si aka-
8 NGJALLJA
demik që është, qoftë edhe për probleme të
veçuara të historisë së ortodoksisë shqip-
tare?”. E vëmë në dijeni se kemi botuar shumë
studime në shqip, anglisht, greqisht, frëngjisht,
rusisht etj. Dhe i rikujtojmë se në vitin 2000, në
Simpoziumin shkencor që u organizua, “2000
vjet art dhe kulturë kishtare në Shqipëri”, në
komisionin organizator merrte pjesë edhe vetë
z. Frashëri. Referatet e këtij Simpoziumi u
botuan si në shqip, ashtu edhe në anglisht, më
2003 (shih dok. 6).
d) Në artikuj të tjerë të tij, z. Frashëri na
akuzon me këmbëngulje se jemi “nacionalistë”.
Në të fundit, konstaton se e vëmë fenë përmbi
kombin. Pata rastin të rishikoja së fundmi librin
“The history of Albania from its origins to
the present day”, të S. Pollo dhe A. Puto, në
bashkëpunim me K. Frashëri dhe S. Anamali,
që u botua në anglisht (Routlege & Kegan Paul,
London, Boston and Henley,1981. Në kapitullin
e fundit, nr. 12, “Albania Today”, përshkruhen
planet për Shqipërinë e re, “New revolutionary
developments”, brenda të cilave theksohet “lufta
kundër ideologjisë fetare” dhe përshkruhet
6 teorive të vjetra materialiste, që i ka mbështetur
programi i ashpër i partisë së Hoxhës. Libri u
botua në pikën më kulmore të regjimit ateist,
më 1981 dhe zbulon fare qartë predispozitat dhe
synimet e kësaj përpjekjeje sistematike ateiste
që do të vazhdojë për shumë vite: “beteja....
duhet të jetë e gjatë, komplekse dhe e palo-
dhur”. Z. Frashëri, besnik ndaj ëndrrës së tij
rinore për të shkatërruar besimin fetar, duket
se i ka mbetur besnik këtij qëllimi të kahershëm.
Por, ama nuk ka asnjë shans dhe të drejtë që të
transformohet në mbrojtës dhe udhëheqës të
Orthodhoksisë.
e) Në lidhje me çështjen e fesë dhe të ko-
mbit, që e hap duke përdorur fjalë të përgjith-
shme, në këtë rast dëshirojmë të themi se bëhet
fjalë për dy gjëra të ndryshme. Është sikur të
thotë dikush: “preferoj bukën në vend të ujit”.
Ne besojmë se njeriu ka nevojë për të dyja.
Kërkimi i Transhendentes, i së Hirshmes, ka
qenë një frymëzim i rëndësishëm nga agimi i
historisë së njerëzimit e deri më sot. Ka influen-
cuar në mënyra të shumëllojta në mbarë ko-
mbet. Feja përbën një fenomen shumëdinamik
që lidhet me Realitetin e Epërm, kuptimin e
TETOR 2013
ekzistencës njerëzore, të jetës dhe të vdekjes.
Përjetimi fetar është i lindur brenda njeriut.
Ashtu si uji që ekziston në organizma të ndry-
shëm me forma të ndryshme, kështu edhe feja
është e pranishme në të gjitha qytetërimet e
botës dhe mbështet moralin, drejtësinë, recipro-
citetin midis njerëzve, krijueshmërinë shpirtërore
dhe artistike.
Sigurisht, këtu ekziston një dallim themelor
dhe kundërshti esenciale me z. Frashëri. Ne
besojmë në rëndësinë dhe në kontributin e
jashtëzakonshëm të Fesë, ia kemi përkushtuar
jetën tonë studimit të saj, le të më lejohet të
përsëris, se: Kemi dhënë “Historinë e feve” në
Universitetin e Athinës për 20 vjet, studiuam
shprehjet e ndryshme të fesë në mbarë botën
(duke bërë shumë udhëtime fetarologjike
hulumtuese), morëm pjesë në pozita të larta
qendrore nëpër organizmat ndërkombëtarë
fetarë, kemi botuar studime për këtë gjë (shih
në shqip, Gjurmë nga kërkimi i Transhenden-
tes, Përmbledhje Hulumtimesh Fetarologjike,
Tiranë 2010). Duke u bazuar në këtë besim,
punojmë për zhvillimin e jetës fetare, pas perse-
kutimit të frikshëm që u bë kundër saj në Shqi-
përi. Me sa duket, z. Frashëri i ka ngelur besnik
për dhjetëvjeçarë dhe vendimeve të nomenkla-
turës ateiste për të luftuar deri në fund ideologji-
në fetare dhe për ta zhdukur atë nga Shqipëria.
Respektojmë zgjedhjet e tij teorike e në përgji-
thësi pikëpamjet e atyre që nuk besojnë. Besoj-
më në lirinë e ndërgjegjes. Por, sigurisht, nuk
pranojmë leksione të së Drejtës Kanonike dhe
të Deontologjisë kishtare nga persona që nuk
kanë kurrfarë lidhje me këtë fushë. Dhe për
më tepër, e dimë mjaft mirë se kur shfuqizohet
feja, kombet nuk shkojnë drejt progresit, por në
prapambetje dhe dekadencë, siç ndodhi me
Shqipërinë e shekullit të 20-të.
(vijon në numrin e ardhshëm)
TETOR 2013 NGJALLJA 9

Objektivizimi i Trashëgimisë:
Përparësi, Mbarësi dhe Prapësi Kulturore
Nga Dr. Konstantinos Giakoumis

Lajmi i gëzuar për zbulimin dhe

sekuestrimin nga policia e disa qindra
veprash arti të vjedhura dëshmon,
edhe një herë, dëmin që ka shkak-
tuar objektivizimi i trashëgimisë
kulturore. Si “objektivizim” i vepra-
ve të artit përkufizohet shkëputja
e dhunshme e tyre nga subjektet
që i krijuan dhe i ruajtën si pjesë të
jetës dhe si shfaqje të identitetit të
tyre. Kështu ndodhi kur shteti ko-
munist shtetëzoi veprat e artit dhe
i cilësoi si monumente kulture, du-
ke i vënë nën mbrojtjen e shtetit si
objekte. Monumentet dhe veprat e
artit janë pjesë organike dhe inte-
grale, pra pjesë e subjektit të ba-
shkësive që i krijojnë dhe i ruajnë.
Krijuesit e tyre konsiderohen thjesht
si “duart” e bashkësisë që i krijon,
gjë që e dëshmon më së miri for-
mula tipike me të cilën fillon nën-
shkrimi i autorëve të disa prej iko- [fig. 1]
nave të sekuestruara (dhe jo ve-
tëm): “përmes dorës së…”. Siç do
të tregohet më poshtë, përmes një gjetur në rrugë? Për cilën mace mës së ndërmarrë nga Mitropolia bashku me “zotin e tij” Teodorin III
shembulli konkret, veprat e artit të kujdesemi më shumë, atë shtëpia- e Korçës për konsolidimin shpëtim- Muzakën, për t’i vendosur në një
cilat nuk janë shkëputur nga ken apo tjetrën, atë të rrugës? Në tar të kësaj kishe. Së katërti, dhi- vend më të sigurt, në qilarin e vetë
ambienti organik i tyre mbrohen nga cilin shtrat flemë më mirë, në atë mbja dhe reagimet që shkëputje të Muzakës që ruhej nga roja i tij,
komuniteti si pjesë e subjektit të tij, të shtëpisë, apo në atë të hotelit? reja të një vepre arti nga bashkësia Theotoqi. Ndër këto objekte, shë-
pra ashtu siç komuniteti mbron ve- Pra, trashëgimia si pjesë e subjektit e vet i shkaktojnë kësaj bashkësie, nimi përmend edhe “perdet prej
ten. Përkundrazi, shkëputja e tra- të një bashkësie është shtëpia ku me pikënisje ngjarjet e verës në ki- mëndafshi të portës, që ishin
shëgimisë kulturore nga ambienti i je rritur, leku i djersës, macja apo shën e Shën Marisë së Pazarit në dhuruar nga Balsha”, vepër që prej
saj jetësor dhe organik dhe objekti- shtrati i shtëpisë, ndërsa kur bëhet Përmet. Gjatë trajtimit të këtyre ngjar- kohe është identifikuar me Epitafin
vizimi i saj, nuk e garanton sigurinë objekt, këto mund të kthehen në jeve do të dalë në pah edhe roli i eli- e Gllavenicës (1373) [fig. 2], si
e trashëgimisë. Objektivizimi e kthen “shtëpi me qira”, “lek i gjetur në tave në vendosjen e përparësive po- edhe disa letra perandorake (kriso-
trashëgiminë kulturore në “objekte rrugë”, “mace e rrugës” ose “shtrat litike të lidhura me këtë trashëgimi bula). Kronika e shënimit ruhet sot
arti”. Dhe objektet me shumë vë- hoteli”. dhe, si rrjedhojë, në një sërë mba- në kodikun me numër klasifikimi
shtirësi arrijnë të lidhen me subjek- Raportin midis komunitetit dhe rësish ose prapësish kulturore. “Additional 37007” të Bibliotekës
tin e një bashkësie të re, ndërsa më artit, si pjesë e subjektit të komuni- Ishte 8 nëntori i vitit 1399 kur Britanike në Londër. Vlera e kësaj
së shumti tregtohen, shiten dhe tetit apo si objekt, dhe implikimet prifti-murg (hieromonaku) Danieli, ngjarjeje në çështjen në diskutim
blihen. Thënë me fjalë të thjeshta: që ky raport mbart për sigurinë e igumen i manastirit të Shën Kollit është raporti i igumenit Daniel me
“Do që të mbrosh një objekt arti? trashëgimisë kulturore do ta para- në Perondi, Berat, shkruante se, këto sende. Duke u larguar nga
Integroje organikisht në jetën e një qes përmes katër ngjarjeve historike. “prej frikës së turqve”, po largohej manastiri, ai nuk u kujdes të shpë-
bashkësie, bëje pjesë të subjektit të Së pari, mënyra e shpëtimit dhe e nga manastiri, [fig. 1] duke marrë tonte vetëm veten e tij, por, siku-
saj”. Ky koncept teorik i raportit të ruajtjes së thesarit të manastirit të me vete të gjithë kodikët e vjetër ndër nënkuptohet qartë, ai u shqe-
komunitetit me artin, si pjesë e su- Shën Kollit të Perondisë. Së dyti, dhe sendet e tjera kishtare me vlerë tësua edhe për sigurinë e trashë-
bjektit apo si objekt, mund të thje- degradimi i trashëgimisë kulturore që ruheshin në manastir. Shënimi- gimisë kulturore të manastirit si
shtohet më tepër duke i shtruar kur kjo shkëputet nga subjekti i vet, kronik, gjithashtu përmban inven- pjesë e subjektit të bashkësisë së
vetes disa pyetje: Cila shtëpi na duke marrë si shembull rastin e tarin e sendeve që igumeni mori me cilës i printe igumeni Daniel.
dhemb më shumë, ajo ku jemi lindur kishës së Shën Triadhës në Lavdar. vete, si edhe mallkime parandalu- Edhe pse as Berati, as manastiri
dhe jemi rritur, apo ajo me qira? Së treti, ruajtja e trashëgimisë kul- ese për këdo qoftë që do të përve- i Shën Kollit në Perondi nuk u
Cilin lek e kursejmë më tepër, lekun turore kur ajo rilidhet me subjektin tësonte ndonjërën prej tyre. Këto shkatërruan kur përfundoi pushtimi
e nxjerrë me djersë, apo lekun e e një bashkësie, si p.sh., rasti i nis- sende igumeni Daniel i nxori së (vijon në faqen 10)
10
Objektivizimi i Trashëgimisë:
Përparësi, Mbarësi dhe Prapësi Kulturore
[fig. 2]
(vijon nga faqja 9)
osman (1417), rrethanat historike
e justifikonin pasigurinë e Danielit
në vitin 1399. Qysh prej vitit 1380
dhe, më pas, më 1382 dhe 1384,
osmanët kryen inkursione plaçki-
tëse në territoret ngjitur me ato të
Muzakajve. Një vit më pas, më 1385,
ushtria e Balshës II u shpartallua
nga forcat e osmanëve dhe trupat
e Karl Topisë, ndërsa vetë Balsha II
u vra. Shpartallimi i Balshës II në
betejën e Savrës, Lushnjë, shkaktoi
shumë frikë dhe ankth në territoret
fqinje. Kjo gjendje u intensifikua
pas vitit 1392, aq sa më 1394 Krye-
piskopi i Ohrit u detyrua të tole-
ronte një martesë kanonikisht të
paligjshme mes dy familjeve të
fuqishme “për shkak të rrezikut që
rëndonte mbi të krishterët e atyre
vendeve”. Rreziku turk, pra, edhe ba-
shkoi sundimtarin e Vlorës, Merk-
sha Zharkoviç, me vajzën e zotit
të Zetës, Balsha II, Ruginën, edhe
e bëri igumenin Daniel ta ndjente
të nevojshme të siguronte trashëgi-
minë e manastirit të Shën Kollit në
duart e sundimtarit të Beratit
(1389-1412). Edhe pse s’mund ta
dimë se cili do të kishte qenë fati i
këtyre sendeve të shenjta po të
mos largoheshin nga manastiri i
Shën Kollit në Perondi, mbetet
fakt se një pjesë e mirë e tyre, si
kodikët dhe vetë Epitafi i Gllave-
nicës, u ruajtën nëpër shekuj në
Berat, duke vazhduar të jenë pjesë
e identitetit, pra e subjektit të ba-
shkësisë së tyre. Pjesë e tyre ruhet
NGJALLJA
sot në Arkivin Qendror Shtetëror,
në Muzeun Kombëtar, në Biblio-
tekën Britanike etj.
Megjithatë, largimi i Danielit nga
manastiri bashkë me sendet e çmu-
ara të tij nuk ishte e vetmja alterna-
tivë sigurie. Marrëveshjet e mana-
stireve të Malit të Shenjtë (Athos)
ose të manastirit të Shën Joan Pa-
gëzorit në Serres (në veri të Sela-
nikut) me Osmanët (çereku i fundit
të shek. XIV) mund të përbënin një
model për sigurinë e manastirit dhe
bashkësisë së tij nga “frika e tur-
kut”. Këto marrëveshje u siguronin
manastireve privilegjet e mëpar-
shme dhe paprekshmëri gjatë
inkursioneve dhe pushtimit osman.
A nuk përbënin marrëveshje të kë-
tilla mundësi për sigurinë e mana-
stirit të Shën Kollit? Për më tepër,
çfarë i jepte Danielit garanci se
bodrumi i një sundimtari mund të
ishte më i sigurt se vetë manastiri?
Tekefundit, mallkimet fetare në
fund të kronikës, të drejtuara kujt-
do qoftë që mund të donte t’i tjetër-
sonte sendet e çmuara të manasti-
rit, tregojnë se siguria e tyre nuk
ishte e garantuar as në qilarin e
Teodor III Muzakës. Pra, pasiguri
në manastir, pasiguri edhe në bo-
drumin e Muzakës. Atëherë, përse
igumeni Daniel vendosi t’i nxjerrë
sendet dhe të largohet edhe vetë
nga manastiri? Për më tepër, pse
sendet e manastirit nuk u kthyen
në vendin e tyre, kur më 1402, apo
ca vite më pas, frika nga osmanët
u fashit, pas betejës së Ankarasë?
Për t’iu për-
gjigjur këtyre
pyetjeve është e
domosdoshme të
shqyrtohet, së pa-
ri, çfarë cilëso-
nte si “trashë-
gimi” igumen
Danieli dhe, së
dyti, çfarë mund
të përbënte “fri-
kën prej turqve”
për të. Kodikët e
identifikuar nga
inventari i se-
ndeve datohen
nga shek. X-XI deri në shek. XIV,
d.m.th. deri në kohën e shkrimit të
kronikës. Epitafi i Gllavenicës
(1373) atë kohë ka qenë vetëm 26-
vjeçar, d.m.th., ka pasur moshën
që ka sot Piramida për ne, ose
moshën që do të kishte statuja e
madhe e Enver Hoxhës. Përveç
kodikëve, sendet e tjera përfshinin
rroba priftërore, një kryq të zbuku-
ruar, me kutinë e vet, pëlhura të
domosdoshme për kryerjen e me-
shës, një temjanicë të bakërt, një
arkë të bakërt “për të ardhurat”
edhe letrat “krisobulë” që përcak-
tonin kufijtë e fshatrave Perondi
dhe Vreshtan. Pra del qartë se kri-
ter përkufizimi i “trashëgimisë” për
Danielin s’ka qenë as vjetërsia, as
materiali dhe as rëndësia e dhuru-
esit të sendeve. Gjithë ato sende,
që igumen Danieli mori me vete,
kanë qenë pjesë e jetës së përdit-
shme të bashkësisë murgjërore dhe
do të lëviznin aty ku edhe vetë ba-
shkësia do të lëvizte. Që të gjitha
sendet ishin për t’u ruajtur së ba-
shku dhe të pashkëputura. Për këtë
arsye shërbenin edhe mallkimet, të
cilat i drejtoheshin “kujtdo, qoftë
sundimtar, prift ose kryeprift, që do
të kujtohet dhe do të dojë të marrë
ndonjë nga sendet”. Pra, këto se-
nde ishin vetë jeta e përditshme,
pjesë e subjektit e igumenit dhe e
bashkësisë që ai kryesonte dhe
pikërisht kjo përbënte “kriter tra-
shëgimie” për Danielin. Prandaj, ai
do t’i ruante ashtu siç do të ruante
edhe veten e tij.
(vijon në numrin e ardhshëm)
TETOR 2013
Kalendari
i Liturgjive Hyjnore,
NËNTOR 2013
1 E Premte † Anargj. Kozma e Da-
mian nga Azia. Oshd. i ri Jakovi
etj. (Vaj e verë.)
2 E Shtunë † Dësh. Akindini, Pigasi
etj. Andoni i Selanikut (ish i Du-
rrësit).
3 E Diel † 5 LLUKAIT. Dësh.
Akepsimai, Josifi, Aithalai në Persi.
8 E Premte † Kryeengjëjt Mihail e
Gavriil dhe Fuqitë e Patrup. (Vaj e
verë.)
9 E Shtunë † Nektari i Pentapojës.
Dësh. Onisifori, Porfiri. Oshg.
Theoktista.
10 E Diel † 8 LLUKAIT. Ap. Olim-
pai, Herodioni, Sosipatri, Terti,
Erasti.
11 E Hënë † Dësh. Minai, Viktori,
Vicenti, Stefanidha. Theodhor
studiti.
13 E Mërkurë † Joan Gojarti i Kon/
pojës. Oshd. i ri Damaskini. (Vaj e
verë.)
14 E Enjte † Ap. Filipi. Grigor Palla-
mai. Dësh. i ri Konstandini.
15 E Premte Dësh. Guria, Samonai,
Avivi. Pais Velickofski. (Fillon
Kreshma.)
16 E Shtunë † Ap. e Ungjillor
Mateu. Dëshg. Ifigjenia. Fulviani
në Etiopi. (Vaj, verë e peshk.)
17 E Diel † 9 LLUKAIT. Grigori i
Neoqesarisë. Genadi i Kon/pojës.
(Vaj, verë e peshk.)
18 E Hënë # Dësh. Platoni, Ro-
mani. Dësh. i ri Anastasi.
19 E Martë Pr. Abdiu. Dësh. Var-
laami, Iliodhori. Filareti i Moskës.
(Vaj, verë e peshk.)
21 E Enjte † Hyrja në tempull e
Hyjlindëses Mari. Osh. Sozomeni.
(Vaj, verë e peshk.)
23 E Shtunë † Amfiloki i Ikonisë.
Grigori i Akragandisë. Aleksandër
Nevski. (Vaj, verë e peshk.)
24 E Diel † 13 LLUKAIT. Hierod.
Klementi i Romës. Petro i
Aleksandrisë. (Vaj, verë e peshk.)
25 E Hënë † Mbyllja e Hyrjes.
Dëshmg. Ekaterina. Dësh. Mërkuri.
(Vaj, verë e peshk.)
26 E Martë Osh. Alip stiliti, Sti-
lian paflagoni, Nikoni “pendohuni”.
(Vaj, verë e peshk.)
28 E Enjte Omol. Stefani i ri.
Dësh. Irinarku, Komasi, Etimasi etj.
(Vaj, verë e peshk.)
30 E Shtunë † Ap. Andrea, i parë-
thirruri. Frumenti i Etiopisë. (Vaj,
verë e peshk.)
TETOR 2013
Evro, Greqi
Festohet 20-vjetori i Lidhjes Rinore Orthodhokse të Ballkanit
Në Evro, Greqi, nga 3-6 tetor
2013, në mjediset e kampeve ri-
nore të Makrit, me bekimin dhe mik-
pritjen e Mitropolitit të Aleksandro-
polit, z. Anthimo, u zhvillua një akti-
vitet festiv me rastin e 20-vjetorit
të Lidhjes Rinore Orthodhokse të
Ballkanit, BOYA (Balkan Orthodox
Youth Association).
Qëllimi kryesor i Balkan Ortho-
dox Youth Association është forci-
mi dhe zhvillimi i marrëdhënieve të
të rinjve orthodhoksë, si dhe nxitja
e bashkëpunimit mes Kishave mo-
tra të Ballkanit, nëpërmjet lëvizjeve
rinore, duke u bazuar në besimin
orthodhoks dhe në traditën e saj.
Në këtë aktivitet morën pjesë
rreth 50 të rinj, përfaqësues të rini-
ve orthodhokse, që vinin nga të gji-
tha vendet e Ballkanit, duke për-
fshirë edhe 4 përfaqësues të Lidhjes
Rinore “Bij të Dritës” nga vendi ynë.
Tema e takimit ishte: “Që të gjithë
të jemi një”, varg i shkëputur nga
Ungjilli sipas Joanit.
Këto aktivitete organizohen me
bekimin e drejtuesve kishtarë, të
cilët duan dhe urojnë që të rinjtë,
në moshë relativisht të re, nxënës
apo studentë të formuar, të bëhen
Selanik,
Patriarku
Ekumenik
Vartholomeu
përuroi
ekspozitën
me ikona
kushtuar
Shën
Mamasit,
i cili është
nderuar për
17 shekuj
veçanërisht
në zonën e
Mesdheut.
NGJALLJA
(BOYA-Balkan Orthodox Youth Association)
pjesë e programeve të tilla, në më-
nyrë që të krijohen lidhje dhe shkë-
mbime përvoje midis të rinjve
orthodhoksë.
Në këto takime përveç anës fe-
tare, kultivohet dhe fuqizohet miqë-
sia dhe harmonia ndërmjet shteteve
fqinje të Ballkanit.
Veprimtaria filloi me njohjen
ndërmjet të rinjve pjesëmarrës dhe
me një referat rreth temës, i cili u
mbajt nga atë Kostandin Vleci,
sekretari rajonal për Selanikun.
Në ditën e parë ishte i pranishëm
Mitropoliti i Aleksandropolit, Imzot
Anthimo, i cili u uroi mirëseardhjen
pjesëmarrësve dhe u shpreh se ishte
kënaqësi e madhe që ky aktivitet i
rëndësishëm të organizohej në
mitropolinë e tij. “Ne orthodhoksët
kudo në botë jemi një trup i vetëm,
dhe kufijtë nuk duhet të përbëjnë
ndarjen ndërmjet nesh. Kështu do
të mbetemi gjithnjë të bashkuar me
Krishtin, pikërisht ashtu si Ai vetë
donte dhe uroi...”, - u shpreh ai.
11
Vijuan më pas përshëndetjet dhe
shfaqjet e përgatitura nga çdo vend
përfaqësues, për të ndarë me të rinjtë
e tjerë eksperiencat e viteve të kalua-
ra në lidhje me aktivitete të tilla të
ngjashme nga vendet ku ata vinin.
Dita e dytë vijoi me vizita dhe ek-
skursione në vendet turistike dhe
në manastiret e dioqezës. Progra-
mi përmbante vizita të bukura dhe
të organizuara mirë për të rinjtë. Pje-
sëmarrësit vizituan 2 manastire, Kos-
mosotira dhe Portaitisa, ku nderuan
dhe lipsanet e shenjtorëve, vizituan
kisha të ndryshme, qendra kulturore
të zonave të afërta dhe Parkun Ko-
mbëtar “Delta Evru”, i cili njihet si
një nga vendet më turistike të Thra-
kës për faunën dhe florën shumë
të pasur etj. Ky park renditet i dyti
në Mesdhe për nga rëndësia e tij.
Dita e tretë e veprimtarisë, 6 tetor,
ishte e diel. Të rinjtë shkuan në ma-
nastirin “Fjetja e Hyjlindëses”, ku
morën pjesë në Liturgjinë Hyjnore.
Ky qe dhe aktiviteti i fundit, pas të
cilit pjesëmarrësit u larguan drejt
vendeve të tyre, të pasuruar me një
përvojë të re të bukur.
Joan Meni
NGJALLJA
Organ i Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë
Themelues:
Kryepiskopi Anastas
Del nën kujdesin
e Këshillit Botues
Kryeredaktor: Thoma Dhima
Adresa:
Kryepiskopata Orthodhokse,
Rruga e Kavajës, Nr. 151
Tiranë
Tel: (04) 2234 117, 2235 095.
Fax: 2232 109
Shtypur
në shtypshkronjën “Ngjallja”
12
Nish
Kremtime madhështore nga Kishat Orthodhokse
për 1700-vjetorin e Ediktit të Milanos
- Mori pjesë edhe Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, e përfaqësuar nga Kryepiskopi Anastas -
Me një sërë kremtimesh të or-
ganizuara nga Patriarkana e Serbi-
së, kulmuan festimet për 1700-vje-
torin e shpalljes së Ediktit të Mila-
nos (313). Me këtë rast u organizu-
an një sërë festimesh panagjirike
panorthodhokse në Beograd, në
Nish dhe në Podgoricë, në datat 5-
7 tetor 2013.
Merrnin pjesë Patriarku Eku-
menik, Tërëshenjtëria e Tij, Vartho-
lomeu, Patriarku i Jerusalemit, Fort-
lumturia e Tij z. Theofil, Patriarku
i Moskës, Fortlumturia e Tij z. Kirill,
Kryepiskopi i Qipros, Fortlumturia
e Tij z. Krisostom, Kryepiskopi i
Athinës, Fortlumturia e Tij z. Jero-
nim, Kryepiskopi i Varshavës, Fort-
lumturia e Tij z. Sava, Kryepiskopi
i Tiranës, Fortlumturia e Tij, z.
Anastas dhe një numër i madh hie-
rarkësh, përfaqësues të Patriarka-
nave dhe Kishave Autoqefale nga
e gjithë bota orthodhokse, përfaqë-
sues të lartë nga Selia e Shenjtë e
Vatikanit, të Kishave të tjera të
krishtera, nga Këshilli i Botëror dhe
Evropian i Kishave, Kryemyftiu i
Serbisë, nga trupat diplomatikë të
Serbisë dhe Malit të Zi etj.
NGJALLJA
Delegacioni i Kishës Orthodho-
kse Autoqefale të Shqipërisë përbë-
hej nga Kryepiskopi i Tiranës, Du-
rrësit dhe i Gjithë Shqipërisë, Fort-
lumturia e Tij, z. Anastas, Episkopi
i Bylisit z. Asti dhe atë Anastas Bendo.
Në Beograd festimet filluan të
shtunën më 5 tetor, me Dhoksolo-
gjinë panagjirike në kishën kate-
drale të Kryeengjëllit Mihail, me
pjesëmarrjen e shumtë të besimta-
rëve brenda e jashtë saj. Më pas
programi vazhdoi me audiencën në
Patriarkanë me Patriarkun e Serbi-
së, Fortlumturinë e Tij z. Irine, më
pas me audiencën dhe drekën me
Presidentin e Republikës së Ser-
bisë, z. Tomislav Nikoliç.
Të nesërmen datë 6 tetor, ditën
e diel, në kishën e re të Shën Kon-
standinit dhe Elenës në Nish (në
vendlindjen e perandorit Konsta-
ndin), në praninë e mijëra besimta-
rëve, klerikë e laikë, u krye solem-
nisht Liturgjia Hyjnore me pjesë-
marrjen e të gjithë hierarkëve.
Merrnin pjesë të gjithë autoritetet
shtetërore të Republikës së Serbi-
TETOR 2013
së. Në fund Patriarku i Serbisë u
ndau të gjithë primatëve dhe për-
faqësive të Kishave Orthodhokse
medaljen “Perandori Konstandin”,
medalja më e lartë e Kishës së
Serbisë, akorduar nga Sinodi i
Shenjtë i Kishës së Serbisë për kë-
të jubile.
Të hënën në datën 7 tetor, në
Podgoricë të Malit të Zi, në kishën
e re të sapopërfunduar të Ngjalljes
së Krishtit, u krye Shërbesa e Shenj-
tërimit të saj bashkë me Liturgjinë
Hyjnore, me pjesëmarrjen e mijëra
besimtarëve. Merrnin pjesë të gji-
thë autoritetet shtetërore të vendit.
Më pas programi vazhdoi me audi-
encën me Presidentin dhe Kryemi-
nistrin e Republikës së Malit të Zi.
Është për t’u theksuar fakti se
ishte hera e parë që u dëgjuan në
shqip thirrjet liturgjike kryepriftë-
rore në këto tri kisha katedrale, nga
ana e Kryepiskopit Anastas.
Në fotot: Lart - Çast nga Liturgjia
Hyjnore panagjirike në Nish.
Poshtë - Kryqi i formuar me drita nga
besimtarët në kuadrin e kremtimeve.