NËNTOR 2013 NGJALLJA 1

NGJALLJA
Nr. 11 (251) Viti XX i botimit NËNTOR 2013 Çmimi 20 lekë

Zhvilloi punimet Asambleja e 9-të Botërore e organizatës “Fetë për paqen”

Liderët fetarë botërorë “Mirëpresin tjetrin”

- “Fetë për Paqen” është organizata më e madhe ndërfetare e botës, ku marrin pjesë të gjitha komunitetet
më të mëdha fetare dhe ka si synim promovimin dhe arritjen e paqes -
Nga 20-22 nëntor në Vjenë-Austri, u mblodh të rinjve etj. Asambleja përfshin udhëheqës Që nga viti 1970, asambletë e “Fetë për Paqen”,
Asambleja e 9-të Botërore e organizatës “Fetë fetarë të Krishterë, Myslimanë, Budistë, Indu- kanë trajtuar kërcënime të përbashkëta kundër
për Paqen”. Aty u takuan 600 liderë fetarë, në istë, Hebrej, Sikh, Shinto, Bahai, Jain, Zoro- Paqes dhe për përparimin e bashkëpunimit ndër-
përfaqësim të traditave fetare tradicionale nga astrianë etj. fetar. Edhe në këtë Asamble u kërkuan rrugët
çdo rajon i botës, për të folur mbi armiqësinë Në deklaratën e tij Dr. William Vendley, Se- nëpërmjet të cilave komunitet fetare do të “mirë-
në rritje për “tjetrin” në të gjithë globin. “Fetë kretar i Përgjithshëm i “Fetë për Paqen”, thek- presin tjetrin”, duke punuar për ngritjen e dinji-
për Paqen” është organizata më e madhe ndër- soi: “Secila nga fetë tona të ndryshme i bën thirrje tetit njerëzor, për një mirëqenie për të gjithë dhe
fetare e botës, ku marrin pjesë të gjitha komuni- besimtarëve të “Mirëpresin tjetrin”, të ndry- një nocion më të fuqishëm të qytetarisë.
tetet më të mëdha fetare dhe ka si synim pro- shmin. Kjo Asamble është një mundësi për shumë Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë
movimin dhe arritjen e paqes. komunitete të ndryshme fetare që të punojnë është anëtare e “Fetë për Paqen” dhe që nga
Delegatët e Asamblesë vijnë nga rrjeti i kë- së bashku për të trajtuar problemin e mospra- asambleja e kaluar, Kryepiskopi Anastas është
shillave dhe grupeve ndërfetare të “Fetë për nimit ndaj “të tjerëve”, problem ky në rritje, që President Nderi i saj. Shprehje e bashkëpunimit
paqen”, në 90 vende të ndryshme, nga 5 këshilla merr formën e intolerancës dhe shpesh edhe të në kuadrin e kësaj organizate është edhe krijimi
ndërrajonalë, rrjetet ndërfetare të grave dhe të dhunës.” e funksionimi i Këshillit Ndërfetar të Shqipërisë.

“Zot i jetës, na drejto në drejtësi edhe paqe”

- U zhvillua Asambleja e 10-të e Këshillit Botëror të Kishave në Busan, Koreja e Jugut -
Nga data 30 tetor - 8 nëntor, u
zhvillua Asambleja e 10-të e Për-
gjithshme e Këshillit Botëror të
Kishave (WCC). Këtë herë ajo
ishte caktuar të mblidhej në qytetin
Busan të Koresë së Jugut. Tema
qendrore e asamblesë ishte: “Zot i
jetës, na drejto në drejtësi edhe
paqe”. Të gjitha punimet e Asa-
mblesë bazoheshin pikërisht në
këto koncepte - të drejtësisë dhe të
paqes. Një arsye e rëndësishme pse
u vendos që ajo të zhvillonte puni-
met e saj në atë vend, ishte edhe
përpjekja për paqen dhe të jetuarit
në harmoni së bashku, e cila është
një çështje parësore për popullin e
Koreve, që prej vitesh jeton i nda-
rë. Një vend të veçantë zuri edhe
shprehja e shqetësimit për praninë
dhe sigurinë e të krishterëve në
Lindjen e Mesme.
Ne hapjen e asamblesë u dha
edhe një video përshëndetëse e Pa-
triarkut Ekumenik, Vartholomeu I,
që bekoi punimet dhe u uroi suk-
sese pjesëmarrësve. “Le të jetë ta-
kimi juaj në Busan një burim rino-
vimi për Kishat tona dhe në “jetën
tonë të përbashkët në besim, shpre-
së dhe dashuri”, tha ai.
Numri i pjesëmarrësve në këtë
aktivitet madhështor, që zhvillohet
1 herë në 7 vjet, arrinte deri në 5.000,
duke përfshirë edhe pjesëtarët e ki-
shave koreane. Bota orthodhokse
përfaqësohej nga delegacione të
shteteve të ndryshme, nga episko-
pë, laikë, të rinj etj. Kishte një përfa-
qësim të gjerë të Kishave orthodho-
kse, mes të cilëve edhe përfaqësues
nga Kisha jonë, me në krye Episko-
pin e Apollonisë, Hirësi Nikollën.
Asambleja shqyrtoi punën e
KBK , mbi bazën e raportit “Besimi
që jep drejtësi: Rrugëtimi i WCC
nga Porto Alegre në Busan”. Për-
veç pjesës kryesore, që lidhej me
punën e asamblesë për drejtësinë,
paqen, misionin dhe dëshminë e
krishterë, u krijua mundësia në
grupe të vogla për të reflektuar dhe
studiuar pasazhe biblike, të di-
skutohej për sfidat e botës së
sotme etj.
Po ashtu, u vizituan edhe komu-
nitete orthodhokse në Seul edhe
Busan dhe u mësua për kulturën
dhe traditat e këtij populli.
Këshilli Botëror i Kishave është
një organizatë e krishterë mbarëbo-
tërore, që përpiqet të luajë një rol
të rëndësishëm në ruajtjen e paqes,
të të drejtave të njeriut, në dialogun
mes të krishterëve, edhe sidomos
në dialogun e të krishterëve me bo-
tën. Në të ka përfaqësues nga më
shumë se 110 vende. Janë anëtarë
rreth 345 kisha, duke përfshirë Ki-
shat orthodhokse, anglikane, bapti-
ste, luteriane, metodiste, presbi-
teriane, të reformuara etj.
Gabriela Dalipi
2 NGJALLJA NËNTOR 2013

KËSHILLI NDËRFETAR I SHQIPËRISË –

INTER-RELIGIOUS COUNCIL OF ALBANIA

Tiranë, më 14 nëntor 2013

DEKLARATË PËR SHTYP
Këshilli Ndërfetar i Shqipërisë, (Komuniteti Musliman i Shqipërisë,
Kisha Orthodhokse Autoqefale e Shqipërisë, Kisha Katolike e Shqi-
përisë dhe Kryegjyshata Botërore Bektashiane), si dhe Vëllazëria
Ungjillore e Shqipërisë, jemi duke ndjekur me shumë shqetësim
zhvillimet e fundit politike dhe shoqërore, të cilat po marrin një karakter
gjithnjë e më popullor, në lidhje me importin dhe shkatërrimin e armëve
kimike siriane në Shqipëri. Në lidhje me këtë çështje do të donim t’ju
bashkoheshim këtyre shqetësimeve, duke parë rrezikun dhe përmasat
që përmban një çështje e tillë.
Vendin tonë Zoti e ka bekuar me shumë pasuri dhe burime natyrore,
por ai prej vitesh po vuan nga trajtimi dhe shfrytëzimi i pakriter që po
i bëhet, duke çuar në shkatërrimin e sipërfaqeve të tëra pyjore dhe
kullotave, si dhe në ndotjen e tokës, ujërave dhe ajrit. Deri më tani
është bërë shumë pak për të ndalur këtë katastrofë natyrore, ndërkohë
që ndërgjegjësimi qytetar mbi këto çështje lë shumë për të dëshiruar.
Kësaj situate të trishtë i shtohet edhe ngjarja tragjike e shpërthimit të
fabrikës së demontimit të armatimeve ushtarake në fshatin Gërdec,
shumë pranë kryeqytetit të vendit.
Jemi të mendimit se vendi ynë është shumë larg diskutimit dhe për
më tepër realizmit të një ndërmarrjeje të tillë, si ai i depozitimit dhe
shkatërrimit të armëve kimike këtu, ku siç duket, jo vetëm që shtetit i
mungojnë kapacitetet e nevojshme për një sipërmarrje të tillë, por
gjithashtu një gjë e tillë mund të përbënte një precedent shumë të keq
në të ardhmen që vendi ynë të kthehej në një “depo” të mbeturinave
dhe plehrave të rrezikshme.
Për këto arsye dhe të tjera që janë shprehur këto ditë me të drejtë
nga shoqëria civile, i kërkojmë shtetit shqiptar, politikanëve dhe
autoriteteve të vendit që të refuzojnë absolutisht, tani e tutje, pranimin
e armëve kimike dhe shkatërrimin e tyre në vendin tonë, si dhe të
angazhohemi të gjithë së bashku në ndërgjegjësimin dhe ruajtjen e
shtëpisë sonë të përbashkët, Shqipërisë.

“Udhëtimi im në Mbretërinë e Perëndisë”

Gjatë korrikut dhe në vazhdim,
në dy javët e para të shtatorit, në eno-
ritë e Kryepiskopatës u zhvilluan
pesë kampe ditore (në Shtërmen,
Shën Vlash, Rrushkull, Durrës dhe
Kavajë). Tema e tyre e përbashkët
ishte “Udhëtimi im në Mbretërinë
e Perëndisë”, duke u synuar të
shpjegohej se si është Mbretëria e
Perëndisë nga vizioni dhe profecia
e Isaias në Dhiatën e Vjetër dhe nga
Paravolitë e Mbretërisë në Ungjillin
sipas Mateut.
Duhet veçuar fakti se të gjithë
studentët e programit të Edukimit
të Krishterë, të Akademisë Teolo-
gjike, të cilët, me mbështetjen e Hi-
rësi Nikollës, realizuan temat, zhvi-
lluan në mjediset e saj një workshop
paraprak për mësimdhënien me fë-
mijët. Kjo edhe sepse synim i zhvi-
llimit të kampeve ishte përmirësimi
i aftësive të mësimdhënies së stu-
dentëve të theologjisë, në mënyrë
që të punonin me strategji të ndry-
shme dhe metoda mësimdhënieje.
Çdo ditë të programit të kampe-
ve fëmijët mësuan një paravoli
rreth Mbretërisë së Perëndisë:
Mbjellësi dhe Fara, Djali Plangpri-
shës, Shërbëtori i Pamëshirshëm
dhe i Pasuri dhe Llazari. Studentët
dhe fëmijët dhanë edhe shfaqje me
temat e paravolive dhe krijuan një
libër dëshmish për përvojat e tyre
në kamp: histori, këngë, lutje etj.
Me ndihmën e atë Irineut në El-
basan, studentja Kostandina Rrasa,
organizoi një kamp në Shtërmen,
në kishën e Shën Dhimitrit, ku mo-
rën pjesë 30 fëmijë, të cilët ishin pje-
së e programit të katekizmit gjatë
vitit shkollor.
Në Kavajë, nga 2-9 shtator, u
organizua një kamp ditor me 36
fëmijë. Për këtë u siguruan gjithë
materialet e nevojshme për mbarë-
vajtjen e tij. Gjithashtu, më 8 shtator,
u zhvillua në ekskursionin ku morën
pjesë dhe në Liturgjinë Hyjnore në
Manastirin e Ardenicës.
Gjithashtu, nga 10-15 shtator, stu-
dentët drejtuan edhe tri kampe të
tjera: në Shën Vlash me 44 fëmijë,
në Rrushkull me 47 fëmijë dhe në
Durrës me 26 fëmijë.
Këtë vit në Durrës, Shën Vlash
dhe në Rrushkull fëmijët u ftuan të
vinin para kishës pas Liturgjisë
Hyjnore, të dielën ose të shtunën
dhe të këndonin tri këngë që ata
kishin mësuar përgjatë kampit. Ata
kënduan “O Zot, shpëtoje popullin
Tënd” (nga festa e Kryqit të Nde-
ruar), “Kërkoni së pari Mbretërinë
e Zotit”, dhe një këngë tjetër që ata
e zgjidhnin vetë. Zërat e tyre të gë-
zueshëm ngrinin lart zemrat e çdo-
njërit që ishte i pranishëm në kishë.
Grupet e programit të katekizmit
dhe grupet e të rinjve ku japin më-
sim studentët e Akademisë Teolo-
gjike, rifilluan programet më 28
tetor dhe do të vazhdojnë deri në
fillim të qershorit 2014, në Durrës,
Kavajë, Rrushkull, Shën Vlash,
Shtërmen, Divjakë, Berat, Mëtish,
Sukth, Rrethgreth, Këmishtaj, Jubë
dhe Tiranë.
Anastasia Pamela Barksdale
Drejtuese e punës në terren dhe
e Edukimit të Krishterë
NËNTOR 2013 NGJALLJA 3

Mësuesit kosovarë dhe shqiptarë marrin pjesë në trajnimin me temë:

“Teoria e inteligjencave të shumëfishta dhe aplikimi i saj

në mësimdhënie dhe mësim-marrje”
Bashkëpunimi i krijuar midis të rinjve ortho-
dhoksë shqiptarë dhe të rinjve kosovarë, të cilët
erdhën në Shqipëri gjatë vitit 1999 ka ndjekur
një traditë të veçantë përgjatë viteve. Përveç
kampeve me natyrë edukative dhe argëtuese
me fëmijët e familjeve kosovare është realizuar
edhe një bashkëpunim i ngushtë me mësuesit e
gjashtë prej shkollave ku zhvillohen këto kampe.
Ata kanë pasur mundësinë që çdo vit të jenë
pjesë e një trajnim mbi mësimdhënien bashkë-
kohore të fëmijëve.
Tashmë është viti i gjashtë që mësues të shko-
llave 9-vjeçare të komunës së Malishevës vijnë
në Shqipëri, që të marrin pjesë në një trajnim
mbi mësimdhënien bashkëkohore të fëmijëve.
Ky trajnim zhvillohet me bekimin dhe mbështe-
tjen e Kryepiskopit Anastas. Këta arsimtarë u ja-
pin mësim fëmijëve të shkollave 9-vjeçare të kë-
saj komune, në të cilën Kisha Orthodhokse Auto-
qefale e Shqipërisë zhvillon çdo verë kampe për Kishës, ku folës ishin dr. Kathy Koch (përmes cisë. Ata dëgjuan se kisha e Shën Vlashit ishte
fëmijët. videos) e Nathan Hoppe. institucioni i parë fetar që u shemb me urdhër
Këtë vit trajnimi u zhvillua nga 8-10 nëntor Dy ditët e para të trajnimit u zhvilluan në Tira- të qeverisë komuniste. Miqtë pritën me shumë
2013, me temë “Teoria e inteligjencave të shumë- në, ndërsa dita e fundit u zhvillua në formën e interes informacionet që morën dhe u befasuan
fishta dhe aplikimi i saj në mësimdhënie dhe një ekskursioni në Durrës. Ndalesën e parë për nga mjediset e krijuara..
mësim-marrje”. Në këtë trajnim merrnin pjesë në Durrës arsimtarët e bënë në Manastirin e Pjesëmarrësit ishin të ftuar të vizitonin Shtë-
25 mësues nga gjashtë shkollat e komunës së Shën Vlashit, ku aty u pritën nga z. Dhimitër pinë Orthodhokse të Fëmijëve “Shpresa”. Në
Malishevës në Kosovë dhe 7 mësues nga Shqi- Qosja i cili u shpjegoi për infrastrukturën e këtij të jetojnë fëmijë që vijnë nga familje me proble-
përia. Mësuesit nga Shqipëria ishin pjesë e kampe- manastiri. Pjesëmarrësit dëgjuan historinë e ki- me të ndryshme sociale dhe ekonomike. Kisha
ve verore në Kosovë përgjatë verës. Ky trajnim shës së manastirit para dhe pas komunizmit dhe Orthodhokse kujdeset për rritjen dhe edukimin
u organizua nga Zyra Qendrore e Fëmijëve e ringritjen e këtij manastiri në vitet e demokra- e tyre. Fëmijët dhanë një minikoncert para të
pranishmëve dhe mësuesit ishin të gjithë me lot
në sy ndërsa shikonin dhe dëgjonin zërat e bukur
Me www.orthodoxalbania.org
të këtyre fëmijëve. Arsimtarët vizituan gjitha-
do të gjeni në internet Kishën Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë shtu edhe bibliotekën e pasur të Akademisë Teo-
logjike. Më pas të gjithë drekuan në mensën e
Kisha jonë Orthodhokse me faqen e saj akademisë dhe u rikthyen në Kosovë.
zyrtare përpiqet të përcjellë mesazhin dhe Drejtori i shkollës 9-vjeçare “Naim Frashëri”,
informacionin e saj edhe në internet. Izet Shala, mësuesi i shkollës “17 Shkurti”
Rexhep Begaj dhe mësuesi i shkollës “Naim
Ajo i njeh vizitorët e saj me: Frashëri” Agim Telaku, u shprehën në emër të
- besimin e krishterë orthodhoks, të gjithë pjesëmarrësve, se ky trajnim ishte një
- organizimin dhe veprimtarinë e mundësi shumë e mirë për t’u rritur në dije dhe
strukturave për të përsëritur edhe një herë fort në mendjen
institucionale, tonë aftësitë e shumta të fëmijëve me të cilët ne
punojmë. Ata i ishin mirënjohës Kishës Ortho-
- lajmet më të fundit, - botimet kishtare etj. dhokse Autoqefale të Shqipërisë dhe Kryepi-
- arsimin, edukimin dhe shërbimin social Teksti këtu ndërthuret me fotografi, mesazh skopit Anastas për këtë mundësi të krijuar. Ata
e kulturor që ofron në shoqëri, zanor, muzikor e filmik. nuk lanë pa përmendur edhe faktin se janë nisur
- ndërtimin dhe restaurimin e kishave dhe Këtë informacion do ta gjeni në tri gjuhë: shqip, nga Malisheva me shumë përshëndetje nga
manastireve, fëmijët dhe prindërit e tyre për të gjithë mësuesit
anglisht e greqisht.
shqiptarë dhe të rinjtë, që çdo vit zhvillojnë
Shihemi, lexohemi e dëgjohemi në moment dhe kudo në të gjithë globin me kampet e fëmijëve në Kosovë.
www.orthodoxalbania.org Ana Meni
4 NGJALLJA NËNTOR 2013

Doli në qarkullim libri

“Pjesë të zgjedhura nga kryeveprat e Shën Joan Gojartit”
Joan Gojarti dhe vepra e tij ve mblidheshin në kishë edhe judenj e idhujtarë,
për të dëgjuar nga goja e oratorit të ri parimet e
S’ka qenë nga ata persona që kaluan e që
doktrinës së krishterë, predikuar prej tij me aq
ndritën për një kohë të shkurtër në horizontin e
forcë e me aq zotësi.
Kishës së Krishterë. Përkundrazi, ka qenë dhe
është nga ata yjet e mëdhenj që shkëlqejnë pa Në një kohë të shkurtër emri i tij kapërceu
pushim në qiellin shpirtëror e që lëshojnë një kufijtë e Antiokisë e të rretheve të saj dhe arriti
shkëlqim e një dritë aq të fortë, sa kjo të mundë gjer në kryeqytetin e shtetit bizantin. Këtu, pas
të arrijë dhe gjer në kohët më të largëta, duke vdekjes së episkopit të Konstandinopojës, Nek-
thyer e dërrmuar pengesat e kohës së tërëfuqi- tarit, u thirr Joani dhe zuri vendin e tij, i përkrahur
shme dhe duke çarë me triumf mjegullën e de- sidomos nga Eutropi, që atëherë ishte ministër
ndur që lëshojnë smira e ligësitë e tjera… Shta- me fuqi e me influencë të madhe. Edhe këtu
tëmbëdhjetë shekuj kanë shkuar që kur u shfaq vazhdoi veprimtarinë e tij po me atë guxim e
Gojarti në këtë botë. Shtatëmbëdhjetë shekuj! fuqi; kritikonte plagët shoqërore të asaj kohe
Megjithëkëtë, fjalët e tij që elektrizonin dikur dhe veset, sidomos të klasës aristokrate të krye-
shpresëtarët e Antiokisë dhe të Konstandino- qytetit, duke mos i kursyer shigjetat e tij as ku-
pojës, vazhdojnë të jenë të freskëta edhe sot e ndër njerëzve të oborrit, as kundër vetë mbretë-
kësaj dite dhe tingulli i tyre ka arritur gjer sot po reshës. Për këtë arsye shkaktoi një zemërim e
me atë fuqi që kishte në kohën kur dilte nga një urrejtje të madhe në klasën e të fuqishmëve,
goja e oratorit të madh… të cilët, duke pasur përkrahjen e oborrit, u vër-
sulën kundër episkopit, e rrëzuan atë nga froni
Lindi në Antioki rreth vitit 344. I ati, Sekundi, dhe e internuan larg kryeqytetit, së pari në Kuku-
u shqua si oficer i ushtrisë së Lindjes dhe e so të Kapadokisë e më pas në kështjellën Piti-
ëma, Anthusa, ishte, siç u provua më vonë, një undë, anës Detit të Zi. Po Joani, para se të vinte
për një kohë të shkurtër si avokat në gjykatoren
grua e një nënë e përsosur. Ishte i mitur kur i këtu, ndërroi jetë rrugës më 407, për shkak të
e Antiokisë. Mirëpo hoqi dorë shpejt nga kjo
vdiq i ati, dhe edukimin e tij e mori përsipër e vuajtjeve të mëdha që kaloi në udhëtim e sipër.
punë, se një shpresëtari e zjarrtë e tërhiqte në
ëma, duke e kryer këtë detyrë të shenjtë me Tridhjetë vjet më vonë, me propozim të Patrikut
shërbimin e Kishës, në të cilën hyri pas vdekjes
faqe të bardhë. Më vonë pati si profesor të parë Proklua, lipsani i tij u soll në Konstandinopojë
së të ëmës e pas një përgatitjeje të thellë në
filozofin Andragatid Libanin, sofistin e dëgjuar nga perandori Theodhosi II dhe u vendosën në
Shkrimet e Shenjta, nën mësimet e vlefshme të
të asaj kohe. Ky i fundit madje e kishte çmuar kishën e Apostujve të Shenjtë.
Diodorit, shpjeguesit të thellë të tyre.
zgjuarsinë e Gojartit aq shumë, sa e kishte lënë
Si dhjakon e më vonë si prift në Antioki u Këtë fund pati oratori dhe predikuesi më i
si trashëgimtar e mëkëmbës të tij; e kjo ndoshta
shqua për gojëtarinë e tij të pashoqe; fuqia e madh i Kishës së Krishterë. Ligjëratat e tij të
do të ngjiste, po të mos tërhiqej Joani nga dok-
fjalëve të tij ishte aq e madhe, sa midis dëgjues- shumta - mbi katërqind e pesëdhjetë - ushtronin
trina e krishterimit. Si mbaroi mësimet, punoi
një influencë të madhe te dëgjuesit dhe sillnin
dobi të pakufishme. Prandaj, sa shkruheshin,
menjëherë shpërndaheshin në të katër anët e
Perandorisë Bizantine dhe lexoheshin me një
kënaqësi të veçantë nga të gjitha klasat e sho-
qërisë së asaj kohe, aq e madhe ishte bukuria,
shprehja dhe shija e stilit! Po kjo bukuri e kjo
shije edhe sot e kësaj dite, ndonëse kanë kaluar
shumë shekuj, të tërheq e të habit pa masë. Me
të vërtetë, lexuesi i ligjëratave të Gojartit jo ve-
tëm entuziazmohet nga mendimet e thella të
oratorit, por edhe kënaqet së tepërmi me stilin
e ëmbël dhe me bukurinë e shprehjes, me të
cilën i shfaq këto mendime. Fuqia e fjalës,
zotësia psikologjike dhe figurat oratorike janë
ato që e ngrenë ligjëratën në lartësi madhë-
shtore, që të elektrizon, të lartëson e të shpie
në horizonte e në sfera shpirtërore, ku kundër-
mojnë gjithmonë lulet e pafishkura të virtytit, të
së mirës, të së bukurës…
Me të drejtë, bota e atëhershme i dha titullin
“Gojartë”. Këtë titull edhe shekujt e pastajmë
e pranuan me gëzim, sepse e gjetën krejt me
vend e të drejtë.
Stenda me librat e botuar nga Kisha jonë në panairin e librit. (Marrë nga libri)
NËNTOR 2013 NGJALLJA 5

Si u krye Ringritja e Kishës Orthodhokse Autoqefale

të Shqipërisë (1991-1992)
(vijon nga numri i kaluar, botuar në “Gazeta Shqiptare”
Nga Kryepiskopi i Tiranës, Durrësit të datës 21 dhe 22.10.2013, me titullin origjinal
“Rrëzimi i një sërë akuzave shpifëse”)
dhe i Gjithë Shqipërisë
4. a) Z. Frashëri në pesë shkri-përbën bërthamën e pohimeve të
Prof. Dr. † Anastasi met e tij, ripërtyp vazhdimisht keq- tij. Në pamfletin e tij të pestë, më
Anëtar Nderi i Akademisë së Athinës informimin e tij shpifës rreth anti- quan madje në mënyrë fyese
kanonicitetit të kryepiskopit, që “uzurpator” të fronit arkiepiskopal.

Pamje e kishës
“Ungjillëzimi
i Hyjlindëses”
në Tiranë,
në vitin 1991,
kur
Fortlumturia
e Tij, Anastasi,
erdhi në
Shqipëri më
2 gusht 1992,
aty ku u krye
Fronëzimi,
pas zgjedhjes
si Kryepiskop
më 24 qershor
1992.

7 VARTHOLOMEU, MËSHIRË PERËNDIE

Gjergj Trofeprurësit, me nxitjen dhe lejen e Tërë-
KRYEPISKOPI I KONSTANDINOPOJËS, shenjtërisë së Tij, Zotërisë sonë fort të nderuar dhe
ROMËS SË RE DHE PATRIARK EKUMENIK Dhespotit, Patriarkut Ekumenik z. Vartholome,
pas votimit të bërë me vota kanonike, me thirr-
Meqë Kisha fort e shenjtë Orthodhokse
jen e Shpirtit të Tërëshenjtë për të zgjedhur dhe
Autoqefale e Shqipërisë, për shkak të kushteve
për të shfaqur personin e denjë nga tre kandida-
dhe rrethanave të kohës është pa krye, Froni i
tët e paraqitur, zgjodhëm mitropolitin e Andrusës,
fort i Shenjtë Apostolik dhe Patriarkal Ekumenik,
Anastasin.
në përkujdesjen, të drejtën dhe angazhimin që
ka si detyrë të tijën për të ndihmuar Kishat Për këtë dhe për ta pasur si shenjë të përher-
motra Orthodhokse lokale të ndodhura në ne- shme dhe si dokument permanent, emrat e tyre
vojë dhe në vështirësi, tani merr përsipër përkuj- u shkruan në këtë Kodik të Hirshëm të Kishës
desjen dhe angazhimin për strukturimin kanonik së Madhe të Shenjtë të Krishtit.
dhe organizimin e kësaj Kishe lokale. Në vitin shpëtimtar 1992, në muajin qershor,
Kështu, meqë grigja e krishterë që ka Kryepi- ditën e 24-t.
skopata e Shenjtë e Tiranës, Durrësit dhe Elba- Indiktioni 15
sanit kërkon për ndërtimin e saj, bariun e vet, ne I Halkidonës Ioakimi Mitropolitit të
kryepriftërinjtë që përbëjmë Sinodin e Shenjtë, I Imbrit e Tenedhit Foti Dherkonës)
pas propozimit sinodik dhe paraqitjes së tre ka- I Pergjit Evangjellos I Rodopojës Ieronimi
ndidatëve, të cilët janë më të përshtatshmit për I Iliupojës e Thirës I Prinkiponezit Simeoni
këtë, d.m.th. të të tërëhirshmëve, mitropolitit të Athanasios (kam dhe I Listrës Kalinikos
votën e Mitropolitit të I Tranupojës Gjermanosi
Andrusës, z. Anastas, të Theodhoropolit z. Gjermano Efesës) (kam dhe votën e
dhe të Karpathosit dhe Kasit, z. Ambros, pasi I Filadelfisë Melitoni Mitropolitit të Kolonisë)
zbritëm në Kishën e tërënderuar patriarkale të (kam dhe votën e
martirit të madh të shenjtë dhe të lavdëruar Praktikat e zgjedhjes nga kodiku i Patriarkanës Ekumenike f. 137
6 NGJALLJA NËNTOR 2013

Ai më pyet me mllef: “Ku është ai

akti kanonik me vulën e artë që
të vërtetojë se ai u zgjodh si
Kryepiskop nga një Sinod i
Shenjtë i Kishës shqiptare?
Përse ai nuk e respektoi Kushte-
tutën e shtetit shqiptar, e cila ka
si kusht të detyrueshëm që
Kryepiskopi i KOASH quhet
Kryepiskop legjitim kur emë-
rimin e tij e miraton me dekret
kryetari i shtetit shqiptar, mi-
ratim i cili deri më sot e kësaj
dite nuk është dhënë me de-
kret?”. Përgjigjja është e thjeshtë:
Së pari kur mora përsipër përgje-
gjësinë e ringritjes nga themelet të
Kishës Orthodhokse Autoqefale
të Shqipërisë nuk ekzistonte asnjë
Sinod i Shenjtë i Shqipërisë. Të
gjitha ishin shpërbërë me inici-
Liturgjia e parë Hyjnore në kishën e Shën Thomait, Berat.
ativën e grupimit ateist në të cilin
bënte pjesë edhe z. Frashëri. Së Sinodike për klerin dhe popullin e kana Ekumenike, më 12 qershor z. Frashëri nuk ka njohuri për një
dyti, nuk kërkohet krisovulë për Shqipërisë (shih dok. 8, korrik 1937, pas shpalljes së Autoqe- tekst të qartë, siç është Kushtetu-
zgjedhjen e kryepiskopit. Doku- 1992, e cila jepet në origjinal dhe falisë. Së treti, Kushtetuta në fuqi ta e vendit të tij, çdokush e kupton
mentet zyrtare të zgjedhjes ruhen e përkthyer. U botua për herë të e Shqipërisë, e vitit 1998, nuk se sa mosnjohje, akoma edhe më
në kodikët e Patriarkanës Ekume- parë, e përkthyer në gazetën përmban asnjë “kusht të detyrue- të madhe, ka për të Drejtën Ka-
nike (shih dok. 7). Në Shqipëri u “Ngjallja” 1992). Një letër e ngja- shëm” të njohjes së kryepiskopit nonike të Kishës, që është diçka
dërgua një letër Patriarkale dhe shme është dërguar nga Patriar- me dekret presidencial. Pra, kur më komplekse dhe që është kri-

88
NËNTOR 2013 NGJALLJA 7

juar në vende të ndryshme, në adhuruese, dhe “emërimin” me përgjigjet tona (shih Gazeta Shqip- Shqipërinë dhe konstatova shpër-
vazhdën e shumë shekujve. zgjedhjen zyrtare nga Patriarkana tare 31.10.2010 dhe 5.12.2010), bërjen e plotë të Kishës Orthodho-
Ekumenike (shih dok. 7). por z. Frashëri i anashkalon dhe kse. Sigurisht, që nuk kishte asnjë
Z. Frashëri me stil populist
ripërtyp në mënyrë fragmentare fron kryepiskopal për t’u ngjitur,
shtrembëron të vërtetën dhe një b) Nëse kjo çështje do të ki- por ishte vetëm një stol i thyer plot
versionet e tij të pabazuara, duke u
herë tjetër duke shkruar: “Ju lu- shte lidhje vetëm me mua, nuk do
përpjekur, me mënyrën e vet, të me gozhda, që kishte lënë perse-
tem, miq të dashur, shikoni për- të kisha dhënë përgjigje. Por këto
shkruajë historinë e Kishës Ortho- kutimi ateist. Si ekzark Patriarkal
sëri hilenë e kryepiskopit. Ndër- shpifje fyese, që i përsërit me aq u përpoqa të kërkoj persona të
dhokse Autoqefale të Shqipërisë.
sa më parë thoshte se kryepe- shumë inat, cenojnë Patriarkanën përshtatshëm me shtetësi shqip-
shkop e zgjodhi Asambleja ki- Ekumenike, Kishën Orthodhokse Kur pranova përgjegjësinë e tare, për t’u dorëzuar kryepiskop.
shtare në Tiranë më 2 gusht, tani Autoqefale të Shqipërisë, theolo- ringritjes së Kishës Orthodhokse Por, për fat të keq, kjo rezultoi se
na del se e paska emëruar krye- gët orthodhoksë dhe në përgji- Autoqefale të Shqipërisë, krejtë- ishte e pamundur. Të gjithë dhe të
peshkop patriku i Stambollit më thësi, autoritetin e mbarë Ortho- sisht të shpërbërë, isha tashmë gjitha faktet mëshonin në një
24 qershor 1992...”. Kurrë nuk dhoksisë në botë. Për të pasur mitropolit, profesor i historisë së mendje, se rimëkëmbja e Kishës
kam shkruar diçka të tillë. Shkri- provat e plota të tezave tona, jam feve në Universitetin e Athinës (me Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
met e mia i disponon çdokush (shih i detyruar, për hir të lexuesve studime pasuniversitare në Fetaro- përisë, mbështetur në kapacitetet
datat e përmendura më lart te objektivë të gazetës, të parashtroj logji në Hamburg dhe Marburg të e saj të brendshme, ishte diçka e
Gazeta Shqiptare). Z. Frashëri, për herë të fundit faktet, disi në Gjermanisë). Njëkohësisht, isha paarritshme. Po bëhesha gati për
duke mos njohur terminologjinë mënyrë më të zgjeruar, duke i zgjedhur në poste të rëndësishme t’u kthyer në detyrat e mia univer-
kishtare, ngatërron procedurat e shoqëruar me disa dokumente të të organizmave mbarëbotërorë fe- sitare, si edhe në kandidaturën
zgjedhjes me të fronëzimit, “Asa- një rëndësie themeltare. Shumë tarë. Si ekzark patriarkal udhëtova time për Akademinë e Athinës, kur
mblenë” kishtare me Shërbesën nga këto i kemi trajtuar tashmë në për një vit pothuajse në mbarë mijëra besimtarë, pavarësisht

8 VARTHOLOMEU, MËSHIRË PERËNDIE
KRYEPISKOPI I KONSTANDINOPOJËS, ROMËS SË RE
DHE PATRIARK EKUMENIK
Nr. Prot. 936
Priftërinj shpresëtarë, Hieromonakë oshënarë dhe ju të gjithë
klerikë, dhimogjerondë dhe epitropë të nderuar, të parët e vendit dhe
ju të Krishterë të bekuar të Kishës së shenjtë Orthodhokse Autoqefale
të Shqipërisë, bij tonë të dashur më Zotin, hiri dhe paqja e Perëndisë
qoftë mbi ju dhe paçi uratën, bekimin dhe ndjesën nga ana jonë.
U bëhet e ditur gjithë juve se, në vazhdim të kujdesit të Mëmës
sonë të shenjtë, Kishës së Madhe të Krishtit, për ringritjen e Kishës
së shenjtë, martire Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, e cila ka
vuajtur në të kaluarën në mënyrë të tmerrshme, Modestia jonë së
bashku me Sinodin tonë të shenjtë e të Hirshëm, nga dashuria e shumtë
për ju bij të nderuar e të zgjedhur të Patriarkanës Ekumenike e të
Modestisë sonë si edhe nga detyra jonë ndaj jush, proceduam në
zgjedhjen dhe vendosjen në të, të një kryetari të aftë që të mund të
kryejë mirë e plotësisht punën e drejtimit të Kishës dhe të grigjës së
saj sipas Krishtit.
Me vota, pra, kanonike, që u bënë në Kishën tonë patriarkale të nderuar
të Dëshmorit të Madh, të lavdëruar e Trofeprurës Shën Gjergj, sipas
udhëzimeve dhe lejes sonë patriarkale, nga Sinodi ynë i shenjtë dhe i
hirshëm, u procedua me thirrjen e Shpirtit të Tërëshenjtë dhe
kryeveprues, në zgjedhjen dhe miratimin e personit më të denjë nga të
tre kandidatët e propozuar për t’u ngarkuar me kryesinë arkihieratike
dhe me shkopin baritor të Kryepiskopatës fort të shenjtë të Tiranës
dhe gjithë Shqipërisë, u shqua dhe u zgjodh me vota unanime Hirësia
e Tij, Mitropoliti i Andrusës, Anastasi, njeri i stolisur me virtyte dhe i
hyjshëm, i ushtruar mirë në punët hyjnore, i pajisur me kulturë të gjerë
kishtare dhe enciklopedike, i ngjeshur me mençuri dhe aftësi dhe që
ka një përvojë jo të paktë për problemet dhe punët e Kishës, të fituar
nga shërbimi i tij i deritanishëm, i gjatë, i frytshëm dhe i nderuar në të,
madje edhe në Shqipëri si ekzarku ynë patriarkal, që ju do dhe e doni
të gjithë ju bij të dashur e shpresëtarë dhe i cili u shpall Kryepiskop
Kanonik i Tiranës dhe i Gjithë Shqipërisë.
Prandaj, duke jua bërë këtë të njohur edhe juve, të gjithë të
krishterëve tanë të dashur e të bekuar të Kishës fort të shenjtë Or-
thodhokse Autoqefale të Shqipërisë me anën edhe të këtij akti tonë
patriarkal e Sinodik, ju urojmë dhe ju bekojmë atërisht dhe urdhërojmë
e porosisim kishëtarisht që, të lartpërmendurin Fort të Lumturin
Kryepiskop të Tiranës e të Gjithë Shqipërisë, vëllain e bashkëmeshtarin
tonë shumë të dashur më Krishtin, Imzot Anastasin, ta njihni që tani
e tutje si kryetarin tuaj kanonik e ligjor dhe udhëheqës të
Kryepiskopatës së Tiranës, si bari sipas Ungjillit të grigjës suaj
shpirtërore, si atin shpirtëror të të gjithëve dhe si Kryetar të Kishës
Orthodhokse motër të Shqipërisë dhe të përmendni nga regjistri i
hirshëm i Kryepiskopatës, emrin e tij kanonik, sipas rregullit, në të
gjitha ceremonitë e shërbesat e shenjta, duke iu bindur të gjithë dhe
duke zbatuar këshillat dhe porositë e tij lidhur me dobinë tuaj
shpirtërore dhe me ruajtjen e dogmave dhe traditave atërore.
Njëkohësisht, duke ju dërguar të gjithëve bekimin tonë patriarkal
e atëror, urojmë për ju dhe për familjet tuaja që dhurëtitë e Zotit dhe
Perëndisë dhe Shpëtimtarit tonë Jisu Krisht, Dhuruesit të çdo mirësie,
t’u jenë gjithnjë të pasura, ndërsa, hiri dhe mëshira e Tij e pakufishme
qofshin për herë bashkë me ju të gjithë.
Në vitin Shpëtimtar 1992, më 16 të muajit korrik
+ Patriarku i Konstandinopojës Vartholomeu
I Efesës Krisostomi I Pergjit Evangjellos
I Halkidonës Ioakimi I Listrës Kalinikos
I Rodopojës Ieronimi I Dherkonës Konstantini
I Imbrit e Tenedhit Foti I Iliupojës e Thirës Athanasios
I Prinkiponezit Simeoni I Tranupojës Gjermanosi
I Kolonisë Gavriili I Filadelfisë Melitoni
8 NGJALLJA NËNTOR 2013

origjinës së tyre, më lutën të që- ishte përgjegjëse për Kishat Or- re Patriarkale të gjitha Kishave dike (nr. prot. 936, 16 korrik 1992),
ndroja në Shqipëri dhe të merrja thodhokse të ndodhura në rretha- Orthodhokse Autoqefale, për të “Drejtuar Klerit dhe popullit të
përsipër veprën e ringritjes së Ki- na të vështira - siç kjo njihet në përfshirë në diptikët e tyre, pas 40 Kishës Orthodhokse të Shqipë-
shës, që vazhdonte të ndodhej në mënyrë të pandërprerë nga e tërë vjetësh mungese, emrin e Kishës risë” (nr. prot. 936, 16 korrik
gjendje të pezullt. Për herë të parë bota orthodhokse. së Shqipërisë dhe emrin e Primatit 1992, shih dok. 8).
pas persekutimit, një përfaqësi e të saj, i cili po merrte përsipër ri-
Gjatë periudhës tranzitore Në fund të Shërbesës, në Ki-
Kishës së Shqipërisë vizitoi Patri- ngritjen e saj nga gërmadhat. Duhet
1991-92, asnjë statut tjetër i vjetër shën Katedrale, një grup i vogël
arkanën Ekumenike (5-8.6.1992) të rikujtojmë këtu, se Sinodi i parë
i Kishës së Shqipërisë nuk kishte njerëzish pa lidhje me Orthodho-
dhe kërkoi zgjedhjen e Ekzarkut kanonik i Kishës Orthodhokse
fuqi kanonike (do ta shpjegojmë ksinë, nën drejtimin e dy depute-
Patriarkal si primat të kësaj Kishe. Autoqefale të Shqipërisë u zgjodh,
në vijim). Të vetmet dokumente që tëve që u përkisnin feve të tjera, u
në prill të vitit 1937, në Konstandi-
Më 24.6.1992, Sinodi i Shenj- ruanin fuqinë e tyre kanonike ishin fut me forcë në kishë duke kë-
nopojë, nga Patriarkana Ekume-
të i Patriarkanës Ekumenike më Tomosi Patriarkal dhe Sinodik mbi nduar këngë patriotike dhe duke
nike, pa pjesëmarrjen më të vogël
zgjodhi me votë unanime Krye- Autoqefalinë dhe Tradita e Shenjtë thirrur “i padenjë”. Teoria e disa
të faktorëve të tjerë.
piskop të Tiranës dhe të Gjithë e Kishës. Në bazë të këtyre, u ri- njerëzve që s’kanë njohuritë e
Shqipërisë (Shih fotokopjen dhe ngrit Kisha Orthodhokse Autoqe- c) Fronëzimi i Kryepiskopit u duhura, se gjoja fronëzimi dhe
përkthimin e praktikave të zgje- fale e Shqipërisë në themele kish- krye, pas një sërë negociatash me zgjedhja e kryepiskopit u shfuqi-
dhjes nga Kodiku zyrtar i Patri- tare të padiskutueshme dhe për autoritetet shqiptare kompetente, zuan automatikisht, meqë u dë-
arkanës Ekumenike, shih dok. 7). këtë arsye njihet nga të gjitha Ki- në Kishën Katedrale të Ungjillë- gjuan këta zëra, nga ana e së Drej-
Kur Kisha Orthodhokse Autoqe- shat Orthodhokse, nga të gjitha zimit të Tiranës, më 2 gusht 1992, tës Kanonike është krejtësisht
fale e Shqipërisë ishte shpërbërë shkollat orthodhokse theologjike në prani të të gjithë klerikëve, si arbitrare dhe e pabazuar. Zëra të
plotësisht për 23 vjet, autoriteti i dhe në përgjithësi nga bota e kri- dhe të laikëve nga të gjitha dioqe- tillë nuk përbëjnë akt pavlefshmë-
vetëm kishtar që kishte kompe- shterë. zat. Liturgjia Hyjnore, si edhe rie. Të tjerë ngatërrojnë aktin midis
tencën për të marrë iniciativën për ceremonia e thjeshtë e fronëzimit zgjedhjes dhe fronëzimit. Zgjedhja
ringritjen e saj, ishte Patriarkana Zgjedhja e Kryepiskopit, që u u kryen sipas rregullave. Gjatë Li- ishte kryer në Patriarkanën Eku-
Ekumenike e Konstandinopojës. bë më 24 qershor të vitit 1992, turgjisë Hyjnore, më 2 gusht 1992, menike në qershor të vitit 1992,
Për arsye se ishte kjo Patriarkanë ishte sipas akteve në fuqi të Ortho- kreu i Përfaqësisë Patriarkale, me nënshkrimin e të gjitha prakti-
që i kishte dhënë Autoqefalinë në dhoksisë, një fakt i kryer kishtar. Mitropoliti i Pergjit, z. Evangjelos, kave në lidhje me këtë akt nga
vitin 1937 dhe që nga ana tjetër Ky akt iu bë i ditur me Letra zyrta- lexoi letrën Patriarkale dhe Sino- anëtarët e Sinodit të Shenjtë dhe
fronëzimi ishte pasoja, ishte cere-
monia e marrjes përsipër të dety-
rave kryepiskopale.

Më pas vijoi dreka zyrtare e

rastit në “Hotel Tirana Interna-
tional”, ku nuk u bë absolutisht
asnjë akt kishtar. Për këtë ngjarje
janë botuar në mënyrë të përsëritur
dëshmitë e pjesëmarrësve. E tërë
procedura e vendosjes dhe e pra-
nimit të një Primati Orthodhoks
bëhet zyrtare me regjistrimin e tij
në Diptikët e Kishave Orthodho-
kse dhe me përmendjen e emrit të
tij nga pjesa tjetër e Primatëve, sa
herë që këta të fundit meshojnë.
Kjo gjë zuri fill nga dita e zgjedhjes
së tij, në qershor 1992, në mbarë
botën orthodhokse. Vendosja e
një Primati të Kishës Lokale bëhet
Liturgjia e parë Hyjnore në Delvinë, më 1991,
në vendin ku kishte qenë kisha e shkatërruar nga regjimi ateist.
përfundimtare nga ana ligjore-
NËNTOR 2013 NGJALLJA 9

kanonike me Letrat Paqësore, të

cilat ai ua dërgon Primatëve të 10
Kishave të tjera Autoqefale dhe
me përgjigjet respektive zyrtare që
ai merr nga ata. Të gjitha këto
procedura u kryen në mënyrë ka-
nonike. Zgjedhja u përfundua me
njohjen e thirrjes së Kryepiskopit
të Shqipërisë si “Fortlumturi”, siç
bëhet me patriarkët brenda fronit
ekumenik dhe kryetarët e kishave
autoqefale (nr. Prot. 1092/24
qershor 1992, shih dok. 9). Kisha
Orthodhokse si tërësi dhe jo si një
shoqatë ka histori dhe institucione
shumëshekullore, të cilat ruhen me
saktësi absolute. Gëzimin dhe kë-
naqësinë e tyre për zhvillimin e Ki-
shës e shprehën edhe drejtuesit e
Kryepiskopatës Shqiptare të Ame-
rikës (atë Arthur Liolin dhe Krye- torit 1967. Disavantazhi kryesor i qeverisë së tij, zgjedhjen e udhë- dhjes së Kryepiskopit nga Presi-
piskopi Nikon Liolin) (dok.10). të dy këtyre statuteve, ishte se ata heqjes së Kishës, por edhe vetë denti i Republikës, siç z. Frashëri
Ky i fundit erdhi personalisht në u krijuan dhe u imponuan nga funksionimin si Kishë Orthodho- ngul këmbë. Përkundrazi, në nenin
njëzetvjetorin e zgjedhjes së Krye- regjime politike, që nuk kishin kse. Dymbëdhjetë nene të tij për- 10/5, thotë: “Marrëdhëniet ndër-
piskopit dhe shprehu vlerësimin e kurrfarë lidhje me Kishën Ortho- caktuan në mënyrë të qartë varë- mjet shtetit dhe bashkësive fe-
madh për kontributin e tij të jashtë- dhokse, më së shumti ishin armi- sinë e Kishës nga çdo udhëheqës tare rregullohen mbi bazën e
zakonshëm kishtar. Si përfundim, qësorë ndaj saj dhe se sanksio- politik i kohës dhe nga strukturat marrëveshjeve të lidhura ndër-
besimi i dhënë me tërë shpirtin dhe nonin varësi të Kishës nga pushteti e pushtetit politik. Këto arsye, mjet përfaqësuesve të tyre dhe
përkushtimi i pandërprerë i be- shtetëror. I pari u hartua në vitin qartësojnë dhe theksojnë se ri- Këshillit të Ministrave. Këto
simtarëve orthodhoksë të të gjitha 1929, kur Shqipëria ishte monarki ngritja e Kishës Orthodhokse marrëveshje ratifikohen në
krahinave të Shqipërisë për Krye- dhe i dyti, në vitin 1950, kur në Autoqefale të Shqipërisë, me bazë Kuvend”. Të gjitha këto u bënë
piskopin, zhvleftësoi çdo lloj për- vend ishte imponuar pushteti ateist Statutin e vitit 1929, do të thoshte sipas rregullit dhe Marrëveshja pas
pjekjeje minuese kundër tij gjatë dhe partiashtet donte të ushtronte shkatërrim i plotë i saj, përpara se ratifikimit të Kuvendit, u dekretua
gjithë këtyre njëzet e një viteve. kontroll të plotë mbi Kishën. Të të bëhej çdo përpjekje për ringri- nga Presidenti i Republikës z.
dy këta statute nuk morën para- tjen e saj (diçka që sigurisht do ta Bamir Topi dhe u bë Ligj i Shtetit
d) Në lidhje me Statutin. Disa sysh parimet kishtare bazë. dëshironin fort persekutuesit e (nr.10057/22.1.2009, Fletorja
që nuk kanë njohuritë përkatëse Kishës).
Statuti i vitit 1929 nuk ishte i Zyrtare nr.7, 4 shkurt 2009, fq.
dhe pa kurrfarë lidhjeje me çë-
vlefshëm nga ana kishtare, nuk Kushtetuta e re e Republikës 138-146). Pas depozitimit të doku-
shtjet kishtare, dalin në përfundi-
ishte në fuqi, sepse atëherë, Kishës së Shqipërisë, që u votua në vitin menteve të parashikuara me ligj,
min se gjatë ringritjes së Kishës
së Shqipërisë nuk i ishte dhënë 1998, përcaktoi karakterin “laik” Gjykata e Tiranës njohu edhe
Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
ende asnjë “autoqefali”. Për këtë të shtetit dhe me dy nene të saj ligjërisht Kishën Orthodhokse
përisë, u dhunua Statuti i vitit
arsye nuk përmendet në asnjë (neni 10 dhe 24) sanksionoi plotë- Autoqefale të Shqipërisë si per-
1929. Kisha e Shqipërisë pati në
vend ky Statut i vitit 1929 në To- sisht lirinë fetare dhe pavarësinë e son juridik, të administruar dhe të
të shkuarën dy statute: më i vjetri,
mosin Patriarkal dhe Sinodik që komuniteteve fetare. Pas miratimit rregulluar prej Statutit të ri. Të gjitha
ai i vitit 1929 dhe më i riu, u hartua
doli në vitin 1937 dhe që përbën të Kushtetutës së re nisi puna për këto tekste zyrtare njohin si për-
në vitin 1950. I fundit u bë ligj i
shtetit, duke e shfuqizuar statutin gurin e themelit të padiskutue- hartimin e Projekt-statutit të faqësues të ligjshëm të Kishës
e mëparshëm të Kishës (me de- shëm të Autoqefalisë. Teksti i vitit Kishës sonë. E përsërisim: Ku- Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
kretin 1065, të 4 majit 1950). Por 1929 me një sërë nenesh, vendos shtetuta e Republikës së Shqipëri- përisë, Kryepiskopin e Tiranës,
edhe ky dekret u shfuqizua me nën kontrollin absolut të mbretit, i së e vitit 1998, nuk thotë absolu- Durrësit dhe Gjithë Shqipërisë,
daljen e dekretit 43/37, të 11 nën- cili ishte i një feje tjetër, dhe të tisht asgjë për ratifikimin e zgje- Anastasin dhe kanë firmën e tij.
10 NGJALLJA NËNTOR 2013

fetare dhe kthimit të vendeve të

krishtera të kultit. Theksi që i jepet
këtij fakti është mbresëlënës.
Konkretisht përcakton se: “...
urdhërojmë veçanërisht për të
krishterët përveç të tjerave edhe
këtë: vendet ku më parë e kishin
zakon të mblidheshin... nëse disa
i kanë blerë apo u morën prej
arkës sonë, apo nga ndonjë tjetër,
t’u kthehen të krishterëve pa
shpërblim monetar, pa asnjë
kërkesë për çmimin e tyre, pasi
të lihet mënjanë çdo lloj negli-
zhence apo vënie në pikëpyetje.
Dhe nëse ka ndodhur që disa,
t’i kenë marrë këto objekte si
dhuratë, duhet t’ua kthejnë sa
Çast nga një Liturgji Hyjnore në qiell të hapur në Manastirin e shkatërruar të Shën Vlashit, në vitin 1992. më shpejt të krishterëve... Të

Z. Frashëri dhe sa mendojnë ndorët Konstandin dhe Licinius. tolerancën fetare. Përbën gur gjitha këto vende duhet t’u
si ai, në mënyrë monotone dhe Bëhet fjalë për një nga tekstet më themeli të së drejtës së lirisë fetare kthehen përsëri organizmit të të
fragmentare ripërtypin rrëfimet e të rëndësishme të historisë botë- në Evropë dhe më gjerë në botën krishterëve... pa asnjë vonesë
tyre. Sigurisht, nuk bëhet fjalë që rore të politikës dhe të fesë, që perëndimore. Por ajo që nuk është kohore”. Në vazhdim, Edikti
të ndryshojnë, sepse pikëpamjet përcaktoi fundin e persekutimeve e njohur mjaftueshëm është lidhja urdhëron edhe kthimin e ele-
e tyre mbështeten në dëshirat e kundër të krishterëve në Pera- e pazgjidhshme që bëhet në mentëve të tjerë pasurorë në
tyre dhe jo në saktësinë historike. ndorinë Romake dhe vendosi Ediktin e Milanos, midis lirisë Kishë, “pa asnjë lloj ngurrimi”
Por është i mjaftueshëm fakti se
shumë njerëz që kanë dijeni dhe 9
theologë kompetentë orthodho-
ksë e episkopë orthodhoksë në
mbarë botën, si edhe të kishave
të tjera, e njohin të vërtetën dhe
pranojnë vlefshmërinë e të gjithave
sa kanë ndodhur. Mbi të gjitha,
këtë të vërtetë e njohin qindra mijë
orthodhoksë që e rrethojnë në
njëzet e një vjet Kryepiskopin e
tyre me përkushtimin, mirënjohjen
dhe dashurinë e tyre.

5. Duke e përfunduar, le t’i

rikthehemi temës së rivendikimit
nga Kisha Orthodhokse e Shqipë-
risë të vendeve të shenjta të kultit,
me shkak ngjarjet e Përmetit, që
shërbyen si pikënisje për kundër-
vënien e fundit.

Sivjet kremtohet mbarëbotë-

risht 1700-vjetori i Ediktit të
Milanos, që nxorën bashkëpera-
NËNTOR 2013 NGJALLJA 11

(Euseb Pamfili, episkopi i Ceza-

risë së Palestinës, Historia
Kishtare, libri 10-të, kapitulli 5
(PG. Vol. 20, 880-885).

Dekretet e perandorëve të Pe-

randorisë Romake, u dërgoheshin
të gjithë qeveritarëve të krahinave
të perandorisë, që ishin përgjegjës
për administrimin dhe qeverisjen
e tyre, të cilët në këtë rast urdhëro-
hen për zbatimin besnik të këtij
urdhri.

Është i çuditshëm fakti se kjo

lidhje themeltare, e lirisë fetare dhe
e kthimit të menjëhershëm të
vendeve të kultit, u injorua krejtë-
sisht nga ata që ishin në pushtet në
Shqipërinë demokratike, prej vitit
1991. Gjatë persekutimit të egër
ateist, shteti shqiptar i mori të gjitha
vendet e kultit, i shkatërroi ose i
shndërroi në destinacione të tjera
dhe konfiskoi të gjithë pasurinë
kishtare. Shërbimet shtetërore
Çast nga Liturgjia Hyjnore me rastin e 1700-vjetorit të Indiktit të Milanos,
në Nish, qyteti ku ai u lind.
zotërojnë të gjitha të dhënat dhe shme (komisione, nënkomisione, Këtu qëndron problemi kryesor:
katalogët me sendet dhe objektet gjyqe) dhe taktika të vazhdueshme Koncepti i plotë i lirisë fetare, të cilin
e konfiskuara. Por në vend që t’i shmangiesh, që e ekspozojnë ve- Kisha Orthodhokse Autoqefale e
kthejnë ato sipas konceptit 17-she- ndin ndërkombëtarisht dhe që u Shqipërisë është e detyruar ta nxjerrë
kullor të përcaktuar qartë të lirisë dënuan nga organizmat fetarë në pah si në Shqipëri, ashtu edhe në
fetare, përdorën marifete të ndry- evropianë e mbarëbotërorë. organizmat fetarë ndërkombëtarë.

9 VARTHOLOMEU, MËSHIRË PERËNDIE Për këtë, si dëshmi dhe vërtetim të përhershëm të nënshkruar, u
hartua dhe ky Akt Patrikanor dhe Sinodik në Kodikun e hirshëm të
KRYEPISKOPI I KONSTANDINOPOJËS, ROMËS SË RE
Kishës së Shenjtë e të Madhe të Krishtit, i dërguar njësoj dhe i
DHE PATRIARK EKUMENIK
pandryshuar Fortlumturisë së Tij, Kryepiskopit të Tiranës dhe Gjithë
Shqipërisë, për ne vëlla i dashur në Krishtin, zotit Anastas, për ta
Nr. Prot. 1092 depozituar në arkivat e Kishës Fort të Shenjtë Orthodhokse të
AKT PATRIKANOR DHE SINODIK I DHËNIES SË TITULLIT Shqipërisë.
“FORTLUMTURI”
KRYEPISKOPIT TË TIRANËS DHE TË GJITHË SHQIPËRISË Në vitin shpëtimtar 1992, në muajin qershor (24)
EPINEMEZI XV
Modestia jonë, së bashku me Sinodin e Hirshëm e të Shenjtë pranë
nesh, duke marrë parasysh ringritjen dhe organizimin kanonik të Kishës
Fort të Shenjtë Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë me përkujdesjen Në vitin Shpëtimtar 1992, më 16 të muajit korrik
amënore dhe kanonike të Fronit Fort të Shenjtë, e cila vuajti egërsisht + Patriarku i Konstandinopojës Vartholomeu
për më se dyzet vjet, gjykuam si të denjë dhe të duhur t’i japim Primatit
të saj të zgjedhur me sukses, vëllait tonë Fort të Hirshëm Anastas, si
I Efesës Krisostomi I Pergjit Evangjellos
Kryetar i Sinodit të Shenjtë, si edhe pasardhësve të tij, titullin e
Fortlumturisë. I Halkidonës Ioakimi I Listrës Kalinikos
Këtë e vërtetojmë edhe me anën e këtij Akti Patrikanor dhe Sinodik I Rodopojës Ieronimi I Dherkonës Konstantini
mbi ndryshimin në këtë mënyrë të titullit të Kryetarit të Kishës bijë I Imbrit e Tenedhit Foti I Iliupojës e Thirës Athanasios
dhe motër Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë, për të cilin as që
I Prinkiponezit Simeoni I Tranupojës Gjermanosi
dyshojmë se do ta miratojnë dhe do ta presin me ngazëllim edhe
Kishat e tjera simotra Orthodhokse Autoqefale, duke u ngazëllyer I Kolonisë Gavriili I Filadelfisë Melitoni
bashkë me ne për rilulëzimin e kësaj Kishe të Shenjtë motër e duke
bashkërrëfyer të drejtën e nderimit të saj, dhe këtej e tutje, të gjitha
së bashku, ashtu si edhe Kisha jonë, ta quajnë “Fortlumturi” dhe kështu
t’i drejtohen edhe në letra Primatit të saj.
12 NGJALLJA
Prokli, Kryepiskop i Konstandinopojës (20 nëntor)
Ka shumë gjasa të ishte nga Konstandinopoja. Ishte
dishepulli i shën Joan Gojartit. Me vdekjen e patriarkut
Atiki, sekretar i të cilit ishte (425), shumë njerëz e propo-
zuan si pasues, por ishte Sisiniusi (11 tetor) që preferoi.
Me karakter të butë dhe të përulur, nuk kundërshtoi, por
u vu në shërbim të patriarkut të ri. Pas pak u dorëzua epi-
skop i Kizikës (426); por kur arriti në këtë qytet, nuk u pra-
nua nga banorët, që kundërshtonin mosqeverisjen e Kishës
së Konstandinopojës në çështjet e Kishës së tyre, kishte
zgjedhur një episkop tjetër, Dalmatin. Kur u thye në Bizant,
shën Prokli qëndroi në dioqezën e tij, por shkëlqeu me
elokuencën e tij, si Krisostomi i shenjtë, në kishat e kryeqy-
tetit. Pas vdekjes së Sisiniusit, u propozua për fronin patri-
arkal, por perandori Theodhos preferoi Nestorin e Antiokisë.
Ky nuk vonoi shumë dhe filloi të shpërndante konceptet e
tij heretike mbi personin e Krishtit, duke refuzuar ta quante
Nënën e Perëndisë, Të Tërëshenjtën, Virgjëreshën Mari.
Me gjithë durimin dhe butësinë, Prokli u dëftua mbrojtës i
përflaktë i Orthodhoksisë. Ishte ai i pari që mori fjalën
Fondacioni “Klinikat Orthodhokse të Ungjillëzimit” - Klinika Okulistike dhe ORL
Shërbim i ri i Kirurgjisë Okulistike
- Po kryhen ndërhyrje me nivel të lartë dhe me teknika bashkëkohore -
Së fundmi, në Klinikën Okulistike dhe ORL, të Fondacionit “Klinikat
Orthodhokse të Ungjillëzimit”, është vënë në funksion shërbimi i
Kirurgjisë okulistike. Në sallën e kirurgjisë kryhen ndërhyrje me teknika
bashkëkohore me vendet e zhvilluara.
Tashmë mund të trajtohen me sukses një numër sëmundjesh si
katarakti (perde), glaukoma, strabizmi, chalazioni, pterigium etj.
Garanci për mbarëvajtjen e trajtimeve kirurgjikale janë aparaturat
moderne të cilësisë së lartë dhe stafi i kualifikuar e i përkushtuar.
NËNTOR 2013
për të hedhur poshtë Nestorin, gjatë një homelie solemne
shprehur para vetë patriarkut, ditën e Krishtlindjeve (428).
Pasi Nestori u përjashtua gjatë Sinodit të Efesit (431),
emëruan Maksimianin në patriarkanë (21 prill). I patrazuar
në përulësinë e tij, shën Prokli, i cili ishte dëbuar edhe një
herë tjetër, i shërbeu me përulësi patriarkut të ri deri në
vdekje më 434. Më në fund shenjti u zgjodh nga perandori
si patriark në mes të ngazëllimit të popullit.
Prokli nisi të eliminonte herezinë nestoriane, pa
persekutuar askënd. Mendonte në fakt se butësia është
më e përshtatshmja për t’i sjellë në gji të Kishës, sesa
dhuna. Tërhoqi pas vetes tërë orthodhoksët dhe forcoi
Kishën në unitet dhe dashuri.
Me iniciativën e tij sollën në Konstandinopojë me
madhështi lipsanet e shën Joan Gojartit, më 27 janar 438.
tregohet se kur ishte patriark, futën Trishenjtin në
shërbesat e Kishës.
Shën Prokli fjeti në paqe më 12 korrik 446, pasi drejtoi
grigjën e Krishtit për 12 vjet e tre muaj.
Shërbimet e reja, për sëmundje dhe probleme që kërkojnë ndërhyrje
kirurgjikale janë:
5. Halazion
1. Dakriocistorhinostomi
6. Katarakti (perde)
2. Strabizëm
me ultratinguj
3. Glaukomë
(fakoemulsifikacion)
4. Pterigion
NËNTOR 2013
Objektivizimi i Trashëgimisë:
përparësi, mbarësi dhe prapësi kulturore
Nga Dr. Konstantinos Giakoumis
(vijon nga numri i kaluar)
Por cilat ishin shqetësimet e tij
me shprehjen e “frikës së turkut”
dhe cili qe qëllimi i mallkimeve
kundër atyre që mund të përvetëso-
nin diçka nga sendet? Duket se
meraku kryesor i igumenit Daniel
ka qenë frika e përdhosjes së tyre
prej osmanëve dhe bindja e tij se
Teodori III Muzaka dhe Peshko-
pata e Beratit dhe Gllavenicës do
të ishin më shumë në gjendje të
pengonin një përdhosje të mund-
shme, sesa manastiri dhe murgjit e
tij. Mbase në këtë vendim mund të
kishin ndikuar gojëdhënat mbi
shkatërrimin e disa kishave apo
manastireve nga osmanët në raste
pushtimesh me dhunë, sipas të
drejtës së tyre të luftës. Ndoshta
mund të ketë ndikuar precedenti
nga lufta e Savrës. Mallkimet
kishtare që Danieli nuk ua drejtoi
turqve, por sundimtarëve ose
priftërinjve ortodoksë, ishin masë
mbrojtëse kundër një lloj tjetër
përdhosjeje: shkëputjes së mund-
shme të ndonjërit prej sendeve të
manastirit, që do të objektivizonte
trashëgiminë. Pra, me sa duket, në
të dyja rastet, frika e igumenit Dani-
el ka qenë përdhosja e këtyre objek-
teve, të cilat falë bashkëpunimit të
mirë të tij me kryesinë politike dhe
fetare të vendit na janë ruajtur deri
më sot, dhe janë disa kryevepra të
trashëgimisë kulturore botërore.
Kjo pari, tekefundit, qe pjesë e
bashkësisë, për të cilën këto sende
përbënin mode d’être, prandaj do
t’i mbronte dhe do të kujdesej për
to. Sendet e manastirit përbënin
pjesë të subjektit të bashkësisë, e
cila i mbrojti edhe më përpara
1399-ës nga serbët, dhe më pas nga
pushtuesit austriakë dhe gjermanë.
Igumeni Daniel e dinte që se-
ndet e çmuara të manastirit ia linte
një sundimtari me besim të fortë
nga një familje që i vlerësonte, siç
ka qenë Teodor III Muzaka. Histo-
ria e Muzakajve fillon në malësinë
e Oparit, zonë sot pothuajse e brak-
tisur, mirëpo dikur e populluar mirë.
NGJALLJA
Familja e tyre ka lënë gjurmë të
shumta të besimit të saj përmes
ngritjes së kishave. Muzakajt ndër-
tuan kisha, si në vende të sundimit
të tyre, ashtu edhe në vende të ori-
gjinës, ku kishin edhe varret e tyre
familjare. Një shembull i mirë i
kishave që ngritën Muzakajt në
vendet e sundimit të tyre është
kisha e Shën Athanasit në Kostur
[fig. 3], me afreske të datuara në
vitin 1383/4, e cila u ngrit me “mund
e vuajtje” nga ktitorët Stoja dhe
Teodor (III) Muzaka, kishë e resta-
uruar bukur dhe e vizitueshme. Një
sërë monumentesh të tjera, afre-
sket e të cilëve kanë ngjashmëri me
ato të Shën Athanasit në Kostur,
ndoshta mund njëkohësisht t’i
atribuohen besimit të familjes së
Muzakajve, si p.sh. kisha e Shën
Gjergjit në Çërçkë të Leskovikut,
etj. Familja la gjurmë edhe në ve-
ndin e origjinës, p.sh. kishat sot të
panjohura të Shën Mërisë në Ze-
rec-Bungë ose të Shën Gjergjit në
Erost (Osojë, sipas supozimit të P.
Xhufit), ose kishën e Shën Triadhës
(d.m.th. e Trinisë së Shenjtë) në
Lavdar, e riparuar dhe e mbipiktu-
ruar rreth viteve 1470 prej “Zonjës
Kiranë”, gjyshes së kronistit të
shek. XVI të Muzakajve dhe pa-
sardhësit të Teodorit III Muzaka,
Gjin Muzakës.
Kisha e Shën Triadhës, ky mo-
nument me rëndësi të madhe për
trashëgiminë e zotërve mesjetarë
shqiptarë që na i ruajtën thesaret
botërore të Beratit, i rezistoi kohës,
e mbrojtur nga vendasit deri sa
shteti komunist e sekuestroi dhe e
vuri në “mbrojtje shtetërore” si mo-
nument kulture. Shkëputja e monu-
mentit nga subjekti i bashkësisë së
tij dhe objektivizimi i tij bëri që ba-
norët e fshatrave përreth të prisnin
nga shteti mbrojtjen e monumentit.
Mirëpo, inercia e shtetit, i cili për
pothuajse gjysmë shekulli nuk vuri
dorë për restaurimin e këtij monu-
menti, pak deshi ta shkatërronte
tërësisht monumentin që shpëtoi
nga trazira shumë më të mëdha
gjatë historisë së tij shekullore. Ve-
çanërisht gjatë tre viteve të fundit
raporte dramatike të specialistëve
të Institutit të Monumenteve dhe
shqetësime të shprehura prej stu-
diuesve të tjerë “godisnin në dyer
të të shurdhëve”, qofshin në nivel
[fig. 3.1]
drejtorie, qofshin në nivel Ministrie
Kulture. Shteti “s’kishte fonde” për
të shpëtuar këtë monument, por
gjeti të tilla për shfaqje të hatashme,
të konsumimit të një kulture masive,
me karakter elektoral. Kështu,
përparësitë politike kulturore do ta
çonin monumentin me siguri drejt
rrëzimit në dimrin që po afron si
shkak i reshjeve të shumta të dëbo-
rës [fig. 4-5]. Fonde s’kishin as
ambasadat, as fondacionet e korpo-
ratave ndërkombëtare që operojnë
në Shqipëri me xhiro milionash, të
cilët promovojnë art dhe konsu-
mojnë kulturë masive dhe mediati-
ke, që i shërben edhe qëllimeve mar-
ketiste të tyre. Kisha e Lavdarit, afër
Tudasit, ndodhet në një vend që s’e
njeh as 10% e shqiptarëve, pra
“shikueshmëria” e një sponsorizimi
13
[fig. 3.2]
për restaurimin e saj do të ishte e
ulët, lëre që edhe vetë VIP-ave do
t’i duhej të shpenzonin për heli-
kopter, për të prerë shirita në vend-
ndodhjen e kishës…
Kush e ndërmori nisëm për shpë-
timin e monumentit, të paktën për
ta sjellë në gjendjen e sotme (afre-
sket kanë pësuar dëme të parestau-
rueshme në një pjesë të madhe të
tyre)? Ishte Mitropolia Orthodhokse
e Korçës, pra pasardhësi i bashkë-
sisë për të cilën kisha ka qenë mode
d’être. Kjo Mitropoli iu përgjigj atij
detyrimi, për të cilin shteti s’gjeti
fonde. Është për t’u përgëzuar nis-
ma e Mitropolitit të Korçës, Imzot
Joanit, i cili jo vetëm që dëgjoi zërat
dramatikë të specialistëve dhe stu-
diuesve jo të shquar që ngrinin vazh-
dimisht zë shqetësimi ndaj rrezikut
të shembjes së monumentit, por edhe
ndërmori vetë një dhe dy udhëtime,
për ta vizituar, bashkë me besimta-
rë, duke e riintegruar monumentin
në subjektin e bashkësisë së ortho-
dhoksëve të zonës. Në kuadrin e ri-
lidhjes së trashëgimisë kulturore me
subjektin e bashkësisë së saj, gjatë
dhjetëvjeçarit të fundit Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqipë-
risë e ndjeu nëvojën të ndërmarrë
nisma për restaurimin e më shumë
monumenteve kishtare sa vetë shte-
ti, ndërsa monumente të restau-
ruara janë riintegruar në jetën e
përditshme të komuniteteve të tyre.
(vijon në faqen 10)
14
Objektivizimi i Trashëgimisë:
përparësi, mbarësi dhe prapësi kulturore
(vijon nga faqja 9)
Por, ndërsa kisha e Muzakajve
në Lavdar, aq e rëndësishme për
trashëgiminë mesjetare shqiptare,
po të kishte zë, do të ulërinte për
gjendjen e saj dëshpëruese, cilat ishin
përparësitë e elitave të studimit të
mesjetës shqiptare? A, mos vallë,
e ndoqën shembullin e igumenit
Daniel, e Teodor III Muzakës dhe
të pasardhësve të tyre, falë mera-
kut të të cilëve shpëtoi nga rreziqet
një thesar me kodikë dhe vepra të
tjera të artit? A e cilësuan këtë mo-
nument përmbigjashtëqindvjeçar të
denjë për të harxhuar pak bojë nga
pena e tyre? Fatkeqësisht, akade-
mikë dhe disa specialistë ndër më
të shquarit e mesjetës shqiptare, u
konsumuan gjithë beharin duke
fajësuar reagimet e Kishës Ortho-
dhokse për riobjektivizimin e një tra-
shëgimie kulturore që ka qenë pjesë
e mënyrës së të qenit të një ba-
shkësie. Vetë objektivizimi i kishës
së Shën Marisë së Pazarit të Për-
metit në zbatimin e një urdhri gjy-
qësor, pra rishkëputja e dhunshme
e saj nga subjekti i bashkësisë, do
të përbente akt përdhosjeje sipas
botëkuptimit të igumen Danielit,
shpëtimtarit të thesareve mesjetare
të Beratit. Reagimet e pritshme të
një komuniteti, të cilit i shkëputet
një pjesë e subjektit të vetes jo ve-
tëm nuk u shuan me ndonjë vendim
politik për të shmangur konfliktin,
por u intensifikuan përmes përdho-
sjes brutale të sendeve të shenjta
dhe të faltores. Një faltore e cila
NGJALLJA
[fig. 4]
në strukturën e saj ndërtimore
mban vlera shumë më shumëvje-
çare se ç’ka qenë Epitafi i Gllave-
nicës në vitin 1399. Ishte pikërisht
akti i shkëputjes së trashëgimisë
nga bashkësia e saj që përmblidhte
kuptimin e përdhosjes për igumen
Danielin, pra frikën dhe makthin e
tij, për shmangien e së cilës aktivizoi
edhe sundimtarin e vendit. Përmba-
ruesit e vendimit për kishën e Shën
[fig. 5]
Marisë së Pazarit i hodhën sendet
e saj si pa gjë të keq në kamionë
bashkiakë plehrash. Pra, ndërsa
elitat e kohës së Teodor III Muza-
kës bënë ç‘ishte e mundur për të
shpëtuar thesarin e Beratit nga
përdhosja, një pjesë e elitës që e
njeh kronikën e Danielit, jo vetëm
heshti, por edhe mbështeti dhe ju-
stifikoi objektivizimin, pra, përdho-
sjen e një trashëgimie, pjesë e jetës
së një komuniteti.
Siç u përmend edhe më lart, ob-
jektivizimi i veprave të artit që shkë-
puten nga jeta e bashkësive të tyre
e kthen trashëgiminë në objekt, i
cili pa dhimbje shitet dhe blihet.
Patogjenia e vjedhjes dhe e kontra-
bandës së veprave të artit që u zbu-
lua kohët e fundit, është, pa dyshim,
sukses i madh për policinë e shtetit.
Nga ana tjetër, mendoj se duhet të
na bëjë të rivlerësojmë çështjen e
mbrojtjes së trashëgimisë kulturore
në drejtim të çobjektivizimit dhe ri-
intregrimit të saj, në një formë të
pranueshme, në jetën e subjekteve
të bashkësive të tyre.
NËNTOR 2013
Kalendari
i Liturgjive Hyjnore,
DHJETOR 2013
1 E Diel † 14 LLUKAIT. Pr. Naum.
Filaret përdëllimtari. Ep. Theokliti.
(Vaj, verë e peshk)
2 E Hënë Pr. Abakum. Dëshg. Miro-
pi. Osh. Theofili. Dësh. Viviana. (Vaj,
verë e peshk)
3 E Martë Pr. Sofonia. Dësh. Agapi e
Selefki. Dësh. Gliqeri. (Vaj, verë e peshk)
4 Mërkurë † Dëshmg. Varvara. Osh. Joan
Damaskini. Hierod. Serafimi. (Vaj e verë)
5 E Enjte † Osh. Sava i Shenjtëruar. Dësh.
Diogjeni. Osh. Noni. (Vaj, verë e peshk)
6 E Premte † Nikolla i Mirës së Likisë.
Dësh. Niseri. Dësh. i ri Nikolla. (Vaj e
verë)
7 E Shtunë † Ambrozi i Milanos. Osh.
Grigori në Athos. Dësh. Prisku. (Vaj,
verë e peshk)
8 E Diel † 10 LLUKAIT. Ap. Qesari i
Durrësit, Sostheni, nga të 70-t. (Vaj, verë
e peshk)
9 E Hënë † Zënia e Sh. Anës, nënës së
Hyjlindëses. Pr/sha Ana. (Vaj, verë e
peshk)
10 E Martë Dësh. Minai, Hermogje-
ni, Efgrafi. Dësh. Gemeli, Mariani. (Vaj,
verë e peshk)
12 E Enjte † Spiridhoni i Trimithu-
ndës. Hermani i Alaskës. Osh. Anthosi.
(Vaj, verë e peshk)
14 E Shtunë † Dësh. Ariani, Apo-
lloni, Thirsi, Lefki, Kaliniku etj. (Vaj,
verë e peshk)
15 E DIEL † 11 LLUKAIT. E Para-
etërve të Zotit Krisht. Elefteri i Vlo-
rës. (Vaj, verë e peshk)
16 E Hënë Pr. Angjeu. Dësh. Marini,
senator. Modesti i Jerusalemit. (Vaj, verë
e peshk)
17 E Martë Pr. Daniel e 3 djemtë: Anania,
Azaria, Mishaili. Dionisi i Egjinës. (Vaj,
verë e peshk)
20 E Premte † Ignat Hyjmbajtësi. Filo-
goni i Antiokisë. Joani në Kronshtad.
(Vaj e verë)
21 E Shtunë † Dëshg. Juliana e 630
dësh. të tjerë. Dësh. Themistokliu.
22 E Diel † PARA KRISHTLINDJES.
Dëshmg. Anastasia. (Bëhet efqeli.)
23 E Hënë † Osh. Naumi në Ohër. 10
dëshmorët e Kretës.
24 E Martë † Vigjilja e Krishtlindjes.
Dësh. Evgjenia e Filipi. (Shërbesa e Orëve)
25 E Mërkurë † LINDJA TRUPORE
E ZOTIT TONË JISU KRISHT.
(Hahen të gjitha.)
26 E Enjte † Mbledhja e Hyjlind. Mari.
Omol. Efthimi. Osh. Nikodhimi.
27 E Premte † Kr/dhjak. Stefani, dësh.
i I-rë. Hierod. Maurici. (Hahen të gjitha.)
28 E shtunë † 20.000 dësh. në Niko-
medi. Osh. Simon Mirovliti.
29 E Diel † PAS KR/LINDJES. Josifi i
Marisë. Pr. David. 14.000 foshnjat.
31 E Martë Mbyllja e Krishtlindjes.
Oshg. Melania. Zotiku i Jetimores.
NËNTOR 2013
Persekutorët komunistë të besimit fetar pranojnë fajin
Nga Pirro Prifti
(Marrë me shkurtime,
botuar në shtypin e shkruar
dhe në internet)
z. Apostol Kotani, një komunist
ateist, i cili ka qenë vendimmarrës
në rrëmbimin e kishës dhe pronës
së Shën Marisë në Përmet, në vitet
1960, e pranon vetë në një shkrim
të botuar në revistën elektronike
Drini, se si ai, si sekretar partie i Ko-
mitetit Ekzekutiv, ia mori tokën dhe
kishën “Shën Maria” në Përmet Ki-
shës Orthodhokse Autoqefale të Shqi-
përisë, dhe pa ndonjë brejtjeje
ndërgjegje, e boton këtë si një ‘yner
personal të tijin’, duke nënkuptuar
se … “sa mirë ia paska bërë këtyre
priftërinjve të atëhershëm”, sepse
edhe ata (sipas tij) e pranuan që të
jepnin pronën dhe kishën…’ (e cila u
prish me urdhër të tij, pra si ish-se-
kretar partie i Komitetit Ekzekutiv).
Shkrimi i tij “Mashtrimet e Janu-
llatos dhe të vërtetat mbi Pallatin e
Kulturës e kishën e qytetit të Për-
metit”, botuar në revistën Drini,
më 2 nëntor 2013, shpreh qartë jo
vetëm ateizmin e tij të brumosur
nga mësimet e shokut Enver, por
çfarë është shqetësuese dhe provo-
kuese janë mungesa e realitetit hi-
storik e tij, e tejmbushur me fantazi
hiperpiretike, për historinë e kishës
së Përmetit, duke e bazuar në dok-
toraturën e tij të marrë në kohën e
PPSH.
Lexoni se ç’thotë doktori i shken-
cave z. Apostol Kotani për histori-
kun e kishës së Përmetit sipas
variantit diabolik komunist: “Unë si
dëshmitar okular, si përmetar, si Se-
kretar i Komitetit të Partisë së Rre-
thit, dhe sot si doktor i shkencave
historike, si autor i 16 veprave të
botuara, të cilat janë vlerësuar nga
personalitete vendase dhe të huaja,
deklaroj nën përgjegjësinë time
morale dhe penale se: Për të përga-
titur qytetin për 20-vjetorin e Kon-
gresit që i binte më 24 maj 1964, i
kërkova Ministrit të Ndërtimit, Jo-
sif Pashkos që kishte ardhur për të
parë gjendjen pas përmbytjes, që të
na dërgonte një grup specialistësh
për të bërë një planimetri. Në pro-
jektligjin e këtij grupi u parashikua
NGJALLJA
që veç të tjerash në vendin ku ishte
kisha karabina, të ndërtohej Pallati
i Kulturës. Atëherë unë thërras mi-
tropolitin e qytetit, Papa Haralla-
mbin me origjinë nga Çatista, dhe i
kërkoj aprovimin, dhe ai e dha me-
ndimin e tij pro, e shtroi edhe në
këshillin kishtar ku bënin pjesë
Çole Lolja kryetar, Mati Prifti, Tho-
dhor Gulo dhe Rako Tasellari anëta-
rë, të cilët ishin dakord. Pastaj u
Projekt arkitektonik (planimetria) e Vasilika Cicko - projektuese
e veprës së shndërrimit të kishës së Tërëshenjtës në Shtëpi Kulture.
Muret e jashtme të kishës, që u përfshi e tëra në kompleksin e ri,
është theksuar me ngjyrë të zezë.
përfshin një pjesë të vetë ndërtesës
së kishës së Shën Marisë, por shte-
ti shqiptar i asaj kohe shtetëzon të
gjithë sipërfaqen prej afërsisht
6000 e ca m2 pronë e kishës.
Z. Kotani pranon se “u mor pël-
qimi i priftërinjve të asaj kohe”. E
si të mos pranonin ata priftërinj të
shkretë porosinë e z. Apostol që ishte
ashtu si e pranon ai- një sekretar
komiteti të PPSH së Përmetit?
Nëse ata nuk do të jepnin pëlqimin
- ata do të kalbeshin në burg apo do
të vriteshin; sidoqoftë ashtu si ndo-
dhi pas shkurtit të vitit 1967, këta
priftërinj të shkretë përfunduan ose
burgjeve, ose u bënë kooperativistë,
duke mos i lejuar që të faleshin dhe
të kryenin ritet fetare në kishën e
tyre të shtetëzuar nga persekutori
i fesë Apostol Kotani.
Z. Kotani, sa guxon të ngatërrojë
historinë e kaluar që ka të bëjë me
Luftën e Parë Ballkanike dhe Luftën
e Parë Botërore, - me kërkesën e ligj-
shme për të kthyer pronën e Kishës
mor edhe pëlqimi i Mitropolisë së
Qarkut të Gjirokastrës dhe Kryepi-
skopit Paisi Vodica Pashko”.
Me vetë fjalët e tij pranohet se
kisha e Shën Marisë ka qenë që në
atë kohë pronë e Kishës Orthodho-
kse Autoqefale të Shqipërisë, dhe
shihet se si një pronë e Kishës e
cila, nën presionin e Partisë së Pu-
nës, kalon pronësi shtetërore, për
të ndërtuar një pallat kulture, i cili
së Shën Marisë së Përmetit prej
6000 m2?!
Z. A. Kotani, tregon haptazi ve-
ten e tij si një persekutor i zellshëm
komunist kur tregon me mburrje
presionin që i paska bërë në atë
kohë klerit orthodhoks të Përmetit
duke i u rrëmbyer pronat në emër
të PPSH-së dhe thotë pa brejtje të
ndërgjegjes se...” edhe për këtë, unë
si sekretar i Komitetit të Partisë që
kam transmetuar direktivën e parti-
së u them me përgjegjësi morale
dhe ligjore se direktiva ka qenë kjo:
“ndalohen predikimet fetare dhe
baza e tyre materiale e kishave, te-
qeve dhe xhamive, duhet të gru-
mbullohen, të inventarizohen dhe
t’u dorëzohen këshillave me pro-
cesverbal, ndërsa ndërtesat e tyre
mund të përdoren vetëm shtëpi kul-
ture, ose për magazina dhe jo për
qëllime të tjera”.
Z. A. Kotani, justifikon shtre-
mbërimet historike si doktor i shken-
cave historike, duke e pranuar në
15
heshtje që kisha e Shën Marisë është
nja 3 shekuj e lashtë (dhe themelet
e vjetra duken edhe sot e kësaj dite),
por thotë se... nuk kanë ç‘i duhen
Përmetit gjithë ato kisha…
Favorizimi i padrejtë që i është
bërë Bashkisë, Përmet nëpërmjet
një vendimi të dytë e të korruptuar
të gjykatës (sepse i pari ka qenë në
favor të Kishës Orthodhokse Auto-
qefale të Shqipërisë), ngre përsëri
pyetjen e drejtë: kush do t‘ia japë
pronat e vjedhura dhe të përvetë-
suara të Kishës nga shteti komunist
- Kishës Orthodhokse Autoqefale
të Shqipërisë?
Megjithatë, paranojat dhe agre-
siviteti i disa ateistëve komunistë
me të ashtuquajtur tituj shkencorë,
duke mbuluar padrejtësinë e rrë-
mbimit të pronave (me gjyqtarë dhe
gjykata të korruptuara) të Kishës
Orthodhokse Autoqefale të Shqipë-
risë, me anë të justifikimeve bajate
dhe aspak koherente, duke na kuj-
tuar historinë e së kaluarës, e cila
nuk ka aspak lidhje me problemin
e pronës, duke na ‘konfirmuar’ me
anë të disa historianëve të tipit Xhufi,
që shkruan nën emrin e 92- vjeçarit
Kristo Frashëri, apo fallco-atdhe-
tarë të tipit Danaj, apo pseudo-
prifërinj si N. Marku, duke ngatë-
rruar pronat e Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë, me pro-
blemet politike të shtetit shqiptar me
Greqinë apo me Agimin e Artë -
duhet të marrin fund...
NGJALLJA
Organ i Kishës Orthodhokse
Autoqefale të Shqipërisë
Themelues:
Kryepiskopi Anastas
Del nën kujdesin
e Këshillit Botues
Kryeredaktor: Thoma Dhima
Adresa:
Kryepiskopata Orthodhokse,
Rruga e Kavajës, Nr. 151
Tiranë
Tel: (04) 2234 117, 2235 095.
Fax: 2232 109
Shtypur
në shtypshkronjën “Ngjallja”
16 NGJALLJA NËNTOR 2013

Presidenti Papulias
vizitoi selinë e Sinodit të Shenjtë
dhe kompleksin e Katedrales
“Ngjallja e Krishtit”
Në ditën e parë të vizitës së tij zyrtare në vendin tonë,
3 nëntor, Presidenti i Greqisë, Z. Karolos Papulias vizi-
toi pasdite selinë e Sinodit të Shenjtë dhe kompleksin
e Katedrales së Re “Ngjallja e Krishtit”. Aty u prit nga
Kryepiskopi i Tiranës dhe i Gjithë Shqipërisë, Fort-
lumturia e Tij Anastasi, nga Hirësi Andoni, Hirësi Na-
thanaili dhe Hirësi Asti, klerikë e laikë orthodhoksë.
Në sallën e pritjeve u shkëmbyen fjalët e rastit, ku
Kryepiskopi Anastas bëri një ekspoze të përparimit edhe
zhvillimit të Kishës Orthodhokse Autoqefale të Shqipërisë
në këta 22 vjet.
Më pas Z. Papulias vizitoi Katedralen e Re “Ngjallja
e Krishtit”, ku u prit me psalmet në shqip të korit bizantin
“Joan Kukuzeli”, si dhe sallën e konferencave pranë saj,
ku u dha një program i shkurtër nga grupi muzikor i ra-
dios “Ngjallja”.

TIRANË

“A e ke çelësin?” - tema që shoqëron këtë vit

studentët e Qendrës Orthodhokse
Qendra Orthodhokse e Studen-
tëve në Tiranë, më 31 tetor hapi
dyert për fillimin e veprimtarive.
Ato nisën me një aktivitet, me pje-
sëmarrës të fakulteteve të ndryshme,
të ardhur për studime nga i gjithë
vendi. Tema e këtij viti shkollor
është: “A e ke çelësin?” dhe që në
takimin e parë filloi zbulimi i këtij
misteri. Veprimtaria u çel me mirë-
seardhjen, pasoi me këngë të kri-
shtera, temën kryesore, bisedat në
grup, koktejlin dhe bisedat e lira.
Afërsisht 2 orë e gjysmë studentët
qëndruan, mësuan dhe u zbavitën
së bashku.
Kryepiskopi Anastas gjithmonë
i ka dhënë përparësi programeve
me të rinjtë që ndjekin universitetet
dhe kjo shihet edhe te sigurimi i një
ndërtese kaq të përshtatshme vetëm
për aktivitetet e studentëve. Përgje-
gjësi i programit të kësaj qendre,
Nathan Hoppe, theksoi se “kjo qe-
ndër është këtu për ju dhe për të
plotësuar sadopak nevojat tuaja”...
Nëse keni kohë të lirë ju mund të
vini këtu të lexoni dhe të merrni li-
bra të rinj në lidhje me degët tuaja.
Ju mund të vini këtu dhe të merrni
libra në bibliotekën tonë të pasur që
ju ndihmojnë në rritjen shpirtërore.
Ju mund të vini këtu dhe të bisedo-
ni për tema të ndryshme që mund
t’ju shqetësojnë. Ju mund të vini
këtu në këtë qendër, e cila është
vetëm për ju, është shtëpia juaj”,
theksoi ai.
Koordinatorja e aktiviteteve të
qendrës Marina Baba, së bashku
me të rinjtë e tjerë, kishin përgatitur
një mjedis festiv dhe të dashur për
të gjithë studentët. Ajo prezantoi
aktivitetet e kësaj qendre dhe i ftoi
studentët të ishin pjesë e tyre. Nuk
mungonte as ana vizuale, ku stu-
dentët e rinj me anë të një për-
mbledhjeje në “power point” më-
suan se si janë zhvilluar aktivitetet
e kësaj qendre ndër vite dhe sa ka
ndihmuar ajo në nevojat dhe arritjet
e studentëve.
Qëllimi i këtyre aktiviteteve
është të krijojë për studentët një fo-
lezë të sigurt, ku ata mund të që-
ndrojnë dhe të ndihmohen në vitet
e tyre të studimit, si edhe të kenë
mundësinë të njohin Krishtin dhe
të rriten në Atë.
Në këtë qendër studentët kanë
mundësinë të rriten në dijet e tyre
në gjuhë të huaja, ku çdo javë mund
të marrin pjesë në studimin biblik
në gjuhën angleze, ku mësohet dhe
praktikohet kjo gjuhë nëpërmjet
diskutimit. Studimi Biblik në an-
glisht zhvillohet nga Pamela Barks-
dale, nga SHBA, që ka vite që kon-
tribuon në Kishën tonë.