Monika Przybyek, Aleksandra Araszkiewicz, Pawe Niedwiecki, Dorota Zozuliska- Zikiewicz, Bogna Wierusz-Wysocka

Ocena zachowa prozdrowotnych u osb z typem 1 cukrzycy

Assessment of healthy behavior in people with type 1 diabetes
Katedra i Klinika Chorb Wewntrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu, Kierownik: Prof. dr hab. Bogna Wierusz-Wysocka

Streszczenie. Celem pracy bya ocena zachowa prozdrowotnych u osb z typem 1 cukrzycy. Materiay i metody. Badaniem objto 200 kolejnych pacjentw (77 mczyzn, 123 kobiety, w rednim wieku 29.3 8.4 lat) z typem 1 cukrzycy (czas trwania 13.7 8.2 lat), hospitalizowanych w Katedrze i Klinice Chorb Wewntrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu. W badanej grupie zosta zebrany wywiad na podstawie samodzielnie przygotowanej ankiety, ktra zawieraa 33 pytania (5 otwartych i 28 zamknitych). W kocowej ocenie zachowa prozdrowotnych pacjent mg maksymalnie uzyska 9 punktw. Im wysz liczb punktw otrzyma chory, tym uznano e pacjent prowadzi bardziej prozdrowotny tryb ycia. Wyniki. W badanej grupie rednia liczba punktw wyniosa 5.41.7. Uzyskano dodatni korelacj pomidzy wiekiem chorych a zachowaniami prozdrowotnymi. Pacjenci, ktrzy osigaj warto HbA1c <7% cechuj si wiksz iloci zachowa prozdrowotnych w porwnaniu do osb z HbA1c 7%. Istotne statystycznie rnice pomidzy tymi grupami wykazano szczeglnie w zakresie: podejmowania aktywnoci fizycznej, stosowania suplementw diety, palenia papierosw oraz spoywania kawy. Wnioski. Istnieje zwizek midzy podejmowaniem zachowa prozdrowotnych a wiekiem badanych. Osoby z dobrym wyrwnaniem metabolicznym cukrzycy wykazuj wicej korzystnych zachowa zdrowotnych. Sowa kluczowe cukrzyca typu 1, zachowania prozdrowotne, jako wynikw leczenia. Summary. The aim of the study was to assess healthy behavior in patients with type 1 diabetes. Materials and methods. The study included 200 consecutive patients (77 men, 123 women), aged 29.3 8.4 years) with type 1 diabetes (duration 13.7 8.2 years) hospitalized at the Department of Internal Medicine and Diabetology, Poznan University of Medical Sciences. The patients filled out questionnaire consisted of 33 questions (5 open, 28 closed). For the final assessment of healthy behavior the answers to nine questions were analyzed. We recognized that the more scores the patients gained the more healthy lifestyle leads. Results. The average test result in the study group was 5.41.7 scores. We found positive correlation between patients age and healthy related behavior (Rs=0.21, p=0.003). The study showed that patients who achieved glycated hemoglobin level <7% gained more scores as compared to those with HbA1c 7% (5.91.6 vs 5.31.7 scores, p=0.03). The statistically significant differences between these two groups were demonstrated especially in the following areas: physical activity, dietary supplements, smoking cigarettes and drinking coffee. Conclusions. There is a relationship between patients age and healthy behavior. Healthy lifestyle has an important impact on the glycaemic control in patients with type 1 diabetes. Key words type 1 diabetes, healthy behavior.

Przesanki icel bada

Cukrzyca, wedug wiatowej Organizacji Zdrowia (WHO), jest to grupa chorb metabolicznych, ktrych wspln cech kliniczn jest hiperglikemia (1). Przewleke utrzymywanie si za wysokich ste glukozy we

krwi przyczynia si do zaburzenia czynnoci istruktury, anastpnie do niewydolnoci narzdw takich jak oczy, serce, naczynia krwionone inerwy (2). Wedug Midzynarodowej Federacji Diabetologicznej (IFD) liczba osb z cukrzyc na wiecie systematycznie wzrasta. W 2011 roku liczba ta wynosia 366 milionw. Przewiduje si, e

32

Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

Tab. 1.  Charakterystyka grupy badanej. rednia SD lub n (%).

Badana cecha Wiek (lata) Pe (k/m) N (%) Wyksztacenie N (%) Podstawowe Zawodowe rednie rednie zawodowe Wysze licencjackie Wysze magisterskie Czas trwania cukrzycy (lata) Aktywno zawodowa N (%) Nigdy nie pracowaem Czynny zawodowo Emeryt/rencista Ucze/student Stan cywilny N (%) Panna/kawaler Mata/onaty Rozwiedziona/rozwiedziony Wdowa/wdowiec Konkubinat Miejsce zamieszkania N (%) Due miasto (powyej 100 tys. mieszkacw) Mae miasto (do 100 tys. mieszkacw) Wie BMI (kg/m2) HbA1c (%) Przewleke powikania N (%) Retinopatia Cukrzycowa choroba nerek Neuropatia Zesp stopy cukrzycowej Choroby ukadu sercowo-naczyniowego

29.3 8.4 123 / 77 (61.5 / 38.5 ) 12 (6) 30 (15) 63 (31.5) 21 (10.5) 27 (13.5) 47 (23.5) 13.7 8.2 6 (3) 115 (57.5) 34 (17) 45 (22.5) 100 (50) 78 (39) 6 (3) 1 (0.5) 15 (7.5) 64 (32) 73 (36.5) 63 (31.5) 23.7 3.4 8.3 1.8 58 (29) 11 (5.5) 27 (13.5) 3 (1.5) 10 (5)

towarzyszcych. eby leczenie przynosio wymierne korzyci dla chorego niezbdne jest uwzgldnienie wszystkich elementw przyczyniajcych si do osignicia przez niego celw. Nieodcznymi skadowymi leczenia cukrzycy s wic: edukacja, leczenie niefarmakologiczne oraz farmakologiczne (4-6). W1946 roku wiatowa Organizacja Zdrowia stworzya definicj zdrowia, ktre okrelane jest jako peen dobrostan fizyczny, spoeczny ipsychiczny, anie tylko nie wystpowanie choroby lub uomnoci. Zachowania zdrowotne s to czynnoci podejmowane przez czowieka, ktre wywouj okrelone skutki zdrowotne. Mog by one zarwno pozytywne jak inegatywne (7,8). Prozdrowotne ycie zwizane jest zpodejmowaniem przez ludzi wiadomych wyborw, ktre nakierowane s na popraw zdrowia iwyeliminowanie zachowa zagraajcych. Do zachowa zwizanych ze zdrowiem zalicza si dbao o siebie oraz otoczenie, w ktrym jednostka przebywa, a take wysiek fizyczny, stosowanie zasad zdrowego ywienia, dugo oraz jako snu, umiejtno radzenia sobie ze stresem, prowadzenie samokontroli zdrowia oraz wykonywanie bada profilaktycznych, niepalenie tytoniu, ograniczenie spoywania alkoholu i nieuywanie substancji psychoaktywnych (7). Wydaje si, e dziki wytworzeniu mechanizmw motywacyjnych do aktywnego a zarazem skutecznego uczestniczenia w procesie leczenia i realizowania zachowa prozdrowotnych osoba ztypem 1 cukrzycy bdzie moga prowadzi dobre pod wzgldem jakoci ycie (9). Powysze przesanki stay si podstaw sformuowania celw iplanu bada. Obejmoway one ocen zachowa prozdrowotnych oraz ich uwarunkowa medycznych ispoecznych atake analiz relacji zachowa prozdrowotnych zjakoci wynikw leczenia wcukrzycy typu 1.

Materia imetody
Badaniem objto 200 kolejnych pacjentw ztypem 1 cukrzycy, ktrzy byli hospitalizowani w Katedrze iKlinice Chorb Wewntrznych i Diabetologii Uniwersytetu Medycznego w Poznaniu w okresie od maja 2012 r. do grudnia 2012 r. Zbadania zostay wykluczone osoby zcukrzyc typu LADA, pacjenci wwieku poniej 18 lat, osoby ktre nie wyraziy zgody na badanie izcukrzyc typu 1 trwajc krcej ni rok. Wbadaniu wziy udzia 123 kobiety i77 mczyzn. rednia wieku chorych wynosia 29.3 8.4 lat, aczas trwania cukrzycy 13.7 8.2 lat. Wocenianej grupie pacjentw rednia warto wskanika masy ciaa (BMI) wynosia 23.7 3.4 kg/m2, awynik ostatniego badania glikowanej hemoglobiny (HbA1c) 8.3 1.8%. Charakterystyk grupy badanej przedstawiono wtabeli 1. Podczas prowadzenia bada zosta zebrany wywiad na podstawie samodzielnie przygotowanej ankiety.

w2030 roku osignie ona liczb 552 milionw (3). Cukrzyca typu 1 dotyczy 10% pacjentw ztym schorzeniem ijest nastpstwem niszczenia komrek beta wysp trzustki przez proces autoimmunologiczny. Zasadniczym celem leczenia cukrzycy jest uzyskanie wartoci prawidowych w zakresie glikemii, masy ciaa, stenia cholesterolu i trjglicerydw w surowicy oraz cinienia ttniczego krwi. Terapia cukrzycy, pomimo oglnych zalece, musi by rozpatrywana w sposb indywidualny, dostosowany do pacjenta. Sposb doboru leczenia powinien by uzaleniony m. in. od postawy pacjenta wobec swojej choroby, zaangaowania w proces leczenia, czasu trwania cukrzycy, ryzyka rozwoju powika ostrych i przewlekych, stopnia edukacji chorego i obecnoci chorb

Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

33

Kwestionariusz zawiera 33 pytania, z czego 5 byo otwartych, pozostae 28 zamknitych. Pytania miay na celu okrelenie: czasu trwania cukrzycy, stopnia wyrwnania metabolicznego cukrzycy, obecnoci przewlekych powika cukrzycy (pytania: 7, 8, 11), stanu socjo-ekonomicznego (pytania: 1, 2, 3, 4, 5, 6), wskanika BMI (pytanie: 9, 10) oraz zachowa zdrowotnych (pytania: 12-33 p. Addendum). Wkocowej ocenie zachowa prozdrowotnych zostay uwzgldnione pytania: 13, 15, 16, 19, 20, 22, 25, 27, 33. Za kade znich pacjent mg otrzyma 0 lub 1 punkt. Maksymalna ilo punktw wyniosa 9. Im wysz liczb punktw otrzyma chory, tym uznano, e pacjent prowadzi bardziej prozdrowotny tryb ycia.

Obliczenia statystyczne
Ocen statystyczn wynikw wykonano za pomoc programu Statistica PL wersja 8.0. Za istotne przyjto prawdopodobiestwo testowe na poziomie p<0.05. Wyniki przedstawiono jako liczebnoci i procenty oraz jako wartoci rednie odchylenie standardowe (SD). Oceny zgodnoci rozkadu zmiennych z rozkadem normalnym wykonano za pomoc testu Komogorowa-Smirnowa zpoprawk Lillieforsa. W przypadku zmiennych numerycznych, rnice pomidzy podgrupami analizowano zzastosowaniem testu U Manna-Whitneya. Analizy zmiennych jakociowych dokonano za pomoc testu Chi2. Celem analizy powiza zmiennych uyto testu korelacji Spearmana. Pacjentw podzielono na grupy z zalenoci od wartoci hemoglobiny glikowanej ( 7 i < 7%).

Wyniki
W badanej grupie rednia liczba punktw wyniosa 5.4 1.7 punktw. Najniszy wynik wynosi 1 punkt na 9 moliwych, anajwyszy 9 na 9 punktw. Nie stwierdzono zwizku pomidzy iloci uzyskanych punktw apci iczasem trwania cukrzycy. Uzyskano dodatni korelacj pomidzy zachowaniami prozdrowotnymi (iloci uzyskanych punktw) Badana cecha Wiek (lata) Czas trwania cukrzycy (lata) BMI (kg/m2) Palenie papierosw (%) Suplementy diety (%) Kawa po turecku (%) Jazda na rowerze (%) Suma punktw w ankiecie HbA1c < 7% n=53 31.6 10.4 15.0 10.6 23.8 3.1 3.8 54.7 12.5 75,5 5.9 1.6

awiekiem chorych (Rs=0.21; p=0.003). Im pacjent starszy tym wykazuje wicej zachowa prozdrowotnych. W badanej grupie liczba osb palcych papierosy wyniosa 46 osb (23%). Wrd ankietowanych, ktrzy zadeklarowali palenie papierosw 30 osb (63.8%) pali papierosy wiloci 1-10 dziennie, 11-20 papierosw dziennie wypala 15 ankietowanych (31.9%). Dwie osoby pal wicej ni 20 papierosw dziennie co stanowi 4.3% wszystkich osb palcych papierosy. Analiza danych wykazaa take jak czsto osoby zcukrzyc typu 1 podejmuj aktywno fizyczn. Wicej ni 3 razy wtygodniu wiczy 59 osb (29.5%), 3 razy wtygodniu wysiek fizyczny podejmuje 31 osb (15.5%), podejmowanie aktywnoci fizycznej 1-2 razy wtygodniu zadeklaroway 74 osoby (37%), raz w miesicu lub rzadziej wiczy 29 osb (14.5%). Natomiast 7 osb (3.5%) nie podejmuje adnej aktywnoci fizycznej. Analiza wynikw wykazaa, e spord ankietowanych 120 jedzi na rowerze (60% caej grupy badanej), osb biegajcych jest 55 (27.5%), 91 osb chodzi na spacery lub uprawia nordic walking (45.5%), a50 ankietowanych (25%) zadeklarowao e systematycznie pywa. 39 osb (39% badanych) gra wgry zespoowe, 11 badanych (5.5%) gra wtenisa. Szachy jako rodzaj aktywnoci fizycznej zadeklarowao 7 respondentw (3.5%), za bryda 2 osoby (1% caej grupy). Badanie ujawnio, e od momentu zachorowania na cukrzyc u50 osb (25%) aktywno fizyczna zwikszya si, u109 badanych (54.5%) nie zmienia si po rozpoznaniu cukrzycy, natomiast u41 osb (20.5%) zmniejszya si. 156 respondentw (78%) regularnie spoywa kaw. Pozostae 44 osoby (22%) deklaruj, e nie pij kawy. Spord spoywajcych kaw 22 osoby (14.1%) pij j 3 razy dziennie, 70 badanych (44.9%) spoywa od 2 do 3 kaw dziennie, pozostae 64 osoby (41.0%) raz na dzie. Najwicej osb spoywa kaw rozpuszczaln - 77 osb (49.4%), rzadziej ankietowani sigaj po kaw parzon po turecku - 45 osb (28.8%), pozostaa cz tzn. 34 osoby (21.8%) pij kaw zekspresu. Spord 200 ankietowanych 86 osb (43%) zaznaczyo, e stosuje suplementy diety, pozostae 114 badanych (57%) nie stosuje adnych suplementw. HbA1c 7% n=147 28.5 7.5 13.2 7.0 23.7 3.5 29.9 38.8 34.8 57,1 5.3 1.7 p 0.08 0.63 0.55 <0.001 0.04 0.04 0.02 0.03

Tab. 2.  Charakterystyka kliniczna i ocena zachowa prozdrowotnych u pacjentw z HbA1c <7% i 7%. rednia SD. Test Manna-Whitneya.

34

Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

Analiza danych wykazaa istotne statystycznie rnice wzakresie iloci punktw uzyskanych wankiecie pomidzy osobami zwartoci HbA1c 7% (n=147) aosobami zHbA1c < 7% (n=53). Osoby zwartoci HbA1c < 7% uzyskali wiksz ilo punktw wankiecie anieli pacjenci zHbA1c 7% (5.9 1.6 vs 5.3 1.7 punktw, p=0.03) (tabela 2). Stwierdzono ponadto ujemn korelacj pomidzy liczb punktw oceniajc zachowania prozdrowotne awartoci hemoglobiny glikowanej (Rs=0.25, p= 0.00045). Dodatkowo pacjenci z HbA1c < 7% w porwnaniu zosobami zHbA1c 7% rzadziej pali papierosy (3.8 vs 29.9%, p <0.001 ), czciej jedzi na rowerze (75.5% vs 37.4%, p= 0.02) i pije mniej kawy parzonej po turecku (12% vs 35%, p= 0.04). Dodatkowo osoby zdobrym wyrwnaniem cukrzycy czciej stosowao suplementy diety wporwnaniu do pacjentw zHbA1c 7% (54.7 vs 38.8%, p=0.04). Wyniki przedstawiono wtabeli 2.

Dyskusja
Zdrowie czowieka zaley od wielu czynnikw, wrd ktrych wymienia si zachowania zdrowotne oraz styl ycia, warunki socjoekonomiczne i kulturowe. Podejmowane przez ludzi zachowania prozdrowotne bd antyzdrowotne maj bezporedni wpyw na zdrowie czowieka ijego funkcjonowanie wspoeczestwie. Podstaw wpynicia na zmian bd utrzymanie zachowa prozdrowotnych ma profesjonalna edukacja zdrowotna, dziki ktrej dochodzi do poprawy jakoci ycia jednostki, a tym samym caego systemu zdrowotnego. Na podjcie przez czowieka decyzji dotyczcej wdroenia zachowa prozdrowotnych w ycie codziennie skada si wiele czynnikw, do ktrych zalicza si m. in. aktualn sytuacj zdrowotn, stopie motywacji i gotowo do zmian, posiadanie odpowiednich umiejtnoci, ktre pozwol mu na realizowanie okrelonych celw i przede wszystkim, jak twierdzi Badurski, poczucie wasnej skutecznoci bez ktrej niemoliwe wydaje si podjcie jakichkolwiek zmian wzachowaniu czowieka (10). Ilo osb podejmujca zachowania prozdrowotne wrd osb z typem 1 cukrzycy w badaniach wasnych wydaje si niezadowalajca. S osoby, ktre dbaj oswoje zdrowie poprzez podejmowanie zachowa sprzyjajcych zdrowiu. Wrd przebadanych osb jest jednak duy odsetek chorych, ktrzy nie podejmuj adnych zachowa prozdrowotnych acz znich przejawia nawet zachowania antyzdrowotne. Wyniki przeprowadzonego badania wskazuj na istnienie zalenoci pomidzy iloci podejmowanych zachowa prozdrowotnych a stopniem kontroli metabolicznej cukrzycy ocenion wartoci glikowanej hemoglobiny. Wyniki bada wasnych wskazuj, e w typie 1 cukrzycy istotne znaczenie, poza prowadzeniem

insulinoterapii, ma leczenie niefarmakologiczne. Skada si na nie cay szereg czynnoci podejmowanych przez chorego, ktre maj sprzyja jego zdrowiu. Naley zatem podkrela oraz uwiadamia pacjentw, e zachowania zdrowotne mog uatwi, a czasem s wrcz niezbdne do osignicia dobrego wyrwnania metabolicznego cukrzycy. Przeprowadzone badanie wykazao, e istnieje cisa zaleno pomidzy podejmowaniem przez pacjenta zachowa prozdrowotnych a wiekiem ankietowanych. Mona zatem stwierdzi, e ilo zachowa prozdrowotnych jest zwizana z osigniciem przez jednostk dojrzaoci oraz z wyksztaceniem poczucia odpowiedzialnoci za swj stan zdrowia. Pozwala mu to bowiem zrozumie i w peni wykorzystywa w swoim leczeniu rwnie elementy niefarmakologiczne. Wiek, w ktrym dochodzi do osignicia dojrzaoci jest jednak spraw indywidualn, ktra uwarunkowana jest czynnikami zarwno osobowociowymi jak irodowiskowymi. Wane jest, aby udzieli pacjentowi zcukrzyc wsparcia dostosowanego do jego potrzeb. Niezwykle wan skadow zachowania prozdrowotnego jest aktywno fizyczna. W typie 1 cukrzycy nie zastpi ona co prawda insulinoterapii ale moe wsposb istotny ograniczy zapotrzebowanie na egzogenn dawk hormonu przez zwikszenie wraliwoci tkanek na jego dziaanie. Aktywno fizyczna wpywa rwnie korzystnie na wartoci cinienia ttniczego krwi oraz gospodark lipidow a tym samym poprawia sprawno ukadu sercowo-naczyniowego oraz samopoczucie. Kordi R. iwsp. wskazuj na popraw wyrwnania metabolicznego cukrzycy uosb aktywnych fizycznie (11). Podobne wyniki uzyskali rwnie Schneider iwsp. Autorzy zwracaj uwag, e zwikszony wysiek fizyczny wtej grupie osb wymaga zaangaowania iwiedzy ze strony pacjenta oraz cisej wsppracy zlekarzem (12, 13). Badania przeprowadzone przez Ager-Mayrl F. iwsp. ujawniy, e wysiek fizyczny u osb z cukrzyc typu 1 wpywa na popraw czynnoci rdbonka naczy, co w konsekwencji moe ogranicza ryzyko rozwoju schorze ukadu sercowo-naczyniowego (14). Podobne wyniki uzyskali rwnie Salem M. i wsp. Autorzy wykazali, e aerobowy wysiek fizyczny wywiera korzystny wpyw na wyrwnanie metaboliczne cukrzycy, atake wskanik masy ciaa oraz dawk dobow insuliny. Taki sposb postpowania daje szans na uniknicie lub zminimalizowanie ryzyka rozwoju przewlekych powika wprzyszoci. Pozwala tym samym na utrzymanie dobrej, nie odbiegajcej od osb bez cukrzycy, jakoci ycia (15). Ciekawe wyniki prezentuj take Kennedy A. i wsp. w metaanalizie 12 bada. W ich opinii wysiek fizyczny nie wpywa u osb z typem 1 cukrzycy na popraw glikemii iwartoci HbA1c. Uwaaj jednak, e pomimo braku wystarczajcych dowodw wskazujcych na pozytywny zwizek aktywnoci

Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

35

fizycznej zpopraw wartoci glikemii naley go regularnie podejmowa (16). Badania wasne potwierdzaj zkolei zwizek regularnej aktywnoci fizycznej z lepszym wyrwnaniem metabolicznym cukrzycy. Wskazuje na to wyraona zaleno pomidzy wartoci hemoglobiny glikowanej a aktywnoci fizyczn w postaci regularnej jazdy na rowerze. Zbada wasnych wynika take cisa zaleno pomidzy wartoci HbA1c apaleniem papierosw. Haire-Joshu D. iwsp. wswoich badaniach ustalili, e palenie papierosw utrudnia osignicie zadawalajcego wyrwnania metabolicznego cukrzycy. Zwrcono rwnie uwag na zwikszon odpowied hormonaln (hormon wzrostu, wazopresyna, kortyzol, katecholaminy) u osb palcych i chorujcych na cukrzyc. Wykazano dodatkowo, e istnieje cisy zwizek pomidzy paleniem papierosw a rozwojem przewlekych powika cukrzycy typu 1. Potencjalne zagroenia wynikajce z wdychania dymu tytoniowego iobecnoci cukrzycy nie s wstanie zmieni jednak nawykw chorych (17, 18). Badanie przeprowadzone przez Lundman B. i wsp. wskazao z kolei na istnienie zalenoci pomidzy paleniem papierosw a iloci insuliny potrzebnej do osignicia prawidowych wartoci glikemii. Pacjenci, ktrzy palili papierosy potrzebowali wikszych dawek insuliny do osignicia normoglikemii (18, 19). Rwnie badania prowadzone w Klinice Diabetologii w Poznaniu w grupie pacjentw ztypem 1 cukrzycy wykazay, e istnieje zwizek pomidzy opornoci tkanek obwodowych na dziaanie insuliny apaleniem papierosw (20). Kolejnym zachowaniem prozdrowotnym ocenianym w badaniu wasnym byo stosowanie suplementw diety przez osoby z typem 1 cukrzycy. Wykazano, e osoby ktre stosuj suplementy diety, czciej wykazuj si dobrym wyrwnaniem metabolicznym cukrzycy. Wzaleceniach wydanych przez grup zajmujc si ywieniem w Stanach Zjednoczonych wynika, e brak jest bada dotyczcych stosowania suplementw imikroelementw oraz ich wpywu na wyrwnanie metaboliczne upacjentw z cukrzyc. Podobne stanowisko zajmuj autorzy brytyjskich zalece ywieniowych (21). W badaniach wasnych oceniano rwnie czsto spoywania kawy u osb z cukrzyc. W przegldzie literaturowym mona znale dowody zarwno na pozytywny jak i negatywny wpyw dziaania kofeiny na zdrowie czowieka. ukiewicz-Sobczak W. iwsp. wpodkrelaj korzystn rol zwizkw polifenolowych zawartych w kawie (kwasu chlorogenowego, chinowego i kawowego) wykazujce dziaanie przeciwnowotworowe, przeciwmiadycowe, przeciwzapalne i przeciwbakteryjne (22, 23). Wbadaniach wasnych stwierdzono zaleno pomidzy rodzajem spoywanej kawy a wartoci HbA1c. Lepsze jej wyniki uzyskuj osoby, ktre nie pij kawy parzonej po turecku. Wrd osb badanych

zgrupy dobrze wyrwnanej metabolicznie (HbA1c <7%), najwicej deklarowao picie kawy rozpuszczalnej. Wdostpnych badaniach wpyw kawy na organizm czowieka budzi kontrowersje. Niejednoznaczny jest wpyw spoycia kawy na wyrwnanie metaboliczne uosb ztypem 1 cukrzycy (22-27). Zachowania prozdrowotne s wanym elementem utrzymania bd poprawy stanu zdrowia kadej jednostki, zarwno zdrowej jak ichorej. Zwikszajca si systematycznie liczba osb zcukrzyc skania powinna do podkrelania roli zachowa prozdrowotnych wzapobieganiu cukrzycy oraz wzmniejszaniu negatywnych skutkw tego schorzenia. Wpyw zachowa prozdrowotnych na stopie wyrwnania metabolicznego uosb ztypem 1 cukrzycy jest wany, wymaga jednak dalszych, wnikliwych bada.

Wnioski
1. Zachowania prozdrowotne wcukrzycy typu 1 nie maj zwizku zpci iczasem trwania cukrzycy. 2. Istnieje zwizek midzy zachowaniami prozdrowotnymi awiekiem badanych. Im osoba starsza tym wykazuje wicej zachowa sprzyjajcych zdrowiu. 3. U ponad poowy osb z cukrzyc typu 1 aktywno fizyczna nie zmienia si od momentu rozpoznania choroby. 4. Osoby z dobrym wyrwnaniem metabolicznym cukrzycy wykazuj wicej zachowa prozdrowotnych.

Pimiennictwo
1. Moczulski D: Klasyfikacja zaburze gospodarki wglowodanowej. W: Diabetologia pod red. Dariusza Moczulskiego. Medical Tribune Polska, Warszawa 2012; 2-5. Tato J, Czech A, Bernas M: Diabetologia kliniczna. Wydawnictwo PZWL, Warszawa: 2008. https://www.idf.org/diabetesatlas/5e/the-global-burden, data wejcia 5.7.2013. Zalecenia kliniczne dotyczce postpowania uchorych na cukrzyc 2013: Stanowisko Polskiego Towarzystwa Diabetologicznego. Diabetologia kliniczna, 2013; 2, suplement A. Czupryniak L: Nowe trendy w diabetologii 2012/2013. Wydawnictwo Termedia Wydawnictwa Medyczne, Pozna: 2012. Stefanowicz A, Brandt A, Myliwiec M i wsp.: Edukacja zdrowotna w cukrzycy typu 1. Problemy pielgniarstwa 2011; 19, 3: 411-416. Woynarowska B: Edukacja Zdrowotna. Podrcznik akademicki. Wydawnictwo Naukowe PZWL, Warszawa: 2010. Kulik TB, Latarski M (red.): Zdrowie publiczne. Podrcznik dla studentw i absolwentw Wydziaw Pielgniarskich iNauk oZdrowiu Akademii Medycznych. Wydawnictwo Czelej, Lublin: 2002.

2. 3. 4.

5.

6.

7. 8.

36

Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

9.

10.

11.

12.

13. 14.

15.

16.

17. 18. 19.

Tato J, Czech A, Bernas A i wsp.: Socjologia cukrzycy. Opieka medyczna skupiona na osobie pacjenta. Wydawnictwo Esculap BTLsp. zo.o., Warszawa 2013. Gromulska L, Piotrowicz M, Cianciara D: Wasna skuteczno w modelach zachowa zdrowotnych oraz wedukacji zdrowotnej. Przegld Epidemiologiczny 2009; 63: 427-432. Kordi R, Rabbani A: Exercises and Diabetes Type 1 Recommendations, Safety. Iranian Journal of Pediatrics 2007; 17, 1: 52-62. Schneider SH, Khachadurin AK, Amorosa LF iwsp.: Ten-year experience with an exercise-based outpatient lifestyle modification program in the treatment of diabetes mellitus. Diabetes Care 1992; 15, 4:1800-1810. Gawrecki A, Naskrt D, Zozuliska-Zikiewicz D: Sport acukrzyca typu 1. Diabetologia Praktyczna 2011; 12, 3: 52-55. Ager-Mayrl F, Pleiner J, Wiesinger GF i wsp.: Exercise Training Improves Vascular Endothelial Function in Patients with Type 1 Diabetes. Diabetes Care 2002; 25, 10: 1795-1801. Salem M, AboElAsrar M, Elbarbary N iwsp.: Is exercise atherapeutic tool for improvement of cardiovascular risk factors in adolescents with type 1 diabetes mellitus? Arandomized controlled trial. Diabetology and Metabolic Syndrome 2010; 2: 47-57. Kennedy A, Nirantharakurum T, Chimen M i wsp.: Does Exercise Improve Glycemic Control in Type 1 Diabetes? ASystematic Review and Meta-Analysis. Plos One 2013; 8, 3; 1-1. Haire-Joshu D, Glasgow R, Tibbs T: Smoking and Diabetes. Diabetes Care 1999; 22, 11: 1887-1898. Bjorn E: Cigarette Smoking and Diabetes. Progress in Cardiovascular Diseases 2003; 45, 5: 405-413. Lundman B, Asplund K, Norberg A: Smoking and metabolic control in patients with insulin-dependent diabetes mellitus. Journal Intern Medicine 1990; 227:101-106.

20. Araszkiewicz A, Uruska A, Zozuliska-Zikiewicz D iwsp.: Factors related to insulin resistance in type 1 diabetic patients treated with intensive insulin therapy from the onset of the disease. Diab Res Clin Pract. 2010; 90: 23-24. 21. Dyson PA, Kelly T, Deakin T iwsp.: Diabetes UK evidence-based nutrition guidelines for the prevention and management of diabetes. Diabetic Medicine 2011; 28, 11: 1282-1288. 22. Filipiak K: Europejskie wytyczne dotyczce zapobiegania chorobom serca inaczy wpraktyce klinicznej na rok 2012.Kardiologia Polska 2012; supl. I: S 1- S 100. 23. ukiewicz-Sobczak W, Krasowska E, Sobczak P i wsp: Wpyw spoycia kawy na organizm czowieka. Medycyna Oglna iNauki oZdrowiu, 2012; 18, 1: 71-76. 24. Dworzaski W, Opielak G, Burdan F: Niepodane dziaania kofeiny. Polski Merkuriusz Lekarski 2009; 27, 161: 357-361. 25. Kosicka T, Kara-Perz H, Guszek J: Kawa-zagroenie czy ochrona. Przewodnik Lekarza 2004; 9: 78-83. 26. Sipetic S, Vlajinac H, Kocev N iwsp.: Characteristics and habits of parents of children with insulin-dependent diabetes mellitus. Srpski arhiv za celokupno lekarstvo 2003; 131 (5-6): 238-243. 27. Greenberg J, Owen D, Geliebter A: Decaffeinated Coffee and Glucose Metabolism in young men. Diabetes Care 2010; 2, 2, 33: 278-280.
Adres do korespondencji: Monika Przybyek Katedra iKlinika Chorb Wewntrznych iDiabetologii Szpital Miejski im. Fr. Raszei ul. Mickiewicza 2 60- 834 Pozna e-mail: przybylek.monika@wp.pl Nadesano: 15.11.2013 Zakwalifikowano do druku: 20.01.2014

Addendum Ankieta
1. Wiek .. 2. Pe: kobieta mczyzna 3. Stan cywilny: kawaler/panna onaty/zamna rozwiedziony/rozwiedziona wdowiec/wdowa konkubinat (zwizek nieformalny)
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1
www.medycyna-metaboliczna.pl

37

4. Wyksztacenie: niepene podstawowe podstawowe zawodowe rednie rednie zawodowe wysze licencjackie wysze magisterskie 5. Praca zawodowa: nigdy nie pracowaam/em czynna/y zawodowo rencista/emeryt ucze/student 6. Miejsce zamieszkania: miasto due (powyej 100 ty. mieszkacw) miasto mae (do 100 ty. mieszkacw) wie 7. Na cukrzyc choruje Pan/Pani od (prosz poda dat rozpoznania cukrzycy): ..................................................................................... 8. Ostatni Pani/Pana wynik hemoglobiny glikowanej (HbA1c): ..................................................................................... 9. Pani/Pana masa ciaa (w kilogramach) wynosi: ..................................................................................... 10. Pani/Pana wzrost (w centymetrach) wynosi: ..................................................................................... 11. Choroba spowodowaa, e wystpuj u Pani/Pana powikania cukrzycy: choroby ukadu sercowo-naczyniowego retinopatia (uszkodzenie wzroku) nefropatia (uszkodzenie nerek) neuropatia (uszkodzenie nerww) stopa cukrzycowa nie wystpuj u mnie powikania cukrzycy 12. Jak czsto prowadzi Pani/Pan badania kontrolne pod ktem wystpowania przewlekych powika cukrzycy: raz do roku lub czciej rzadziej ni raz do roku w ogle si nie badam pod tym ktem 13. Czy pali Pan/Pani papierosy: tak nie 14. Jeeli odpowiedziaa Pani/Pan na pytanie 13 tak, to ile sztuk dziennie: 1-10 11-20 powyej 20

38

Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl

15. Ile godzin dziennie powica Pani/Pan na sen: 6 i wicej mniej ni 6 16. Jak czsto uprawia Pani/Pan wysiek fizyczny: raz w miesicu lub rzadziej 1-2 razy w tygodniu 3 razy w tygodniu czciej ni 3 razy w tygodniu w ogle nie uprawiam wysiku fizycznego 17. Jeli uprawia Pani/Pan wysiek fizyczny, to ktr aktywno sportow Pani/Pan preferuje: jazda na rowerze bieganie spacery/nordic walking pywanie gry zespoowe tenis gra w szachy gra w bryda 18. Od momentu zachorowania na cukrzyc Pani/Pana aktywno fizyczna: zwikszya si (zaczam/em systematyczne wiczy) zmniejszya si (zaprzestaam/em niektrych wicze) nie ulega zmianie 19. Czy spoywa Pani/Pan regularnie posiki? tak nie 20. Czy przed wyjciem do pracy/na zajcia je Pani/Pan niadanie? tak nie czasami 21. Czy podjada Pani/Pan pomidzy gwnymi posikami? tak nie czasami 22. Czy korzysta Pani/Pan z fast-foodw: tak nie czasami 23. Czy jada Pani/Pan sodycze: tak nie 24. Jeli odpowiedziaa Pani/Pan na pytanie 23 tak, to jak czsto: codziennie 4-6 razy w tygodniu
Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1
www.medycyna-metaboliczna.pl

39

 2-3 razy w tygodniu 1 raz w tygodniu rzadziej ni raz w tygodniu 25. Czy jada Pani/Pan ryby: tak nie 26. Jeli odpowiedziaa Pani/Pan na pytanie 25 tak, to jak czsto: codziennie 4-6 razy w tygodniu 2-3 razy w tygodniu 1 raz w tygodniu rzadziej ni raz w tygodniu 27. Czy spoywa Pani/Pan alkohol: tak nie 28. Jeli odpowiedziaa Pani/Pan na pytanie 27 tak, to jak czsto: codziennie 4-6 razy w tygodniu 2-3 razy w tygodniu 1 raz w tygodniu rzadziej ni raz w tygodniu 29. Jeli odpowiedziaa Pani/Pan na pytanie 27 tak, to jaki rodzaj alkoholu Pani/Pan spoywa: piwo wino drinki wdka/whisky/koniak likier/nalewki 30. Czy pije Pani/Pan kaw: tak nie 31. Jeli odpowiedziaa Pani/Pan na pytanie 30 tak, to ile filianek: 1 dziennie 2-3 dziennie 3 dziennie 32. Jeli odpowiedziaa Pani/Pan na pytanie 30 tak to jaki rodzaj kawy Pani/Pan preferuje: z ekspresu parzon po turecku rozpuszczaln 33. Czy stosuje/stosowaa Pani/Pan stymulatory lub suplementy diety: suplementy witamin napoje typu Red Bull odywki biakowe nie stosuj

40

Medycyna Metaboliczna, 2014, tom XVIII, nr 1

www.medycyna-metaboliczna.pl