Camino de Santiago

Os Camios de Galicia
Camio de Santiago a ruta de peregrinacin mis antiga de Europa e a

mis concorrida. Propomosvos sete experiencias diferentes e nicas polos sete
itinerarios histricos que conforman o Camio. Pero vivirmolos de maneira atpica:
en bicicleta, nun todo terreo, ao lombo dun cabalo, en veleiro ou a bordo dun
catamarn, ademais de camiando.
Atravesaremos pequenas aldeas de montaa, poboacins cargadas de historia, vilas
marieiras. No noso percorrido degustaremos a mellor gastronoma de Galicia acompaada
dos seus excelentes vios, relaxarmonos nas augas termais, pasearemos por extensas e
salvaxes praias e asistiremos a curiosos fenmenos que nos brinda a natureza.
En Santiago agardarannos agradables sorpresas. Na Praza do Obradoiro sentirmonos
marabillados pola fascinante fachada da catedral. No seu interior descubriremos os
seus tesouros ocultos e cumpriremos con todos os ritos; dende os seus tellados
teremos a cidade ao alcance da nosa man. Percorreremos o seu casco histrico,
iremos de tapas e de vios poas sas ras mis emblemticas. Perdermonos entre
os olores e sabores do Mercado de Abastos e descubriremos os encantadores espazos
naturais que agacha Compostela.
O
EDITA_
Turgalicia. Estrada Santiago-Noia, km 3.
15896 Santiago de Compostela
Tel. 902 200 432 I 981 537 588 I cir.turgalicia@xunta.es
COORDINACIN_ xxxx
DESEO E MAQUETA_ Va Lctea Comunicacin, S.L.
FOTOGRAFA_ Arquivo Turgalicia
IMPRESIN_ xxxx
DEPSITO LEGAL_ xxxx
4

Cami o de Santiago 5

Cami o de Santiago
ndice
5 Camio Portugus e
Ruta Xacobea en barco
En Tui comeza esta
aventura dunha semana.
No Grove embarcaremos
nun catamarn para facer o
itinerario martimo-uvial pola
Ra de Arousa e o ro Ulla,
rememorando a chegada por
mar a Galicia do corpo do
Apstolo Santiago. Dende
Padrn, seguiremos o Camio
cara a Santiago.
1 Camio a Fisterra
en bicicleta
Un percorrido en bicicleta pola
nica ruta xacobea con orixe
en Compostela. Concle en
Fisterra, a n do mundo
para os peregrinos que dende
a antigidade acudan a
contemplar o espectculo de
ver morer o Sol no Atlntico.
Un Camio para gozar da
paisaxe, o patrimonio artstico,
a gastronoma e o mar.
4 Camio Ingls en veleiro e
mountainbike
Seguiremos unha das rutas
martimas xacobeas que
se empregaba na Europa
medieval para alcanzar
Compostela. Dende Cedeira,
onde contemplaremos
os cants mis elevados
de Europa e visitaremos
Santo Andr de Teixido,
navegaremos en veleiro
ata Ferrol. E dende aqu
emprenderemos o Camio a
Santiago en bicicleta.
38 px
2 Camio do Norte en 4x4
o Camio de peregrinacin
a Compostela mis histrico.
A aventura en todo terreo
arranca en Ribadeo. Contornos
de montaa, vales, ros e
unha gran diversidade de
ora e fauna sern os nosos
compaeiros de viaxe ata
alcanzar a cidade de Santiago.
18 px
6 Camio Primitivo en 4x4
Gran parte do percorrido
sitase por riba dos 800
metros de altitude, con
continuas subidas e baixadas.
Pero a dureza do Camio
vese compensada pola
beleza da paisaxe, xa que
transcorre en plena natureza,
atravesando bosques,
montaas, ros, regatos,
vales, campos de cultivo e
aldeas con encanto.
60 px
8 px 48 px
3 Camio Francs a cabalo
A ruta xacobea mis coecida,
Itinerario Cultural Europeo
e Patrimonio Cultural da
Humanidade, ofrcenos unha
emocionante experiencia dunha
semana a lombos dun cabalo.
Dende a aldea do Cebreiro,
de orixe prehistrica,
pasaremos por mltiples lugares
que nos amosarn os seus
tesouros mis prezados.
28 px
7 De vios pola Va da Prata
Durante unha semana
gozaremos dunha fascinante
paisaxe, adornada con pontes
medievais, igrexas ancestrais,
mosteiros, fortalezas e pazos.
Cruzaremos por terras de gran
riqueza vitcola, visitaremos as
sas adegas, degustaremos
os seus vios e relaxarmonos
nalgn balneario.
70 px
6


Cami o de Santiago
experiencias Camio de Santiago
44
EXPERIENCIA
Camio Ingls en veleiro e mountainbike
da 1
I
Cedeira Valdovio Ferrol
da 2
I
Ferrol Narn Neda Fene Cabanas Pontedeume Mio
da 3
I
Mio Paderne Betanzos Abegondo Mesa Ordes
da 4
I
Ordes Oroso Santiago de Compostela
55
EXPERIENCIA
Camio Portugus e Ruta Xacobea en barco
da 1
I
Tui
da 2
I
Tui O Porrio Mos Redondela
da 3
I
Redondela Soutomaior Pontevedra Poio
da 4
I
Poio O Grove Ra de Arousa e ro Ulla Pontecesures
Padrn Caldas de Reis Padrn
da 5
I
Padrn Teo Brin Teo Ames Santiago de Compostela
da 6
I
Santiago de Compostela
da 7
I
66
EXPERIENCIA
Camio Primitivo en 4x4
da 1
I
A Fonsagrada Baleira Begonte Friol Guitiriz Curtis
Sobrado dos Monxes Arza
da 2
I
Arza O Pino Santiago de Compostela
da 3
I
da 4
I
77
EXPERIENCIA
De vios pola Va da Prata
da 1
I
Vern Monterrei Vern
da 2
I
Trasmiras Xinzo de Limia Vern
da 3
I
Xinzo de Limia Sandis Allariz Ourense Cenlle
da 4
I
Amoeiro Vilamarn San Cristovo de Cea Ribadavia
Leiro Cenlle
da 5
I
San Cristovo de Cea Dozn Vila de Cruces
da 6
I
Boqueixn Santiago de Compostela
da 7
I
22
EXPERIENCIA
Camio do Norte en 4x4
da 1
I
Ribadeo Mondoedo Vilalba
da 2
I
Vilalba Guitiriz Curtis Sobrado dos Monxes Arza
da 3
I
da 4
I
da 5
I
33
EXPERIENCIA
Camio Francs a cabalo
da 1
I
Pedrafita do Cebreiro
da 2
I
Pedrafita do Cebreiro Triacastela Samos
da 3
I
Samos Sarria Paradela Portomarn
da 4
I
Portomarn Monterroso Palas de Rei
da 5
I
Palas de Rei Melide Arza
da 6
I
da 7
I
da 8
I
da 1
I
da 2
I
Santiago de Compostela Ames Negreira Mazaricos Dumbra
da 3
I
Dumbra Cee Corcubin Fisterra
da 4
I
Fisterra
11
EXPERIENCIA
Camio a Fisterra en bicicleta
AUTOESTRADA DE PEAXE
AUTOVA
REDE DE ALTA CAPACIDADE
REDE DE ESTRADAS DO ESTADO
REDE AUTONMICA BASE E COMPLEMENTARIA
REDE AUTONMICA SECUNDARIA
FERROCARRIL VA ANCHA
FERROCARRIL VA ESTREITA
PARQUES NACIONAIS/NATURAIS
9

Cami o de Santiago
11
EXPERIENCIA
INICIO_
FIN_
Fisterra
XORNADAS_ 4
MIS INFORMACIN_
> Catedral de Santiago: www.catedraldesantiago.es
> Albergue de Santiago de Olveiroa. Tel_ 658 045 242
> Albergue de Peregrinos de Fisterra. Tel_ 981 740 781
> Castelo de San Carlos. Museo de Pesca de Fisterra_ aberto de 10:30-13:30
e de 16:00-19:00 h
Camio a Fisterra en bicicleta
Dumbra
Mazaricos
Ames
Santa Comba
Brin
Tordoia
Outes
Noia
Lousame
Rois
Padrn
Muros
Carnota
Muxa
Vimianzo
C-552
C-545
N-550
C-552
C-550
C-550
C-550
AC-440
AC-440
CP-5201
CP-1603
CP-9202
CP-9203
CP-7701
CP-2904
CP-2904
CP-8401
CP-7804
CP-7804
CP-5903
CP-5903
CP-0702
CP-0202
CP-5702
CP-5201
CP-2303
CP-2301
CP-2302
CP-3404
CP-4501
CP-4502
CP-6202
CP-3404
CP-5604
CP-5603
CP-5602
CP-4201
CP-4203
DP-3302
DP-3302
CP-7402
CP-7401
CP-1301
CP-1302
CP-6502
CP-0205
CP-1105
CP-1104
CG-1.5
CG-1.5
CG-1.5
AC-440
AC-441
AC-441
AC-441
AC-404 AC-402
DP-1914
AC-404
AC-404 AC-452 AC-444
AC-443
AC-402
AC-403
AC-403
AC-403
AC-550
AC-550
AC-550
AC-543
AC-301
AC-242
AC-300
AC-453
AG-56
AG-59 AP-9
AP-9
AC-841
AC-543
AC-450
AC-301
AC-550
AC-550
Quintns
Meanos
San Vicente
Vilar
Vento
Bembibre
O Pino
O Outeiro
Zas
Castelo
Vilarmide
O Pindo
Lira
Lario
Serres
Esteiro
Entrerros
Pedreira
A Escravitude
Pousada
Pontevea
Bastavales
Bertamirns
Trasmonte
O Milladoiro
Os Tilos
Cacheiras
Pedreira
Portosn
Bustelo
Ra de
Muros e Noia
Ro Tambre
Ro Ulla
Club de Golf
Val de Rois
Fisterra
24_ Praia de Langosteira
25_ Barrio de San Roque
26_ Cruz de Baixar
27_ Albergue pblico
28_ Igrexa de Santa Mara das Areas
29_ A Serea
30_ Faro
31_ Porto
32_ Lonxa
da 4
I
Fisterra
33_ Castelo de San Carlos
da 1
I
1_ Praza do Obradoiro
2_ Catedral
3_ Casco histrico
4_ Ras do Franco e A Raa
da 2
I
5_ Convento de San Lourenzo
de Trasouto
6_ Ro Sarela
Ames
7_ Lugar de Augapesada
8_ Ponte Maceira
9_ Pazo da Chancela
Negreira
10_ Pazo de Cotn e
Capela de San Mauro
11_ Ponte sobre o ro Barcala
Mazaricos
12_ Hrreos das Maroas
Dumbra
13_ Lugar de Ponte Olveira
14_ Parroquia de Olveiroa
da 3
I
Dumbra
15_ Poboacin de Hospital
16_ Santuario das Neves
Cee
17_ Ermida de San Pedro Mrtir
18_ Cruceiro da Armada
19_ Vila de Cee
Corcubin
20_ Igrexa de San Marcos
21_ Paseo Martimo
22_ Praia de Quenxe
23_ Aldeas de Vilar Amarela
Estorde Sardieiro
Camio a Fisterra
en bicicleta
ropomosvos percorrer en bicicleta a
nica ruta xacobea que non acaba, senn
que comeza, en Santiago de Compostela.
E concle en Fisterra, verdadeira n
do mundo para os peregrinos que de
antigo acudan a contemplar o grandioso
espectculo de ver declinar o Sol no
Atlntico. Un Camio cheo de lendas, mitos,
historia e tradicin, de verdes paisaxes e vilas
marieiras da Costa da Morte.
P
I
> Praza do Obradoiro
Ro Xallas
1-4 5-6
7-9
10-11
20-22
31-33
25-28
29-30
Santiago de
Compostela
Negreira
12
13
14
15 16 17
18
19
23
24
Cee
Corcubin
Fisterra
11

Cami o de Santiago Camio a Fisterra en bicicleta
11
10

Cami o de Santiago EXPERIENCIA
Un paseo polo casco histrico composteln
Aconsellmosvos dedicar o resto da tarde a explorar o
casco histrico de Santiago, declarado Patrimonio da
Humanidade. Deixade que vos sorprenda a arte feita
pedra. Despois de contemplar as demais fachadas e
prazas que rodean a catedral, sentirdesvos cativados
polas ras de orixe medieval como a Ra Nova e a Ra do
Vilar, o Preguntoiro, as Algalias (de Arriba e de Abaixo)
ou Casas Reais. E coeceredes o encanto de prazas como
a do Toural ou Cervantes.
De tapas pola Ra do Franco e A Raa
Por tratarse da primeira noite en Santiago suxermosvos que
para cear optedes polas tpicas racins galegas. As gozaredes
dalgns dos pratos considerados imprescindibles na sa
gastronoma como o polbo feira, a carne ao caldeiro, a
empanada, o raxo, a zorza, a orella de porco; mariscos das ras
galegas como mexillns, berberechos e ameixas; ou produtos
de temporada como os pementos de Padrn ou as xoubas.
Poderedes degustar todos estes manxares nas mltiples
tabernas e restaurantes do casco antigo. A Ra do Franco e
A Raa concentran a maiora destes establecementos.
Suxermosvos chegar a Santiago de Compostela pola
tarde. A cidade, aberta e hospitalaria, brinda toda clase
de aloxamentos: albergues, hoteis con encanto e rurais,
hostais ou pensins. A gran xoia o Parador do Hostal
dos Reis Catlicos.
A visita obrigada catedral
O primeiro encontr coa catedral dende a Praza do Obradoiro
emocionante. A praza recibe este nome porque durante case
100 anos estivo en obras e era aqu onde os canteiros que
picaban da tras da o granito para a sa construcin tian os
seus obradoiros. Grazas a eles hoxe sentmonos marabillados
pola maxestosa fronte barroca, construda entre os sculos
XVII e XVIII, presidida pola gura de Santiago Apstolo vestido
de peregrino con capa e bastn.
O Apstolo est representado en todos os edicios que cerran
a praza. Podedes identicalo como guerreiro montado no
seu cabalo branco, como Apstolo ou como Santo Peregrino.
I
da 1
I
Santiago como punto de partida
O Prtico da Gloria,
tallado polo Mestre Mateo,
unha obra mestra do romnico espaol
Para localizalo debebes xarvos na fachada neoclsica do
Pazo de Raxoi, na gtica de transicin do Hostal dos Reis
Catlicos e na renacentista do Pazo de San Xerome.
Para coecer o interior do templo subiremos pola sa
magnca escalinata, que en realidade son das, unha dentro
da outra. Ao entrar veremos primeiro o famoso Prtico
da Gloria, obra mestra do romnico espaol tallada polo
Mestre Mateo. Est formado por tres arcos, cuxas esculturas
interpretan de maneira simblica a Xerusaln celeste.
Encontraredes de novo ao Apstolo Santiago na columna
central de mrmore, onde se representa a xenealoxa de
Cristo e observaredes, a media altura, as pegadas que teen
deixado as mans dos peregrinos que tradicionalmente se
apoiaban neste piar. Un dos ritos mis practicados o
abrazo ao Apstolo no camarn do Altar Maior. Logo
determonos ante as sas reliquias, gardadas nunha urna
de prata, na cripta.
I
> Prtico da Gloria
I
> Praza de Cervantes
11
12

Cami o de Santiago EXPERIENCIA 13

I
da 2
I
De Santiago a Dumbra
Almorzamos no hotel e procuramos sar cedo coas nosas
bicicletas, propias ou de alugueiro, para comezar canto
antes a nica ruta xacobea que se inicia en Compostela.
Esta peregrinacin remntase aos albores do Camio de
Santiago, cando os romeiros sentan o desexo de proseguir
ata Fisterra, o Finis Terrae, o punto mis occidental do
mundo por eles coecido.
Abandonamos a Praza do Obradoiro
ata chegar ao concello de Ames
A ruta parte da propia Praza do Obradoiro. Entre o Pazo de
Raxoi e o Hostal dos Reis Catlicos, onde se atopaba a antiga
Porta do Peregrino, o Camio descende por ras como a
das Hortas e contina por Poza de Bar e San Lourenzo ata
a sa fermosa carballeira centenaria, que Rosala de Castro
inmortalizou na sa obra Follas Novas. Detrs est o antigo
Convento de San Lourenzo de Trasouto, de importante
valor artstico e tamn botnico. No seu claustro garda unha
gran e preciosa sebe de buxo centenaria, tallada con motivos
xeomtricos de simboloxa relixiosa.
Despois descendemos cara ao ro Sarela, onde o verde empeza
a imporse pedra. Discorremos polo paseo acondicionado
pola sa marxe, cruzndoo por estreitas pasarelas. Logo
atravesamos pequenos ncleos rurais, bosques e outeiros ata
chegar estrada xeral, para baixar mis tarde ata Augapesada,
no concello de Ames.
A singular beleza da aldea
de Ponte Maceira
Axia iniciamos a ascensin ao alto de Mar de Ovellas,
onde podemos deternos a contemplar o val da Maa. Logo
descendemos ata Ponte Maceira, un dos puntos de maior
interese do tramo. Trtase dun conxunto monumental cuxo
elemento signicativo a ponte sobre o ro Tambre do
sculo XIII. Tamn destaca o poboado primitivo, o muo,
a presa, a capela e o pazo moderno.
Ao outro lado da ponte seguimos o curso do ro por un
tramo empedrado e atopamos o Pazo da Chancela.
Est rodeado dunha carballeira e parcialmente aberto
s visitas, as que podedes achegarvos. Fixdevos no seu
escudo onde est labrada unha ponte partida. Representa
a mesma que, segundo a lenda, afundiu cortando o
paso aos soldados romanos que perseguan a Teodoro e
Atanasio, discpulos de Santiago que regresaban de pedir
autorizacin ao legado romano de Fisterra para poder
enterrar ao Apstolo.
Paramos a comer en Negreira,
de afamada carne
Baixamos ata Negreira, que conta cunha variada oferta
de aloxamento. Atravesamos a ra principal da vila
baixo un dos tres arcos que soportan a galera ameada e
balaustrada que une o Pazo de Cotn coa Capela de San
Mauro, dos sculos XVII e XVIII respectivamente. Podemos
examinar con mis detemento os seus doce escudos tras
comer algo e descansar. O territorio coecido pola sa
actividade gandeira e lctea, polo que vos suxerimos que
vos decantedes por un prato de tenreira asada ou polo de
curral ao forno, tpicos da zona.
A xornada concle en Dumbra
Samos de Negreira por unha pequena ponte sobre o ro
Barcala. A ruta coincide con algns tramos do Camio
Real de Fisterra. Atoparemos interesantes exemplos de
arquitectura popular, como o conxunto de hrreos das
Maroas, no concello de Mazaricos.
Por momentos o Camio discorre en zonas de altiplano,
obtendo excelentes vistas. Dende as estribacins de Monte
Aro podedes contemplar parte do ro Xallas, o seu encoro
e os seus vales. Chegamos ao lugar de Ponte Olveira,
cuxa ponte medieval nos sita no municipio de Dumbra.
Conclumos a xornada na parroquia de Olveiroa. Xunto ao
albergue hai varios aloxamentos onde cear, charlar sobre a
etapa e descansar.
I
> Ponte Maceira
11
14


I
da 3
I
De Dumbra a Fisterra
Tras un bo almorzo, deixamos Olveiroa e enseguida
alcanzamos a prxima poboacin de Hospital, onde o
Camio se bifurca cara a Muxa e Fisterra. Tomamos a ruta
de Fisterra e axia chegamos s inmediacins do Santuario
das Neves e despois popular Ermida de San Pedro
Mrtir, que ten unha fonte milagreira que se lle atribe
a curacin de varias doenzas.
Dende aqu o terreo ascende. Xa no alto, xunto ao Cruceiro
da Armada, podemos contemplar por primeira vez a anda
afastada Fisterra, baada polo Atlntico. Logo o terreo
descende ata Cee, vila tipicamente marieira, a onde chegamos
polo Campo de Sacramento e a Ra da Magdalena.
No albergue pblico
darannos a Fisterr,
a credencial que certica
a nosa peregrinacin ata esta vila
I
> Vista area de Corcubin e Cee
I
> Cruz de Baixar. Fisterra ???
I
> Corcubin
I
> Corcubin
En Corcubin
podemos darnos un bao na praia
Dende Cee divsase o vindeiro destino, Corcubin, declarado
Conxunto Histrico-Artstico polas sas casas nobres e a sa
arquitectura popular marieira. entrada est a igrexa de
San Marcos, un bo exemplo de gtico-marieiro e neogtico
e declarada Ben de Interese Cultural.
Animmosvos a deixar de pedalear e gozar detidamente dun
percorrido polo Paseo Martimo, coas sas fermosas casas
de amplas galeras e balcns que miran ra. Ao longo da
camiada atoparedes locais onde degustar deliciosas tapas.
Mesmo, se o tempo propicio, podedes darvos un bao na
praia de Quenxe, cara ao nal da vila.
Chegamos a Fisterra,
destino da nosa peregrinacin
Trala sobremesa e o descanso pomonos de novo en camio
cara a Fisterra, xa moi preto. Logo de pasar polas aldeas de
Vilar, Amarela, Estorde e Sardieiro despedmonos de
Corcubin nun miradoiro dende onde vemos Fisterra e o seu
cabo. Al chegamos despois de bordear durante uns dous
quilmetros as formacins de dunas da fermosa e extensa
praia de Langosteira. Anda que o camio vai en paralelo
s dunas recomendmosvos percorrer este tramo a p de
praia, como adoitan facer os peregrinos.
Entramos na vila marieira de Fisterra polo barrio de San
Roque. Pasamos xunto Cruz de Baixar, un secular cruceiro
que ten labrado o Cristo Crucicado e no reverso Mara
Inmaculada co neno Xess. Ao seu lado contmplase unha
preciosa vista do areal de Langosteira. Despois pasamos a ra
Catalina e a Real, onde est o albergue pblico e onde nos
poden dar a Fisterr, a credencial que certicar a nosa
peregrinacin ata esta vila.
11
16


I
> Faro en Cabo Fisterra
I
da 4
I
Despedmonos de Fisterra
visitando o seu castelo
O Castelo de San Carlos atpase seguindo a estrada do
porto, polo chamado Paseo Corveiro. un castelo-fortaleza
levantado no sculo XVIII, anda que se reformou tralo
incendio e destrucin parcial sobrevidos no asalto francs a
Fisterra durante a Guerra da Independencia. No seu interior
alberga o Museo de Pesca. Despois da visita suxermosvos
poer rumbo a Santiago de Compostela pois os seus
excelentes servizos e a sa condicin de n de comunicacin
en Galicia facilita o regreso a casa.
A Igrexa de Santa Mara das Areas,
foco da tradicin xacobea de Fisterra
O nal da ruta contina ata o Faro. Seguindo pola estrada
que nos conduce ata al atopmonos coa Igrexa de Santa
Mara das Areas, epicentro da tradicin xacobea de
Fisterra. Unha preciosa arcada, que se cre que formou
parte do desaparecido hospital medieval de peregrinos,
dnos paso ao templo.
Aqu vemos brillar con luz propia o venerado Santo Cristo
de Fisterra, ante quen se prostraban os peregrinos despois
de visitar ao Apstolo dende a remota antigidade. Esta talla
gtica est envolta en lendas, pois dise que apareceu na
costa tras ser botada auga dende un barco durante unha
tormenta. Cada Semana Santa, os sterrns celebran a Festa
do Santo Cristo, declarada de Interese Turstico Nacional.
Camio do Faro,
dende onde os romanos contemplaban
como o Sol se somerxa no mar
Despois da visita seguimos ascendendo pola mesma estrada.
metade da subida, a escultura dun peregrino medieval
senos ao paso. Mis adiante, o to do quilmetro cero
dnos a benvida ao contorno do Faro. entrada recbenos
A Serea, un edicio de nais do XIX destinado a usos
tursticos, onde selan credenciais, obteen estatsticas e
ofrcennos a informacin que precisemos.
Atopmonos no lugar onde antigos xegrafos grecorromanos
situaban o Promontorium Nerium ou Ara Solis, altar de culto
ao Sol, construdo polos fenicios e que segundo a lenda o
mesmo Apstolo Santiago xo destrur pouco despois. Aqu
os romanos e os pobos que os precederon asombanse sa
n do mundo para asistir ao grandioso espectculo de ver
o Sol somerxerse no ocano.
Cea no contorno do porto
Para cear aconsellmosvos que vos acheguedes ao contorno
do porto de Fisterra, lugar de maior actividade da vila. Nos
restaurantes da zona prepranse os peixes e mariscos frescos
e de temporada que aqu se desembarcan.
Logo podedes achegarvos lonxa, un moderno edicio de
aluminio azul e cristal que axia identicaredes. posible
pasear polo seu interior xa que est acondicionado para as
visitas tursticas. E, para pasar a noite, Fisterra conta cunha
ampla oferta de aloxamento que incle albergues, hoteis
-tamn rsticos e con encanto-, hostais e pensins.
I
> Santa Mara das Areas ????
I
> Santo Cristo de Fisterra
19

Cami o de Santiago
AG-64
AG-64
AP-9F
AG-64
A-8
A-6
A-6
A-6
A-6
A-6
A-6
A-6
A-6
AP-9
AP-53
AG-59
A-6
AC-14
AG-55
E-1
N-VI
E-70
E-70
E-70
N-VI
N-VI
E-1
E-1
E-1
E-70
E-70
A-8
A-8
A-8
A-8
AC-113
AC-130
AC-121
AC-141 AC-564 AC-142
AC-144
AC-151
AC-160
AC-152
AC-153
AC-162
AC-542 AC-840
AC-542
AC-413
AC-461
AC-250
AC-260
AC-240
AC-234
AC-223
AC-840
AC-840
AC-230
AC-224
AC-231
AC-231
LU-231
LU-612
LU-622
LU-621
LU-631
LU-723
LU-722
LU-710
LU-751
LU-122
LU-120
LU-120
LU-120
LU-124
LU-124
LU-122
LU-131
LU-861
LU-111
LU-750
LU-760
LU-612
LU-231 DP-8002
LU-232
LU-234
LU-233
LU-233
LU-111
LU-170
LU-170
LU-161
LU-162
LU-160
LU-153
LU-133
LU-132
LU-540
LU-232
AC-905 AC-240
AC-260
AC-404
AC-401
AC-552
AC-110
AC-101
AC-103
AC-862 C-646
N-651
N-651
N-550
N-550
N-550
N-550
N-550
N-547
N-634
N-634
C-540
N-550 N-547 N-547
N-547 N-547
N-540
C-535
C-641
C-641
LU-115
C-535
C-630
C-630
N-540
N-634
N-634
N-640
N-640
N-640
N-640
N-634
N-640
N-640
N-634
N-640
N-634
N-634
VG-1.2
Ferrol
As Somozas
Guitiriz
Aranga
As Pontes de
Garca Rodrguez
Ro Tambre
Freixeiro
San
Sadurnio
Murgados
Mio
Monfero
Bergondo
Cambre
Culleredo
Arteixo
A Laracha
Tordoia
Ordes
Oroso
O Pino
Touro
Boqueixn
Melide
Guntn
Portomarn
O Pramo
Lncara
Baralla
O Corgo
LUGO
Castroverde
Pol
Meira
Riotorto
A Pastoriza
Abadn
Cospeito
A Pontenova
Barreiros
O Valadouro
Muras
Xermade
Foz
Baleira
A Fonsagrada
Becerre
Monterroso
Toques
Friol
Rbade
Begonte
Boimorto
Mesa
Abegondo
Carral
Cesuras
Curtis
Oza dos
Ros
Palas
de Rei
Outeiro de Rei
Casto de Rei
Betanzos
Paderne
Sada
Oleiros
Ares
Vilasantar
Parque Natural
Fragas do Eume
Serra do Xistral
Serra do
Caren
A Marronda
Parga-Ladra-
Tmoga
Ro Eume
Ro Ulla
Ro Eo
As Catedrais
Veiga
Sueiro
Pontepedra
Sigeiro
Frades
Santiso
Carral
Nadela
Muimenta
Cabaneiro
Vilanova
Pastoriza
PO-260
PO-905
PO-840
N-VI
N-VI
N-VI
N-VI
N-VI
N-VI
A nimmosvos a vivir cinco das trepidantes
sobre as catro rodas dun todo terreo.
Seguiremos o contorno do Camio do Norte
cara a Santiago de Compostela e visitaremos
lugares emblemticos desta ruta, que comeza
na primeira localidade galega do Cantbrico,
Ribadeo. Escenarios montaosos e unha
Reserva da Biosfera ofrcennos paisaxes,
ora e fauna de gran valor ambiental. O
vadeo dos ros, as corgas e outros accidentes
xeogrcos porn a proba a pericia dos
condutores e proporcionarn experiencias
emocionantes ao tempo que didcticas.
22
EXPERIENCIA
INICIO_
Ribadeo
FIN_
XORNADAS_ 5
MIS INFORMACIN_
> Parador Torre dos Andrade (Vilalba). Tel_ 982 510 011 /
www.parador.es/es/parador-de-vilalba
> Museo Vivente do Mel (Arza). Tel_ 981 508 072 / www.abelleiro.com
> Catedral de Santiago_ www.catedraldesantiago.es
> Mercado de Abastos de Santiago_ www.mercadodeabastosdesantiago.com
da 3
I
Arza
29_ Fervenza das Hortas
30_ Museo Vivente do Mel
31_ Encoro de Portodemouros
O Pino
32_ Pedrouzo
33_ Monte do Gozo
34_ Casco histrico
da 4
I
35_ Catedral
36_ Ras do Franco e A Raa
37_ Alameda
38_ Parque de San Domingos de Bonaval
da 5
I
39_ Mercado de Abastos
da 2
I
Vilalba
13_ Bustelo
14_ Ponte de Meire
Guitiriz
15_ Xestoselo
16_ O Vilario
17_ Sa
18_ rea recreativa de San Xon
19_ Serra da Cova da Serpe
20_ O Sanguiedo
21_ Pardias
Curtis
22_ A Pedreira
23_ Foxado
24_ A Baica
25_ Teixeiro
Sobrado dos Monxes
26_ Mosteiro de Santa Mara de Sobrado
27_ Lagoa de Sobrado
Arza
28_ Localidade de Arza
da 1
I
Ribadeo
1_ Localidade de Ribadeo
2_ Parque do Cargadeiro
3_ Pazo de Ibez e Torre dos Morenos
4_ Ra de San Roque
5_ Localidades de Vilaosende, Anzs, O Valn,
Cubelas, Ferreiras, Curros e O Castro
Mondoedo
6_ Catedral-baslica da Asuncin
7_ Seminario de Santa Catarina
8_ Hospital de San Paulo
9_ Santuario dos Remedios
10_ Lugares de Curros, Miravales, A Valia,
Monte Maior, Suarriba, Penas, Fabs,
O Areal e A Moura
Vilalba
11_ Casco histrico
12_ Parador Torre dos Andrade
1-4
6-9
11-12
13-14
20-21
23-24
26-27
29-31
15-16
5
10
18
19
28
32
33
22
25
17
Ribadeo
Mondoedo
Vilalba
Teixeiro
Sobrado
dos Monxes
Arza
34-39
Santiago
de
Compostela
Narn Neda
Fene
Pontedeume
AP-9F
A CORUA
22
20


Cami o de Santiago Camio do Norte en 4x4
Camio cara cidade histrica de Mondoedo
Unha vez descansados partiremos cara a Mondoedo,
cidade histrica no Camio do Norte e unha das sete
antigas capitais de Galicia. Intentaremos chegar a primeira
hora da tarde para achegrmonos ao seu rico patrimonio
arquitectnico e artstico, moi ben conservado. A catedral-
baslica da Asuncin, Monumento Nacional, o emblema
do seu pasado histrico como cidade episcopal. No seu
interior sorprende como a luz se tingue de mltiples cores
ao atravesar as vidreiras do rosetn oxival que adorna
a sa fachada, realizado no sculo XIV. No noso paseo
descubriremos mis edicios valiosos como o Seminario de
Santa Catarina; o Hospital de San Paulo ou o Santuario
dos Remedios, entre outros.
Os lamazais porn a proba a habilidade
do condutor
Se contratchedes un paquete turstico, a media ma
recolleravos o gua e o condutor dos todo terreos. Dende
Ribadeo pasaremos polas localidades de Vilaosende,
Anzs, O Valn, Cubelas, Ferreiras, Curros e O Castro.
O traxecto discorre por pistas aptas para a circulacin
deste tipo de vehculos.
A ruta comeza entre paisaxes de amplos prados verdes,
campos de pasto e labranza nos que abunda o gando vacn
e ovino. Pero pouco a pouco o terreo adquire maior altura,
mentres circulamos paralelos costa, cunhas vistas fantsticas
do mar Cantbrico e os areais de Reinante.
Conforme nos afastamos da costa, os prados deixan paso
a zonas de bosque e vemos como a fauna domstica se
substite pola salvaxe. Nesta parte os lamazais porn a proba
a pericia do condutor ao volante, se o vehculo se ve atrapado
nalgn deles. Esta circunstancia dnos a oportunidade de
aprender e practicar as tcnicas de autorrescate dominadas
polos expertos que nos acompaan. Trala emocionante
experiencia continuamos o noso percorrido ata atopar o
lugar idneo onde facer un alto para degustar o pcnic nun
tpico contorno campestre.
Debemos ter en conta que estamos en territorio da Reserva
da Biosfera Ro Eo, Oscos e Terras de Burn, de importante
valor ambiental e paisaxstico, que en Galicia se congura
arredor das concas uviais do Eo e o Mio.
I
da 1
I
A aventura arranca en Ribadeo
Ribadeo unha localidade lucense e un dos enclaves
estratxicos e tursticos da costa cantbrica galega,
separada de Asturias pola estreita e encaixada ra-estuario
de Ribadeo. Aconsellmosvos que vos instaledes na vila a
vspera nalgn dos hoteis, pensins, casas ou apartamentos
rurais que conforman a oferta de aloxamento desta
poboacin, accesible pola Autova do Cantbrico (A-8),
a N-634 e a N-640.
A localidade descansa sobre a desembocadura do ro Eo
no mar e o seu porto un dos de maior tradicin xacobea.
Se vos animades a madrugar un pouco, no Parque do
Cargadeiro, ao norte da Ponte dos Santos, teredes unha
vista espectacular da vila co Faro de Illa Pancha ao fondo.
A localidade conxunto histrico-artstico e o seu emblema
a arquitectura civil de entre os sculos XVIII e XX. No centro
atpanse os mellores exemplos, como o pazo neoclsico
de Ibez, que a actual Casa Consistorial. E, en fronte,
a Torre dos Morenos, edicio modernista, un dos mis
representativos de Ribadeo. A das mazs, tamn podemos
ver as casas indianas da Ra de San Roque.
I
> Ribadeo
I
> Ribadeo
I
> Mondoedo
I
> Catedral de Mondoedo
I
> Barrio dos Muos. Mondoedo
23

22
22

Paramos a comer en Teixeiro,
cocido ou bacallau ao forno
Seguimos achegndonos A-6, pasando antes polo
Sanguiedo, e en Pardias cruzmola circulando paralelos
a ela ata a N-634. Axia a abandonamos para rodear Teixeiro
pola Pedreira, atravesar a AC-231 na poboacin de Foxado
e, despois da Baica, rematar en Teixeiro. Faremos unha
parada nesta localidade para almorzar un bo cocido ou un
bacallau ao forno, cuns ricos feixs (lloas) de sobremesa,
especialidades dos restaurantes locais.
De Sobrado dos Monxes a Arza
A ruta da tarde mis tranquila, anda que non exenta de
emocins, pois teremos que vadear algn ro para chegar ao
noso destino. A primeira parada ser en Sobrado dos Monxes
a media tarde. Podemos aproveitar para visitar o Mosteiro de
Santa Mara de Sobrado, Monumento Nacional, fundado
hai mis de mil anos. Dende aqu, nun pequeno paseo
podemos acchegrmonos lagoa de Sobrado, rodeada
de prados naturais e manchas de pieiro e ameneiro nun
contorno montaoso e agrcola de gran beleza paisaxstica.
Ao rematar a visita, xa sobre as catro rodas, alcanzaremos
Arza. Podemos aloxarnos nalgn dos seus hoteis,
pensins ou nas prximas casas de turismo rural; e cear no
aloxamento escollido ou en calquera outro establecemento
de restauracin da poboacin.
En Vilalba probamos o tpico queixo afumado
Rematada a visita subimos aos 4x4 para transitar de novo por
pistas de terreo alternativas ao asfalto e de grande interese
paisaxstico. O itinerario o seguinte: de Mondoedo
volvemos a Curros para dirixirnos a Miravales e, en A Valia,
subir a Monte Maior. Despois de Suarriba, baixamos cara
a Penas e pasamos por Fabs, O Areal e A Moura. Dende
aqu dirixmonos a Vilalba, capital da Terra Ch, a onde
chegamos para cear.
I
da 2
I
De Vilalba a Arza
Tralo almorzo, samos de Vilalba cedo para achegrmonos
a Bustelo pola LU-6517 e cruzar o ro Labrada en
Ponte de Meire. Se as enchentes do ro, especialmente
en pocas de chuvia, inundaron o camio habitual pode
que debamos variar o noso percorrido. A neve e os ros
formados do desxeo sern os nosos compaeiros de viaxe,
segundo a poca do ano.
De aqu a Xestoselo, cruzamos a LU-170 altura do Vilario
para continuar en direccin Sa. Os montes que atravesamos
teen unha altura de mis de 800 metros, que nos permiten
obter unha esplndida vista dos vales. Comezamos o
descenso e, despois dun parque elico, podmonos deter na
rea recreativa de San Xon e o seu encoro.
Despois, continuamos co descenso para cruzar a A-6, a
N-VI e a va frrea para, empregando o antigo e deteriorado
asfalto da primitiva N-VI, internrmonos na Serra da Cova
da Serpe. Neste sistema montaoso viven xabars, zorros e
lobos, anda que resulta difcil velos. probable que atopemos
coellos, perdices, esquos e outros pequenos animalios
como musaraas, ratos de campo, cobras e serpes. Tamn
habitual divisar aguias, crvidos e falcns. Segundo imos
baixando cara a Teixeiro os bosques de pieiros van deixando
paso aos pastos e os seus habitantes naturais, as vacas, xa
que esta zona de gran producin leiteira.
Aconsellmosvos ir de tapas polos mesns, tabernas e locais
do casco histrico e catar os seus excelentes produtos,
como o estupendo queixo afumado da Denominacin de
Orixe San Simn da Costa. E non perdades de vista a Torre
dos Andrade, o smbolo da vila convertido en Parador, que
se suma oferta hoteleira de calidade da poboacin.
Na Serra da Cova da Serpe
veremos coellos, esquos, musaraas e
ata aguias e falcns
I
> Parador de Vilalba
I
> Mosteiro de Sobrado dos Monxes
I
> Serra da Cova da Serpe
25

22
24

I
da 3
I
De Arza
a Santiago de Compostela
Unha fervenza de 32 metros
e un museo dedicado ao mel
Cando esteades listos pola ma suxermosvos que vos
acheguedes a un recurso natural de gran beleza, moi prximo
aldea de Dombodn. Trtase da Fervenza das Hortas,
unha fervenza do ro Sames, xusto antes da sa conuencia
co Ulla, de 32 metros de cada dobre.
Tamn est preto Portodemouros, onde se localiza o
Museo Vivente do Mel, que podemos visitar se somos
amantes da apicultura ou dos seus produtos ou se nos atrae a
etnografa. Aqu revlannos como cultivaban o mel os nosos
antepasados. No exterior podedes admirar a reproducin
dunha alvariza chea de cortizos, trobos e covos e un chineiro
tradicional. Como contrapunto veremos un apiario moderno
e no interior podemos seguir os procesos de extraccin,
decantacin e envasado do mel. Na tenda atoparemos todo
tipo de produtos relacionados coas abellas: mel, pole, xelea
real e mesmo cosmticos.
A media ma e se o tempo acompaa, un bao no encoro
de Portodemouros pode darnos enerxas para reemprender
a ruta por estrada.
Comemos galo no Pino
Na etapa do Camio Arza-O Pedrouzo e entre este e
Santiago posible facer a ruta en 4x4 por pistas anchas
e accesibles que discorren prximas ao trazado histrico.
Pararemos a comer no Pedrouzo, concello do Pino, onde a
especialidade o Galo Pieiro, unha raza de galos autctona
que se pode degustar ao forno ou en guiso. A sa festa
gastronmica celbrase a principios de agosto.
Chegamos a Santiago de Compostela
Pola tarde subimos de novo ao todo terreo para iniciar un
percorrido que transcorre polas inmediacins da Lavacolla
e nos achega ao Monte do Gozo, unha pequena elevacin
dende a que os peregrinos ven por primeira vez as torres da
catedral. Dende o Ano Santo do 93 transformouse nunha
zona dotada de todos os servizos para peregrinos: albergues,
hotel, restaurante e cafeteras. Se nos apetece palpar o
ambiente da peregrinacin xacobea antes de chegar a
Santiago este o lugar idneo.
Alcanzamos Santiago de Compostela ao atardecer, polo
que teremos que pospor a visita catedral para o da
seguinte. Pero podemos gozar dun percorrido polas
animadas ras do casco histrico mesturndonos entre
peregrinos, universitarios, turistas e compostelns. Para cear,
aconsellmosvos ir de tapas poas ras da zona vella, onde
atoparedes as tpicas racins galegas de empanada, polbo
feira, carne ao caldeiro, berberechos, mexillns, raxo, zorza,
pementos de Padrn, xoubas ou mesmo orella, entre outras.
Regarmolas con vio das diferentes denominacins de orixe
de Galicia, sen esquecer a Torta de Santiago de sobremesa.
En canto ao aloxamento, Santiago conta cunha variada oferta
hoteleira que se adapta a todos os gustos e necesidades.
Por el Camino de Santiago,
los caminantes vienen levantando
nubes de polvo heroico
desde hace ya muchos siglos.
Camilo Jos Cela
I
> Boente. Arza
I
> Fervenza das Hortas
I
> Monte do Gozo
22
26


I
da 5
I
Despedmonos de Santiago
no Mercado de Abastos
Como despedida da cidade, unha visita ao Mercado de Abastos
resulta unha experiencia enriquecedora. un lugar vivo onde
atoparse con moitos compostelns e con todo o que o mar
e a terra galega producen. Peixes e mariscos frescos da ra,
excelentes carnes, queixos artesns, mel, ores e mesmo
polos de curral vivos ou outros produtos das hortas prximas
vndense nesta praza. No seu contorno existen restaurantes
que por un prezo accesible nos prepararn os produtos
adquiridos no mercado.
I
da 4
I
Descubrimos os tesouros que garda a Catedral de Santiago
Visita s cubertas da catedral
Despois de almorzar propomosvos coecer a catedral
dende unha perspectiva diferente, subindo s sas cubertas.
Trtase dunha visita guiada que incle dous percorridos
consecutivos. Primeiro o do Pazo de Xelmrez, unha das
principais construcins civs do romnico espaol e centro do
poder feudal exercido pola igrexa en Santiago. Asombraravos
a gran bveda de crucera de 32 metros de lonxitude do
Saln Sinodal, cuxas mnsulas estn decoradas con escenas
dun animado banquete.
Logo ascendemos polas estreitas escaleiras da Torre do
Palacio para percorrer os tellados graduados do templo en
toda a sa extensin, o que nos permitir entender moito
mellor as distintas idades da catedral e os seus respectivos
estilos. Teremos ao alcance da nosa man as torres, cpulas
e pinculos da catedral. E coa vista dominaremos os tellados
de Santiago ata perdrmonos nos montes circundantes.
Despois entramos na catedral dende a Praza do Obradoiro,
coa impresionante fachada barroca presidida polo Apstolo
Santiago de peregrino con capa e bastn. Ascendemos
pola dobre escalinata do templo e no interior topamos
coa magnca vista do Prtico da Gloria, obra mestra da
escultura romnica espaola. De novo o Apstolo Santiago
no parteluz, onde a media altura tamn acharemos as
pegadas dos peregrinos afundidas no mrmore. Son moitos
os tesouros e ritos que esconde a catedral, entre eles
abrazar ao Apstolo ascendendo ao camarn do altar maior
ou deterse ante as sas reliquias, gardadas nunha urna de
prata na cripta.
Comemos no casco histrico e
exploramos os seus xardns
Chegada a hora de comer, aconsellmosvos probar
os excelentes peixes en caldeirada ou galega. E os
mariscos das ras galegas, preparados ao vapor, grella
ou acompaados de salsas diversas. Atoparemos estes
manxares nos restaurantes ou marisqueras da Ra do
Franco, A Raa e outras do contorno.
Pola tarde animmosvos a descubrir os xardns e parques do
casco histrico. O mis popular, a Alameda, pulmn verde.
O Paseo dos Lens proporcinanos unha das mellores vistas
frontais da catedral, sobre todo coa luz do atardecer. Camelias
centenarias, eucaliptos xigantes, vellas carballeiras, esculturas,
fontes e mesmo algunha igrexa entretern o noso percorrido.
Outro estupendo miradoiro sobre a cidade o Parque de
San Domingos de Bonaval, asentado na ladeira oeste do
Monte da Almciga. Conta con espazos de gran beleza e moi
singulares, como un cemiterio desacralizado, cuxa especial
acstica e ambiente fai que o contorno se empregue como
escenario de espectculos musicais.
Para a cea propomosvos probar algn dos pratos creados
polos chefs da nova cocia galega nos restaurantes de
autor da cidade.
Os restos do Apstolo estn
custodiados nunha urna de prata,
na cripta da catedral
I
> Cubertas da catedral
I
> Mercado de Abastos
I
> Parque de San Domingos de Bonaval
I
> Catedral
29

Cami o de Santiago
MIS INFORMACIN_
A-6
A-6
A-6
A-6
AP-9
AP-53
AP-53
AP-53
AG-59
E-1
AC-461
AC-250
AC-261
AC-260
AC-841
AC-240
AC-234
AC-232
LU-231
LU-611
LU-642
LU-641
LU-212
LU-221
LU-612
LU-622
LU-621
LU-631
LU-723
LU-722
LU-710
LU-612
LU-231 DP-8002
LU-232
AC-905 AC-240
AC-260
N-547
N-634
N-550
N-525
N-525
N-640
N-640
N-640
N-640
N-540
N-547 N-547
N-547
N-547
N-540
C-535
C-546
LU-633
LU-633
C-535
C-630
C-630
N-540
N-640
N-640
Ro Tambre
Oroso
O Pino
Touro
Boqueixn
Paradela
Guntn
O Pramo
Lncara
Baralla
O Corgo
Lugo Baleira
Becerre
Monterroso
Toques
Taboada
Agolada
Silleda
A Estrada
Vedra
Teo
Sobrado
Boimorto
Antas
de Ulla
Vila de
Cruces
Serra do
Caren
Ro Ulla
Sigeiro
Frades
Dodro
Santiso
Pior
Nadela
A Proba
PO-260
PO-213
PO-205
PO-204
PO-212
C-535
PO-213
PO-841
PO-905
PO-840
N-VI
N-VI
N-VI
INICIO_
O Cebreiro
FIN_
XORNADAS_ 8
> Museo Etnogrfico do Cebreiro. Tel_ 982 369 025
> Mosteiro de San Xulin de Samos_ www.abadiadesamos.com
> Consello Regulador da D.O. P. Arza-Ulloa_ www.arzua-ulloa.org
> Oficina do Peregrino (Santiago)_ www.oficinadelperegrino.org
P ropomosvos unha viaxe para compartir
en grupo unha semana emocionante
percorrendo a cabalo o Camio Francs en
Galicia. Esta ruta milenaria a mis coecida
do Camio de Santiago. Patrimonio da
Humanidade e Primeiro Itinerario Cultural
Europeo. En 2004 recibiu o premio Prncipe
de Asturias da Concordia. O noso periplo
arranca no Cebreiro.
33
EXPERIENCIA
da 1
I
1_ Aldea do Cebreiro
2_ Museo Etnogrfico
3_ Igrexa de Santa Mara A Real
da 2
I
4_ Lugares de Liares Alto de San Roque
Hospital da Condesa Alto do Poio
Triacastela
5_ Localidade de Triacastela
6_ San Cristovo
Samos
7_ Capela do Ciprs
8_ Mosteiro de San Xulin de Samos
da 3
I
Samos
9_ Localidade de Samos
Sarria
10_ Ra Maior
11_ Ponte da spera
12_ Igrexa de Santiago
13_ Barbadelo
Arza
26_ Castaeda Ribadiso Arza
da 6
I
Arza
27_ Igrexa da Magdalena
O Pino
28_ Salceda Arca
29_ A Lavacolla San Marcos
Monte do Gozo (monumento ao Peregrino)
da 7
I
30_ Monte do Gozo
32_ Oficina do Peregrino
33_ Catedral
34_ Ra do Franco
35_ Casco antigo
da 8
I
36_ Cubertas da catedral
Paradela
14_ Ferreirs
Portomarn
15_ Encoro de Belesar
16_ Igrexa de San Xon
da 4
I
Portomarn
17_ Aldeas de Castromaior
Ventas de Narn A Previsa
Os Lameiros (Capela de San Marcos)
Monterroso
18_ Ligonde
Palas de Rei
19_ Mosteiro de Vilar de Donas
20_ Castelo de Pambre
da 5
I
Palas de Rei
21_ Campo dos Romeiros
22_ Poboacins de Aldea de Riba e San Xulin
23_ Ro Pambre
Melide
24_ Aldea de Leboreiro
(cabazo e Igrexa de Santa Mara)
25_ Ponte de Furelos
1-3
5-6
7-9
10-12
29-30
31-36
21-23
4
13
14
15
16
17
18
19
20
24
25
26
27
28
Pedrata do
Cebreiro
Triacastela
Samos
Sarria
Portomarn
Palas
de Rei
Melide
Arza
Santiago
de Compostela
33
30


Cami o de Santiago Camio Francs a cabalo
No Cebreiro coeceremos as tpicas pallozas
Pola tarde chegaremos ao Cebreiro, unha aldea de orixe
prehistrica a 1.300 metros de altitude entre as serras dos
Ancares e O Courel, declarada Conxunto Histrico-Artstico
Nacional. Teremos tempo de percorrer esta poboacin
mxica e moi antiga que se levanta na montaa como
unha aldea de conto.
Aqu consrvanse as pallozas, exemplo vivo de adaptacin
do home ao medio. O seu teito de palla ben tupida soporta
o peso da neve e resiste a forza do vento da montaa. E
as sas paredes de pedra baixa teen vents pequenas e
as portas necesarias para dar servizo a animais e persoas,
que noutros tempos convivan no seu interior. Unha delas
alberga o Museo Etnogrco, que poderemos visitar para
comprobar como se viva aqu dende hai sculos e ata hai
pouco. Outras recuperronse como preciosas pousadas de
peregrinos, onde posible aloxarse.
Un relicario doado polos Reis Catlicos
Durante o percorrido tamn podemos visitar a igrexa
prerromnica de Santa Mara A Real. No seu interior
atpase a Capela do Santo Milagre. Nunha vitrina grdase
o Santo Grial, o cliz e a patena, xoias do romnico, onde
din que se obrou o milagre eucarstico da conversin da hostia
e o pan no sangue e o corpo de Cristo. Tamn veredes un
relicario doado polos Reis Catlicos para gardar as reliquias.
Na cea recomendmosvos degustar a gastronoma do
lugar, baseada en produtos autctonos, tanto de curral
como embutidos. Na sobremesa non debemos renunciar
ao tradicional queixo do Cebreiro, que conta con
Denominacin de Orixe, acompaado de mel da zona.
I
da 1
I
Recollida dos participantes e traslado ata O Cebreiro
Os tcnicos valorarn a nosa experiencia como xinetes
As viaxes organizadas a cabalo son unha boa opcin para
que gocedes de maneira diferente do Camio Francs, a mis
coecida das rutas de peregrinacin a Santiago. Deixaremos
en mans de profesionais a loxstica requirida para o coidado
dos animais. Encargaranse, ademais de ofrecernos un gua,
de todo o material e axuda necesaria en ruta, aloxamento,
manutencin, traslados ao punto de inicio do Camio e de
volta aos nosos destinos, vehculos de apoio e portaequipaxes
necesarias durante a realizacin das etapas.
A peregrinacin durar sete das e seis noites. Distribense
en cinco etapas ecuestres, de entre seis e sete horas de
duracin cada xornada. Inclense visitas a lugares de
interese por tradicin xacobea ou relevancia histrica,
artstica, arquitectnica ou paisaxstica. Os cabalos poden ser
de raza espaola, inglesa ou rabe, de carcter mis dcil
e mis brioso, segundo a nosa preferencia e en funcin da
experiencia como xinetes que demostremos e que valorarn
os tcnicos da organizacin.
I
> Santuario do Cebreiro
I
> Alto de San Roque. O Cebreiro
I
> Pallozas. O Cebreiro
33
32


I
da 3
I
De Samos a Portomarn
Dende Sarria xa se gaa a Compostela,
documento de orixe medieval que acredita a realizacin do Camio
I
da 2
I
Do Cebreiro a Samos
Erguermonos a primeira hora da ma e tras un bo almorzo
enselamos os cabalos e iniciamos o Camio. Pasaremos por
Liares, subindo por entre as casas ata a igrexa romnica; o
Alto de San Roque, onde nos atopamos coa estatua dun
peregrino contemplando a paisaxe; o Hospital da Condesa,
atravesando a sa vistosa calzada de pedra; e o Alto do
Poio. Todos eles lugares de gran beleza e valor paisaxstico.
Paramos a comer en Triacastela
Chegaremos sobre a hora da comida a Triacastela, que
xa guraba como undcima etapa do Camio no Cdice
Calixtino. unha poboacin pequena que vive arredor da
tradicin xacobea, en cuxo centro vemos como se concentran
as pousadas para os peregrinos. Pararemos a comer e
descansar nun mesn sada da localidade.
A primeira hora da tarde reemprendemos o Camio pola
variante de Samos, que se desva cara ao sur polo contorno
do ro Sarria. Sennos ao paso numerosos exemplos de
arquitectura popular e paisaxes de arboredos autctonos,
carballeiras e soutos, accidentes xeogrcos e ros. Chegamos
a San Cristovo e descendemos xunto ao ro Oribio, cruzado
por das pequenas pontes, mentres o noso trote discorre
entre frondosos castieiros.
Chegamos a Samos,
onde podemos cear troitas e anguas
Pasamos varias aldeas ata que chegamos a Samos, nal
da nosa etapa. Visitamos a capela mozrabe do Ciprs,
declarada Monumento Nacional, chamada as pola corpulenta
rbore que a acompaa. E tamn o famoso Mosteiro de
San Xulin de Samos, declarado Ben de Interese Cultural,
que conta con hospedaxe onde repoer forzas e descansar.
Chama a nosa atencin a sa enorme dimensin e a sa
variedade de estilos, debido a que se foi construndo en
varias pocas. Durante a cea podemos degustar as afamadas
troitas e anguas dos ros Oribio e Sarria.
Despois do almorzo volvemos enselar os cabalos para ir
deixando atrs o fermoso e frtil val de Samos e chegar a
unha das localidades mis importantes do Camio, Sarria.
Se cedo, pola Ra Maior veremos unha fervedoira de
peregrinos, pois xntanse os que proceden de etapas
anteriores cos que o inician aqu. Dende Sarria o peregrino
xa gaa a Compostela, documento medieval que acredita
a realizacin do Camio e que s se obtn alegando motivos
relixiosos. Se as motivacins son outras concederannos unha
Certicacin do Peregrino.
Descendemos a poboacin e atravesamos a preciosa ponte
da spera e logo continuamos por medio dunha antiga
carballeira ata chegar a Barbadelo, onde podemos visitar a
igrexa romnica de Santiago, Monumento Nacional. Na
vila paramos a comer.
Descansados seguimos a cabalgar mentres pasamos por
distintos lugares ata chegar a Ferreirs, primeira poboacin
da Ribeira Sacra lucense. A paisaxe alterna aldeas tpicas de
teitos de lousa cos prados de vacas pastando. Mis adiante
obtemos a primeira visin do ro Mio no encoro de Belesar,
que atravesamos pola ponte ata chegar a Portomarn,
importante referencia xacobea.
En Portomarn tpica
a empanada de angua e a augardente
A antiga poboacin de Portomarn asolagouse ao construrse
o encoro, non sen antes trasladar pedra a pedra varios
edicios, entre eles a Igrexa de San Nicols (hoxe San
Xon), moi particular por ter estrutura de fortaleza e unha
rica decoracin exterior. posible ver as runas da poboacin
e a antiga ponte aorar das augas do encoro cando o seu
nivel baixo. Numerosos albergues e pousadas recbennos
na localidade. Para cear non esquezamos que a empanada
de angua e a torta de amndoas, acompaada da afamada
augardente de Portomarn, son pratos tpicos desta cocia.
I
> Mosteiro de Samos
I
> Fachada do Mosteiro de Samos
I
> Igrexa de San Nicols. Portomarn
I
> Ponte romana. Portomarn
33
34


I
da 5
I
De Palas de Rei a Arza
Almorzamos e enselamos os cabalos na parte baixa da vila de
Palas de Rei, coecida como Campo dos Romeiros, ao lado
da sa nave gandeira, onde dormen os equinos e se celebran
as famosas feiras de gando e produtos agrcolas da zona.
Abandonamos a vila e pasamos polas preciosas poboacins
de Aldea de Riba e San Xulin, sucadas de arroios e
sombra de antigos carballos. Estamos a cruzar as terras que
inmortalizou Emilia Pardo Pazn na sa novela Los pazos
de Ulloa. Separndonos varios quilmetros do Camio
atravesamos a paisaxe da conca do ro Pambre, co seu
castelo; o ro baa os seus cimentos, onde vemos os muos
de auga, as pontes de madeira e a vexetacin de ribeira.
I
da 4
I
De Portomarn a Palas de Rei
Pola ma cedo, tras un bo almorzo, empezamos a cabalgar e
axia nos introducimos por sendeiros entre masas de pieiros
e carballos. Pasamos polas aldeas de Castromaior, Ventas
de Narn, A Previsa e Os Lameiros, onde est a Capela
de San Marcos, entre carballos centenarios.
Chegamos a Ligonde, onde pasaron a noite os peregrinos
mis ilustres que o Camio tivo no sculo XVI, Carlos V
e o seu llo Felipe II. De grande importancia foi o seu
hospital e anda hoxe se conserva un antigo cemiterio
de peregrinos e unha gran cruz de pedra, O Cruceiro,
das mIs representativas do Camio. Nesta poboacin
determonos a xantar; poderemos degustar cocido
galego, churrasco ou carnes de tenreira ou cordeiro, sen
esquecernos dunha sobremesa con queixo cremoso da
Denominacin de Orixe Arza-Ulloa.
En Palas de Rei visitaremos o Castelo de
Pambre, a nica fortaleza que resistiu os
ataques irmandios na Idade Media
Pola tarde, apartndonos do Camio atoparmonos co
Mosteiro de Vilar de Donas, moi preto de Palas de Rei.
As donas foron das mulleres nobres que fomentaron a
sa construcin. As sas guras vense nas pinturas murais
do sculo XIV que hai no seu interior. Arredor do templo
atoparedes as tumbas dos cabaleiros da Orde Militar dos
Cabaleiros de Santiago, encargados de protexer o Camio.
Palas de Rei atesoura mltiples e valiosos templos romnicos,
pazos e castelos medievais como o de Pambre, a nica
fortaleza que resistiu os ataques irmandios na Idade Media.
Logo procuramos onde cear entre os varios restaurantes,
mesns e adegas da localidade, sen renunciar tampouco
aqu a uns entrantes de queixo da Denominacin de
Orixe Arza-Ulloa, tanto de granxa como curado. A
localidade conta con varios albergues e unha completa
oferta de aloxamento.
En Ligonde pasaron a noite
Carlos V e o seu llo Felipe II,
os peregrinos mis ilustres que
o Camio tivo no sculo XVI
Chegamos a Melide,
famoso polos seu polbo feira
Ms adiante, na aldea de Leboreiro, atopamos o lugar ideal
para unha foto de grupo sobre o fondo dun cabazo, hrreo
circular semellante a un canastro con teito de palla e a igrexa
medieval de Santa Mara.
Axia chegamos a Melide, atravesando a ponte medieval
de Furelos, unha das xoias da arquitectura civil do Camio.
Aa vila famosa polo seu tradicional polbo feira, cuxa
preparacin aqu ten xusta sona e por iso pararemos a
degustar unhas racins acompaadas de pan de centeo.
Logo samos de Melide en descenso, por medio de arroios e
dun eucaliptal. Chegamos a Castaeda, onde se localizaban
os fornos de cal para realizar as obras de construcin da
Catedral de Santiago, que os peregrinos abastecan con
pedras calcarias tradas nas sas bolsas dende as montaas
do Cebreiro e Triacastela.
Pasamos Ribadiso, aldea onde se acha un dos albergues de
peregrinos mis bonitos do Camio, de casias rehabilitadas,
lareira no comedor e un xardn con escaleiras directas ao ro
Iso. Ao chegar a Arza atopamos todo tipo de servizos ao
peregrino. Aqu ceamos e pasamos a noite.
Na parroquia de Castaeda, en Arza,
localizbanse os fornos de cal
para realizar as obras
da Catedral de Santiago
I
> Castelo de Pambre. Palas de Rei
I
> Leboreiro. Melide
I
> Mosteiro de Vilar de Donas. Palas de Rei
I
> Polbo feira
37

33
36

Tralo almorzo cabalgamos ata a cidade Santa de Santiago. As
normas municipais establecen que a chegada dos peregrinos
a cabalo debe ser anterior s nove da ma. Recalamos na
impoente Praza do Obradoiro, rodeados de pedra feita
arte. Ser o momento dunha ltima foto cos animais ante a
magnca fachada barroca da catedral, para que a organizacin
se encargue do seu traslado.
Na Ofcina do Peregrino
recibimos a Compostela
Despois recomendmosvos que vos dirixades Ocina do
Peregrino, moi prxima catedral, na Ra do Vilar, para
obter o selo nal nas credenciais de peregrino e o certicado
tradicional da peregrinacin, a coecida Compostela, se
alegamos motivos relixiosos. Doutro modo concederannos
a Certicacin do Peregrino.
Aproveitamos para percorrer as fachadas catedralicias
antes da Misa do Peregrino, celebrada no templo s doce
do medioda. No seu interior podedes darlle o tradicional
abrazo ao Apstolo, no altar maior; visitar as sas reliquias,
gardadas nunha urna de prata labrada na cripta; e
I
da 7
I
Debemos entrar na cidade de Santiago antes das nove da ma
I
da 6
I
De Arza ao Monte do Gozo
Abandonamos Arza despois do almorzo, onde poden
servirnos as sas ricas rosquillas, melindres e un pouco do
seu afamado queixo. Tamn nos despedimos da Igrexa da
Magdalena e dunha preciosa alameda con plataneiros e os
monumentos ao famoso queixo de tetilla.
Cruzamos frondosos arboredos, pasando por Salceda e Arca,
no concello do Pino. Os xinetes faremos aqu unha parada
para descansar e afrontar o ltimo tramo ata A Lavacolla,
onde antano os peregrinos se lavaban no ro antes de entrar
en Compostela. Almorzamos e preparmonos para chegar a
San Marcos e ao Monte do Gozo.
O Monte do Gozo un lugar de indescriptibles emocins,
pois dende este outeiro onde se contempla o perl das
torres da catedral por primeira vez. Dende o Xacobeo 93 a
zona acondicionouse con bonitas reas de recreo e dotouse
de mltiples servizos dirixidos aos peregrinos: albergues,
restaurantes, hoteis, bares, capela e fonte. o lugar perfecto
para compartir todas as ancdotas e vivencias do Camio con
compaeiros e outros peregrinos. E, por suposto, coroar o
da cunha foto de grupo ante o monumento ao Peregrino,
antes de cear e irmos descansar.
Na Misa do Peregrino
podemos asistir ao espectculo
do botafumeiro,
impulsado por oito tiraboleiros
marabillarvos ante a obra cume do romnico, o Prtico da
Gloria. Se a vosa chegada se produce en datas litrxicas
sinaladas, entn asistiredes ao espectculo inesquecible
do botafumeiro, un incensario xigante que percorre o
transepto nun voo pendular, case rozando a bveda, grazas
forza e habilidade de oito tiraboleiros.
E, para comer, os mellores peixes, carnes e
mariscos de Galicia
hora de comer, Santiago ofrece o mis selecto da
gastronoma galega. Na prxima Ra do Franco atoparedes
as mellores carnes, peixes e mariscos expostos en vitrinas
refrixeradas e en acuarios s portas dos restaurantes.
Pola tarde animmosvos a percorrer as ras empedradas
do casco antigo, repleto de monumentos, museos, salas
de exposicins e marabillosos parques urbanos que vos
encantar descubrir, ata a hora de cear. O Santiago nocturno
tamn toda unha revelacin cando as pedras e os edicios
se deixan aloumiar pola iluminacin dos farois, que nos
mergulla nun ambiente de irrealidade.
I
da 8
I
Contemplamos Santiago
dende as cubertas da catedral
Despois de almorzar suxermosvos aproveitar o ltimo da
na cidade para descubrir Santiago dende unha perspectiva
inusitada polas cubertas da catedral. Logo podedes rematar a
estancia relaxndovos do esforzo do Camio nun spa urbano.
Moitos deles ofrecen circutos termais especicamente
dirixidos aos peregrinos, para que volvan aos seus fogares
descansados e en plena forma.
Vers la maravilla del Camino,
Camino de soada Compostela
-oh monte lila y avo!-, peregrino,
en un llano, entre chopos de candela.
Antonio Machado
I
> Catedral de Santiago de Compostela
I
> Botafumeiro
39

Cami o de Santiago
MIS INFORMACIN_
AG-64
AG-64
AP-9F
AG-64
A-6 A-6
A-6
A-6
AP-9
AG-56
A-6
AC-14
AG-55
E-1
N-VI
E-70
E-70
N-VI
E-1
E-1
E-70
A-8
AC-113
AC-112
AC-130
AC-121
AC-141 AC-564 AC-142
AC-144
AC-151
AC-160
AC-152
AC-153
AC-162
AC-542 AC-840
AC-542
AC-413
AC-412
AC-461
AC-250
AC-261
AC-240
AC-234
AC-232
AC-223
AC-840
AC-840
AC-230
AC-224
AC-231
AC-231
LU-231
LU-861
LU-231 DP-8002
LU-233
LU-170
LU-170
LU-232
AC-240
AC-404
AC-401
AC-552
AC-110
AC-104
AC-102
AC-101
AC-101
AC-103
AC-862 C-646
C-646
C-646
N-550
N-550
N-550
N-550
N-550
N-547
N-634
N-634
C-540
N-550
N-547 N-547
N-547
N-547
N-634
N-634
Ortigueira
Cerdido
As Somozas
A Capela
Man
Guitiriz
Aranga
As Pontes de
Garca Rodrguez
Ro Tambre
Freixeiro
San
Sadurnio
Mugardos
Monfero
Bergondo
Cambre
Culleredo
Arteixo
A Laracha
Tordoia
Ordes
Oroso
O Pino
Touro
Arza
Melide
Muras
Xermade
Toques
Friol
Boimorto
Abegondo
Carral
Cesuras
Curtis
Oza dos
Ros
Palas
de Rei
Paderne
Sada
Oleiros
Ares
Vilasantar
Sobrado
Parque Natural
Fragas do Eume
Serra do
Caren
Ro Eume
Ro Ulla
Veiga
Sueiro
Pontepedra
Sigeiro
Frades
Carral
Teixeiro
Pastoriza
N-VI
N-VI
Valdovio
2
3
5
6
7
8
35
36
37
38
49
50
12
22
17
8
> Castelo de San Felipe (Ferrol)_ aberto en vern de luns a venres
de 10:00 a 18:00 h e en inverno de luns a domingo de 10:00 a 20:00 h
> Torren dos Andrade (Pontedeume). Tel_ 981 430 270
> Albergue de Bruma (Mesa). Tel_ 981 687 001
> Oficina do Peregrino (Santiago)_ www.peregrinossantiago.es
INICIO_
Cedeira
FIN_
XORNADAS_ 4
51_ Polgono do Tambre
52_ Meixonfro
53_ Parque de Pablo Iglesias
54_ Avenida de Xon XXIII
55_ Convento de San Francisco
56_ Facultade de Medicina
57_ Hostal dos Reis Catlicos
59_ Oficina do Peregrino
60_ Catedral
61_ Ra do Franco
62_ Ra do Vilar
da 4
I
Ordes
41_ Lugar da Ra
42_ Muo de Trabe
43_ Ponte do Cubo
44_ Outeiro de Abaixo
45_ Igrexa de San Xulin de Poulo
46_ Lugares de Senra Carballo Casanova de Pereiro
47_ Ponte Pereira
48_ Lugar de Carrs
Oroso
49_ Baxoia
50_ Ponte sobre o ro Tambre
V iviremos unha trepidante aventura
emulando aos antigos peregrinos do norte
de Europa e as illas Britnicas, que antes
de avanzar por terra cidade Santa de
Santiago desembarcaban no norte de Galicia.
Unha costa que nos mostrar algns dos
cants mis elevados de Europa na Serra
da Capelada, onde tamn se abre paso
o precioso Santuario de Santo Andr de
Teixido. Navegaremos en veleiro ata Ferrol,
onde iniciaremos o Camio Ingls a Santiago
de Compostela en bicicleta.
Camio Ingls en veleiro
e mountainbike
Camio Ingls en veleiro e mountainbike
44
EXPERIENCIA
da 1
I
Cedeira
1_ Vila de Cedeira
2_ Garita da Herbeira
3_ Santuario de Santo Andr de Teixido
4_ Porto de Cedeira
Valdovio
5_ Praia de Pantn
6_ Punta Frouxeira
Ferrol
7_ Cabo Prior
8_ Praias de San Xurxo e Donios
9_ Porto de Curuxeiras
10_ Paseo da Maria
11_ Barrio da Magdalena
da 2
I
Ferrol
12_ Castelo de San Felipe
13_ Porto de Curuxeiras
14_ Barrios de Recemil e Caranza
Narn
15_ Polgono industrial da Gndara
16_ Ponte sobre o ro Xubia
Neda Fene
Cabanas
17_ Praia da Madalena
Pontedeume
18_ Ponte de Pontedeume
19_ Praza do Conde
20_ Torren dos Andrade
21_ Igrexas das Virtudes e de Santiago
22_ Igrexa de Breamo
Mio
23_ Ponte sobre o ro Baxoi
24_ Localidade de Mio
da 3
I
Mio
25_ Ra Real
Paderne
26_ Ponte do Porco
27_ Localidade de Paderne
28_ Lugares do Porto Chantada
Betanzos
29_ San Martn de Tiobre
30_ Os Remedios
31_ Igrexa de Santa Mara de Azougue
32_ Igrexa de San Francisco
33_ Praza dos Irmns Garca Naveira
34_ Parque do Pasatempo
Abegondo
35_ Ponte de Limin
36_ Ponte de Presedo
37_ Lugares de Francos Bocelo Valardel A Malata
Mesa
38_ Albergue de Bruma
Ordes
39_ Lugares do Seixo Carreira Mmoas
A Carballeira A Ra
40_ Igrexa de San Paio de Buscs
A CORUA
1e4
15-16
18-21
23-25
9-11e13-14
Narn
Neda
Pontedeume
Cabanas
Cedeira
Ferrol
Fene
E-1
AP-9F
26
Mio
27-28
29-34
39-41
51-56
57-62
46-48
42-45
Betanzos
Mesa
Santiago
de Compostela
I
> Cedeira
44
40


Cami o de Santiago Camio Ingls en veleiro e mountainbike
Un alto na travesa para barmonos
nunha praia paradisaca
Deixamos este lugar repleto de mitos, lendas e ritos e
suxermosvos continuar a p ata Cedeira durante un
traxecto de doce quilmetros de gran beleza natural. Para
emular aos antigos peregrinos a Santiago procedentes
do norte de Europa e das illas Britnicas, que chegaban
por barco ata estas costas, propomosvos que vos
embarquedes a media ma nun veleiro no porto de
Cedeira navegando ata Ferrol.
O periplo pode durar entre tres e catro horas, en funcin
dos ventos. A travesa permtenos contemplar unha costa
agreste, salvaxe e indmita que pouco antes observbamos
en terra e participar como grumetes nas manobras do veleiro.
Se o tempo favorable podemos fondear en pequenas calas
inaccesibles doutro xeito para darnos un bao ou facelo
noutros areais mis coecidos como o de Pantn, considerado
un verdadero paraso para o surf.
Aconsellmosvos pasar a noite no contorno de Cedeira
para aproveitar ao mximo a xornada do da seguinte. Na
comarca de Ferrol existe unha variada rede de hoteis de
ata catro estrelas que conviven con casas de turismo rural
e outros establecementos con encanto.
Os cants mis elevados de Europa
Despois de almorzar poemos rumbo a un lugar coecido
como Garita de Herbeira, a onde accedemos dende
Cedeira. De camio fcil ver cabalos salvaxes que pastan
libres nos montes. A Garita un miradoiro espectacular
sobre a costa norte do Atlntico, enclavado no corazn da
Serra da Capelada. Dende o pequeno edicio de cachotera
de granito dominaredes unha panormica colosal que vos
descubrir os cants mis elevados de Europa, cunha cada
case vertical sobre o nivel do mar de mis de 600 metros.
I
da 1
I
Navegamos en veleiro dende Cedeira ata Ferrol
Moi preto localzase o Santuario de Santo Andr de Teixido.
Un popular refrn proclama que al vai de morto quen
non foi de vivo. A capela atpase nunha encantadora
poboacin branca que xorde entre os cants, no nico punto
onde as montaas se suavizan permitindo o seu encaixe.
Dentro da capela atoparedes un orixinal retablo que acolle
a imaxe manierista do Apstolo Santo Andr. Chamaranvos
a atencin os exvotos deixados na ermida espera da
intercesin milagreira do santo; ou os sanandresios,
gurias de cores feitas de pasta de pan que representan os
smbolos da chegada de Santo Andr a estas terras.
De tapas polo Ferrol Vello
Degustaremos a bordo ou na praia un pcnic especialmente
preparado para a ocasin. No mar estade atentos pois non
raro avistar peixes la, caldeirns ou grupos de golos.
Deixando atrs Punta Frouxeira, Cabo Prior e as linguas de
area de San Xurxo e Donios introducmonos na axustada
ra de Ferrol ata o porto de Curuxeiras, no Ferrol Vello,
acostumado dende sculos a recibir por mar aos peregrinos.
Hoxe apreciamos tamn un incesante trco de barcos
que veen e van de Mugardos, unha pequena poboacin
marieira situada na outra beira.
Desembarcados e unha vez acomodados no establecemento
escollido podemos percorrer con mis calma o Ferrol Vello
o que nos quede de tarde. Detrs do Paseo da Maria
as ras conservan o tpico sabor marieiro. hora de
cear suxermosvos facer como os ferrolns, aos que lles
encanta ir de tapas polo barrio da Magdalena, declarado
Conxunto Histrico-Artstico. Un refrn popular proclama que a
Santo Andr de Teixido
vai de morto quen non foi de vivo
I
> Garita de Herbeira
I
> Barrio da Magdalena. Ferrol
I
> Santuario de Santo Andr de Teixido
44
42


Comemos en Pontedeume e
pasamos a noite en Mio
En Pontedeume pararemos a explorar o seu casco urbano
e comer. Nas cntricas ras de San Agustn, Os Ferreiros e
Real atoparedes restaurantes onde saciar o apetito. Non
esquezades pedir algn dos exquisitos doces da localidade,
como a torta de Pontedeume, os melindres, a prolla ou o
manguito eums.
A Praza do Conde, o Torren dos Andrade, que completaba
o seu recinto amurallado, a Igrexa das Virtudes e a de
Santiago son algns dos puntos de interese da vila. Retomamos
o Camio e, sando de Pontedeume, aconsellmosvos tomar
un desvo cara Igrexa de Breamo, onde ademais de visitar
este templo romnico obteredes unha ampla panormica
sobre as ras de Betanzos, Ares e Ferrol.
Ms adiante unha curiosa ponte medieval dun nico ollo
sobre o ro Baxoi condcenos ao nal da etapa en Mio,
onde atopamos hospedaxes, pensins e casas rurais onde
cear e pasar a noite.
Visitamos o Castelo de San Felipe,
que mandou construr Felipe II
Antes de partir polo Camio Ingls coas nosas bicicletas
de montaa, propias ou alugadas, non podemos marchar
de Ferrol sen visitar o maxestoso Castelo de San Felipe, na
parte mis estreita da ra. Formaba un autntico tringulo de
fogo para defender a cidade de ataques inimigos, xunto cos
castelos de San Martn e A Palma, situados ao outro lado
da ra. Esa foi a idea de Felipe II cando o mandou construr.
visitable dende as dez da ma e no interior suxrennos
un percorrido para coecer os 32 puntos mis interesantes
da colosal construcin, ao tempo que aprenderemos lxico
militar contemplando bateras, hornabeques ou caponeiras.
I
da 2
I
Abandonamos Ferrol en bicicleta, rumbo a Mio
De Ferrol a Pontedeume
Trala visita estamos listos para iniciar a primeira etapa sobre
das rodas do Camio Ingls que nos conduce a Mio.
Partimos do porto de Curuxeiras, onde desembarcamos
a vspera. Esta ruta xacobea est perfectamente sinalizada
durante todas as etapas e tamn na cidade, as que non ser
difcil orientarse pola rede de ras e prazas ata os barrios de
Recemil e Caranza, s aforas.
Dende aqu chgase ao polgono industrial da Gndara,
moi prximo a Narn. Despois vir Neda, tras pasar o muo
de marea e a ponte sobre o ro Xubia. O itinerario contina
por Fene e Cabanas. No estuario do Eume, pasando a praia
da Madalena, seguimos o Paseo Martimo ata Pontedeume,
que toma o seu nome da ponte do sculo XIV, unha
construcin emblemtica do Camio que cruzaremos. Na
sa orixe posua, ademais dun hospital de peregrinos, un
total de 68 arcos, dos que hoxe s se conservan 15.
I
> Castelo de San Felipe. Ferrol
I
> Pontedeume
I
> Ferrol
45

44
44

Paramos a comer no albergue de Bruma,
en Mesa
Abandonamos Betanzos, non sen antes provernos dun
pequeno pcnic que levaremos nas alforxas da bicicleta para
degustar no momento que nos entre o apetito durante o
Camio. A ruta ascende ata o concello de Abegondo, onde
cruza a ponte de Limin, a de Presedo e segue en direccin
a Francos, Bocelo e Valardel. O itinerario intrnase no
monte chegando Malata. Finalmente alcanzamos Bruma,
onde hai un albergue de peregrinos e podemos parar a
descansar e comer.
O Camio cruza a Praza dos Irmns Garca Naveira,
que podemos considerar o centro da localidade. Est
presidida por unha rexia fonte, cunha escultura de Diana
Cazadora de bronce fundido nun taller parisiense no
sculo XIX. Suxermosvos que vos acheguedes ao Parque
do Pasatempo, non moi lonxe do casco urbano e que
vos sorprender pola sa enorme orixinalidade. Pdense
ver restos das runas do Xardn Enciclopdico, formado
por labirintos, fontes, canles e estatuas de ata 265 papas,
escritores e emperadores. Construuse entre 1893 e 1914 a
instancias dos irmns Garca Naveira, indianos benfeitores
da poboacin, a xeito dun pioneiro parque temtico que
xa se citaba nas guas de viaxes de entn.
I
da 3
I
De Mio a Ordes
Tras un bo almorzo abandonamos Mio pola Ra Real
para encontrrmonos de novo co mar. Seguindo a lia
da costa, continuamos ata a ponte medieval do Porco,
que cruza o ro Lambre. Ao p da ponte veredes tallada
a escultura que representa o xabaril da nobre casa dos
Andrade. Por zona de monte pasamos despois Paderne e
logo O Porto e Chantada.
Visitamos Betanzos e as sas curiosas
prazas e parques
Dende aqu comeza un descenso ata Betanzos, capital
dunha das provincias do antigo Reino de Galicia. Esta
baixada reglanos bonitas panormicas da ra e a zona de
marisma ata entrar na que foi unha das principais vilas de
Galicia en tempos dos Reis Catlicos.
O Camio adntrase por San Martn de Tiobre, onde
est situado Betanzos o Vello, pasa a zona dos Remedios
e de a introdcese no casco histrico por unha das portas
conservadas da muralla medieval. Paga a pena achegarse
ata as igrexas de Santa Mara do Azougue e, sobre
todo, San Francisco polos sepulcros medievais que
alberga no seu interior.
O Xardn Enciclopdico de Betanzos
posua estatuas de 265 papas,
escritores e emperadores
I
> Betanzos
I
> Igrexa de San Francisco. Betanzos
Fin da xornada en Ordes
Repousados reemprendemos o Camio cara ao concello
de Ordes. A ruta pasa polo Seixo, Carreira, Mmoas e
A Carballeira, onde comeza un tramo polo monte que
conduce ao lugar da Ra. Aqu hai unha casa rural, exemplo
das tradicionais casas de agras da comarca de Ordes, onde
podemos cear e pasar a noite. Crese que as sas orixes
estn ligadas prxima Igrexa de San Paio de Buscs,
que podemos visitar. Outra opcin desvirmonos cara
localidade de Ordes, poboacin en plena travesa da N-550,
que dispn de todos os servizos para cear e descansar.
44
46


I
da 4
I
De Ordes a
Aconsellmosvos que vos ergades cedo e despois dun bo
almorzo continuar a ruta dende o lugar da Ra. Dixase
atrs o Muo de Trabe e a Ponte do Cubo e continase
cara a Outeiro de Abaixo, onde tomamos un sendeiro
arborado que conduce Igrexa de San Xulin de Poulo
e logo a Senra.
O Camio chega aos lugares de Carballo, Casanova de
Pereiro e cruza a ponte de posible orixe medieval de Ponte
Pereira para chegar a Carrs, zona de mananciais que en
ocasins diculta o paso. Logo continuamos cara a Baxoia
e chegamos a Sigeiro, onde atravesamos a ponte sobre
o ro Tambre. curiosa a sa mestura de estilos, xa que ten
catro arcos romnicos e un gtico, debido a unha reparacin
feita no sculo XIV. Na actualidade a N-550 sao para salvar
este leito uvial, famoso polas sas troitas.
En diante a etapa transcorre case en paralelo N-550 ata o
polgono do Tambre. Logo introducmonos en Meixonfro
e pouco despois sale ao noso paso o fermoso Parque de
Pablo Iglesias, xa na cidade de Santiago.
Cada vez estamos mis prximos catedral, s nos queda
salvar a Avenida Xon XXIII. Refuxiados baixo a gran
marquesia sostida por grandes piares con forma de cono
invertido pdese contemplar o campus norte da Universidade
e os seus parques; detrs Monte Po e nun terceiro plano o
Monte do Pedroso. Esta arteria de comunicacin vincula a
zona externa de Santiago co seu casco histrico.
A Compostela se acerca uno
como quien se acerca al milagro.
lvaro Cunqueiro
I
> Convento de San Francisco. Santiago de Compostela
I
> Prtico da Gloria
A monumental Praza do Obradoiro
e a catedral
Na zona monumental o primeiro edicio impoente que
vemos o Convento de San Francisco, dereita e,
inmediatamente despois, a facultade de Medicina e logo
o Hostal dos Reis Catlicos. Entre este antigo hospital de
peregrinos, dereita, e o mxico arco do Pazo de Xelmrez,
esquerda, descbrese ante ns a Praza do Obradoiro.
Por n podemos celebrar o xito da nosa peregrinacin
ante a impresionante fachada da catedral, un magnco
pano barroco para este templo romnico. Baixo a mirada
do Apstolo Santiago, que preside a fachada vestido de
peregrino co seu bastn e a sa capa e anqueado polas
grandes torres de 74 metros que parecen escalar ao ceo,
compartiremos a emocin con mis peregrinos.
Antes de entrar ao templo recomendmosvos ir Ocina
do Peregrino na Ra do Vilar, anexa praza catedralicia
das Prateras. Conta con servizos de consigna, aparcadoiro
de bicicletas e envo destas a destino. Selarannos a credencial
e entregarannos a Compostela, documento de orixe
medieval que acredita ter realizado o Camio.
s doce podemos asistir Misa do Peregrino na catedral,
darlle o abrazo ao Apstolo e visitar as sas reliquias
descendendo cripta, baixo o Altar Maior. Contemplaremos
o Prtico da Gloria, obra cume da escultura romnica
esculpida polo Mestre Mateo, onde se nos revela a visin
apocalptica da Xerusaln celeste.
Chega a hora da comida. Case en comunicacin directa coa
Praza do Obradoiro atpase a Ra do Franco, as coecida
por ser o lugar onde en tempos se establecan os peregrinos
franceses. Hoxe existe unha enorme oferta gastronmica
con restaurantes de referencia e bares de tapas. Pareceranos
curioso que moitos deles mostren sa entrada os produtos
en acuarios e cmaras refrixeradas.
Visita guiada ou audiogua
Se pasades a tarde en Compostela imprescindible pasear
arredor de todas as prazas catedralicias e polas ras do
casco antigo. Na Ra do Vilar existen das ocinas de
turismo, onde conseguir material til e orientativo, solicitar
unha visita guiada ou unha audiogua, que nos permite
percorrer a cidade ao noso ritmo sen perder detalle de
datos, ancdotas e lendas.
A Ra do Franco
debe o seu nome a que,
noutros tempos,
era o lugar onde se establecan
os peregrinos franceses
49

Cami o de Santiago
AP-53
AG-56
AG-11
AG-41
AG-57
AG-57
AG-41
AP-53
AG-53
AG-53
A-52
A-52
A-52
A-55
A-55
A-52
A-52
AG-53
AG-31
AC-240
AC-905
AC-240
AC-240
AC-260 AC-300
AC-301
AC-543
AC-305
PO-534
OU-213
OU-212
LU-201
LU-221
OU-212
OU-210
OU-540
OU-540
OU-301
OU-540
OU-411
OU-902
PO-534
AC-841
EP-7001
N-525
N-525
N-525
N-525
N-120
N-525
N-541
N-550
N-550
N-550
N-541
N-541
N-120
N-550
N-559
N-120
N-541
N-540
N-540
N-640
N-547
N-640
Touro
Melide
A Estrada
Forcarei
Cuntis
Moraa
Barro
Portas
Cerdedo
A Lama
Beariz
Ponte
Caldelas
Cenlle
Ton
Ribadavia
A Caiza
Meln
O Covelo Mondariz
Crecente
Cortegada
Cartelle
A Merca
Ramirs
Celanova
Vilamarn
OURENSE
Bande
Ponteareas
Salceda de
Caselas As Neves
Arbo
Carballeda
de Avia
San Cristovo
de Cea
Leiro
PORTUGAL
O Carballio
Maside Amoeiro
Silleda
Boqueixn
Brin
Ames
Noia
Lousame
Rianxo Boiro
Catoira
Laln
Agolada
Rodeiro
Vedra
Teo
Vila de
Cruces
Cambados
Meao
Marn
Bueu
Moaa
Cangas
Vigo
Nigrn
Baiona
Oia
Sanxenxo
Vilagarca
de Arousa
Vilanova
de Arousa
Campo
Lameiro
Palas de Rei
Serra do
Caren
Ro Ulla
Ro Lrez
Ro Mio
Ra de Vigo
Ra de Pontevedra
Ra de Arousa
Ro Tambre
Serra do
Candn
Serra do
Cando
Santiso
PO-260
PO-204
PO-201
PO-902
PO-205
PO-212
PO-213
PO-230
PO-240
PO-232
PO-222
PO-220
PO-224
PO-233
PO-234
PO-244
PO-252
PO-254
PO-342
PO-351
PO-552
PO-552
PO-403
C-531
C-531
C-531
C-531
C-531
PO-214
PO-301
PO-300
PO-313
PO-320
VG-4.7
VG-4.1
PO-841
PO-905
PO-840
da 1
I
Tui
1_ Casco antigo
2_ Convento das Clarisas
3_ Catedral
da 2
I
Tui
4_ Parroquia de Rebordns (cruceiro, Ponte da
Veiga, Capela Virxe do Camio, Ponte das Febres)
5_ Aldea da Magdalena
6_ Ribadelouro
O Porrio
7_ Capela de San Benito
8_ Igrexa de Santa Mara
Mos
9_ Igrexa de Santa Eulalia
10_ Pazo dos Marqueses de Mos
11_ Cruceiro dos Cabaleiros
12_ Alto de Inxertado
Redondela
13_ Miliario romano de Vilar de Infesta
14_ Meseta de Chan das Pipas
15_ Convento de Vilavella
16_ Viaduto Pedro Floriani
da 3
I
Redondela
17_ Viaduto de Pontevedra
18_ Capela de Santa Maria
19_ Setefontes
Soutomaior
20_ Arcade
Pontevedra
21_ Ponte Sampaio
22_ A Canicouva
23_ Santuario da Peregrina
24_ Casco histrico
25_ Marismas da Alba
26_ Illa das Esculturas
27_ Museo Provincial
Poio
28_ Mosteiro de San Xon
da 4
I
Poio
29_ Combarro (praza de San Roque,
praia de Padrn, hrreos)
O Grove
30_ Porto
Ra de Arousa e ro Ulla
31_ Percorrido en catamarn
Pontecesures
32_ Localidade de Pontecesures
Padrn
33_ Igrexa de Santiago
34_ Fonte do Carme
Caldas de Reis
35_ Localidade de Caldas de Reis (balnearios)
Padrn
36_ Localidade de Padrn
Camio Portugus
e Ruta Xacobea en barco
ropomosvos unha semana para
coecer o suxestivo trazado do Camio
Portugus dende Tui a Santiago. Durante o
traxecto recrearemos a lenda da Traslatio
xacobea por unha atractiva ruta martimo-
uvial que ascende pola maior ra de Galicia
e remonta o leito uvial do ro Ulla. Ao noso
encontro sairn poboacins baadas por
augas doces e salgadas que inclen unha
catedral-fortaleza, pontes medievais e ata un
conxunto de hrreos na beira do mar.
P
Camio Portugus e Ruta Xacobea en barco
55
EXPERIENCIA
INICIO_
Tui
FIN_
XORNADAS_ 7
MIS INFORMACIN_
> Museo Provincial de Pontevedra_ www.museo.depo.es
> Mosteiro de San Xon de Poio. Tel_ 986 770 244 (mosteiro) /
986 770 000 (hospedaxe)
> Museo do Pobo Galego (Santiago)_ www.museodopobo.es
> Centro Galego de Arte Contempornea (Santiago)_ www.cgac.org
da 5
I
Padrn
36_ Localidade de Padrn
37_ Santuario da Escravitude
38_ Lugar de Angueira de Suso
Teo
39_ Ra de Francos
Brin
40_ Castro Lupario
Teo
41_ Lugares de Osebe Casalonga Pedreira
Ames
42_ O Milladoiro
43_ Agro dos Monteiros
44_ Runas do Castelo da Rocha
45_ A Choupana
46_ Capela de Santa Marta
47_ Avenida de Rosala de Castro
48_ Avenida de Xon Carlos I
49_ Porta Faxeira
50_ Ra do Franco
52_ Catedral
da 6
I
53_ Casco histrico
52_ Catedral
54_ Parque de Bonaval
55_ Museo do Pobo Galego
56_ Centro Galego de Arte Contempornea
da 7
I
20
21
22
28
30
31
32
35
29
1-3
4-6
7-8
9-12
13-19
25-26
37-38
39-41
42-43
44-47
48-57
Tui
O Porrio
Redondela
Mos
Soutomaior
23-24e27
33-34e36
PONTEVEDRA
Poio
O Grove
Pontecesures
Padrn
Caldas de Reis
Santiago de
Compostela
55
50


Cami o de Santiago Camio Portugus e Ruta Xacobea en barco
I
da 2
I

De Tui a Redondela
Despois de almorzar iniciamos a p a primeira etapa galega
do Camio Portugus, entre Tui e Redondela, caracterizada
por un trazado suave que segue o curso do ro Louro,
alternando camios con pistas asfaltadas. Partimos sada
de Tui, xunto ao impoente cruceiro do sculo XVIII de
Rebordns e a sa igrexa romnica, cuxos capiteis narran
escenas da cea de Herodes.
A ruta avanza cara Capela Virxe do Camio, despois de
atravesar a Ponte da Veiga sobre o ro Louro. Mis adiante,
por unha pista forestal, alcanzamos a Ponte das Febres
sobre o ro San Simn. Recibe este nome porque din que
aqu enfermou de morte San Telmo. Podedes ler nunha placa
a referencia ao suceso.
Abrigados pola vexetacin de ribeira do ro Louro chegamos
aldea da Magdalena. Sando da poboacin atopamos
un calvario formado por cinco cruceiros e logo unha
preciosa ponte de lousas sobre o Louro. Continuamos ata
Ribadelouro deixando ao poente as Gndaras de Budio,
unha zona hmida gran valor ecolxico e arqueolxico.
Suxermosvos chegar a primeira hora da tarde a Tui, accesible
pola AP-9, a A-55, a N-550 e a PO-552. unha fermosa vila
enriquecida pola paisaxe uvial do ro Mio e o seu carcter
fronteirizo con Portugal. Foi unha das capitais de Galicia ata
1833 e pose a nica catedral de toda a provincia de Pontevedra.
Motivos mis que sucientes para deixarse perder entre as
sas ras, unha vez instalados no aloxamento escollido de
entre unha variada oferta, na que destaca o Parador, situado
a un quilmetro do centro, fronte Ponte Internacional
deseada por Eiffel, que comunica con Portugal.
Comezamos a visita ascendendo ao promontorio que a vila
de Tui. Sentiremos que o tempo se detivo no medievo ao
subir polas Ras Canicoba, Entrefornos, do Corpo Santo
ou ao pasar polo tnel de Encerradas. Este un pasadizo
abovedado baixo o Convento das Clarisas que comunica
a parte alta coa zona entre murallas. As mans das monxas
que o habitan amasan os peixios, uns deliciosos doces de
amndoa. A sa receita un segredo entre muros pero que
non impide saborealos, pois pdense adquirir no convento
ou nas confeiteras.
Xa na cima visitamos a Catedral de Tui, fermoso edicio
mestura de templo e fortaleza. A sa porta occidental merece
a fama de atoparse entre as mis fermosas do gtico espaol
I
da 1
I
A encantadora vila de Tui acllenos no inicio do noso periplo
e ofrcenos imaxes inusuais como a da Virxe Mara tendida
nunha cama, que representa a Natividade. Dende este punto
domnase a conca do ro Mio en toda a sa frondosidade,
cos seus bosques de ribeira e frtiles vales, salpicados de
hortas e grandes viedos.
Meixn ou lamprea, con vios do Rosal
hora de cear, non esquezades que Tui cocese como a
capital do meixn, con festa gastronmica o domingo
de Pascua. Este manxar srvese en cazolias de barro co
tpico mollo picante. Do estuario do Mio tamn sae a sa
afamada lamprea ou a zamborca. Os vios do Rosal, dentro
da Denominacin de Orixe Ras Baixas, son o compaeiro
ideal destes pratos.
Os muros do Convento das Clarisas
gardan o segredo
da receita dos peixios,
deliciosos doces de amndoa tpicos de Tui
I
> Tui
I
> Paseo da Corredoira. Tui
I
> Catedral de Tui
55
52


I
da 3
I
De Redondela a Pontevedra
Despois de madrugar e tomar un almorzo enerxtico
estamos listos para comezar unha nova etapa do Camio,
a que une Redondela con Pontevedra. Samos da
poboacin baixo o chamado Viaduto de Pontevedra,
que segue un dos modelos popularizados por Eiffel. Non
en van Redondela cocese como a vila dos viadutos,
que lle conceden encanto e que ten seducido a ilustres
personaxes; entre eles Lorca, que nunha ocasin dixo:
he viajado por un pueblecito cado del cielo. Despois
contemplamos a fachada barroca da Capela de Santa
Maria e, deixando atrs a vila, o Camio introdcese
nun bosque e descende ata Setefontes.
Degustamos as ostras de Arcade
Entramos no concello de Soutomaior por Arcade,
localidade famosa pola calidade das sas ostras, onde
podemos facer un alto e degustalas cunhas gotas de limn.
Tralo repouso reemprendemos o Camio, que mis adiante
pasa pola histrica Ponte Sampaio sobre o ro Verdugo,
onde se librou unha batalla que supuxo a retirada dos
franceses durante a Guerra da Independencia. altura da
Canicouva atravesaremos un evocador camio empedrado
en direccin a Pontevedra e ao seu Santuario da Virxe
Peregrina, onde conclumos a etapa.
Paramos a comer no Porrio
E por n chegamos localidade do Porrio, onde nos
atopamos coa Capela de San Benito, a Igrexa de Santa
Mara e o concello, unha caprichosa e monumental obra
do arquitecto Antonio Palacios, natural da localidade, que
vos asombrar. Pararemos a comer na vila, famosa polo seu
pan de grosa codia e abundante miolo, moi bo compaeiro
para un prato de callos, cuxa festa gastronmica se celebra
aqu a nais do vern.
Pasamos por Mos e
ceamos guiso de chocos en Redondela
Tras repousar a comida emprendemos a ruta ata o ncleo
principal de Mos, que atravesamos pasando pola Igrexa de
Santa Eulalia, o Pazo dos Marqueses de Mos e o cruceiro
policromado dos Cabaleiros adornado con dous farois.
Logo o Camio ascende ata o Alto de Inxertado, pasa polo
miliario romano de Vilar de Infesta e atravesa a meseta
de Chan das Pipas.
A partir de aqu o trazado coincide coa N-550 ata
internrmonos en Redondela, onde nos atopamos co
Convento de Vilavella e logo pasamos baixo o vistoso
viaduto Pedro Floriani. Na cea podemos probar o guiso de
chocos na sa tinta, tan popular na localidade, que ofrece bo
aloxamento, tanto nos seus albergues, hoteis ou pensins,
como en excelentes pazos e casas rurais.
I
> Redondela
I
> Concello do Porrio
I
> Viaduto de Pontevedra. Redondela
I
> Ostras
55


55
EXPERIENCIA
I
da 4
I
Embarcamos no Grove
Durante a xornada viviremos unha das etapas mis curiosas
desta peregrinacin, a que reproduce a Traslatio do
Apstolo Santiago. Como parte da ra de Arousa e transcorre
por va martimo-uvial, podemos investir a ma nun
entretido percorrido pola costa ata chegar ao Grove, porto
de embarque para realizar esta ruta martima.
Visitamos a encantadora poboacin de
Combarro, esculpida na rocha
Para chegar ao Grove aconsellmosvos que contratedes algn
transporte pblico que vos achegue aos principais puntos
de interese deste tramo de costa da ra de Pontevedra. A
primeira parada ser en Combarro. unha poboacin
cativadora pola sa arquitectura marieira, os seus hrreos,
cruceiros e o seu interesante enclave, en pendente sobre a
ra de Pontevedra e esculpido na rocha. Suxermosvos facer
un percorrido que conduce dende a Praza de San Roque,
no casco histrico, ata a praia de Padrn. Dende o areal
obtemos unha panormica sorprendente da poboacin, na
que veremos uns trinta hrreos a p de mar.
O Grove, a capital do marisco
Ao rematar a visita continuamos pola mesma estrada
rumbo ao Grove, coecida como a capital do marisco,
onde chegaremos hora de comer. As marisqueras que se
concentran en torno ao porto presentan o manxar cocido
ou en empanadas, salpicns, paellas ou acompaados de
saborosas salsas.
Podemos cear e durmir no mosteiro
de San Xon de Poio
Outro lugar imprescindible o Mosteiro de San Xon de Poio,
a uns tres quilmetros da cidade, no vecio concello de Poio,
e situado nun precioso cerro que domina a ra. Son moitos
os tesouros artsticos e bibliogrcos que garda este edicio,
cuxas orixes se remontan ao sculo VI. Como peregrinos,
non debedes perdervos o monumental mosaico Camio de
Santiago, do artista checo Antoine Machourek. Ademais, o
mosteiro conta con hospedaxe onde cear e durmir.
O casco histrico de Pontevedra
un dos mellor conservados de Galicia
Comprobaredes que Pontevedra ten moito que ofrecer
e animmosvos a pasear polo seu casco histrico, que
presume de ser dos mis fermosos e mellor conservados
de Galicia. Nos seus mesns, tabernas e restaurantes
atoparedes bos produtos da ra e vios da Denominacin
de Orixe Ras Baixas.
Se fai bo da recomendmosvos dar un paseo pola beira do ro
Lrez que vos conduza s marismas da Alba, catalogadas
como Lugar de Importancia Comunitaria, ou ata a Illa das
Esculturas, accesible por varias pontes e pasarelas. Aqu
no s atoparedes obras de arte co nexo comn do granito,
senn que vos mesturaredes cos pontevedreses, que gozan
deste espazo para facer deporte, ler, pasear ou organizar
pcnics. Os xogos acuticos de patos, cisnes, garzas e
picapeixes entreteranvos durante o paseo.
Pero se o da non acompaa, nada como buscar refuxio
nas Salas Navais do Museo Provincial. Na Cmara do
Numancia envolverdesvos pola sensacin realista de estar
no primeiro buque acoirazado de Espaa.
I
> Pontevedra
I
> Mosteiro de San Xon de Poio
I
> Mosteiro de San Xon de Poio
I
> Combarro
I
> Pontevedra
55
56


O vello Camio medieval deixa a un lado as runas do castelo
arzobispal da Rocha Vella e despois chega ao barrio da
Choupana, xa preto da Capela de Santa Marta, en plena
cidade de Santiago de Compostela.
Avanzamos pola avenida Rosala de Castro e a de Xon
Carlos I, deixando a Alameda esquerda. Internmonos
no casco histrico por Porta Faxeira, unha das sete portas
que permitan o paso a travs da muralla medieval da cidade,
hoxe desaparecida. Cruzamos a Ra do Franco, unha das
vas mis activas do casco histrico, onde se concentran
numerosos restaurantes que exhiben sa entrada, en
acuarios e vitrinas refrixeradas, o bo produto galego, en
particular carnes, peixes e mariscos.
Culminaremos o traxecto na Praza do Obradoiro, en busca
da recompensa de ver a fachada da catedral e as sas torres
en todo o seu esplendor. A luz do atardecer conceder unha
atmosfera especial foto que ningn peregrino renunciara
co maxestoso templo ao fondo. Para cear aconsellmosvos
buscar algn dos numerosos restaurantes prximos.
Ademais de albergues, Santiago conta cunha gran oferta de
aloxamento de calidade.
I
da 5
I
De Padrn a Santiago de Compostela
Emulamos a Traslatio a bordo dun
catamarn, entre O Grove e Pontecesures
Dende o porto sair pola tarde o catamarn que percorre
a Ruta Xacobea do Mar de Arousa e Ro Ulla, emulando a
Traslatio, o lendario traxecto que seguiron os discpulos do
Apstolo Santiago, transportando os seus restos nunha barca
de pedra dende Jaffa (Palestina) a Iria Flavia (Padrn).
Navegamos pola ancha ra de Arousa, variada en paisaxes
que ofrecen nosa vista praias, enseadas, cabos, illas, vilas
e poboacins marieiras. Cara desembocadura do Ulla
rozamos as ribeiras do arquiplago das Malveiras, onde
atopamos o primeiro dos cruceiros que integra o viacrucis
acutico ata Pontecesures, localidade que arribamos
remontando completamente o leito do ro e deixando atrs as
braas de Lestrove e as veigas de Lao.
Seguimos os rastros desta lenda en Padrn
Ao outro lado da gran ponte de pedra de Pontecesures
atpase Padrn. Aqu podedes seguir a pista desta lenda na
igrexa neoclsica de Santiago, en cuxo interior se conserva
o pedrn, unha antiga ara romana que, segundo se conta,
foi amarrada a barca de pedra na que se trouxeron os restos
do Apstolo Santiago. Nas proximidades do Paseo do Espoln
debebes buscar a fonte do Carme para atopar un precioso
relevo de pedra da Traslatio.
Tralo almorzo emprendemos a ltima etapa do Camio
Portugus entre Padrn e Santiago de Compostela. sada
da vila unha escultura representa a un peregrino camiando.
Dende aqu inciase un traxecto que chega practicamente en
lia recta ata A Escravitude, onde destaca o seu magnco
santuario barroco de artsticas torres e escalinata. No seu
interior atoparedes un retablo pintado en ouro con imaxes
e pinturas murais.
Despois dun tramo de bosque a ruta cruza a va do ferrocarril
no lugar de Angueira de Suso e encamimonos cara a
Ra de Francos, adornada por un cruceiro gtico. Un
desvo conduce s runas do Castro Lupario, morada da
lendaria Raa Lupa, que, segundo a tradicin xacobea,
ofreceu os bois para unir ao carro que transportara os restos
do Apstolo ata o seu lugar de enterramento.
Percorremos unha serie de ncleos como Osebe, Casalonga,
Pedreira, cada vez mis poboados, ata chegar ao Milladoiro,
poboacin moi ben dotada de servizos, onde nos podemos
deter a xantar. Despois de descansar emprendemos a ruta en
direccin a Agro dos Monteiros, dende o que se regalan as
primeiras vistas sobre as torres da Catedral de Santiago.
A Raa Lupa
ofreceu os seus bois
para unir ao carro que transportara
os restos do Apstolo
I
> Padrn
I
> Pontecesures
En Caldas de Reis
podemos gozar das sas augas termais
Se vos queda algo de tarde por diante propomosvos
coller un transporte para achegarvos ata Caldas de Reis,
famosa pola sa riqueza termal. As podedes culminar a
xornada de maneira relaxada nos seus balnearios, gozando
dos benecios das augas mineiromedicinais ou recibindo
unha masaxe reparadora. Se antes de regresar a Padrn
a durmir decidides cear en Caldas de Reis, probade a sa
exquisita empanada de lamprea ou as troitas do Umia, co
seu roscn de sobremesa.
55
58


I
da 7
I
O Mercado de Abastos
e as sas paisanas
Non podemos despedirnos de Santiago sen coecer o seu
Mercado de Abastos en plena efervescencia. o principal da
cidade e o mis tradicional. Animmosvos a percorrer todos os
corredores do magnco edicio de pedra, onde vos inundarn
os mltiples olores, cores e sons. Os tendeiros convidan en
todo momento a comprobar a calidade dos seus produtos.
Unha das sas maiores peculiaridades que anda perdura a
gura da paisana, que vende a p de praza a colleita da
sa horta, o mel das sas colmeas, os ovos das sas galias
e mesmo os polos vivos do seu curral. As mis coecidas
son as pementeiras de Padrn. Ademais, no contorno existe
algn local que nos preparar para comer os produtos que
teamos adquirido na praza.
A catedral e o seu espectacular contorno
Tras almorzar o primeiro ser percorrer o casco histrico,
declarado Patrimonio da Humanidade en 1985.
Aconsellmosvos pospoer a visita ao interior da catedral
ata o momento de celebracin da Misa do Peregrino.
Mentres, podedes entretervos contemplando as distintas
fachadas do templo e as sas prazas nun percorrido detido
para apreciar anda mis a sa beleza e valor artstico, xunto
coas sas ras circundantes.
Cando se anuncien as doce co profundo do da garganta
da Berenguela, a camp mis grande da catedral aloxada
na sa Torre do Reloxo, dirixiremos os nosos pasos ao
interior do templo. Procuraremos o abrazo ao Apstolo,
para o que deberemos subir ao camarn do altar maior,
onde se atopa a sa exie. Despois podemos descender
cripta e detrmonos un momento ante a urna de prata
onde se di que repousan os restos do Apstolo e os seus
discpulos Teodoro e Atanasio.
En determinadas datas litrxicas faise voar o botafumeiro,
un incensario xigante, no transepto da catedral, case
rozando a bveda. As brumas espesas de incienso inundan
o ambiente de olor e maxia e dixannos imaxes e sensacins
difciles de esquecer.
Sorprenderanos o parque de Bonaval,
co seu cemiterio desacralizado
hora de comer podemos elixir un restaurante, mesn,
churrasquera, marisquera ou taberna, que de todo hai en
Santiago. Dedicaremos a tarde a dar un paseo polos espazos
verdes urbanos de Compostela. Recomendmosvos que
vos dirixades a San Domingos de Bonaval, dende onde
obteredes perspectivas sensacionais da cidade e onde se atopa
un cemiterio desacralizado cuxo encanto e especial acstica
serve en ocasins de escenario a espectculos musicais.
I
da 6
I
Unha xornada en Santiago, entre pedras e xardns
Tradicin e modernidade fronte a fronte
O acceso ao parque de Bonaval est anqueado por un
lado polo Museo do Pobo Galego, que alberga a mis
importante recompilacin da cultura e etnografa de
Galicia. No seu interior podemos ver a clebre escaleira en
espiral tripla, deseo de Domingo de Andrade, unha xoia
de equilibrio e harmona. Do outro lado atpase o Centro
Galego de Arte Contempornea, interesante ademais
de polo seu contido polo propio edicio, do arquitecto
portugus lvaro Siza.
Despois da cea non debemos renunciar a sar de noite por
Santiago. Podemos tomar unha copa tranquila nalgn
dos seus clsicos pubs e pasear polas ras, que resultan
feiticeiras cando a luz amarela dos farois roza coa pedra do
chan e dos edicios.
I
> Centro Galego de Arte Contempornea
I
> Porta Faxeira
I
61

Cami o de Santiago
A-6
A-6
AP-9
AP-53
AG-59
E-1
AC-461
AC-250
AC-260
AC-240
AC-234
AC-224
AC-223
AC-232
LU-231
LU-612
LU-622
LU-621
LU-631
LU-723
LU-722
LU-710
LU-612
LU-231 DP-8002
LU-232
LU-232
LU-234
LU-233
AC-905
AC-240
AC-260
N-547
N-634
N-634
N-550
N-525
N-640
N-640
N-547
N-547 N-547
N-540
C-535
C-535
C-630
C-630
C-630
C-630
N-540
N-640
N-640 O Pino
Touro
Boqueixn
Sarria
Melide
Guntn
Portomarn
O Pramo
Lncara
Baralla
O Corgo
LUGO
Becerre
Monterroso
Toques
Vedra
Boimorto
Vila de
Cruces
Palas de Rei
Serra do
Caren
A Marronda
Ro Ulla
Sigeiro
Frades
Santiso
Nadela
A Proba
PO-260
C-535 PO-905
PO-840
N-VI
N-VI
N-VI
Ro Tambre
Oroso
Guitiriz
Aranga
Tordoia
Ordes
Castroverde
Pol
Meira Cospeito
Rbade
Begonte
Friol
Mesa
Abegondo
Carral
Cesuras
Curtis
Oza dos
Ros
Outeiro de Rei
Casto de Rei
A-6
A-6
A-6
N-VI
E-70
E-70
AC-542
AC-542 AC-840
AC-230
AC-231
AC-231
LU-751
LU-750
LU-760
LU-750
LU-740
LU-703
LU-111
LU-120
LU-170
AC-401
AC-412
AC-413
N-550
N-550
C-641
N-634
N-640
N-640
N-VI
da 2
I
Arza
9_ Fervenza das Hortas
10_ Museo Vivente do Mel
11_ Encoro de Portodemouros
O Pino
12_ O Pedrouzo
13_ A Lavacolla
14_ Monte do Gozo
15_ Casco histrico
da 1
I
A Fonsagrada
1_ Localidade da Fonsagrada
2_ Museo Comarcal da Fonsagrada
Baleira
3_ O Cdavo
Begonte
4_ Baamonde
Friol Guitiriz
Curtis
5_ Teixeiro
Sobrado dos Monxes
6_ Mosteiro de Santa Mara de Sobrado
7_ Lagoa de Sobrado
Arza
8_ Localidade de Arza
66
EXPERIENCIA
INICIO_
A Fonsagrada
FIN_
XORNADAS_ 4
MIS INFORMACIN_
> Museo Comarcal da Fonsagrada. Tel_ 982 340 507
> Albergue do Cdavo (Baleira). Tel_ 982 354 057
> Museo Vivente do Mel (Arza)_ www.abelleiro.com
> Mercado de Abastos (Santiago)_ www.mercadodeabastosdesantiago.com
ropomosvos vivir unha experiencia
vibrante nun todo terreo que percorre o
contorno do Camio Primitivo de Santiago,
a ruta mis ancestral e lendaria que conduce
ata a cidade do Apstolo Santiago. Faremos
circular o 4x4 por pistas entre bosques de
pieiros sobre as altas montaas orientais
de Galicia, que nos ofrecern espectaculares
paisaxes. Camios rotos por corgas de auga
porn a proba a habilidade ao volante,
disparando a emocin da vivencia.
P
3
4
5
1-2
6-7
A Fonsagrada
Baleira
Sobrado
dos Monxes
9-11
13-14
15-19
8
12
Arza
Santiago
de Compostela
da 3
I
16_ Catedral
15_ Casco histrico
17_ Alameda
da 4
I
66
62


Cami o de Santiago Camio Primitivo en 4x4
Descansamos no Cdavo e
xantamos en Baamonde
Algo antes da media ma partimos da Fonsagrada
nos 4x4 para iniciar un percorrido polo territorio deste
concello ata O Cdavo, sempre por pistas autorizadas para
o trnsito dos nosos vehculos. un relevo accidentado
onde abundan as paisaxes de pendente e contrastes de
altitude entre os vales e as cimas.
Esta zona permtenos gozar de paisaxes de montaa
espectaculares. Os camios rotos polas corgas causadas pola
auga porn a proba a mecnica do noso coche, engadindo
emocin experiencia. difcil velos, pero en toda esta zona
hai lobos, xabars e corzos. Mis sinxelo ser avistar aguias,
falcns e outras aves rapaces.
A primeira parada para descansar ser no Cdavo, onde
existe un moderno albergue e remata unha das etapas do
Camio Primitivo en Galicia. Din que aqu se librou unha
lendaria batalla na que Afonso II O Casto venceu aos exrcitos
musulmns, liberando o camio a Compostela. Topnimos
como Campo de Matanza e numerosos achados de espadas
e restos de armaduras seguen a fraguar a lenda. Despois,
segundo imos descendendo cara ao contorno da capital
da provincia a paisaxe vaise humanizando. A ruta contina
bordeando Lugo. Podemos parar a xantar en Baamonde.
I
da 1
I
Partimos da Fonsagrada, camio de Arza
Na Fonsagrada coeceremos como se vive nunha poboacin de montaa
Recomendmosvos chegar a vspera ao atardecer
Fonsagrada, o concello mis extenso de Galicia e tamn a
capital municipal de mis altitude de toda a comunidade
autnoma, case a mil metros sobre o nivel do mar. Sitase
no extremo da provincia de Lugo, formando un conxunto
montaoso que representa a fronteira natural con Asturias,
coa que comparte a Reserva da Biosfera Ro Eo, Oscos e
Terras de Burn.
A sa principal va de acceso a estrada LU-530, que a
comunica coa capital provincial. Na localidade existen hoteis
e pensins e no contorno un bo nmero de casas rurais
e algn pazo onde podedes aloxarvos. Se non cechedes
polo camio recomendmosvos que probedes aqu algo da
sa rica gastronoma, como o botelo, delicioso embutido
tradicional feito de costelas de porco adobadas con allo e
pemento, acompaado dunhas patacas cocidas, que gozan
na zona de excelente calidade. E, de sobremesa, o saboroso
pastel da Fonsagrada, de amndoa e crema pasteleira.
Aconsellmosvos madrugar para dar un paseo pola
poboacin antes de partir nos vehculos todo terreo
acompaados do gua e do condutor. Podedes visitar o
Museo Comarcal da Fonsagrada, ao lado da Alameda,
que concentra unha boa representacin das formas de vida
e traballo nunha tpica comarca de montaa. Veremos a
recreacin dunha adega, unha forxa de ferreiro e unha
lareira. Tamn ten unha seccin de arquitectura popular
que servndose de planos, maquetas e fotografas mostra
os materiais, caractersticas construtivas e tipos de vivenda
tpicas da zona.
O botelo
un embutido tradicional
feito de costelas de porco
I
> rea recreativa A Cortavella. Baleira
I
> A Fonsagrada
I
> A Fonsagrada
I
> Museo Comarcal. A Fonsagrada
66
64


I
da 2
I
De Arza a
Unha fervenza de 32 metros de cada dobre
e un museo dedicado ao mel
Cando esteades listos pola ma suxermosvos que vos
acheguedes a un recurso natural de gran beleza, moi prximo
aldea de Dombodn. Trtase da Fervenza das Hortas,
unha fervenza do ro Sames, xusto antes da sa conuencia
co Ulla, de 32 metros de cada dobre.
Tamn est preto Portodemouros, onde se localiza o
Museo Vivente do Mel. Aqu revelarannos como os
nosos antepasados cultivaban o mel. No exterior atpase a
reproducin dunha alvariza chea de cortizos, trobos e covos
e un chineiro tradicional. Como contrapunto veremos un
apiario moderno e no interior podemos seguir os procesos de
extraccin, decantacin e envasado do mel. Na tenda imos
atopar todo tipo de produtos relacionados coas abellas: mel,
pole, xelea real e mesmo cosmticos. Cando saiamos ser
media ma e, se o tempo acompaa, podmonos baar no
encoro de Portodemouros.
No Pino degustamos galo ao forno ou en guiso
Na etapa do Camio Arza-O Pedrouzo e entre este e
Santiago posible facer a ruta en 4x4 por pistas anchas
e accesibles que discorren prximas ao trazado histrico.
Pararemos a comer no Pedrouzo, no concello do Pino.
Aqu a especialidade o galo pieiro, unha raza de galos
autctona que se pode degustar ao forno ou en guiso. A sa
festa gastronmica celbrase a principios de agosto.
Polvo, barro, sol y lluvia
es Camio de Santiago.
Millares de peregrinos
y ms de un millar de aos.
Fragmento dun poema annimo
escrito no Camio
Visitamos Sobrado dos Monxes
e rematamos a etapa en Arza
Unha vez descansados retomamos o Camio, que transita
por pistas entre bonitos bosques autctonos de carballos e
castieiros na zona de Friol, camio de Guitiriz. Segundo
imos descendendo cara a Teixeiro, os bosques de pieiros
van deixando paso aos pastos e aos seus habitantes naturais,
as vacas, xa que esta zona de gran producin leiteira.
Pola tarde a ruta, anda que tranquila, non estar exenta
de emocins, posto que teremos que vadear algn ro
para chegar ao noso destino. A primeira parada ser en
Sobrado dos Monxes a media tarde. Podemos aproveitar
para visitar o Mosteiro de Santa Mara de Sobrado,
Monumento Nacional, fundado hai mis de mil anos.
Dende aqu nun pequeno paseo podemos achegrmonos
lagoa de Sobrado, rodeada de prados naturais e
manchas de pieiro e ameneiro nun contorno montaoso
e agrcola de gran beleza paisaxstica.
Ao conclur a visita, xa sobre as catro rodas, pasaremos
preto de Arza para rematar o percorrido e aloxarnos en
calquera dos seus hoteis, pensins ou nas prximas casas
de turismo rural, e cear aqu ou noutro establecemento de
restauracin da poboacin.
I
> Mosteiro de Sobrado dos Monxes
I
> Claustro do Mosteiro de Sobrado dos Monxes
I
> Museo Vivente do Mel. Arza
67


66
EXPERIENCIA
Despois de almorzar propomosvos coecer a catedral
dende unha perspectiva diferente, subindo s sas cubertas.
Trtase dunha visita guiada que incle dous percorridos
consecutivos. Primeiro o do Pazo de Xelmrez, unha das
principais construcins civs do romnico espaol e centro do
poder feudal exercido pola igrexa en Santiago. Asombraravos
a gran bveda de crucera de 32 metros de lonxitude do
Saln Sinodal, cuxas mnsulas estn decoradas con escenas
dun animado banquete.
I
da 3
I
As xoias da catedral e os espazos verdes do casco histrico
Unha sorprendente visita aos tellados da catedral
Logo ascendemos polas estreitas escaleiras da Torre do Palacio
para percorrer os tellados graduados do templo en toda a
sa extensin, o que nos permitir entender moito mellor as
distintas idades da catedral e os seus respectivos estilos. Pero o
mis sensacional ser ter ao alcance da man as torres, cpulas
e pinculos da catedral e dominar coa vista os tellados de
Santiago ata perdrmonos nos montes circundantes.
No Monte do Gozo xa se ven as torres
da Catedral de Santiago
Pola tarde subimos de novo ao todo terreo para iniciar un
percorrido que transcorre polas inmediacins da Lavacolla
e nos achega ao Monte do Gozo, unha pequena elevacin
dende a que os peregrinos ven por primeira vez as torres da
catedral. Dende o Ano Santo do 93 transformouse nunha
zona dotada de todos os servizos para peregrinos: albergues,
hotel, restaurante e cafeteras. Se nos apetece palpar o
ambiente da peregrinacin xacobea antes de chegar a
Santiago este o lugar idneo onde facelo.
De tapas polas tpicas ras
do casco histrico composteln
Alcanzamos Santiago de Compostela ao atardecer, polo que
teremos que pospoer a visita catedral para o da seguinte.
Pero podemos gozar dun percorrido polas animadas
ras do casco histrico mesturndonos entre peregrinos,
universitarios, turistas e compostelns.
Aconsellmosvos ir de tapas polas sas ras, onde atoparedes
as tpicas racins galegas cos imprescindibles da sa
gastronoma: empanada, polbo feira, carne ao caldeiro,
berberechos, mexillns, raxo, zorza, pementos de Padrn,
xoubas e mesmo orella. E sen esquecer a Torta de Santiago
de sobremesa e os vios das diferentes denominacins de
orixe de Galicia. En canto ao aloxamento, a cidade conta
cunha variada oferta hoteleira que se adapta a todos os
gustos e necesidades.
I
> Fonseca
I
> Torta de Santiago
I
> Hostal dos Reis Catlicos
66
68


I
da 4
I
Despedmonos de Santiago
no Mercado de Abastos
Como despedida da cidade, unha visita ao Mercado de
Abastos resulta unha experiencia enriquecedora, pois
un lugar vivo onde atoparse con moitos compostelns e
con todo o que o mar e a terra galega producen. Peixes e
mariscos frescos da ra, excelentes carnes, queixos artesns,
mel, ores e mesmo polos de curral vivos e outros produtos
das hortas prximas da cidade vndense nesta praza. No seu
contorno existen restaurantes que por un prezo alcanzable
nos preparan os produtos adquiridos no mercado.
Da Alameda ao parque de Bonaval
Pola tarde animmosvos a descubrir os xardns e parques
do casco histrico. O mis popular, a Alameda, pulmn
verde. O Paseo dos Lens proporcinanos unha das
mellores vistas frontais da catedral, sobre todo coa luz do
atardecer. Camelias centenarias, eucaliptos xigantes, vellas
carballeiras, esculturas, fontes e mesmo algunha igrexa
entretern o noso percorrido.
Outro estupendo miradoiro sobre a cidade o Parque de San
Domingos de Bonaval, asentado na ladeira oeste do Monte
da Almciga. A medida que subimos pola ladeira os edicios
e tellados vanse descubrindo ante os nosos ollos. Conta
con espazos moi singulares e fermosos, como un cemiterio
desacralizado, cuxa especial acstica e ambiente emprgase
en ocasins como lugar de espectculos musicais.
E para a hora da cea propomosvos probar algn dos pratos
creados polos chefs da nova cocia galega nos restaurantes
de autor da cidade.
Abrazamos ao Apstolo
e detmonos ante as sas reliquias
Logo entraremos no templo dende a Praza do Obradoiro,
coa impresionante fachada barroca presidida polo Apstolo
Santiago de peregrino con capa e bastn. Ascendemos pola
dobre escalinata exterior e no interior topamos coa magnca
vista do Prtico da Gloria, obra mestra da escultura romnica
espaola. De novo o Apstolo Santiago no parteluz, onde a
media altura tamn acharemos as pegadas dos peregrinos
afundidas no mrmore. Son moitos os tesouros que esconde
o interior da catedral e os seus ritos. Destaca o abrazo ao
Apstolo ascendendo ao camarn do altar maior. Tamn nos
deteremos ante as sas reliquias, gardadas nunha urna de
prata na cripta, baixo o altar maior.
Probamos os peixes e mariscos
das ras galegas
Ser preto da hora de comer cando acabemos as visitas polo
que neste segundo da aconsellmosvos probar os excelentes
peixes en caldeirada ou galega e mariscos das ras galegas
ao vapor, grella ou acompaados de salsas, que atopamos
nos restaurantes ou marisqueras das Ras do Franco, A
Raa e nas sas proximidades.
I
> Alameda
I
> Parque de Bonaval
I
71

Cami o de Santiago
AP-53
AP-53
AP-53
AG-53
AG-53
A-52
A-52
A-52
A-52
A-52
A-52
A-52
AG-53
AG-31
AG-59
AC-240
LU-612
LU-642
LU-652 LU-546
LU-611
LU-611
AC-905
AC-240
AC-240
PO-534
OU-213
OU-212
LU-201
LU-221
LU-212
LU-211
OU-212
OU-210
OU-540
OU-540
OU-320
OU-301
OU-301
OU-540
OU-411
OU-302 OU-304
OU-113
OU-110
OU-536
OU-101
OU-536
OU-902
PO-534
AC-841
EP-7001
AC-260
N-525
N-525
N-525
N-120
N-120 N-120
N-120
N-525
N-541
N-541
N-541
N-120
N-550
N-550
N-559
N-525
N-120
N-541
N-540
N-540
N-640
N-640
N-547
N-547
N-640
N-640
N-540
N-540
C-535
C-546
N-640 Touro
A Estrada
Forcarei
Cuntis
Moraa
Cerdedo
A Lama
Beariz
Ponte
Caldelas
Fornelos
de Montes
Cenlle
Ton
Meln
A Caiza
O Covelo Mondariz
Crecente
Cortegada
Cartelle
A Merca
Taboadela
Ramirs
Celanova
Allariz
Maceda Montederramo
Esgos
Coles
Dozn
Sober
A Peroxa
Bande
Lobeira
Muos Baltar
Cualedro
Sarreaus
Laza
Entrimo
Ponteareas
Salceda de
Caselas As Neves
Arbo
Carballeda
de Avia
Rairiz de
Veiga
Vilar de
Barrio
Calvos de
Randn
Baos de
Molgas
Monforte
de Lemos
Castro
Caldelas
Redondela
PORTUGAL
Mos
O Carballio
Maside
Silleda
Laln
Sarria
Melide
Guntn
Portomarn
O Pramo
Monterroso
Agolada
Taboada
Rodeiro
Chantada
Bveda
Vedra
Teo
Campo
Lameiro
Palas de Rei
Serra do
Caren
Ro Ulla
Ro Tmega
Serra do
Candn
Serra do
Cando
Santiso
PO-260
PO-201
PO-902
PO-205
PO-213
PO-230
PO-240
PO-232
PO-222
PO-233
PO-234
PO-244
PO-252
PO-254
PO-403
C-531
C-531
C-531
C-531
C-531
PO-242
PO-214 PO-841
C-535 PO-905
PO-840
da 1
I
Vern
1_ Parador
Monterrei
2_ Fortaleza de Monterrei
Vern
3_ Casa do Asistente
da 2
I
Trasmiras
4_ Poboacin de Trasmiras
5_ Igrexa de Santa Mara de Zos
Xinzo de Limia
6_ Boado
7_ Xinzo de Limia
Vern
8_ Vilaza
9_ Pazos
da 3
I
Xinzo de Limia
7_ Localidade de Xinzo de Limia
Sandis
10_ Vilario das Poldras Couso de Limia Sandis
Allariz
11_ Augas Santas
Ourense
12_ Casco antigo
13_ Fonte das Burgas
14_ Catedral
Cenlle
15_ Balneario de Laias
da 4
I
Amoeiro
16_ San Paio de Bveda
Vilamarn
17_ Tamallancos
18_ Sobreira
19_ Pazo de Vilamarn
San Cristovo de Cea
20_ Faramontaos
21_ Biduedo
Ribadavia
22_ Localidade de Ribadavia
23_ Barrio xudeu
24_ Castelo dos Condes de Ribadavia
Leiro
25_ San Clodio
Cenlle
15_ Balneario de Laias
da 5
I
San Cristovo de Cea
26_ Localidade de Cea
27_ Mosteiro de Santa Mara A Real de Oseira
Dozn
28_ Alto de San Domingos
Vila de Cruces
29_ Localidade de Vila de Cruces
77
EXPERIENCIA
INICIO_
Vern
FIN_
XORNADAS_ 7
> Parador de Vern. Tel_ 988 410 075
> Balneario de Laias (Cenlle). Tel_ 988 280 409
> Mosteiro de Oseira (San Cristovo de Cea)_ www.mosteirodeoseira.org
> Pan de Cea_ www.pandecea.org
> Colexiata de Sar (Santiago)_ www.colegiatadesar.com
De vios pola Va da Prata
De vios
pola Va da Prata
sta particular peregrinacin combina as
feiticeiras paisaxes galegas da Va da Prata
coa riqueza vitcola das terras que atravesa.
Pazos, torres, fortalezas, mosteiros e igrexas
sairn ao noso paso, pero tamn o farn
adegas de ata tres das cinco denominacins
de orixe de vios que existen en Galicia.
Coeceremos e degustaremos os excelentes
caldos que elaboran.
E
da 6
I
Boqueixn
30_ Lestedo
31_ A Susana
32_ Paradela
33_ Ra da Ponte do Sar
34_ Colexiata de Sar
35_ Castrn Douro
36_ Fonte de Santo Antonio
37_ Casco histrico
38_ Arco de Mazarelos
39_ Praza da Universidade
40_ Costa de Xelmrez
41_ Praza das Prateras
43_ Catedral
44_ Ra do Franco
37_ Casco histrico
45_ Alameda
37_ Casco histrico
da 7
I
47_ Cubertas da catedral
48_ Ra do Preguntoiro
49_ Praza de Cervantes
50_ Ra Acibechera
37_ Casco histrico
1e3
4-5
12-14
31-51
22-24
8
9
10
11
15
25
16
17
18 20
21 26
27
28
30
29
19
6
7
Vern
Trasmiras
Xinzo de
Limia
2
Monterrei
Sandis
OURENSE
Amoeiro
Vilamarn
San Cristovo
de Cea
Ribadavia
Leiro
Vila
de Cruces
Boqueixn
Santiago de
Compostela
MIS INFORMACIN_
77
72


Cami o de Santiago De vios pola Va da Prata
I
da 2
I
De Vern a Xinzo de Limia
Despois do almorzo trasladmonos poboacin de
Trasmiras, encadrada na comarca da Limia, para dende al
iniciar andando o tramo da Va da Prata que nos conduce
ata Xinzo de Limia. Pasaremos polo lugar de Zos, onde nos
sorprender a bonita portada con tres arquivoltas da Igrexa
de Santa Mara, que anda conserva ntegra a fbrica
romnica do templo e o orixinal tmpano da porta sur.
Despois vn Boado. Ao noso paso revlase unha paisaxe
de alto valor ecolxico, refuxio de mltiples aves, polo que
non ser raro atopar nios de cegoas ou outros paxaros.
Chegaremos a Xinzo de Limia para comer. Na localidade
podemos degustar un excelente lacn con grelos ou carnes
de tenreira, cabrito ou cordeiro, sempre ben acompaadas
pola recoecida pataca con Denominacin de Orixe que se
produce na comarca.
Visitamos varias adegas
da Denominacin de Orixe Monterrei
Repousada a comida regresaremos ao contorno de Vern
para coecer algunhas das adegas da Denominacin de
Orixe Monterrei, os seus viedos e o proceso de producin
dos seus vios. Na aldea de Vilaza pasearemos entre viedos
de treixadura, que aprenderemos a distinguir do godello,
tocando as cepas, as ss follas e uvas. Logo degustaremos os
seus caldos. E na poboacin de Pazos visitaremos outra das
adegas representativas da denominacin e os seus viedos,
que se estenden no val cun pano de fondo montaoso e
baixo a mirada da Fortaleza de Monterrei. Ao rematar a visita
podedes cear nun mesn da poboacin cuxa especialidade
son as grelladas de carne.
Aconsellmosvos chegar pola tarde a Vern, vila de entroidos
ancestrais, no val do ro Tmega e capital de comarca.
unha das principais localidades da provincia ourens,
prxima a Portugal, situndose nunha das variantes no
Camio do Sueste-Va da Prata. A vila est dotada dunha
importante oferta de aloxamento, destacando o Parador,
aos ps da fortaleza medieval de Monterrei, os dous
sinalizados dende a N-525, que nos achega localidade,
que tamn podemos acceder a partir da A-52.
Unha vez instalados podemos visitar esta acrpole, a maior
de Galicia para moitos autores, que dende hai 800 anos
vixa a fronteira co vecio Portugal e domina sobre o val.
Dende o Parador podemos ascender a p polo outeiro,
a mellor maneira de reparar na tripla muralla e en todos
os edicios da impoente fortaleza, construdos entre os
sculos XII e XVII.
I
da 1
I
O Camio comeza en Vern,
vila dominada pola Fortaleza de Monterrei
No patio de armas atopamos o chamado pozo verde,
rodeado de lendas de indelidades e suicidios, como o
da esposa de Pedro o Cruel. Non perdades tampouco a
oportunidade de subir Torre da Homenaxe, impresionante
mole de pedra de 22 metros de altura, dende onde teredes
unha vista de varios quilmetros de paisaxes salpicadas de
viedos, hortas, pequenas aldeas e Vern aos seus ps.
Para cear, polbo feira, bacallau ou androlla
Ao rematar o percorrido, baixaremos vila. Se sodes amantes
da herldica impresionaravos o escudo que loce a fachada da
Casa do Asistente, prxima ponte que cruza o ro Tmega.
hora de cear recomendmosvos o seu afamado polbo
feira, bacallau ou os manxares da matanza do porco como
a androlla -embutido tpico da zona-. Acompaaremos a
comida cun vio da Denominacin de Orixe Monterrei.
I
> Fortaleza de Monterrei
I
> Parador de Vern
I
> Igrexa parroquial de Vern
77
74


Rematamos a xornada relaxndonos no
balneario de Laias
Tamn de riqueza termal saben as terras do Ribeiro,
onde esta cultura nese vitcola. Para aproveitar ambas
podemos desprazrmonos a Laias, no concello de Cenlle,
onde tamn atoparemos aloxamento. Ser perfecto pasar
o resto da tarde relaxados no seu balneario, rodeados da
paisaxe uvial do ro Mio e coroar o da cunha boa cea
acompaada dos vios da Denominacin de Orixe O
Ribeiro. Para pasar a noite podemos quedar no propio
balneario ou regresar a Ourense, que ofrece unha ampla e
variada oferta de hoteis e pensins.
I
da 3
I
De Xinzo de Limia a Ourense
Tralo almorzo dedicaremos a ma a percorrer un novo
tramo da Va da Prata, partindo de Xinzo de Limia. Dende
aqu facemos camiando o percorrido que atravesa a vila e
as poboacins de Vilario das Poldras, Couso de Limia
e Sandis, onde podemos subir ata a prxima torre que
se alza sobre un antigo castro que estaba aos ps da hoxe
desecada Lagoa de Antela.
Un amplo campo de visin domina sobre a chaira cuberta de
plantacins de pataca e pequenos ncleos rurais, asentados
no que no seu da foron dominios da lagoa. Divisamos as
torres da Pena e da Porqueira, en cimas de montaa. Na
sa orixe foron catro torres e dise que estaban comunicadas
por pasadizos, onde os maiores do lugar falan da existencia
de escuros alxubes.
En Augas Santas degustaremos
o seu tpico queixo de ovella e licor caf
Rematamos o percorrido na poboacin de Augas Santas,
prxima a Allariz, onde atopamos un dos conxuntos
histricos mis bonitos de Galicia, o escenario perfecto
para parar a xantar. Suxermosvos un men que aproveite
a rica gastronoma do territorio, comezando cun entrante
de Queixo do Rexo (de ovella) e embutidos da zona, sen
perdernos as sas exquisitas empanadas. Na sobremesa
podemos deixarnos seducir por amendoados, a sa afamada
Torta Real ou os seus melindres tpicos, xunto co delicioso
licor caf que elaboran na vila.
Dirixmonos a Ourense, capital termal de Galicia
Un plan excelente para a tarde ser trasladarnos nun
transporte ata Ourense, capital termal de Galicia, e dar un
paseo polo seu casco antigo. Unha das sas iconas a fonte
das Burgas, onde veremos brotar fumeantes as sas augas
salutferas a 67 graos polo cano da sa fonte neoclsica.
Podemos facernos cunha botella para levar un pouco de
auga, como fan os ourensns. A lenda alimenta das versins
sobre o manancial: unha di que nace dun volcn en repouso
baixo a cidade e outra debaixo da Capela do Santo Cristo, na
catedral, que debemos visitar.
I
> Augas Santas
I
> Ro Arnoia. Allariz
I
> Ourense
I
> As Burgas
I
> Torre da Pena. Xinzo de Limia
I
> Entroido. Xinzo de Limia
77
76


Xantamos en Ribadavia,
capital do vio do Ribeiro
Cando chegue a hora de comer suxermosvos contratar un
transporte para desprazarvos a Ribadavia, a monumental
capital do vio da Denominacin de Orixe O Ribeiro. Hai
interesantes establecementos con restaurante onde elixir
excelentes vios da denominacin para acompaar o men.
De sobremesa aonsellmosvos probar uns saborosos doces
hebreos que atoparedes no antigo barrio xudeu.
Esta vila rica en arte e historia. Ser interesante visitar as
runas do Castelo dos Condes de Ribadavia, onde se inte
a grandeza dunha das mis importantes fortalezas de Galicia.
I
da 4
I
Tramo inicial da etapa
San Paio de Bveda-Carballeda
Visitamos o Pazo de Vilamarn
Despois de almorzar continuaremos a nosa particular
peregrinacin facendo o tramo inicial da etapa San Paio de
Bveda-Carballeda. Dende San Paio, no concello ourensn
de Amoeiro, continuamos ata Tamallancos e Sobreira.
Neste lugar podemos desviarnos para visitar o Pazo de
Vilamarn, cuxa sonoma a dun castelo-fortaleza. Atpase
nun contorno completamente rural, prximo ao lugar de
Fondevila, nun alto dentro dun extenso terreo. A sa entrada
gratuta e podemos acceder mesmo s sas grandes torres.
No interior unha das sas pezas mis interesantes unha
lareira con camp apoiada sobre dous piares con capiteis
moldurados. Trala visita continuaremos ata Faramontaos
ou Biduedo, segundo as nosas forzas.
Percorremos unha adega e gozamos
dunha sesin termal
Podemos rematar a tarde coecendo unha das adegas
da denominacin, no berce xeogrco destes vios, San
Clodio, no vecio concello de Leiro. unha oportunidade
para pasear entre os seu extensos viedos de uva treixadura
e despois degustar os seus caldos. Trala visita podemos
completar o da cunha sesin termal ou unha masaxe no
balneario de Laias, antes da cea.
I
> Pazo de Vilamarn
I
> Barrio xudeu. Ribadavia
I
> Casa da Inquisicin. Ribadavia
I
> Balneario de Laias
77
78


Coecemos os viedos da ribeira do Ulla,
terra de augardentes
Propomosvos coecer a producin de vios e licores no val
do ro Ulla, terra de gran tradicin augardenteira e prxima
a Santiago, da man dunha adega da Denominacin
de Orixe Ras Baixas, no concello de Vila de Cruces.
Suxermosvos desprazarvos al para xantar nalgunha das
casas rurais que ofrecen boa cocia e aloxamento para
pasar a noite. Podemos pedir que nos preparen ao forno o
seu afamado galo de curral.
A boa gastronoma convive con paisaxes espectaculares
deseadas pola auga. No en van estas terras son parte da
Rede Fluvial Ulla-Deza. Repousada a comida trasladarmonos
ribeira do Ulla para coecer os seus viedos e aprender mis
sobre a autntica viticultura do granito, as coecida pola
composicin deste solo, onde tamn medra a uva albario.
Ao rematar a visita podemos regresar ao aloxamento rural
para a cea. Recomendmosvos peixe, dado que esta conca
uvial das mis ricas en salmn de Galicia, anda que tamn
hai boas troitas e anguas.
I
da 5
I
De Cea a Vila de Cruces
Degustamos o pan de Cea e o particular licor
que elaboran os monxes de Oseira
Tras un bo almorzo proseguimos pola Va da Prata. Podemos
tomar como referencia a etapa Biduedo-Carballeda, pero
suxermosvos empezala un pouco antes, en Cea, unha
localidade coecida polo seu pan, hoxe con indicacin
xeogrca protexida. Os antigos peregrinos xa se refuxiaban
calor dos seus fornos e logo levaban o seu bolo para matar a
fame na ruta. Tamn hoxe podedes abastecervos facilmente,
grazas aos sinais que nos dirixen a eles.
A historia deste pan paralela do Mosteiro de Santa
Mara A Real de Oseira. Xa no sculo XIII a vila era a
principal subministradora do produto en Galicia grazas aos
monxes cistercienses do mosteiro, ao que podemos chegar
dende Cea. Marabillaranos a sa monumentalidade, valor
artstico e o seu enclave natural, entre montaas. Unha vez
al aconsellmosvos probar o Eucaliptine, un particular
licor elaborado polos monxes a partir das follas de eucalipto.
Ao rematar a visita retomamos o Camio cara a Dozn e
continuamos cara o Alto de San Domingos ou ata onde
nos acompaen as forzas.
I
> Mosteiro de Santa Mara A Real de Oseira
I
> Ponte Ledesma dende Vila de Cruces
I
> Pan de Cea
I
> Sala capitular. Mosteiro de Oseira
77
80


Paseamos polos espazos verdes da cidade e
imos de vios pola zona vella
A tarde dedicarmola a pasear pola zona monumental.
Atoparemos moitos edicios visitables de diferentes
estilos. E se o que nos apetece aire libre, as zonas
verdes de Santiago deixarannos marabillados. A elegancia
decimonnica do Paseo da Alameda ou a espiritualidade
do parque de Bonaval son algunhas das opcins que nos
brinda o centro de da cidade.
Ao culminar a tarde o apetito xa se far notar. Un costume
moi arraigado ir de vios polas ras do casco histrico,
acompaando os caldos galegos coas tpicas racins que
satisfacen todos os gustos.
Compostela, como cidade Patrimonio da Humanidade,
aberta e hospitalaria, conta cunha ampla e variada oferta
de aloxamento. Un hotel ou pensin con encanto no casco
histrico pode ser unha boa opcin para seguir gozando da
cidade ma seguinte.
I
da 7
I
Subimos aos tellados
da catedral
Despois do almorzo propomosvos subir s cubertas da
catedral, que nos descubrirn unha perspectiva diferente
da cidade, case sobrevondola. Ao rematar podemos
dar unha volta por ras como O Preguntoiro, a Praza
de Cervantes, Acibechera ou mesmo o Mercado de
Abastos se queremos ultimar algunhas compras. Ao conclur
sentaranos ben un descanso nalgn dos encantadores cafs
da zona monumental.
I
da 6
I
De Lestedo a Santiago de Compostela
A Berenguela,
a camp da Torre do Reloxo
da Catedral de Santiago,
anuncia a Misa do Peregrino
s doce do medioda
Tralo almorzo estaremos listos para percorrer a p o ltimo
tramo da Va da Prata. Partiremos de Lestedo, no concello
de Boqueixn, dende onde nos separan pouco mis de dez
quilmetros da Catedral de Santiago. Iremos deixando atrs
a sombra do Pico Sacro, foco de moitas lendas xacobeas.
Ms adiante atravesamos as aldeas da Susana e Paradela,
chegando a Compostela pola Ra da Ponte do Sar, onde
aparece esquerda a Colexiata de Sar. Sorprenden os
seus muros visiblemente inclinados. Para aprecialo debedes
visitar o interior. a razn de que no exterior vexamos
grosos arcobotantes, unidos mis tarde ao edicio, entre os
sculos XVII e XVIII.
Cumprimos con todos os ritos na catedral e
xantamos na popular Ra do Franco
No interior da catedral podemos cumprir todos os ritos
asociados peregrinacin, como dar o tradicional abrazo ao
Apstolo ou visitar as sas reliquias descendendo cripta,
baixo o altar maior, onde se gardan nunha urna de prata.
Ao rematar faremos un percorrido para coecer as demais
fachadas e prazas catedralicias, cada cal mis fermosa e
diferente anterior.
hora de comer, a Ra do Franco, comunicada directamente
coa Praza do Obradoiro, un escaparate da mellor
gastronoma galega: mariscos, peixes e carnes. E, de
sobremesa, a tradicional Torta de Santiago, unha delicia
feita a base de amndoa.
Logo afrontamos a subida de Castrn Douro, unha ra
tan bonita como empinada. Cruzamos Fonte de Santo
Antonio e penetramos propiamente na amndoa -casco
histrico- de Santiago polo Arco de Mazarelos, a nica
porta da muralla medieval da cidade que se conserva.
Trala Praza da Universidade, descendemos pola Costa de
Xelmrez e alcanzamos a Praza das Prateras, con mltiples
e variados tesouros ptreos, como a Casa do Cabido ou a
Torre do Reloxo. Esta alberga a maior camp da catedral,
a Berenguela, que s doce do medioda anuncia a Misa do
Peregrino. Logo descendemos e dobramos a esquina ata a
Praza do Obradoiro, destino ansiado dos peregrinos.
I
> Colexiata de Sar
I
> Catedral. Fachada de Prateras

Camino de Santiago

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Camino de Santiago

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Os Camios de Galicia

Camio de Santiago a ruta de peregrinacin mis antiga de Europa e a

You might also like