PROSVJETITELJSTVO

PROSVJEENOST je opi duhovni pokret u evropskim zemljama XVIII stoljea protiv

dogmatskog autoriteta, za pobjedu kriti#kog uma u knjievnosti, umjetnosti, filozofiji, politici i
javnom ivotu
Samosvijest ljudskog uma probudila je renesansa. Ipak je trebalo da pro%e odre%eno vrijeme
da sazriju klice novog, i da njegovi plodovi postanu pristupa#ni #ovjeku novoga vijeka.
Ideologija gra%anskog drutva, ispo#etka vie fragmentarna i preteno polemi#na, postaje u
XVII stoljeu sve potpunija i obuhvatnija, i svjetovnu afirmaciju svojih principa shvaa kao
irenje svjetlosti u mraku, kao prosvjetljivanje ili prosvjeivanje svijeta. To je temeljno uvjerenje
ovog pokreta, koji potpuno ovladava evropskim duhom u stoljeu izme%u dviju najveih
gra%anskih revolucija: engleske slavne 1688. i francuske 1789. Osamnaesto stoljee se zbog toga s
pravom naziva ge des lumi&res, pri #emu ne treba smetnuti s uma #injenicu da neki njegovi
utjecajni predstavnici djeluju ve krajem XVII stoljea (Locke i Leibniz), te da s druge strane
duhovi kao Rousseau i Kant, koji u svom razvitku prelaze granice prosvjetiteljstva, polau
temelje novom pokretu (romantizam, idealizam).
Kao kulturno-politi#ki pokret prosvjeenost se temeljila na filozofiji zdravog razuma, a
odatle je postepeno prelazila na ostala podru#ja duhovnog stvaralatva. Nije samo slu#aj to
gotovo svi prosvjetiteljski filozofski spisi, od Lockeova Ogleda o ljudskom razumu (1690) pa
sve do Kantove Kritike #istoga uma (1781), ve u samom naslovu govore o umu, odnosno
razumu. )isti uvid, razumna spoznaja, usmjeravaju svoju kritiku protiv postojeih, samo
objavljenih istina: sve to se ne moe legitimisati pred zdravim razumom proglaava se
zabludom, predrasudom i praznovjerjem, pa mora biti odba#ena. Prelazei postepeno iz
filozofije u javno miljenje, prosvjeenost prodire u politi#ki ivot, naglo se iri i postaje opim
naprednim pokretom u velikim zemljama zapadne Evrope.
Knjievna i propagandna djelatnost prosvjetitelja po#inje u Engleskoj; odande prelazi u
Francusku, a zavrava u Njema#koj. Postepeno djeluje i na sve ostale evropske narode. Vodea
uloga pripada filozofiji, ali ne neposredno, kao rezultatu sistematske filozofske proizvodnje,
ve mnogo vie knjievnosti koja je proeta filozofijom (filoz. romani, satire, aforizmi i
dopisivanja).
Na prijestolju su tada sjedili prosvjetiteljski vladari kao Friedrich II, Katarina II ili Josip II.
Premo filozofije u opoj knjievnosti toga vremena tako je potpuna da se one nikakvim
naporom ne mogu jasno razgrani#iti (npr. Pope u Britaniji, Voltaire u Francuskoj, Lessing u
Njema#koj). Udio evropskog naroda u prosvjetiteljskom pokretu nije bio jednak.
Budui da je gra%ansko drutva najbre i najdjelotvornije kro#ilo naprijed u Britanijin tamo
je i niknuo sam pokret prosvjetiteljstva (Locke, Shaftesbury, Pope, Hume).
Ako je prosvjeenost u cjelini, kao pokret i kulturna epoha, danas u Evropi i svijetu
poznata i cijenjena, onda to zahvaljuje u prvome redu svome francuskom obliku. Francuski
jezik i duh, ukus i obi#aji pretvorili su rimsko-latinsku Evropu u francusku Evropu, a
francuskm su geniju osigurali svjetsku slavu. Djela pisaca kao to su Montesquieu, Rousseau i
Diderot nala su svoj zajedni#ki izraz u Enciklopediji (1751-72). Prosvijeeno ili
filozofsko stoljee postalo je francusko par excellence, a ako je po #emu i danas ivo i
suvremeno, ivo je i suvremeno po svom voltaireovskom duhu.
U tom razdoblju u#injeni su i prvi vani koraci empirijskih prirodnih znanosti, u prvom redu
mehanike, fizike i njihovih primijenjenih disciplina. U isti mah javljaju se me%utim, i prve
drutvene nauke, kao to su politi#ka ekonomija i moderna politi#ka historiografija. Isti#ui mo
uma i prirodnu dobrotu #ovjekovu, prosvjeenost je prvo postavila demokratske principe
gra%anske politi#ke jednakosti. Ona podjednako vjeruje u neograni#eni politi#ki drutveni,
nau#ni, moralni i tehnoloki napredak #ovje#anstva
Od Johna Locka poti#e prosvjetiteljska koncepcija drutva. Nakon dominacije teolokih
doktrina u srednjem vijeku, novi pristup filozofiji prava zapo#inje suprostavljanjem koncepcije
prirodnog prava #ovjeka koncepciji boanske nepromjenjivosti pravnog poretka.
U svoje dvoje rasprave o upravljanju dravom Lock tvrdi kako je narod povjerio vlast
upravljanja vladaru, #ime je suverenost naroda uzdigao na nivo temeljnog na#ela drave. Lock
trai da se vladari sprje#avaju u zloupotrebi vlasti i da se osigura privatnopravna sfera, da se
zakonodavstvo i sudstvo odvoje od izvrne vlasti.
Kritikovao je postojee apsolutisti#ke teorije drave, smatrajui, nasuprot Hobsu, da prirodno
stanje nije stanje rata svih protiv svih, nego stanje ope slobode i jednakosti. Smatra da je zadatak
drave da to prirodno stanje samo garantuje. Izvrio je veliki utjecaj na razvoj filozofske i
drutveno politi#ke misli. Proklamujui princip da na razumu treba da po#iva sva individualna i
drutvena aktivnost #ovjeka, Lock je postao za#etnik prosvjetiteljstva, koje e dominirati
duhovnim ivotom Evrope. Njegove liberalisti#ke politi#ke doktrine ule su u ameri#ki ustav a na
njima se u osnovi temelji britanska ustavna tradicija. I francuski i britanski prosvjetitelji razvijali
su Lockove ideje u razli#itim smjerovima.
Ideje prosvjeenosti odvijaju se izme%u dvije revolucije Slavne u Engleskoj 1688 i
Francuske r. 1789. U tom periodu djeluju 3 generacije filozofa. U prvoj su najistaknutiji
Monteskje, Volter i +ambatista Viko.
Monresque, predstavnik #inovni#kog plemstva zavrio je pravne nauke i bio predsjednik
Vrhovnog suda u Bordou. Godine 1721. pie Persijska pisma u kojima je na duhovit na#in izvrgao
ruglu intelektualnu i moralnu dekadenciju vladajue francuske klase za vrijeme Filipa
Orleanskog. Od 1728. do 1733 putuje po Evropi (Austrija, Ugarska, Nizozemska, Italija,
vajcarska, V. Britanija) i 1734. objavljuje knjigu Razmatranja o uzrocima veli#ine i propasti
Rimljana u kojoj daje logi#ku interpretaciju historije, pri #emu je na primjeru Rima dokazivao da
2svijetom ne vlada slu#aj, nego da postoje opi uzroci, fizi#ki i moralni, koji djeluju u svakoj
dravi bilo da je uzdiu odravaju ili rue i da su svi slu#ajevi ovisni o tim uzrocima.
U svom kapitalnom djelu O duhu zakona, (eneva 1748.) razradio je teoriju dravnog
prava, po kojoj se svrstao me%u snage za predstojei otvoreni sukob sa pristalicama
apsolutisti#ke monarhije. Prihvativi anti#ku teoriju o trima osnovnim formama dravne vlasti
(tiranija, monarhija, republika) Monteskje zaklju#uje da je republika idealan ali teko odriv oblik
vladavine. Stoga se zalae za konstitutivnu monarhiju britanskog tipa, kao kompromisno
rjeenje, kojim se po njegovom miljenju lake postii najvii politi#ki cilj blagostanje naroda uz
potpunu slobodu unutar granica utvr%enih zakonom. Zakonitost treba da bude vrhovni princip
u dravi, a to zna#i da zakon treba da st6oji niznad vlasti. Da se sprije#i zloupotreba vlasti i
krenje zakonitosti do #ega nuno dolazi kad se vlast nalazi u rukama jednog #ovjeka, Montesque
u Duhu zakona predlae politi#ki sistem u kojem je dravna vlast odvojena na zakonodavnu,
izvrnu i sudsku i podijeljena izme%u tri samostalna dravna organa (zakonodavna tijela, efa
izvrne vlasti i sudskih organa) od kojih svaki vri jednu od triju funkcija vlasti. Time je on dao
teoriju o podjeli vlasti koja je temelj gra%anske demokratije.
Monresque se zalagao za podjelu predstavni#kog tijela na dva doma, po ugledu na V. Britaniju.
Duh zakona je posluio gra%anstvu kao ideoloko oru%e u borbi protiv feudalnog apsolutizma.
Na#elo podjele vlasti provedeno je najprije u Ustravu SAD, od 1787 u Deklaraciji o
pravima #ovjeka i gra%anina od 1781 a u XIX stoljeu u ustavima svih gra%anskim demokracija.
+ambatista Viko (1668-1744) nastoji da uo#i na#ela evolucije civilizacije. Njegovo djelo Nova
nauka (1725) predstavlja pokupaj analize ljudskog saznanja, pri #emu polaznu ta#ku prestavljaju
anti#ki Rim i rimsko pravo. On dijeli napredak civilizacije u tri etape: boansku ili teokratsku,
herojsku, doba velike epske poezije i doba u kome se uobli#ava knjievni jezik.
Sredinom XVIII stoljea djeluje nova generacija mislilaca: Benjamin Franklin, dravnik, nau#nik
i filozof, Dejvid Hjum, histori#ar i filozof, an ak Ruso, Deni Didro, Etjen Kondijak, Klod
Helvecijus, an Dalamber...
Hjum objavljuje svoju raspravu o ljudskoj prirodi u kojoj razvija ideju modernog
skepticizma. On tvrdi da ljudske akcije i uvjerenja poti#u iz navike. Pie o demografiji, politi#koj
ekonomiji, historiji, sociologiji vjere. Njegova rasprava o na#elima morala iz 1751. piotvr%uje
njegovu reputaciju, iako mnogi ne prihvataju njegov skepticizam.

an ak Ruso (eneva 1712-Pariz 1778)
Njegov uspon u karijeri po#eo je 1750. kada je na nagradnno pitanje akademije u Dionu
Da li napredak nauke i umjetnosti doprinosi poboljanju morala odgovorio negativno svojim
radom Rasprava o nauci i umjetnostima. U njoj razvijenoj intelektualnoj kulturi suprostavlja
izvorne vrline neciviliziranih ljudi.
Njegova rasprava O porijeklu nejednakosti me%u ljudima (1755.) osu%uje imovinu kao izvor
drutvene nejednakosti. U sentimentalnom romanu ili ili nova Heloiza pisanom u obliku
pisama razmatra filozofska, moralna i drutvena pitanja.
Zbog romana Emil mora napustiti Pariz i enevu. To je filozofska rasprava o djetinjstvu i
obrazovanju. U romanu provodi usamljeno dijete kroz negativni prirodno obrazovanje kojim
izbjegava izvjetaenost i njeguje prvo osjeanja a potom razum. Vaspita treba da podstie
u#enika da trai srei i vrlinu.
Emil treba da proivi otrinu ivota, da pro%e kanjavanje koje mu namee priroda. Za Rusoa
razum se razvija posljednji i sa najveim tekoama. Poto dijete provodi kroz odre%ene etape
njegovog razvoja, Ruso zaklju#uje da se obrazovanje zavrava u trenutku kad se ono eni.
Politi#ka rasprava Drutveni ugovor iz 1762. predstavlja klju#no djelo njegove politi#ke filozofije.
Knjiga po#inje sa pozivom na emancipaciju )ovjek se ra%a slobodan a svugdje je u lancima.
Ruso propovijeda pribliavanje prirodnom stanju me%uljudskih odnosa, iz #ega proisti#e njegova
koncepcija slobodne drave koja bi po#ivala na opoj volji naroda i u kojoj bi gra%anske slobode
zamijenile slobodu pojedinca. Takvoj bi zajednici najbolje odgovarao demokratski
poredak.Samome pojedincu treba omoguiti prirodan odgoj u kojem se oslanjamo na instinktem
pa djecvu ne treba podvrgavati prisili, nego treba slobodno razvijati njihova duhovna i tjelesna
svojstva.
Istaknuti #lan grupe filozofa je Deni Didro, autor mnogih spisa i Enciklopedije. U svom
romanu ak fatalista uo#ava protivrje#nosti izme%u u#enja o ljudskoj slobodi i ateizma. On
vjeruje u razum i njegovu snagu. Kao nau#nik on se odri#e mehani#ke i stati#ke filozofije i
prihvata evoluciju.
Uvaavanje filozofa za nauku svoj izraz nalazi u Enciklopediji ili promiljenom rije#niku
nauka, umjetnosti i zanata u 17 velikih tomova objavljenih izme%u 1751-1772. Njeni urednici su
Didro i D Alamber, koji piu mnogobrojne #lanke za enciklopediju, a njen cilj je da se pokae red i
povezanost ljudskog znanja. Gotovo svi filozofi piu za Enciklopediju: Volter o duhu i
knjievnosti, Bifon o prirodnim naukama, D Alamber o matematici, Ruso o muzici, ....
Enciklopedija isti#e svjetovnu moralnost a ljudska srea je cilj ovozemaljskog ivota.
Naglaava se uvjerenje da se ljudski napredak postie svjetovnim znanjem a ne teolokim
doktrinama. Time filozofi uklanjaju postepeno osnove starog reima. Sam Didro najavljuje da
dobra enciklopedija treba da promijeni opi na#in miljenja.
Zabrana ernciklopedije 1766. predstavlja znak promjene. Ona se ilegalno stampa u Francuskoj
iako nosi oznaku da je tampana u Neuchatelu. U to vrijeme na scenu stupa nova generacija
filozofa, Najistaknutije ime me%u njima je Imanuel Kant, filozof iz Koenigsberga, koji u svojim
studijama Kritika zdravog razuma i Kritika miljenja mijenja ustaljeno gledite da je struktura
ljudskog miljenja odraz strukture spoljnog svijeta. Ona odgovara ljudskom umu i #ovjek mora
da zna zato to je takav.
Me%u njema#kim filozofima se isti#u Mozes Mendelson, Gotold Lesing i Kristof Viland.
Lesing pie poeme, o estetici, vjeri, pozoritu.
Vilard razmatra ideje o slobodi miljenja, zalaui se za razum, toleranciju, odgovornost i
civilizaciju.
Najistaknutiji predstavnik historiografije prosvjeenosti je Edward Gibon. Njegova Historija
propadanja i pada Rimskog carstva (1776-88) opisuje postepeno opadanje Carstva sa vrhunca
snage i sjaja do po#etka modernih vremena. Poglavlje o usponu kranstva izaziva otre kritike
vjernika. Za propast Rima ne optuuje kranstvo i upade barbara nego dugotrajni mir, veli#inu
carstva i ekonomske prilike.
AUSTRIJA

Podruii#je Austrije je 1278. prela u ruke Habsburgovaca. Njeno sredite postao je Be#.
Habsburgovci su u toku XIV st. stekli Koruku (1335), Tirol i Vorarlberg (1363), Breisgau i
Freiburg (1368) te Trst (1382). Kad je 1437. umro igmund Luksemburki, njegov zet Albrecht V
Habsburgovac izabran je za njema#kog cara, batinivi u isto vrijeme i vlast u #ekim, hrvatskim i
ugarskim zemljama.
Nakon uspjelih ratova s Osmanlijama Austrija je stekla Karlova#kim mirom (1699) Hrvatsku do
Une, Slavoniju, Srem i Ugarsku osim temivarskog Banata, a Poareva#kim mirom (1718) dijelove
Bosne i Srbije, Malu Vlaku i Banat. Beogradskim mirom (1739) ustalila se granica Austrije prema
Osmanskom carstvu na Uni, Savi i Dunavu. Sukobi s Francuskom u drugoj pol. XVII st. uvukli su
Austriju u Rat za pansku batinu (1701-14), nakon kojega je morala prepustiti Burboncima
panjolsku, ali je stekla panj. Nizozemsku, Milano, Napulj i Sardiniju, koju je 1720. zamijenila za
Siciliju. Be#kim mirom (1735), nakon Rata za poljsku batinu, ustupila je panjolskoj Napulj i
Siciliju, Kraljevini Sardiniji Novaru i Tortonu, a zadrala je Parmu, Piacenzu i Guastallu. Karlo VI
bio je posljednji muki Habsburgovac. Da bi osigurao nasljedstvo i u enskoj lozi, objavio je 1713
->Pragmati#ku sankciju. Kad je na prijestolje stupila njegova kerka Marija Terezija, izbio je Rat
za austrijsku batinu (1740-48). U tom ratu i u kasnijem Sedmogodinjem ratu (1756-63) Austrija
je Pruskoj morala prepustiti lesku, a paniji Parmu, Piacenzu i Guastallu. Neto kasnije u
diobama Poljske (1772. i 1795) stekla je Galiciju i Lodomeriju, a 1775. od Osmanskog carstva
Bukovinu. Nakon izbijanja 1rancuske revolucije A. je sudjelovala u svim protivfrancuskim
savezima. Mirom u Campo Formiju (1797) izgubila je Nizozemsku i Lombardiju, a ustupila
Francuskoj svoje posjede na lijevoj obali Rajne; u isto vrijeme stekla je Veneciju, Istru i Dalmaciju.
Habsburko carstvo obuhvata na po#etku 18. stoljea pored habsburkih nasljednih zemalja (sa
tajerskom, Korukom i Kranjskom) obuhvata kraljevine Ugarsku, )eku, Milansko vojvodstvo,
Sardiniju, austrijsku Nizozemsku, Napulj, Toskanu i Erdelj.
Svaka od pokrajina ima svoje institucije, to ometa ja#anje apsolutizma.
Ugarska je posebno osjetljivo pitanje. Ugarsko plemstvo se suprotstavlja pokuaju cara da
nametne svoju vlast o #emu svjedo#i duga borba izme%u Franje Rakocija i Josipa I, koja se
zavrava mirom u Satnaru 1712. Novi car Leopold II ( daje amnestiju i potvr%uje prava Ugarskoj i
Erdelju.
Karlo VI (1711-1740) nastavlja politiku pomirenja i potvr%uje brojne privilegije u zemlji.
U vrijeme pregovora sa ugarskim plemstvom pojavljuje se i pitanje naslje%a, glavnog
problema Karlove vladavine. On nema mukog nasljednika, pa nastoji da svojim kerkama
osigura prijesto. )eka i Austrija prihvataju pravo vladara da odredi nasljednika, dok u Ugarskoj
to nije slui#aj. Karlo odlu#uje da potvrdi pravo ugarskog Sabora da bira vladara u slu#aju
izumiranja muke linije ali 19. aprila 1713. proglaava Pragmati#ku sankciju, dokument u kojem
se povr%uje da poslije njegove smrti sve nasljedne zemlje i kraljevine pripadaju njegovom
mukom nasljedniku u skladu sa primogeniturom . U slu#aju da nema mukih nasljednika kruna
prelazi u ruke enskih nasljednika prema starjeinstvu. Karlo dobiva dvije keri i time pitanje
Pragmati#ke sankcije dobiva veliki zna#aj. On upu#uje tekst svim saborima 1720. 1720 i trai
njihovu saglasnost. Stalein svih njema#kih zemalja, )eke, Moravske, talijanski posjedi i
Nizozemska prihvataju Karlov zahtjev. Ugarski sabor raspravlja o dokumentu 1722-1723. i u elji
da se osigura od Osmanskog carstva odobrava ga iste godine. Ugarska se smatra dijelom carstva,
iako car mora da povdrdi slobode i prava plemstva.
Osiguravi pristanak svojih posjeda Karlo je poduzeo korake da ton priznaju evropski vladari i
dvorovi.
Nju priznaju izbornici Saksonije i Bavarske, a ostali pokuaji se upo#etku zavravaju neuspjeno.
panija prihvata Sankciju 1725. a Velika Britanija 1731., pod uvjetom da Karlo zabrani rad
Ostendske kompanije i pristane na pansku okupaciju Parme i Pjaence. Nakon rata za poljsku
batinu Francuska 1735. prihvata Sankciju.
Za vrijeme Karlove vladavine ne postie se mnogo na centralizaciji dravne uprave, iako
se vre izmjene u postojeim tijelima.
Najvanije tijelo je Privatni savjet, kojem predsjedava car. Visoki ratni savjet i Visoki
savjet odlu#uju o vojnim i politi#kim pitanjima. Postoje i posebna tijela koja raspravljaju i
odlu#uju om pojedinim pokrajinama.
Ugarska zadrava druk#iji poloaj od ostalih zemalja, njeni stalei mogu odlu#ivati o
mnogim pitanjima.
Marija Terezija stupa na prijesto 1740. u tekim prilikama za Austriju. Armija je poraena
i demoralisana, blagajna prazna, Ugarska i )eka nezadovoljne politikom Habsburgovaca.
Izme%u rata za austrijsku dinasti#ku batinu i Sedmogodinjeg rata (1756-1763) Marija provodi
mnoge reforme.
Stvara 1749. Upravu za javne i nov#ane poslove, koja odlu#uje o svemu to je zajedni#ko za
pokrajine. Preuzima prikupljanje poreza iz ruku lokalnih stalea, namee plemstvu i crkvi
plaanje odre%enih dabina. Visoki savjet postaje centralno finansijsko mjesto, a Dvorka i i
Dravna kancekarija odlu#uju o svim pitanjima spoljne politike. Dolazi 1749. do podjele sudske i
politi#ke administracije i stvara se Vrhovni sud. Visoki ratni savjet zadrava potpuni nadzor nad
vojnim pitanjima. Svaka pokrajina ima svoju deputaciju koja treba da brine o vojnim pitanjima ali
vremenom sti#u nove prerogative.
Nakon Sedmogodinjeg rata austrijski vladari nastavljaju sa reformama. Nakon smrti
Franje Lorenskog najstariji sin Marije Terezije Josip II postaje 1765 njema#ki car i suvladar svoje
majke.
Jo u toku Sedmogodinjeg rata nastavljaju se reforme. Unapre%uje se finansijska
administracija, to omogu#ava potpuni uvid u stanje prihoda i rashoda, i odre%ivanje dravnog
budeta.
Zakonom iz 1767 poznatim kao Urbarium ugarski seljaci postaju nasljedni zakupnici sa pravom
da napuste zemlju. Zakon odre%uje radne obaveze seljaka prema feudalcu a njihovo provo%enje
nadgledaju carski #inovnici. Marija Tererzija pokazuje namjere da ukine kmetstvo i izmjeni
postojei sistem agrarnih odnosa.
Mnoge reforme odnose se na katoli#ku crkvu. kojoj se zabranjuje da sti#e nove posjede. Mora da
plaa porez a ukidaju se i neki samostani.
Josip II kao suvladar nadgleda reforme vojske i odbrane.
Smrt Marije Terezije 1780 dovodi na #elo carstva Josipa II. Stalno objavljuje nove dekrete,
uklanja otpor i stare obi#aje i prava.
Centralista, preure%uje stara i stvara nova ministarstva. Uklanja samoupravne ustanove
u Ugarskoj i austrijskoj Nizozemskoj, i zamjenjuje ih centralizovanom birokratijom: ne ispunjava
svoja obeanja i provodi germanizaciju. 1784 njema#ki jezik proglaava slubenim. On 1784
nare%uje da se popie stanovnitvo, to nailazi na veliki otpor plemstva, koje gui silom.
Josip II donosi niz mjera radi poboljanja poloaja seljatva. Jo je Marija Terezija
poduzela mjere da se ograni#i radna obaveza i utvrdi granica poreskih optereenja. Josip II
poduzima zakonske mjere da se seljak od oru%a pretvori u podanika austrijske drave. Njegovi
zakoni uklanjaju li#nu pot#injenost, predvi%aju se kazne koje sud moe da nametne seljaku i kako
moe da se brani od pritiska plemia. Nakon 1785. seljak mora da plaa 18 ukupnog prihoda.
Zemljini i imovinski cezus zavrava se 1789. kad se utvr%uje da da seljak i plemi trebaju da
plaaju 12 % na godinji prihod. Od se ljaka se zahtijeva potpuno ispunjavanje njegovih obaveza
prema feudalcu.
Josip II nastoji da industriju oslobodi svih pritisaka i ograni#enja. Ukida esnafe i smanjuje
dravnu pomo krupnim preduzeima. Dravni prihodo brzo rastu. Josipova politika zavrava
se neuspjehom. U pojedinim dijelovima carstva izbijaju pobune; u njima u#estvuju seljaci,
crkvena lica, plemstvo i intelektualci. Sa njegovom smru nestaje i njegovih reformi.




Spoljna politika

Nakon Utrehtskog mira 1713. Karlo VI nastavlja rat protiv francuske do marta 1714. kad
Eugen Savojski potpisuje mir u Rajtatu. On utvr%uje Karlove posjede u Italiji i panskoj
Nizozemskoj.
Austrija vodi rat na Balkanu protiv Osmanskog carstva. Osmansko carstvo objavljuje
1714. rat Veneciji i osvaja njene posjede u Moreji i Kritu. Karlo VI obnavlja 1716. ugovor sa
venecijom i trai od Porte da povu#e svoje trupe. Porta odbija zahtjev to Eugen Savojski koristi
da ubijedi cara da je to prilika da se porazi Osmansko carstvo. Osmanske trupe upale su u
Ugarsku, ali im je Austrija nanijela teak poraz kod Petrovaradina 1716. Ratne operacije se
prekidaju do idue godine, kada Austrija 1717. osvaja Beograd. Poraz Osmanske vojske dovodi
do mira u Poarevcu 1718. dok Venecija uspijeva da zadri Krit.
Osmansko carstvo se odri#e dijela Banata, Vlake, sjeverne Srbije, sa Beogradom i dijela sjeverne
Bosne. Venecija gubi svoje posjede osim Krfa i Jonskih ostrva a dobiva male teritorije u Dalmaciji.
Za vrijeme rata za poljsku batinu, Karlo VI vodi diplomatsku borbu protiv koalicije sa
Francuskom na #elu. Preliminarni mir se zaklju#uje u Be#u 1735. Naredne godine Marija se udaje
za Franju Lorenskog, a dvije godine kasdnije zaklju#uje se mir po kome Austrija dobiva Parmu i
Pjaencu., panija Napulj, Elbu i Siciliju, a Franjo Lorenski Toskanu.
Kraj Karlove vladavine zavrava se tragi#no. Brojni ratovi iziskuju velike rashode i rtve. Nakon
smrti Eugena Savojskog 1736 armija ostaje bez sposobnog komandanta. Beogradskim mirom
1739. Austrija gubi sve teritorije dobivene Poareva#kim mirom.
Za vrijeme sedmogodinjeg rata 1756-1763 Austrija ne uspijeva da odri svoje po#etne
diplomatske uspjehe. Njena armija nije spremna, generali nesposobni stalei nezadovoljni. Nakon
sedmogodimnjeg rata spoljna politika Marije Terezije postaje suzdrana.
Rat za Bavarsko naslje%e vo%en je izme%u Austrije i Pruske oko nasljednih prava na Bavarsku. U
sporazumu sa fala#kim knezom Karlom Teodorom, Austrija je posjela Donju Bavarsku. Tom
sporazumu se suprotstavila Pruska, pa je u savezu sa Saksonijom po#ela rat protiv Austrije.
Posredstvom Rusije zaklju#en je 13. maja 1779. Tjeinski mir kojim je Austrija donila
samo oblast na desnoj obali Donjeg Ina, tzv. Insku #etvrt, dok je Pruska dobila Bejrojt i Ansbach.
Spoljna politika Josipa II upravljena je na zaklju#enje saveza sa Rusijom. U maju 1781.
Josip II i Katarina II najavljuju planove o zajedni#koj akciji prootiv Osmanskog carstva. i diobi
njegovih evropskih posjeda.
Po#etkom 1788. Austrija objavljuje rat Osmanskom carstvu. Operacije austrijske vojske se
odvijaju u dolini Save i Podunavlju i zavravaju se 1789. osvajanjem Beograda. Pruska, Saksonija
i Poljska prikupljaju snage na austrijskim granicama pa car mora ra#unati na rat na dva fronta.
1791. Svitovski mir

Kultura

U doba baroka izgraduje se gradanska satiri#na proza (Abraham a Sancta Clara, 1644-1705). U
isto vrijeme javljaju se i po#eci be#ke pu#ke drame koja vie od dva stoljea ostaje najvanija
austrijska literarna vrsta. Joseph Anton Stranitzky (1676 -1726) stvara u okviru improvizacijske
komedije tipi#nu be#ku scensku figuru Hanswursta. Na elementima improvizacijske komedije
pie Philipp Hafner (1731-1764) literarno komponirana scenska djela u koja unosi probleme iz
suvremenoga be#kog ivota.
Prosvjetiteljske ideje dolaze do izraaja u humoristi#kom #asopisu Josefa Richtera (1749-
1813) Briefe eines Eipeldauers (1785-1813) i u tjedniku pravnika Josefa Sonnenfelsa (1733-1817)
Der Mann ohne Vorurteil (1765-67, 1769-1775). Isti duh ogleda se i u parodiji Aloisa Blumauera
(1755-1798) Pustolovine pobonog junaka Eneje i u pjesmama Franza Ratschkyja (1757-1810).
Probudena nacionalna svijest ekonomski oja#anoga gradanstva rada u prvoj polovini . XIX st.
vanim literarnim djelima. Klasik austr. knjievnosti Franz Grillparzer (1791-1872) oblikovao je u
svojim dramama legendarne i historijske sadraje s modernom problematikom. U humanisti#ko-
idealisti#kom i opozicionalno-liberalnom okviru one predstavljaju protest gradanskih pisaca
protiv feudalne reakcije i negativnih pojava koje donosi novi kapitalisti#ki poredak

Likovne umjetnosti

Bogatstvo dekoracije rokokoa dolo je do punog izraaja u opremi dvora Schnbrunn. Kiparstvo
toga razdoblja reprezentira G. R. Donner (1693-1741). Iluzionisti#ko zidno slikarstvo inauguriraju
talijanski majstori; od domaih je najplodniji A. F. Maulpertsch (1724-1796), autor brojnih fresaka
i oltarnih slika. Barok njeguje reprezentativni portret, a rokoko portretnu minijaturu. Proizvodi
umj. obrta (posoblje, tapete, porculan) doseu visok stupanj. Umjetnost baroka i rokokoa
podravaju prvenstveno crkva, dvor i bogata aristokracija. Tvorevine namijenjene puku nastaju u
mnogim lokalnim radionicama, napose u alpskim krajevima (drvorezbarstvo u Tirolu). - Oko
1780. zapo#inje razdoblje klasicizma koji dolazi do izraaja osobito u arhitekturi reprezentativne
namjene.
S po#ecima baroka, oko 1600, prodrli su u Austriju i doskora posve prevladali talijanski muzi#ki
utjecaji. U glavnim muz. sreditima, na dvorovima u Be#u, Salzburgu, Innsbrucku i Grazu,
angauju se tada preteno talijanski muzi#ari koji presaduju nove tekovine talijanskog baroka,
prije svega operu i oratorij.
Neprestano obnavljanje i nadogradivanje na bogatu muzi#ku tradiciju zemlje te sposobnost
presadivanja tekovina srodnih muzi#kih kultura u domaa muzi#ka strujanja bili su podloga
razvoju be#ke klasike; njeni glavni predstavnici J. Haydn (1732-1809), W. A. Mozart (1756 -1791) i
L. van Beethoven (1770-1827) svojim su stvaranjem na podru#ju instrumentalne muzike
(simfonija, koncert, sonata), opere i vokalne muzike (oratorij) doveli do jedinstvenog vrhunca
cjelokupne muzi#ke tenje klasi#nog razdoblja u Austriji i njema#kim zemljama. me%utim,
specifi#no austrijske crte dole su do izraaja i u muzici J. Haydna (melodika koja odie narodnim
duhom, ritmika plesnih stavaka) i W. A. Mozarta (opere-Singspieli Otmica iz saraja i )arobna
frula protkane elementima be#ke pu#ke komedije).
S be#kom klasikom, Austrija, odnosno Be#, postaju dominantnim sreditem srednjoevropskih
muzi#kih zbivanja.


RATOVI ZA DINASTI#KO NASLJE%E


Sve do 3. decenije XX stoljea po me%unarodnom ratnom pravu rat je bio dozvoljen. Svaka
nezavisna i suverena drava je imala pravo na vo%enje rata. To pravo je bilo jedan od atributa
njene suverenosti. Pravo drave na rat je osporeno stvaranjem Drutva naroda 1919. kada je
u#injen pokuaj da se on pravno zabrani.

Prvi put u historiji rat je bio zabranjen Brijan-Kelogovim paktom 27. avgusta 1928. Drave
potpisnice tog ugovora obavezale su se da u me%usobnim odnosima nee pribjei ratu i odrekle
su se prava na rat. Ta obaveza je vaila samo za #lanice Drutva naroda, pa je rat i dalje bio
pravno dozvoljen izme%u drave #lanice i one koja nije bila #lan. Rat je bio dozvoljen i u
slu#ajevima pravi#ne samoodbrane i kolektivne akcije protiv prekrioca me%unarodnih obaveza.

Rat za pansku batinu

- Rat za pansko naslje%e vo%en je od 1701. do 1714. izme%u Francuske i njenih saveznika
panije, Bavarske, Kelna, Savojskog Vojvodstva (od 1703. Pijemont), i Portgala s jedne i
koalicije Austrije, Engleske (od 1707. V. Britanije) Nizozemske, Pruske i njema#kih kneevina
sa druge strane.
- Za vrijeme vladavine Luja XIV Francuska izgra%uje snane vojne snage i vodi niz osvaja#kih
ratova: Devolucioni rat 1667-1668., Francusko- nizozemsko - panski rat 1672-1678. i Fala#ki
rat 1688. 1697.
- U tenji za daljnjom ekspanzijom, Francuska i V. Britanija su se spremale da prigrabe posjede
panije u zapadnoj i junoj Evropi.
Povod za rat bio je testament panskog kralja Karlosa II koji je svoj prijesto i panske
posjede ostavio u naslije%e Filipu Anujskom unuku Luja XIV., koji je kao Filip V proglaen 1700.
za panskog kralja. Poto je i austrijski car Leopold teio da panski prijesto osigura za svog sina
Karla, rat izme%u Francuske i Austrije je postao neizbjean.
- Dolaskom Burbona na panski prijesto uklanja se habsburka dravna struktura. Filip V i
njegovi saradnici pretvaraju savjete u ministarstva u skladu sa francuskim uzorima. Francuzi
provode i potrebne finansijske reforme.
- Strahujui da pansko naslje%e ne pripadne Francuskoj, Velika Britanija i Nizozemska su se
priklju#ile Austriji i 7. septembra 1701. u Hagu stvorile koaliciju protiv panije i Francuske, kojoj
prilaze Pruska, Danska, i Portugal, Savojsko Vojvodstvo i njema#ke kneevine osim Bavarske i
Kelna.
Ratne operacije su uglavnom vo%ene na 4 ratita, njema#kom, nizozemskom, talijanskom i
panskom.
Vojne operacije su po#ele upadom austrijskih snaga pod komandom Eugena Savojskog u
Italiju. Nakon to su 9. jula kod Kapija porazili Francuze prisilili su ih na povla#enje. Poja#anjem
francuskih snaga rat je nastavljen. I pored brojne premoi Francuzi su poraeni izgubivi 3000
vojnika. U tom sukobu dola je do izraaja premo austrijskog vatrenog oruja i slabosti
francuskog borbenog poretka.
U njema#koj i panskoj Nizozemskoj 1701. nije bilo sukoba.
Na talijanskom ratitu u zimu 1701-02 austrijske snage su po#ele opsadu Mantove. U napadu na
Kremonu 1. februara 1702. Austrijanci su zarobili tri francuska generala. panski kralj Filip V je
preao u ofanzivu i kod Santa Vitorije 26. jula odbacio francuske trupe. U sukobu kod Lucare 15.
avgusta 1702. Eugen Savojski je sprije#io francusku ofanzivu. Na nizozemskom ratitu francuske
i panske snage su drale utvr%enu liniju kod Antverpena i niz utvr%enja u panskoj
Nizozemskoj. Engleska je 15. maja objavila rat Francuskoj, a u Nizozemsku je upuen kao
komandant zdruenih englesko-nizozemskih snaga vojvoda Dems Molbro. Njegove trupe su
uspjele da 23. septembra osvoje tvr%avu Venlo, 2. oktobra Stevensvert a 23. oktobra Lije.
Na njema#kom ratitu francuske trupe su porazile trupe Ludviga Bavarskog u bici kod Fridlinke
ume. 14. oktobra 1702, ali nisu uspjele da se probiju preko varcvalda.
U proljee 1703. francuske snage su prodrle u bavarsku gdje su se sjedinile sa bavarskom
vojskom kneza Maksimilijana II Emanuela. Bavarske snage su upale u sjeverni Tirol ali su bile
prinu%ene na povla#enje zbog ustanka u i prelaska sSavoje na stranu koalicije.
Ludvig Badenski je preao Dunav i i 5. septembra zauzeo Augsburg a a zatim su
francusko-bavarske snage kod Hehteta 20. septembra porazile Austrijance.
Francuzi su imali uspjeha na Rajni. gdje sun porazile Austrijance kod pajera, nakon #ega je
Landau kapitulirao a 13. decembra je zauzet i Augsburg.
Poto je u toku 1702. Portugal potpisao tzv. metjuinove ugovore Portugal je u maju 1703.
pristupio koaliciji, obe#avajui da e u#ee svojih 20.000 vojnika.
Teite vojnih operacija u toku 1704. godine bilo je na njema#kom ratitu. Uvi%ajui
opasnost koja je prijetila da Austrija zbog djelovanja francusko-bavarskih snaga napusti koaliciju
general Molbro je krenuo iz Nizozemske u Bavarsku da bi zaustavio ofanzivu francusko-
bavarskih snaga protiv Austrije i 22. juna kod Ulma se spojio sa trupama Eugena Savojskog i
Ludviga Badenskog. Austrijske snage E. Savojskog dobile su zadatak da sprije#e prelazak
francuskih snaga preko Rajne dok su Molbro i Ludvig Badenski preduzimali ofanzivne operacije
u podru#ju Dunava u Bavarskoj. Francuske snage koje su se nalazile u podru#ju Strazbura dobile
je nare%enje da posjednu poloaje na Rajni kod Landaua i zatite pokrajinu Elzas.
Bavarske snage su upuene na posjednu i brane vaan prelaz na Dunavu kod
Donauverta. ali su tu doivjele teak poraz. Francusko-bavarske povukle su se na jug ka
Augsburgu, a zatim prele na lijevu obalu Dunava ali su 12. avgusta izme%u Lucingena i
Blindhajma pretrpjele teak poraz od udruenih snaga Molbroa i Eugena Savojskog. To je bila
najzna#ajnija bitka rata za pansku batinu koja je iz osnove izmjenila odnos snaga u korist
koalicije. Austrujanci su okupirali Bavarsku a ostatak bavarske vojske nastavio je borbu protiv
koalicije u Francuskoj i paniji. Poraene francuske snage su potisnute na Rajnu i prinu%ene na
odbranu.
Na talijanskom ratitu Francuzi su uspjeli da osvoje Pijemont i njegove tvr%ave osim jedne. Na
nizozemskom ratitu je nastalo zatije zbog upuivanja engleskih snaga na njema#ko ratite.
Na panskom ratitu Francuzi su zauzeli nekoliko portugalskih tvr%ava. Najvei uspjeh
koalicije je bio prepad englesko- nizozemske flote od 24. jula i osvajanje Gibraltara, a pokuaji
Francuza i panavca da ih povrate ostali su bez uspjeha.

U toku 1705. nije bilo zna#ajnijih opracija izuzev na talijanskom ratitu. Koalicija nije
iskoristila pobjedu kod Blindhajma na protivnicima nanese odlu#ujui poraz. U bici kod Kasana
16. avgusta francusko-panske snage su nanijele poraz snagama Eugena Savojskog i zaustavile
njegov prodor u Pijemont. Na panskom ratitu englesko- nizozemske trupe su zauzele
Barselonu i pot#inile cijelu Kataloniju.
Godine 1706. glavne vojne operacije su vo%ene na nizozemskom i talijanskom ratitu.
Na talijanskom ratitu Francuzi su 19. aprila nanijeli poraz austrijskim trupama kod
Kal#inata, ali su trupe Eugena Savojskog 7. septembra 1706. kod Torina nanijele odlu#ujui poraz
francusko-panskim snagama, potiskujui ih iz Italije.
Na panskom ratitu Francuzi su imali izvjesnog uspjeha gdje su uspjeli zauzeti Madrid i
Kartahenu, tako da su Karlu ostali Katalonija i Aragon.
U toku 1707. na nizozemskom ratitu nije bilo ozbiljnijih sukoba. Na talijanskom frontu
snage koalicije su zauzele Napulj, a zatim su iz Savoje i sa mora upale u junu Francusku i
izvrile opsadu Tulona. Tu su bile poraene pa su bile prinu%ene na povla#enje u Pijemont.
Na panskom ratitu francusko-panske snage su odbile napade Britanaca, Portugalaca i
Nizozemaca, nanosei im teak poraz 25. aprila 1707. u bici kod Alamanse, nakon #ega je veliki
dio panije ostao do kraja rata pod francuskom kontrolom. Nakon spajanja austrijskih i
britanskih snaga na nizozemskom ratitu dolo je do borbe kod Audenarda 11. jula 1708. u
kojima su Francuzi pretrpjeli poraz. Koalicija je tada zauzela Lil, Gent i Bri. Iscrpljena Francuska
je povela pregovore za mir, koji su prekinuti zbog neprihvatljivih uvjeta za nju, pa su ratne
operacije nastavljene.
U toku 1709. sukobi su uglavnom vo%eni na nizozemskom ratitu. U proljee Francuzi
su po#eli sa vojnim operacijama sa ciljem da koaliciju prinude na mir. Britanske i austrijske snage
su poduzele tako%er ofanzivu pa je 11. septembra 1709. dolo do borbe kod Malplakea, najvee i
najkrvavije bitke u toku rata za pansku batinu. Snage koalicije su porazile Francuze ali nisu
iskoristile tu pobjedu da im nanesu odlu#ujui poraz. Francuzi su iskoristili i krajem godine
odnos snaga je bio povoljniji za njih.
Na njema#kom i panskom ratitvu nije bilo zna#ajnijih zbivanja. Francuzi su ponudili
mir ali je koalicija ponudila tee uvjete pa je rat nastavljen.
Na panskom ratitu 1710. austrijski general tarhemberg je 27. jula pobijedio pance kod
Almenara a 20. avgusta oja#an britanskim snagama i kod Saragose. Madrid je zauzet 28.
septembra ali je francuska intervencija prisilila Austrijance da napuste Aragoniju i povuku se u
Kataloniju. Na njema#kom frontu Eugen Savojski je spre#avao prelaz Francuza preko Rajne,
titei Frankfurt. Nakon smrti austrijskog cara Jozefa I na prijesto je doao Karlo VI, dotadanji
pretendent na panski prijesto. Stupanje nadvojvode Karla VI 1711. na austrijski prijesto navodi
V. Britaniju i Nizozemsku da odustanu od rata one podravaju Filipa V pod uvjetom da
odustane od pretenzija na francuski prijesto.
Strahujui od poremeaja ravnotee u Evropi Velika Britanija se protivila spajanju
austrijskog i panskog prijestolja pa je po#ela pregovore o miru sa Francuskom. Zbog toga je
smijenjen general Malbroa novom komandantu Demsu Ormondu je zabranjena ofanziva protiv
Francuza. Nezadovoljna Austrija je nastavila operacije protiv Francuske. Na njema#kom i
nizozemskom ratitvu nije bilo zna#ajnijih vojnih operacija.
Na nizozemskom ratitu Austrijanci su se nalazili u ofanzivi sve do 24. jula 1712. kada su
trupe Eugena Savojskog pretrpjele teak poraz kod Denona, pa je Savojski morao da pre%e u
defanzivu.
Na panskom frontu ratne operacije su zaustavljene pa je Karlo VI povukao svoje trupe u
Kataloniju a Portugal je u novembru po#eo pregovore o primirju.
Najzad izme%u Velike Britanije i Francuske zaklju#en je mir u Utrehtu 11. 04. 1713. Tom ugovoru
su pristupile i panija, Pruska, Nizozemska, Portugal i Savoja. Velika Britanija je dobila Gibraltar
i ostrvo Menorku, a Savoja Siciliju.
Nakon zaklju#enja separatnog utrehtskog mira izme%u Francuske i panije Austrija je sama
nastavila rat protiv Francuske ali je zbog iscrpljenosti bila prinu%ema na zaklju#enje Rajtatskog
mira, 7. iii 1714. Milano, Napulj, Mantova, i Sardinija, koja je 1720. zamjenjena za Siciliju.
Bavarskoj i ostalim njeema#kim kneevinama koje su u#estvovale u ratu vraene su njihove
teritorije. Francuska je Utrehtskim i Rajtatskim mirom sa#uvala panski prijesto za Filipa
Anujskog, ali bez nizozemskih i talijanskih posjeda koji su pripali Austriji.


Rat za poljsko naslije'e 1733. 1735.

Vo%en je od 1733. 1735. izme%u Austrije i Rusije s jedne i Francuske, panije i Sardinije
sa druge strane.
Nakon smrti poljskog kralja Augusta II 1733. plemstvo privredno razorene i politi#ki
rascjepkane Poljske podijelilo se oko njegovog nasljednika. To je bio povod da se u borbu za
utjecaj u Poljskoj umijeaju velike europske sile, to je dovelo do rata za poljsko naslje%e.
Dio poljskog plemstva proglasio je 13. septembra 1733. za kralja Stanislava Le#injskog.
koji je bio u porodinoj vezi sa Lujem XV (zet), to je zna#ilo pretvaranje Poljske u saveznicu
Francuske.
Drugi dio plemstva podravan od Austrije, #ija se vojska prikupljala u lezvigu i Rusije,
#ije su snage 3. oktobra upale u Poljsku i 5. oktobra proglasile za poljskog kralja Augusta III, sina
Augusta II. Zbog uplitanja u poljsko dinmasti#ko pitanje Francuska je u oktobru 1733. objavila rat
Austriji, a stvarni razlog je bio izbacivanje Austrije iz Italije. Francuskoj su prile panija i
Sardinija, a austrijske snage su bile poja#ane sa po 6.000 Britanaca i Rusa.
Le#injski se sklonio u Dancig, da bi nakon to su grad opsjele ruske trupe otiao u
Prusku. Francuske snage koje su pokuale izvriti desant na Dancig predali su se Rusima koji su
9. jula 1734. uli u grad.
Istovremeno, borbe su vo%ene na tri ratita:
U Njema#koj francuska vojska je prela 12. oktobra 1733. Rajnu i zauzela Kel. Francuzi su
bili sprije#eni u namjeri da zauzmu Brajzah i Majnc.
U sjevernoj Italiji francusko- pansko - sardinske snage su nakon estokih borbi kod
Milana, Mantove i Parme sredinom 1735. odbacile Austrijance u Tirol. U junoj italiji i na Siciliji
panska vojska je zauzela 10. maja 1735. Napulj a 22. augusta se iskrcala na Siciliji i osvojila je u
julu 1735.
Rat je zavren Be#kim ugovorom o miru, 3. X 1735., po kojem je se Le#inski odrekao poljskog
prijestolja u korist Augusta III. Mirovnim ugovorom Francuska je dobila Loren.




Rat za austrijsko naslje'e 1740. 1748.

Fridrih Vilhelm umire u maju, a Karlo VI u oktobru 1740. Prvi ostavlja za nasljednika
sina Fridriha II, a drugi kerku, mladu i neiskusnu u dravnim poslovima Mariju Tereziju.
Rat su vodile Pruska, Bavarska, Saksonija, Francuska, panija, Napuljska kraljevina,
+enova, Fala#ka, Keln, i vedska protiv Austrije V. Britanije, Nizozemske, Hanovera, Pijemonta i
Rusije.
Pruski kralj Fridrih II Veliki odlu#io je da osvoji bogatu provinciju leziju, #ime je
pokrenuo opi sukob koji se vodio na tri kontinenta. To je ujedno po#etak borbi za dominaciju
izme%u Hoencolerna i Habsburgovaca.
U decembru 1740. pruske trupe su upale u leziju, da bi prekinule vezu izme%u
Saksonije i Poljske i oja#ale geografski poloaj u odnosu na susjede.
Marija Terezija se suo#ila sa njema#kim, #ekim i ugarskim plemstvom a mnoge evropske
drave su uslovile prihvatanje Pragmati#ke sankcije davanjem raznih ustupaka.
Fridrih je nastojao da mirnim putem dobije leziju ali ne uspijeva. Nakon upada pruskih
trupa u leziju, poslanik u Be#u predlae garancije za nepovredivost austrijskih teritorija u
Njema#koj, pla#anje odtete i podrku Franji Lorenskom u izboru za cara. Fridrih se zadovoljava
podjelom lezije u naknadu za sporazum sa Austrijom, ali se to ne prihvata u Be#u. Oruani
sukob je jedini nas#in da se spor rijei.
Prvi oruani sukob u aprilu 1741. kod Molvice zavrio se pruskom pobjedom: to je bio
poziv Francuskoj da u%e u rat na strani Pruske.
Prijetnja Hanoveru navodi kralja Dorda II da potpie ugovor koji garantuje neutralnost
njegovih posjeda.
U jesen 1741. francuske i pruske snage su upale u )eku. Suo#ena sa takvom situacijom
Marija Terezija zaklju#ila tajnu konvenciju u Klajn nelendorfu, nakon #ega su austrijske trupe
protjerale Francuze i Bavarce iz )eke i Austrije. Ugovorom u Breslavi 1742, Pruska je zadrala
#itavu leziju,
Marija Terezija se nadala da e uspjeti povratiti izgubljene oblasti. Po#etkom juna 1743.
nastavljene su vojne operacije. Savezni#ka armija je nanijela poraz Francuzima kod Detingena na
Majni a Austrijanci su upali u Bavarsku i Alzas.
Naredne godine Fridrih II je poduzeo drugi rat za leziju. U ljeto 1744. njegove trupe
su zauzele Prag, a nakon toga Marija Terezija stvara savez sa Velikom Britanijom, Saksonijom i
Nizozemskom.
U maju 1745. Fridrih je nanio poraz Austriji kod Hohenfridberga, a u septembru kod
Sura. Drugi leski rat zavravio se u decembru mirom u Drezdenu. lezija je ostala u rukama
Pruske.
U Nizozemskoj su se 1746. operacije odvijale nepovoljno za Austrijance i njihove
saveznike. Francuzi su 20. februara osvojili Brisel, u maju Antverpen u julu arleroa a 30.
septembra Namir. Moric Saksonski je kod Rokua 11. oktobra odsudno porazio Karla Lotarinkog.
U 1747. rat se nastavio francuskim osvajanjem Nizozemskem Flandrije.
U Italiji je maral Bel II sa francusko-panskim snagama upao u Pijemont ali je 19. jula
poraen u napadu na Asti.
Francuzi su 1748. opsjeli i zauzeli mastricht 7. maja dok su Austrijanci i Britanci bili
neaktivni u o#ekivanju ruskih snaga. Kad je Rusija na osnovu savezni#kog ugovora uputila svoje
trupe na Rajnu, sklopljen je mir u Ahenu 18. oktobra 1748. kojim je zavren rat za austrijsko
naslije%e. Sankcionisano je ustupanja austrijskem lezije Pruskoj a vojvodstva Parme, Pija#ence i
Gvastale paniji.
Taj mir je u bio stvari primirje. Marija Terezija je razmiljala o novim koracima, pa su
diplomate pripremale teren a ministri provodili unutranje reforme. Me%u diplomatima posebno
se isticao grof Kaunic, #ovjek koji je vjerovao u politi#ki racionalizam i nije bio optereen
tradicionalnim shvaanjima. Njegove koncepcije o spoljnoj politici dovele su do diplomatske
revolucije, koja je otvarila put u sedmogodinji rat, 1756.-1763.

Rat za bavarsko naslje'e 1778. -1779.

Vo%en je izme%u Austrije i Pruske oko nasljednih prava na Bavarsku. Nakon smrti
bavarskog izbornog kneza Maksimilijana III Jozefa, bavarski prijesto je preao 1777. na fala#ku
liniju dinastije Vitelsbacha, koja je od tada vladala objedinjenom Kneevinom Fala#ka-Bavarska.
U sporazumu sa fala#kim knezom Karlom Teodorom, Austrija je posjela Donju Bavarsku.
Tom sporazumu se suprotstavila Pruska, pa je u savezu sa Saksonijom po#ela rat protiv Austrije.
Prusi i Saksonci su 5. jula 1778. upali u )eku sa oko 160.000 vojnika i posjeli poloaje na
Labi i Jizeri , gdje su Austrijanci imali vojne snage od oko 170.000 osoba. Izbjegavajui odsudnu
bitku, obe strane su se ograni#ile na manje akcije.
U akcijama malog rata do izraaja su dole lake trupe, obrazovane od konjice i husarskih
jedinica Vojne krajine. Te snage su koritene za izvi%anje i napade na pruske komunikacije i
prepade na njihove transporte i osiguranje. U jesen 1778. Pruska je povukla svoje snage iz )eke.
Posredstvom Rusije zaklju#en je 13. maja 1779. Tjeinski mir kojim je Austrija donila samo oblast
na desnoj obali Donjeg Ina, tzv. Insku #etvrt, dok je Pruska dobila Bejrojt i Ansbach.

Veliki sjeverni rat 1700-1721.

Rat je vo%en izme%u vedske, i koalicije koju su #inile Rusija, Saksonija, Poljska i Danska. Uzrok
rata je bila tenja Rusije da dobije izlaz na Balti#ko more. i povrati oblasti koje su joj ve%ani
osvojili u 17. stoljeu.
U jesen 1699. Rusija, Saksonija, Poljska i Danska su sklopile savez
ali je Rusija vedskoj objavila rat tek 30. avgusta 1700, nakon sklapanja mira sa Osmanskim
carstvom. Poljski kralj Avgust II je elio da se domogne Livonije, a danski ktalj Federik da povrati
oblasti koje je izgubio u toku vedsko-danskim ratovima.
Prema razvoju operacija jeverni rat se dijeli na tri perioda (prvi 1700-1706., drugi 1706-
1709 i trei 1709-1721.
Nakon zaklju#enja saveza danska vojska je upala u lezvig a Avgust II je krenuo ka
Livoniji. Uz pomo englesko-nizozemske flote Karlo XII je u julu 1700. izvrio napad na Dansku i
18. avgusta je prinudio na sklapanje separatnog mira. #ime je iz koalicionih snaga ispala jedna
pomorska sila.
Karlo XII je zatim krenuo protiv ruske vojske i pobjedio je 19. novembra kod Narve. Nakon te
pobjede Karlo XII upada u Kurlandiju i Poljacima upuuje ultimatum da svrgnu kralja Avgusta
II. Poto su Poljaci to odbili Karlo XII je u proljee 1702. upao u Poljsku i zauzeo Varavu. nakon
toga u Poljskoj se stvaraju dva tabora- u Varavi su poljski magnati i plemii pomogli svrgavanju
Avgusta i 12. juna 1704. izabrali Stanislava Le#injskog tienika Karla XII. Istovremeno su
Avgustove pristalice obrazovale Sandomirsku konfederaciju za daljnju borbu protiv ve%ana.
Nakon toga upada u Saksoniju Karlo XII nanosi Avgustu II odlu#ujui poraz. Altrantetskim
mirom 24. septembra 1706. Avgust se morao odrei poljske krune i saveza sa Rusijom, a Stanislav
Leinski postaje zakoniti poljski kralj.
Na ratnom savjetovanju koje je odrano krajem 1706. odlu#eno je da se neprijatelj u
Poljskoj iscrpljuje aktivnim odbrambenim dejstvima a da se odlu#ujua bitka prihvati na
sopstvenim granicama i da se stvore uvjeti za prelazak u protivofanzivu. Istovremeno je trebalo
poduzeti obimne mjere za odbranu #itave zemlje.
Karlo XII je stvorio plan da najkraim putem zauzme Moskvu ali je morao da ga mijenja. Do
sukoba je dolo kod sela Dobroja 9. septembra 1708. na putu prema Smolensku. Iako rezultat
bitke nije utjecao na rat u cjelinit, to je bio prvi pokuaj Rusa da poduzmu ofanzivu. U bici koja
se odigrala mjesec kasnije, 9. oktobra 1708. kod Lesne vedske snage su pretrpjele poraz.
Udaljena od svoje zemlje, izloena aktivnim gerilskim djelovanjima i hladnoj ruskoj zimi vedska
vojska je stalno slabila. Uprrkos tome Karlo XII nije odustao od namjere da prodre do Moskve.
U proljee 1709. Karlo XII je odlu#io da nastavi pokret prema Moskvi. Da bi stvorio
povoljne uvjete za prodor odlu#io je da prvo ovlada Poltavom koju je branilo oko 4000 vojnika i
2500 stanovnika. Branioci Poltave, vezujui vedske snage vie od tri mjeseca omogu#ili su da se
u tom periodu ruska vojska pripremi za odlu#ujuu bitku, a ve%anima su naneseni znatni
gubici. Do kraja juna odnos snaga se toliko izmjenio da je Petar I u odlu#ujuoj bici kod Poltave 8.
jula 1709. potpuno potukao ve%ane, a Karlo XII jedva se spasio. Sa nekoliko stotina vojnika li#ne
zatite je preao Dnjepar i prebjegao u Osmansko carstvo dok se glavnina njegove vojske predala.
To je donijelo kona#ni prelom u Sjevernom ratu u korist Rusije, podiglo njen me%unarodni ugled
i odlu#ujue utjecalo na sudbinu Poljske na #iji je prijestom ponovo doao Avgust II, koji je
zaklju#io savez sa Sanskom protiv vedske.
Teite operacija u III periodu Sjevernog rata se prenijelo na Baltik, odakle je Petar I
nastojao da potisne ve%ane. , da prenese sukobe na njen teritorij i tako je prisili na prihvatanje
zaklju#enja mira.
U 1710. Rusi su zauzeli Rigu, i prodiru u pravcu Vibiorga. ve%ani su se tu branili do 13.
juna 1710. i onda su se predali. Te godine ruska vojska je zauzela 8 jakih tvr%ava i tako ovladala
Estonijom, Livonijom i Maksholmskim okrugom. Nakon toga ruska flota je mogla slobodno da
plovi i bez tekoa ulazi u Balti#ko more.
Uspjeno djelovanje ruskih snaga u Pribaltiku je prekinuto nakon to je Osmansko
carstvo u novembru 1710., podrano Austrijom i Francuskom, odjavilo Rusiji rat. Rusku vojsku
sa 338.000 vojnika na Prutu su okruile osmanske snage sa oko 200.000 vojnika pa je Petar I
morao da zaklju#i mir. Zaklju#enje mira sa Osmanskim carsztvom omoguilo e Rusiji da nastavi
operacije u Pribaltiku. U 1713. Rusi su zauzeli obalu Finskog zaljeva, izme%u Viborga i
Helsingforsa (Helsinki), a nakon nanoenja poraza ve%ani su izba#eni iz Finske.
Rat je nastavljen preteno na moru. Ruska flota je odnijela pobjedu u Gangutskoj bici
1714., bici kod Ezela 1719 i Grengamskom boju 17120. Nakon to je ruska flota 1719. opustoila
vedske obale, izvrila vei broj desanta i razorila vedske centre brodogradnje i fabrika oruja i
neposredno po#ela ugroavati tokholm, vedska je zaklju#ila sa Velikom Britanijom savez
protiv Rusije. Pod pritiskom Britanija Danska i Poljska su zaklju#ile separatni mir sa vedskom.
Mirom u Nistadu 30. avgusta 1721. Rusija je dobila Ingriju, Estoniju, Livoniju, i isto#ni
dio Finske sa Viborgom i Keksholmom, dok je njen ostali dio vraen vedskoj. Cijela obala
Rikog zaljeva s ostrvima je pripala Rusiji.
Izlaskom na Balti#ko more Rusija je dobila vane luke i povoljne uvjete za trgovinu sa
zapanom Evropom. Sjeverozapadne granice Rusije su pomjerene daleko na zapad a na Balti#kom
moru se pojavila mona ruska flota. vedska je izgubila prednost na Baltiku postajui
drugorazredna sila.