Bir Eitlik Felsefesi

Alain Badiou

Derleme
Kasm 2014

Trkesi: Ik Bar Fidaner

yersizseyler.wordpress.com

Kitabn LaTeX kodlar yine CC AttributionNonCommercial 3.0 Unported Lisans altndadr.

indekiler
Nie kimdir? . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

Yadsma . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . .

14

Demokrasi ve yolsuzluk: bir eitlik felsefesi . . . . . . . . . .

21

nsanlar kimliklere tutunuyorlar...

Karlamaya kart bir dnya bu . . . . . . . . . . . . .

25

imdiki bir zaman yenik saylr

kalabalk kendini ilan etmezse . . . . . . . . . . . . . .

33

Nie kimdir?

Alain Badiou 2001 Pli-Varvik Felsefe Dergisi, 11. Cilt

Nienin dncesinin hakiki merkezi nedir? Veya: Nienin felsefe dedii ey nedir?
Nie iin felsefe dedii eyin bir yorum olmadn, bir analiz olmadn,
bir kuram olmadn anlamann elzem olduuna inanyorum. Felsefe bir yorum, analiz veya kuram olduu zaman olsa olsa baka trl bir dindir. Hii
rahip figrnn hakimiyetindedir. Sahte sada Nie filozofun sulularn en
by olduunu beyan eder. Bu beyan ciddiye almalyz.
Nie bir filozof deildir, bir anti-filozoftur. Bu ifadenin belirli bir anlam
var: Nie felsefenin speklatif hiiliinin karsna bir edimin btnyle
onaylayc gerekliliini koyar. Nienin kendine verdii rol dier felsefelerin
yanna bir felsefe eklemek deildir. Bunun yerine, rol emsalsiz bir edimi,
aslnda felsefeyi yok edecek bir edimi ilan etmek ve retmektir.
Edimi ilan etmek, ayn zamanda onu retmek: demek ki anti-felsefeci
Nie gerek anlamyla kendisinin ilerisindedir. Byle Buyurdu Zerdtteki
Kk Yapan Erdem zerine adl arkda tam olarak syledii eydir.
Zerdt kendisini kendi kendisinin ncs olarak tantr:
Bu insanlar iinde kendimin tek nceliyim, karanlk yollarda
kendi kendimin afaym.
Yani felsefenin getirdii filozofun tank olduu eydir. Veya daha kesin olarak: felsefi edim felsefenin, onunla akyor olsa bile, sadece ilan edebildii
eydir.
4

Nie zerine incelememizin kalbine ulatk bile. nk onun tekillii felsefi edimi kavraynda tamamen ierilmektedir. Veya onun dilini kullanrsak
felsefenin gcn kavraynda. Yani anti-felsefeyi.
Bu edim ve g nelerden oluur?
Nie zerine herhangi bir incelemelerinin eiinde bu soruya yer veremedikleri iin hem Dlz hem de Haydeger onun mutlak tekilliini, nihai olarak
delilik ad altnda kendisini ifa ederken fesheden bu tekillii ksmen karmlardr.
Dlz Nie ve Felsefe kitabna u beyanla balar: Nienin en genel projesi
duyu ve deer kavramlarn felsefeye tantmaktr. imdi, Nieye gre felsefi
edimin bir proje veya bir program biimini almadna inanyorum bundan
ziyade, Sarah Kofmann balndaki gibi, bir patlama olarak adlandrlabilir.
Ne de Nie iin bu bir sorudur kavramlarn tantlmasna dair. Bu yzden
bu felsefi olayn ad bir figrden ve nihai olarak bir has1 isimden baka
hibir ey olamaz. Olayn hasl kavramn ortakln grevden alr. Bunu
yapmak iin has ismin matl ile kendini destekler. Nienin felsefi dncesi
yedi ismin ilksel a iinde verilmitir: sa, veya armha Gerilmi, DiyonisAriadne, Aziz Paul, Sokrat, Wagner, Zerdt ve son olarak btn isimlerin
en mphemi, dierlerini zetleyen Nie ismi.
Tabi ki Dlz anlamlarn yorumlad bu isimlerin farkndadr. Onun ustalkla yapt gibi, bu isimlendirici dizinin iinde kuvvet tiplerinin kodlann
okumak, onlar etkin ve tepkin olann ebekesine gre zmlemek mmkndr. Ama bu durumda, has isimlerin a duyunun ortaklna geri getirilir
ve Nie yorum aknn iine doru sourulur. Dlzn gl okumasnda
kaybolan ey udur: Nie kendi hakikat kategorisini has ismin matl ze1 n. proper ve common szcklerinin balamsal anlamn srdrebilmek iin zel
isim / cins isim yerine has isim / ortak isim evirilerini kullandk

rinden ina etmektedir. Onun duyud veya deersiz boyutuna hayati edimi
veren ey aslnda budur. Nienin son sz duyu deil, deerlendirilemez
olandr.
stn edimin ortak ismi, Hristiyan kleletirmesine son veren bu isim,
btn deerlerin tersine evrilmesi veya btn deerlerin akn-deerlenlenmesidir. Ama btn deerlerin tersine evrilmesi kendisi bir deer tamaz. Deerlendirmeden kartlmtr. Kesinlikle, hilik karsnda yaamn
kendisidir, ki sadece budur, Nienin Putlarn Alacakaranlndaki kararlatrc bir aksiyom ile syleyecei gibi:
Yaamn deeri kestirilemez.
Dolaysyla Nienin iine girmek iin edimin ortaya att deneme iinde
deerlendirme, deerler ve duyunun tamamen bocalad noktaya odaklanmak gerekir. Yani artk deerlerin veya duyunun deil, etkin olarak onlar
aan eyin, felsefenin her zaman hakikat dedii eyin mesele edildii yere.
Benim grme gre Nienin dnce programnn yeni deerlerin tahsis edilmesi olduunu dndnde Haydegerin yakalayamad ey budur.
Nienin eski deerleri hilik karsnda iradenin galibiyeti olarak zmlediini biliyoruz. Nie iin stn olan bir ilke: insann iradeyi hie tercih etmesi,
irade gstermemeye tercih etmesi ilkesi sayesinde varolurlar. Haydeger iin
Nie, eski deerleri tersine evirerek, hilik iradesine kar onaylamann gndzn nererek, aslnda hiilii amak niyetindedir. imdi, Haydeger der
ki, byle yaparak, hiilii ama iradesi ile, Nienin dncesi kendisini
hiiliin esas znden ayrmaktadr ve bu aslnda hilik iradesi deildir.
nk Haydegere gre, eer hiilik hilik iradesiyse, o zaman bu znde
zne figr temelinde anlalabilirdir. Ama hakikatte hiilik bir zne figr deildir, hiilik tarihsellik olarak varln kendisinin kalan-bounun
tarihidir. Hiilik tarihsel bir varlk figrdr. Hiiliin almasndan oluan
Nieci dnce programnn iinde rtlm olarak kalan ey budur. Haydegerin diyecei gibi: [Nieye atfettii] Hiilii ama iradesi kendisini bilmez, nk kalan-boun tarihi olarak grlen hiiliin znn kantndan
kendisini dlar ve bylece kendisini kendi yaptklarn bilmekten alkoyar.
Nie gerekten kendi yaptklarndan bu kadar bihaber midir? Kendimizi
edim sorusuna geri gelmi olarak buluyoruz. Bu Nieci yapn kendisini znenin metafizik biimi iinde bir ama olarak temsil edip etmediini sorarak
balamalyz. Bana gre burada Haydeger asndan Nieyi yarglamadan
nce Hegelciletiren bir eletiri bulunuyor. nk Nie iin edimin bir ama
6

olmadna inanyorum. Edim bir olaydr. Ve bu olay mutlak bir krlmadr,

bu krlmann mphem has ad da Niedir.
Kavram veya program olmayan eylem ile sadece ans eseri ona ait olan
bu has isim arasndaki ba, Ecce Homodaki blmlerden birinin nl bal
da aklar: Ben neden bir Yazgym. Ben bir yazgym nk ans eseri has
isim Nie matln program veya kavram olmayan bir krlmaya balayacaktr.
Ben insanlk tarihini ikiye ayrabilecek kadar glym. (8
Aralk 1888de Strindberge mektup)
Filozofu btn dnyay tehlikeye sokan korkun bir patlayc
olarak anlyorum. (Ecce Homo)
Nienin anti-felsefi edimi, hem peygamberi hem oyuncusu hem de ismi
olduu bu edimin hedefi, dnya tarihini ikiye ayrmaktan aas deildir.
Bence bu edim siyaset-ncs, yani insanln btnn siyasi hesaplamalardan daha radikal bir dzeye doru devrimciletirmeyi niyetler. Siyasetncs burada geleneksel felsefenin siyasete temel bulma grevini adlandrmyor. Mantk bu kez de bir rakiplik mantdr, kurucu stnlk mant
deildir. Felsefi edimin kendisi siyaset-ncs bir edimdir, yani tarihsel patlay, geriye dnk olarak, bir anlamda, has siyasi devrimin zgn olmadn
veya sahih olmadn gsterecektir.
Buradan devamla Nieci siyaset-nclnde siyaset szc, karakteristik bir salnm iinde, bazen yeniden sahip klarak geerlenir, bazen ise
deersizletirilir. Aralk 1888de Branda bir mektubunun taslanda Nie
yle yazm:
Byk siyasete ite imdi girdik, hatta ok byk siyasete...
Her ihtimalde tarihi iki yarya ayracak bir olay hazrlyorum,
yle ki o noktadan sonra insanlarn 1888in Birinci Yl olduu
yeni bir takvime ihtiyac olacak.
Burada Nie Fransz devriminin bir taklidini neriyor. Kknde felsefi bir
belirlenim olarak siyaset szcne sahip kyor. Ayrca Nie bu taklidini
Terrn imgelerini hi tereddtsz ierecek kadar ilerletecektir. Birok metin buna tanklk eder. Franz Overbeke 4 Ocak 1889da yazd nota bir
bakalm, Nie beyan ediyor:
7

u anda btn anti-Semitleri kuruna diziyorum...

te yandan Jan Bordyoya 17 Aralk 1888deki mektubunda, siyaset szc eletiri konusudur:
almalarm ada siyasetteki gaddar hesaplama gsterilerinin hangilerinin hesap hatasndan te bir ey olmadna dair
kararllkla doludur.
Ve Vilym 2ye bir mektup taslanda Nie yle yazyor:
Siyaset kavram ruhlar arasndaki sava iinde tamamen znd, btn g-imgeleri krntlarna ayrld, daha nce hi
olmad gibi savalar olacak.
Siyaset-ncs bir olay olarak belirlenen Nieci anti-felsefi edim, tarihselsiyasi olan bazen geniletilmi taklidinin figr olarak, bazen de tamamen
znen bir figr olarak dnr. Edimin siyaset-ncs meruiyeti tam
olarak bu alternatiflikten gelir.
Eer edim siyaset-ncs ise o zaman filozof bir st-filozoftur. Fon Seydlitze ubat 1888deki mektubu:
an ilk filozofu olduum, hatta biraz daha fazlas olduum
anlalmaz bir ey deil. ki binyl arasnda duran karar verici ve
kyametsel bir ey.
Nie her eyden nce bir eyin tesadfi addr, lmcl bir bakaldr gibi
bir eyin, iki binyl arasnda duran lmcl, siyaset-ncs bir bakaldr.
Ama o zaman byle bir edimin aralar nedir? Uygulama noktas nedir? Ve
son olarak, siyaset-ncs karakter tayacak bir anti-felsefi olay nedir?
Bu meseleye yant bulmak iin siyasi anlamnda Devrimin Nieci eletirisini incelemeliyiz. Bu eletiri znde Devrimin gereklemediinin sylenmesinden oluur. Bundan anlamamz gereken, devrim olarak gereklemedii, siyaset-ncsnn onu anlad anlamda gereklemediidir. Gereklememitir, nk dnya tarihini hakikaten ikiye ayrmam, eski deerlerin
Hristiyan aygt salam kalmtr. Ayrca, Devrimin iddiac olduu eitlik
toplumsal eitlikten, bir bakasna eit olma fikri olarak eitlikten fazlas
olmamtr. Ve bu eitlik, Nienin gznde, her zaman hasetin emrindedir.
Sahte sada unu okuyoruz:
8

Tanr nnde canlarn eitlii, bu sahtelik, eksik aklllarn

garezinin bu mazereti, sonunda devrim, modern fikir ve btn
toplumsal dzenin dnn ilkesi olan bu patlayc kavram
Hristiyan dinamitidir.
Nienin buradaki meselesi Hristiyan dinamitinin karsna bir eit bilgelik
koymak deildir. Hristiyanla kar kavga, topu askerleri arasnda veya
terristler arasnda bir kavgadr. Ekim 1888de Nie Overbeke yazyor:
Bu sefer eski bir topu askeri olarak ar silahlarm karyorum. Korkarm insanlk tarihini iki yarya ayrmam gerekecek.
Siyaset-ncl bylece Hristiyan-olmayan bir patlaycnn kefidir.
te bu yol ayrmnda Nienin kiisel varl bir bedel olarak denmek
zorunda kalacaktr, nk kendi kendisini bu tipteki herhangi bir siyasetnclnn radikal kmazna uygulayaca aktr. Ama kendisini daha
derin ve daha itenlikle uygulayacaktr nk siyaset-ncln bir kurulu
mant olarak deil, bir edimin radikallii olarak tanmlamtr.
Burada her ey Nienin siyaset-ncs olay, anti-felsefenin dnyann tarihini ikiye bld bu olay kavrayna dayanyor.
Bu noktada bu olayn kendisini kendi ilanndan, kendi beyanndan ayrt
etmekte baarl olmadn sylemek gerekir. Felsefi olarak ilan edilen ey,
beyann imkannn kendi bana dnya tarihinin ikiye blndn tek bana kantladdr. Neden byledir? nk siyaset-ncs edimde i banda
olan hakikat tam olarak yasaklanm olan eydir, ve yasaklama dnyann Hristiyan yasasdr. Bu yasaklamann tesine gemek, beyann da dorulad
gibi, mutlak bir krlmaya inandrmak iin yeterlidir.
Bir gn benim felsefem kazanacak, nk imdiye kadar ilkesel olarak hakikatten baka hibir ey yasaklanmamt. (Ecce
Homo)
Fakat birdenbire, Nienin beyan ettii ey olayn kendisi de olduu iin,
her zamankinden daha ak olarak bir embere yakalanr. Yukarda dediim gibi Nie yle der: Bir olay hazrlyorum. Ama bir olayn hazrlandna dair bu beyan giderek olayn kendisinden ayrt edilemez hale gelir ve
Niedeki yaknlk ve uzaklk aras karakteristik salnm buradan gelir. Beyan dnyay parampara edecektir, ama beyan ettii ey tam olarak onu
parampara edeceidir:
9

Yaknda insanla karlaaca en vahim zorluu yneltmek

zorunda olacam ngrdm iin kim olduumu sylemekten
kanabileceimi sanmyorum. (Ecce Homo)
Bu kitap ok az kiiye ait. Belki bu kiiler henz yaamyor
bile. (Sahte sa)
Bir yanda, tek yaayan kant olarak kim olduumu beyan etmenin beni snrlayan radikal yaknl. te yanda, bu edimin herhangi bir tannn henz
domu olup olmad sorusunu askda brakan bir tavr. Bu emberin her
trl siyaset-nclnn emberi olduunu dnyorum. Olay onun bir
koulu olmad iin, onu dnce ediminde yakalad veya yakaladn
iddia ettii iin, kendi gereklii ve kendi ilan arasnda ayrm yapamaz.
Zerdt figr tam olarak bu emberi adlandrr ve kitaba Zerdtn edimin
etkisinin mi yoksa sadece kehanetinin mi figr olduu sorusuna dair garip
kararlatrlamazlk tonunu verir. Bu adan merkezi vaka Byk Olaylar
zerine adl arkdr. Bu ark Zerdt ve ocak ayakl arasnda bir konumadr. Fakat ocak-ayakl kimdir? Hemen anlalr ki ocak-ayakl devrimci
siyasi olayn kendisinin, isyann, kolektif frtnann szcs, faili veya oyuncusundan baka bir ey deildir. Ocak-ayakl ile olan konumadan bir ksm
okuyalm.
Zerdt konuuyor:
zgrlk, barmay en ok sevdiiniz: ama ben bar ve
duman bol byk olaylara olan inancm renimimden kardm. Ve inan bana cehennemin grlts! En byk olaylar en grltl fakat en duraan saatlerimizdir. Dnya yeni
grltlerin mucitlerinin deil, yeni deerlerin mucitlerinin etrafnda dner; sessizce dner. Ve itiraf et! Grltnz ve dumannz daldnda pek az ey olduu anlald. Bir kasabann
mumyalanm olmas ve bir heykelin yerde yatmasnn ne nemi
vard ki!
Buradaki kartlk velvele ve sessizlik arasndadr. Velvele siyasi olay dsal olarak dorulayan eydir. Sessizlik, sessizlie gebe olan dnya ise siyasincs olayn dorulanmam ve kantlanmam karakteridir. Siyasi-ncs
beyan kendi gereini karr nk bir beyann gerei, herhangi bir beyann gerei tam olarak olayn kendisidir. Bu yzden Nie yoksun olduu ve
mevcudiyeti ve ilann ayramad bu gerein noktasnda kendisini mevcut
klmak zorunda kalacaktr. Ve bu da delilii olarak adlandrlacaktr. Nienin
10

delilii, kendisini kendi sessiz beyann yapt ve hibir eyin ikiye blnmenin varoluunu kantlamad o dnyann yaratcs olarak dnmesinden
oluur. Bir adan o her iki tarafta birdendir; sadece olay ilan eden eyin
deil, sadece krlmann ismi deil, nihai olarak dnyann ismi olmutur.
4 Ocak 1889da Nie kendisini Nie olarak, bir isim olarak konumlandryor:
Asln sylemek gerekirse dnyay yaratm olduum deimez
olarak kantlandktan sonra [ve sonra demek zorundaym].
ten bir siyaset-ncl dnyann fantazmn delice amlar, nk kehanet ve gerek arasnda kararlatrlamazln srecidir. Olayn kendi isel
kararlatrlamazln budalaca taklit eder; bir zne figrnde bu kararlatrlamazln kendi iine kapandr. Son mektuptaki trmalayan beyan buradan gelir, 6 Ocak 1889da Ceykb Burkharta yazd, sonrasnda hibir
eyin olmad mektupta:
Aslnda Tanr olmaktansa bir Basel profesr olmay tercih
ederdim; ama bu durumda dnyay yaratmay ihmal edecek kadar kiisel bencillie cret etmedim.
Evet gerekten bu bildiri delice bir bildiridir, ama deliliin ilann baarsz olduu gerek yoksunluk noktasna geldii bir bildiridir. Bu snama
aamada gerekleir: radikal krlmann tutkusu, siyasi-ncln, gerekten bir dnya yaratmann, dier dnyay, onaylamann dnyasn, artk
dnya olmayan dnyay, insann da artk insan olmad, adnn st-insan
olduu dnyay yaratmann tutkusu. Ama bu dnyay yaratmak iin, herinsan ayn zamanda yaratl tarafndan yakalanmaldr. Sadece bu her-insan
st-insann ortaya kn tasdikleyebilir. Ve tercih edilen veya tercih edilebilir olan, Baseldeki profesrn, kendisi olarak bu dorulanmam olay tarafndan yakalanmas ve kat edilmesidir. Ama byle olmad iin, bu meru
tercih dorulanmad iin, anti-felsefi kahraman kendisinin bu dnyay yaratacan ilan etmek zorunda kalr. Kendisini onu yaratacaktr, onun galip
ortaya k tarafndan yakalanmayacaktr. Yani bu dnya bir programdr,
ama kendisini nceleyen bir programdr. Ve bylece insan emberin tutsa
olur. Ve sonunda bu emberi krmak iin sadece yeni bir dnyann deil,
eski dnyann da birleik bir yaratmn ilgisiz kurgusuna ihtiya duyar. Bu
noktada, sadece delilik.
11

Siyaset-ncl neyi krmaya gelir? Siyasetin kanlmaz gerekliliini. Sabr talep eden siyaset; olay ilan etmenin gereksiz olduunu bilen; kiinin tesadfi olarak ve semedii durum artlar iinde dnp edimde bulunmas
gerektiini bilen siyaset. Dnyann tarihini ikiye ayrma fikrini terk etmek
zorunda kalm bir siyaset. Birka yeni imkana sadk olmaktan ki bu bile
ok eydir ve ok zordur memnun bir siyaset.
Buna e olarak, anti-felsefe felsefenin kalcln, direncini krmak zere
gelmektedir. Felsefe, ediminin hakikat edimi olarak dnyann deerlerini yrrlkten kaldrmaya gc olmadn bilir. Ve negatifin emeinin byk
Diyonisi onaylamann iinde znmeyebileceini bilir.
Yani bu Nienin kuvveti, itenlii ve fedas ie yaramazm mu demektir?
Siyaset-ncl fikri bo bir budalalkm m demektir? Ben yle dnmyorum.
nk Niede son derece kymetli bir belirti vardr. Herhangi bir felsefe
iin kararlatrc bir soru zerine bir belirti. Duyu ve hakikat arasndaki
iliki sorusu. Bu duyu ve hakikat sorusu zerine sanrm ilksel duru
mevcut. lk olarak, hakikat ve duyu arasnda sk bir sreklilik olduu fikrini
tayan duru vardr. Bu duruu din olarak adlandryorum. Tek tarafl olarak
duyunun stnln tesis ederek dini duruu yok etmeye alan bir duru
vardr. Bu Nienin mcadelesidir. Ve son olarak felsefi duru vardr. Antifelsefe ile arasnda krlma vardr nk ussal bir eletiri araclyla hakikat
fikrini hem saklar hem gelitirir. Ama din ile arasnda da krlma vardr, nk
hakikati duyu ile zde tutmay reddeder; hatta herhangi bir hakikatte her
zaman duyud [sama] bir eyler olduunu kendi iradiyle beyan eder.
Fakat tarihsel olarak ikinci duru yani anti-felsefi duru, neredeyse her zaman nc duruu yani felsefi duruu kendi modernliine doru ynelten
ey olmutur. Anti-felsefe felsefeyi savunmaya eker. Ona duyunun dalaverelerini ve hakikatin dogmatik tehlikesini gsterir. Ona din ile arasndaki
krlmann asla tanmlayc olmadn retir. Grevin yeniden stlenilmesi
gerektiini. Hakikatin bir kez daha ve her zaman seklerletirilmesi gerektiini.
Nie ilksel grevinin Sahte sa olarak isimlendirilebileceini dnmekte
haklyd. Kendisine Sahte sa demekte haklyd. Ve radikal bir anti-filozof
olarak bu rolyle felsefeyi modern grevindeki yerine tam olarak ynlendirdi.
Nieden itibaren onun felsefenin grevi olarak adlandrd eyi saklamamz
gerekiyor: hakikat sorusunun duyu ile arasndaki krlma iinde yeniden tesis
edilmesi. Nie bizi yorumbilime kar savunmaya ekmekte.

12

Dolaysyla, Nienin tek seferde kefedilmesi, bulunmas ve kaybedilmesi

gereken birisi olduuna inanyorum. Onu hakikati iinde, edimin arzusu
iinde kefetmek gerekir. Onu hakikat temasn yeni bir talebe doru kkrtan biri, felsefi duruu yeni bir hakikat figr icat etmeye, duyu ile yeni
bir krlma icat etmeye zorlayan birisi olarak bulmak gerekir. Ve son olarak,
tabi ki, onu kaybetmek gerekir, nk anti-felsefe, sylenenler ve yaplanlar
tkendiinde, artk felsefe kendi uzayn tesis ettiinde kaybedilmelidir veya
gzden uzaklatrlmaldr.
Bu keif, bu bulu, bu kayp: Bunlar sklkla yzyln btn byk antifilozoflar iin hissediyorum; Nie iin, Vitgentayn iin, ve Lakan iin. Bence
bu kii de ama Nienin durumu phesiz en dramatik olandr son
tahlilde kendilerini felsefeye feda ettiler. Anti-felsefede kendini lme koyan
veya felsefeye mecburi bir miras kalmas iin kendini susturan bir hamle vardr. Anti-felsefe her zaman, en ularda, felsefenin yeni devini, veya yeni bir
dev figr iindeki yeni imkann bildirir. Nienin deliliini, Vitgentaynn
garip labirentini, Lakann son dilsizliini dnyorum. durumun nde
de anti-felsefe bir miras biimini alyor. Bir eyi kendisinin tesinde ki tam
da kavgal olduu eye miras brakyor. Felsefe her zaman anti-felsefenin
varisi.
Bu yzden Nienin Branda son notlarndan birine yazd u Paskalc sz
beni ok etkiliyor, dorudan yzyln byk anti-filozoflarna olan bu tekil
ve etrefilli ilikiyi anlatyor.
Beni kefettiinde, beni bulmak byk marifet deildi: imdi
zorluk beni kaybetmekte ...
Ve hepimizden bir yaratm talep eden bu byk zorluk Nieyi kefetmek
ve anlamakta deil. Zorluk onu kaybetmenin yolunu felsefi olarak bilebilmekte.

13

 Yadsma

Alain Badiou Nisan 2008 Cardozo Law Review 29:5

Bilindii gibi Carl Schmitte gre politikann z, dost ve dman aka

birbirinden ayrt etmektir. Fakat sonuta zor olan soru, bu ayrm tam olarak
net olduunda, bu ikisi arasndaki ilikidedir. Bu iliki sorusu, sava halinde
bile, karmaktr. Ve bu karmaklk, yadsma eyleminin karmakldr. rnein, yabanclar karsndaki bir savata genellikle dmann kuvvetlerini
yok etmeniz gerekir, ki yok etme kesinlikle yadsmann en radikal biimidir. Ama i sava hallerinde ou zaman hedefinizin lkenizin bir paras
olan dman yok etmek mi olduu yoksa mesela snf mcadelesindeki gibi sadece ona hakim olmak m olduu ak deildir. Bu durumda
dmann yadsnmas radikal yok etme biiminde olmaz, geri i savalar
bazen yabanclar karsndaki savalardan daha bile kanl ve acmasz olabilir. Baka bir rnek: Bir lkenin dmannz olduunu bazen ok kesin
olarak bilseniz de, sadece o anda daha tehlikeli olan baka bir dman
karsnda bu lkeyle ittifak iinde olabilirsiniz, bu birinci dman lke gelecekte daha tehlikeli olacak olsa bile. kinci Dnya Savanda Birleik Devletlerin baat dman, taktik anlamda, Almanyayd. Birleik Devletler bu
nedenle Almanya karsnda Sovyetler Birliiyle mttefikti. Fakat esasnda,
Sovyetler Birlii, stratejik anlamda, Birleik Devletlerin Almanyadan daha
nemli bir dmanyd. Buradaki karmak politik dizi, ok gl bir yadsmay ierse bile, daha zayf baka bir yadsmann hakimiyeti altndadr bir
anlamda.
Peki iki ya da daha fazla yadsma arasndaki fark tam olarak nedir? Az ya
da ok yadsmak mmkn mdr? Yadsma mutlak bir ey deil midir,
bunun en ak rnei deil midir? Mehur elimezlik ilkesinin anlam sonuta budur. P nermesini ne srersem, P-olmayan nermesinden mutlak
anlamda farkl bir ey ne srerim, yani: birincisi doruysa, ikincisi yanltr.
14

Burada grdmz somut politik sorun, ancak yeni bir mantksal ereve
iinde formelletirilebilir (yadsma szcnn farkl anlamlarnn olaca,
yadsma ile dorulama arasndaki ilikinin farkl yollarla sergilenebilecei bir
ereve iinde).
Benim felsefi grme gre, verili bir dnyada, yeni bir ey bulunmas,
ancak bu dnyann aklc ya da alldk yasalar, gerekleen Olay adn
verdiim bir ey tarafndan sekteye uratldnda veya normal etkilerinin
dna karldnda olur. Bu olayn neticeleri, aktr ki, bu dnyann yasalar ile yadsmal bir iliki srdrecektir. Birok sofistike nedenden dolay,
bu neticelerden oluan okluu Hakikat ya da olaysal-hakikat olarak adlandryorum. O halde diyebiliriz ki bir hakikat, birinci anlamyla, bu dnyann
bir parasdr, nk bu dnyadaki (dndaki deil) olayn neticelerinin bir
kmesidir. Ama ikinci bir anlamda, diyebiliriz ki bir hakikat bu dnyann bir
yadsmas gibidir, nk bu olayn kendisi bu dnyann aklc ya da alldk
yasalarndan kartlmtr. Btn bunlar tek bir cmlede zetleyebiliriz: Bir
hakikat yasann bir inenmesidir. inemein birinci gsterdii ey, hakikatin yasaya bal oluudur, ikinci gsterdii eyse, bu hakikatin yine de bu
yasann bir yadsmas oluudur.
rnein, bir devrim, Marxn politik hakikat tasarmna gre, toplumun
gizli yasalarnn snf mcadelesi, elikiler, ekonomik g dorulayc
ifasdr. Devrim ayn zamanda btn bu yasalarn yok edici inenmesidir: kolektif ekonomi, prolatarya diktatrl. Peki bir yadsmann, hatta
yok edici bir yadsmann, ayn zamanda toplumun zne dair en dorulayc bilgi olmas nasl mmkndr? Sonuta soru udur: inemede ne tr
bir yadsma bulunur? Bir hakikatin srecinin bulunduu dnyada temsil ettii ikin yadsma ne trdedir? Olay ve Yasa arasndaki mesafe, yadsma
biiminde, nasl dnlebilir?
Btn bunlar anlamak iin saf mantksal yadsma sorununu ki varlkbilimsel bir sorudur netletirmemiz gerekiyor. En iyisi batan balamaktr. Btn felsefe tarihinin en nl ve en mphem metinlerinden birisi,
Aristonun Metafizikinin Gamma Kitabdr. Bu kitapta Aristo dnmenin
genel olarak temel ilkenin hkmnde olduunu aklar. Birincisi zdelik/kimlik ilkesidir. Formel olarak, bir cmle kendisine tam olarak denktir.
Ayn hakikat-deerine sahiptir. kincisi elimezlik ilkesidir. P nermesi ile
P-olmayan nermesini ayn anda ve ayn balamda ne srmek imkanszdr. ncs ise dlanan arac ilkesidir. Bir P nermesi bulunuyorsa, ya P
dorudur, ya da P yanltr; yani, ya P dorudur, ya da P-olmayan dorudur. nc bir imkan olamaz. Dlanan aracnn bir neticesi, ift yadsma

15

ilkesidir: Yadsmann yadsmas dorulamaya denktir.

Ama bu yalnzca yknn balangcdr. Diyebiliriz ki Aristonun ilkeleri
bugn klasik yadsma olarak adlandrdmz eyi tanmlar, bu da klasik mantn ekirdeidir. Klasik yadsma, yadsmaya ilikin tek mantksal imkan
deildir. Felsefi olarak bu apaktr. Mesela Hegel, yadsmann yadsmasnn
dolaysz dorulamaya denk olmadn dorular. Bu daha ziyade ilk dorulama kavramdr, dorulamann dnmsel varoluudur. Yani Hegelin
mantksal erevesi klasik mantk deildir.
Ama formel olarak, matematiksel mantn balamnda, klasik mantn
tek imkan olmad dorudur. Aslnda Aristonun iki yadsma yasasna geri
dnebiliriz: birincisi, eliki ilkesi; ikincisi, dlanan arac. Otomatik olarak
drt imkan bulunur:
1. Yadsma iki ilkeye uyar. Bu klasik mantktr.
2. Yadsma eliki ilkesine uyar, dlanan aracya uymaz.
3. Yadsma dlanan aracya uyar, eliki ilkesine uymaz.
4. Yadsma ne dlanan aracya, ne de eliki ilkesine uyar.
Drdnc imkan aslnda yadsma ad altnda yadsnmsalln btn kudretinin tamamen zlmesidir. Tutarsz bir mantksal erevedir. Ama bugn
biliyoruz ki dier biim tutarldr ve nerdikleri mantklar klasik mantk
kadar ilgintir. kincisi, Browerin yaratp Heytingin formelletirdii sezgiselci mantktr; ncs ise, byk mantk Da Costa bata olmak zere
Brezilya okulunun yaratp gelitirdii kar-tutarl mantktr.
Yine sava imgesini alalm. Klasik mantkta, birincisi, sizin askerleriniz ve
dman askerleri ayn noktada ayn anda bulunamaz. kincisi, sava alannn
uzam-zamansal bir noktasnda ya sizin askerleriniz bulunur ya da dman
askerleri bulunur. nc bir imkan yoktur. Sezgiselci mantkta, ilk koul
ayndr. Ama sava alannn uzam-zamansal bir noktasnda, ne sizin askerleriniz, ne dman askerleri, ne de tarafsz bir lkenin askerleri bulunabilir.
Kar-tutarl mantkta ise bir noktada ya sizin askerleriniz ya dman askerleri bulunabilir; yahut baka bir eyin asla bulunmad bir noktada sizin
askerleriniz ile dman askerleri bulunabilir.
Esasnda yadsmann kudreti birden e gittike zayflar. Drtteyse yadsma gzden kaybolur, btn yadsmalar istisnasz yadsnr. Neden? nk
yadsmann yok edici gc klr. Klasik mantkta Pnin yadsmas, sadece Pnin kendisini deil, P nermesinin ieriine ilikin dier imkanlar

16

da dlar. Sezgiselci mantkta, Pnin yadsmas Pnin kendisini dlarken, P

ile P-olmayan arasnda bir yerlerde bulunan kimi dier imkanlar dlamaz.
Kar-tutarl mantkta ise Pnin yadsmas, P ile P-olmayan arasndaki bu
uzam dlar ama Pnin kendisini dlamaz. Yani P, yadsnmas tarafndan
bastrlmamtr. Hegelin diyalektiinde olduu gibi P, Pnin yadsmasnn
iinde bulunur.
Btn bunlar aklda tutarken, bir hakikat ya da olayn yasa bakmndan
inemeci salaml sorununa geri dnebiliriz. Benim varlkbilimimde, bir
ey, herhangi bir nitel belirlenimi olmayan saf bir okluktur. Bir dnyadaki
genel yasalar eylerin kendi yasalar deildir. Bunlar belirlenmi dnyadaki
eyler arasndaki ilikilerin yasalardr. Bir saf okluun bulunduu dnyann ilikisel erevesine ilenmesine onun bu dnyada grnmesi diyorum.
Yani btn yasalar fiziksel, biyolojik, psikolojik ya da yargsal yasalar
tekil bir dnyann balamnda grnme yasalardr. Bu balamda, bir ey,
saf bir okluk olmasnn yansra, dnyada bir nesne olarak da varolur. Varlk olma ve varolu arasndaki bu ayrm, bir ey ve bir nesne arasndaki bu
ayrm, temeldir. Bir okluk, matematiksel ya da varlkbilimsel bir balamda
bizzat vardr, ve somut bir dnyada varolur veya grnr.
Varlk olma mantnn klasik bir mantk olduu aktr. nk saf bir
okluun oluumu uzanmsaldr. Uzanmsal ne anlama gelir? ki okluk
arasndaki farkn nokta nokta tanmland anlamna gelir. ki okluk birbirlerinden, ancak ve ancak, bu okluklardan birinde bulunan bir e eer dier
okluun esi deilse, farkldr. Yani dorudan iki klasik ilke var. Birincisi,
Pyi bir okluk ya da bir kme olarak tanmlayn. P-olmayan Pye ait olmayan btn elerin kmesi olarak tanmlayn. Sonu, uzamsallk itibariyle,
P-olmayann Pden mutlak olarak farkl olduudur. P ve P-olmayann ortak hibir eyi yoktur. Yani ayn anda hem Pde olan hem de P-olmayanda
olan bir ey bulmak imkanszdr. Yani elimezlik ilkesi dorudur. kincisi,
Pde olmayan btn eler P-olmayanda bulunurlar, P-olmayann tanm
itibariyle. Yani nc bir imkan yoktur: bir ey her zaman ya Pdedir ya
da P-olmayandadr. Yani dlanan arac ilkesi dorudur.
Grnme ve varolu ise btnyle farkl bir durum sunar. Belirlenmi bir
dnyada, bir okluk, az da grnebilir ok da grnebilir.
Bir okluk, kta da grnebilir, glgede de grnebilir. Bir okluk, dnyada, ahmaka bir younlukla da varolabilir, korkun bir zayflkla da varolabilir. Genellikle grnmenin sonsuz sayda derecesi bulunur, sonu olarak varoluun da sonsuz sayda derecesi bulunur. Varlkta bir tr teksellik
bulunurken, varoluta bir oksallk bulunur. eliki ilkesi kesinlikle vardr,
17

nk bir okluk, ayn anda, ayn dnyada, hem varolan hem varolmayan
olamaz. Ama dlanan arac ilkesi genelde doru deildir. Azami derecede
bir varolu bulunduunu varsayalm, bunun dorulad, bir okluun somut
dnyasnda ak ve tam olarak grnmesidir; bir de asgari derecede varolu
bulunduunu varsayalm, bunun dorulad ise, bir okluun dnyasnda
olduu ama grnmediidir, ya da esasen bu dnyada varolmaddr. Genelde bu iki u deer arasnda sonsuz sayda ara durum bulabiliriz, bunlarn
dorulad, bu okluun dnyada ne mutlak olarak grnd ne de tamamen gzden kaybolduudur. Yani eer P grnyorsa ve P-olmayan
grnmyorsa tercihin yalnzca P ve P-olmayan arasnda yapld doru
deildir. Tercih edilebilecek bir sr nc imkan bulunur. Yani dlanan
arac ilkesi yanltr.
Bu ok nemli bir sonutur: varln kendi mant klasiktir; grnmenin
ya da varoluun mantysa sezgiselcidir.
Yani eer yasann bu koca alan, hep somut bir dnya ise, veya somut
bir ina ise, mant klasik deildir. Yasay kendi kat yargsal anlamnda
alrsak, bu ok iyi bildiimiz bir durumdur. P cmlesi suludur ise ve
P-olmayan masumdur ise, her zaman ok sayda ara deer bulunur: hafifletici artlarla suludur veya kesin sulu ama delil yetersizliinden masumdur gibi. Alfred Hitchcockun birok filmi, tam masumluk ve apak
sululuk arasnda alan lo uzama adanmtr. u sonuca varlabilir: bu
filmlerin hakiki felsefi konusu, varoluun mantnn klasik deil, sezgiselci
oluudur.
te bu yzden yadsma, grnmede, saf varlkta olduundan daha zayftr. Eer matematiksel varlkbilimde P kmesi P-olmayan kmesinden
farkldr dersem, klasik mantk balamnda, bu mutlak olarak dorudur.
Ama eer somut bir dnyada susuzum dersem, bu doru olabilir, ama
pratikte hibir zaman mutlak olarak doru deildir, nk herkes az ya
da ok suludur. Bu noktann ilksel gnah ve arnma kuramyla formelletirilmesi, Yahudilik ve Hristiyanln byk bir icad olmutur. Dnyevi
Cennetten herkes kovulmutur, nk herkes suludur. Herkes kurtarlabilir
ve gksel Cennete girebilir, nk sa masumdur. Tanrnn kendisi kesinlikle
klasik manta aittir: varolmas ve varolmamas arasnda nc bir imkan
bulunmaz. Ama dinsel mantk aka sezgiselcidir. Bunun en nemli kant
onnc yzyln incelikli dnrlerinin icat ettikleri Araftr. Cennet ve
Cehennemin kartl mantksal olarak fazla klasiktir. Arafla birlikte esasnda nc imkan iin geni bir uzam alr. nk Tanr varlkbilimsel
bir kavram olsa da, din, somut bir dnyada insan varoluu meselesidir.

18

imdi nc temel nosyonun deerlendirilmesi gerekiyor. Varln, saf

okluk ve klasik mantn ardndan, bir dnyada varolma ve grnmenin,
sezgiselci mantn ardndan, olay, yaratc yenilik ve farkl mantk bulunuyor: klasik, sezgiselci ve kar-tutarl.
Ayrntlar biraz daha karmaktr. Tam olmas iin ilk olarak varlkbilimsel
dzeyde bir olay tanmlamamz gerekiyor: ne tr okluk bir olaydr? Daha
sonra ise, grngbilimsel veya varolusal dzeyde bir olay tanmlamamz
gerekir: belirlenmi bir dnyada bir olay nasl grnr? Bugn sizin iin meseleyi sadeletireceim. Bir olayn, grnmenin kurallarnda ani bir deiim
olduunu; bir dnyada grnen bir sr okluun varolu derecelerinde bir
deiim olduunu varsayacam.
Kritik nokta, varoluu asgari olan bir eyin varoluundaki younluk deiimidir. rnein devrimci bir olayda, yoksul iilerin politik varoluudur;
veya modern bir sanatsal olayda, soyut figrlerin biimsel varoluudur, vb.
Bir dnyada asgari younluk derecesinde grnen bir oklua, bu dnyada
hibir ey olarak grnen bir eye, bu dnyann varolmayan diyorum. Bir
olayn sorusu udur: olaydan sonra, dnyann bir varolmayannn kaderi nedir? Devrimden sonra yoksul iiden ne olur? Sanatsal olaydan nce sanat
almalarnda kabul edilmeyen soyut figrler, imdi yaratmn elzem aralar
mdrlar? Burada imkan bulunur.
Birincisinde, deiimin salaml azamidir. Gstergesi, nceden asgari younluk derecesiyle grnen, varolmayan bir nesnenin, bu deiimin neticesinde, azami deere, azami varolu derecesine ulamasdr. Devrimden nce
politik alanda hibir ey olarak grnen yoksul ii, politik alann yeni kahraman olur. Soyut resim, sanatsal devrimden nce salt dekoratifken, sanatlar
tarihinin elzem bir modas olur, vb.
Bu durumda, olay ve hakikatin mantksal erevesi klasiktir. Neden? nk
sebepten daha salam bir etki olamaz. Yani ancak olayn kendisi varoluu
azami ise varolmayann asgarilii azamilie ulatrlabilir. Olay ve neticelerinin bak asna gre, btn dnya, formel olarak, asgari younluk veya
varolmay ile azami younluk arasndaki ikilie indirgenmitir. Sadece iki
younluk derecesi olan bu tr bir dnya, her zaman klasiktir. Bu durumda
bu deiim hakiki bir olaydr diyeceiz, ya da balam aksa, basite, bu
deiim bir Olaydr diyeceiz.
kinci imkanda: deiimin salaml aradadr, ne azami ne de asgaridir.
Gstergesi, nceden varolmayann, deiim neticesinde, asgariden ok azamiden az, ara bir deer almasdr. Yoksul ii politik alanda grnr, ama

19

tam olarak politik alann yeni bir kahraman deildir. Soyut figrler resimde
kullanlabilir, ama aslnda nemli deildirler. Bu durumda olay ve neticelerinin mantksal erevesi aka sezgiselcidir. Olayn azami younlukta olmas art deildir. Aslnda olayn deeri ile varolmayann edindii yeni ara
deer, birbiriyle ayn olabilir. Olayn salaml sabit deildir. Yani baka
lml deiimler olayn yerine geebilir. Byle bir olay ile hibir ey gereklememesinin zc hali arasnda bir sr farkl imkan vardr. Diyebiliriz ki
devrimci bir politika klasiktir, ama reformist bir politika sezgiselcidir. Bu deiimi zayf bir tekillik olarak adlandryorum. Yani: bir ey gerekleir, ama
radikal etkileri olmaz, dnyada grnen hiyerari derecelerini genel anlamda
etkilemez.
nc durumda, deiimin salaml, varolmayan dzeyinde alglanabilir deildir. Dnyann btn varolmayanlarnn varolu derecesi, deiimin
ardndan, her zaman asgaridir. Yoksul ii politik alanda yoksul iiden te
hibir ey olmaz, soyutluk temsil bakmndan hibir ey olmaz, vb. Burada
mantksal ereve kar-tutarldr. Neden? nk olay ve olay-olmayan arasnda bir tr karar-verilemezlik bulunabilir. Evet, bir ey gerekleir, ama
dnyann bak asndan her ey zdetir. Yani ayn anda hem olay hem de
olay-olmayan vardr. Ve dorulama ile yadsma arasnda hibir yeni deer
yoktur, nk dnya tam olarak ayndr. Dlanan arac ilkesi dorudur, eliki ilkesi yanltr; yani kar-tutarl bir mantk vardr. O zaman diyebiliriz
ki sahte bir olay vardr, veya bir simulakrum vardr.
Burdaki ders, dnya sezgiselci olduunda, hakiki bir deiimin klasik,
sahte bir deiimin kar-tutarl olmas gerektiidir. Yani yasa ile olay arasndaki iliki, ancak yadsmann farkl anlamn aka birbirlerinden ayrt
edersek kavranabilir olur. Bir hakikat, bir deiimin neticelerinin kmesi olarak, klasik balamda kesinlikle ineyicidir. Ama eer balam sezgiselciyse,
dnya ayn genel yasalarla, uygulanmalarda kimi farklarla devam eder. Bu
balam eer kar-tutarl ise, deiim bir kurgudan ibarettir.
Bu sene Fransada, gelecek yl Birleik Devletlerde yaplacak bakanlk
seimlerine ilikin saf mantksal bir altrma yapabiliriz. Bu seimler olay
mdrlar? lerinde politik bir hakikat bulunur mu? Mantksal balamlar
nedir? Klasik midir? Kesinlikle deil. Kimse Segolene Royal veya Hillary
Clinton ile yoksul Afrikal ya da Meksikal iinin yeni bir politik kahraman
olacan dnmez. Yani yaplacak tercih, sezgiselci ile kar-tutarl arasndadr. Benim yargma gre seimler, gnmzde, dnyamzda, her zaman
nc tiptedir: sahte olay, kar-tutarllk. eliki gibi grnrken zdelik
gibi olmak. Herkesin bildii gibi ben bir ultra-solcuyum. O zaman belki siz
de cesaretli sezgiselci insanlar olabilirsiniz.
20

Demokrasi ve yolsuzluk: bir eitlik felsefesi

Alain Badiou ubat 2014 Les Lettres Franaises N 112

phesiz Sarkozy gibi kiilerin devletin bana gelmesini istememenin nedenlerinden biri [Sarkozynin bakan olduu] 2007-2012 yllarnda bu kiilerin etkinliklerini sarmalayan sala zararl katlk atmosferidir. Fakat
Sosyalistler yeniden i bana geleliberi de gndem Cahuzac meselesi ve
hkmet alanlar ile i dnyas arasndaki mphem balantlar oldu. Ve
grne gre Hollande gerekten de CAC 40n [Paris Borsas] adamlarn
ayrcalkl muhataplar saymakta.
Aslnda yozlama, ngilterede Thatcher ve ABDde Reagann peinden
Mitterand ile hcum eden neoliberal kapitalizmin kar-devrimci dalgas ile,
Fransz politikasnn 1980lerden beridir tekrarlanan bir temas olmutur, ki
Mitterand tek tarihsel hasm olan komnizmin btn eilimlerinden kurtulduunu sanmaktayd.
Bu yeni bir soru mudur? Gncel midir? Demokrasinin karlat tehlikeler
iinde yozlamann rol nedir? 2002de erdemli-Jospini (gya)-yozlamChiracn karsna koymak modayd. Bu ikilinin ikisinin de bakanlk seiminin ilk aamasnda ar sknt yaamasn ise ne methiyeler ne de sulamalar
nleyebildi.
Ama phe yok ki bu soruyu daha gerilerden ve daha yukarlardan ele
almalyz.
Devrimin tehlikeye dt 1793ten balayalm. Saint-Just sormutu: ne
terr ne erdem isteyenler ne isterler? Gz korkutan bir soru, geri Termidorcular buna yeterince ak bir yant vermilerdi: yozlama isterler. Salkl
dozda bir kiisel zenginleme, mali speklasyon ve yanl ynlendirmenin normal saylmasn isterler. Devrimci diktatrlk karsnda libert [serbesti]
21

yani kendi ilerini srdrme ve bu ileri devlet ileriyle kartrma hakk isterler. Bylece, lo kombinasyonlarn terrist ve liberticide [serbesti ldren]
yollarla bastrlmas karsnda, sadece kamusal deerlerin dikkate alnmasn
gerektiren erdemli zorunluluk karsnda kat bir tutum almlard.
Montesquieu demokrasinin herkese kk bir para yetki vermekle zel
karlar ve kamusal deerler arasnda srekli bir karklk yarattn zaten
belirtmiti. Bu tipteki hkmetlere gereken miza olarak erdemi savundu.
Seme hakkndan baka hibir garanti altna alnmam byle bir hkmette
bulunan kiiler, bir ekilde kendilerini unutmak ve ellerindeki gc kendi kiisel jisanslar [hazlar] iin veya egemen evrelerin (yani, genel olarak, zenginlerin) jisanslar [hazlar] iin kullanma temayllerini mmkn olduunca
bastrmak zorundaydlar.
Gerekte bu fikir Platoya kadar gider. Demokratik sistemin radikal eletirisinde Plato byle bir rejimin maddi arzularn anarisine uyum salamas
gerektiini belirtmiti. Sonu olarak demokratik bir hkmet herhangi bir
hakiki fikre hizmet etmekte yetersizdir, nk kamu yetkisi eer arzularn ve
tatminlerin hizmetinde, yani nihai olarak (en geni anlamyla) ekonominin
hizmetinde alyorsa, o zaman yalnzca iki kritere itaat edecektir: zenginlik,
yani soyut bir ortalama iin bu arzunun en istikrarl tatmininin salanmas;
ve kanaatler, yani arzu nesnelerinin belirlenmeleri ve bu nesneleri kiinin
kendi mlkiyetine alabilmesi gerektiine dair kuvvetli inan.
Fransz devrimciler demokrat deil, cumhuriyetiydiler bu terimin etkin, iddetli anlamnda, yoksa bugnk mutabakata dayal phe gtrr
anlamnda deil, yani en sadan en sola cumhuriyeti paktta ifade bulan anlamdan yoksun bir terim olarak kullanlndaki gibi deil. Devrimciler
yolsuzluk szc ile hkmet gcnn hususi karlara hizmet eden i
taleplerine ve kanaatlere esir edilmesi pratiine iaret etmilerdi. Bugn biz
hatta ekonomik krizle birlikte iyice bir hkmetin birincil hedeflerinin
ekonomik byme, yaam standartlar, pazarda bolluk, ykselen hisse senetleri, kapitalin ak ve zenginlerin daimi refah olduuna yle ikna olmuuz
ki, devrimcilerin yolsuzluk szcnden ne kastetmi olduklarn anlamyoruz aslnda. Bu szck, u veya bu kiinin yetkili konumundan faydalanarak
kendini zenginletirmesi olgusundan ziyade, politik eylemin doal amacnn
(ister kolektif ister zel olsun) zenginlemek olduuna dair genel kavray
veya kanaati ifade etmekteydi. 1792-1794n devrimcilerinin yolsuzluk dedikleri eyin en basit versiyonuyla, phesiz, sonradan Restorasyon srasnda,
lider Guizot nl Enrichissez-vous! [kendinizi zenginletirin] sloganndan
daha kabul edilebilir bir slogan bulamadnda karlarz.

22

Peki ya bugnk dsturumuz farkl mdr? Bugn tecrbe ettiimiz, en

saf ve en kaba kapitalizmin rktc ve kresellemi restorasyonu deil
midir? Neredeyse btn dnya apnda ekonominin durumunun semenin
ruh halini belirledii, dolaysyla her eyin, en azndan sradan yurttalar,
oy kullanrlarsa veya size oy verirlerse, i dnyas iin (en kkten en byne kadar) ilerin daha iyi gideceine inandrma kapasitesine dayand;
bymeye dnn hayaline dair beklentileri ykseltme kapasitesine dayand; bylece politikann znelerin karlarn karlayan bir eyden ibaret
olduu varsaymna dayand apak deil midir?
Yozlama, bu adan bakarsak, byle ileyen bir demokrasiye tehdit oluturmaz. Bu onun tam olarak zdr. Politikaclarn bireysel olarak (terimin
gnlk anlamnda) yozlam olup olmadklarnn, bu zsel yozlama zerinde neredeyse hibir nfuzu yoktur. Yani Jospin ve Chirac bu anlamda
tamamen ayndrlar ve bugn grne gre ayn karlatrmay Sarkozy ve
Hollande arasnda da yapmalyz.
Marx, Avrupada temsili demokrasinin afanda, bu yolla seilen hkmetlerin tam olarak onun deyiiyle kapitalin gcne dayal olduklarn
sylemiti. Fakat bugn bu sz o zaman olduundan ok daha geerli! Eer
demokrasi temsilse, biimini ilk ve ncelikli olarak genel sistemden alr. Dier bir deyile, seimli demokrasinin temsiliyeti, mutabakata dayal olarak
bugn market sistemi olarak yeniden adlandrlan kapitalizmi temsil edii
kadardr. Bu onun kurulusal yozlamldr ve hmanist dnr Marxn
Aydnlanm bir filozof olarak byle bir demokrasinin karsna geisel bir
diktatrlk olarak proletarya diktatrln koymas sebepsiz deildir. Bu
gl bir terim de olsa, temsil ve yozlama arasndaki diyalektiin glklerini akla kavuturuyor. Dahas, proletarya diktatrl ifadesinden
vazgeilmesinin komnizmin herhangi bir eilimine yarar getirdii bugn
hala kantlanm deildir. retmenim olan byk filozof Louis Althusser
ve onun rencisi tienne Balibar, bu vazgeie kar kmakta belki de yanlmyorlard. Ne de olsa bu vazgei tarihsel olarak, demokrasiye samimi
bir dntense, komnistlerin zayflnn bir kant veya gzden kaybolmalarnn iareti olarak grlmtr.
Esas mesele demokrasinin tanmnda yatyor. Eer Termidorcular ve liberal [serbestici] devamclar gibi demokrasinin zel mlkiyetin snrsz hak
sahipliine, belirli grup ve birey karlarnn zgr etkinliine dayandna
ikna olmusak, o zaman demokrasinin er ya da ge, her ada, en umutsuz yozlamann uurumuna dtn grebiliriz. Fakat hakiki demokrasi
btnyle farkl bir eydir. Fikir karsnda, politik Fikir karsnda eitliktir.

23

rnek olarak, bunun anlam uzun zamandr devrimci veya komnist Fikirdir. nsanln yansz baknn zgrletirici bir politika ile bedenlenebilecei
Fikridir. Demokrasiyi genel yozlama ile zdeletiren Fikir, bu yolla yklr.
Tek bir partinin despotluu (ki buna yanl olarak totalitarizm denilmitir)
demokrasinin dman deildi, ki komnist Fikrin ilk dizisini tamamlamt.
Sz konusu tek gerek soru, bu Fikrin ikinci dizisini amak, karlar aras
oyunlar karsnda brokratik terrizmden daha baka aralarla galip gelmesini salamak, ama bunu yaparken kapitalin gcne dayal demokrasiyi
desteklememektir. Yani gereken, diktatrlk (proletarya diktatrl) terimi
iin yeni bir tanm ve yeni bir pratiktir. Hatta belki ki bu da ayn ey
erdem szcnn yeni bir politik kullanmdr.
Bu ve baz baka temalar bu yl yaynlanacak Komnizmin Yeniden Uyan adl bir kitapta ele alacam. nk inanyorum ki hazrlanmamz gereken gezegensel olay dncede ve eylemde kesin olarak budur. Yalnzca
bu olay insanln ve market-st-demokrasinin tarihini yozlamann bataklndan karabilir.
(EN: David Broder)

24

nsanlar kimliklere tutunuyorlar...

Karlamaya kart bir dnya bu

Clement Petitjean 14 Nisan 2014 versobooks.com

Filozof Alain Badiouyu yalnzca oktandr Maoist olan bir politik

aktivist veya bir polemiki ksa kitab Sarkozynin Anlam ismini genel
kamuoyuna tamt olarak grmek hata olur. Filozof olmann yansra
matematiki, romanc ve oyun yazar, belli ki o her eyden nce karlamalarn insan. ktlarnn zenginlii buna tanklk etmekte. Bu sayede Aka
vgy kuramlad ve yakn zamanda LExplicationda Alain Finkielkraut ile
tartt. Alain Badiouda karlama tek bana gelmez vaatlerle doludur...
Karlama nedir?
Varoluun olumsal, ansa bal bir esidir. Varolan dnyanzn referans
noktalarndaki hibir eyin olabilir ya da gerekli klmad bir ey banza
gelir. Tanmadnz ama sizi arpan, sizi eken, yaamnza giren biriyle
karlarsnz.
Aka vg kitabnzda tz bakmndan risksiz karlama yoktur
diyorsunuz...
Hakiki bir karlama olabilmesi iin, her zaman, olas bir macerann balangc olabileceini varsayabiliyor olmalyz. Karlatnz her kimse onunla
bir sigorta szlemesi talep edemezsiniz. Karlama hesaplanamaz olduu
iin, bu gvencesizlii indirgemeye alrsanz karlamann kendisini yok
edersiniz, yani birinin yaamnza btn bir kii olarak girmesini kabul etmemi olursunuz. Karlamay libertinizmden ayrt eden ey tam olarak budur.
Ve karlama, her zaman dediiniz gibi, inay gerektiriyor
Bunu karlamay izleyen eyler bakmndan sylyorum. Gerekten de
25

paylalan sonulamalar, paylalan yenilikler meydana getirmek zorundadr.

Ve bu ina saf ansa braklamaz, nk bir btn olarak bir dizi karar ile
biimlenmitir.
Ama daha en batan, karlama, size gre, bir deneyim deil...
Olas olmay onu sradan deneyimden ayrr. Karlama banza geldii
zaman, banza geldiine dair ok gl bir his tadnzda, varoluunuzun
ritmini bozmu olan eye dnk bir ekim veya itim olgusu vardr bazen
ikisi birbirine karr. Deneyim, kendi bana, i ya da aile etkinliklerinizin
iine mkemmelen oturtulabilir, ama karlama bir balangtr. Ama neyin
balangc? Kabul etme noktasndaki bir eydir: Banza gelen eyi kabul
etmek ya da reddetmek. Bir an karlamas rneini ele alrsak, btn mesele bunu ilan edip etmeyeceini bilebilmesidir. nsanlar ilan- aktan
bahsederler. Karlama ilan edilmelidir, yani kabul edilmelidir.
Bu da onun gerek varoluunun koulu mudur?
Evet. Bir kii kendisini sizin bulunduunuz yer ve zamanda buldu, baktnz, bir ey oldu. Ama telaffuz edilmezse, ilan edilmezse, tasdik edilmezse
karlama askda kalr.
Felsefe neden karlamay pek dert etmiyor?
Bunun derin tarihsel bir nedeni var. Basitletirirsek, felsefenin kndan
itibaren iki ana ynelime blnm olduunu syleyebiliriz. Rasyonalist olan
bilimlerin geliimini temel alr ve her eyin bir aklamas olduunu ne srer. Empirisist olan ise, her eyin birtakm deneyimlerle ilikilendiini ne
srer. Bylece gereklilik mant ile deneyimler mant arasna skp kalm
oluruz. Ama karlama ne rasyonaliteye ne de deneyime indirgenebilirdir,
bir olumsallk esini temsil eder, ve felsefe de olumsall hi sevmez. Dolaysyla varolu dahilinde gerekleen baz eylerin ne hesaplanabilir ne de
deneyimlenmi oldukklarn kabul etmek zorundayz. Bir eyler olur...
Evet, peki bu olan ey nedir?
Seme ihtiyacdr. Kstlanmsnzdr, olan eyi kabul etmek zorundasnz,
yoksa onu yabanclatracak, mphemletirecek, reddedeceksiniz. Danimarkal ondokuzuncu yzyl filozofu Kierkegaard, ilk varoluu olarak, ans ve
seme ihtiyac arasndaki bu ba grd. Karlamann mucizesi saf dsal karlatm kii ile saf isel kendi kendime karsamam gereken
sonular arasndaki bu paradoksal eklemlenmedir.
Bu gerekten bir mucize midir? Karlamada bir savoir-faire yok

26

mu: yani baz insanlar bunda dierlerinden daha iyi deil mi?
Bu onun rasyonalize edilebilir taraf, karlama mahalleri bylece bir
eit popler savoir-faire oluturma eiliminde. Ancak doru kiiyle gvencesizlik eiini asgariye indirecek olan kiiyle olacak olan karlamaya
angaje olunmakta. Ama bunlar karlama mdr? Kendine dikkat ekmeyi
bilen tavlama sanats muhtemelen karlamann yalnzca en asgari sonularn, bir deneyim olma riskini, hem de asimetrik bir deneyim olma riskini
zerine alabilmektedir. Savoir-faire sahibi olan kii denetimi elinde tutar;
ama bata karlama olduuna inanan, sonradan deneyim olduunu fark
eden kii ac eker.
Ama bu savoir-fairei kenara koymak, karlamada mutlu olabilmek iin zel niteliklere ihtiya duyulduu anlamna gelmez mi?
Akla dnk bir yatknlk, dolaysyla esastan bir zgven ilikisi gereklidir. Ve dahas, garip bir ekilde, edilgen bir beceri, bir eit erdem eski
moda bir szck kullanmak gerekirse ngrmediin bir eyin gerekletiini kabul etme erdemi gereklidir.
Gnmzde aklarn karlamalarna duyulan ilgi revata. Her zaman bu byle miydi?
Sklkla sylenir Yunan dnyas arkadalk dnyasyd diye... Antik Yunanllarn arkadaln dingin dnas ve Hristiyan Batnn akn tutkulu dnyas
olduunu syleyen bu geriye dnk vizyon bence biraz skntl. 1930larn
sonunda Denis de Rougementin LAmour et lOccident almasnda gelitirilmi entelektel bir yap bu. Gerekte Homerosun lyadasnda bile ak
vard: Hector ve Andromache fevkalade bir ifttir.
Karlamann farkl trleri ak olsun, politika veya sanat olsun
ayn kurallara m uyarlar?
Baz nemli farklar var. Mesela, benim esas politik karlamalarm muhtemelen bireylerden ok kolektif durumlar ile karlamalarmdr. Benzer ekilde sanatsal karlama baz rgtl imgesel trlerin sizin zerinizde uygulad etkidir. Ama ortak e her zaman bu size bir eyler olduu hissidir.
Sizi deitiren bir roman, zerinde uramanz gereken bir eydir, sonradan
beenileriniz deiip kendinize neden genken bu kitab sevmiim? diye
sorsanz bile bu byledir, ayn Proustun kahramannn tipi olmayan bir
kadn neden sevmi olduunu kendisine sormasnda olduu gibi...
Karlamaya msait bir devirde myz yoksa deil miyiz?

27

Bir yandan karlama imkanlarnn alan ulam ve iletiim aralarmz sayesinde genilemekte. te yandan, her zaman olduu gibi, bu genileme bir
younluk kayb pahasna oluyor. Karlamalar o kadar kolay ve ok sayda
ki bunlarn sonucunda kabul edebileceimiz deiimin younluk miktar bir
zamanlarki kadar olmuyor. Bir dizi yeni tedbir getiriyoruz: Kendime yeterince
benzeyen birini alaym ki bu kiiye ayak uydururken kendim tam olarak ayn
kalabileyim. ada dnyann bir eilimi bu, muazzam bir aynln iine
sahte bir eitlilik getirilmesi.
Bunlar karlama deil mi?
Hayr, bunlar ancak tketimdir. nk btn bunlarn gizli modeli pazardr. Size sunulan bir dizi rn srekli deise bile her zaman ayn kalr.
Tketim, znde, tekrarlaycdr. Bir karlamaya ihtiya duymanz gerekmeden kadn tipinizi deitirebilirsiniz.
Peki sanal sahnede kalan bir karlama?
Sanal ve gerek arasndaki ayrmn birinci derece nem tad izlenimim
olmad hibir zaman. Nihayetinde yokluk, saknma veya sanallk biimleri
iinde byk karlamalar yaayabiliriz. Uzak mesafede bile sren bir ak
yaayabiliriz. Heloise ve Abelard, ya da Tristan ve Isolde, mit de olsalar,
ak sadakatinin rneklerinin ar eitli olduunu belirtirler. Mevcut olana
dnk kayda deer bir sahtekarlmz olduu gibi, var olmayana ynelik
kayda deer bir ballmz vardr.
Giderek daha fazla kendimiz gibilere yaptmz doru mu?
Yeni km olmayan ok kat toplumsal blnmeler vardr. Ondokuzuncu
yzylda, burjuvaziden gen bir kz sokaktaki iiyle karlamazd: onu hi
grmezdi. Ama snrlarn almas her zaman mmkn. Conradn romanlarnn en gzeli bu konu etrafnda dner, bir ngiliz maceracnn bir Malezyalya ak, ve romansal tz de kck baar ans ile kar karya bile
olsa bunun ne kadar youn olduunu gstermektir. Karlamalarn toplumsal, profesyonel, kltrel ve dilsel evrenlerce daha az kodland bir dnya
hayal ediyorum. Artk modas gemi bir szc kullanacak olursam: snf
bariyerleriyle daha az kodlanm.
Bu bariyerler aslnda zayflam deil mi?
Evet. 60larn sonundan 90larn ortasna kadar yaadm dnemde nceden ve ne yazk ki sonraki dnemde de asla tanamayacamz muazzam sayda insanla tantk. Bizimle ayn kltre sahip olmayan insanlarla
konumak o zamanlar birlikte projeler yapmaktan bizi katiyen alkoymazd.
28

imdiki gerileme olaanst. Kitlesel, snf dayanmas deil, Amerikan toplumunun imgesinde, yani bir gettolar toplam olarak mikro-evreler yaratma
eiliminde, bir nevi kakmaclk ii.
Fransada bu tehdit altnda myz?
Mallar toplumun baat motoru olduu iin, her bir kii, pazar nnde bir
zne-tketici olarak gzkmeye arlyor. Bununla korelasyon iinde, insanlar yine kimliklere bavuruyorlar, nk bu soyut dnyada birey olarak
boulmak bir kabus, sonu olmayan bir gezinti. Bu yzden aileye tutunuyoruz, yresel, ulusal, dilsel ve dinsel kimliklere tutunuyoruz. Eriebildiimiz
bu kimlikler bizi zamann balangcna gnderiyor. Karlamaya kart bir
dnya bu, savunmac geri ekilmenin dnyas.
Bu San dnyas deil mi? Karlamann dnyas Solun dnyas
olurdu.
Korkarm Solun cesareti ok ileri gitmemekte... Kimliki geri ekilmeye,
her eyin zelletirilmesine ok fazla taviz verilmekte. Ondokuzuncu yzyln
insanlar iin, en bata da Marx iin, enternasyonalizm anahtar bir kavramd,
savalar ve ulusal egoizmin karsna konurdu.
Ama bu enternasyonalizm bir dman, snf dman karsnda ina
edilmiti...
Elbette! Bir zamanlar kayda deer bir katlk tam bu snf fikrinin fanatii deilim; ama enternasyonalizmin deeri bana gre, hatta ondokuzuncu
yzyldan bile daha fazla, birinci derecede nem tayor, saldrgan kimliklerce yenilip yutulmak istemiyorsak...
Peki nihai olarak kimdir dman?
u an olduu haliyle dnyann harika olduunu ve ayn yolda dmdz
devam etmesi gerektiini dnen birisidir.
Dmanla olan karlama ilgin midir?
elikileri olabildiince rasyonel olarak kamusallatrmak her zaman
ilgintir. Hele ki hasmnz svglere yaslanmadan bunlar tartmaya hazrsa.
Tiyatro gibidir, didaktik rol vardr...
LExplication kitabnzda Alain Finkielkraut ile karlamanz, dmanla olan bir karlama myd?
Hayr, nk u an olduu haliyle dnyann harika olduunu ve ayn yolda
dmdz devam etmesi gerektiini dnen birisi deil. Tersine, nc
29

Cumhuriyet devrindeki [1870-1940] eitime tutkuyla bal. Bu tutkuyu onuruyla tayor, bunun iin onu sulamyorum: bykanne ve bykbabalarm
hep retmendiler! Bu yzden kafa kafaya gelmemiz bir para tiyatro gibi,
her birimiz farzedilen bir hasm oynuyoruz. Ve kabul etmem gerekir ki diyaloumuzun burkulmalar ve dnleri beni arpt. Karlamamzn hakikatini
kantlayan iki nokta oldu. lki son tahlilde onunla paylatm bir yurtseverlik biimiydi: Fransay seviyorum, tarihini Devrimi, Paris Komnn,
Direnii, 68 Maysn ksacas insan haklarnn nl Fransasn, yurtdnda alglanmaya devam edildii ekliyle seviyorum. Ve gncel durumundan,
savunmac ve yorgun, politik yaratclktan yoksun halinden ac duyuyorum,
Finkielkrautun da bundan ac duyduunu aka grebiliyorum, geri benim
grme gre hatal sebeplerle... Karlkl anlayn ikinci noktas entelektelleri melankolik yapabilecek ok fazla faktrn bulunduu bir dnyada
varolduumuza dair ortak farkndalmzd. Aramzdaki fark, Alain Finkielkraut durmadan bu faktrleri ararken, ben kendi adma onlarla savamaya
alyorum.
Nasl peki?
Aklarn karlamalarna, kk politik deneyimlere, varolduklarndan
memnun olduum insanlara ve yeni sanat yaptlarna dikkatimi ynelterek.
Toplumun steril ve bo olduu doru deildir, ilerin geldii noktadan memnun olmasam bile. Karlamalara dair bir meseledir bu. Her zamanki izlenimime gre, Finkielkraut kendisinin imkanl karlamalar arazisini abartl
olarak snrlamakta.
Alain Finkielkraut, sizin hakknzda diyor ki Kimseyi dlamamak
iin, kendi iinizde bir boluk yaratmanz, kendinize ait tzleri skmeniz, ve son tahlilde bakalarna alma jestinden baka hibir ey
olmamanz gerekir....
Ama ben hibir zaman kimse dlanmamaldr demedim: dmanlarmz
vardr! Finkielkrautun dediinin aksine, ne olduunuz temelinde karlama
yaarsnz, kendi iinizde bir boluk yaratarak deil. Beni en azndan bir eye
ikna etti: bugn insanl blen ideolojik-politik cephe (onun gibi) lkeye dair
melankolik bir vizyonu olanlarla (benim gibi) daha yaratc bir vizyona sahip
olmaya alanlar arasnda yer almyor. Daha ziyade, mevcut durumu harika
bulan, mkemmel bir i rahatl ile bunun propagandasn yapanlarla, geri
kalan herkes arasnda yer alyor...
n cephenin her bir kiinin entelektel tembelliine bal baka
bir biimi de yok mu?

30

Dsal dmandan bahsediyoruz, ama isterseniz isel dman da dikkate almak adna, evet, tabi ki! Birok insan bir dizi meseleye dair bilmezlikleri iinde, bilmek zorunda olmak istemeyerek kendilerine set ekiyorlar
bir bilmezlik tutkular var, hocalarmdan biri olan Lacann deyiiyle.
Jean-Luc Godardn Film socialismeinde bir konuma yapyorsunuz... hikimse karsnda!
Bu bir alegori... Jean-Luc Godard uzun bir sre beni bu ekilde ekmeyi
planladn anlatt. Bu sahnenin, tketim toplumunu simgeleyen gemide
benim bir muhalif, yalnz bir figr olduum fikrini ifade etmesini istemiti...
Bir sanat veya filozof varoluunuzu dntrebilir mi?
Tabi ki! Benim varoluumu en ok bakalatran kii Sartredr, ki sonradan ona ok vefasz oldum. Lise son snftaki bilim dersinde niyetim ormanlar ve glleri tefti eden biri olmakt geleceim ok ak ve planlyd. Ama
sonra LImaginairei okudum, Esquisse dune thorie des motionsu, sonra
Varlk ve Hiliki okudum. Ve kendimi bilimlerden yazarla doru yeniden
ynlendirdim: ar youn bir karlamayd.
Sizin iin en belirleyici karlamalar hangi sanatlar olmutur?
iir alannda Mallarm sanatn gcnn olay kavramnda asl olduunu
retti: olan eyi olduu srada dnmek ve biimletirmek, olmu olduu
haliyle deil. Mzikte Haydnden, azck materyalle, snrl ve neredeyse banal mzik hcreleri kullanarak olaand etkiler yaratlabileceini rendim. Bu beni sradann iinde olaandn aramaya altrd. Grsel sanatlarda Tintoretto, bir ressamn olmakta olan, vcut bulan bir eyin en gzpek antsalln nasl yakalayabileceini gsterdi.
Farkl devirler belirli karlama trlerine ncelik veriyor. rnein
mistik karlamalardan neredeyse hi bahsetmiyoruz. Bunlara dair
ne dnyorsunuz?
Avilal Aziz Teresa veya Hal Aziz John, akn kaynamas ve mutlak bir
karlamaya dair bunlarn gereinin yerini alan byk bir kesinlie sahiptiler. Ve bunlarn otantik karlamalar olduunu dnyorum, Tanrnn
varolmadn dnsem bile. Ama yine de, dnyevi ak iine byle bir kavray getirmek onu birtakm ideal arketiplerle kaynatrma istei bana
tehlikeli ve olumsuz gzkyor. Bunun sonucunda hi de sevmediim bir
ey oluuyor: kadns olduu varsaylan bir aknlk, ki bunun Alman romantisizminden gelip ta Srrealistlere kadar yayldn grrz. Goethenin
Faustunun son cmlesi, Ebedi kadns/Bizi yukar ekiyor bence ok so31

runlu bir duygu. Mistik dzeni, ksmen ona kar isyan barndran dnyevi
dzenin iinde konumlandryor.
Fondation de Francen drt milyon Fransz insann yalnzlk ektiini bildiren yakn zamanl almasna dair ne dnyorsunuz?
ada dnyann paradigmas tketicidir. Hedef, deniyor ya... Ve nesneler
sizi yalnzlktan karmaz.
Ama pazar karlamay yok etmedi o kadar da gl deil!
Allaha kr! yimser biriyle konumaktasnz, ben asla pazarn toplumsallamay yok ettiini dnmedim. Byle felaketi bir vizyon daha ok
meslektam Jean Baudrillarda aitti. Dayanmalar, karlamalar, sanatsal
retimler mevcuttur: hi de nihilist bir vizyon tamyorum. Ama her eyin,
toplumu, dnya pazarnda onlar ilgilendiren nesneleri dier her eyin stne koyan serbest tketicilerden oluan bir atomlamaya doru zorlamakta
olduunu da gryorum.
O zaman karlama tehdit altnda m?
Kesinlikle. Godardn Film socialismeindeki seyahat gemisinde bin kii
vard. Ve sylemem lazm, ok yalnzdlar.
(EN: David Broder)

32

imdiki bir zaman yenik saylr

kalabalk kendini ilan etmezse

Alain Badiou 23 Nisan 2014 entretemps.asso.fr

Bir kez daha syleyeceim, amzdaki basklarn temel figrnn sonluluk olduunu dnyorum. Bu seminerin stratejik ekseni ada dnyay
eletirmenin aracn salamaktr, bunun iin de propagandasnn, etkinliinin, vb. iinde bir eyi tespit etmektir: sonluluun dayatlmas, yani, insanln imkanl ufuklar arasndan sonsuz olann dlanmas. Bugnden yl
sonuna kadar btn derslerde, gnmzde gerekleen bildik eylerin veya
srekli kullanlan kategorilerin birer sonluluk figr olarak veya sonlulua
indirgeme ilemleri olarak nasl temsil edildiklerine dair rnekler vermek istiyorum. Bylece bu eylerin her birisi sonluluun genel baskc vizyonunun
terimlerince kapsanabilir.
Bugn Ukrayna rneini, Ukraynadaki tarihsel olaylarn onu hem kuran
hem de kuatan propagandac mutabakata hizmet etme yollarn ele almak
istiyorum (sonraki derslerimizde yine mutabakat glgesindeki hegemonik iki
bal kavram ele alacam: cumhuriyet ve laikilik kavramlar ve sahte deimezler: deimez olduu, bildik bir dnce olduu, hatta bizi birletiren
eyin kant olduu varsaylan eyler).
Ukraynadaki duruma dair beni arpan ey, basn okuyarak radyoyu dinleyerek vb. rendiklerimizi dnnce, ada dnyann btnsel stagnasyonu olarak adlandracam bir ileme gre yakalanmalar ve anlalmalardr.
Bildik anlatya gre Ukrayna Putinin despotluuyla ilikisini keserek zgr
Avrupaya katlmak istemektedir. Sevgili Avrupamza szkonusu zgrln anavatanna katlmay amalayan demokratik ve liberal bir bakaldr
vardr, ne var ki Kremlinin adamlarnn, korkun Putinin modas gemi
alaka manevralar, bu doal arzuya kar ynelmitir. Btn bunda arpc
33

olan ey, her eyin statik bir elikinin terimleriyle erevelenmi olmasdr.
Ukrayna meselesinden ok daha nce, srekli ibanda olan, zgr Baty
btn geri kalanlardan ayran temel bir ema hep vard. zgr Batnn tek
bir misyonu vardr, o da ona katlmak isteyenleri savunabilmek iin her yere
mdahale etmektir. Ve bu statik elikinin ne bir gemii ne de bir gelecei
vardr.
Gemii yoktur nk ve Ukrayna rneinde bu zellikle tipiktir Ukraynann kendi gerek tarihine dair hibir ey dikkate alnmaz, adlandrlmaz, tarif edilmez. Geen haftadan nce Ukrayna kimin umrundayd? Birok insan nerede olduunu bile pek bilmiyordu. . . . Ukrayna, Avrupal zgrln ampiyonu olarak, birdenbire Tarih sahnesine kabilmekte; nk
orada gerekleen ey Avrupa zgrlk, demokrasi, hr teebbs ve benzeri ihtiamlarn anavatan ile btn geri kalanlar Putinin barbarl
ve yannda gelen despotluk dahil olmak zere arasndaki statik elikinin
terimleriyle tarif edilebilmekte. Gemii yok nk btn bunlarn nereden
geldiini bilmeyiz, mesela Ukraynann yzyllarca Rusya denilen eyin bileeni olmu olduunu; daha ok yakn zamanda bamsz bir Ukraynann ok
belirli bir tarihsel srecin Sovyetler Birliinin zlmesi erevesi iinde
ekillendiini bilmeyiz. Benzeri ekilde, Ukraynann her zaman ayrlk eilimleri olduunu ve bunlarn srekli olarak reaksiyoner olmu olduunu: yani
gl reaksiyoner gler ve daha da ktlerince desteklendiini bilmeyiz. Ukraynada kutsal ehirleri Kiev olan Ortodoks rahipler snf btn bunlarda
belirleyici bir rol oynamtr ki yeryznn en reaksiyoner varl, Emperyal
Ortodoksluun megalomanyak bir merkezi olduklarn sylemek bile gereksiz. Bu ayrlklk belirli anlarda kimsenin hele Rusya halknn asla unutamayaca arlklara ulat. Rusya topraklarndan gelen, Nazilerce silahlanm
rgtl ordularn byk kitlesi Ukraynalyd. Kyleri Fransz kyleri de
btnyle kan ve atee bryen Ukraynallarn tarihini bile okuyabiliriz bugn. Fransann merkezindeki direniiler zerindeki zulmn byk blm
Ukraynallarca yrtld. Kimliki deiliz, Bu Ukraynallar ne kadar pi!
diyecek deiliz, ama btn bunlar bir tarih olutururlar, Ukraynadaki belirli
bir dizi politik znenin tarihini olutururlar.
Dahas, bu elikinin gelecei yoktur, nk gelecek nceden kurulmutur:
Ukraynallarn arzusu aziz Avrupaya, halihazrda mevcut bir zgrlk kalesine doru yrmek olacaktr. Bu sonluluu dayatan ilemler burada bizzat
zaman ile ilikilenmekte. Zaman bittiyse, durmu olduundandr. Propaganda zaman hareketsiz bir zamandr. Olumakta-olan-zaman iin propaganda yapmak ok zordur: bir varlk iin propaganda yapabiliriz, bir olu
iin deil. Ve buradaki propagandaya gre Ukraynann bakaldrs statiktir,
34

yani hilikten ortaya kmtr ve zaten varolan bir eye, demokratik zgr
Avrupaya doru ynelmitir.
Fransada btn bunlarn zsel bir kiiletirmesi bulunmakta, o da BernardHenri Lvy. Ne zaman sonluluun dayatlmas gerekse, bunu yerine getirmek
iin meydana frlamakta. Diyebiliriz ki ne zaman BHL devreye girse, sonluluun davullarn almak iin gelmektedir. Fakat esas ilemin derdi hi de
Ukrayna deildir: Fransz propagandaclarn umurlarnda bile deildir Ukraynann kaderi, inann bana. Onlarn tek ilgilendii aziz Avrupadr, herkes
tarafndan Ukraynallarn eylemlerini, insanln btn iin Avrupann tad muazzam deerin ak bir kant olarak grlmesini isterler. Ukraynallar bile, ki haklarnda kimse bir ey bilmez ve daha ziyade uzak ve ksmen
mphem figrler olarak sunulurlar, Avrupaya girmeyi o kadar iddetle, yaamlarn riske atacak kadar istediklerine gre ve Maidan Meydannda
gerekten lenler oldu o zaman demokratik Avrupann bir hi saylamayacandan emin olunabilir. Bat iin bir eit arzu yaratan bu arzuda
gerek pay var, bu noktaya sonra dneceim, ve bu yolla kendi ideolojik,
politik, kurumsal, vb. konumlarn salamlatran Bat iin bir zrdr bu.
Ayrca diyebiliriz ki Ukraynann kavrand imdiki zaman da zgn deil,
sahtedir. Birazdan aa kaca gibi, imdiki zamann imgeleri seminerimdeki esas bir temaya gre, her zgn imdiki zaman, gemiin gelecee
ynelik bir burkulmas ile kurulur. imdiki zaman gemi ve gelecek arasnda
duran homojen bir blok olarak ilenmi olan ey deil, ilan edilen, dolaysyla hem gemiten gelen bir tekrara, hem de gelecee doru yanstlan
eriye, gerilime yol aan eydir, yle ki imdiki zaman sonsuz potansiyelin
taycsdr. Eer Ukraynadaki ayaklanmann imdiki zaman sahte ise, o
zaman gemii yoktur ve gelecei zaten gelmitir. te bu yzden zgn bir
imdiki zamann iareti olabilecek zgn bir ilan edi yoktur. Baka ekilde
ifade edersek, sonluluun dayatlmas Ukraynadaki bakaldry sanki gerekte yeni bir ey ilan edilmemi gibi gstermektedir. Ve yeni bir ey ilan
edilmediinde, hibir ey ilan edilmi olamaz. Mallarmnin szledikleri bununla yakndan ilgili: imdiki bir zaman yenik saylr kalabalk kendini
ilan etmezse. Ukraynallarn syledikleri buradaki herhangi bir propagandacnn syleyebileceklerinin aynsdr, yani: 1. Muhteem Avrupaya girmek
istiyorum; 2. Putin karanlk bir despottur. Ama bunu sylemekle fazla bir
ey sylemi olmazlar, bunda Ukrayna ile, halknn gerek yaam ve dnceleri vb. ile hibir tarihsel balant yoktur. Tek syledikleri, bakalarnn
onlardan duymak istedikleri eydir, ancak Avrupa ki kresellemi kapitalizmin yerel kurumsal dolaymndan baka bir ey deildir ile Putin ki
hi demokratik olmad sylenir, ama zaten o demokratik olmak istemez,
35

derdi deildir arasndaki zor, uyumsuz ilikiler iindeki rollerini oynarlar.

Senaryosu oktan yazlm bir tiyatrodur bu.
unu syleyebiliriz: ilan ediin amzdaki ura kamusal bir meydan ele
geirmektir. Her zaman byle deil. lan ediin kamusal bir binann kuatlmas, geni bir protesto yry, vb. olduu haller de var. Ama nemli bir
sredir popler kolektivitenin tarihsel biimi bir meydann uzun sre igal
edilmesi oldu (Tahrir Meydan, Taksim Meydan, Maidan Meydan. . . ). Ve
bu igaller kendi belirli zamanlarn kurmaktalar; zaman ve mekan derinden birlemekte, Parsifaldeki gibi: zaman burada mekan olur. gali yapan
bizlerin kendi amacmz sylemek zorunda olmamamza izin veren bir zamandr bu. Bir gsteri olsa balar ve biter, bir ayaklanma olsa ya baarr
ya yenilir, vesaire. Bir kamusal meydan igal ettiinizde ise, olaca bilmeniz mutlaka gerekli deildir: belki ok uzun bir zaman srebilecektir. Sanki
her ey, ehirdeki ak bir mekann ele geirilmesinden oluan yeni bir ilan
edi biiminin, en azndan ilan edi imkannn yeni bir biiminin domu
olduuna iaret etmekte. Bunun mutlak bir ehir egemenlii devrinde yayor olmamzla olduka yakndan bantl olduunu dnyorum. Kyl
isyanlar, uzun yryler vesaire yok. Hakim kolektif varolu ekli ehirler,
yoksul lkelerde bile bu byle, canavarsal megapoller biiminde. ehrin igal edilmesi, merkezi ehir meydannn, ehrin kalbinin igal edildii kstl
biimi iinde, ilan edi imkannn younlam biimi oluyor giderek ve
kimse bunu icat etmedi; tarihsel bir yaratm bu. te yandan bu ancak ve
bu nokta zerinde srar edeceim ilan ediin biimsel, arayc, bulank kouludur. Meydanda yaplan negatif bir ilandr. Meydanda yryen insanlar,
ortak bir ey syleyecek olduklarnda Mbarek istifa! veya Bin Ali dar!
veya Ukraynada bu hkmeti artk istemiyoruz! diye barmaktalar.
O zaman verili bir alanda yeni bir tr kolektif pozitiflik bulunuyor, byk
ehirlerin merkezi meydanlarnn igal edilmesi, ve bunun en belirgin dayana aslnda bizzat bu sresi uzatlm rgtlenme, nk halkn birliinin
mhrlendii yer buras (meydanda uzun sre kalabilmek iin yiyecekleri,
tuvaletleri rgtlemek lazm, vesaire). Fakat, basite sylersek, ilan kendi
saf negatif biiminin tesine gitmemekte, nk meydan igal eden bileim,
modernite-gelenek ekseninde blnm.
Msr bunun kanonik rnei oldu. Bildiiniz gibi, tarihsel dmanlk nedeniyle Mbarekten kurtulmak isteyen kesim Mslman Kardeler ile,
Bat iin belirli bir arzu besledikleri iin, dinsel ya da askeri hibir bask istemedikleri ve Avrupal zgrlkler olarak fetiletirilmi belli bal bir dizi
zgrl istedikleri iin Mbarekten kurtulmak isteyenler arasnda zgn,

36

pozitif hibir birlik yoktu.

Bu gibi hallerde olan ey nedir? lann sonucu btnyle gvencesizdir
nk burada elimizdeki ancak bir yarm ilandr. Dar anlamda negatif bir ilan
eer muzaffer olacaksa onu ilan edenlerin mutlak birliini nvarsaymal. te
bu, sylemeden gemeyelim, Leninin byk fikriydi. Demir disiplin olmadan baarl olamayacaktk, nk pozitif rgtl bir birliimiz yoksa, negatif
birlik ksa srede paralanmaya, blnmeye ve danklamaya balayacakt.
Buradaki konumuz Leninizm deil, ama Maidan Meydannda veya szn
ettiimiz dier meydanlarda artk . . . istemiyoruz diye ilan etmenin basit
bildirisinin tesine geildiinde tamir edilmez blnmelere dldn kolayca grebiliriz. u anda Ukraynada yaanan tam olarak budur. Bir yanda
Bat iin belirli bir arzuyla hareket eden demokrat ve liberaller var (bizdeki basnn genelde Ukraynallar dedikleri), te yanda ok farkl insanlar,
Ukraynal ayrlk tarihsel gelenein silahl darbe gruplar olarak rgtlenmi, az ya da ok aklkla ama phesiz faist dnya gr tayan
insanlar var. Avrupay savunduklarn sylemekten memnunlar, onlar Ruslardan kurtarmalar kouluyla; kendi geleceklerini hi de Avrupal zgrlk
terimleriyle grmeyen eski tip Ukraynal milliyetilerden oluan mutlak olarak kimliksel bir e bu. Sorun u ki, kasaba meydan eylemciliinin bak
asyla, hakim olan onlarn kuvvetleri; geri kalan herkes pek iyi insanlar olabilirler ama gerekte byk lde rgtszler (ve bir lde rgtl olsalar
bile bu seimde oy kazanmaya dnk).
Son olarak, unu syleyebiliriz: ehir meydan bileimlerinin ilanlar gerekletirdikleri btn bu ada durumlarda, iin iinde iki deil taraf
bulunmakta. Bir tarafta kurulu devlet gcn oluturan hkmetler, kurumsal yetkililer, partiler, ordu kesimleri, polis vb. ve genelde bir de yabanc
partner bulunuyor: rnein, onlarca yldr Mbarekin yabanc partneri Birleik Devletlerdi ve doruyu sylemek gerekirse bir btn olarak Batyd.
Sonra meydandaki ortak negatif ilanda birleen bir deil, iki dier kuvvet
bulunmakta: kimliksel bir e (Mslman Kardeler, Ukraynal milliyetiler)
ve demokratlar, yani Batl modernite arzusundan esin alanlar. Demek ki,
bir gelenek-modernite kutuplamamz var, tabi modernite bugn kresellemi kapitalizm himayesi altndaki modernite olarak anlalmal, nk baka
herhangi bir yolla temsil edilmemekte, hele ki bu temsil kazan salayc deilse. Bu tarafl arpma, bu duruma sonluluk dayatlmad srece, iki
tarafl bir arpmaya indirgenemez.
Msrn tarihinin tamam zerine dnmeliyiz, ki byleyici bir tarihtir
bu. Msrda da tarafl bir arpma var: ilk olarak Mbarek, Msr as-

37

keri aygt ve onun mterileri ve himaye alar, ve Tahrir Meydanndaki

iki e: bir yanda Batl kapitalist moderniteye doru ekilen bileen, br
yanda tekil bir geleneksel kuvveti temsil eden Mslman Kardeler ve sylemek gerekir ki olduka fazlaydlar. Birlikleri negatif bir birlikti (Mbarek
istifa!) ama ne zaman ki bir eylerin aldn grdler, bir ey nermek
zorunda kaldlar. Bu ey seimler oldu. Seimler, birlikleri saf negatif olan iki
e arasndaki ilikiye arabuluculuk yaplan maket bir sahne salad. Ve ne
oldu?.. Mslman Kardeler seimleri kolaylkla kazand ve Batl, demokratik, eitimli e temizlendi. Msrl kk burjuvazi Msr halk kitlesine
olan balantsnn gerekten ince olduunu kefetti. Hakl bir fkeyle, hibir ey iin isyan etmemi gibi, Msr toplumunun bu modernletirici kesimi
yeniden sokaklara kt: son Haziran gsterilerinde yeniden ayakland ama
bu sefer tek banayd. Ve tek bana pek de bir kymeti yoktu. Bu yzden
gelmekte olan mdahaleyi olumlu karlad. Kimin mdahalesini?.. Ordunun mdahalesini. Kk burjuva sorumsuzluk kaba dilimi affedin bu
olaand olguyu retti: birka ay nce Mbarek istifa! diye baran ayn
insanlar imdi Mbarek dn! diye baryordu. smi deimiti, El-Sisiydi,
ama tam olarak ayn eydi: Mbarek rejiminin ikinci dnemi. Olduka arpc
operasyonlara bizzat girierek ie balad diyebiliriz: byk ounluun setii bir hkmetin btn personelini hapise doldurarak (bu dnemde basn
darbeden demekten ekindi nk anlarsnz ya hapse atlanlar Mslman
Kardeler ise hakiki bir darbe deildi bu. . . ) ve protesto eden partizanlar
vurarak. Ordu endiesizce kalabalklara ate at, Paris Komnnn ezilmesi rneindeki gibi; dnn, Batl gzlemcilere gre bir gnde 1,200
insan ldrlmekteydi. Sonlulukla-slah-etme Msrdaki durum iin olaandyd nk son tahlilde bir dngsellii temsil etmekteydi: yanl kavga
dngsel bir sreti. Ayaklanan eitimli kk burjuvazi ve Mslman Kardelerin kitlesel taban arasndaki eliki yle oldu ki sonunda galip gelen
nc taraf oldu.
Burada neyin i banda olduunu grebilirsiniz: varolan despot hkmet
karsnda gerek bir gelecek var mdr, artk bunca yldr bildiimiz biimiyle,
yani negatif birlemi ok paral hatta elikili bir hareket biiminde bir ilan
edi var mdr? Batan her eyi nceden kurulmu bir sonlulua indirgemeye,
bu soruyu basite kendimize sorarsak son tahlilde her eyi demokratlar
ve diktatrler arasndaki tarihsel mcadeleye indirgemeye devam edilebilir
mi? Hele ki bazlar diktatrlerin geri dnmesinden nasl desem o kadar
da endieli olmamaktan memnunsa, Msrda olduu gibi.
Tarihin, bir yaratmn icadnn yani, zgn bir sonsuzlukla donanm bir
eyin ortaya kmas iin, ilan ediin yeni bir biimi bulunmal, entelekt38

eller ve kitlelerin geni kesimi arasnda bir ittifak kurulabilmelidir. Bu yeni

ittifak kamusal meydanlarda mevcut deildi. Btn mesele kresellemi kapitalizmden baka bir modernite icat etmektir ve bunu da yeni bir politika
yoluyla yapmaktr. Bu farkl modernitenin ilk izlerine sahip olmadmz srece, elde kalan, bugn grdmz eyler olacaktr, yani, dnglere kaplp
giden negatif birlikler, propagandann bak asndan, iyiye kar ktnn
mcadelesi fikrinin tekrar edilmesi, gerek durumun karikatr olan terimlerle ifade edilmesi. . .
Bu tarafl arpma yanllanmtr nk modernite terimi oktan ele
geirilmitir. Tketim ve Batl demokratik rejim anlamnda zlemi ereveler, yani bugn olduu haliyle hakim dzene entegre olma zlemini.
Nihayetinde Bat kresellemi kapitalizmin hegemonyasnn kibarlatrlm ismidir. Eer buna entegre olmak istiyorsanz dorusu bu size kalmtr
fakat kabul etmek gerekir ki bu ne bir icatr, ne yeni bir zgrlk ne de baka
bir eydir. Baka bir ey istiyorsanz, anti-kapitalist olmak, kendini bir soyutlama ile temellendirmek yetmez; kresellemi kapitalizmin himayesi altnda
olmayan bir yaama biimini icat edip nermek gerekir. Bu daha zlmesine
yeni balanm olan fevkalade belirgin bir grevdir. Klasik Marksizm kendisinin kapitalist modernitenin tarihsel olarak meru varisi olduuna hakikaten
inanyordu. Bu kapitalist modernitenin barbarla gittiini veya zaten barbarlk olduunu iyi grmt ama bu barbarln genel isel hareketinin bir
uygarlk miras brakacana, bunun da devrimcilere kalacana inanmt.
Meseleye bu ekilde yaklamak olduka hataldr. Kapitalist modernitenin
ykmdan baka hibir miras brakmayan bir modernite olduunu dnmek
gayet mmkndr. Benim bak am ise nereye gidiyor? Bu bayrak altnda yryen insanlar gerekte, bilmeseler de, rgtl bir nihilizm zlemi
iindeler. Freudun szn ettii uygarln huzursuzluu Marksistlerin anlayabildiinden ok daha derindi. Uygarln mucizevi meyvelerinin dalm,
blm ya da eriimi meselesinden ibaret deildi; ne de bir eitim meselesiydi (Tolstoy veya Victor Hugo gibi insanlarn uygarl ve yeniden icadn
herkese saladklar iin eitimin evrenselletirilmesi olduklarna dair byk
fikirler) getiimiz yzyln sonuna kadar gl kalan fikirlerdi bunlar.
Grne gre btn bu giriim kendisine ait simgesele dokunan bir yenilie gereksinim duymakta: yani uygarlk iin yeni parametrelerin icat edilmesine. Kalabalklarn yrd meydanlarda grdm buydu. imdiki bir
zaman yenik saylr kalabalk kendini ilan etmezse. Belki kalabaln kendini ilan etmek istedii aamadayz, yani iyimser olarak tarihin yeniden
uyan olarak adlandrdm ey. Fakat bu ilan edi faydalanabilecei simgesel kaynaklara sahip deil. Politik olarak mesele yeterince ak: kapitalist
39

modernite eitimli nfus kesiminin (ehirli kk burjuvazi, orta snflar,

vb.) nfusun esas kitlesinden derinlemesine kopmu kalmas iin her eit
aracn kullanlmasn bir anlamda nvarsaymaktadr. Bu amaca hizmet eden
propaganda mekanizmalarn tespit edebiliriz ve sylemem gerekir ki laikilik bunlardan birisidir. Politika bu mekanizmalarn almasndan, telerine
geilmesinden oluur. Eski jargonu kullanrsak bu entelektellerin kitlelerle
olan badr. Yani yalnzca kendileri iin deil, dnm bir modernite adna
bakalar iin de talep edebilme kapasiteleridir, protestocularn meydanda ne
yaptklarn syleyebilme kapasiteleri, mevcut tekellerine snp hasm tarafn seim veya iddet yoluyla idareyi ele almasna izin vermeme, hatta onlar
birletiren negatif etkinlik zerinde bile yetki kazanmasna izin vermeme kapasiteleridir. Msr bu noktaya ilikin evrensel bir ders veriyor, ve Ukrayna
da ayn eyi grecektir, alaca biimlerin bilgisine henz sahip deilsem de.
Belirli tarihsel durumlara uygulanan indirgeyici propaganda ilemlerini
sonluluk, sonluluun almasn ise sonsuzlatrma diye adlandrmak lazm yani ilann parametrelerinin nihayet bir araya geldii, kesin olarak
Mbarek istifa! diyebildiin, ama ayn zamanda baka bir eyi de ilan edebildiin an. Peki bu baka ey ne?.. Ne olursa olsun Batya dnk bir arzu
deil delii tkayacak olan ey bu deil. zsel tarihsel bir tama noktasn
yaamaktayz, ondokuzuncu yzylda byle bir an olmutu, insanlarn yadsmadan emin olup onaylayc karlndan emin olamadklar zamanlarda.
Ve bu boluk iinde eski dnya yeniden grnd nk halihazrda orada
bulunmas onun lehindeydi.
(EN: David Broder)

40