BASES

PRA UNIFICACION

DAS

NORMAS
LINGISTICAS

DO
GALEGO

'
PRESENTACION

Edicin non venal

E unha xentileza de
Ediciones Anaya, S. A.

Universidade de Sant1ago de Compostela

Depsito Legal: M. 42212-1977
ISBN: 84-207-1960-9
Printed in Spain
Imprime: Grficas Oggi
Avda. de Pedro Dez, 44-46
Madrid-19

Neste Nada/ de 1977 tmo-lo gusto de poder

agasallar a tdolos mestres galegos con esta primicia editorial. a primeira edicin dunha obra que
ter unha importancia capital nos primeiros pasos
da autonomz'a cultural de Galicia.
'
E unha satisfaccin pra ns poder axudar s esca/antes no seu labor restaurador da cultura galega. O trabal/o que lles cmpre facer non doado por iso asummo-la abriga de lles ofrece-la nasa colaboracin.
Estas normas son o resultado dunha serie de serninarios filolxicos semanais promoJJidos polo Instituto da Lingua Galega da Universidade de Santiago, celebrados desde Nada! de 1976 a xuo de
19 77. N eles participaron mes tres, fillogos, escritores e sociolingistas. equipo e mais Institucin agradecmoslle-la cesin dos orixinais pra
esta edicin non venal.
Con este agasallo mandamos a Galicia un sinxelo
viva pala sa cultura, que, libre xa de atrancos, vemos con ledicia erguerse con pulo.
Nada! de 1977
Ediciones Anaya

LIMIAR

Un equipo de lingistas, escritores, acadmicos e mestres

traballaron durante varios meses na elaboracin destas normas ortogrficas e morfolxicas da lingua galega. Na sa
tare fa tiveron presentes as normas que , hai anos e con carcter experimental, publicaron a Real Academia Galega e
mailo Instituto da Lingua Galega, as como a tendencia lusista que nos ltimos tempos defenderon algns escritores
e lingistas .
O feto de teren procedido con delibarada atencin s
ten dencias existentes no proceso unificador , percura dunha integracin equilibrada das mesmas, representa unha actitude realista e construtiva que se reflexa de xeito positivo nos resultados. De certo que estas normas sern un instru mento eficaz pra esa alfabetizacin masiva na nosa !ingua que a evolucin dos tempos vai tornando necesaria e urxente.
Como no seu da fixeran a Academia e mailo Instituto,
tamn neste caso se procede con plena conciencia do valor
fu ndamentalmente experimental das normas propostas. De
ah a sa atinada flexibilidade, como cmpre tratndose
dunhas normas que son propostas e non impostas. Por todo
iso e polo que teen de camio ben fundado pr unificacin
normativa da nosa lingua , son merecentes da mellor acollida
por parte de tdalas persoas e entidades interesadas no logro desa unificacin . Confiamos en que a unificacin definitiva, que ter que se basar na consagracin polo uso, e
na oficializacin pola Xunta de Galicia, non tardar en
chegar .
Domingo Garca-Sabell.
Presidente da Real Academia Galega.

l. O alfabeto.- O galego ten as seguintes letras:

Escrbense
Chmanse
Soan
/~

a
be
ce

de

/~

de

/d/

e
efe
gue
ache, ag

/f/
/g/

i
l

/i/

ele

/1/

ll
m

e~

eme
ene

fi

~e

o
p
q

o
pe

'(, fof
fpf

que
erre
ese
te

/r/, /f/
/s/

~/

uve
equis, XiS
ceta

m, /ksj

a
b

r
s
t
u
v
X

/b/

e e /k/
/r;;/,/~/
(1)

/(/J f (cero)

/m/

fnf

~/

/k/

ftf
/b/

O dgrafo nh equivale a n velar. S se usa pra escreber unha, algunha, ningunha.

Aparte das mencionadas letras hai tamn o j(xota), o k (ka) o y (i grego) e o w (uve dobre), que se
usan pra escreber palabras doutros idiomas.
(1) Non pode ser rexeitada a pronuncia do g como unh a aspirada
semellante h ingls, por ser un fenmeno de noso que comprend e
as provincias da Corua e Pontevedra, e a mitade da de Ourense, e
un bo anaco da de Lugo .

2. O acento e1) .- O acento grfico galego un tilde oblicuo(') (2). A presencia ou ausencia deste signo nunha palabra fai patente a sa slaba tni ca en
canto se apliquen as regras que seguen:
2.1. Palabras agudas.- Levan acento grfico as
polislabas rematadas en vocal, en vocal+ -n, en vocal + -s e en vocal + -ns: irm, caf, (el) prev, al(,
ab, al, bamb; irms, cafs, (ti) prevs, cadrz's,
abs, ferrobs; irmn, (el) detn, (eles) prevn,
(1) Unhas regras de acentuacin teen que basarse nos tres principios seguintes: a) permitir averigua-la slaba tnica dunha palabra
no cen por cen dos casos; b) esixir un gasto mnimo de tildes, e e)
seren doadamente memorizables . Con estes tres requisitos inevitable que as presentes se parezan mais s do casteln cs do portugus.
(2) A presencia ou ausencia desta vrgula serve pra marca-la posicin do acento na palabra. En portugus e en cataln e noutras
linguas nas que se usan acentos grficos,utilzanse tamn outros tipos de vrgula ( , ' ) pra marca-lo timbre de e, o, de paso que se
marca que son tnicos. Segn isto en galego poderase pensar tamn
en diferencia-lo e de revs (aberto) do de burgues (pechado). Como
as palabras que teen que levar acento grfico son as menos
(as regras de acentuacin na nosa, como naquelas linguas, estn pensadas en funcin de que o aforro de acentos sexa mximo), as verbas
que teen e, o susceptibles de levar acento grfico son sobre o S por
cen; queremos decir que nin en cataln, nin en portugus nin en galego est previsto que leven acento palabras como cedo, sete, lobo,
home, e as o 95 por cen das que teen e, o tnicos.
Por outra parte, ben sabido o feito de que en galego, anda sendo xeral a existencia de dous e e dous o, pode ocurrir que, na mesma palabra, a un o aberto no galego occidental corresponda un o p~
chado no galego oriental o u viceversa; e o mesmo co e. Isto tena
como consecuencia que unha palabra sera susceptible de levar dous
tipos de acento segn a procedencia do que a usase: crtalo, pra un
galego oriental, con o pechado, e crtalo, pra un galego occidental,
con o aberto. Estas das razns (o escaso rendemento do acento
como distintivo do timbre, e a falta,polo de agora, dunha pronuncia
oficial) fan desaconsellable o uso doutros acentos cs que non sexan
pra marca-la slaba tnica.

bomb(n, pantaln, algn; irmns, almacns, calcetns, pantalns, algns.

En consecuencia, non se acentan: as monosl1abas:
bon, can, din, [un, tres, fe, xa, etc. As acabadas en ditongo
decrecen te: cantei, cantou, fuxiu, animais, coro neis, etc. As
acabadas en consoante distinta de -n, -s: animal, amor, etc .

2. 2 Palabras graves.- Levan acento grfico as

acabadas en consoante distinta de -n, -s, e as acabadas en ditongo decrecente (seguido ou non de-n,
-s): Csar, Flix, lbum, ftbol, ambeis.
En contra das normas anteriores, i, u tnicos
acentanse cando forman parte dunha secuencia
de vocais e fan slaba en por si: hab(a, mofa, tra(as,
Luz'sa, la, mido, ra(z, Co(mbra, ainda, sair, ca(da.
En consecuencia: sbese que i, u sin. acento nos contextos mencionados, forman slaba coa vocal seguinte ou
coa anterior segn sexa o ditongo crecente ou decrecente:
moia, traia, puiden, labia, leria, Maiz, Fraiz, Fouz.

2. 3.Palabras esdrxulas (3).- Acentanse todas:

cntico, bbedo, insipido, inhspito , pstula.
2. 4.Casos especiais
2. 4. l. Os verbos con pronomes enclticos ou
(3) Exista tamn en galego a posib.ilidade de considerar esdrxulas a efectos ortogrficos palabras como Galicia, leria, recua,
Antonio, xuicios, ere. Sopesouse tamn esta posibilidade. Desde un
punto de vista da economa dos acentos non ofrece ventaxas porque, se ben permite aforra-los acentos en habia, habias, etc., esixe
gastalos nas palabras mencionadas: Galcia, lria, etc. Tacticamente ,
acentuar Galcia achegaranos ortografa portuguesa, o cal, sentimentalmente unha aspiracin de todos. Na prctica, adopta-las
regras da acentuacin portuguesa a redundar no aumento das complicacins pedagxicas do ensino do galego. Cmpre ademais lembra-lo que decirnos na nota (1).

11

10

os verbos e pronomes coa segunda forma do artigo soldada (ver 8) cntanse coma se foran unha palabra nica. Desta maneira haber que acentuar:
sbese, sbeseche, comraa, trouxmolo, comralo,
vnde-lo cabalo; pro non vende-lo cabalo, comeraa,
come rala.
2. 4. 2. Por veces hai palabras que na pronuncia
se distinguen por teren a vocal tnica con timbre
distinto (oso 1 so), ou por unha palabra ser tnica e a outra tona ( d 1 da), e que na escrita se representen coas mesmas letras. Normalmente o significado destas palabras resulta manifesto porque a
que significa A non pode aparecer nos contextos da
que significa B, como o caso de (el) cose (con o
aberto) frente a cose (ti) (con o pechado), e o de
moitos outros presentes e imperativos de verbos
da segunda. Cando o contexto non explcito hai
que marcar cun acento unha das das palabras homgrafas; por va de regra, a que tea vocal aberta o u a que sexa tnica ( 4):
vn (pres. de vir)
ven (pres. de ver;
imperativo de vir)
oso (animal)
so (do esquelete)
fra (adv.)
[ora (plusc. de ser, ir)
pla (rama)
pala (galia; por + a)
p (ex tremidade)
pe (letra)
n (dun fo ou da madeira) no (en+ o)
vs (pres. de vir)
ves (pres. de ver)
(4) Frente casteln, o el ga lego non leva acento; tampouco leva
acento en galego o reflexivo si (n on sabe que facer de si) nin o afirmativo si ( Vs ? Si) .

das (de+ as)

da (de+ a)
e (conxuncin)
te (letra)
nos (en+ os
me tono)
vs (vosoutros)
vos (pronome tono)
s (nada ou ningun mais) so (debaixo de)
d (dor)
do (de +o)
pr (poer)
por (preposicin)
o (artigo)
(a+ o)
c (ca +o)
co (con +o)
c (ca+ a)
ca (con+ a)
cmpre ( mester)
compre (merque)
Vs , d , ds, e pr gardan acento en caso _de
levar un artigo o u un pronome encltico: Velo
ver?; Dllo; o.
2. 4. 3. Hai veces que unha palabra cambia de
funcin gramatical sin mudar nada ou case nada a
sa significacin, como o caso dos demostrativos: este libro, frente a levo este. Via sen do costume acentuar estes pronomes cando facan de
sustantivos. Tales acentos son superfluos, polo tanto aconsellable prescindir deles. O mesmo acontece con mais (adverbio e conxuncin) e un (artigo e numeral).
Un caso especial o constitudo polas palabras
que, cal, quen, canto, cando, como, ande, quepoden ser relativas ou interrogativas. Era costume
acentualas en caso de que foran interrogativas. Tal
acentuacin sempre superflua nas interrogativas
directas, porque a fan redundante os signos de inteds (pres. de dar)
d (pres . impera t. de dar)
(pres. de ser)
t (infusin)
ns (pl. de n; nosoutros)

13

12

rrogacin : Quen es?, Como te chamas?, Canto

!le debo? Tamn superflua na maiora das interrogativas indirectas: pregntalle como se chama;
non sei que lle puido pasar. S e mester, polo tanto, acentuar aqueles casos en que poida haber anfiboloxa: xa sabes qu hai frente a xa sabes que hai.
2. 4. 4. Os adverbios en -mente formados sobre adxectivos que esixiran acento grfico (comn
hbil, cmodo) gardaban tamn o acento no deri~
vado (comnmente, hbilmente, cmodamente).
Tamn son intiles estes acentos e podemos prescindir deles.
3 . A direse. - sase coa letra u nas secuencias
g_e, gi, nas que o u non mudo : ling(stica. Tamen se usa sobre o i na primeira e segunda persoas
dos imperfectos dos verbos en -aer ( caiamos, carades), -oer, (moi"amos, moiades), -ar (sai'amos, saiades) e -olr ( oi'amos, oiades). Desta mane ira destcase _q ~e o i silbico, anda que tono , e permtese d1stmguir estas formas das do presente de subxuntivo onde o i semiconsoante: moiamos, moiad es.
4. O guin.- Aparte da sa funcin normal
a de partir palabras en final de lnea, sase o gui~
pra solda-lo artigo -lo, -la, -los, -las verbo ou
pronome precedente (ver 8): limpa-lo centeo, cme-las papas, sachabmo -lo millo , truxenvo-lo
libro , dille-los bos d (as ( 1).
(l) Pra notar grafica men te as secuencias de verbo ou prono-

+ segunda forma do artigo (c omer + o + caldo; commoslles +o +caldo) pod e esco ll erse entre tres posibilidades: com lo
caldo, come/o caldo e come-lo caldo. No n hai razns de peso que decidan a favor dunha o u do utr a esco ll a. De todas maneiras, en com
me

Por, tras, mais, todos, todas, ambos, ambas, entrambos, entrambas, tamn esixen a segunda forma do artigo, pro non mester usar guin porque nestes mesmos
contextos non aparecen os pronomes -lo, -la etc. Exemp1o: O teu e mailo meu, Tdolos dz'as.

Nas palabras compostas a presencia ou ausencia

do guin depende da solidaridade dos elementos
que as compoan. Se a palabra se sente xa coma un
todo (feito que se traduce fonicamente nun acento
principal nico), o guin non mester: galegoportugus; en caso de estaren pouco soldados os elementos que compoen a palabra , entn dbese de .
usar guin (e mesmo acentuar graficamente cada
unha das palabras, se que usadas coma entidades
separadas tiveran que levar acento): galego-luso-brasileiro, demcrata-cristin.
5. Acomodacin de palabras e suftxos cultos.Pra tratar de dar unhas normas orientadoras dentro
deste material, tan amplo e variado, cmpre ter en
canta que existen, desde o punto de vista fontico,
lo caldo queda moi desfigurado o infinitivo e en camelo caldo resulta moita intimidad e entre un verbo e un artigo que pertence
palabra seguinte . Por esta razn, e porque visualmente mais lexible, preferiuse a terceira solucin. Evidentemente, o problema do
guin neste uso posterior problema do artigo -lo, -la . Ver 8 .
A efectos tipogrficos , cando se parte rengln entre o verbo (ou
o pronome) e o artigo, o guin que parte a palabra non exime do
guin que separa o artigo, que figurar encabezando a segunda lnea.
Exemplo: Onte a nai berroulle picara porque non quixo come-lo caldo.
A propsito do guin tamn se pensou na posibilidade de usalo
pra marca-la enclise dos pronomes: sbe-se, d-mo, etc. A tendencia
do galego enclise de pronomes (que fara posibles grafas chocantes coma trouxmos-che-lle-lo) e o feito de que en contextos moi escasos revistira este guin valor diacrtico, aconsellou prescindir do
seu uso.

14

tres tipos de voces: populares, cultas e semicultas.

As primeiras son as que entraron nos comenzos
histricos da lingua e sufriron unha serie de transformacins fonticas, que as fan hoxe case irrecoecibles lado do timo de que proceden (e u niculu coello, clave chave , etc.)
As palabras cultas manteen a sa forma orixinaria, s cun mnimo de cambios pra adaptalas
estrutura do idioma que as recibe (e x pe r i ent ia
experiencia, e 1 a v e clave, i n e o g n it u incgnito).
As palabras semicultas experimentaron certas
variacins debidas sa introducin antiga na fala, pro non tantas como as sufridas polas voces pocravo, do e t ore doutor).
pulares (e 1 a v u
A diferencia entre os tres tipos vese mais claramente se tomamos como exemplo un timo que
tivera derivacins en cada un dos tres: plenu ten
un derivado popular cheo; un semiculto, prea(mar);
e un culto, pleno.
hora de dar unha normativa, as formas que
presentan algn problema son as cultas e semicultas. Nas primeiras, a configuracin fontica depende da estrutura do idioma que as suministra e das
adaptacins fetas pala lingua receptora; nas segundas, a forma est ben definida e fixada pola historia. A separacin entre unhas e o u tras fundamental.
5.1. Grupos consonnticos.
5. l. l. Grupos en que as das consoantes non
forman parte da me<;ma slaba, porque a primeira

15

vai coa vocal precedente e a segunda coa vocal seguinte ( 1).

-ct-, -ce-: mantense as das consoantes sempre
que a vocal precedente sexa a, e, o; polo contrario ,
cando esta i ou u, prdese o primeiro elemento
do grupo (2): abstracto, actor, contacto, carcter,
(1) O tratamento ortogrfico dado ata agora a estes grupos foi
diverso. Vexmo-las distintas solucins posibles e unha breve crtica
das mesmas:
a) Dse s veces na fala a vocalizacin en u da primeira consoante, en especial se velar: reutor, confeucin, conceuto , ouservar; na
Iingua escrita dse con frecuencia a vocalizacin da mesma consoante en i (titica, esaito , tinica, aicin, etc.), pro esta solucin non ten
apoio na fala. Ningunha destas prcticas pode tomarse como norma: a primeira por non ser xeral e a segunda por non ser real. Ademais non unha solucin tpica galega, senn vulgarismo comn tamn s demais Iinguas e falas hispnicas. As nicas vocalizacins plenamente vlidas son as das voces semicultas (doutor, receita .. );
tamn as dalgunhas voces cultas moi popularizadas (o preceuto ).
b) A simplificacin destes grupos suprimindo a primeira consoante tampouco absolutamente xeral, pois por exemplo non abarca
necesariamente s falantes cultos ; nin se trata dunha solucin caracterstica do galego, senn hispnica. Con todo, unha tendencia importante na lingua que convn non esquencer.
e) Como a totalidade das palabras que presentan es tes grupos son
voces cultas, comns a tdalas linguas da civilizacin occidental, o
galego debe pregarse prctica comn a todas elas: mantelos grupos
cultos conforme eran na lingua donante. Se o portugus e casteln
din dialecto, o cat. e fr. dialecte, o alemn Dialekt, o ing. dialect,
etc., o galego non ten por que seguir un camio aparte.

(2) Parece preferbel mante-las das consoantes do grupo na escrita e facer distincin entre a, e, o e i, u polas razns seguintes:
a) Cando a consoante implosiva segue s vocais e, o, aparte de
que a sa pronuncia pode ouvirse en falantes cultos, o e axuda tamn a indicar cal o timbre destas vocais, aberto, de regra, nas voces cultas. Por exemplo, colecta coa supresin do e dara coleta,
confundndose as na escrita das palabras diferenciadas na fala,
cando menos pola distinta cualidade do e. A representacin colecta
independentemente de que o e se pronuncie ou non, indica que o e
aberto.

17

16

exacto, lactante, pacto, reactivo, afectar, conxectura, detectar, arquitecto, adxectivo, traxecto, proxecto, inspector, octano, octaedro; redaccin, reaccin, confeccin, inspeccin, coccin; en cambio,
ditar, vz'tima, conflito, conduta, destrutor, estrutura, flutuar, sedutor, tradutor, etc; aflicin, dicionario, construcin, traducin, etc.
Non obstante, algunhas voces moi cultas manteen o grupo ntegramente, anque vaia precedido de
i ou u: pictos, pictrico, ictioloxz'a, ductibilidade,
luctz'fero ... ; ficcin, conviccin, diccin, miccin
e algunha outra.
A conservacin do grupo normativa prs voces
cultas, pro hai algns semicultismos que presentan
vocalizado o primeiro elemento do grupo: doutor,
doutrina, doutoramento, suxeito ... e poucas mais;
os casos particulares poden atoparse nun dicionario portugus, por corresponder estas vocalizacins
a unha etapa lingstica comn.
b) No caso de a precedente, a necesidad e de conserva-la consoante implosiva provn da frecuencia de uso desta vocal e, en consec~encia, ,motivada pala confusin de pares lxicos a que a sa supreswn d~na, lu~~r: pact?/pato; lactar/latar; cacto/cato/capto/ (cauto).
A ra~on e valida tamen pra e, o. Co n estas duas vocais (que poden
ter trmbre aberto ou pechado ) a supresin da consoante implosiva
ou a sa vo calizacin poda provocar confusions entre varios membros de series co mo a seg uinte : cacto , capto, coto, cto, cauto, coito; todo s eles co n sentido diferente.
. e) Polo contrario, cand o preced e i ou u consoante implosiva,
rungunha das raz ns apunta das (indicacin de abertura da vocal ou
co nfusin grfica de voces) se opn sa eliminacin en vocbulos
bastante divu lgados , nos que a tendencia simplificacin feto verdadeiro (ditar, destruc in . estrutural). Aconsellamos nestes casos a
eliminacin da primeira co nsoa nte dos grupos -ct- e -ce-, mais non,
polo mom ento , en voces mo i cultas como pictos, pictrico, miccin
luctzfero, d ctil, etc. C mpre sinalar aqu que a lingua portuguesa
comparte aproximadam ente estes criterios.

Hai ademais unhas cantas voces cultas moi popularizadas en que admisible a forma coa vocalizacin da primeira consoante, e a que mantn o grupo. Anda que non sempre doado de dilucidar, o
cultismo popularizado ten un significado mais restrinxido c cultismo orixinario: pauto /pacto, defeuto/defecto, aspeuto/aspecto.
-es- : mantense sempre coa grafa x (3): claxon,
(3) Este grupo vase tradicionalmente simplificando en galego
en s, pro, palas razns que expoemos a continuacin viuse a necesidade de represen talo por medio da letra x; o feto 'non tera importancia se non fora porque esta letra ten ademais o valor tradicional de representar a un fonema pala tal fricativo xordo (como en freixo ou caixa). A pesar dos inconvenientes, aconsllase a representacin de -es- por medio de x palas razns seguintes:
a) Pala necesidade de coherencia cos grupos que manteen o e
ou outra consoante implosiva: Se escribimos abstracto actor inspeccin, etc., forzoso escribir tamn exacto, exame, s:xo, etd. (cf.
nota 1 px 15 ).
b) Porque a necesidade desta coherencia de que faJamos encntrase mesmo no seo de diversas familias lxicas, como por exemplo:
galaxia-galctico, trax-torcico, conexo-conectar, reflexin-reflector, profilaxia-profilctico ... Por outra parte nunha mesma palabra
pode haber mais dun grupo culto, e parece que se simplificasmo-lo
-es- deberamos simplificar tamn o outro: ou sexa, de non escribir
excepto, extracto, expugnar... , habera que decidirse por esceto, estrato, espunar e non por escepto, estracto. espugnar, con tratamento
contraditorio.
e) Porque -es- a pronuncia real do grupo, canto menos en voces
como txico, sz'lex , sex o , exilio, claxon, nexo, ex-gobernador...
d) Finalmente , anda que a introducin do x co doble valor de es
pode crear problemas de lectura nalgns casos, o nmero destes
e reducido porque as mais das veces que aparece co primeiro valor
en posicin anteconsonntica (exceder, excelencia, exclamar, excn
trico, expansin, textual, textil ... ), e aqu a pronuncia non se d
en ga.lego. Tamn fr ecuente en palabras formadas cos prefixos grecolatmos ex, exo-, ex tra-, hexa-, taxi-, xeno-, xilo-, ben caracterizados formal e semanticamente . Noutros casos, quizais a introducin
de x co novo valor de <:S leve s falantes menos cultos a pronuncia-

:s

18

exacto, exilio , elixir, ex-gobernador, extracto, expugnar, exame ... ; unicamente se representar -escomo s cando na mesma palabra apareza ademais
esta mesma letra co seu valor tradicional : esixir,
esaxerar ... (non entran dentro desta restricin os
prefixos de tipo ex-: extranxeiro ).
-en- : mantense en tdolos casos: tcnica, acn,
p(cnico.
gn-, -gn-, -gm-: mantense en tdolos casos:
gnose, gnosticismo, gnomo, fragmento, pragmtica,
magnesio, magnitude, magnzfico, diagnstico, incgnito, dogma, cognoscitivo, prognosticar, significado, estigma, (gneo, indigno, pigmento, pigmeu,
resignar, ignorar, impugnar, expugnar, repugnar ...
-pt-, -pe-, -ps-, -pn-: a norma xeral mantelos todos, polo menos en posicin medial: aptitude,
adaptar, captar, cpsula, rapto, rapsodia, acepcin,
catalepsia, catalptico, estreptomicina, interceptar,
hepta-, recepcin, adoptar, capto, optar, ptimo,
cripta, eclipse, elipse, eucalipto, hipnose, corrupcin, corrupto, erupcin, interrupcin, nupcias,
nupcial.. ..
Con todo , recomndase a simplificacin do grupo en vocbulos moi frecuentes ou xa antigos no
lo como s, pro isto non ser a grave, xa que constituira unha extensin do noso fonetismo trad icional.
Convir facer, non obstante, a reducin dex (=ks) en sen voces
nas que poida ap arece-la mesma letra con dous valores diferentes;
non ex ix ir, exaxerar, senn esixir, esaxerar. De calquera maneira,
tanto esta medida caseira coma o perigo de confusin, de mostrarse
como tal , poder ase evitar nunha futura e desexable ortografa na
que o son palatal (o do x trad icional) se vira representado por i ou
g +e, i, conforme etirnoloxa e s ramas portuguesa e brasileira do
no so grupo lingstico. O que no n resulta lxico a mera simplificacin deste grupo culto por unh a cuestin ortogrfica.

19

idioma: setembro , suscrzcwn, ditongo, inscricin,

setentrional, descricin, descritivo , proscrito, proscricin, transcricin, etc . Hai ademais algns semicultismos en que o primeiro elemento do grupo
aparece vocalizado: receita, receitar; e o u tras
formas cultas popularizadas en que posible admitir un doblete, mesmo con matices semnticos
diferenciadores: preceuto /precepto .
Inclumos aqu estes grupos en posicin inicial,
pn-, ps-, pt- por tratarse do mesmo problema anque as das consoantes formen parte da mesma slaba; nestes casos a conservacin de mbolos dous
elementos ou a eliminacin do primeiro queda
eleccin de cada un : ( p)seudo-, ( p)sico-, ( p)tero-,
(p)tolomaico, (p)neuma-.
-bt-, -be-, -bd-, -bs-, -bx-, -bn-, -bl-, -bv-: mantense sempre as das consoantes: abdicar, abdominal, absorber, absoluto, abstencin , abstinencia,
abnegar, obcecar, obsequiar, obxecto, obstinado,
observar, obstculo, obtuso, obstruir, subcom.ciente, subdirector, sublingual, subseccin, subsidio,
substancia, subverter, subtil...
S no caso de obxecto se admite a vocalizacin
do b: ouxeto .
-nm-, -nn-, -mn-: mantense as das consoantes:
inmigracin, omnipotente, ximnospermas, amnesia,
inmortal, enmendar, enmudecer, innovar, ennegrecer. (4).
(4) Todos estes grupos aparecen en palabras cultas, p"racticamente iguais en tdalas linguas romnicas e non romnicas, polo q ue ,
salvando as restricins feitas en casos concretos , parece que a nica solucin aconsellab le a de mante las das consoantes . Por o u-

20

5. l. 2. Grupos consonnticos formados por

unha oclusiva e unha lquida, de maneira que as
das consoantes forman parte da mesma slaba.
pl-, -pl-, bl-, -bl-, fl-, -fl-, el-, -el-, gl-, -gl-: mantnse o -1- nas voces cultas: pluma, plumaxe, clave,
flan, plu vimetro, aclarar, clarificar, explicar.
As p'llabras semicultas trocaron o l en r: praza,
praga, praia, prata, prato , pracer, prazo, preamar,
preito (de "pleitesa"), empregar, pregar, branco,
brando, brandir, brasn, abrigar, nobre, dobrar,
endiabrado, fraco, frouxo, frauta, frecha, !rete,
frota, freque, cravo, crabuar, escravo, regra, arregrar, igrexa... cos seus derivados. Son poucas palabras mais das citadas; tdolos casos concretos
pdense atopar nun dicionario portugus, entre
outras razns por proviren dunha poca en que o
sistema lingstico galegoportugus se mantia uno
e indiviso.
Nalg.p caso son posibles mbalas das solucins:
dobre, doble, dobrez, doblez.
5. 2. Sufixos -ancia, -enca, -cio, -cia.
Nas voces mais cultas o sufixo coincide en galego , casteln e portugus: constancia, tolerancia,
clemencia, referencia, malicia, pericia, beneficio, silencio, etc.
Noutras palabras xa se apartan o casteln e o
portugus , e o galego ocupa unha situacin intermedia. Neste caso parece aconsellable defender
tra parte, e xa vimos algo na nota 2-b, a simplificacin ou vocalizacin sistemtica acarrear a un co nsiderable empobrecemento da !ingua, por confund rense palab ras diferenciadas: pigmento/ pimento,
estigma / estima, dogma / doma ...

21

e potencia-lo emprego das voces comns tradicin galegoportuguesa, anda vivas hoxe entre ns
ou facilmente aclimatables: crenza, descrenza,
do enza ( lado de dolencia, variante culta), pertenza (a carn de pertinencia, mais con esfera semntica diferente), cobiza, avareza, andazo, cansazo ...
Nos demais casos aconsellamos acolle-la frma con
-i- anda que sexa igual casteln: militancia
(port. militanqa), Francia (port. Franr;a) , diferencia sentencia (frente a diferenr;a, sentenr;a),
xu;ticia e derivados (frente a port. justir;a) , espacio,
xuicio, prexuicio, precio, desprecio, servicio .. (S)
5. 3. Sufixo -iente, -iencia. ( 6)'
Mantense sin alteracin o sufixo: audiencia,
(5) Dentro deste apartado entra o debatido nome da nosa terra:
hoxe Galicia, en galego antigo Caliza ( cast. antigo Gallizia, Galizia,
Galicia, port. mod. Caliza). Ante o dilema Galicia/Galiza coidamos
.
que se debe aceptar sin reservas Ca licia porque:
a) Galicia en cast. un galeguismo, polo menos parcial; o esperado sera Gallicia (xa que non *Galleza).
b) Anda que Galicia recuperara a terminacin -cia con axuda do
casteln hai que ter en conta que -cia tamn unha terminacin popular propia do Leste do pas (cf. Pacio); por outra parte, na recuperacin dese conflictivo -i puido influ-la terminacin -ia propia de
moitos nomes xeogrficos: Rusia, Italia, Grecia, Polonia, India,
e) A terminacin -ci.a supn un tratamento semiculto (que puid~
existir sempre e con mais razn na zona oriental, sin trascender a
literatura) . Tamn supn un tratamento semiculto -mesmo onde se
di Caliza- o primeiro i-, dado que as nicas formas documentadas
en latn do nome da nosa tena son Gallaecia e Gallici.a, dos cales habera que esperar *Galeza ou *Galza, por va popular.
d) Galicia a nica denominacin natural que ten hoxe a nosa
terra en boca de galegos.
(6) As palabras cultas deste tipo proceden de ~oc,e~ latinas que xa
nesta lingua tian o ditongo ie-, polo que non e vahdo establece-la
correspondencia cast. -ie f gal. e (piedra / pedra, cielo / c;eoj, porque a orixe distinta da que deu lugar a esa correspondencia.

23

22

obediencia, ciencia, paciencia, deficiencia, proveniencia, conciencia, suficiencia, frecuencia, experiencia, ambiente, obediente, conveniente etc.
Unicamente parece aceptable reduci-lo ditongo
en comenencia (xunto a conveniencia), pro cun
matiz semntico determinado que a diferencia da
voz culta.
5. 4. Sufixo -cin, -sin.
Aconsllase manter estes sufixos nas voces cultas: nacin, confesin, confusin, construcin .. ,
pro non se rexeita totalmente a tentativa iniciada
a comenzos de sculo por certos escritores de retroceder pasado e restaura-las formas e~ -zn,
-sn nas voces cultas (7).
rexeitada, en consecuencia, a antietimolxica reducin do ditongo, do xeito de pacencia, concencia, etc., por ser tendencia vulgar, docull?entada tamn no u tras partes, e non absolutamente xeral entre nos.
Convn sinalar aqu, anque non se trate propiamente deste sufixo, que parecidas reducins non poden ser levadas a cabo en ningn caso: as, escribiremos encuesta (ou enquisa), pro nunca encosta, porque o ditongo non romance, exista xa en latn.
(7) Este sufixo ten en casteln unha variante popular .zn e
unha culta, -cin. En galegoportugus presntase coas for~as -z'on
e -om, que anda son hox e as do portugus (cast. razn, port.
razao; cast. racin , port. rar;o) ; non sabmo-la vixencia que tiveron
estas formas ~a nosa lingua nos sculos da decadencia, e os exemplos
que se aprecian en textos ata finais do XIX quizais non sexan un
fi.el .reflexo da faJa de entn. En todo caso o casteln e o portugus
d1stmguen entre o sufixo culto e o popular; o galego, perde-los sonidos sonoros e igualalos s xordos, imposibilita a distincin que fai
hoxe o portugus.
. A ent.rada e t;iunfo <la forma-cin, -sin parece que hai que atribuullos o castelan, sen que deixe de parecer extraa a eliminacin
to~al das formas tradicionais. Hoxe son estas practicamente universaJs nas voces cultas, polo que nos parece que debe ser esta a norma
normativizar en -zn daralle un aire demasiado artificial !in~

5. 5. Sufixo -se (8)

a solucin adoptada en galego prs voces cultas procedentes de nomes gregos en -sis. Coidamos
que debe xeneralizarse -se, e que o xnero gramatical destes substantivos debe se-lo femenino: a anlise, a crise, a hipnose ...
5. 6. Terminacins -ite e -te
a solucin dada s voces procedentes de nomes
gregos co sufixo -itis ou coa terminacin -tis: colite, meninxite, glote, etc.
5. 7. Sufixo -be!, -ble (9)
Prs palabras cultas que se forman co sufixo latino -b i 1 i s (cast. -ble, port. -ve!) son posibles das
solucins:
amable
sing . ambel
amables
pl. ambeis, ambeles
(8) A norma de rematar en -se estivo presente tamn en casteln
durante varios sculos: "eclipse" (1438), "frase" (1532), "fase"
(1708), "base" (1709), "elipse" (1732); xeral en portugus e en
francs, e tamn o que aparece en alemn sempre que a palabra en
cuestin se integra no sistema normal da lingua. Polo tanto hoxe
unha solucin internacional. D unha final de palabra natural en galego; ademais, o -is presenta a evidente irracionalidade de translitera-lo significante (-s) de nominativo singular. Pola mesma razn habera que decir nucleus, hiatus, etc.
O xnero gramatical de todos estes nomes debe se-lo femenino,
que o que teen en grego e nas linguas modernas citadas.
(9) A forma autenticamente galega era -vel, que ns escribiremos
con b pra sermos coherentes coa nosa oografa . A forma -ble ,
con todo, a nica existente no galego faJado hoxend a; o triunfo
desta solucin castel verase favorecido polo feito de seren todas
palabras cultas. Parece que a escolla entre as das debe facela a prctica e o tempo , pois que unha representa a nosa tradicin e a outra
a fala de hoxe .
gua. Pro con todo non se pode nin se debe rexeita-la tentativa de recupera-las formas perdidas pr lingua de hoxe, pro de acordo coa
tendencia demostrada historicamente por esta.

24

25

'f._ 6. Outros grupos e sufixos de solucin dubidosa.

6. l. Cua/ca, guajga
Existe en galego unha tendencia marcada a elimina-lo u nas secuencias que orixinariamente eran cua
e gua. O feito de que na fala de cada da circulen
palabras cultas, que manteen aqueles grupos,
entre palabras patrimoniais que prescindiron do -u(sen contar con que os resultados populares
tampouco non son uniformes en toda Galicia) d
como resultado que se usen dunha maneira anrquica cuajca e guajga. Na espera de que un dicionario de dudas nos resolva este problema propomo-las seguintes recomendacins provisionais:
Usase ca en palabras de moita circulacin e sabor
popular: cartas 'dieiro', cadril, caderno, caderna,
catro, cadrar 'coincidir', cal, cando, canto, case; e
nos derivados calidade, cantidade, casemente. Usase cua nos cultismos: cuarto '1 /4 parte, habitacin', cuadro, cuarzo. As palabras derivadas (aparte
das citadas: calidade, cantidade e casemente) prefiren vincularse coa forma primitiva culta e non coa
popular: cuadriltero, cuadriforme, cuadrangular,
cuadrpedo, cuadris(labo , cuadrar 'facer cuadrada
unha cousa', escuadra, cuantitativo, cuantificar,
cuantioso, cualificado, cualidade. Callar e calleiro
~

Non , en cambio, admisible a forma -bre, galeguizacin docastelanismo seguindo a prctica abusiva de convertir todo 1 precedido
de oclusiva en r (como se se tratara de semicultismos como branco,
cravo, etc.); non ten isto nada que ver con outras palabras que coin
cidentemente acaban igual, como nobre (en cast. noble).
Consecuentemente , lado de establecer, admisible recupera-la
vocal protnica en estabelecer, compostos e derivados.
Prs plurais, vid. 7. 1. 4.

tian orixinariamente coa, que anda se mantn en

coagular, cogulo , coagulacin etc. Coresma, co'iil corentena sepranse dos resultados anteriores por partiren a medias a distancia entre o a e
mailo u.
Tamn algunhas palabras que orixinariamente tian gua perderon o u definitivamente: gadaa, gaar, gardar, agardar. Outras palabras, anda sin seren cultismos, manteen o u: guante, guardia, guardin, guarida, guarnicin . lsto quere decir que os
compostos e derivados de gardar deben facerse sen
u: gardador, gardabarros, gardacostas, gardarr{os,
gardapolvo; mentres que os compostos e derivados
de guardia manteen o u: guardin, guardia civil,
guardia xurado, guardia maria, guardia nocturno,
etc.
6. 2. -n (cast. -n).
Non ofrecen problemas na forma masculina:
guardin, alemn, cataln, lacazn, loubn; guardins, alemns, etc. Orixinariamente estas palabras
non tian unha forma especfica pr femenino e
crearon unha en -ana: guardiana, alemana, catalana.
6. 3. -n (lat . -an u, cast. -ano).
O suf. latino -a n u resolveuse en galego en
-aoj-n/- (irmao /irmn/irm); o correspondente femenino -a na, resolveuse en -/-n ( irm/irmn).
Das mltiples combinacins que se dan na fala viva os escritores mostran unha tendencia clara polo
seguinte esquema:
(mia) irm
(meu) irmn
( mias) irms
( meus) irmns
Este tamn o esquema que propoemos. O cal

26

non quere decir que se condenen as outras formas, que en certo tipo de palabras (como as de carcter xentilicio) sern as nicas aceptables: meirao, mariao, limiao, lancarao.
En poca moderna rehabilitouse o sufixo -ano
por va culta, primeiro en palabras de carcter libresco (humano, republicano, anglicano) e despois
tamn en palabras de carcter popular (americano,
peruano, rosaliano, pondaliano). Naturalmente, cos
seus femeninos en -ana: humana, republicana,
rosaliana, etc.
Como en casteln non se fai diferencia neste caso entre as entradas antigas e as modernas (hermano o mesmo que humano), de aqu resulta unha
fonte de confusins no galego escrito moderno.
En tanto non aparece un dicionario de dudas recomndase acudir a un dicionario portugus e face-la equivalencia port. io = gal. -n ( cristio = cristin), port. -ano = gal. -ano (port. humano = gal.
humano).
Cando a terminacin -anu, -ana era tona en latn, pasou galego como -o , -a: orfo, orfa, soto 'sotano', Estebo, Cristobo, ourego, argo. Esta mesma
terminacin tamn se reintroduciu no galego por
va culta coa conservacin do-n- intervoclico : mitmano, melmano, rgano, etc. Este -n- consrvase tamn, naturalmente , nos derivados: organismo.
6. 4 -n (la t. -o n e).
As palabras formadas con este sufixo non revisten ningunha particularidade no masculino: ladrn,
ladrns. No feme nino , as que o admiten, oscilan

27

na fala viva entre a eliminacin do-n- (ladroa, mulleroa, leoa) e a sa conservacin (ladrona, mullerona, leona). Entrmbalas solucins poden ser usadas.
Na fala parece haber certa tendencia a considerar
-oa como mais despectivo. Pode botarse man na
escrita tamn desta distincin.
6. S. -io/-ino, ia/-ina (lat. -in u/-in a) ..
Os resultados populares son os que damos como
primeira alternativa: Manolio, Carmia, pequenio, fucio . Tamn popular (oriental) , anda
que literariamente de uso moi restrinxido , -z'n: fudn, touc(n.
Tardamente introducronse palabras cultas que
manteen inalterado o sufixo orixinario : Medicina,
penicilina, gasolina.
6. 6. -e ou -en?
Crime, cume, legume , lume, teitume, etc.(= casteln. -umbre) acaban indiscutiblemente en -e,
feito que ven xa desde o galego antigo. Home, virxe, Carme, orixe, ferruxe, chantaxe perderon o -n
entre o galego antigo e moderno. Palabras de carcter culto coma examen, dictamen, volumen, tenden tamn a prescindir do -n final, pouco frecuente
en sustantivos graves. Isto quere decir que os plurais son regulares: exames, dictames, volumes (1 ).

(1) Se mesm o en palabras que orixinariamente tian n acabou

desaparecendo a nasal (o u nasalidad e), con razn non aparece taln en
palabras coma liaxe, homenaxe, paisaxe, garaxe, e moitas outras
nas que est presente o sufixo galorrom. -age ou -atge, que nunca
tivo -n; con todo o portt~us acabo u asimilndoas s sufixos latino s
de tipo -gine (paragem igual que imagem) .

29

28

6. 7. -ar{a, -erz'a, -eirz'a.

A forma xenuinamente galega deste sufixo, que

se refera orixinariamente a nomes de cousas e que
indicaba o lugar onde estas se fabricaban ou se vendan ou as haba en abundancia, era -ar{a. As era
xa en latn , no galego medieval, no portugus, e
anda no galego actual en topnimos e nalgunha
palabra solta: Ferrarz'a, romarz'a. Tamn era as no
casteln medieval. A esta forma bero-romnica correspondalle a francesa -erie, que se difundiu a varios dominios romnicos como -er{a: italiano e casteln librerz'a, cataln !librera (anda que nesta ltima lingua o prstamo s repercutiu graficamente). Este sufixo sustituto atopou acomodo doado
en casteln, especialmente despois de que -eiro
paso u a -ero; desta maneira librerza interpretouse
coma formada sobre librero. A partir daqu, o bilingismo consciente dalgns falantes galegos
creo u a forma esprea *libreir{a (e semellantes),
como se *libreirza derivara de libreiro e non de libro. Ten do isto en conta comprndese que deba
descartarse a escolla *-eirza e que non quede senn
elexir entre a forma tradicional -arz'a ou a galorromnica -erza (sen dbida tomada a travs do casteln). A primeira conta a seu favor que mais lextima, a segunda que mais usada; ambos argumentos
danlle validez a calquera delas. Con todo coidamos
que mellor darlle preferencia primeira.
7. Morfoloxa nominal
7. l. Plurais dos sustantivos e adxectivos.- As
palabras patrimoniais forman o plural da seguinte
maneira :
7. l. l. As rematadas en vocal o u di tongo engaden un -s: xouba, xoubas; nena, nenas; caf,

cafs; ; bocoi, bocois; lei, leis. Seguen esta mesma regra voces anda non patrimoniais rematadas
en -i, -u tnicos: israel{, israeUs; tab, tabs.
7. l. 2. As rematadas en -r, -z ou -s engaden o
morfema -es: mar, mares; amor, amores; cruz, cruces; lpiz, lpices; deus, deuses; comps, compases.
Algunhas voces en -s son invariables: luns, mrcores.
7. l. 3. As rematadas en -n engaden un -s: can,
cans; pantaln, pantalns; irmn, irmns; vran,
vrans. (l)
7. l. 4 Os monoslabos rematados en -l engaden o morfema -es: fel, feles; fol, foles; me!, metes;
mil, miles; mol, moles; val, vales (2); cal (pronome), cales; tal, tales (3). E de igual modo forman o
plural sol, cal e sal, de usrense neste nmero. (4)
Nas verbas agudas de mais dunha slaba, o l do
(1) O galeg vivo ofrece tres solucins pra unha voz como can:
cas, cans, cais. A extensin xeogrfica do plural tipo cas meirande
c de cans, pro non tanto no que se refire nmero de falantes. A
escolla da solucin -ns dbese, entre outras, tradicin literaria (Rosala, Pondal, Cabanillas, Castelao, Amado Carballo, Manuel Antonio e outros).
(2) Fe/, fol, me/, mil, mol e val hoxe son monos!labos, pro nun
tempo foron bislabos, cun -1- procedente dun -ll- latino, que se sirnplificou pro que non se perdeu.
(3) Cal e tal, ( o mesmo cs verbas de 2) eran bislabos, pro cun
-1- latino, que se perdeu na etapa galegoportuguesa nas formas do
plural: quais, tais . Estas formas, que se manteen no portugus, non
se rexistraron no galego vivo.
(4) Os sustantivos sol, o cal, o sal son infrecuentes en plural e
non ternos datos deles nos sculas pasados. A formacin do seu plural en -is seguindo a regra xeral resulta chocante, polo que pensamos
que , de usrense neste nmero, debe decirse soles, cales, sales por
analoxa con m eles, vales, etc.

31

30

sing. sustitudo polo morfema -is: animal, animais;

papel, papeis; civil, civ{s; espaol, espaois; azul,
azuis (5). En palabras como civz's ou cadrz's o i do
singular contrae co i do morfema de plural. O galicismo control fai o plural controles.
Nas verbas graves, a formacin semellante
das agudas: pos{bel, pos{beis; probbel, probbeis;
tnel, tneis. Pro as palabras rematadas en-il tono
fan o pl. coma as en -el: til, teis; dif{cil, dif{ceis. (6) O masculino cnsul fai o plural cnsules.
Amais das citadas, son tamn admisibles as formas animales, dif{ciles, pos{beles... , moi xeneralizadas na fala. Estas formas son sospeitosas de castelanismo, pro tamn puideran se-lo resultado dunha recuperacin do la partir do singular, ou as das
cousas vez, o que explicara o enorme xito que

tiveron nos ltimos tempos, ata facer recuar s

outras formacins.
Se ben, como decimos, son admisibles tanto animais coma animales, coidamos que debe drselle
preferencia primeira por representa-la nosa tradicin.
7. 2. Formacin do femenino. - Os nicos casos especiais que figuraran neste apartado foron
tratados xa en 6. 2, 6. 3 e 6. 4.
7. 3. Comparativos e superlativos.- Comparativos sintticos son mellar, peor, maior (e mor) e
menor. O comparativo analtico mais grande pode
ser sustituido polo sinttico meirande.
O superlativo absoluto pode formarse co sufixo
-{sima: altz'simo, grand{simo.

8. O artigo
(5) Na formacin das voces rematadas en -/ hai dous morfemas

posibles: -s (anims) e -is (animais), que nalgures alterna con -es (animaes). Deses dous morfemas, o nico produtivo hoxenda -is, mentres que -s s aparece en certas palabras, tres o u catro todo o mais en
cada lugar, das acabadas en -al.
A escolla entre animais e anims a favor da primeira, fxose de
acordo cos seguintes puntos:
a) mbalas das son formas galegas, pro a prL'lleira mais produtiva. Tepse rexistrado formas como espaois, caracois, artificiais,
pro non espas, caracs, artificis.
b) a forma oriental (animais), mais arcaizante, non invalida unha
forma mais evolucionada (anims), pro si contrario.
e) no galego escrito dos ltimos tempos (literatura, octavillas,
notas de prensa, cartas de protesta .. ) acptase como plenamente recuperada esta forma tradicional do galego.
Ademais, este tipo de plural o das outras das ramas da familia
galego-portuguesa-brasileira.
(6) Voces como xil, difcil, dctil son tardas. No galego de h'}xe o seu plural en -iles: xiles, difciles, dctiles. Cabe tamn a solucin portuguesa -eis, e polo tanto xeis, difceis, dcteis.

Masculino
Femenino
a 1 la
Singular o 1lo
Plural
os 1 los
as 1 las
A carn de o, a, os, as hai unha segunda forma
do artigo (lo, la, los, las) (1) resultante dun proce(!) O feito de propor tamn como normativa a segunda forma do artigo (lo, la, los, las) non se debe, como moitos eren, desexo de facer unha transcripcin fontica na escrita habitual, senn a
que en galego hai das variantes combinatorias do artigo . o,u sexa,
que o artigo aparece cunha forma ou con outra segun?o a s~a posicin na frase e os sonidos vecios; alomorfos deste tipo hamos en
tdalas linguas e constiten un rasgo morfolxico sempre enrique,
cedor.
O fenmeno da asimilacin do artigo o mesmo que se da w pronome tono (podes collelo, queres leva/a?) e despois da preposicin
por, sen que ningun propoa separa-los dous elementos. Adoita decirse que son distintos o caso do pronome e mailo do artigo, porque
con verbo + pronome (come/o, agrdala) o pronome dep ende do

32

so histrico de asimilacin do -r, -s finais da palabra

precedente l- inicial do primitivo artigo; en posicin postvoclica este /- perdeuse, como en tantas
o u tras formas que tian en latn -L- intervoclico
(caelum ceo;filum fio).
Esta asimilacin ha representarse na escrita nos
casos seguintes:
a) Despois do infinitivo e formas verbais conxugadas que rematen en -r ou -s: vou vende-lo xato;
bbe-lo via ou non o bebes?; podes face-lo que
queiras; quermo-lo pan ben fresco; buscde-lo
sacho pequeno ?.
b) Despois de nos, vos e lles: tom uno-lo pelo;
duvo-la boneca cunha condicin; quitulle-las
ganas de rir.
e) Despois de ambos, entrambos, todos e os seus
femeninos: fixrono entrmbolos dous; mbalas
das; tdolos dz'as e tdalas noites.
d) Con por, tras e mais: vai polo carreiro do medio; estalle traZos montes de al; fomos eu e mailo
filio do seor Miguel.
Non se fai a asimilacin se despois da palabra
rematada en -r ou -s hai unha pausa.
Na fala poden darse moitos mais casos de asimiverbo, m entres que nas secuencias verbo + artigo + sustantivo (come-lo caldo, agrda-la nena) , o artigo depende do sustantivo; e que
por iso mellor escribir comer o caldo, agardar a nena. Ora, o argumento da dependencia inconsistente: tamn en perfrases verbais do tipo halas pagar, -las depende de pagar, e non por iso propn
naide escribir has as pagar.
Este rasgo asimilatorio tpicamente galego tamn coecido do
portugus do norte, onde abarca unha gran extensin. Calquera falante, excepto os dunha zona pequena, recoece como seuseses/ que
aparecen na escrita.
A tradicin galegoportuguesa , que ns continuamos, a da asimilacin .

33

milacin, mesmo co -s de plural; pro non seren

xerais a todo o galego e anda producrense esporadicamente nunha fala local ou dun mesmo individuo, non rentable levalos a unha normativa.
9. Pronomes ( 1 )
9. l. Persoais
TNICOS

ti (2)
el (3)
( elo) (4)
nosoutros, ns; vosoutros, vs (5)
comigo (6), connosco
con el, coel
TONOS

lle (sg.) / lles (pl.) (7)

llelo (lles +o), llelos (lles +os) cos seus femeninos.
(1) Refermonos s s conflitivos.

(2) A escolla entre tu e ti xa estaba feita no galego escrito, s

queremos lembrala aqu.
.
(3) Entre el e i/ escolleuse a prirneira porque a segunda francamente minoritaria e ningunha delas sospeitosa de castelanismo (vid.
demostrativos en 9. 3).
(4) A forma elo en si non castelanismo, pro si o uso que moitas
veces se fai dela. Cmpre non excederse usndoa, e ter en conta que
pode ser doadamente sustituida por un demostrativo neutro .
(5) Non se rexeita ningunha das das formas da primeira e segunda persoas de plural, pois que mesmo en grandes zonas conviven
as das e non son perfectamente intercambiables,.por existir moitas
veces unha diferencia de significado.
(6) A presencia aqu dalgunhas das formas con con dbese representacin das mesmas e a unha escolla fontica.
(7) Nas formas tonas tommo-lo sistema de zona oriental e
grande parte da central, por ser mais completo e claro . Hai que di stingu-lo pronome de terceira persoa tono en singular e plural. Prs
formas /lelo, /lela, vid. 8.

34

35

9. 2. Posesivos

mi madre, mi padre (8)

de meu (9)
cadanseu ( 10)
9. 3. Demostrativos (11)
este
es tes
esta
estas
isto (esto)
9. 4. Relativos e interrogativos.- Non existe en
galego o relativo cuio. De existir algunha forma esa
(8) Na lingua hai un posesivo de respeto, usado normalmente en
vocativo ou referndose s xa mortos, que acompaa a madre, pa
dre e ocasionalmente a to. Este posesivo mi.
(9) Pra indicar unha propiedade exclusiva tmo-lo posesivo de
meu , de teu, de seu , de naso, de vaso, de seu.
(10) Entre as variantes existentes escolleuse (a)cadanseu por se-la
de maior extensin xeogrfica e a mais empregada.
(11) Trtase de escoller un sistema de demostrativos que exista
na faJa. Ademais de cruces entre sistemas, que teen rendemento
en poucos sitios, hai hoxe en Galicia tres sistemas:
a) este
esta esto
b) iste
esta esto
e) este
esta isto
Ningn dos tres sistemas sospeitoso de castelanismo. O sistema
a) o que ocupa a maior extensin no mbito de faJa galega; o sis
tema e) aparece en reas discontinuas moi poboadas. Escolleuse o
sistema este, esta, isto, con hipercaracterizacin da forma neutra,
causa nada extraa lingua, por ser diferencial do casteln e achega
lo galego portugus.
Pro non se rexeita esto, que ten na faJa de hoxe unha extensin
moito meirande ca isto.
As formas iste, ise, il e aquil teen unha zona moi concreta fra
da cal non se coecen. As formas ista, isa, aquila, ila non existen
mais ca nalgn punto illado, e mesmo al esporadicamente; dbense
a unha influencia analxica doutras formas con . no sistema de de
mostrativos do lugar ; deben rexeitarse totalmente.

sera cuxo, pro hoxe resulta chocante e forzado introducilo; tampouco vlido introduci-lo casteln
agalegado cuio. A lingua prescindiu da forma porque prescindiu da estrutura sintctica na que
necesaria. Pois que se trata dun relativo flexionado, pode ser sustitudo por un relativo con preposicin; nalgn caso, cumprir cambia-la estrutura
da frase. Tampouco galega a forma *quenes.
9. 5. Pronomes indefinidos.- Cando funciona
como adxectivo ca/quera mantn o -a final, segundo a prctica de toda Galicia. Usar calquer no sitio
de ca/quera un castelanismo claro aga en terras
vecias da raia de Portugal onde tamn pode ser tusismo.
10. Numerais.- CARDINAIS: un/unha; dous/das;
tres, catro, cinco, seis, sete, oito, nove, dez, once,
doce, trece, catorce, quince, dezaseis, dezasete,
dezaoito, dezanove, vinte, vinten / vinteunha,
vintedous / vintedas, trinta, trinta e un, corenta,
cincuenta, sesenta, setenta, oitenta, noventa, cen,
douscentos / duascentas, trescentos /-as; cincocentos / -as; seiscentos, -as; setecentos, -as; oitocentos,
-as; novecentos, -as; mil; unmilln.
ORDINAIS: primeiro, -a; segundo, -a; terceiro , -a;
cuarto, -a; quinto, -a; sexto, -a; stimo, -a; oitavo,
-a; noveno, -a; dcimo, -a; undcimo, -a /dcimo
primeiro, -a; duodcimo, -a / dcimo segundo, -a;
dcimo terceiro, -a; dcimo cuarto, -a; dcimo
quinto, -a; dcimo sexto, -a; dcimo stimo, -a; dcimo oitavo, -a; dcimo noveno, -a; vixsimo, -a;
vixsimo primeiro, -a; vixsimo segundo, -a; trixsimo pnmeiro, -a; cuadraxsimo, -a;quincuaxsimo,
-a; sesaxsimo, -a; septuaxsimo, -a; octoxsimo , -a;
nonaxsimo, -a; centsimo, -a; milsimo, -a; millonsimo, -a.

36

37

11. Verbo o)
11. l. Paradigmas regulares
/. Conxugacin

PRETRITO PERFECTO

JI Conxugacin

/JI Conxugacin

callo
calles
calle
callemos
colledes
callen

parto
partes
parte
partimos
partid es
parten

colla
collas
colla
colliamos
colliades
collan

parta
partas
parta
partiamos
partiades
partan

PRESENTE

ando
andas
anda
andamos
andades
andan
IMPERFECTO

andaba
andabas
andaba
andabamos (2)
andabades
andaban

(1) Pr elaboracin dos paradigmas dos verbos tvose en conta o

material recolleito recentemente pr A. L. G. (Atlas Lingstico Galego) cun cuestionario de trinta verbos, preguntados en 167 puntos
espallados por todo o mbito actual de faJa galega; ademais dos datos tirados de grabacins feitas na maior parte deses puntos.
Intentouse sempre recomendar formas vivas.
Un criterio seguido foi o da maior extensin xeogrfica, cando
haba varias formas autenticamente galegas. Outras veces a escolla
dunha forma minoritaria foi por mantemento da tradicin galegoportuguesa (sexa, ia). Cando aparecen dobletes, o u ben porque as
formas propostas teen unha extensin semellante (tedes/tendes;
vides/vindes), ou por manter formas mais etimolxicas, anque tean
menos extensin (teen /ten; or/ ouvir; poer / pr).
(2) Adopto use a forma grave por se-la mais etirnolxica. Nas formas andabamos, andaramos, andaramos, se atendemos s datos do
A. L. G., a extensin un pouco meirande a favor das formas graves,
pro no caso de andasemos a diferencia inclnase a favor da forma esdrxula; hai que ter en conta o pouco emprego que se fai da mesma,
sustituda moi a miudo pola forma en -ra . Pro, por se-la etimolxi-

andei (3)
andache(s) (4)
ando u
andamos
andas tes (7)
andaron

colln
colliche(s)
colleu
callemos
collestes
colleron

(5)

partn
partiche( s)
partiu (6)
partimos
partistes
partiron

ca, estar viva anda en galego e por mante-la unidade coas outras
tres, aconsllase como normativa a forma grave, caracterstica diferenciadora do galego frente s linguas vecias.
(3) O tema de perfecto and- (andei, andara, andase, andar)
o etimolxico. As formas andei son as do galegoportugus e as normativas do portugus actual. No galego hoxe atpanse extendidas de
forma discontinua por todo o mbito da faJa, especialmente na
xente de mais edad e, anq ue nalgures tamn a forma normal da
xente nova.
Rexitase anduven, andiven, analxicas de estuven, estiven, e,
ademais, probables castelanismos. Andei rexistrase desde as orixes
do idioma.
(4) A forma ti andaste(s) minoritaria lado de ti andache(s).
Adoptouse a alternancia -che / -ches na 2a persoa do perfecto por
rexistrrense mbalas das en moitos lugares , anque tamn hai sitios onde s se emprega -che o u -ches.
(5) Na faJa viva hay as formas colliche(s), colleche(s), colliste(s),
colleste(s). Adoptouse a forma en -che(s) polo mesmo que se dixo
no punto (3); e a escolla entre collich e(s) e colleche(s) a favor da
primeira debeuse a que a de vocal temtica i mais etimolxica e
ten unha extensin na faJa viva moito meirande c que presenta vocal temtica analxica e.
(6) Adcmais doutras formas minoritarias na 3a do singular de
partir rcxstranse en galego partiu e parteu. Propomos como normativa a primeira por ser mais etirnolxica e ter mais extensin xeogrfica que parteu.
(7) As formas con desinencia -stes (andastes, ca/lestes, partistes)
cocense practicamcnte en todo o mbito do galego. As formas
-chedes o u -stedes son minoritarias respecto daq uela.

38

39

,
PRETERITO PLUSCUAMPERFECTO

andar a
anda ras
andara
andaramos
andarades
andaran

(2)

FUTURO DE SUBXUNTIVO (8)

collera
colleras
collera
colleramos
collerades
colleran

partira
partiras
partira
partiramos
partirades
partiran

andar
andares
andar
andarmos
andardes
andaren

collerei
collers
coller
colleremos
coHeredes
collern

partirei
partirs
partir
partiremos
partiredes
partirn

IMPERATIVO

FUTURO

andarei
andars
andar
andaremos
andaredes
andarn

FUTURO HIPOTTICO

andara
andaras
andara
andariamos (2)
andariades (2)
andaran

collera
colleras
collera
colleriamos
colleriades
colleran

partira
partiras
partira
partiriamos
partiriades
partiran

colla
eolias
colla
callamos
colla des
collan

parta
partas
parta
partamos
partades
partan

collese
colleses
collese
collesemos
collesedes
collesen

partise
partises
partise
partisemos
partisedes
partisen

SUBXUNTIVO I

ande
andes
ande
andemos
andedes
anden

anda
andad e

coller
colleres
coller
collermos
collerdes
colleren

partir
partires
partir
partirmos
partirdes
partiren

calle
collede

parte
partid e

coller
calle res
coller
collermos
collerdes
colleren

partir
partires
partir
partirmos
partirdes
partiren

collendo

partindo

collido

partido

INFINITIVO

andar
andares
andar
andarmos
andardes
andar en
XERUNDIO

andando
PARTICIPIO

andado

11. 2.- Particularidades dalgns verbos regulares

SUBXUNTIVO II

andase
andases
anda se
andasemos
andasedes
anda sen

(2)

(8) O futuro de subxuntivo que incluimos nos paradigmas verbais debeu de ter anda rendemento na fala do sculo XIX , pois que
na obra de Rosala, Curros e Pondal hai exemplos dabond o . Mentres
no portugus de hoxe ten vitalidade, no galego est practicamente
morto. S se rexistra en refrns e sentencias.

41

40

11. 2. l. O verbo subir presenta alternancia u fo

no presente de indicativo.
subo
subimos
sobes
subides
sobe
soben
Conxganse como subir os verbos seguintes: acudir, bu/ir, cubrir e compostos, cumprir,' cuspir, durmir, engulir, fundir, fuxir, lucir, mu(n)xir, ruxir, sacudir, sufrir, sumir e compostos, tusir, ulir, xunguir
e xurdir.
11. 2. 2. O verbo servir presenta alternancia i/e
no presente de indicativo.
sirvo
servimos
serves
servid es
serve
serven
Conxganse como servir os verbos seguintes: ferir, mentir, seguir e compostos, e mais sentir.
Dos verbos mentir e sentir son tamn admisibles
as formas mintes, minte, minten; sintes, sinte, sinten.
11. 2. 3. Verbos en -u{r

Presente de indicativo: constro, -es, -e, -u{mos, -u{des, -en.

Presente de subxuntivo 1: constra, -as, -a,
-uamos, -uades, -an.
11. 2. 4. Na primeira persoa singular do presente de indicativo e en todo o subxuntivo 1 dos verbos en -cer debe rexeitarse totalmente o e por ser
castelanismo. As, agradezo, agradeza, conduzo,
conduza e non agradezco, agradezca , etc.

11. 2. 5 . Perfecto dos verbos en -ucir: de conducir, conducz'n, -iche(s), -iu, -irnos, -istes, -iron; e
non conduxen, conduxeches, etc.
11 . 2. 6. O futuro e futuro hipottico de valer,
sa(r son valerei, valer{a, sairei, saina e non valdrei,
valdr{a, saldrei, saldn'a.
11. 2. 7. Son verbos da 2a conxugacin e non
da 3a : combater, decorrer, derreter, escorrer, render, rexer e xemer. Os verbos escribir, recib ir e decir poden conxugarse tamn como verbos da segunda, escreber, receber, dicer.
11. 2. 8. Os sustantivos verbais creados sobre
verbos da 2a conx. frmanse con -emento e os que
se crean sobre verbos da 3a conx. con -imento : coecer, coecemento ; mover, movemento; rexurdir, rexurdimento; cumprir, cumprimento, etc.
11. 3. Paradigmas dos verbos irregulares

11. 3. l.
CAB E R
Pres. de ind .: 1 caibo , 2 cabes etc.
Perf.: 1 couben, 2 coubeche( s), 3 coubo , 4 coubemos, 5 coubestes, 6 couberon.
Plusc.: 1 coubera, 2 couberas etc .
Subxuntivo 1.: 1 caiba, 2 caibas etc .
Subxuntivo 11.: 1 coubese, 2 coubeses etc.
Fut. de subx .: 1 couber, 2 couberes etc .
11. 3. 2.

CAR

Pres. de ind : 1 caio, 2 caes, 3 cae, 4 ca{mos,

5 caz'des, 6 caen.

43

42

Imperf.:
ca(a, 2 caz'as, 3 ca(a, 4 cai'amos, (9)
5 caiades, 6 cazan.
Subxuntivo l.: 1 caia, 4 caiamos, etc.
11.3.3.
DECIR/DICER
Pres. de ind.: 1 digo, 2 dis, 3 dz:4 decimos/dicemas, 5 decides/dicedes, 6 din.
Imperf. : 1 decz'a, 2 decz'as etc.
Perf.: 1 dixen, 2 dixeche( s), 3 dixo, 4 dixemos,
5 dixestes, 6 dixeron.
Plusc.: 1 dixera, 2 dixeras etc.
Futuro.: 1 direi 2 dirs etc.
Fut. hipottico.: 1 dirz'a, 2 dir(as etc.
Subxuntivo l.: 1 diga, 2 digas etc.
Inf.: decir/dicer.
Xerundio. : decindo/dicendo.
Part.: dito.
11.3.4.
DOER
O paradigma deste verbo conxgase igual c de
moer.
11.3.5.
ESTAR
Pres. de ind.: 1 estou, 2 ests etc.
Imperf.: 1 estaba, 2 estaba etc.
Perf.: 1' estiven, 2 estiveche( s) etc.
Plusc.: 1 estivera, 2 estiveras etc.
Subxuntivo l. : 1 estea, 2 esteas etc.
Subxuntivo II.: 1 estivese, 2 estiveses etc.
(9) Cmpre direse C ) nos imperfectos de indicativo (saiamos,
caiizmos, moiizmos, formas graves) pra evita-la confusin coas correspondentes do presente de subxuntivo (saiam os, caiamos, moiamos.) (Vid . 3).

Fut. de subxuntivo.: 1 estiver1 2 estiveres etc.

Imperativo. : 2 est, 5 estad e.
Inf.: estar.
Xerundio.: estando.
Part.: estado.
11. 3. 6.

HABER

Pres. de ind.: 1 hei, 2 has, 3 ha, 4 habemos,

5 habedes, 6 han.
Imperf.: 1 habz'a, 2 habz'as etc.
Perf. : 1 houben 2 houbeche( s) etc.
P1usc. : 1 houbera 2 houberas etc.
Subxuntivo l.: 1 haxa, 2 haxas etc.
Subxuntivo II.: 1 houbese, 2 houbeses etc.
Fut. de subx.: 1 houber etc.
Xerundio. : habendo.
Part.: habido.
11 . 3. 7 .

IR

Pres . de ind.: 1 vou, 2 vas, 3 vai, 4 irnos, 5 ides,

6 van.
lmperf.: 1 (a, 2 (as etc.
Perf.: 1 fun, 2 fuche(s), ,3 foi, 4 fama s, 5 fost es,
6 foron.
Plusc.: 1 fora, 2 foras etc.
Subxuntivo l.: 1 vaia, 2 vaias etc.
Subxuntivo II.: 1 fose, 2 foses etc.
Fut. de subxuntivo.: 1 for, 2 fores, 3 for , 4 fo rmas, 5 fardes , 6 foren.
Imperativo.: 2 vai, 5 ide.
Xerundio.: indo.
Part.: ido.

44

45

11. 3. 8.

MOER

Pres. de ind.: 1 moio, 2 moes, 3 moe, 4 moemos

5 moedes, 6 moen.
'
Imperf.: 1 moa, 2 moas, 3 moa, 4 mofamos, 5 moiades, 6 moan.
Perf.: 1 moz'n, 2 moiche(s), 3 moeu, 4 moemos,
5 moestes, 6 moeron.
Subxuntivo 1.: 1 mota etc.
Part .: mu(n)do, mo{do.

11. 3. 9.

OR/OUVIR

Pres. de ind.: 1 oio/ouzo, 2 oes/ouves, 3 oe/ouve, 4 o{mos/ouvimos, 5 o(des/ouvides, 6 oen/ouven.

lmperf.: 1 oz'a/ouvia, 2 oias/ouv(as, 3 oia/ouv{a,
4 oiamos (9)/ouviamos, 5 oiades/ouviades, 6 o(an/ouv{an.
Perf.: 1 o{njouvz'n, 2 olche(s)/ouviche(s), 3 oz'u/
ouviu, 4 olmos/ouvimos, 5 olstes/ouvistes, 6 o{ron/ouviron.
P1usc. : 1 oz'ra/ouvira etc.
Fut.: 1 oirei/ouvirei etc.
Fu t. : hipottico.: 1 oirz'a/ouvir{a etc.
Subxuntivo 1.: 1 oia/ouza, 2 oias/ouzas, 3 oa/
ouza, 4 oiamos/ouzamos, 5 oiades/ouzades, 6 oian/
ouzan.
Subxuntivo 11.: 1 olse/ouvise etc.
Fut. de subx. e inf. conx. : 1 o{r/ouvir, 2 oz'res/
ouvires, 3 oz'r/ouvir, 4 o(rmos/ouvirmos, 5 oz'rdes/ouvirdes, 6 oz'ren/ouviren.
Imperativo .: 2 oe/ouve, 5 olde/ouvide.

Inf.: o{r/ouvir.
Xerundio.: o(ndo/ouvindo.
Part.: oido/ouvido.
11. 3.10.
PODER
Pres. de ind.: 1 podo, 2 podes etc.
Perf.: 1 puiden, 2 puideche( s), 3 puido, 4 puidemos, 5 puidestes, 6 puideron.
P1usc.: 1 puidera, 2 puideras etc.
Subxuntivo 1.: 1 poida, 2 poidas etc.
Subxuntivo 11.: 1 puidese, 2 puideses etc.
Fut. de subxuntivo .: 1 puider, 2 puideres etc.
Xerundio.: podendo.
Part.: podido .
11,3.11.,

POER/PR

Pres. de ind.: 1 poo, 2 pos, 3 pon, 4 poemos/

pomos, 5 poedes/pondes, 6 poen/pon.
Imperf.: 1 poz'a/pua, 2 po(as/puas, 3 poz'a/
pua, 4 poiamos/puamos, 5 poiades/puades,
6 polan/puan.
Perf.: 1 puxen, 2 puxeche( s), 3 puxo, 4 pux emos, 5 puxestes, 6 puxeron.
P1usc. : 1 puxera, 2 puxeras etc.
Fut.: 1 poerei/porei, 2 poers/pors, 3 poer/por, 4 poeremos/poremos, 5 poeredes/poredes, 6 poern/porn.
Fut. hipottico.: 1 poerz'a/por{a, 2 poerz'as/
parlas, 3 poeria/porla, 4 poeriamos/poriamos,
5 poeriades/poriades, 6 poer(an/porz'an.
Subxuntivo 1. : 1 poa, 2 poas et c.

46

47

Subxuntivo II.: 1 puxese, 2 puxeses etc.

Fut.: 1 puxer, 2 puxeres etc.
Imperativo.: 2 pon, 5 poede/ponde.
lnf.: poer/pr.
Xerundio.: poendo/pondo.
Part.: pasto.
11. 3. 12.

QUERER

Pres. de ind.: 1 quera, 3 quer( e) etc.

Perf.: 1 quixen, 2 quixeche(s), 3 quixo, 4 quixemos, 5 quixestes, 6 quixeron.
P1usc.: 1 quixera, 2 quixeras etc.
Subxuntivo l.: 1 queira, 2 que iras etc.
Subxuntivo II.: 1 quixese, 2 quixeses etc.
Fut. de subx.: 1 quixer, 2 quixeres etc.
Xerundio. : querendo.
Part.: querido.
11. 3. 13.

RIR

Pres. de ind.: 1 rlo 2 ris, 3 ri, 4 rimos, 5 rides,

6 rin.
'
lmperf.: 1 rza, 2 rlas etc.
Perf.: 1 rin, 2 riche( s), 3 riu, 4 rimos, 5 ristes,
6 riron.
Plusc.: 1 rira, 2 riras etc.
Fut.: 1 rirei, 2 riras etc.
Fut . hipottico.: 1 rirz'a, 2 rirlas, etc.
Subxuntivo I.: 1 rla, 2 das etc.
Subxuntivo II.: 1 rise, 2 rises etc.
Imperativo.: 2 ri, 5 ride.
Xerundio.: rindo.
Part.: rido.

ROER
11. 3. 14.
O paradigma deste verbo conxgase igual c de
moer.

11. 3. 15.
SABER
Pres. de ind.: 1 sei, 2 sabes etc.
O resto dos tempos e persoas seguen o paradigma caber.
11. 3. 16.

SA IR

Pres. de ind .:
saio, 2 saes, 3 sae, 4 salmos,
5 sa(des, 6 saen.
lmperf.: 1 sala, 2 salas, 3 saz'a, 4 sa'mos (9),
S sai'ades, 6 saan.
Subxuntivo J. : 1 saia, 4 saiamos, 5 saiades etc.
Xerundio.: sa(ndo.
Part.: sa(do.
11.3.17.
SER
Pres. de ind.: 1 son, 2 es, 3 , 4 somos, 5 sodes,
6 son.
lmperf.: 1 era, 2 eras etc.
Perf.: 1 fun, 2 fuche(s), 3 foi, 4 fomos , 5 fost es,
6foron.
Plusc.: 1 fora, 2 !oras etc.
Subxuntivo 1.: 1 sexa; 2 sexas etc .
Subxuntivo Il.: 1 fose, 2foses etc .
Fut. de subx. : 1 for, 2 [ores, 3 for, 4 form as,
5 fardes, 6 [oren.
Imperativo.: 2 se, 5 sede.
Xerundio.: senda.
Part.: sido.

49

48

11. 3. 18.

TER

Pres. de ind.: teo, 2 tes, 3 ten, 4 temas, 5 tedes/tendes, 6 tenjteen.

lmperf.: 1 tia, 2 tias etc.
Perf.: 1 tiven, 2 tiveche( s), 3 tivo, 4 tivemos,
5 tivestes, 6 tiveron.
P1usc.: 1" tivera, 2 tiveras etc.
Subxuntivo l.: 1 tea, 2 teas etc.
Subxuntivo 11.: 1 tivese, 2 tiveses etc.
Fut. de subx.: 1 tiver, 2 tiveres etc.
Imperativo.: 2 ten, 5 tedejtende.
Xerundio.: tendo.
Part.: tido.

11. 3. 19.

TRAER

Pres. de ind.: 1 traio, 2 traes etc.

lmperf.: 1 traza, 4 traiamos, 5 traiades etc.
Perf.: 1 trouxen, 2 trouxeche( s), 3 trouxo, 4 trouxemos, 5 trouxestes, 6 trouxeron.
Plusc.: 1 trouxera, 2 trouxeras etc .
Fut.: 1 traerei, 2 traers etc.
Fut. hipottico.: 1 traen'a, 4 traeramos, 5 traeriades etc.
Subxuntivo 1.: 1 traia, 4 traamos etc.
Subxuntivo 11.: 1 trou~ese, 2 trouxeses etc.
Fut. de subx.: 1 trouxer, 2 trouxeres etc.
Imperativo.: 2 trae, 5 traede.
Xerundio.: traendo.
Part.: trado.

11. 3. _Q.
VALER
Pre . de ind.: 1 vallo, 2 vales, 3 vale/val, 4 valemos , S mledes, 6 valen.
Subxuntivo 1.: 1 valla, 2 vallas etc.
Xerundio.: valendo.
Part.: valido.
11. 3. 21.
VIR
Pres. de ind.: veo, 2 vs, 3 ven, 4 vimos, S vides/vindes, 6 vn/veen.
Imperf.: 1 via, 2 vias etc.
.
Perf.: 1 vin, 2 vieche( s), 3 veu, 4 viemos, S vzestes, 6 vieron.
P1usc.: 1 viera, 2 vieras etc.
Subxuntivo 1.: 1 vea, 2 veas etc.
Subxuntivo 11.: 1 viese, 2 vieses etc.
Fut. de subx .: 1 vier, 2 vieres etc.
Imperativo.: 2 ven, S vide/vinde.
Xerundio.: vindo.
Part.: vida.

50

51

12. O adverbio e1):

aqu( a forma recomendada, anque non se rexeita a variante eiqul.
decote, a cot(o, non son exactamente equivalentes a sempre.
13. A preposicin o):
desde, dende
astra, ata, at
deica, non equivalente en moitos casos a at
pra, para
sen, sin
perante, co significado de "diante", "ante" (ex.
perante notario)
sobre (de), sabor de, eneal de
a travs
!,;,Q"{lR
aga, ags, bardan te (de)
en pral de
~~l.h
ca gallo de, co significado de "co motivo de"
14. As conxuncins (1):
e, ante vocal e consoante
nin, nen
mais, pero, pro
non obstante
xa que lago
m entres
anque
en efecto, nefeuto
Recomndase prescindir do uso de sin embargo e
nembargantes, a primeira por ser un castelanismo e
a segunda por arcasmo, non s en galego.

-:I.

(1) faJamos s dos adverbios, preposicins e conxuncins que

poidan ofrecer algunha dbida .

15. Contraccins
15. 1. Contraccins da _preposicin co artigo
determinado.

os

as

(1)

cos

eoas

con

ca

de

do

da

dos

das

en

no

na

nos

nas

pala

polos

palas

pr
para a

prs
para os

prs
para as

por
pra
para

polo

coa

(3)

pr
para o (4)

(2)

(1) Entre as das posibilidades, ao e , escolleuse a seg unda polas razns seguintes:
a) Anque a primeira a mais abondante na literatura medieval ,
non faltan exemplos, na mesma poca, da segunda. A anli se da si tuacin fai pensar que a pronuncia xa non fora daquela ao , senn
(un o aberto coma o de porta o que ten hoxe a contraccin).
contado en ocasins como unha soa slaba no verso; parece como se
xa entn se tratara simplemente dunha grafa , como sucede ho xe en
portugus, ondea pronuncia popular asimesmo .
b) A pronuncia en toda Galicia .
e) Escribir ao pra pronunciar non parece rentbel. Ad emais levara, e de certo leva, a pronunciar ao, o que non est de acordo coa
fala.

r;~~

s;rpoqo~c;
/o

52

53

'?~ (; ~

Jf[O
15 . 2. Contraccions_(}% preposicin co artigo

indefinido .

15. 4. Contraccins cos indefinidos .

outro

algn

un

en

noutro

nalgn

nun

un

unha

uns

unhas

de

dun

dunha

duns

dunhas

de

doutro

dalgn

du n

con

cun

cunha

cuns

cunhas

con

con outro

con algn

con un

en

nun

nunha

nuns

nunhas

15. 5. Contraccins co pronome persoal de

terceira persoa.

15. 3. Contraccins cos demostrativos.

este

ese

en

neste

de

deste

aquel

estoutro

esoutro

aqueloutro

nese

naque! nestoutro

nesoutro

naqueloutro

dese

daquel destoutro

desoutro

daqueloutro

(2) Escolleuse como normativa a forma coa e non ca porque,

estando as das formas vivas na fala de hoxe con vitalidade semellante, alternan no mesmo lugar e anda no mesmo falante. Nesta situacin, considerouse que unha forma plena non invalida unha forma
reducida, e, se cadra, contrario si; ademais, evtase o risco de confusin coa forma ca, conxuncin comparativa.
(3) As formas polo, etc. estn de acordo coa nosa tradicin e son
case xerais en Galicia.
(4) A diversidad e nace de escolle-la forma plena o u reducida da
preposicin, para o u pra. As primeiras non se unen artigo; as segundas si, e levan acento pra indica-la abertura das vocais e distinguilas da conxuncin pro e a preposicin pra.

el

el a

(elo)

eles

elas

en

nel

nela

(nelo)

neles

nelas

de

del

de la

(delo)

deles

d e/as

con

con el
coel

con ela
coe/a

(canelo)
(coelo)

con eles
coeles

con e/as
coe/as

15. 6. Contraccins da conxuncin comparativa caco artigo determinado.

ca

os

as

cs

cs r s)

(5) No caso de ca+ artigo, adopto use a form a contracta po r presentarse esta dunha maneira sistemtica na fala ; estas forma Je;an
acento pra indica-lo timbre voclico e distinguilas das formas co, cos

55
54

16. Lxico
16. 1.- Das da semana:

luns, segunda feira ( 1)

martes, terza feira
mrcores, cuarta feira
xoves, quinta feira
venres, sexta fe ira
sbado
domingo
{1) Todas estas formas estn, dalgunha maneira, presentes na fala de hoxe. Entre as variantes mais frecuentes da lista dada en primeiro lugar, est a forma castel correspondente; escollronse estas
por corresponder nosa tradicin, estar xustificadas etimoloxicamente e ser rexistrables anda hoxe.
A segunda posibilidade apuntada, segunda feira, etc., era ata _
non hai moito a nica pra gran parte de Galicia, onde foron sustitudas as formas tradicionais polas castels ; atpanse restos das feiras en falantes vellos de case os dous tercios do Pas.

(contraccin da preposicin con co artigo masculino) e ca (conxuncin comparativa) . As debemos escribir: mais grande c meu,
meirande c mia.
Cando entre a conxuncin e o artigo se interpn a preposicin a,
adoptmo-la grafa ca , ca pra advertir que son tres as vocais en
contacto , anda que na fala tamn neste caso soe c, c. As, debe
escribirse: quera meu filio mais ca de ningun, quera mia filia mais ca ta.
Cando a conxuncin vai seguida da preposicin a, anque esta non
leve tras de si un artigo, non se fai a contraccin na escrita anque esta se faga na fala . Debemos escribir qureme mais a min ca a ti, pra
indicar que ese a non un artigo .
Cmpre sinalar que nos estamos a referir s s contraccins de
ca, non da conxuncin que, pois esta non debe representarse na escrita: dxenche que o vin ante, dixome que o meu millar, contoume que o filio de Engracia tivera un accidente.

16. 2.- Nomes dos meses do ano

(2):

xaneiro
febreiro
marzo
abril
maio
xuo, San Xon
xullo, Santiago
agosto
setembro
outubro , outono
novembro, Santos
dec embro, F(iaz
16. 3.- Nomes das estacins do ano :
primavera
vran
o u tono
inverno

(2) A eleccin destas formas fxose conxugando a etimolox a, a

tradicin galega, o resultado portugus ~ a fala viva de hoxe . Todas estas formas estn vivas na fala. Ha1 maJs variantes populares,
pro pensouse que non conviarecargar demasiado as listas, escollndose polo tanto as mais usuais e extendidas xeograficamente.

IN DICE

Pxinas
l. O alfabeto.
. .7
2. O acento
.. 8
3. A direse .
. 12
4. O guin . .
. 12
5. Acomodacin de palabras e sufixos cultos
.. 13
5 .1 Grupos consonnticos . .
. 14
5.2. -ancia, -enca; cio, -cia. .
. 20
5.3. -iente, -iencia.
. 21
5.4 -cin, -sin.
. 22
5 .5. -se . . . . .
. 23
5 .6. -ite, te . .
. 23
5.7 . -be// -ble .
. .. 23
6. Outros grupos e sufixos de solucin dubidosa
.
. .. 24
6.1. cua/ca, gua/ga . . . .. . . . . . . . . . . . . . . . . . . . . 24
6.2. -n (alemn) .
. .. 25
6.3. -n (irmn) . .
. .. 25
6.4. -n. . . . .
. 27
6.5. -io . . . . . .
. . 27
6.6. e ou -en? . .
. . 27
6.7. -ara, -eria, -eiria. . .
. . 28
7. Morfoloxa nominal . . . .
. . 28
7 .l. Formacin do plural.
.. 28
7 .2 . Formacin do femenino
. 31
8. O artigo. . . .
. 31
9. Os pronomes .
. 33
10. Os numerais.
. 35
11. O verbo . . .
. .. 36
11.1. Paradigmas regulares . . . .
. .. 36
11.2 . Verbos regulares especiais .
. .. 39
11 .3. Verbos irregulares . .
. . . 41
12. O adverbio. . . .
. .. 50
13 . A preposicin.
. 50
14. A conxuncin.
. 50
15. Contraccins
. 51
16. Lxico . . . . .
. 54