TRE GAI

Bambusa blumeana J.A. & J. H.Schult., 1830

Tn ng ngha:

Tn khc:
H:
Phn h:

Arundo bambos Lour.,1793; Bambusa spinosa Blume ex Nees, 1825;

B.pungeng Blanco, 1837; B. arundo Blanco, 1845; B. stenostachya
Hack.,1899
Tre ho, tre nh, tre c, my ho, my phy (Ty, Nng)
Ho tho Poaceae
Tre Bambusoideae

Hnh thi
Tre mc cm, thn ngm dng c, thn
kh sinh cao 15-25m, ng knh (5-)8-12(14)cm, rt t khi ln n 15-16cm ngn cong.
Lng di 25-35cm, mu lc, khi non c ph
lng cng mu nu, p st, khi gi nhn,
vch dy 2-3,5cm; cc t thp u c
vng r, pha trn v di vng mo c mt
vng lng t mu trng xm hay vng nu.
Cy chia cnh sm, cc t di gc
thng 1 cnh, cc cnh nh bin thanh gai
cong, cng, nhn, chng an cho nhau to
thnh bi gai dy c, cho xuyn qua; cc
t phn gia thn c 3 cnh, cnh chnh to
v di hn cnh bn. B mo rng mun,
hnh thang, u hnh cung rng hay lm
xung, 2 vai c mi nhn hi nh cao; tai
mo hnh bn nguyt, gn bng nhau, lt ra
ngoi, mp c lng mi cong; li mo cao 45mm, x mnh, mp c lng mi; mt lng
ph dy lng gai mu nu ti, mt trong
nhn; l mo hnh trng hay trng thun, u
c mi nhn, thng lt ra ngoi, hai mt
u c lng cng. L 5-9, u cnh nh,
hnh di, u c mi nhn, di 10-20cm,
rng 15-25mm.

Tre gai - Bambusa blumeana J.A. & J. H.Schult

1. Mng; 2. Mo thn; 3. Cnh l; 4. B l; 5. Cm hoa

Cm hoa di, mi t mang hai hay nhiu bng nh mu vng rm. pha mu tm nht khi
non. Mi bng nh mang 4-12 hoa, trong 2-5 hoa lng tnh, my nh c 2 g, c 3 my
cc nh; nh 6, ri; bu hnh trng, vi ngn, u nhu 3.
Cc thng tin khc v thc vt
Tre gai rt gn v thng ln ln vi 2 loi tre c gai khc Vit Nam, l: tre l ng
bc (my phy nm - Bambusa sinospinosa McClure) phn b cc tnh pha Bc v Nam
Trung Quc v tre l ng (Bambusa bambos (L.) Voss) phn b cc tnh pha Nam v c
bit nhiu dc sng ng Nai.

Tre gai phn bit vi 2 loi trn: thn tre gai mc to ra ngoi, trng xa nh b m, mo
thn ca tre gai mu vng xanh, tai mo lt ra ngoi; cn tre l ng bc v lc ngc c thn mc
thng ng trong bi; mo thn mu vng nu hay mu da b v tai mo ng thng.
Phn b
Vit Nam:
Tre gai phn b khp mi min trn t nc ta, t H
Giang n Kin Giang, C Mau. Hu nh x no, huyn
no ca Vit Nam cng c loi tre ny, nhng tp trung
nhiu nht l vng ng Bc v ng bng Bc B.
Th gii:
Gp tre gai Nam Trung Quc, Lo, Cmpuchia,
Malaysia, Thi Lan, Philippin v Indonesia.
c im sinh hc
Vit Nam tre gai c trng hoc mc t nhin
cao di 700m; t vng ven bin, ng bng n trung du
v min ni. y l loi tre a m v a sng, c th trng
quanh ng rung, xm lng, ven chn , dc b sng, b
sui Trng ni t xu bi tre b kh cn, thn cy nh,
vch dy. Cy c th chu ngp lu khi nc l, nhng
khng a t mn, phn. pH thch hp ca t trng tre
gai l 5-6,5. Trng ni t tt, tng t su, nhiu mn,
m cao, tre gai mc thnh bi ln ti 30-40 cy vi chiu
cao n 20m, ng knh 15cm.

Phn b ca tre gai Vit Nam

Trng sau 3 nm thn tre cao khong 3m v bt u mng to. Sau 5 nm cy cao trung
bnh 8-10m, vi bi tre khong 10-40 thn v mi nm cho khong 30 mng, nhng ch khong
1/3-1/4 s mng pht trin thnh cy trng thnh, s cn li b cht v su bnh, gi hoc kh
hn. T khi mng xut hin n khi t chiu cao ti a ca cy trng thnh khong 5 thng,
mi ngy cy mng cao thm khong 17cm. Cy mng sinh trng mnh nht vo cui ma
ma. Vo thi k ny, cy mng cao thm khong 45 cm/ngy. Nu khng c chm sc tt
v b cht nhiu ln, tre gai thng c hin tng nng bi, khi thn ngm pht trin ngoi
khng kh, bi tre b nng cao v cc cy sinh sau li chui vo gia bi tre khin bi tre thoi
ho, khng ra mng hng nm na. Cy c tnh chng chu kho, rt t su bnh.
Ma mng t thng 5,6 n thng 10,11; tp trung vo 3 t:
t 1. Vo thng 6-7, mng c cht lung tt nht, nhn dn thng nui tt c mng t
ny.
t 2. Vo thng 8-9. Mng t v nh, cy tre mc ln cng thp b.
t 3. Vo thng 10-11. Phn ln do nhng cy mng t u sinh ra, khi chng n
nh c v chiu cao, v ng knh v ra cnh l y . Mng t ny thng nh, mc
nng v hay b su bnh, nhng li thng cho thn kh sinh c vch dy v t gai.

Cy c kh nng sinh mng t 1-3 tui, C bit c cy 4 tui cn sinh mng. Kh nng
sinh mng mnh nht vo nm th 2.
Khi mng nh khi mt t l c xu hng un vo gia khm nn bi tre gai thng dy
c, d c hin tng nng bi nu khng c chm sc thng xuyn. Vic cht ta ty tin
cng to iu kin cc khm tre sm nng bi. Khi cy tr nn cn ci, t l sinh mng
thp, kch thc thn cy kh sinh rt nh.
Mi gp tre gai ra hoa tng khm, cha gp hin tng tre gai b khuy. Theo cc c gi,
chu k khuy ca tre gai khong 100 nm. Sau khi khuy c khm b cht. Cha thy ht ca loi
ny.
Cng dng
Cc bi tre c trng lm hng ro bo v: chng gia sc, chng gi bo v c bit
c trng nhiu ven b nc chng sng, chng xi l.
Thn tre gai rt c v cng nn c dng nhiu ng cc mng trong xy dng nh
ca, cu cng; n cng c dng nhiu trong xy dng, lm dui m, n tay, ct b
tngThn cng c dng an r, r, bn gh, hng m ngh. Gn y thn tre gai c
dng lm bt giy. Si tre gai c chiu di 1,95-2,56mm, ng knh 15-20m, vch si dy 57.m. Chiu di ca si tng ln t t th 2 n t th 18; sau chng li gim xung.
cc lng pha t, ng knh v dy ca vch si hi ln hn so vi cc si lng trn.
Trung bnh thn tre gai nng 32kg; cnh ca cy nng 7kg; l 1,5kg; mt thn c ti 65
lng v 30 cnh. m 94,5%, thn tre c t trng 1.000kg/m3; cn m 15%, t trng l
500kg/m3. Thnh phn ha hc ca thn tre trng thnh, kh bnh thng: holocellulose
67,4%, pentosan 19%, lignin 20,4%, tro 4,8%, silic 3,4%,cht ha tan trong nc nng 4,3%,
trong dung dch cn-benzen 3,1% v trong NaOH nng 1% l 39,5%.
Trng lng thn cy ti:
Ph bin: ng knh 8-10cm, trng lng 20-30kg/cy
ni t tt: ng knh 10-12cm; trng lng 30-45kg/cy
ni t xu: ng knh 5-8cm; trng lng 10-15kg
C bit: ng knh 14-16cm; trng lng 60-70kg/cy
V thnh phn ca mng, trong 100g phn n c (7-15 ngy tui) cha khong 89g
nc, protein 4g, cht bo 0,5g, hydrate carbon 4g, x 1g, tro 1g, Ca 37mg, P49mg, st 1,5mg,
vitamin B1- 0,1mg, vitamin C-10mg. Gi tr nng lng khong 120 kj/100g.
Nhiu b phn ca cy c dng lm thuc nh: tinh tre (trc nh), nc tre non (trc
lch), l tre (trc dip). ly tinh tre, ngi ta co b lp v xanh ca lng, sau ch lng
thnh tng phoi mng, cn phn pht xanh, ri phi kh. Khi dng tm nc gng, sc ly
nc ung. Nc tre non: dng thn tre non ti, vt ly nc. L tre thng c dng ti.
L tre dng cha cm st, ra nhiu m hi, ho, suyn, th huyt, tre con kinh phong. Ngy
dng 20g di dng nc sc. Trc nh cha cm st, bun phin. Liu dng 10-20g mi
ngy, sc ung. Mng tre gi nt p ly nc ung, cng vi nc gng cha st cao.

K thut nhn ging, gy trng

Nhn ging:
Tre gai c th trng bng hom gc, hom thn, hom cnh v nui cy m. Vit Nam, ch
yu vn l trng bng gc v mt on thn kh sinh di khong 40-60cm (vi 3-5 lng).
nhiu nc ng Nam , tre gai c trng bng hom thn: Ct on thn di khong 50cm,
t phn gia ca thn bnh t (1-2 tui) c ng knh tng i ln. t nm ngang di
mt t khong 10cm; nu x l bng kch thch t sinh trng loi naphtalen acetic acid (NAA)
nng 200-600ppm r s mau xut hin v cho r di hn so vi trng hp khng x l.
Philiipine dng hom cnh (vi cnh c 3 t, ng knh di 1,5cm, ly t thn tre 1-2
tui). Hom cnh c x l bng dung dch IAA nng 100ppm, m trn lung ct, sau khi
r xut hin (khong 20 ngy) s ng vo bu, sau khong 2-3 thng mang i trng.
Vng trng:
Tre gai c th trng rt nhiu vng khc nhau, nhng khng nn trng cao trn
800m so vi mt bin v c ma ng qu lnh. Vng trng tre thch hp nht l ven sng sui,
quanh bn lng, trn t ph sa hoc chn v sn i c t bi t.
K thut trng:
Trng vi c ly cy 10m (khong 100-150 bi/ha). Thi v trng tt nht vo u ma
xun (thng 2-3); cng c th trng vo v thu (thng 8-10). Trng xong phi gc.
Kinh nghim trng tre gai vng Lng Sn rt n gin: vo cui ma xun, u ma h,
o gc cy tre bnh t, c c v mt on thn tre kh sinh di 1-1,5m em trng. Ging ly v
c th trng ngay, hoc ngm nc 1-2 m mi trng. gi m cho ging cn c thng
mng ngn 2-3 lng thn, y nc ri ly rm c trn bn ao p ln trn ng tre.
Trc khi trng phi o h su 40-50cm, ming rng 30-40cm. t ging xung h
nghing mt gc gc 40-600, lp t mt. Dng chn dn cht gc. Sau dng t mn lp
y h v gc cy trng. Mun cy chng bn r cn trn t ph sa, mn hoc phn chung
hoai vi t mt trong h. Trng theo kinh nghim ny, t l sng gn 100%.
Cng c ni dng ging chn king, o 3 thn ngm v 3 thn kh sinh ni vi nhau
lm ging. Dng ging loi ny bo m sng 100%, nhng rt mt cng o, vn chuyn v
trng; v vy nn ch p dng trong phm vi gia nh trng vi bi tre.
Chm sc:
Cn chm sc cy trong 2 nm u, nu c nhiu c phi lm c. Giai on va trng, nu
thi tit qu kh hn, phi ti. Nu t xu phi bn phn NPK, tt nht l theo t l: 20-30kg
N, 10-15kg P, 10-15kg K v 20-30kg Silic, bn 2 ln: 1 thng v 4 thng sau khi trng. Ta bt
cc cnh c gai gc v cht b cc thn gi bi tre tng trng tt hn.
Su bnh:
Tre gai thng t su bnh. Vit Nam thng xut hin nn chu chu n l tre v su
cun mng lm hi cc l non. Cng cn ch cc loi th n n mng non. Thn tre khi thu
hoch ch cc loi cn trng cnh cng, mi.
Khai thc, ch bin v bo qun
Khai thc thn tre:
Sau khi trng c 4 nm ni t tt, bi tre c th bt u cho khai thc. Nhn dn ta
thng khai thc theo 2 cch:

+ Cht thng xuyn khng theo nh k. Cch ny ph thuc vo nhu cu s dng

hoc cht bn vi s lng t
+ Cht theo lun k 4-5 nm hoc 5-10 nm, khi bi tre ln c trn 50 cy. Cch ny
gn nh cht trng, ch cha li cc thn non di 3 tui. Cn cht thp gc sau bn
sau 5-10 nm c th tip tc khai thc.
Thng cht tre vo ma kh hm lng nc thp, mi mt. Nu dng lm hng
th cng cn khai thc ct cc cy tre 1 tui. Nu dng trong xy dng, nn cht cc thn tre 3
tui. Thng cht cao st mt t. bo m thu hoch lu di, s thn cht khng
vt 60% s cy trng thnh cn li trong bi. thun tin cho thu hoch c th pht ht
cc cnh gai mc thp trc khi cht cc cy trong bi.
i vi tre gai mc thnh rng: Nu c chm sc tt, mi bi c th ly c 8 thn tre
trong mt nm, khong 1.200 thn/ha. Nu khng c chm sc, mi bi ch c th ly c
5 thn (khong 500-700 thn/ha). Kch thc trung bnh ca cy tre c cht cao khong 75m; lng c ng knh 7-12cm v di 35cm. Hm lng cht kh ca thn, cnh v l ln lt
l: 83,5; 12,8 v 3,7%. Nng sut thu khong 143 tn/ha (theo trng lng kh) (120 tn thn,
18 tn cnh v 5 tn l). Mi hecta thu khong 9 tn bt giy trong mt nm.
Khai thc mng tre:
Mng c thu vo ma ma, 7-15 ngy sau khi nh khi mt t l c th thu hoch. Mi
nm c th thu 6-7 mng trong mt bi. Thng cui thng 5 u thng 6 cy bt u ra mng
u ma, ma mng ko di n thng 10-11.
S ch, bo qun:
Mng thu v c th dng n ti hay em ra ch bn c ci hoc bc v, ra cn thn,
thi thnh lt dy 2-3cm, em ngm nc l 2-3 ngy, n phin ch mang ra bn trng thi
ti.
Mun lm mng chua n hay bn phi chn loi mng mu trng, cha chuyn mu,
dng dao bi tht sc thi thnh lt mng 2-3mm; lt mng cng to, khi xp vo l cng p.
Dng nc sch, tt nht l nc si ngui ngm cc lt mng trong 2-3 ngy (tuyt i
khng dng nc ma). Vt cc lt mng ra r; ro nc, dng nc l un si ra sch
cc lt mng. Xp cc lt mng cng vi cc qu t ch thin v mc mt mui vo l. Dng
mui mc dm chua (acid acetic) pha long vi nc l un si ngui c chua va
phi vo y l. Cho thm vo mi l 5-6 nhnh ti gi nh ri nc pha dm ln n c l.
Dng np c lt polyethylen y kn l. Mng chua trong l c th hng nm m khng gim
phm cht.
Ring ti th trn ng M, huyn Chi Lng, tnh Lng Sn hin c khong 20 gia nh sn
xut mng chua ng l. Mi gia nh dng khong 8-10 tn mng ti mt nm. Sn phm
c s dng trong tnh hoc bn sang cc tnh ln cn.
Thn tre sau khi cht xung trc tin phi hong kh. Thng kh ngoi khng kh,
di bng rm, khong 2-4 thng, sy kh 1-2 tun tu theo yu cu t l m v iu kin
sy kh.
bn t nhin ca cc thn khng c x l thng km, ch s dng c ngoi tri
khong 1-3 nm ngoi tri hoc 2-5 nm trong phng v 6 thng trong nc bin. Mun
ko di thi gian s dng cn phi x l cc thn tre sau khi cht. Theo kinh nghim c truyn
cc nc vng ng Nam , cc thn tre ct xung c ngm khong 2 thng trong
dng nc chy hoc nc l trc khi phi kh, hun khi hoc h nng.

Cc thn tre dng an lt, c th phi kh trong bng rm, khong 3-5 ngy, cht b cc
t, ri ch cc lng thnh cc thanh tre. Nhng lng on gia thn c a chung hn
c. Loi b phn v v rut ca cc thanh tre. Phn cn li c ch thnh 4-10 lp, cc lp
ngoi cng, gn v c cht lng tt nht.
Thn tre gai c s dng nhiu trong xy dng, ng cc mng, an lt, dng nh
bp, a, tm, ci un. Gn y thn tre gai c s dng lm bt giy. Mng tre gai n ngon,
dng luc ri n ngay hay mui chua.
Gi tr kinh t, khoa hc v bo tn
Tre gai l loi tre ph bin v quen thuc nht vng ng bng v Trung du Bc B. N
c s dng t rt lu i trong xy dng nh ca v lm cc gia dng. Thn tre gai lm
cc mng nh. Mng ca tre gai cng thng c bn ngoi ch t thnh th n nng
thn. Gn y, mng tre ngm t vi qu mc mt l mt hng c sn ca 2 tnh Lng Sn v
Cao Bng. L tre l mt trong cc v thuc xng khi cm cm v khng khi no thiu trong gnh
hng thuc ca cc b hng l ngoi ch. Mt s nm gn y, thn tre gai c dng lm
nguyn liu giy, ch a v lm tm xa rng.
c bit tre gai l loi chu ngp lu v c b r kho, rt pht trin; nn gn y tre gai
c trng nhiu chn gi bo cho ng rung v chng st l cho cc ngn nc ngt.
Tre gai cn c gi tr vn ho. Hng tre, bn nc, cy a l nhng hnh nh quen thuc
v c trng nht cho lng qu Vit Nam.
Tuy khng phi l loi b e do, nhng vi cc gi tr kinh t, mi trng v vn ho nu
trn, tre gai xng ng c bo v v pht trin.
Ti liu tham kho
1. Nhiu tc gi (2004). Cy thuc v ng vt lm thuc Vit Nam. Vin Dc liu; II: 1010-1014. Nxb Khoa hc v K
thut - H Ni; 2. Nguyn vn Lin (1981). bo co kh nng pht trin tre trc trong nhn dn. Vin iu Tra Qui hoch rng. Lin
on IV. (Ti liu n my); 3. V Vn Dng (1994). Tre gai. K thut trng mt s loi cy rng (Hong He ch bin) Trang
221-225. Nxb Nng Nghip - H Ni; 4. Academia Sinica (1996). Poales Flora Reipublicae Popularis Sinicae. Tomus (1). Science
Press (Trung vn); 5. Dransfield S. and Widjaja E.A. (1995). Plant Resources of South East Asia Bamboo. 7: 60-64. Bogor
Indonesia.